เอกสารประกอบการสอน tc3103

เอกสารประกอบการสอน

TC 3103 ประเพณีและวัฒนธรรมไทย

รวบรวมโดย อ.วิไล ธรรมวาจา

สาขาวิชาการสื่อสารภาษาไทยเปนภาษาที่ 2 คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ 1

บทที่ 1 ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับวัฒนธรรมและประเพณีไทย ความรูเ บื้องตนเกี่ยวกับประเทศไทย ‘ประเทศไทย’ หรือ ‘สยาม’ มีอากาศรอน อากาศจะรอนที่สุดในเดือนเมษายน พฤษภาคม เปนชวง ฤดูรอน ในเดือนมิถุนายน - เดือนตุลาคม มีฝนตกเปนชวง ฤดูฝน สวนในเดือนพฤศจิกายน - เดือนมีนาคม อากาศหนาวเย็น เปนชวง ฤดูหนาว เศรษฐกิจหลักของประเทศไทย คือ “ เกษตรกรรม ” มี ‘ ขาว ’ เปนสินคาสําคัญ 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

1. เอกลักษณของประเทศไทย 1.1 ชาติ [Nation] หมายถึง ประเทศ ประเทศไทยมีรูปรางคลายขวาน เรียก ‘ดินแดนขวานทอง’ หรือ ‘สยามเมืองยิ้ม’ มี 77 จังหวัด (นับรวมกรุงเทพมหานคร) ออกเปน 6 ภาค ดังนี้ 北部 1. ภาคเหนือ [North] 东北部 2. ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (อีสาน) [Northeast] 3. ภาคกลาง [Central] 中部 东部 4. ภาคตะวันออก [East] 5. ภาคตะวันตก [West] 西部 南部 6. ภาคใต [South] ประเทศไทย มี 77 จังหวัด ดังนี้ - ภาคเหนือ มี 9 จังหวัด ไดแก เชียงราย เชียงใหม นาน พะเยา แพร แมฮองสอน ลําปาง ลําพูน อุตรดิตถ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (อีสาน) มี 20 จังหวัด ไดแก กาฬสินธุ ขอนแกน ชัยภูมิ นครพนม นครราชสีมา(โคราช) บุรีรัมย มหาสารคาม มุกดาหาร ยโสธร รอยเอ็ด เลย สกลนคร สุรินทร ศรีสะเกษ หนองคาย หนองบัวลําภู อุดรธานี อุบลราชธานี อํานาจเจริญ บึงกาฬ (จังหวัดที่ 77) 2

ภาคกลาง มี 22 จังหวัด ไดแก กรุงเทพมหานคร (เมืองหลวง) กําแพงเพชร ชัยนาท นครนายก นครปฐม นครสวรรค นนทบุรี ปทุมธานี อยุธยา พิจิตร พิษณุโลก เพชรบูรณ ลพบุรี สมุทรปราการ สมุทรสงคราม สมุทรสาคร สิงหบุรี สุโขทัย สุพรรณบุรี สระบุรี อางทอง อุทัยธานี ภาคตะวันออก มี 7 จังหวัด ไดแก จันทบุรี ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ตราด ปราจีนบุรี ระยอง สระแกว ภาคตะวันตก มี 5 จังหวัด ไดแก กาญจนบุรี ตาก ประจวบคีรีขันธ เพชรบุรี ราชบุรี ภาคใต มี 14 จังหวัด ไดแก กระบี่ ชุมพร ตรัง นครศรีธรรมราช นราธิวาส ปตตานี พังงา พัทลุง ภูเก็ต ระนอง สตูล สงขลา สุราษฎรธานี ยะลา 1.2 ศาสนา [Religion] สําหรับ ประเทศไทย ประชาชนมี เสรีภาพ ในการนับถือ ศาสนา และมีคนนับถือมากที่สุดในประเทศไทย ไดแก ศาสนาพุทธ นอกจากนี้ก็มีศาสนา อื่น ๆ ดวย เชน ศาสนาอิสลาม ศาสนาคริสต เปนตน 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

1.3 พระมหากษัตริย [King] พระมหากษัตริยองคปจจุบันของไทย คือ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช หรือเรียกวา “ ร.9 ” หรือ “ ในหลวง ”

25

25

2. ธงชาติไทย ‘ธงชาติไทย’ หรือ ‘ธงไตรรงค’ มี 3 สี คือ สีแดง (ประเทศ), สีขาว(ศาสนา) และสี น้ําเงิน(พระมหากษัตริย) ธงจะขึ้นสูยอดเสาธงในเวลา 8.00 น. และนําลงในเวลา 18.00 น. เปนประจําทุกวัน 25

25

25

25

3. เมืองหลวงของไทย เมืองหลวงเกาของไทยที่มีหลักฐานทางประวัติศาสตรชัดเจน ไดแก กรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร เมืองหลวงของไทยในปจจุบัน คือ กรุงเทพมหานคร แปลวา ‘เมืองของเทวดา’ คนทั่วไปนิยมทับศัพทตามชื่อที่ผูพูดภาษาอังกฤษ เรียกเมืองนี้วา Bangkok ซึง่ มาจากชื่อเดิม ของกรุงเทพมหานคร คือ บางกอก 27

27

25

25

3

ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับวัฒนธรรมไทย 1. ความหมายของวัฒนธรรมและประเพณีไทย ประเพณีและวัฒนธรรม เปนสิ่งที่สังคมหรือคนในสวนรวมรวมกันสรางใหมีขึ้น แลวถายทอดใหแกกันไดดวยลักษณะและวิธีการตาง ๆ มีการสืบตอรวมกันมาชานานใน สังคม จนเกิดความเคยชิน 2. ลักษณะของวัฒนธรรมไทย 2.1 การมีศาสนาพุทธเปนศาสนาประจําชาติ คนไทยสวนใหญนับถือศาสนาพุทธ หลักคําสั่งสอนสําคัญของศาสนาพุทธคือ สอนใหละเวนความชั่ว ทําความดี ทําจิตใจให บริสุทธิ์ 2.2 การมีพระมหากษัตริยเปนประมุข พระมหากษัตริยมีความสําคัญตอสังคมไทย เปนอยางยิ่ง 2.3 อักษรไทยและภาษาไทย ประเทศไทยมีอักษรใชมานานตั้งแตสมัยสุโขทัย โดย ไดรับอิทธิพลจากขอม และไดรับการพัฒนาโดยพอขุนรามคําแหงมหาราช (พระมหากษัตริย ในสมัยสุโขทัย) 2.4 ประเพณีไทย เปนสิ่งแสดงถึงวิถีชีวิตของคนไทย สวนมากเกี่ยวของกับศาสนา พุทธ ปฏิบัติกันมาตั้งแตสมัยโบราณจนถึงปจจุบัน 2.5 วัฒนธรรมที่เปนปจจัยพื้นฐานในการดํารงชีวิต ไดแก ปจจัยสี่ คือ เครือ่ งนุงหม ที่อยูอาศัย อาหาร และยารักษาโรค 2.6 ศิลปกรรมไทย ไดแก วรรณกรรม ดนตรี จิตรกรรม ประติมากรรม และ สถาปตยกรรม 2.7 มารยาทไทย คนไทยความสุภาพออนนอม มีการแสดงความเคารพแตกตางไปจาก สังคมอื่น ๆ เชน การยิ้ม การทักทาย การไหว ฯลฯ 3. ทีม่ าของวัฒนธรรมประเพณีไทย 3.1 วัฒนธรรมประเพณีไทยที่เรามีการปฏิบัติกันอยู สวนหนึ่งเปนของคนรุนกอน ๆ หรือบรรพบุรุษของเราไดถายทอดมายังคนรุนหลัง 3.2 วัฒนธรรมประเพณีที่เกิดจากการติดตอกับชาติอื่น ๆ ชาติที่มีอิทธิพลตอวัฒนธรรม ไทย คือมอญ ขอม อินเดีย จีน และชาติตะวันตก 4

4. ประเภทของประเพณีไทย

4.1 จารีตประเพณี หรือกฎศีลธรรม (Mores) เปนประเพณีที่มีศีลธรรมเขามา

เกี่ยวของ มีการบังคับใหปฏิบัติตาม ถาไมปฏิบัติตามจะเปนความผิดรุนแรง เชน การฆาทํารายผูอื่น การขโมยของผูอื่น เปนตน 4.2 ขนบประเพณี (Institution) เปนประเพณีที่รูกันโดยทั่ว ๆ ไป มีการบอกเลา และปฏิบัตติ อ ๆ มา มักเปนประเพณีที่เกี่ยวกับชีวิต เชน ประเพณีการบวช ประเพณีการ แตงงาน เปนตน หรือประเพณีตามเทศกาลตาง ๆ เชน ลอยกระทง สงกรานต ขึ้นบานใหม เปนตน 4.3 ธรรมเนียมประเพณี (Convention) เปนประเพณีที่ยึดถือปฏิบัติกันมาตามธรรม

เนียมเทานั้น ไมผิดศีลธรรม ไมมีกฎหมายมาเกี่ยวของ และไมมีการบังคับให ปฏิบัตติ าม เชน การสวมรองเทาออกจากบาน การถอดรองเทากอนเขาวัด การใชชอนขณะ รับประทานอาหาร การดื่มน้ําจากแกว ฯลฯ โดยมากมักเกี่ยวของกับกิริยามารยาท การรับประทานอาหาร การพูดจา การแตงกาย ฯลฯ ถาไมปฏิบัติตาม อาจจะถูกตําหนิวาไมมี มารยาท

 ยินดีตอนรับสูเมืองไทยนะคะ 

5

บทที่ 2

มารยาทไทย

มารยาทไทย หมายถึง การประพฤติปฏิบัติตนใหถูกตองเหมาะสมตามแบบแผน ของความเปนไทยอันออนชอยงดงามและสุภาพออนโยน ไดแก มารยาทไทยที่เกี่ยวกับการ ยืน การเดิน การคลาน การนั่ง และการแสดงความเคารพ 1. มารยาทในการยืน การยืนตามลําพัง ควรยืนในลักษณะที่สุภาพและอยูในทาที่สบาย ตัวตรงหรือเอียง ไดเล็กนอย สวนการยืนตอหนาผูใหญนั้นใหยืนเฉียงไปทางใดทางหนึ่ง มือทั้งสองขางแนบ ลําตัวหรือประสานกันไวขางหนาดวยความสํารวม ทายืนที่ไมควรปฏิบัติ คือ - แกวงแขนไปมา - ยืนขาถาง - ยืนเทาเอว - หอไหล เอียงตัว หรือยอเอว - มือลวงกระเปา - เกาโนนเกานี่อยูตลอดเวลา - หันหนาไปมาดวยความลุกลี้ลุกลนหรือหลุกหลิก

2. มารยาทในการเดิน การเดินตามปกติหรือการเดินโดยทั่วไป ควรเดินดวยความสุภาพ ศีรษะตรง แกวงแขนทั้งสองขางเล็กนอย ชวงกาวเดินไมสั้นหรือยาวเกินไป ทาเดินที่ไมควรปฏิบัติ ไดแก - เดินกมศีรษะ - เดินหลังคอม - มือไพลหลัง , มือลวงกระเปา - เดินสายสะโพกหรือโยกตัวไปมา - เดินลงสนหนักและเสียงดัง หรือกระแทกสนเทา 6

หลังตรง

สวนการเดินกับผูใหญ ตองเดินดวยความสุภาพและออนนอม โดยใหเดินทาง ดานซายของผูใหญ ระยะหางพอควร คอมตัวลงเล็กนอย มือทั้งสองขางแนบลําตัว หรือ ประสานกันไวขางหนา แตถาตองเดินสวนกับผูใหญ ตองคอมตัวลงพอสมควร 3. มารยาทในการคลาน การคลานจะใชในกรณีที่มีการเคลื่อนที่ไปมา เมื่อนั่งอยูกับพื้น เปนการคลานเพื่อเขาหาผูใหญ หรือในกรณีตองผานผูใหญ ซึ่งนั่งอยูกับพื้นและ มือไมไดถือของ ซึ่งการคลานในแบบนี้จะตองใช วิธีเดียวกันทั้งผูชายและผูหญิง -

4. มารยาทในการนั่ง การนั่งเกาอี้โดยทั่วไปคือ ใหนั่งปลอยตัวตามสบาย หลังพิงพนักเกาอี้ และควร นั่งใหเต็มเกาอี้ มือทั้งสองขางวางไวบนหนาขา ผูหญิงใหเทาชิดและเขาชิดกันทั้งสองขาง สวนผูชายจะนั่งใหเขาหางกัน สนเทาชิดและปลายเทาแยกกันเล็กนอย สิ่งที่ไมควรปฏิบัติ ไดแก - ไมนั่งสั่นขา - อยานั่งโยกเกาอี้ - ไมนั่งเอาปลายเทาหรือขาไขวกัน - ไมยกขาขึ้นพาดบนโตะหรือเกาอี้ตัวอื่น

สวนการนั่งเกาอี้ตอหนาผูใหญ เปน การนั่งที่สุภาพและนั่งดวยความสํารวมออนนอม ควรนั่งใหเต็มเกาอี้ นั่งตัวตรง หลังไมพิงพนัก เกาอี้ มือทั้งสองขางวางประสานกันบนตัก เขา ทั้งสองขางหางกันเล็กนอย สนเทาชิดกันทั้งสอง ขาง และปลายเทาแยกกันเล็กนอย (สําหรับ ผูหญิงใหสนเทาและปลายเทาชิดกัน) แตไมควรเอาแขนพาดบนเกาอี้ 7

การนั่งพับเพียบ เปนการนั่งกับพื้นที่ สุภาพเรียบรอยและสวยงามที่สุด ถือเปนทานั่งที่ คนไทยสวนใหญทั้งผูหญิงและผูชายปฏิบัติกันมา โดยตลอด การนั่งพับเพียบโดยทั่วไป ใหนั่งใน ลักษณะที่สุภาพเรียบรอย ยืดตัวตรง มือทั้งสอง ขางวางไวบนหนาขา หรือจะนั่งเทาแขนไปกับพื้น ก็ได แตตองใหปลายมือเหยียดตรงไปขางหนา อยาหันทองแขนออกไปดานหนา (เฉพาะ ผูหญิง)

นั่งพับเพียบตอหนาผูใหญ

ขณะทีก่ ารนั่งพับเพียบตอหนาผูใหญ ใหนั่ง ในลักษณะที่สุภาพเรียบรอย คอมตัวลงเล็กนอย เก็บ ปลายเทาโดยเบนปลายเทาเขาหาสะโพก มือทั้งสอง ขางประสานกัน แลววางไวบนหนาขาขางใดขาง หนึ่ง

การนั่งคุกเขา เปนการนั่งกับพื้นดวยการยอเขาลงใหติดกับพื้น กอนการกราบหรือ กอนการเดินเขา การนั่งคุกเขาของผูชายใหนั่งแบบเทพบุตร โดยใหนั่งคุกเขา ตัวตรง ปลายเทาตั้ง นั่งลงบนสนเทา มือวางคว่ําลงบนหนาขาทั้งสองขาง สวนผูหญิงนั่งคุกเขาแบบ เทพธิดา โดยใหนั่งคุกเขา ปลายเทา

แบบเทพธิดา

แบบเทพบุตร

8

การนั่งขัดสมาธิ เปนทานั่งกับพื้นตาม สบายแบบหนึ่ง สวนมากผูชายจะนิยมนั่งทานี้ สําหรับการนั่งพักผอน นั่งรับประทานอาหารที่ จัดสํารับตั้งกับพื้น หรือการนั่งสมาธิ แตหา ม นั่งทานี้เมื่ออยูตอหนาผูใหญหรือผูที่อาวุโส นั่งขัดสมาธิ 5. การแสดงความเคารพ การแสดงความเคารพ ถือเปนการแสดงออกมาดวยความนอบนอม สามารถแบงได 4 ลักษณะ คือ การคํานับ การประนมมือ การไหว และการกราบ 5.1 การคํานับ เปนการแสดงความเคารพดวย การ กมศีรษะใหต่ําลงมาพอสมควร ไมชา หรือเร็วเกินไป ใชในกรณีที่ผูใหญหรือครูอาจารยเดินผานเขามาในระยะใกล เมื่อรับของหรือสงของใหผูใหญ หรือเมื่อบุคคลที่เสมอกัน หรือเพื่อนทักทายกัน

การคํานับ 5.2 การประนมมือ คือการแสดงความเคารพ ดวยการยกฝามือทั้งสองขางประกบกัน ใหนิ้วมือและฝามือ ชิดกัน ปลายนิ้วตั้งขึ้น แขนแนบลําตัวในระดับอก และไม กางออก ใชในกรณีของการสวดมนตหรือฟงพระธรรม เทศนา รวมทั้งในขณะสนทนากับพระสงฆ การประนมมือ 9

5.3 การไหว เปนการแสดงความเคารพดวยการ ประนมมือ โดยยกฝามือทั้งสองขางมาประกบกัน คอย ๆ โนมตัวลงไหว และกมศีรษะลง โดยใหปลาย นิ้วหัวแมมือทั้งสองจรดกลางจมูก หรือระหวางคิ้ว แบง การไหวออกเปน 4 ระดับ ดังนี้

การไหว

การไหวในระดับที่ 1 คือ การไหว

พระ เปนการไหวพระสงฆ ปูชนียสถานและ ปูชนียวัตถุที่มีความเกี่ยวของในศาสนาพุทธ เปน การไหวที่ใชแสดงความเคารพในกรณีที่ไม สามารถกราบได การไหวพระ

โดยประนมมือใหปลายนิ้ว

หัวแมมือจรดระหวางคิ้ว

การไหวในระดับที่ 2 คือ การไหวผูมี

พระคุณหรือผูอาวุโส ไดแก การไหวพอ แม ปู ยา ตา ยาย ครูอาจารย และผูที่เคารพนับถือ เปนอยางสูง

