จินตกรรมประวัติศาสตร์นิพนธ์ไทย กับแผนที่ “เสียดินแดน” จากทศวรรษ 2470 ถึง พ.ศ. 2554 Imagined Thai Historiography and Historical Maps from 1930s to the Present ชาญวิทย์ เกษตรศิริ
(1)
ในช่วงประมาณ พ.ศ. 2500 (ค.ศ. 1957) มีแผนที่ชุดหนึ่งจำ�นวน 8 แผ่น แผ่นหนึ่งมีขนาดกว้างยาวประมาณหน้า นสพ. รายวัน แผนที่ชุดนี้ พิมพ์จำ�หน่ายโดยบริษัทไทยวัฒนาพานิช และแพร่หลายมากในหมู่โรงเรียนมัธยมทั่วประเทศ ตลอดจนมหาวิทยาลัยทั่วไป ที่มีการเรียนการสอนด้านภูมิศาสตร์และประวัติศาสตร์ ผู้ทำ�แผนที่ “บันไดประวัติศาสตร์ไทย แต่โบราณ” ชุดนี้ คือ ศ. พันเอก (พิเศษ) พูนพล อาสนจินดา (พ.ศ. 2462-2533 / ค.ศ. 1919-90) อดีตเจ้าหน้าที่กรมแผนที่ ทหาร และอดีตอาจารย์ประจำ�ภาควิชาภูมิศาสตร์ (มช.) พันเอก พูนพล เป็นหนึ่งในคณะทีมทนายของไทยชุด ม.ร.ว. เสนีย์ ปราโมช ที่ไปสู้คดีปราสาทเขาพระวิหารกับกัมพูชา ที่กรุงเฮก เนเธอร์แลนด์ เมื่อปี พ.ศ. 2505 (ค.ศ. 1962) กล่าวกันว่าภริยา ของท่านเป็นหนึ่งในบรรดา “ร่างทรง” ในการอัญเชิญดวงวิญญาณของพระเจ้าตากสินในช่วงที่ทีมไทยต่อสู้คดีครั้งนั้น แผนที่ 8 แผ่นนี้ คือ 1. บันไดประวัติศาสตร์ไทยแต่โบราณ 2. การเคลื่อนที่ของไทย 3. อาณาจักรหนองแส 4. อาณาจักรสุโขทัย 5. อาณาจักรอยุธยา 6. อาณาจักรธนบุรี 7. อาณาจักรรัตนโกสินทร์ 8. การเสียดินแดนของไทย กล่าวโดยย่อ นี่คือแผนที่ “ภูมิศาสตร์ประวัติศาสตร์” ที่มีพล็อตเรื่อง (plot) แบบ “ลัทธิชาตินิยมทางการ” (official nationalism คำ�ของ ศ. เบเนดิก แอนเดอร์สัน) ซึ่งเป็นอุดมการณ์ของรัฐ ที่ถูกสร้างขึ้นโดยชนชั้นนำ�ของรัฐ และ (top down) เผยแพร่ปลูกฝังลงมาในหมู่ของประชาชนระดับกลางและล่าง ลัทธิชาตินิยมโดยชนชั้นนำ�ของรัฐนี้ ดร. ธงชัย วินิจจะกูล มักจะกล่าวถึงในนามของ “ราชาชาตินิยม” (royal nationalism) แต่ในกรณีศึกษาแผนที่ชุดนี้ ผู้เขียน สมัครใจที่จะเรียกว่า “อำ�มาตยาชาตินิยม” (military-bureaucratic) มากกว่า กล่าวคือดำ�เนินเรื่องโดยมีแกนกลาง หรือ ประเด็นหลัก (themes) อยู่ที่ ก. ชนชาติไทย ข. การอพยพโยกย้าย ค. การเสียดินแดน ประเด็นต่างๆ เหล่านี้ แพร่หลายยิ่ง ทั้งในรูปของแบบเรียนของกระทรวงศึกษาฯ สื่อ (วิทยุ ทีวี นสพ.) ละคร เพลง นวนิยาย ฯลฯ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงก่อนและหลัง “การปฏิวัติ 24 มิถนุ ายน พ.ศ. 2475 (ค.ศ. 1932)” เมื่อ “คณะราษฎร” ชาญวิทย์ เกษตรศิริ 333