spreektijd
2
Noorderland ZOMER 2013
Even kletsen
in de taal van toen Bregtje Buishand
Bertha Bossen-Kooren
Dilly Koetsier-Speets
Wie praat ’r opheden nag Westfries? Temet gienien meer. Het West-Fries is bijna uitgestorven. Om het dialect levend te houden, komt een groepje West-Friezen regelmatig bij elkaar om de tijd terug te draaien, om even met elkaar in hun moedertaal te kunnen praten, oftewel: effies klesse. Productie: Sybylle Kroon, fotografie: Duco de Vries
ZOMER 2013 Noorderland
3
E
en Fries herkent er vast wel wat woorden in,
de tijd. Hier, in dit pandje, stichtten rond 1630 Hoornse
maar het West-Friese dialect heeft verder weinig
timmermansslieden het gildehuis. Dit Jozefgilde kwam
overeenkomsten met de Friese taal. Het West-Fries is
voor vergaderingen en diners bijeen in een pronkkamer
een zo goed als dode taal: een enkeling spreekt het nog.
boven. En daar, op die historische plek, komt nu Effies
Maar de West-Friezen laten hun dialect niet zomaar
Klesse samen. Rond een grote tafel, omringd door
verloren gaan. Vanuit de stichting Creatief Westfries
schilderingen, Friese witjes en een prachtige
(onderdeel van het Westfries Genootschap) worden
schoorsteenmantel, gaat het gezelschap zitten. Koffie,
allerlei initiatieven ontplooid om het gebruik van het
thee en lekkere koeken binnen handbereik. Net als de
West-Fries te bevorderen. Er zijn vijf schrijfgroepen,
‘Pannekeet’. Deze Dikke van Dale van West-Friesland
er wordt een tijdschrift uitgegeven: ‘Skroivendevort’,
wordt er regelmatig bijgepakt. Men is dan wel in het
toneel gespeeld én er is sinds twee jaar een praatgroep:
West-Fries opgevoed en opgegroeid, ze hebben elk hun
Effies Klesse.
eigen variant ‘van thuis’ meegekregen. Je kunt horen waar iemand vandaan komt: per dorp zijn er zelfs
Liefde voor de taal
verschillen in klank, intonatie of woordgebruik. Die
‘Altijd als ik West-Fries hoor, krijg ik een warm
varianten worden gekoesterd bij Effies Klesse. Maar:
gevoel. Het doet me denken aan mijn jeugd, aan
het ‘zuivere’ West-Fries staat voorop en het woorden-
het dorp waar ik opgroeide. Toen sprak iedereen
boek vormt de leidraad.
West-Fries: thuis, op school, op straat. In de jaren zestig en zeventig kwamen er veel mensen uit de
Zoals oma vroeger sprak
Randstad hier wonen. Het West-Fries werd meer
‘Het mooiste van Effies Klesse vind ik de verha-
en meer als boerig of apart gezien. ‘Wat zegt u dat
len die hier over tafel gaan. We bespreken allerlei
enig’, kreeg ik eens te horen. En op het rapport van
onderwerpen en iedereen heeft daar zijn eigen
mijn zoon stond op een gegeven moment voor
verhaal over. Het is een hele gemoedelijke taal,
Nederlands een ‘goed’, maar met de aantekening
waardoor de sfeer in de praatgroep toegankelijk
dat hij het West-Fries wel moest afleren. Toen ik
is. Mensen voelen zich vrij en gewaardeerd.
mijn kleinzoon van vier een door mij in het West-
Het gaat bij Effies Klesse om de taal maar ook
Fries gemaakt rijmpje voorlas, werd ik door hem
zeker om de inhoud. Het is dus meer dan een
verbeterd in het ABN: ‘Dat zeg je zo niet, oma!’
taalles, hoewel je hier elke keer weer nieuwe
Toch bleef ik mijn moedertaal trouw. Ik schrijf en
woorden en uitdrukkingen leert. Ik spreek zelf
redigeer voor Skroivendevort, het tijdschrift van
heel graag West-Fries, maar ik gebruik het niet
Creatief Westfries. Het praatgroepje Effies Klesse
meer dagelijks. Thuis werd ik opgevoed in het
heb ik samen met Dilly Koetsier opgezet. Het is zo
West-Fries en ik heb ook meegedaan aan toneel-
mooi om te zien hoe hecht de groep is geworden:
stukken. Maar tegenwoordig is het haast niet
er worden prachtige verhalen verteld en we delen
meer aan de orde. De kleinkinderen vragen me
het gevoel van liefde voor het West-Fries. Je kunt
nog wel eens om te praten ‘zoals oma vroeger
nog zoveel van elkaar leren, er zijn zoveel woorden
sprak’. Daarom vind ik dit praatgroepje zo leuk:
die nog ontdekt kunnen worden. Het is vooral
hier ben ik onder gelijkgestemden die het leuk
de oudere generatie die nog West-Fries gebruikt.
vinden om naar elkaar te luisteren en van elkaar
Mijn kinderen spreken het niet meer. Binnen één
te leren. We praten veel, maar we zingen ook
generatie is de taal bijna uitgestorven. Nog één
regelmatig. Dan komt het West-Friese volkslied
generatie en het West-Fries is er helemaal niet
weer voorbij, of een liedje uit onze kindertijd.
meer. Dat vind ik echt heel jammer. Fijn dat we
Ook worden er wel eens gedichten voorgedragen
onze moedertaal bij Effies Klesse nog een tijdje in
of spullen en foto’s meegenomen. Het geeft wel
ere kunnen houden.’
aan hoeveel de taal bij ons losmaakt en hoe trots we erop zijn. Het is een dierbare herinnering aan
Bregtje Buishand (Venhuizen, 1942), redacteur
onze jeugd.’