โดยประนมมือใหปลายนิ้ว

หัวแมมือจรดที่ปลายจมูก

การไหว้ ผู้อาวุโส

การไหวในระดับที่ 3 คือ การไหว

บุคคลทั่วไป เปนไหวบุคคลที่เคารพนับถือหรือ ผูมีอาวุโสทั่วไป รวมทั้งผูที่เสมอกันดวย ตอง ประนมมือแลวยกขึ้นใหปลายนิ้วหัวแมมือ

จรดปลายคาง

การไหวบุคคลทั่วไป 10

สวนการไหวผูที่เสมอกัน ทั้งผูชายและผูหญิง จะมีวิธีปฏิบัติที่เหมือนกัน คือ ยืนตรง ประนมมือใน ระดับอก ไมตองยกมือที่ประนมขึ้นจรดใบหนา แลวกมศีรษะลงเล็กนอย การไหวบุคคลที่เสมอกัน > 5.4 การกราบ คือการประนมมือขึ้นเสมอหนาผาก แลวนอมศีรษะและมือจรดพื้นที่ รอง (ซึ่งอาจเปนที่พื้น ที่มือ หรือที่ตัก) เปนการแสดงความเคารพอยางสูงสุด แบงได 2 ลักษณะ ดังนี้

ลักษณะที่ 1 คือ การกราบแบบเบญจางคประดิษฐ (เบน-จาง-คะ-ประ-ดิด) เปนการ

แสดงความเคารพตอพระรัตนตรัย แบงออกเปน 3 จังหวะ คือ จังหวะที่ 1 ทาอัญชลี ใหประนมมือขึ้นระดับอก ปลายนิ้วชิดกัน ปลายมือ เบนจากหนาอกออกไปขางหนาเล็กนอย และไมกางขอศอก จังหวะที่ 2 ทาวันทนา หรือทาวันทา ใหยกมือที่ประนมขึ้นพรอมกับกม ศีรษะลงรับมือเล็กนอย โดยใหนิ้วหัวแมมือจรดระหวางคิ้วหรือกลางหนาผาก จังหวะที่ 3 ทาอภิวาท หรือกราบ ใหกมลงกราบดวยการทอดศอกลงไป มือ และแขนทั้งสองขางลงถึงพื้นพรอม ๆ กัน คว่ํามือทั้งสองขางแนบราบกับพื้น นิ้วทั้งหาชิด กัน และมือทั้งสองวางหางกันเล็กนอย พอสําหรับใหหนาผากจรดระหวางมือทั้งสองได

การกราบเบญจางคประดิษฐ 11

ลักษณะที่ 2 คือ การกราบผูใหญหรือผูที่มีอาวุโส การกราบในลักษณะนี้ เรียกอีก

อยางหนึ่งวา “การหมอบกราบ” เปนการกราบเพื่อแสดงความเคารพผูใ หญหรือผูที่มีอาวุโส รวมทั้งพอ แม ครู อาจารย และผูมพี ระคุณที่เราใหความเคารพ

การหมอบกราบ เมื่อจะลุกขึ้นจากการหมอบกราบ ใหกางแขนทั้งสองขางราบกับพื้น ยกสวนสะโพก ขึ้นกอน หลังจากนั้นจึงยกตัวตาม คลานเขาถอยหลังออกมาเล็กนอย แลวจึงลุกขึ้นยืนเฉียง เดินออกมา หามหันหลังใหแลวเดินออกมา

12

บทที่ 3 ประเพณีอันเนื่องมาจากเทศกาลสําคัญ ใน 1 ป ประเทศไทยจะมีประเพณีที่เกี่ยวกับเทศกาลสําคัญ ๆ อยู 2 ประเพณี ไดแก ประเพณีสงกรานต และประเพณีลอยกระทง

ประเพณีสงกรานต

วันสงกรานตหรือวันตรุษสงกรานต เปนวันปใหมของไทย เริ่มตั้งแตวันที่ 13, 14 และ 15 เมษายน ของทุกป วันที่ 13 เปน ‘วันมหาสงกรานต’ วันที่ 14 เปน ‘วันเนา’ คือวันพักผอนหรือทําบุญ สวนวันที่ 15 เปน ‘วันเถลิงศก’ คือวันขึ้นศักราชใหม สิ่งที่ปฏิบัติกันในวันสงกรานต มีดังนี้ 1. การทําบุญตักบาตร เมื่อถึงวันสงกรานตก็จะตื่นแตเชา นําอาหารไปทําบุญตัก บาตรและเลี้ยงพระที่วัด 2. การกอพระเจดียทราย โดยตกแตงทรายใหเปนรูปเจดียแลวจึงประดับธง การ 3. การปลอยนกปลอยปลา ถือเปนการทําบุญอยางหนึ่งของคนไทย คนไทย สวนมากมักมีจิตใจเมตตากรุณาตอสัตว ที่เลือกปลอยนกปลอยปลา เพราะนกจะบินใน อากาศ ปลาก็จะวายลงไปในน้ํา 4. การบังสุกุลอัฐิ คือ การทําบุญอุทิศสวนกุศลใหผูตาย 5. การสรงน้ํา การสรงน้ําพระสงฆ พระจะใหศีลใหพร เพื่อใหเกิดความสุขใน ครอบครัว 6. การรดน้ําดําหัว เริ่มจากการเชิญผูใหญใหนั่ง แลวลูกหลานก็เอาน้ํารดบริเวณ มือ แลวผูใหญจะนําน้ํานั้นประพรมบนศีรษะ เพื่อแสดงใหเห็นวาไดดําหัวสระหัวแลว ผูใหญจะใหศีลใหพร ทั้งนี้เปนการขอพรจากผูใหญ ไมใชการใหพรผูใหญ 7. การสาดน้ํา การสาดน้าํ ประแปงในวันสงกรานตมีวัตถุประสงคเพื่อคลายรอน เพื่อความสนุกสนาน ซึ่งปจจุบันชาวตางชาติสวนใหญนิยมเลนน้ําในวันสงกรานตมาก

13

สิ่งที่ไดจากการทําบุญสงกรานต

1. เปนการแสดงความเคารพบูชาตอสิ่งที่ตนเคารพ ตอบิดามารดา และผูใหญที่

เคารพ

2. เปนการชําระจิตใจและรางกายใหสะอาด 3. เปนการรักษาประเพณีที่มีมาแตเดิมของไทย 4. เปนการสรางความสนุกสนานรื่นเริงในรอบป และพักจากงานประจําชั่วคราว เพื่อจะไปพักผอนหยอนใจ 5. เปนการเตือนสติวามนุษยนั้นผานไป 1 ปแลว และในรอบปที่ผานมา เราไดทํา อะไรบาง และควรจะทําอะไรตอไปในปใหมที่กําลังจะมาถึง 6. เปนการทําความสะอาดพระพุทธรูป โตะหมูบูชา บานเรือน ทั้งในและนอก ใหสะอาดเรียบรอย

ประเพณีลอยกระทง การลอยกระทงนิยมทํากันในวันเพ็ญ เดือน 12 ของทุก ๆ ป เปนวันที่พระจันทร เต็มดวง เราเรียกวา ‘วันเพ็ญ’ ‘เพ็ญ’ แปลวา เต็ม เดือนพฤศจิกายนเปนเดือนที่มีน้ําเต็มฝง ตามแมน้ําลําคลอง อากาศเย็นสบาย แสงจันทรสวาง ‘นางนพมาศ’ ผูเปนสนมเอกของพระรวงในสมัยสุโขทัยเปนผูริเริ่มประดิษฐ กระทงสําหรับลอยประทีป ทําเปนรูปดอกบัวบานขึ้น ซึ่งคนทั่วไปนิยมทําตามสืบตอมา กระทงทําจากวัสดุที่ลอยน้ําได เชน ใบตอง กลีบบัว ในกระทงจะมีดอกไม ธูป เทียน บางคนก็ใสเงิน(สตางค)ลงไปในกระทงเพื่อเปนการใหทาน กอนจะลอยกระทง จะตองจุดเทียนในกระทงกอน แลวจึงจุดธูปอธิษฐานขอความสุขความโชคดี และขอ ขมาตอแมน้ํา ที่เราไดใชกินใชอาบมาทั้งป หลังจากลอยกระทงเสร็จแลวก็ชักชวนกันดู การละเลนรื่นเริงบนฝง เชน การจุดพลุ ดอกไมดอกไมไฟ และมหรสพตาง ๆ ประเพณีลอยกระทงไทยแตละภูมิภาคตางก็มีประเพณีปฏิบัติตามวิถีวัฒนธรรม และความเชื่อของทองถิ่นนั้น ปจจุบันมีงานลอยกระทงหลายจังหวัด เชน สุโขทัย อยุธยา เชียงใหม บางแหงมีการประกวดกระทง ประกวดนางนพมาศ 14

จังหวัดทางภาคเหนือของไทย นิยมทําโคมลอย เรียกวา ‘ลอยโคม’ ทํามาจาก ผาบาง ๆ แลวสุมควันขางใตใหลอยขึ้นไปในอากาศคลายบอลลูน ประเพณีของชาว เหนือนี้เรียกวา ‘ยี่เปง’ หมายถึง การทําบุญในวันเพ็ญเดือนยี่ (นับวันแบบทางภาคเหนือ ใกลเคียงกับวันเพ็ญเดือน 12 ของภาคกลาง) ในแถบภาคตะวันตก เชน จังหวัดตาก จะลอยกระทงขนาดเล็ก ทยอยเรียงราย ไปเปนสาย เรียกวา ‘ลอยกระทงสาย’ สวนทางภาคอีสาน จะนิยมตบแตงเรือแลวประดับไฟใหเปนรูปตาง ๆ เรียกวา

‘ไหลเรือไฟ’

ในกรุงเทพฯ จะมีงานลอยกระทงหลายแหง เชน สวนสาธารณะริมน้ํา โรงแรม ตาง ๆ มีเพลงรองสําหรับรําวง ซึ่งเปนที่รูจักกันดีเพลงหนึ่ง คือ เพลงรําวงวันลอย กระทง มีเนื้อรองดังนี้

เพลงรําวงลอยกระทง วันเพ็ญเดือนสิบสอง เราทั้งหลายชายหญิง ลอย ลอยกระทง ลอยกระทงกันแลว รําวงวันลอยกระทง บุญจะสงใหเราสุขใจ

น้ําก็นองเต็มตลิ่ง สนุกกันจริง วันลอยกระทง ลอย ลอยกระทง ขอเชิญนองแกวออกมารําวง รําวงวันลอยกระทง บุญจะสงใหเราสุขใจ

15

บทที่ 4 ประเพณีทางพระพุทธศาสนา ประวัติของพระพุทธเจา พระพุทธเจา พระองคทรงเปนมนุษย เปนชาวเมืองกบิลพัสดุ(กะ-บิน-ละ-พัด) มี พระนามเดิมวา ‘สิทธัตถะ’ (สิด-ทัด-ถะ) พระบิดาพระนามวา ‘สุทโธทนะ’ (สุด-โท-ทะนะ) พระมารดาพระนามวา ‘สิริมหามายา’ ประสูติที่ปาลุมพินีวัน เมื่อวันขึ้น 15 ค่าํ เดือน 6 กอนพุทธศักราช 80 ป เมื่อทรงพระเยาวทรงศึกษาในดานอักษรศาสตร ยุทธศาสตร และรัฐศาสตร เพื่อทําหนาที่ปกครองประเทศ ตอมาทรงมีพระเทวีพระนามวา ‘พิมพายโสธรา’ (พิม-พา-ยะ-โส-ทะ-รา) มี พระโอรสพระนามวา ‘ราหุล’ (รา-หุน) เมื่อพระชนมได 29 ป จึงเสด็จออกบรรพชา เพราะเบื่อหนายในความวุนวายของมนุษย ซึ่งทรงเห็นวามีแตความทุกขความเดือดรอน ทั้งสิ้น ครั้นทรงผนวชแลว เสด็จไปศึกษาในสํานักตาง ๆ เรียนจนสิ้นความรูของอาจารย แลวจึงทรงหยุด โดยทรงเห็นวาไมใชหนทางแหงการตรัสรู ตอมาทรงบําเพ็ญทุกกรกิริยา คือ การทรมานรางกาย จนถึงลมสลบก็ไมสําเร็จ จึง ทรงเห็นวาไมใชทางตรัสรู จึงเลิกการทรมานรางกาย แลวหันมาบําเพ็ญเพียรทางจิต ซึ่ง ทรงเห็นวาเปนทางตรัสรูที่ดีกวา จนไดตรัสรูดังทรงมุงหมาย ในวันขึ้น 15 ค่ํา เดือน 6 ขณะนั้นทรงมีพระชนมได 35 ปบริบูรณ หลังจากตรัสรูแลว พระพุทธองคไดทรงแสดงพระธรรมเผยแผศาสนา ตอมาวัน ขึ้น 15 ค่ํา เดือน 3 พระสงฆจํานวน 1,250 รูป พากันเขาเฝา พระพุทธองคทรงเห็นวา เปนเวลาอันเหมาะสมยิ่งแลว จึงทรงประกาศหลักธรรมที่เรียกวา ‘โอวาทปาฏิโมกข’ (โอวา-ทะ-ปา-ติ-โมก) ถือวาเปนธรรมที่เปนหลักการของศาสนาพุทธ จนกระทั่งพระพุทธ องคทรงปรินิพพาน ในวันขึ้น 15 ค่ํา เดือน 6 นับพระชนมได 80 ปบริบูรณ

16

การปฏิบัติตนของชาวพุทธ

ชาวพุทธ (พุทธศาสนิกชน) หมายถึงคนที่นับถือศาสนาพุทธ ซึ่งคนไทยสวน ใหญนับถือศาสนาพุทธ มีวิธีปฏิบัติตนเปนชาวพุทธที่ดี สรุปไดดังนี้ 1. การเขารวมพิธีกรรมทางศาสนา ในรอบ 1 ป ของไทย จะมีวันสําคัญทาง ศาสนาอยู 5 วันสําคัญ ไดแก วันมาฆบูชา วันวิสาขบูชา วันอาสาฬหบูชา วันเขาพรรษา และวันออกพรรษา ซึ่งมีชาวพุทธสวนใหญจะไปทําบุญที่วัด กลาวคือ ตอนเชาทําบุญ ตักบาตรที่วัด ฟงพระธรรมเทศนา และเจริญจิตภาวนา สวนตอนค่ําจะมารวมพิธี เวียนเทียน โดยเวียนวนทางขวาไปรอบอุโบสถ 3 รอบ แตละรอบใหระลึกถึงคุณพระ พุทธ พระธรรม และพระสงฆ 2. การรักษาศีล 5 เปนพื้นฐานในการดําเนินชีวิตที่มีแตความสุข ประกอบดวย ไมฆาสัตว ไมลักขโมยทรัพย ไมทําผิดในกาม ไมพูดโกหก และไมดื่มสุรา ซึ่งการ ปฏิบัติตามศีล 5 นี้ จะนํามาซึ่งความสุขในการดําเนินชีวิต 3. การเข้ าวัดฟังธรรม นอกจากวันสําคัญทางศาสนา 5 วันในรอบปแลว ในทุก ๆ เดือนจะมีวันพระ 4 วัน (สัปดาหละ 1 วัน) ถือเปนวันประชุมของชาวพุทธเพื่อปฏิบัติ กิจกรรมทาง ศาสนา ใน พระพุทธศาสนา ประจํา สัปดาห หรือที่เรียกกันทั่วไปอีกคําหนึ่ง วา “วันธรรมสวนะ” (วัน – ทํา – สะ – วะ – นะ) ซึ่งชาวพุทธจะไปทําบุญตักบาตรและ ฟงพระธรรมเทศนาที่วัด 25

25

25

25

25

25

4. การแสดงความเคารพต่ อพระสงฆ์ เปนสิ่งที่ชาวพุทธตองปฏิบัติอยาง เครงครัด เมื่อพบเห็นพระสงฆตองแสดงความเคารพอยางออนนอม เมื่อเจรจากับ พระสงฆตองประนมมือและกราบไหวทุกครั้ง

วันสําคัญของศาสนาพุทธ 1. วันมาฆบูชา ‘มาฆะ’ เปนชื่อของเดือน 3 คําวา ‘มาฆบูชา’ จึงแปลวา การ

บูชาพระในวันเพ็ญเดือน 3 จัดเปนวันสําคัญทางศาสนาวันหนึ่ง มีชื่อเรียกวา ‘วันจาตุ รงคสันนิบาต’ (วัน-จา-ตุ-รง-คะ-สัน-นิ-บาด) เพราะเปนการประชุมใหญครั้งแรก มี เหตุการณมหัศจรรยที่เกิดขึ้นพรอมกัน 4 ประการ คือ 17

- เปนวันที่พระสงฆสาวกของพระพุทธเจาจํานวน 1,250 รูป มาประชุมพรอม กันโดยมิไดนัดหมาย - พระภิกษุสงฆเหลานี้ลวนเปนผูที่ไดรับการอุปสมบทโดยตรงจาก พระพุทธเจาทั้งสิ้น - พระภิกษุสงฆเหลานี้ลวนแตเปนผูไดบรรลุพระอรหันตแลวทั้งสิ้น - วันที่พระภิกษุสงฆสาวกมาประชุมกันนั้นตรงกับวันเพ็ญ เดือน 3 ในตอนเชานิยมทําบุญตักบาตรหรือจัดหาอาหารคาว-หวาน ไปทําบุญฟงเทศนที่ วัด ในตอนบายจะฟงพระแสดงพระธรรมเทศนา สวนตอนกลางคืน จะนําดอกไมธปู เทียนไปที่วัดเพื่อเวียนเทียนรอบพระอุโบสถ

2. วันวิสาขบูชา ‘วิสาขบูชา’ หมายถึง การบูชาในวันเพ็ญเดือน 6 เปนวันที่มี เหตุการณสําคัญเกิดขึ้น 3 ประการ

คือ เปนวันประสูติ

วันปรินิพพาน (ปะ-ริ-นิบ-พาน) ของพระพุทธเจา

วันตรัสรู และ

ตอนเชาจะมีการทําบุญตักบาตร ฟงพระธรรมเทศนา สวนตอนค่ํา จะมีการ แสดงพระธรรมเทศนาอีกครั้ง และรวมกันเวียนเทียนรอบพระอุโบสถ

