Effies Klesse in het West-Fries

spreektijd

2

Noorderland ZOMER 2013

Even kletsen

in de taal van toen Bregtje Buishand

Bertha Bossen-Kooren

Dilly Koetsier-Speets

Wie praat ’r opheden nag Westfries?

Temet gienien meer. Het West-Fries is bijna uitgestorven. Om het dialect levend te houden, komt een groepje West-Friezen regelmatig bij elkaar om de tijd terug te draaien, om even met elkaar in hun moedertaal te kunnen praten, oftewel: effies klesse.

Productie: Sybylle Kroon, fotografie: Duco de Vries

ZOMER 2013 Noorderland

3

E

en Fries herkent er vast wel wat woorden in,

de tijd. Hier, in dit pandje, stichtten rond 1630 Hoornse

maar het West-Friese dialect heeft verder weinig

timmermans­slieden het gildehuis. Dit Jozefgilde kwam

overeen­komsten met de Friese taal. Het West-Fries is

voor vergaderingen en diners bijeen in een pronk­kamer

een zo goed als dode taal: een enkeling spreekt het nog.

boven. En daar, op die historische plek, komt nu Effies

Maar de West-Friezen laten hun dialect niet zomaar

Klesse samen. Rond een grote tafel, omringd door

verloren gaan. Vanuit de stichting Creatief Westfries

schilderingen, Friese witjes en een prachtige

(onderdeel van het Westfries Genootschap) worden

schoorsteen­mantel, gaat het gezelschap zitten. Koffie,

allerlei initiatieven ontplooid om het gebruik van het

thee en lekkere koeken binnen handbereik. Net als de

West-Fries te bevorderen. Er zijn vijf schrijfgroepen,

‘Pannekeet’. Deze Dikke van Dale van West-Friesland

er wordt een tijdschrift uitgegeven: ‘Skroivendevort’,

wordt er regelmatig bijgepakt. Men is dan wel in het

toneel gespeeld én er is sinds twee jaar een praatgroep:

West-Fries opgevoed en opgegroeid, ze hebben elk hun

Effies Klesse.

eigen variant ‘van thuis’ meegekregen. Je kunt horen waar iemand vandaan komt: per dorp zijn er zelfs

Liefde voor de taal

verschillen in klank, intonatie of woordgebruik. Die

‘Altijd als ik West-Fries hoor, krijg ik een warm

varianten worden gekoesterd bij Effies Klesse. Maar:

gevoel. Het doet me denken aan mijn jeugd, aan

het ‘zuivere’ West-Fries staat voorop en het woorden-

het dorp waar ik opgroeide. Toen sprak iedereen

boek vormt de leidraad.

West-Fries: thuis, op school, op straat. In de jaren zestig en zeventig kwamen er veel mensen uit de

Zoals oma vroeger sprak

Randstad hier wonen. Het West-Fries werd meer

‘Het mooiste van Effies Klesse vind ik de verha-

en meer als boerig of apart gezien. ‘Wat zegt u dat

len die hier over tafel gaan. We bespreken allerlei

enig’, kreeg ik eens te horen. En op het rapport van

onderwerpen en iedereen heeft daar zijn eigen

mijn zoon stond op een gegeven moment voor

verhaal over. Het is een hele gemoedelijke taal,

Nederlands een ‘goed’, maar met de aantekening

waardoor de sfeer in de praatgroep toegankelijk

dat hij het West-Fries wel moest afleren. Toen ik

is. Mensen voelen zich vrij en gewaardeerd.

mijn kleinzoon van vier een door mij in het West-

Het gaat bij Effies Klesse om de taal maar ook

Fries gemaakt rijmpje voorlas, werd ik door hem

zeker om de inhoud. Het is dus meer dan een

verbeterd in het ABN: ‘Dat zeg je zo niet, oma!’

taalles, hoewel je hier elke keer weer nieuwe

Toch bleef ik mijn moedertaal trouw. Ik schrijf en

woorden en uitdrukkingen leert. Ik spreek zelf

redigeer voor Skroivendevort, het tijdschrift van

heel graag West-Fries, maar ik gebruik het niet

Creatief Westfries. Het praatgroepje Effies Klesse

meer dagelijks. Thuis werd ik opgevoed in het

heb ik samen met Dilly Koetsier opgezet. Het is zo

West-Fries en ik heb ook meegedaan aan toneel-

mooi om te zien hoe hecht de groep is geworden:

stukken. Maar tegenwoordig is het haast niet

er worden prachtige verhalen verteld en we delen

meer aan de orde. De kleinkinderen vragen me

het gevoel van liefde voor het West-Fries. Je kunt

nog wel eens om te praten ‘zoals oma vroeger

nog zoveel van elkaar leren, er zijn zoveel woorden

sprak’. Daarom vind ik dit praatgroepje zo leuk:

die nog ontdekt kunnen worden. Het is vooral

hier ben ik onder gelijkgestemden die het leuk

de oudere generatie die nog West-Fries gebruikt.

vinden om naar elkaar te luisteren en van elkaar

Mijn kinderen spreken het niet meer. Binnen één

te leren. We praten veel, maar we zingen ook

generatie is de taal bijna uitgestorven. Nog één

regelmatig. Dan komt het West-Friese volkslied

generatie en het West-Fries is er helemaal niet

weer voorbij, of een liedje uit onze kindertijd.

meer. Dat vind ik echt heel jammer. Fijn dat we

Ook worden er wel eens gedichten voorgedragen

onze moedertaal bij Effies Klesse nog een tijdje in

of spullen en foto’s meegenomen. Het geeft wel

ere kunnen houden.’

aan hoeveel de taal bij ons losmaakt en hoe trots we erop zijn. Het is een dierbare herinnering aan

Bregtje Buishand (Venhuizen, 1942), redacteur

onze jeugd.’