Skroivendevort en medevoorzitter van Effies Klesse. Bettha Bossen-Kooren (Lammerschaaf, 1935) Eén keer per week komen liefhebbers van het West-
4
Friese dialect in het eeuwenoude Timmersmansgil-
De deelnemers bereiden elke keer een bepaald thema
dehuisje in Hoorn bijeen om in hun moedertaal te
voor en vertellen in de groep hun eigen verhaal – in het
praten. Zodra je door het poortje aan Het Dal in het
West-Fries uiteraard. De voorzitter noteert de woorden,
centrum van Hoorn bent gekomen, ga je even terug in
vervoegingen en uitdrukkingen die correctie of aan
Noorderland ZOMER 2013
Klesse in ’t Westfries Kom-en-bakkie kop en schotel
Slem niet goed doorbakken
Feist feest
Juttig guitig
Warskipper logee
Deurronker irritante man
Kermisbedje extra bed voor
Mallabelig uitgelaten, blij
logee
Leuk niet leuk, vreemd
Prieken slordig eten
Druul domkop
Bijna alle West-Friese woorden ĂŠn
Stos verbeelding
een leidraad staan in het woorden-
Loof moe
boek WFR-NL van taalkundige
End van de akker uitgeput
Jan Pannekeet. Het boek is alleen
Doedelig slaperig, sloom
nog tweedehands verkrijgbaar.
ZOMER 2013 Noorderland
5
vulling nodig hebben en die worden dan besproken.
en spullen past bij de West-Friese aard en de sfeer die
In het Nederlands
Niemand voelt zich daardoor aangevallen of beledigd:
bij Effies Klesse heerst: gemoedelijk en vol vertrouwen.
is het: West-Fries.
het zijn juist die leermomenten die de deelnemers van
Effies Klesse koestert het dialect, hún taal, het West-
Bij Effies Klesse en
Effies Klesse zo boeiend vinden. Want bijna niemand
Fries en wil het nog even behouden voordat het voor-
bij het Westfries
spreekt meer alleen West-Fries, de meesten hanteren
goed uitgestorven is.
Genootschap hanteren ze: Westfries.
Nederlands en West-Fries door elkaar. Maar tijdens Effies Klesse wordt van je verwacht het échte West-Fries
Deelnemen aan Effies Klesse kost helemaal niks.
Dat verklaart de beide
te gebruiken. En dat het dan af en toe mis gaat: geen
Je hoeft ook niet in West-Friesland te wonen. Toch kan
varianten in de tekst.
probleem, weer wat geleerd, weer wat oude talenkennis
niet iedereen aanschuiven: je moet eerst aantonen dat
uit een ver verleden opgehaald.
je het West-Fries beheerst. En verder geldt ook: vol is vol. Om de grote tafel in die mooie bovenzaal in het
Kneuterig, warm en gezellig
Timmersmansgildehuis in Hoorn is plaats voor tien
‘Op de middelbare school leerde ik het al snel
stoelen. En die zijn bijna altijd bezet. Sterker nog: er is
af om West-Fries te spreken. Pas jaren later
een wachtlijst voor Effies Klesse. Dus voorlopig zit het
kwam de behoefte weer terug. Dat was tijdens
wel goed met het West-Fries. Of zoals ze het zelf zeggen:
het opruimen van het huis van mijn overleden
‘Wat doen we het oôs Westfries? Gebruike!’. ●
vader. Er kwamen heel veel herinneringen aan mijn jeugd boven, aan een veilige, zorgeloze tijd. Toen voelde ik ook dat ik het West-Fries miste. Vervolgens heb ik me aangemeld bij de schrijfclub en nu leid ik samen met Bregtje Buishand de praatgroep Effies Klesse. Het West-Fries heeft iets gezelligs, iets kneuterigs, iets warms. Ook bij de praatgroep merk je dat. De taal verbindt de mensen in de groep, ongeacht waar je vandaan komt of wat je achtergrond is. Ik vind het belangrijk dat we het West-Fries levend houden, ik zet me als secretaris van de Stichting Creatief Westfries daarvoor in. En hoewel het een dode taal is, trekt het nog veel belangstellenden. In 2010 hebben we voor de vijfde keer Skroivendevort Loif georganiseerd. De Parkschouwburg in Hoorn zat tot de nok toe vol met zo’n 900 bezoekers. Ook onze liedjesmiddag was een groot succes: het West-Fries leeft dus wel degelijk! We proberen te voorkomen dat ons dialect uitsterft, onder meer door initiatieven op scholen om het West-Fries onder jongeren te stimuleren. En ook met ons praatgroepje Effies Klesse houden we het West-Fries levend. Aan ons zal het niet liggen.’ Dilly Koetsier-Speets (Oostwoud, 1946), secretaris Stichting Creatief Westfries en mede voorzitter van Effies Klesse Er wordt dus niet alleen gesproken: af en toe vangt iemand een lied aan, waarna de anderen enthousiast inhaken. Dat kunnen kinderliedjes zijn, maar wande-
Ook Effies Klesse?
laars op Het Dal kunnen ook het West-Friese volkslied
Meer informatie is te vinden op de website:
wel eens horen galmen. De verhalen worden regelmatig
www.westfriesgenootschap.nl/creatief
geïllustreerd met oude foto’s of spulletjes van vroeger. En dat delen van anekdotes, verhalen, gedichten, liedjes
6
Noorderland ZOMER 2013