3. วันอาสาฬหบูชา นับเปนวันที่พระพุทธเจาทรงแสดงหลักธรรมครั้งแรกชื่อ

วา ‘ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร’ (ทํา-มะ-จัก-กับ-ปะ-วัด-ตะ-นะ-สูด) ‘อาสาฬหบูชา’ แปลวา การบูชาในเดือน 8 หรือการบูชาเพื่อระลึกถึงเหตุการณ สําคัญในเดือน 8 คือ - เปนวันที่พระพุทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา - เปนวันที่พระพุทธเจาเริ่มประกาศพระศาสนา - เปนวันที่มีพระภิกษุรูปแรกในศาสนาพุทธ คือการที่ทานโกณฑัญญะขอ บรรพชาและไดบวชเปนพระภิกษุ - เปนวันที่พระพุทธเจาทรงไดปฐมสาวก(พระสงฆรูปแรก) คือ ทานโกณ ฑัญญะ

18

บางทีเรียกวันอาสาฬหบูชานี้วา ‘วันพระสงฆ’ (คือวันที่เริ่มเกิดมีพระสงฆ) จึง นับไดวาวันนี้เปนวันที่พระรัตนตรัยครบบริบูรณ ไดแก พระพุทธ พระธรรม และ พระสงฆ พิธีกรรมที่ทําในวันนี้ คือ การทําบุญตักบาตร รักษาศีล เวียนเทียน ฟง พระธรรมเทศนา และสวดมนต

4. วันเขาพรรษา ‘เขาพรรษา’ แปลวา ‘พักฝน’ หมายถึง พระสงฆตองอยู

ประจํา ณ วัดใดวัดหนึ่งระหวางฤดูฝน ตลอด 3 เดือน การปฏิบัติตนในวันนี้ ชาวพุทธมักจะจัดเครื่องสักการะ เชน ดอกไม ธูปเทียน เครื่องใชตาง ๆ มาถวายพระภิกษุสามเณรที่ตนเคารพนับถือ และที่สําคัญคือมีการจัด ประเพณีหลอเทียนขนาดใหญเพื่อใชจุดบูชาพระประธานในโบสถ

5. วันออกพรรษา เปนวันสิ้นสุดของจําพรรษา หรือออกจากการอยูประจําที่

ในฤดูฝน ซึ่งตรงกับวันขึ้น 15 ค่ํา เดือน 11 ซึ่งวันออกพรรษานี้ เรียกอีกอยางหนึ่งวา ‘วันมหาปวารณา’ (วัน-มะ-หา-ปะ-วา-ระ-นา) คําวา ‘ปวารณา’ แปลวา ‘อนุญาต’ หรือ ‘ยอมให’ กลาวคือเปนวันที่เปดโอกาส ใหพระภิกษุสงฆดวยกันวากลาวตักเตือนกันได ในเรื่องที่ผิดพลั้ง ลวงเกิน ระหวางที่ได จําพรรษาอยูดวยกัน ในวันนี้จะมีการ ‘ตักบาตรเทโว’ คําวา ‘เทโว’ ยอมาจาก ‘เทโวโรหน’ (เท-โว-โรหะ-นะ) ทุกวัดในประเทศไทยก็มีพิธีเหมือนกันหมด ซึ่งกิจกรรมตาง ๆ ที่ควรปฏิบัติใน วันออกพรรษา ไดแก ทําบุญตักบาตรอุทิศสวนกุศลใหแกญาติผูลวงลับ ฟงพระธรรม เทศนา ตักบาตรเทโว ปดกวาดบานเรือนใหสะอาด ประดับธงชาติตามอาคารบานเรือน และสถานที่ราชการ และประดับธงชาติและธงธรรมจักรตามวัดและสถานที่สําคัญทาง ศาสนาพุทธ หลังจากวันออกพรรษาแลว จะมีประเพณีอยางหนึ่งที่ชาวพุทธนิยมทํากันมากคือ ‘การทอดกฐิน’

19

วันสําคัญของไทย ป พ.ศ. 2555 ปฏิทินวันหยุด วันสําคัญ ป พ.ศ.2555 วัน in week

วันที่ Date

วันหยุด /เหตุการณ Event

ธนาคาร Bank

ราชการ Government

อังคาร

1 มกราคม

วันขึ้นปใหม (New Year’s Days)

วันหยุด

วันหยุด

เสาร

12 มกราคม

วันเด็กแหงชาติ (Children Day)

พุธ

16 มกราคม

วันครู (Teacher Day)

อาทิตย

10 กุมภาพันธ

วันตรุษจีน (Chinese New Year’s Day)

พฤหัสบดี

14 กุมภาพันธ

วันแหงความรัก (Valentine’s Day)

จันทร

25 กุมภาพันธ

วันมาฆบูชา (Makha Bucha Day)

วันหยุด

วันหยุด

เสาร

6 เมษายน

วันจักรี (Chakri Memorial Day)

วันหยุด

วันหยุด

เสาร

13 เมษายน

วันสงกรานต (Songkran Festival Day)

วันหยุด

วันหยุด

อาทิตย

14 เมษายน

วันสงกรานต (Songkran Festival Day)

วันหยุด

วันหยุด

จันทร

15 เมษายน

วันสงกรานต (Songkran Festival Day)

วันหยุด

วันหยุด

พุธ

1 พฤษภาคม

วันแรงงานแหงชาติ (National Labor Day)

วันหยุด

อาทิตย

5 พฤษภาคม

วันฉัตรมงคล (Coronation Day)

วันหยุด

จันทร

13 พฤษภาคม

วันพืชมงคล (Royal Ploughing Ceremony Day)

ศุกร

24 พฤษภาคม

วันวิสาขบูชา (Visakha Bucha Day)

พุธ

26 มิถุนายน

วันสุนทรภู

จันทร

22 กรกฎาคม

วันอาสาฬหบูชา (Asarnha Bucha Day)

อังคาร

23 กรกฎาคม

วันเขาพรรษา (Buddhist Lent Day)

จันทร

29 กรกฎาคม

วันภาษาไทยแหงชาติ

จันทร

12 สิงหาคม

วันแม (H.M. The Queen’s Birthday)

พุธ

21 สิงหาคม

วันสารทจีน (Sart Chin Day or Ghost Festival)

เสาร

19 ตุลาคม

วันออกพรรษา (End of Buddhist Lent Day)

พุธ

23 ตุลาคม

วันปยมหาราช(Chulalongkorn Memorial Day)

17 พฤศจิกายน

วันลอยกระทง (Loykatong Day)

พฤหัสบดี

5 ธันวาคม

อังคาร

วันหยุด วันหยุด

วันหยุด

วันหยุด

วันหยุด

วันหยุด วันหยุด

วันหยุด

วันหยุด

วันหยุด

วันหยุด

วันพอ (H.M. The King’s BirthDay)

วันหยุด

วันหยุด

10 ธันวาคม

วันพระราชทานรัฐธรรมนูญ(Constitution Day)

วันหยุด

วันหยุด

พุธ

25 ธันวาคม

วันคริสมาสต (Christmas Day)

อังคาร

31 ธันวาคม

วันสิ้นป (New Year’s Eve)

วันหยุด

วันหยุด

อาทิตย

20

บทที่ 5 ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต 1. ประเพณีที่เกี่ยวของกับการเกิด ประเพณีการเกิดในอดีต เปนประเพณีที่สําคัญ มีการประกอบพิธีกรรมเกี่ยวกับ หญิงมีครรภและทารกมากมาย การฝากครรภ จะฝากทองกับ “หมอตําแย” สวนเวลาคลอด จะเรียกวา “เวลาตกฟาก” ซึ่งตามปกติพอแมเด็กจะจดเวลา วัน เดือน ป เอาไวดูดวงชะตา การที่จะนับอายุในเวลาบวช เวลาแตงงาน หรือจะดูฤกษงามยาม เวลาตกฟากนี้ หลังจากคลอดแลวแมเด็กจะตอง “อยูไฟ” โดยใชขมิ้นกับปูนกินหมากผสมกัน ทาบริเวณทองของแมเด็ก แลวนั่งใกลๆ กองไฟที่ใสฟนไว แตปจจุบันนิยมอยูไฟใน กระโจมอบสมุนไพร

การอยู่ไฟแบบโบราณ

การอยู่ไฟสมัยใหม่

สวนทารก หลังจากคลอดจะตัดสายสะดือ อาจจะฝงสายสะดือที่เตาหรือนอกบาน ก็ได ถาเด็กไมสบาย ตัวรอนหรือนอนผวา ก็เชื่อวาแมซื้อใหโทษมาหลอกหลอน ตอง ทําพิธีทิ้งขาวแมซื้อ โดยปนขาวเปน 4 กอน มีสีขาว สีเหลือง สีแดง และสีดํา แลวนํามา วนรอบตัวเด็ก 3 รอบ กลาวคําฟาดเคราะห แลวเขวี้ยงขาวสีขาว สีเหลืองและสีแดง ขามหลังคาเรือนไป สวนสีดําใหขวางเขาไปใตถุนเรือน เมื่อเด็กอายุครบไดเดือนกับวัน เปนอันวาลวงพนอันตรายจากโรคภัยไขเจ็บ ซึ่ง เชื่อวาผีเปนผูกระทํา ก็จะทําการโกนผมไฟและทําขวัญเดือน เมื่อโกนผมแลวใหเหลือไว หยอม ๆ หนึ่งที่ตรงกลาง จากนั้นนําไปลอยน้ําหรือเอาไปทิ้ง แลวแตสะดวก ผูที่เอาไป ลอยตองพูดวาขอใหอยูเย็นเปนสุข 21

2. ประเพณีที่เกี่ยวของกับการบวช

ชีวิตขั้นที่สอง รองจากเกิดก็คือ การบวช ผูชายทุกคนเมื่ออายุครบแลวจะตอง บวช เพื่อตอบแทนบุญคุณของพอแม คําวา บวช มาจากศัพทวา ปะวะชะ แปลวา งด เวน คือ เวนจากกิจบานการเรือนมาบําเพ็ญเพียรทํากิจพระศาสนา มีสวดมนต ภาวนา เปนตน การบวชนั้น ถาเปนสามเณร เรียก ‘บรรพชา’ ถาเปนพระภิกษุ เรียก ‘อุปสมบท’ เวลาและโอกาส ชวงเวลาในการบวชที่นิยมโดยทั่วไป คือ ชวงกอนเขาพรรษา เนื่องจากเมื่อบวชแลวจะไดจําพรรษา ศึกษาธรรมตลอดชวงเขาพรรษา แตระยะเวลานานเทาใดนั้น ไมจํากัดเวลา ทั้งนี้ขึ้นอยูกับความพรอมของผูบวชเปนสําคัญ คุณสมบัติของผูท ี่จะบวชพระ 1. เปนเพศชาย 2. มีอายุครบ 20 ปบริบูรณ 3. ไดรับการอนุญาตจากบิดามารดา 4. มีอาชีพชอบและมีหลักฐานดี 5. มีความประพฤติดี ไมติดฝน กัญชาและสุรา เปนตน 6. ไมเปนโรคตองหาม ไดแก โรคเรื้อน ฝ กลาก วัณโรค ลมบาหมู 7. มีรูปรางสมบูรณ ไมชรา หรือพิกลพิการ 8. มีความรูอานและเขียนหนังสือได นาค คนที่จะบวชเขาเรียกวา นาค แปลวา ผูประเสริฐ หรือ ผูไมทําบาป เหตุที่ไดชื่อวา นาค เรื่องเดิมมีอยูวา พญานาคแปลงตัวเปนมนุษยมา บวช เวลานอนหลับกลับเพศเปนนาคตามเดิม วันหนึ่งพวกภิกษุไปกราบทูลพระพุทธเจา พระองค ตรัสเรียกมาถาม ไดความวาเปนเรื่องจริง จึงสั่งให สึกเสีย พญานาคมีความอาลัยในเพศบวช จึงกราบทูลขอฝากชื่อนาคไว ถาผูใดจะเขามา บวชขอให เรียกชื่อวา นาค คําวา ‘นาค’ จึงเปนชื่อเรียกผูที่จะบวชจนถึงทุกวันนี้ 22

นาคทุกคนตองโกนผมโกนคิ้ว นุงเสื้อผาใหเรียบรอย การแหนาคทําตามศรัทธา ของเจาภาพ จะแหดวยชาง มา รถ เรือก็ได เมื่อพรอมกันแลวก็แหรอบศาลาอีกครั้งหนึ่ง เวลาจะเขาโบสถ พอจูงมือซาย แมจูงมือขวา ถาพอแมไมมีใหญาติพี่นองเปนผูจูง ถึงภายในโบสถแลวนาคจะนําดอกไมธูปเทียนไปบูชาพระ เสร็จกลับมานั่งที่ พอแมจะยก ผาไตรสงใหนาค กอนจะรับผาไตรนาคตองกราบพอแมกอน แลวอุมผาไตรเดินคุกเขา ประนมมือเขาไป การลาสิกขา ผูบวชในสมัย โบราณเปนผูเบื่อตอโลก จึงไมมีการลา สิกขา ตอมาการบวชไดเปลี่ยนแปลงมาเปนประเพณี อาจบวชเพียง ระยะ 7 – 10 – 15 – 30 วัน ก็ได ผูบวชที่ไมประสงคจะอยูก็ตองลาสิกขา

3. ประเพณีการแตงงาน คนไทยถือวาการแตงงานตองไดรับความเห็นชอบจากพอแมทั้งสองฝาย และ การที่จะไปขอลูกสาวใครแตงงานตองใหพอแมฝายหญิงยินยอม จึงตองมีการทาบทาม สูขอและหมั้นหมายกันไวกอนที่จะมีการแตงงานเกิด พิธีมงคลสมรส แบงออกเปน 2 ประเภท คือ 1) วิวาหมงคล คือ การสมรสที่ กระทําที่บานของฝายหญิง และชายอยูบานของฝายหญิง และ 2) อาวาหมงคล คือ การ สมรสที่กระทําที่บานของฝายชาย และหญิงอยูบานของฝายชาย เถาแกทาบทาม ในสมัยกอนผูหญิงผูชายไมมีโอกาสคบหากันอยางอิสระเหมือน สมัยนี้ เมื่อชายตองการแตงงานกับลูกสาวบานไหนจึงตองใหผูใหญไปทาบทาม หาก ฝายหญิงไมรังเกียจจึงจะจัดผูใหญไปสูขออีกครั้ง

23

ฤกษยาม หาฤกษ จะดูทั้งวัน/เดือน/ปที่ สมพงศกัน คนไทยนิยมแตงงานเดือนคู ยกเวน เดือนสิบสอง วันอังคารและวันเสารหามแตง เพราะถือวาเปน “วันแรง” สวนวันพุธก็เปน “วัน สุนัข” นามไมดี สวนวันพฤหัสบดีก็ไมเหมาะอีก เพราะในตํานานฮินดูนั้นลูกสาวพระพฤหัสบดี แตงงานไปแลวมีชู วันที่เหมาะจะแตงงานคือ วันศุกร เพราะมีเสียงพองกับ “สุข” คูที่ไมอยากรอนานจึงถือเอา “ฤกษสะดวก” คือ ปลอดจากฤกษไมดีทั้งหลายเปนพอ สินสอด – ทองหมั้น เมื่อสองฝายเห็นชอบกันวา มีการแตงงานเกิดขึ้น ฝายชายจะใหผูเฒาผูแกสขู อไป เจรจากับผูใหญฝายหญิงถึงเรื่องสินสอดทองหมั้น และ กําหนดวันแตงงาน พิธีแตงงาน แกนแทของพิธีแตงงานไทย คือ การสูขอฝายหญิงจากบิดามารดาและ การรดน้ําอวยพรหรือผูกขอมือแกคูบาวสาว สวนพิธีสงฆนั้นถือวาเปนสิริมงคลแกคูบาว สาว โดยถาไมตักบาตรเชาก็มักนิมนตพระมาสวดและถวายภัตตาหารเพล แลวอาราธนา ทานปลุกเสกน้ําพระพุทธมนตและทํามงคลคู ขันหมากแตง ประกอบดวยขันหมากเอกและขันหมากโท ขันผาไหวสําหรับพอแม ฝายหญิงคูหนึ่งและสํารับผาขาวสําหรับไหวผีปูยาตายาย พิธีรดน้ําสังข คือการใหผูใหญทั้งสองฝายและแขกเหรื่อ รวมรดน้ําอวยพรแกคูบาวสาวแทน คูบาวสาวจะขึน้ นั่งบนตั่งรดน้ํา ใหหญิงนั่งซาย ชายนั่งขวา จากนั้นผูใหญที่เปนประธานในพิธี กราบพระแลวสวมมาลัยใหคูบาวสาว สวมมงคลคู รดน้ําสังข แลวเจิมหนาผากคูบาวสาว จากนั้นจึงเชิญแขกรวมรดน้ําตามลําดับ 24

พิธีปูที่นอน นิยมเชิญคูสามีภรรยาที่รักกัน มีลูกหลานสืบสกุลและเปนคนดีมี ศีลธรรมมาเปนประธาน เมื่อไดฤกษประธานจะไหวพระสวดมนตแลวขึ้นนอนคูกันบนที่ นอนพอเปนพิธี เครื่องใชในพิธีปูที่นอนมีฟกเขียว 1 ผล หินบดยา 1 ลูก แมวสีขาว หมอ ใหมใสน้ําฝน และพานใสถั่วงา ใหเอาวางไวขางที่นอนเอาเคล็ดวาใหคูบาวสาวในเย็น เหมือนฟก หนักแนนเหมือนหิน อยูกับเหยาเฝากับเรือนเหมือนแมว ใหอดกลั้น ถนอม น้ําใจกัน และทําสิ่งใดใหงอกงามเหมือนถั่งงา แตสมัยนี้ถาหาแมวไมได อาจจะใช ตุกตาแมวแทนก็ได และบางบานอาจจะนํากลีบดอกรัก กุหลาบ บานไมรูโรยมาโรยบน ที่นอนอดวยเพื่อใหเจาบาวเจาสาวรักกันมาก ๆ พิธีสงตัว พอแมฝายหญิงจะพาเจาสาวมาสงที่หองหอ ใหโอวาทและอวยพรแกทั้งคู ผูใหญจะใหเจาสาวกราบหมอนเจาบาว แลวนอนลงทางฟากของตนกอน เปนเคล็ดให เจาบาวเกรงใจเจาสาว จากนั้นผูใหญจะสั่งสอนทั้งสองฝายถึงหนาที่สามีภรรยากอนจะลา กลับ