Skroivendevort en medevoorzitter van Effies Klesse.

Bettha Bossen-Kooren (Lammerschaaf, 1935) Eén keer per week komen liefhebbers van het West-

4

Friese dialect in het eeuwenoude Timmersmansgil-

De deelnemers bereiden elke keer een bepaald thema

dehuisje in Hoorn bijeen om in hun moedertaal te

voor en vertellen in de groep hun eigen verhaal – in het

praten. Zodra je door het poortje aan Het Dal in het

West-Fries uiteraard. De voorzitter noteert de woorden,

centrum van Hoorn bent gekomen, ga je even terug in

vervoegingen en uitdrukkingen die correctie of aan­

Noorderland ZOMER 2013

Klesse in ’t Westfries Kom-en-bakkie kop en schotel

Slem niet goed doorbakken

Feist feest

Juttig guitig

Warskipper logee

Deurronker irritante man

Kermisbedje extra bed voor

Mallabelig uitgelaten, blij

logee

Leuk niet leuk, vreemd

Prieken slordig eten

Druul domkop

Bijna alle West-Friese woorden ĂŠn

Stos verbeelding

een leidraad staan in het woorden-

Loof moe

boek WFR-NL van taalkundige

End van de akker uitgeput

Jan Pannekeet. Het boek is alleen

Doedelig slaperig, sloom

nog tweedehands verkrijgbaar.

ZOMER 2013 Noorderland

5

vulling nodig hebben en die worden dan besproken.

en spullen past bij de West-Friese aard en de sfeer die

In het Nederlands

Niemand voelt zich daardoor aangevallen of beledigd:

bij Effies Klesse heerst: gemoedelijk en vol vertrouwen.

is het: West-Fries.

het zijn juist die leermomenten die de deelnemers van

Effies Klesse koestert het dialect, hún taal, het West-

Bij Effies Klesse en

Effies Klesse zo boeiend vinden. Want bijna niemand

Fries en wil het nog even behouden voordat het voor-

bij het Westfries

spreekt meer alleen West-Fries, de meesten hanteren

goed uitgestorven is.

Genootschap hanteren ze: Westfries.

Nederlands en West-Fries door elkaar. Maar tijdens Effies Klesse wordt van je verwacht het échte West-Fries

Deelnemen aan Effies Klesse kost helemaal niks.

Dat verklaart de beide

te gebruiken. En dat het dan af en toe mis gaat: geen

Je hoeft ook niet in West-Friesland te wonen. Toch kan

varianten in de tekst.

probleem, weer wat geleerd, weer wat oude talenkennis

niet iedereen aanschuiven: je moet eerst aantonen dat

uit een ver verleden opgehaald.

je het West-Fries beheerst. En verder geldt ook: vol is vol. Om de grote tafel in die mooie bovenzaal in het

Kneuterig, warm en gezellig

Timmersmansgildehuis in Hoorn is plaats voor tien

‘Op de middelbare school leerde ik het al snel

stoelen. En die zijn bijna altijd bezet. Sterker nog: er is

af om West-Fries te spreken. Pas jaren later

een wachtlijst voor Effies Klesse. Dus voorlopig zit het

kwam de behoefte weer terug. Dat was tijdens

wel goed met het West-Fries. Of zoals ze het zelf zeggen:

het opruimen van het huis van mijn overleden

‘Wat doen we het oôs Westfries? Gebruike!’. ●

vader. Er kwamen heel veel herinneringen aan mijn jeugd boven, aan een veilige, zorgeloze tijd.

Toen voelde ik ook dat ik het West-Fries miste.

Vervolgens heb ik me aangemeld bij de schrijfclub en nu leid ik samen met Bregtje Buishand de praatgroep Effies Klesse. Het West-Fries heeft iets gezelligs, iets kneuterigs, iets warms. Ook bij de praatgroep merk je dat. De taal verbindt de mensen in de groep, ongeacht waar je vandaan komt of wat je achtergrond is. Ik vind het belangrijk dat we het West-Fries levend houden, ik zet me als secretaris van de Stichting Creatief Westfries daarvoor in. En hoewel het een dode taal is, trekt het nog veel belangstellenden.

In 2010 hebben we voor de vijfde keer Skroivendevort Loif georganiseerd. De Parkschouwburg in Hoorn zat tot de nok toe vol met zo’n 900 bezoekers. Ook onze liedjesmiddag was een groot succes: het West-Fries leeft dus wel degelijk! We proberen te voorkomen dat ons dialect uitsterft, onder meer door initiatieven op scholen om het West-Fries onder jongeren te stimuleren. En ook met ons praatgroepje Effies Klesse houden we het West-Fries levend. Aan ons zal het niet liggen.’

Dilly Koetsier-Speets (Oostwoud, 1946), secretaris Stichting Creatief Westfries en mede­ voorzitter van Effies Klesse Er wordt dus niet alleen gesproken: af en toe vangt iemand een lied aan, waarna de anderen enthousiast inhaken. Dat kunnen kinderliedjes zijn, maar wande-

Ook Effies Klesse?

laars op Het Dal kunnen ook het West-Friese volkslied

Meer informatie is te vinden op de website:

wel eens horen galmen. De verhalen worden regelmatig

www.westfriesgenootschap.nl/creatief

geïllustreerd met oude foto’s of spulletjes van vroeger.

En dat delen van anekdotes, verhalen, gedichten, liedjes

6

Noorderland ZOMER 2013