4. พิธีกรรมที่เกี่ยวของกับความตาย ในสมัยโบราณ เมื่อมีผูปวยหนัก เห็นวาจะมีโอกาสรอดไดนอย บรรดาญาติ ๆ หรือ ลูกหลาน จะนิมนตสงฆมาสวดพุทธมนต นอกจากนี้ยังมี ‘พิธีทําบุญตออายุ’ ใหแกคนชรา พิธีการทําศพ มีพิธีทําบุญ เรียกวา ‘ทําบุญงานอวมงคล’ คืองานทําบุญหนาศพ และงานทําบุญอัฐิ เพื่ออุทิศสวนกุศลใหแกผูที่ถึงแกกรรมไปแลว เมื่อญาติผูตายไดทําบุญอุทิศสวนกุศลใหผูตายพอเปนการสมควรแลวก็จะเริ่มจัด เตรียมการฌาปนกิจศพ เริ่มโดยจัดใหมีการสวดอภิธรรม ทําบุญเลี้ยงพระ และเคลื่อนศพ ขึ้นสูเมรุ จนกระทั่งเผาจริงเสร็จ ในวันรุงขึ้นก็จะพิธีเก็บอัฐิ เมื่อเวลาลวงเลยไปพอสมควร เมื่อหายโศกเศรา จะมีการจัดพิธีคลายทําบุญ 7 วัน 50 วัน หรือ 100 วัน

25

บทที่ 6 ประเพณีทองถิ่นภาคตาง ๆ ของไทย ประเพณีเปนกิจกรรมทางสังคมที่ถือปฎิบัติสืบตอกันมา ประเทศไทยมีประเพณี มากมาย ตกทอดมาจากบรรพบุรุษและสังคม เปนแนวทางในการดําเนินชีวิตและเปน แบบอยางแกลูกหลานมาทุกยุคทุกสมัย และในทุก ๆ ทองถิ่นหรือภูมิภาคของประเทศไทย ก็ จะมีประเพณีที่เปนเอกลักษณของตนเอง บงบอกความเปนทองถิ่น แตก็สามารถบงบอกถึง ความเปนไทยไดอยางดี

1. ประเพณีทองถิ่นภาคเหนือ

ภาคเหนือ เปนภูมิภาคหนึ่งของ ไทย อยูทางตอนเหนือของประเทศ มีเขตแดนทาง ตอนเหนือติดกับชายแดน พมา และ ลาว ทางตะวันออกจรดชายแดนลาวและ ภาคอีสาน ทาง ตะวันตกจรดพมา และทางใตติดกับ ภาคกลาง มีประเพณีสําคัญ ๆ พอสรุปไดดังนี้ 1.1 ประเพณีปอยหลวง คําวา “ปอย” แปลวา ฉลอง และ “หลวง” แปลวาใหญโต ดังนั้น งานปอยหลวงจึง หมายถึง งานฉลองที่ใหญโตซึ่งถือเปนธรรมเนียมปฏิบัติของชาวเหนือมาชานานแลว งานปอยหลวง คืองานฉลองสมโภชวัด เชน สรางกุฏิใหม สรางพระวิหารหลวงใหม สรางศาลาการเปรียญใหม หรือปฏิสังขรณพระเจดียใหม เปนตน เมื่อมีวัดที่สรางกุฏิใหม สรางศาลาการเปรียญใหม หรือปฏิสังขรณพระเจดียใหม หรือศาสนสถานอื่น ๆ เสร็จแลวก็จะมีการฉลองอันยิ่งใหญเปนเวลาไมนอยกวา 7 วัน โดยจะ มีการบอกบุญไปยังวัดใกลเคียงอีกดวย สิ่งที่เปนธรรมเนียมของงานปอยหลวง นั่นคือ เมื่อวัดตาง ๆ ไดรับใบฎีกาแลวจะ ปฏิเสธไมได เพราะถือเปนมารยาทที่จําเปนจะตองไปรวมงานปอยหลวงนั้น และเมื่อวัดอื่น ๆ ทราบวาก็จะมีการบอกบุญไปยังชาวบาน จากนั้นเจาอาวาสวัดก็จะรวบรวมจตุปจจัยไทยทาน ตาง ๆ และจัดเปนขบวนแหไปยังวัดที่มีงายปอยหลวง ซึ่งขบวนแหเครื่องไทยทานของวัด ตาง ๆ นั้น เรียกวา ‘แหครัวทานเขาวัด’ อีกทั้งยังมีการประกวดขบวนแหของวัดตาง ๆ อีกดวย สวนวัดที่จัดงานปอยหลวง จะมีการจัดทําธงและนําไปปกบริเวณรอบวัดและทางเขา วัด ในตอนเย็นจะมีการนิมนตพระอุปคุตมาไวที่หออุปคต เพราะมีความเชื่อวาพระอุปคุตจะ คุมครองและปองกันภัยอันตรายที่อาจจะเกิดขึ้นไดในชวงที่มีการจัดงาน 25

25

25

25

25

25

25

25

25

26

25

พอถึงวันแรกของงานปอยหลวง ชาวบานจะนําเครื่องไทยทานมาไวที่วัด วันที่สอง ของงานชาวบานจากวัดอื่น ๆ จึงจะแหเครื่องไทยทานมายังวัดที่มีงานปอยหลวง สวน ชาวบานของวัดที่เปนเจาภาพจะเตรียมอาหารไวตอนรับผูที่มาจากวัดอื่น ๆ ในวันสุดทายจะมีการทําบุญตักบาตรและถวายสิ่งปลูกสรางที่เพิ่งสรางเสร็จใหม ดวย เหตุนี้จึงกลาวไดวา งานปอยหลวงเปนงานบุญที่แสดงถึงความสามัคคีของชาวเหนืออยาง นาชื่นชมที่ถือปฏิบัติกันมาชานาน 1.2 ประเพณีกวยสลาก “กินกวยสลาก” หรือ “กินกรวยสลาก” ปฏิบัติกันมาเปนประจําทุกปเกือบทุกวัด จะเริ่มไมมีกําหนด จัดในชวงที่เขาพรรษาก็เคยมี เมื่อไดกําหนดวันไวแลวทางวัดจะแจงให ผูมีจิตศรัทธาจัดเตรียม อาหาร สิ่งของตาง ๆ ที่ภิกษุจําเปนตองใช อาจทําเปนบุคคลหรือคณะ ก็ได สิ่งที่เตรียมนี้จะจัดทําภาชนะบรรจุอยางสวยงาม ตั้งเรียงรายรอบอุโบสถ วันนี้ถือเปนวันสําคัญทางวัด จะจัดเตรียมอาหารคาวหวาน ตั้งโรงทานเพื่อเลี้ยงอาหาร ผูมาในงานนี้อยางเต็มที่ บุคคลที่จะไดจับสลาก ก็คือพระภิกษุที่ไดนิมนตมาจากวัดตาง ๆ สวนใหญเปนเจาอาวาสหรือภิกษุที่ประชาชนสวนใหญใหความเคารพนับถือ เมื่อมาพรอม กันแลวก็เขาพระอุโบสถทําพิธีสวดมนตบทตาง ๆ เพื่อความเปนสิริมงคลของชาวพุทธ ตอจากนั้นจึงเริ่มจับสลาก ภิกษุรูปใดจับได หมายเลขหรือชื่อตรงกับซุมกวยสลากหมายเลข หรือชื่อนั้น ก็นําไปถวายพรอมดวยอนุโมทนา เจาของกวยสลาก ก็ชวยกันหามหรือใสรถ แหไปวัดอยางสนุกสนาน 1.3 ประเพณีสูขวัญ ประเพณีสูขวัญ หรือภาษาถิ่นเรียกวา “ฮองขวัญ” หรือ “สูขวัญ” เปนความเชื่อ ของชาวเหนือ ซึ่ง “ขวัญ” เปนนามธรรมที่ลองลอยอยูทั่วไปตามตัวมนุษย ถามนุษยเกิด ความกลัวสุดขีดหรือสะดุงกลัว ขวัญก็จะหนีออกไปจากรางกาย ทําใหคน ๆ นั้น เจ็บปวยตลอด ดังนั้นจึงตองทําพิธีเรียกขวัญหรือสูขวัญ เพื่อเชิญขวัญกลับมา อาการจึง จะเปนปกติ การเรียกขวัญมีหลายวิธี เชน - พิธีเรียกขวัญคนเจ็บไขไดปวย - พิธีเรียกขวัญจากการตกใจในเหตุการณตาง ๆ - พิธีเรียกขวัญผูจากไป หรือผูเขามาใหม เปนตน 27

2. ประเพณีทองถิ่นภาคอีสาน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือหรือภาคอีสาน เปนเขตหรือภาคหนึ่งทางทิศตะวันออก เฉียงเหนือของ ประเทศไทย มีแมน้ําโขงกั้นเขตทางตอนเหนือและตะวันออกของภาค ทางดานใตจรดชายแดน กัมพูชา ภาคอีสานมีเอกลักษณทาง วัฒนธรรม ที่โดดเดน เชน อาหาร ภาษา ดนตรีหมอลํา และ ศิลปะ การ ฟอนรํา ที่เปนเอกลักษณเฉพาะ เปนตน ประเพณีทางภาคอีสานที่ยึดถือ ปฏิบัติเรียกวา ‘ฮีตสิบสองคลองสิบสี่’ ฮีตสิบสอง คําวา “ฮีต” หมายถึง จารีต ขนบธรรมเนียมประเพณี แบบแผนฮีตที่ถือ ปฏิบัติกันอยู 12 อยาง ภาษาพื้นบานเรียกวา “บุญ” ซึ่งประเพณีทองถิ่นที่ยังยึดถือและปฏิบัติ ตาม ไดแก บุญเขากรรม บุญคูนลาน บุญขาวจี่ บุญพระเวส บุญสรงน้ํา บุญบั้งไฟ บุญซําฮะ บุญเขาพรรษา บุญขาวประดับดิน บุญขาวสาก บุญออกพรรษา และบุญกฐิน 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

คลองสิบสี่ บางทีเขียนหรือออกเสียงเปน คองสิบสี่ เปนคําและขอปฏิบัติคูกับฮีตสิบ สอง มาจากคําสองคําไดแก คลอง คือคําวา ครรลอง ซึ่งหมายถึง ธรรมเนียมประเพณี หรือ แนวทาง และ สิบสี่ หมายถึง ขอวัตรหรือแนวทางปฏิบัติสิบสี่ขอ ดังนั้นคลองสิบสี่จึงหมายถึง แนวทางที่ประชาชนทุกระดับ นับตั้งแตผูมีหนาที่ปกครองบานเมือง พระสงฆ และคน ธรรมดาสามัญพึงปฏิบัติ 14 ขอ ประเพณีของชาวอีสานสวนใหญจะเกิดจากความเชื่อ คานิยม สิ่งที่มีอิทธิพลตอการ ดํารงชีวิตและการประกอบอาชีพและอิทธิพลของศาสนาที่มีตอคนในทองถิ่น ประเพณีตาง ๆ ถูกจัดขึ้นเพื่อใหเกิดขวัญกําลังใจในการประกอบอาชีพและเพื่อถายทอดแนวความคิดคานิยม ที่มีอยูในทองถิ่นนั้น ๆ พอสรุปประเพณีสําคัญของชาวอีสานไดดังนี้ 2.1 ประเพณีบุญบั้งไฟ ประเพณีบุญบั้งไฟ กําหนดทําบุญในเดือน 6 กอนการทํานาชาวบานในจังหวัดใน ภาคอีสาน จะมีการฉลองอยางสนุกสนาน โดยการจุดบั้งไฟ เพื่อไปบอกพญาแถน เชื่อวาจะ ทําใหฝนตกถูกตองตามฤดูกาล มีการตกแตงบั้งไฟใหสวยงามนํามาประกวดแห แขงขันกัน ในวันรุงขึ้น 28

2.2 ประเพณีแหผีตาโขน ประเพณีแหผีตาโขน จัดขึ้นในเดือน 7 เปนสวนหนึ่งในงานบุญประเพณีใหญของ ภาคอีสานเรียกวา “งานบุญหลวง” หรือ “บุญเผวส” ขบวนแหของผีตาโขนนั้นมี 2 ประเภท คือ ผีตาโขนใหญ เปนการทําหุนรูปผีจากไมไผสานใหมีขนาดใหญกวาคนธรรมดาประมาณ 2 เทา และผีตาโขนเล็ก เปนการละเลนของทุกคนทุกเพศทุกวัย แตสวนใหญจะเปนผูชาย เพราะการละเลนคอนขางผาดโผน สวนการแตงกายของผูรวมงานจะแตงคลายผีหรือปศาจ ใสหนากากที่ทําดวยกาบมะพราวแกะสลักและสวมศีรษะดวยหวด 2.3 ประเพณีแหปราสาทผึ้ง งานแหปราสาทผึ้งในเทศกาลออกพรรษาของชาวอีสาน แมวาจะมีอยูทั่วไปในหลาย จังหวัด แตก็ไมจัดใหญโตและปฏิบัติตอเนื่องเชนของ จ. สกลนคร การที่ชาวบานได ปฏิบัติงานตามจารีตประเพณี จะเกิดความรูสึกมั่นคงทางจิตใจเปนสําคัญ และยังเปนการ ทําบุญกุศล โดยเชื่อกันวาการทําปราสาทผึ้งถวายวัด จะไดบุญสูงสุดเพราะผึ้งเกี่ยวพันกับ พระพุทธศาสนา นอกจากนี้ยังเปนการอุทิศสวนกุศลใหแกผูตายดวย 2.4 ประเพณีไหลเรือไฟ ประเพณีไหลเรือไฟหรือภาษาทองถิ่นเรียกวา ‘เฮือไฟ’ การไหลเรือไฟก็คลายกับ การลอยกระทงของภาคอื่น ๆ เพราะอยูในชวงเดือน 11 และเดือน 12 ตรงกับวันออกพรรษา การไหลเรือไฟเปนการเซนสรวงพญานาคที่สิงสถิตตามแมน้ําลําคลอง ใหคุมครองผูสัญจร ไปมาทางน้ําและเปนการบูชาพญานาค

3. ประเพณีทองถิ่นภาคกลาง

ภาคกลางของไทย หมายถึงภูมิภาคตอนกลางของ ไทย ครอบคลุมพื้นที่แหงที่ราบลุม แมน้ําเจาพระยา อยูกึ่งกลางระหวาง ภาคเหนือ ภาคอีสาน และ ภาคใต บางทีอาจหมายรวมถึง ภาคตะวันตก และ ภาคตะวันออก ดวย มีวัฒนธรรมของคนหลายกลุมชน จึงมีประเพณี มากมาย 3.1 ประเพณีอุมพระดําน้ํา ประเพณีอุมพระดําน้ํา เปนประเพณีที่มีเพียงแหงเดียวในประเทศไทย จัดขึ้นที่ จ.เพชรบูรณ เกิดจากความเชื่อเกี่ยวกับอภินิหารของพระพุทธรูปสําคัญคูบานคูเมือง คือ 25

25

25

25

25

25

29

25

25

25

25

25

25

พระพุทธมหาธรรมราชา ชาวบานเชื่อวาหากทําพิธีอุมพระดําน้ําแลวจะทําใหฝนตกตาม ฤดูกาล ซึ่งเปนประเพณีที่ปฏิบัติสืบตอกันมาจนถึงปจจุบัน 3.2 ประเพณีแหนางแมว การแหนางแมวเปนพิธีขอฝน ซึ่งจะจัดทําขึ้นเมื่อเห็นวาฝนไมตกตามฤดูกาล เมื่อฝนแลง ชาวนา ชาวสวน ลําบากเพราะขาดน้ํา ชาวบานจะมีพิธีแหนางแมวเพื่อขอฝน เมื่อชาวบานตกลงวาจะจัดแหงนางแมวเพื่อขอฝน ก็จะหานางแมวตัวเมียตัวหนึ่งไปใสกรง หรือภาชนะอื่น ๆ ที่เห็นวาเหมาะสม ปดฝาใหแนน มีการทําพิธีในตอนเชา แลวจึงแหไปยัง ทุก ๆ บาน ตามหมูบานของตน หรือหมูบานใกลเคียง เมื่อขบวนแหไปถึงบานผูใด เจาของ บานจะออกมาตอนรับ เอาน้ําสาดตัวนางแมว และมีของรางวัลมามอบใหคณะแหนางแมวดวย พิธีแหนางแมวนี้ ทําทั่วไปในแถบภาคกลางตอนบน เพราะเชื่อวาสาเหตุที่ฝนไมตก มีเหตุผลหลายประการ เชน เกิดจากดินฟาอากาศเปลี่ยนแปลง, ประชาชนชาวเมืองไมรักษา ศีล, เจาเมืองไมอยูในทศพิธราชธรรม เปนตน ชาวเมืองจึงตองทําพิธีขอฝน และการที่ตองใช แมวเปนตัวประกอบสําคัญในการขอฝน เพราะเชื่อวาแมวเปนสัตวที่เกลียดฝน ถาฝนตกครั้ง ใดแมวจะรองทันที ชาวอีสานจึงเชื่อวาการที่แมวรอง จะเปนเหตุใหฝนตกจริง ๆ ชาวบานจึง รวมมือกันสาดน้ําและทําใหแมวรองมากที่สุดจึงจะเปนผลดี 3.3 ประเพณีตักบาตรดอกไม ในวันเขาพรรษา ชาวบานวัดพระพุทธบาท จ.สระบุรี หรือบริเวณใกลเคียงนั้นมี ความเชื่อวาการบูชาพระรัตนตรัยดวยดอกไมธูปเทียนในวันสําคัญทางศาสนานั้น ยอมไดรับ ผลบุญมากมาย ดังนั้นพอถึงวันเขาพรรษา ชาวบานจะเก็บดอกไมปาซึ่งดอกมีขนาดเล็ก ออกเปนชอตรงบริเวณสวนยอดของลําตน หลายสีสันงามตามไดแก สีขาว สีเหลือง และสี เหลืองแซมมวง ชาวบานเรียกชื่อตางกันไปวา “ดอกยูงทอง” บาง หรือ “ดอกหงสทอง” บาง แตที่นิยมเรียกรวมกันก็วา “ดอกเขาพรรษา” เพราะเห็นวาดอกไมปาเหลานี้จะบานสะพรั่งให เห็นก็เฉพาะในเทศกาลเขาพรรษานี่เอง 3.4 ประเพณีการแขงเรือ ประเพณีแขงเรือ เปนประเพณีของชาวบานที่อาศัยอยูบริเวณริมฝงแมน้ําเจาพระยา เมื่อถึงเดือน 11 หลังออกพรรษาแลว ภายในเดือนตุลาคม หรือของทุก ๆ ป ซึ่งเปนฤดูน้ําหลาก

30

ชาวบานจะจัดใหมีงานเทศกาลปดทองไหวพระ และแขงเรือยาวกันในวันไหวพระประจําป โดยแตละสถานที่จะกําหนดวันไมใหซ้ํากัน ขณะแขงขันเรือแตละลําจะรองเพลงใหจังหวะการพายเพื่อใหพายพรอมกัน เรือลํา ไหนถึงทุนกอนเรือลํานั้นเปนผูชนะ ซึ่งการแขงเรือใน จ.นครสวรรค มีชื่อเสียงมาก นอกจากประเพณีแขงเรือจะสรางความสนุกสนานแลวยังสรางความสามัคคี ฝกความเปน ระเบียบ ความรักใครกลมเกลียวระหวางชุมชนในทองถิ่นเดียวกัน 3.5 ประเพณีวิ่งควาย ประเพณีวิ่งควาย เปนประเพณีของชาว จ.ชลบุรี ที่สืบทอดมาเปนเวลานานกวา 100 ป จะจัดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ํา เดือน 11 เมื่อใกลเทศกาลออกพรรษาครั้งใดก็แสดงวาชวงเวลาแหง การไถหวานไดผานพนไปแลว ถึงเวลาที่บรรดาชาวไรชาวนาจะไดมีโอกาสหยุดพักผอน ประเพณีวิ่งควายจะเริ่มโดยเจาของควายแตงตัวใหควายอยางสวยงามโดยนําผาสีตางๆ มาทําเปนโบและผูกรอบ ๆ คอ และตกแตงบริเวณหัวควายแขนขาควายดวยดอกไมสดและ ลูกปดสีตาง ๆ จากนั้นก็เริ่มการแขงวิ่งควาย ในวันนั้นจะมีกิจกรรมมากมาย และมีการ ประกวดสาวงาม เรียกวา ‘นองนางบานนา’ ปจจุบันชาวชลบุรยี ังคงอนุรักษประเพณีทองถิ่น นี้ไว เพราะนอกจากจะเปนเอกลักษณของจังหวัดแลว ยังเปนเครื่องแสดงถึงความสามัคคี ของชาวชลบุรีอีกดวย 3.6 ประเพณีรับบัว ประเพณีรับบัว เปนประเพณีเกาแกของชาว อ.บางพลี จ.สมุทรปราการ จัดขึ้นทุกวัน ขึ้น 13-15 ค่ํา เดือน 11 ในการจัดงานประเพณีรับบัวจะมีการแหหลวงพอโต (แตเดิมไมมีการ แหดังเชนสมัยนี้) ปจจุบันแหโดยรูปหลอจําลองหลวงพอโต (รูปปน) โดยจัดเปนขบวนแห ไปตามลําคลอง ประชาชนที่อยูสองฝงคลองที่ขบวนแหหลวงพอโตผาน จะจัดประดับธง ตกแตงบานเรือนและตั้งโตะหมูบูชา ปจจุบันมีการประกวดเรือ การประกวดเทพี การแขงเรือ ฯลฯ แลวแตคณะกรรมการจัดงานรับบัวแตละปจะพิจารณาเห็นสมควร 3.7 ประเพณีทําขวัญขาว ประเพณีทําขวัญขาว เปนประเพณีที่สืบทอดมาแตโบราณ ซึ่งจะกระทํากันในชวงที่ ขาวตั้งทอง แตเดิมจะอยูในราวกลางเดือน 10 หรือประมาณเดือนตุลาคม - พฤศจิกายน ของ ทุกป ชาวนาเชื่อวาถาไดทําขวัญขาว และถาพระแมโพสพไดรับเครื่องสังเวยแลว จะไมทําให เมล็ดขาวลม ไมมีหนอนหรือสัตวตาง ๆ มากล้ํากราย ไดผลผลิตอุดมสมบูรณ ตลอดจนถวาย 31

แกพระสงฆเมื่อขาวนาสุกดีแลว เมื่อนวดขาวเสร็จก็จะกําหนดวันพฤหัสบดีหรือวันศุกรนํา ขาวขึ้นยุง ชาวบานก็จะมารวมทําขวัญขาว รองเพลงทําขวัญแมโพสพ การทําขวัญขาวนั้น เปนการสรางขวัญและกําลังใจใหกับชาวนาใหรูวา การทํานาปลูก ขาวของตนนั้น จะไมสูญเปลา เพราะพระแมโพสพเปนผูดูแล และเมื่อมีการเกี่ยวขาวก็จะมา ชวยกันเกี่ยวขาว เปนการสรางความสามัคคี และที่สุดคือการรวมสนุกสนานเมื่อทุกคนเหนื่อย ยาก และประสบความสําเร็จดวยดี

4. ประเพณีทองถิ่นภาคใต

ภาคใตเปนภูมิภาคหนึ่งของ ไทย อยูทางใตของประเทศ ถัดลงไปจากบริเวณภาคกลาง ฝงตะวันออกติดอาวไทย และทางฝงตะวันตกติดทะเลอันดามัน มีพนื้ ที่ติดชายฝงทะเล ประเพณีสวนใหญคลายภาคกลาง แตมีประเพณีทองถิ่นที่สําคัญ ๆ ไดแก ประเพณีชักพระ 25

25

ประเพณีชักพระหรือลากพระ เปนประเพณีของชาวภาคใต นิยมทํากันแทบทุก จังหวัดของภาคใต โดยจะปฏิบัติในชวงวันออกพรรษา โดยชาวใตมีความเชื่อวาการลากพระ จะทําใหฝนตกตองตามฤดูกาลหรือเปนการขอฝน เพราะผูประกอบพิธีสวนใหญมีอาชีพ เกษตรกรรม การชักพระหรือลากพระของชาวใตมี 2 ประเภทคือ ลากพระทางบกกับลากพระทาง น้ํา 1. การลากพระทางบก คือ การอัญเชิญพระพุทธรูปปางอุมบาตรขึ้นประดิษฐานบน นมพระ (คือยานพาหนะที่ใชประดิษฐานพระพุทธรูปในการลากพระทางบก) หรือบุษบกแลว แหไปยังจุดหมาย การลากพระทางบกเหมาะกับวัดที่อยูหางไกลแมน้ําลําคลอง 2. การลากพระทางน้ํา คือ การอัญเชิญพระพุทธรูปปางอุมบาตรขึ้นประดิษฐานบนเรือ พระแลวแหไปยังจุดหมาย การลากพระทางน้ําเหมาะกับวัดที่อยูใกลแมน้ํา ในวันชักพระหรือลากพระจะมีการทําบุญตักบาตร โดยชาวบานจะเตรียมอาหารมาใส บาตร แตการลากพระทางน้ํา เรือพายของชาวบานจะไมสามารถเขาใกลเรือพระได ชาวบาน ที่ตองการทําบุญดวยขนมตม จะใชวิธีปาตม หรือที่ชาวบานเรียกกันวา ‘ซัดตม’ ----------------แหลงอางอิง : 32

1. http://www.prapayneethai.com 2. http://www.baanjomyut.com/library/thai_culture3/06.html

บทที่ 7 การแสดงพื้นบานไทย

การแสดงพื้นบาน หมายถึง การแสดงศิลปะของชาวบานที่มีรูปแบบการแสดง งาย ๆ นิยมเลนกันในหมูประชาชนแตละทองถิ่น เพื่อความรื่นเริงในฤดูเทศกาลตาง ๆ ไมไดยึดถือเปนอาชีพหรือเลนเพื่อหารายได การแสดงพื้นเมืองจะมีลักษณะการแตงกาย การรอง การรํา การเตน และเครื่อง ดนตรีเปนเอกลักษณเฉพาะของทองถิ่นนั้น ๆ สะทอนถึงวิถีชีวิต ความเปนอยู การประกอบอาชีพ วัฒนธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณี การแสดงพื้นเมืองแบงตาม ภาคตาง ๆ 4 ภาค ดังนี้คือ 10

10

10

10

10

1. การแสดงพื้นบานภาคเหนือ

27

ในภาคเหนือ ภูมิประเทศเปนปาเขา ตนน้ําลําธาร อุดมดวยทรัพยากรธรรมชาติ การทํามาหากินสะดวกสบาย ชาวเหนือจึงมีนิสัยออนโยน ยิ้มแยมแจมใส มีน้ําใจไมตรี การแสดงพื้นบานภาคเหนือจึงมีลีลาออนชอย งดงาม และออนหวาน ศิลปะการรําของภาคเหนือ นิยมเรียกกันทั่วไปวา “ฟอน” มีลักษณะลีลาทารํา ที่แชมชา ออนชอย นุมนวล และสวยงาม แตการแสดงบางชุดไดรับอิทธิพลจากศิลปะ ของพมา เชน ฟอนเล็บ ฟอนเทียน ฟอนเงี้ยว ฟอนมาลัย ฟอนไต ฟอนโยคีถวายไฟ ฟอนวี ฟอนที ฟอนดาบ ฟอนสาวไหม ฟอนนกกิงกะหลา ตีกลองสะบัดชัย ฯลฯ

16

ฟอนของภาคเหนือ มีผแู สดงเปนชุดเปน หมู รายรําทาเหมือนกัน แตงกายเหมือนกัน แตงกายแบบพื้นบานภาคเหนือ เพลงบรรเลง และเพลงรอง เปนทํานองและสําเนียงทองถิ่น ดนตรีที่ใชคือวงดนตรีพื้นบาน เชน วงสะลอ ซอ ซึง 16

16

16

33

ฟอนเทียน

2. การแสดงพื้นบานภาคอีสาน

27

ภูมิประเทศภาคอีสานเปนที่ราบสูง คอนขางแหงแลงเพราะพื้นดินไมเก็บน้ํา ฤดูแลงจะกันดาร ฤดูฝนน้ําจะทวม แตชาวอีสานก็มีอาชีพทําไรทํานา และเปนคนรัก สนุก จึงหาความบันเทิงไดทุกโอกาส วัฒนธรรมอีสานแบงไดเปน 2 กลุมวัฒนธรรมใหญ ๆ คือ 2.1 กลุมอีสานเหนือ ไดรับอิทธิพลจากศิลปะของลาว ซึ่งมักเรียกการรายรํา วา “เซิ้ง ฟอน และหมอลํา” เชน เซิ้งกระติบขาว เซิ้งโปงลาง เซิ้งแหยไขมดแดง ฟอนภู ไท เซิ้งสวิง ฯลฯ ใชเครื่องดนตรีพื้นบานประกอบดวย แคน พิณ ซอ กลองยาวอีสาน โปงลาง โหวด ฉิ่ง ฉาบ ฆอง และกรับ 2.2 กลุมอีสานใต ไดรับอิทธิพลจากศิลปะของเขมร มีการรายรําและการละเลนที่ เรียกวา “เรือม หรือ เร็อม” เชน เรือมลูดอันเร(รํากระทบสาก) รํากระโน็บติงต็อง (ระบําตั๊กแตนตําขาว) วงดนตรีที่ใชบรรเลงคือ วงมโหรีอีสานใต แตงกายแบบวัฒนธรรม อีสาน ลีลาทารําและทวงทํานองดนตรีในการแสดงคอนขางกระชับ กระฉับกระเฉง รวดเร็ว และสนุกสนาน 16

27

27

16

16

16

การแสดงของภาคอีสาน มักเกิดจากกิจวัตร ประจําวันหรือประจําฤดูกาล เชน แหนางแมว เซิ้งบั้งไฟ เซิ้งสวิง เซิ้งกระติบขาว รําลาว กระทบไม ฯลฯ ลักษณะการแสดงซึ่งเปนลีลา เฉพาะของอีสาน คือ ลีลาและจังหวะในการกาวเทา มีลักษณะคลายเตน แตนุมนวล มักเดินดวยปลาย เทาและสะบัดเทาไปขางหลังสูง เปนลักษณะของ เซิ้ง

34

16

เซิ้งกะหยัง

3. การแสดงพื้นบานภาคกลาง

27

ภาคกลางมีภูมิประเทศเปนที่ราบลุม มีแมน้ําหลายสาย เหมาะแกการกสิกรรม ทํานา ทําสวน ประชาชนอยูอยางอุดมสมบูรณ จึงมีการเลนรื่นเริงในโอกาสตาง ๆ มากมาย ทั้งตามฤดูกาล ตามเทศกาล และตามโอกาสที่มีงานรื่นเริง ศิลปะการรําและการละเลนของชาวพื้นบานภาคกลาง ซึ่งสวนใหญมีอาชีพ เกษตรกรรม ศิลปะการแสดงจึงมีความสอดคลองกับวิถีชีวิต และเพื่อความบันเทิง สนุกสนาน เปนการพักผอนหยอนใจจากการทํางาน หรือเมื่อเสร็จจากฤดูเก็บเกี่ยว สวนมากเปนการละเลนประเภทการรองโตตอบกันระหวางฝายชายและฝายหญิง โดยใช ปฏิภาณไหวพริบในการรองดนกลอนสด เชน ลําตัด เพลงฉอย เพลงพวงมาลัย เพลงเรือ เพลงเกี่ยวขาว เตนกํารําเคียว เพลงอีแซว เพลงปรบไก เพลงเหยอย รําเถิดเทิง ฯลฯ ใชเครื่องดนตรีพื้นบาน เชน กลองยาว กลองโทน ฉิ่ง ฉาบ กรับ และ โหมง 16

ภาคกลางเปนที่รวมของศิลปวัฒนธรรม การแสดงจึงมีการถายทอดสืบตอกัน และพัฒนาดัดแปลงขึ้นเรื่อย ๆ คนภาคกลางรับการแสดงของทองถิ่นใกลเคียงเขาไว หมด แลวปรุงแตงตามเอกลักษณของภาคกลาง คือการรายรําที่ใชมือ แขนและลําตัว เชน การจีบมือ มวนมือ ตั้งวง การออนเอียง เปนตน การแสดงพื้นบานภาคกลางมี มากมาย เชน รําวง รําเหยย เตนกํารํา เคียว เพลงเกี่ยวขาว รําชาวนา เพลงเรือ เถิดเทิง เพลงฉอย เพลงพวงมาลัย เพลงอีแซว เพลงปรบไก รําแมศรี ฯลฯ

เตนกํารําเคียว

16

16

35

4. การแสดงพื้นเมืองภาคใต

27

ภาคใต เปนดินแดนที่ติดทะเลทั้งฝงตะวันตกและตะวันออก ทางดานใตติดกับ มลายู ทําใหรับวัฒนธรรมของมลายูมาบาง และมีขนบประเพณีวัฒนธรรมและบุคลิก บางอยางคลายคลึงกัน คือ พูดเร็ว อุปนิสัยวองไว ตัดสินใจรวดเร็วเด็ดขาด การแตงกาย เพลง และดนตรีคลายคลึงกันมาก กลุมวัฒนธรรมสามารถแบงได 2 กลุม คือ วัฒนธรรมไทยพุทธ ไดแก การแสดง โนรา หนังตะลุง เพลงบอก เพลงนา ฯลฯ และ วัฒนธรรมไทยมุสลิม ลักษณะการแสดง สวนใหญไดรับอิทธิพลจากศิลปะของมาเลเซีย เชน รองเง็ง มะโยง (การแสดงละคร) ลิเกฮูลู ฯลฯ 15

15

15

15

นอกจากนี้ยังมีระบําที่ปรับปรุงมาจากกิจกรรมในวิถีชีวิตศิลปาชีพตาง ๆ เชน ระบํารอนแร ระบําตารีกีปส ระบําปาเตะ ระบํากรีดยาง เปนตน มีเครื่องดนตรีประกอบ ที่สําคัญคือ กลองโนรา กลองโพน กลองโทน ทับ โหมง ปกาหลอ ปไหน รํามะนา ฯลฯ 15

การแสดงพื้นเมืองภาคใต แบงเปน 2 ประเภท คือ 1. มหรสพ คือ การแสดงเปนเรื่อง เชน หนังตะลุง มีตัวหนัง มีคนเชิด มีการรองและเจรจา นอกจากนั้นมี ลิเกปา หรือลิเกรํามะนา หรือลิเกแขกแดง หรือ ลิเกแขกเทศ หรือลิเกบก ซึ่งผูแสดงโตตอบกันเปนเรื่องราว อีกการแสดงคือ โนรา ถาเลนเปนเรื่องก็ถือเปนมหรสพ แตถารายรําเปนชุด ก็ถือเปนการแสดงเบ็ดเตล็ด 2. การแสดงเบ็ดเตล็ด คือ รายรําเปนชุด เชน โนรา รองเง็ง ระบําตาลีกีปส ระบําปาเตะ ระบํารอนแร รําซัดชาตรี ฯลฯ

รองเง็ง

-----------------------------------------

36

แหลงอางอิง : http://show.makewebeasy.com/content_3_4174_79096_TH.html

บทที่ 8 การละเลนของเด็กไทย

การละเลนเด็กไทย เปนการละเลนของเด็กตั้งแตสมัยโบราณ เกิดจากการชางคิด ชางจินตนาการและความสรางสรรค การสังเกตสิ่งรอบตัว และการใฝรูใฝเรียน นํามา ผสมผสานเขากับความสนุกในแบบฉบับของคนสยามไดอยางลงตัว จนทําใหเกิดเปน การละเลนชนิดตางๆ ขึ้นมา มีมากกวา 100 ชนิด จึงขอยกตัวอยางมาพอใหเขาใจ ดังนี้ 1. มากานกลวย เปนการละเลนที่ สนุกสนาน เปนที่ชื่นชอบของเด็กผูชาย วัสดุที่ นํามาประดิษฐเปนมาคือ กานกลวย ตัด-ดัด เลียนแบบหัวและคอมา จะเลนคนเดียวหรือเลน หลาย ๆ คนก็ได โดยเด็ก ๆ จะขึ้นไปขี่บน หลังมากานกลวย ทําทาเหมือนขี่มาจริง อาจจะ แขงขันวาใครวิ่งเร็วกวากัน หรืออาจขี่มากาน กลวยวิ่งไปรอบบริเวณลานกวาง ๆ ก็ได 2. เดินกะลา เดินกะลา เปน การละเลนเด็กไทย โดยใช วัสดุอุปกรณที่หาไดทั่วไปตามทองถิ่น คือ กะลามะพราว เจาะรูและรอยเชือก ซึ่งผูใหญมัก ทําใหเด็ก ๆ เลนเพื่อความสนุกเพลิดเพลินจะเลน คนเดียวหรือหลาย ๆ คน ก็ได เสริมสรางความ สามัคคีในหมูคณะ และเปนการฝกการทรงตัวอีก ดวย การเรียกชื่อของเดินกะลา จะแตกตางกันไป ในแตละภาค เชน ภาคอีสาน เรียกวา “เดินหมาก 25

37

25

กุบกับ” หรือ “เดินกะโป” สวนภาคใตเรียกวา “กุบกับ” 3. หมากเก็บ มีผูเลน 2 – 3 คน ใชกอนหินที่มีลักษณะ กลม ๆ 5 กอน เสี่ยงทายวาใครจะเลนกอน โดย ถือหมากทั้งหาเม็ดไวแลวโยนพลิกหงายหลังมือ รับ แลวพลิกมือกลับรับอีกที ใครเหลือหินอยู ในหินอยูในมือมากที่สุด คนนั้นก็เลนกอน การเลนมีทั้งหมด 5 หมาก หมากที่ 1 ทอดหมากใหหาง ๆ กัน เลือกลูกนําไว 1 เม็ด ควรใชเม็ดกรวดที่หางที่สุดโยนเม็ดนําขึ้น แลวเก็บทีละเม็ดพรอมกับรับลูกนําที่หลนลงมา ใหได ถารับไมไดถือวา “ตาย” 4. ตีวงลอ เลนไดทั้งเด็กชายและเด็กหญิง ไมจํากัด จํานวนผูเลน โดยนําวงลอที่ทํามาจากไมไผ คน ละ 1 วงมายังจุดเริ่มตน ใชไมตีวงลอใหกลิ้งไป คอยเลี้ยงใหกลิ้งไปขางหนา โดยไมใหวงลอ พลิกคว่ํา หากใครถึงเสนชัยกอนเปน ‘ผูชนะ ’ 27

5. กระตายขาเดียว เปนการละเลนไลจับประเภทหนึ่ง ตอง เลนเปนกลุม โดยผูที่ถูกเรียกวาเปน “กระตาย” จะยืนบนขาขางเดียว งอเขาขาอีกขางไมใหเทา สัมผัสพื้น แลวกระโดดหรือเขยง เพื่อไลจับ คนอื่น ๆ ใหสลับมาเปนกระตายแทน เลนได 38

ตามที่โลง หรือสนามหญา ชวยออกกําลังกายขา และฝกทรงตัวดวยขาขางเดียว มักแบงเปน สองทีมจํานวนคนเทา ๆ กัน หรือ อาจจะไมตองมีทีมเลยก็ได

6. มาเขยง

การละเลนนี้มีชื่อเรียกแตกตางกัน เชน แขงขาโกกเกก, โกกเกก, เดินขาหยั่ง เปนตน เปนการละเลนที่ใชอุปกรณทํามาจากไมไผ ประกอบดวยไมสั้นซึ่งเปนที่เหยียบสําหรับยืน มีผาพันเพื่อไมใหเจ็บเทา ไมทอนยาวใชสําหรับ เปนตัวยืนจับ เวลาเลนจะตองพยายามทรงตัว เดิน จะทําใหรูสึกวาขายาวขึ้น เด็ก ๆ อาจจะ แขงขันกันวา ใครสามารถเดินไดเร็วกวากัน

7. โปงแปะ หรือ ซอนหา การเลนโปงแปะหรือซอน เปนการละเลนแบบกลุม ซึ่งการหาและการซอนตัว กําหนดใหมีเด็กหนึ่งคน หลับตานับเลข สวนเด็กคนอื่น ๆ หนีไปหลบหาที่ซอน เมื่อนับ เลขครบจํานวน หรือเด็กคนอื่น ๆ ซอนเสร็จแลว ตะโกนบอกวาเริ่มได เด็กที่มีหนาที่ “หา” จะเริ่มเดินหา ถามองเห็นในสายตา ก็ยกนิ้วโปง พรอมตะโกนวา “โปง....(ชื่อ).....” ตามดวยชื่อของเด็กที่ถูกหาเจอ ไปเรื่อยๆ จนครบทุกคน โดยไมตองแตะถูกตัว และ เรียกชื่อใหถูกตอง โดยมีเงื่อนไขวา ถาเด็กที่ซอนตัวคนอื่น ๆ แอบยองเขามาขางหลัง แลว “แปะ” หรือแตะถูกตัว คนเดินหา ก็แพ เปน(คนหา)ซ้ําอีก คนเดินหา จึงตองมองรอบ ๆ ตัว เหลียวซายแลขวา คอย “โปง” คนอื่น และไมให ตัวเองถูก “แปะ” ถาคนเดินหา รอง “โปง” จับไดครบทุกคน เด็กคนที่ถูก “โปง” คนแรก ตองเปลี่ยนมา ปดตา เปนคนเดินหา ใหเด็กคนอื่น ๆ ซอน ในกรณีที่คนเดินหา ถูก “แปะ” หรือ “โปง” เรียกชื่อผิดเด็กคนอื่น ๆ มักจะดีใจ และตะโกนบอก ใหรูทั่ว ๆ กันวา “ไขแตก” (ราวกับวา คนเดินหา ทํา 39

ไขไกตกแตก) เปรียบเสมือนไดชัยชนะ และมีการ ทําโทษ โดยใหผูที่ทําไขแตก เอาสองมือประสาน สิบนิ้วเขาดวยกัน หงายมือเหมือนแห เด็กคนอื่น ก็จะกําสองมือเหมือนคอน แลวตีลงบน แหนั้น ถามือที่ถักประสานสิบนิ้วไวหลุดออกจากกัน ก็คือแพซ้ําสอง 8. ขี่มาสงเมือง แบงผูเลนออกเปนสองฝาย แลวเลือกผู เลน 1 คน มาเลนเปนเจาเมือง ฝายที่เริ่มกอนจะ กระซิบชื่อใครคนใดคนหนึ่งของอีกฝายใหเจา เมืองทราบ สวนอีกฝายก็เดินมากระซิบบาง ถาชื่อตรงกัน เจาเมืองจะบอกวา “โปง” คนกระซิบหมดกอนก็จะเปนฝายแพ ฝายที่ชนะ ก็จะขึ้นขี่หลังใหไปสงเมือง 9. กาฟกไข บางแหงเรียกกวา “ชิงไขเตา” ผูเลนเปน อีกาหรือเตาจะเขาไปอยูในวงกลมที่ขีดไว คน อื่น ๆ อยูนอกวงกลม พยายามแยงเอากอนหินที่ สมมุติวาเปนไขมาใหได อีกาหรือเตาจะตอง ปองกัน ถาเตะโดนตัวของคนไหน คนนั้น จะตองมาเลนเปนอีกาหรือเตาแทนทันที แตถาไขถูกแยงหมด อีกาหรือเตาจะตองไปตามหาไขที่ผูอื่นซอนไว หากหาไมพบจะถูก จูงหูไปหาไขที่ซอนไว เปนการลงโทษ 10. งูกินหาง การละเลนนี้ตองมีพองูแมงู สวนผูเลน อื่น ๆ เปนลูกงู เอามือจับเอวแมงูเปนแถวยาว เริ่มเลนดวยการสนทนาระหวางแมงูกับพองู 40

เมื่อสนทนาจบพองูจะพยายามไลจับลูกงู ถา แตะถูกลูกงูคนใด คนนั้นจะตองออกมาจากแถว แมงูจะตองปกปองลูกงู การหนีของลูกงูตอง ไมใหขาดตอนจากกัน ตองเลื้อยใหสวยงามเปน กระบวนเหมือนงู บทสนทนาของพองูกับแมงู พองู : แมงเู อย แมงู : เอย (ลูกงูสงเสียงรองตอบดวย) พองู : กินน้ําบอไหน แมงู : กินน้ําบอโศก ลูกงู : โยกไปก็โยกมาก (แมงูนําลูกงูโยกตัวทั้งแถว) พองู : แมงเู อย แมงู : เอย พองู : กินน้ําบอไหน แมงู : กินน้ําบอทราย ลูกงู : ยายไปก็ยายมา (วิ่งไปทางซายทีขวาที) พองู : แมงเู อย แมงู : เอย พองู : กินน้ําบอไหน แมงู : กินน้ําบอหิน ลูกงู : บินไปก็บินมา (แมงแู ละลูกงูกางแขนออกทําทาบินไปบินมา) พองู : หุงขาวกี่หมอ แมงู : ..... หมอ (เทากับจํานวนแมงแู ละลูกงูรวมกัน) พองู : ขอกินสักหมอไดไหม แมงู : ไมได พองู : ตําน้ําพริกกี่ครก แมงู : ....ครก พองู : ขอกินสักครกไดไหม แมงู : ไมได พองู : ทอดปลาทูกี่ตัว แมงู : ....ตัว พองู : ขอกินสักตัวไดไหม แมงู : ไมได พองู : กินหัวกินหางกินกลางตลอดตัว แมงู : กินหางตลอดตัว สิ้น เสียงแมงู พองูก็ออกวิ่งไลจับลูกงูที่วิ่งอยูจากปลายแถวขึ้นมาถึงหัวแถว แมงูจะคอย ปกปองลูก โดยกางแขนทั้งสองขางกันไมใหพองูจับลูกงูได เมื่อจับลูกงูได พองูจะถามลูกงูวา พองู : จะอยูกับพอหรือจะอยูกับแม ลูกงู : อยูกับแม พองู : ลอยแพไป (พองูจะปลอยลูกงูไป) แตถาลูกงูตอบวาอยูกับพอ พองู : หักคอจิ้มน้ําพริก (พองูจะจับลูกงูใหออกจากการเลน และไลจับลูกงูจนหมด 28

41

ชวงที่พอ งูถามวา ‘กินหัวกินหางกินกลางตลอดตัว’ ถาแมงูตอบวา ‘กินกลางตลอด ตัว’ พองูก็ไลจับลูกงูตั้งแตกลางลําตัวไปจนทายแถวไดตามใจชอบ ถาแมงูตอบวา ‘กินหัวตลอดหาง’ พองูตองพยายามสูกับแมงเู พื่อจับลูกงูกินตัง้ แตหัว แถวลงไปจนหมด เปนการจบการเลน



11. มอญซอนผา กําหนดใหใครคนหนึ่งเปน “มอญ” สวนคนอื่น ๆ นั่งลอมวงรองเพลงวา “มอญ ซอนผา ตุกตาอยูขางหลัง ไวโนนไวนี่ ฉันจะตี กนเธอ” มอญจะถือผาเดินรอบวงแลวแอบทิ้งผา (สวนใหญจะใชผาเช็ดหนา) ไวขา งหลังผูเลน คนใดคนหนึ่ง หากผูเลนคนนั้นรูตัวกอน ก็จะ หยิบผามาไลตีมอญ แลววิ่งมานั่งที่เดิม แตถามอญเดินกลับมาอีกรอบหนึ่งแลวผูเลน คนนั้นยังไมรูตัว ก็จะถูกมอญเอาผาตีหลังและตองเลนเปนมอญแทน 12. ลิงชิงหลัก เลือกผูเลนคนหนึ่ง สมมุติวาเปนลิงไมมี หลัก ยืนอยูกลางวง ผูเลนที่เหลือยืนเกาะหลัก ของตน (ใชคนสมมุติเปนหลักก็ได) อยูรอบวง กติกา คือ ผูเลนเปนลิงที่มีหลักจะตองวิ่งสลับ หลักเรื่อย ๆ ลิงตัวที่ไมมีหลักก็จะตองพยายาม แยงหลักของตัวอื่นใหได ถาวิ่งเร็วกวาก็จะได หลักไปครอง ลิงที่ชากวาก็จะกลายเปนลิงชิงหลัก คอยแยงหลักคนอื่นตอไป 13. โพงพาง ตองเลนเปนกลุม ยิ่งมากยิ่งสนุก ผูเลนทุกคนตองรูจักชื่อกันเปนอยางดี มี ผูเลนคนหนึ่งเอาผาผูกตายืนอยูตรงกลาง

42

สมมุติวาเปน “เสือปลา” ผูเลนคนอื่น ๆ ลอมวงเดินหมุนไปทางเดียวกัน รองเพลง วา “โพงพางเอย นกยางเขารอบ เสือปลาตาบอด เขารอบโพงพาง” (เนื้อเพลงอาจ แตกตางกันไปตามแตละทองถิ่น) เมื่อจบแลว ใหปลอยมืออกจากกัน พรอมกับรอง ถามเสือปลาวา “จับเปนหรือจับตาย” ถาเสือปลาตอบวา “จับตาย” แปลวา หามขยับ แต ถาตอบวา “จับเปน” ก็ขยับได หากเสือปลาจับตัวคนใดแลวทายชื่อถูก ผูนั้นจะตอง กลายเปนเสือปลาแทน ถาไมถูกก็ใหทายใหม 14. รีรขี าวสาร ใหผูเลนสองคน ใชสองมือจับกัน แลวยกโคงขึ้นเสมือนซุมประตู ผูเลนที่เหลือ เอามือจับเอวเดินเปนแถวลอดประตูนั้นไป พรอมกับรองเพลงพรอมกันวา “รีรีขาวสาร สองทะนานขาวเปลือก (เด็กนอยตาเหลือก) เลือกทองใบลาน คดขาวใสจาน เก็บเบี้ยใตถุนราน พานเอาคนขาง หลังไว” เมื่อถึงคําสุดทาย ซุมประตู ก็จะลดมือลง ดักจับตัวผูเลนที่เดิน ผานมา ผูเลนที่ถูกกักตัวจะถูกคัด ออก หรืออาจจะถูกลงโทษดวยการ ใหรําหรือทําทาทางอะไรก็ได 15. ชักเยอ ใชเชือกเสนใหญยาวพอประมาณกับจํานวนผูเลน แบงผูเลนเปนสองฝาย มีเสน แดนตรงกลาง เมื่อสัญญาณเริ่ม ทั้งสองฝายจะเริ่มออกแรงดึงเชือก โดยพยายามดึงฝาย ตรงขามใหเขามาในแดนของตน หากผูแขงขันเปนชายหนึ่งฝายและหญิงฝายหนึ่ง อาจจะกําหนดใหฝายหญิงมีจํานวนมากกวาชายก็ได เปนการละเลนไทยสอนใหรูจัก ความสามัคคีและเปนการออกกําลังกายไปในตัวดวย

43

16. ปดตาตีหมอ นิยมเลนเปนกลุม อุปกรณ ที่ใชในการ เลน คือ หมอดิน และไมสําหรับตีหมอยาว พอประมาณ ซึ่งหมอดินเปนภาชนะที่หางาย ราคาถูก มีอยูเกือบทุกพื้นที่ โดยขณะตีจะมีผา ปดตาไวกอนจะตี เด็ก ๆ จะนําหมอดินมา วางไวบนลานดิน แลวทดลองวัดระยะทางไว กอนวา จากจุดที่ยืนถึงหมอดินเปนระยะทางกี่กาว กอนจะออกเดิน ผูเลนจะถูกจับมัดตา ดวยผา แลวจับหมุนตัวเสียกอน 3 รอบ ใหหลงทิศทางและเวียนศีรษะ ใครตีหมอดินถูก กอนจะเปนผูชนะ 27

17. เกาอี้ดนตรี

27

เปนการละเลนที่นิยมทั้งเด็กและผูใหญ ไมจํากัดจํานวนผูเลน แตตองใชเกาอี้ในการ เลน โดยที่เกาอี้จะตองนอยกวาคนเลน 1 ตัว ทุกครั้ง และตองเปดเพลงเวลาเลนดวย ผูเลน ยืนเปนวงกลมหลังเกาอี้ พอเพลงขึ้นผูเลน ตองรํา แตเมื่อเพลงจบเมื่อไหร ทุกคนตองรีบ นั่งเกาอี้ คนไหนที่แยงเกาอี้ไมทันเพื่อน

44

ตองออกไปจากการแขงขัน และตองเอาเกาอี้ออกไป 1 ตัว ตามคนที่ออกไป จากนั้นก็ ขึ้นเพลงใหม พอจบเพลงก็จะมีคนออกไปอีก 1 คน เลนแบบนี้จนกวาจะเหลือคน สุดทาย ก็จะเปนผูชนะ 18. วิง่ สามขา แบงผูเลนเปนคู ๆ โดยผูกขาขวาของ คนหนึ่งเขากับขาซายของอีกคนหนึ่ง แลววิ่ง แขงกับคูอื่น ๆ บางครั้งทีมหนึ่งอาจมีหลาย คนก็เปน วิ่งสี่ขา วิ่งหาขา ก็มี 19. วิง่ เปย ว ผูเลนไมจํากัดจํานวน แบงออกเปน 2 ฝายเทา ๆ กัน โดยปกหลักทั้งสองขางหรือจะ ใชอะไรมาเปนหลักแทนก็ได ใหมีระยะหาง กันประมาณ 50 เมตร เลือกกรรมการตัดสิน 1 คน เริ่มตนเลนพรอมกันทั้งสองฝาย โดยตองวิ่งลอมหลักไลใหทันกัน ผูเลนแตละ ฝายตองถือผาคนละผืน พอวิ่งมาถึงฝายของตัวเอง ใหสงผาใหคนตอไป เลนแบบนี้จนวิ่ง ทันกัน ฝายที่ไลทันตองใชผาที่ถืออยูตีอีกฝายหนึ่ง และใหถือวาฝายนั้นเปนผูชนะ

20. วิ่งกระสอบ วิ่งกระสอบเปนการเลนชนิดหนึ่ง ผูเลน แตละคนสวมกระสอบวิ่งแขงกัน ใครวิ่งถึง เสนชัยกอนเปนผูชนะ จะเลนเปนทีมละกี่คน ก็ได หรือสงทีมละคนก็ได

45

------------------------แหลงอางอิง :

1. วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี http://th.wikipedia.org/ 2. http://images.google.co.th/ 3. แมพลอยจันทร, นามแฝง. (2550) การละเลนของเด็กไทย. กรุงเทพฯ : ซันไซล.

4. วิเชียร เกษประทุม,รองศาสตราจารย. (2550) 100 การละเลนของเด็กไทย. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพพัฒนาศึกษา.

บทที่ 9 อาหารไทย

อาหารไทย เปนอาหารที่ประกอบดวยรสเขมขน มีเครื่องปรุงหลายอยาง รสชาติอาหารแตละอยางมีรสเฉพาะตัว การใชเครื่องปรุงรสตาง ๆ ก็ไมเหมือนกัน รสชาติของอาหารไทย 1. รสเค็ม อาหารไทยไดรสเค็มจากน้ําปลาเปนสวนใหญ สังเกตจากเวลา รับประทานอาหารจะตองมีถวยน้ําปลาเล็ก ๆ รวมอยูในสํารับอาหาร แตบางครั้งใชเกลือ หรือซีอิ๊วขาวเปนตัวปรุงรสอาหารใหเกิดความเค็มแทนน้ําปลาก็ได 2. รสหวาน โดยทั่วไปในอาหารไทยจะใชน้ําตาลทรายในการประกอบอาหาร ซึ่งน้ําตาลมีหลายชนิด เชน น้ําตาลมะพราว น้ําตาลทรายแดง น้ําตาลโตนด ฯลฯ 3. รสเปรี้ยว รสเปรี้ยวไดจากน้ําสมสายชู และยังนิยมนํามะนาวมาใชประกอบ อาหารกันมาก นอกจากนี้ยังมีความเปรี้ยวที่ไดจากน้ําสมมะขามเปยก น้ํามะกรูด มะดัน ฯลฯ ซึ่งรสเปรี้ยวจากสิ่งเหลานี้มีแตในอาหารไทยเทานั้น 4. รสเผ็ด รสชาติอาหารของประเทศใดก็ไมเผ็ดรอนเหมือนอาหารไทย รสเผ็ด ที่ไดมาจากพริกขี้หนู พริกชี้ฟาสด เรายังนํามาตากแหงเปนพริกแหง คั่วแลวปนเปน พริกปน รสเผ็ดเปนรสที่อาหารไทยจะขาดไมได ในการประกอบอาหารคาวชนิดที่ตอง มีรสเผ็ด ซึ่งการจะใสพริกมากนอยขึ้นอยูกับความตองการรสของผูบริโภค 46

นอกจากนี้ อาหารไทยยังมีความมันซึ่งไดจากกะทิและน้ํามันเปนสวนใหญ ใน การประกอบอาหารไทยโดยเฉพาะอาหารประเภทแกงกับขนมไทย ความมันที่ไดจะมา จากการใสกะทิ เชน แกงหมูเทโพ แกงเขียวหวาน ขนมชั้น ตะโก ฯลฯ

ประเภทของอาหารไทย

อาหารไทยไดรับความนิยมจากคนหลายเชื้อชาติ ดวยรสชาติที่เขมขนถูกปาก จึง มีหลากหลายชนิดใหลิ้มลอง แบงกวาง ๆ ได 2 ประเภท ไดแก อาหารคาว คืออาหารที่ทานกับขาวสวยหรือขาวเหนียว เชน ผัด แกง ตม ฯลฯ อาหารหวาน คือของวางที่รับประทานหลังจากรับประทานอาหารคาวเสร็จแลว เชน ขนมตาง ๆ สวนมากมีรสหวาน

อาหารประเภทแกง

แกง หมายถึง วิธีการผสมอาหารหลาย ๆ สิ่งรวมกับน้ํา แยกออกเปน 2 ประเภท คือ แกงเผ็ดและแกงจืด ซึ่งแกงเผ็ดยังแยกออกไปไดอีกหลายชนิด พอสรุปได ดังนี้ 1. แกงสม เปนแกงที่นิยมรับประทานในครอบครัวของคนไทย มีรสเปรี้ยว เค็ม หวานนิดหนอย ใชผกั ที่มีตามทองถิ่นนั้น ๆ สวนเนื้อสัตวที่นํามาใชกับแกงสม มี ปลา กุง หอย ฯลฯ 2. แกงคั่ว เปนแกงที่ตองใชเนื้อสัตวประเภทปลายาง ปลากรอบ หรือกุงแหง อยางใดอยางหนึ่งโขลกผสมกับเครื่องแกง เพื่อทําใหน้ําแกงขน มีกลิ่นหอมชวน รับประทาน แกงคั่วจะใชผักเปนหลัก ซึ่งผักที่นิยมใสแกงคั่ว เชน ผักบุง สับปะรด เห็ด ฟกเขียว ฯลฯ สวนเนื้อปลา กุง หอยเปนสวนประกอบ แกงคั่วอีกชนิดหนึ่งเรียกวา ‘ฉูฉี่’ มีน้ําแกงขน แตถาไมมีน้ําแกง เรียกวา “ฉูฉแี่ หง” 3. แกงเผ็ด เปนแกงที่ตองใชเนื้อสัตวในการปรุงเปนหลัก มีผักเปนสวนประกอบ เนื้อสัตวที่นิยมนํามาประกอบ ไดแก เนื้อ หมู ไก กุง ปลา สวนผักจะใช มะเขือออน มะเขือพวง ถั่วฝกยาว หนอไม ฯลฯ ตกแตงดวยพริกชี้ฟาสีตาง ๆ ใบมะกรูด ใบโหระพา ปรุงรสดวยน้ําปลา ใหความเค็ม มีน้ําตาลเล็กนอย เพราะแกงเผ็ดไดความหวานจากกะทิ - แกงเผ็ดที่ใสกะทิซึ่งใชพริกแหงมีสีแดง เรียกวา ‘แกงเผ็ด’ 47

- แกงเผ็ดที่ไมใสกะทิเรียกวา ‘แกงปา’ - แกงเผ็ดที่ใชพริกสดสีเขียวเรียกวา ‘แกงเขียวหวาน’ - แกงเผ็ดแบบมุสลิม ปรุงดวยเครื่องเทศ น้ําแกงขน มีรสเค็ม หวาน และออก เปรี้ยว เรียกวา ‘แกงมัสมั่น’ 4. ผัดเผ็ด – พะแนง เปนอาหารที่จัดอยูในพวกแกงเผ็ด เพียงแตมีน้ํากะทิหรือน้ํา นอยกวาแกงเผ็ด การประกอบอาหารประเภทนี้ทําเชนเดียวกับแกงเผ็ด ลักษณะจะมีน้ํา แบบขลุกขลิก หรือแหง ๆ ปรุงรส เค็ม หวานนิดหนอย สวนพะแนงก็มีลักษณะเหมือนแกงเผ็ด เนื้อสัตวที่ใชตองเคี่ยวใหนุม การปรุงรส มีรสหวาน เค็ม พอดี ตกแตงดวยพริกชี้ฟาสด ใบมะกรูด ใบโหระพา 5. แกงเลียง เปนแกงที่ประกอบดวยน้ําพริก ผัก เนื้อสัตว น้ําแกงและเครื่องปรุง รส น้ําพริกแกงเลียงจะแปลกกวาแกงชนิดอื่น ๆ เพราะมีพริกไทย หัวหอม กะป กุงแหง ปลายางหรือปลากรอบ น้ําแกงมีลักษณะขน ผักที่นิยมใสที่สามารถบอกลักษณะวาเปน แกงเลียง คือ ใบแมงลัก มีกลิ่นหอมนารับประทาน เหมาะสําหรับหญิงหลังคลอดบุตร ใหม ๆ เพื่อเพิ่มน้ํานมใหทารก 6. ตมยํา เปนอาหารที่ประกอบดวยเนื้อสัตวเปนหลัก มีผัก น้ําเปลา หรือน้ําซุป ปรุงรสเปรี้ยว เค็ม เผ็ดเล็กนอย เนื้อสัตวไดแก กุงสด หมู ไก ปลา ฯลฯ ผักที่สามารถ บอกลักษณะไดวาเปนตมยํา คือ ตะไคร ใบมะกรูด 7. แกงจืด เปนอาหารที่ตองรับประทานรอน ๆ จึงจะอรอยและคลองคอ เวลาแกง ตองใหน้ําเดือด ใสเนื้อสัตวลงไปกอน จึงใสผัก ผักที่ใชตองเลือกวาชนิดไหนสุกเร็ว หรือบางชนิดตองเคี่ยวนาน ถาเปนผักที่ตองเคี่ยวจนเปอยก็ใสพรอมเนื้อสัตวได เชน การ ตมจับฉาย

อาหารประเภทยํา

1. ยําตาง ๆ ยําถือเปนอาหารที่ทําใหกินอาหารอื่น ๆ ไดอรอย ประกอบดวย 4 รส คือ เปรี้ยว เค็ม หวาน เผ็ด ถาจะเปรียบยํากับอาหารฝรั่งแลว ยําจะเรียกวา ‘สลัดไทย’ ก็ได การทํายํานั้นมีขบวนการที่สําคัญคือ ตองเลือกอาหารสด ใหม ไมวาจะเปนผักหรือ 48

เนื้อสัตวก็ตาม สวนการทํานํายําตองกลอมกลอม รสชาติเสมอกัน การยํามีหลากหลาย ชนิด เชน ยําใหญ ยําวุนเสน ยําปลาดุกฟู ยําผักกระเฉด ยําหมูยอ ฯลฯ 2. สมตํา สมตํา เปนอาหารคาวของไทยอยางหนึ่ง มีตนกําเนิดไมแนชัดโดยนาจะมาจาก ภาคอีสานและประเทศลาว สวนมากจะทําโดยนํา มะละกอ ดิบที่ขูดเปนเสน มาตําใน ครก กับ มะเขือ ลูกเล็ก ถั่วลิสง คั่ว กุงแหง พริก และ กระเทียม ปรุงรสดวย น้ําตาลปบ น้ําปลา ปูดอง หรือ ปลารา ใหมีรสเปรี้ยว เผ็ด และออกเค็มเล็กนอย นิยมกินกับ ขาว เหนียว และ ไกยาง โดยมีผักสดเปนเครื่องเคียง รับประทานพรอมกับ ซุปหนอไม ลาบ น้ําตก ไกยาง ขาวเหนียว เปนตน สมตําไทย ไมใสปแู ละปลารา แตใสกุงแหงและถั่วลิสงคั่วแทน รสชาติออก หวานและเปรี้ยวนํา บางถิ่นอาจใสปูดองเค็มดวย เรียกวา สมตําไทยใสปู สมตําปู ใสปูเค็มแทนกุงแหงและถั่วลิสงคั่ว รสชาติออกเค็มนํา สมตําปลารา ใสปลาราแทนกุงแหง นิยมรับประทานกันมากในภาคอีสาน ตําซั่ว ใสทั้งเสนขนมจีนและเสนมะละกอ นิยมรับประทานกันมากในภาคอีสาน 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

3. ลาบ-น้ําตก ลาบ เปนอาหารทองถิ่นทางภาคอีสาน (รวมถึง ประเทศลาว ) และภาคเหนือ โดย นําเนื้อมาสับใหละเอียดแลวคลุกกับเครื่องปรุง โดยเนื้อที่มาทําลาบเปนเนื้อหลายชนิด เชน เนื้อไก เนื้อเปด เนื้อวัว เนื้อควาย เนื้อปลา และ เนื้อหมู นิยมกินคูกับ ขาวเหนียว สวนน้ําตก มีลักษณะการปรุงคลายกัน เพียงแตหั่นเนื้อเปนชิ้น ๆ แลวคลุกเครื่องปรุง นอกจากที่กลาวมาแลว ยังมีอาหารอีกหลากหลายประเภท ที่ไดรับความนิยม บริโภค ไมวาจะเปนอาหารประเภทตม-ตุน หรือประเภทผัด-ทอด เชน ไขพะโล หอหมก ทอดมัน ผัดผักบุงไฟแดง ผัดวุนเสน ผัดคะนาปลาเค็ม ปูผัดผงกะหรี่ ฯลฯ 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

อาหารประเภทเสน

25

25

25

25

25

1. กวยเตีย๋ ว มีลักษณะของเสนดังนี้ 1.1 เสนหมี่ หรือภาษาทองถิ่นบางที่เรียก “หมี่ขาว” หรือ “เสนหมี่ขาว” เพื่อ ปองกันการสับสนระหวางบะหมี่ ทํามาจากแปงขาวเจา เปนเสนเรียวเล็ก ยาว มักใช เครื่องจักรผลิต กอนนํามาทําอาหาร ตองนําไปแชน้ําเสียกอน 49

1.2 เสนเล็ก ลักษณะกวางกวาเสนหมี่ และตัดเปนทอน ๆ เพื่อความงายในการ รับประทาน เมื่อลวกเสร็จแลวจะเหนียวกวาเสนกวยเตี๋ยวอื่น ๆ มักจะใชนําไปทํา ผัดไทย กวยเตี๋ยวเรือ กวยเตี๋ยวน้ําตก 1.3 เสนใหญ มีขนาดความกวางกวาเสนเล็ก ประมาณ 3-4 เทาตัว เมื่อลวกเสร็จ แลวจะนิ่ม รับประทานงาย มักนําไปทํา กวยเตี๋ยวคั่วไก ผัดซีอิ๊ว เย็นตาโฟ และ ราดหนา 1.4 บะหมี่ ลักษณะเฉพาะตัวคือจะมีสวนผสมของไขจึงมีสีเหลือง กอนนํามา ลวกจะตองยีใหกอนบะหมี่คลายออก เพื่อไมใหเสนติดกันเปนกอน ถาเปนสีเขียว จะ เรียกวา “บะหมี่หยก” ซึ่งมีลักษณะเหมือนบะหมี่ธรรมดาทุกประการแตจะใสสีผสม อาหารใหเปนสีเขียว มักจะนําไปใชเปนเสนของ บะหมี่หมูแดง เย็นตาโฟ และบะหมี่เปด 1.5 โซบะ จะเปนเสนบะหมี่ของญี่ปุน ลักษณะของเสนจะใหญกวาเสนบะหมี่ ธรรมดา 1.6 เสนกวยจั๊บ เสนมีลักษณะเปนแผนสี่เหลี่ยมหรือสามเหลี่ยม เมื่อนําไปตม ในน้ํารอนก็จะมวนตัวเปนหลอด 1.7 บะหมี่สําเร็จรูป (มามา) 1.8 เกี๊ยมอี๋ ลักษณะคลายลอดชอง มีสีขาว มักทําเปนกวยเตี๋ยวเกี๊ยมอี๋ 1.9 วุนเสน เปนเสนกวยเตี๋ยวที่ทําจากแปง ถั่วเขียว ลักษณะเดนคือมีความใส คลายวุน 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

ประเภทของกวยเตี๋ยว เย็นตาโฟ กวยเตี๋ยว ชนิดหนึ่ง เหมือนกวยเตี๋ยวลูกชิ้นปลาทั่วไป แตใสซอส เย็นตาโฟ คือ ซอสสีแดง ทําใหน้ํากวยเตี๋ยวมี สีแดง นอกจากนี้แลวเย็นตาโฟ ยังใส สวนผสมตางจากกวยเตี๋ยวลูกชิ้นปลาทั่วไป คือ เตาหูทอด ปาทองโก ชิ้นเล็ก ปลาหมึก กรอบ เลือดหมู และนิยมใช ผักบุง เปนตน กวยจั๊บ หรือ กวยจั๊บ กวยเตี๋ยว ชนิดหนึ่งที่คอนขางแตกตางจากกวยเตี๋ยวชนิด อื่น เพราะใช เสนกวยจั๊บ ปรุง ซึ่งกวยจั๊บยังแบงออกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คือ กวยจั๊บ น้ําขน และ กวยจั๊บน้ําใส ผัดไทย (Pad Thai) เปน อาหาร ชนิดที่พบไดทั่ว ประเทศไทย แตนิยม รับประทานกันมากใน ภาคกลาง โดยมากจะนํา เสนเล็ก มาผัดโดยใชไฟแรงกับ ไข 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

50

25

25

25

25

25

25

กุยชาย ถั่วงอก หัวไชโปว สับ เตาหู เหลือง ถั่วลิสง คั่ว กุงแหง ปรุงรสดวย พริก น้ําปลา และ น้ําตาล เสิรฟพรอมกับ มะนาว กุยชาย ถั่วงอกสด และ หัวปลี เปนเครื่อง เคียง รานผัดไทยบางแหงจะใสเนื้อหมูลงไปดวย ราดหนา กวยเตี๋ยว ชนิดหนึ่ง ที่ทําโดยการใชเสนลงไปผัดกับน้ํามันออน ๆ กอน แลวพักไว น้ําที่ใชราด เปนน้ําตมกระดูกผสมกับ แปงมัน มีความขนเหนียว เนื้อสัตวนิยม ใช เนื้อ หมู และ กุง หรือเนื้อสัตวอื่น ๆ ซึ่งถาเปนเนื้อหมูจะนิยมหมักกับ กระเทียม กอน เพื่อใหเหนียวนุม ผักนิยมใช ผักคะนา หรือจะใชผักอยางอื่น เชน ผักกวางตุง หรือ ผักกาดขาว ก็ได ผัดซีอิ้ว เปนอาหารที่มีขายทั่วไปในประเทศไทย เปนอาหารที่มักจะเปนเมนู ของทุกรานอาหารตามสั่ง โดยสวนใหญแลวรานใดที่ขายราดหนาจะมีขายผัดซีอิ๊วควบคู กันไปดวย ใสซีอิ๊วดําหวาน และใชผักคะนาเปนวัตถุดิบในการปรุง กวยเตี๋ยวเรือ คือ กวยเตี๋ยว แบบไทยชนิดหนึ่ง มีรสชาติจัดจาน น้ํากวยเตี๋ยวสีขน คลายกวยเตี๋ยวเนื้อหรือกวยเตี๋ยวเนื้อตุน เพราะใสเครื่องปรุงที่ตางจากกวยเตี๋ยวชนิดอื่น คือ ซีอิ้วดํา เตาหูยี้ เปนตน อีกทั้งยังมี น้ําตก คือ เลือด วัว หรือ หมู ผสมกับ เกลือ สําหรับ ปรุงใสในน้ํากวยเตี๋ยว - มามาผัด ทํามาจากบะหมี่กึ่งสําเร็จรูป นํามาปรุงรสดวยเครื่องปรุงในซอง เติม เนื้อและผักเพื่อเพิ่มสีสันใหสวยงาม - สุกี้น้ํา-แหง เปนอาหารญี่ปุน เรียกชื่อเต็มวา ‘สุกี้ยากี้’ ใชเนื้อสัตวตมรวมกับผัก และเตาหู เรียกสุกี้น้ํา แตถานําไปผัด เรียกสุกี้แหง 25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

25

2. ขนมจีน เปน อาหารคาว อยางหนึ่งของไทย ประกอบดวยเสนเรียกวา ‘เสน ขนมจีน’ และ ‘ น้ํายา ’ หรือน้ํายาขนมจีน เปนที่นิยมทุกทองถิ่นของไทย แตมีการปรุง น้ํายาที่แตกตางกัน แมวา ขนมจีน จะมีคําวา ‘ขนม’ แตก็ไมไดมคี วามเกี่ยวของกับขนมใด ๆ ขณะเดียวกัน แมจะมีคําวา ‘จีน’ แตก็ไมไดเกี่ยวของกับอาหารของจีน ภาษาเหนือเรียก ‘ขนมเสน’ ภาษาอีสาน เรียก ‘ขาวปุน’ จะมีขนมจีนชนิดหนึ่งซึ่งใกลเคียงกับขนม คือ ขนมจีนซาวน้ํา เพราะมีรสหวาน น้ํายาขนมจีนนั้น มีลักษณะคลายน้ําแกง ไมเหลวจนเกินไป ใชราดไปบนเสน ขนมจีนในจาน แตละทองถิ่นจะมีน้ํายาแตกตางกันไป เชน น้ํายากะทิ น้ํายาปา น้ําพริก 25

25

25

25

25

51

25

25

25

25

น้ําแกง น้ําเงี้ยว แกงไตปลา ซาวน้ํา สําหรับเด็กก็ยังมี น้ํายาหวาน ที่ไมมีรสเผ็ดและ มีสวนผสมของถั่ว เปนตน 25

25

25

25

25

25

25

25

25

นอกจากนี้ยังมีอาหารอีก 2 ชนิด ที่ไดรับความนิยมอยางกวางขวาง คือ - หอยทอด เปนอาหารที่นิยมกินทั่วประเทศไทย มักขายคูกับผัดไทย มีลักษณะ เปนแปงทอด ผสมกับหอยแมลงภู และถั่วงอก เติมเครื่องปรุงรสตามใจชอบ - กระเพาะปลา เปนชื่ออาหารคาวแบบจีนชนิดหนึ่ง ประกอบดวยถุงลมปลา เนื้อไก เลือดหมู ไขนกกระทา เปนตน

อาหารพื้นบานภาคตาง ๆ ของไทย

1. อาหารพื้นบานภาคเหนือ อาหารดั้งเดิมของภาคเหนือ มีขาวเหนียวเปนอาหารหลัก นิยมใชพืชตามปาเขาที่ ขึ้นเองตามธรรมชาติมาปรุงอาหาร เนื้อสัตวไดจากทองทุงและลําน้ํา อาทิเชน กบ เขียด อึ่งอาง ปู ปลา หอย ไก หมู และเนื้อ คนเหนือไมนยิ มใชน้ําตาล แตจะใชความหวานจาก สวนผสมที่ใชทําอาหาร เชน ความหวานจากผัก หรือปลา กรรมวิธีการปรุงอาหาร มักจะปรุงใหสุกมาก ๆ อาหารประเภทผัด หรือตม จะปรุง จนกระทั่งผักมีความนุม และมีเครื่องปรุงรสเฉพาะของภูมิภาค เชน น้ําปู ซึง่ ไดจากการ เอาปูนาตัวเล็ก ๆ เอามาโขลก แลวนําไปเคี่ยว กรองเอาแตน้ํา ใสขา ตะไคร เคี่ยวตอจน ขน ผักและเครื่องเทศที่ใชเปนผักเฉพาะถิ่น ภาคเหนือมีเครื่องเทศของเขา สวนใหญจะไมใชกะปเขาจะใชเปนถั่วเนาแทน จะมี อาหารเฉพาะหลายอยาง เชน ขาวซอย น้ําพริกหนุม แคบหมู เปนลักษณะเดนของอาหาร ทางภาคเหนือ แตเขาก็ยังจะมีพวกปงยางอยางพวกหมูเขาก็จะหมักแลวหอใบตองปงยาง 2. อาหารภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (อีสาน) อาหารอีสาน เปนอาหารที่เรียบงายเชนเดียวกับวิถีการดําเนินชีวิตของชาวอีสาน ในแตละมื้อจะมีอาหารปรุงงาย ๆ 2-3 จาน มีผักเปนสวนประกอบหลัก เนื้อสัตวสวน ใหญเปนปลา หรือเนื้อวัวเนื้อควาย อาหารพื้นบานอีสานสวนใหญมีรสชาติออกไปทาง เผ็ด เค็ม และเปรี้ยว เครื่องปรุงสําคัญที่แทบจะขาดไมไดเลย คือ ปลารา ชาวอีสานเรียก 52

“ปลาแดก” เปนสวนประกอบหลักของอาหารทุกประเภท อาหารจะมีลักษณะแหง ขน หรือมีน้ําขลุกขลิก ไมนิยมใสกะทิ รสชาติอาหารจะเขมขนเผ็ดจัด เปรี้ยวจัด รสชาติทางอีสานออกไปทางรสคอนขางจัด วัตถุดิบก็จะตางกันมีการเอาขาวไปคั่ว ใหหอมมาผสมเปนน้ําตกหรือทําลาบ ชาวอีสานนิยมกินขาวเหนียวเปนหลัก และมีน้ําปลาราปรุงในอาหารแทบทุกชนิด มีศัพทการปรุงหลายรูปแบบ เชน ลาบ กอย หมก ออม แจว ตมสม ซุปหนอไม เปนตน

3. อาหารภาคกลาง ภาคกลางเปนพื้นที่อุดมสมบูรณ มีพืชผักผลไมนานาชนิด อาหารของภาคกลางมี ที่มาทั้งจากอิทธิพลจากตางประเทศ เชน เครื่องแกง แกงกะทิ จากชาวฮินดู การผัดโดย ใชกระทะและน้ํามันจากประเทศจีน เปนอาหารมีการประดิษฐผูอยูในรั้วในวังไดคิด สรางสรรคอาหารใหมีความวิจิตรบรรจง อาหารภาคกลางมักจะมีเครื่องเคียงของแนม เชน น้ําพริกลงเรือ แนมดวยหมูหวาน แกงกะทิแนมดวยปลาเค็ม กุงนึ่งหรือปลาดุกยาง กินกับสะเดาน้ําปลาหวาน รสชาติของอาหารไมเนนรสใดรสหนึ่งโดยเฉพาะ จะมีรส เค็ม เผ็ด เปรี้ยว หวาน เคลากันไปตามชนิดของอาหาร นิยมใชเครื่องเทศแตงกลิ่นรส และใชกะทิเปน สวนประกอบของอาหาร 4. อาหารภาคใต อาหารหลักของคนภาคใตคือ อาหารทะเล และกลิ่นคาวโดยธรรมชาติของปลา หรืออาหารทะเลอื่น ๆ ทําใหอาหารของภาคใตตองใชเครื่องเทศโดยเฉพาะ เชน ขมิ้น เปนสิ่งที่แทบจะขาดไมไดเพราะชวยในการดับกลิ่นคาว อาหารภาคใตมักมีสีออกเหลือง เชน แกงไตปลา แกงสม แกงพริก ปลาทอด ไกทอด ซึ่งมีขมิ้นเปนสวนผสมทั้งสิ้น อาหารสวนใหญมีรสชาติเผ็ดจัด และนิยมใสเครื่องเทศมาก อาหารสวนใหญเปนพวก กุง หอย ปู ปลา จะเนนเครื่องเทศเปนสําคัญ อาหาร ภาคใตจะไมเนนรสหวานจะเปนรสจัด เค็มจัด เผ็ดจัด เปรี้ยวจัด และเนนใสขมิ้นใน 53

อาหารทุกชนิด เครื่องปรุงของเขาเนนกะป สวนที่ปรุงรสเปรี้ยวจะไมคอยใชมะนาว จะ ใชเครื่องเทศของเขา

อาหารหวาน (ขนมไทย)

ขนมไทย เปนเอกลักษณดานวัฒนธรรมประจําชาติไทยอยางหนึ่งที่เปนที่รูจักกัน ดี เพราะเปนสิ่งที่แสดงใหเห็นถึงความละเอียดออนประณีตในการทํา ตั้งแตวัตถุดิบ วิธีการทําที่กลมกลืน พิถีพิถันในเรื่องรสชาติ สีสัน ความสวยงาม กลิ่นหอม รูปลักษณะ ชวนรับประทาน ตลอดจนกรรมวิธีการรับประทาน ขนมแตละชนิด ซึ่งยังแตกตางกันไป ตามลักษณะของขนมชนิดนั้น ๆ พอสรุปไดดังนี้ 1. กลวยบวชชี 2. แกงบวด (ฟกทอง-มัน-ถั่วดํา) 3. กลีบลําดวน 4. ขนมกลวย 5. ขนมชั้น 6. ขนมดวง 7. ขนมตาล 8. ขนมถวยฟู 9. ขนมน้ําดอกไม 10. ขนมบาบิ่น 11. ขนมปุยฝาย 12. ขนมเปยกปูน 13. ขนมผิง 14. ขนมฟกทอง 15. ขนมมันสําปะหลัง

26. จาวตาลเชื่อม 27. จามงกุฎ 28. ซาหริ่ม 29. เตาสวน 30. ตะโกแหว 31. ถั่วกวน 32. ถั่วแปบ 33. ทองมวน 34. ทองเอก 35. ทองหยิบ 36. ทองหยอด 37. บัวลอย 38. ปลากริมไขเตา 39. ปนสิบ 40. ฝอยทอง 54

16. ขนมสอดไส 17. ขนมสาลี่ 18. ขนมหนานวล 19. ขนมหมอแกง 20. ขนมหมอตาล 21. ขนมตมขาว – ขนมตมแดง 22. ขาวตมมัด 23. ขาวเมาคลุก 24. ขาวเหนียวแกว - ขาวเหนียวแดง 25. ขาวเหนียวมะมวง

41. เม็ดขนุน 42. มะพราวแกว 43. ลอดชองน้ํากะทิ 44. ลูกชุบ 45. วุนกะทิ 46. สังขยาฟกทอง 47. สาคูเปยกขาวโพด 48. เสนหจันทร 49. หยกมณี 50. อาลัว

นอกจากที่กลาวขางตนแลว ยังมีอีกหลากหลายชนิด นิยมทํากันทุก ๆ ภาคของ ประเทศไทย ในพิธีการตาง ๆ เนื่องในการทําบุญเลี้ยงพระ ก็คือขนมจากไข และมัก ถือเคล็ดจากชื่อและลักษณะของขนมนั้น ๆ วาจะชวยทําใหเกิดสิริมงคล ปจจุบันคนไทยหันมานิยมใชขนมไทย เปนของขวัญของฝากในนานาเทศกาล ไมวาจะเปน วันขึ้นปใหมไทยหรือสากล วันคลายวันเกิด วันขึ้นบานใหม วันเกษียณอายุ ราชการ ฯลฯ ขนมไทยมีหลายความหมายใหเลือกใชตามเทศกาล เชน • ขนมชั้น – ความเจริญกาวหนาในการงาน การเลื่อนตําแหนง • ขนมจามงกุฎ - ความเจริญกาวหนา ไดเปนหัวหนา เลื่อนยศตําแหนง • ขนมถวยฟู – ความเจริญรุงเรือง เฟองฟู • ขนมตาล - ความหวานชื่น มีชีวิตที่ราบรื่น • ขนมทองเอก - ความเปนหนึ่ง • ขนมลูกชุบ - ความนารักนาเอ็นดู มักใชกับผูใหญใหกับผูนอย • ขาวเหนียวแกว - ความดีประเสริฐ ดุจดังแกว • ขนมเสนหจันทร - ความมีเสนหดุจพระจันทรวันเพ็ญ ที่สําคัญหากเปนขนมที่ทําขึ้นเอง รสอรอย สวยงาม และแสดงถึงความตั้งใจจริง ของผูให พรอมบัตรคําอวยพรที่มีความหมายคลองจองกับขนมที่ใหจะประทับใจทั้งผูให และผูรับอีกดวย 55

ผลไมของไทย

ผลไม หมายถึง พืชผลที่สามารถรับประทานไดโดยไมตองนําไปปรุงในครัว แตกตางจาก ‘ผัก’ ที่ตองนําไปทําเชิงการครัว ผลไมสวนมากจะไมทําเปนอาหารคาว โดยปกติผลไมจะมีเปลือกหอหุม สวนใหญจะตองปลอกเปลือกกอนรับประทาน ซึ่ง การรับประทานผลไมจะเปนประโยชนตอรางกายอยางมาก ประเทศไทยมีผลไมจํานวนมาก หาซื้องาย ราคาถูก บางชนิดออกตามฤดูกาล แตบางชนิดมีตลอดทั้งป สามารถสรุปผลไมสําคัญ ๆ ของไทย ไดดังนี้ 1. กลวย [Banana] 2. ขนุน [Jackfruit] 3. เงาะ [Rambutan] 4. ชมพู [Rose Apple] 5. แตงโม [Water Melon] 6. ทุเรียน [Durian] 7. นอยหนา [Custard Apple] 8. ฝรั่ง [Gauva] 9. มะปราง [Marina Plum] or [Maprang] 10. มะพราว [Coconut]

56

11. มะมวง [Mango] 12. มะละกอ [Papaya] 13. มังคุด [Mangosteen] 14. ละมุด [Sapodilla] or [Lamut] 15. ลําไย [Longan] 16. ลิ้นจี่ [Lichie] or [Lychee] 17. สม [Orange] 18. สับปะรด [Pine Apple] 19. สละ [Zalacca] 20. องุน [Grape]

-------------------------

แหลงอางอิง : 1. http://th.wikipedia.org 2. http://student.swu.ac.th/sc481010115/southfood1.htm 3. http://hilight.kapook.com/view/9460 4. http://naichef.50megs.com/khanomthai1.html 5. http://images.google.co.th/imgres?imgurl=http:// 6. www.kruaklaibaan.com 7. http://apichoke.com/index.php/topic,757.0.html 0

บทที่ 10 ความเชื่อ (Belief)

ความเชื่อ หมายความวา เห็นจริงดวย เห็นจริงตาม ไมวาจะเห็นเชนนั้นดวย ความรูสึกหรือดวยความไตรตรองก็ตาม ความเชื่อ คือ การยอมรับขอเสนอขอใดขอหนึ่งไววาเปนความจริง อาจยอมรับดวย ความสมเหตุสมผล หรือยอมรับดวยอารมณก็ได ความเชื่อ อาจมีพื้นฐานจากหลักฐานขอเท็จจริงที่เชื่อได หรือมีพื้นฐานจาก ประสบการณของตนเอง หรือจากลักษณะที่ทําใหเขาใจไขวเขวก็ได ความเชื่อ อาจจะเปนความเชื่อเชิงวิทยาศาสตร ความเชื่องมงายหรือความเชื่อแปลก ประหลาดก็ได

สาเหตุของความเชื่อ

ความเชื่อเกิดมาจากการคนหาคําตอบของเรื่องที่มนุษยยังไมรู และเมื่อมีสิ่งใดมา สอดคลองกับความรูสึกดั้งเดิมที่เคยมีอยูก็จะตกลงเชื่อในทันที พอจะสรุปสาเหตุของความ เชื่อไดดังนี้ 1. เกิดจากความกลัวหรือความไมรูของมนุษย ที่ไมสามารถหาเหตุผลมาอธิบาย ปรากฏการณตาง ๆ ทางธรรมชาติที่เกิดขึ้นได เชน ทําไมฝนจึงตก ทําไมฟาจึงผา เปนตน จึงทําใหมนุษยเกิดความกลัวและเชื่อวาเปนสิ่งลึกลับที่กระทําขึ้น มนุษยจึงสมมุติใหมี 57

เทพประจําสิ่งตาง ๆ เชน พระพิรุณ พระพาย พระเพลิง ฯลฯ แลวทําพิธีบูชาเซนสรวง เพื่อใหเกิดสิริมงคล แตเมื่อมนุษยไดพัฒนาการขึ้น มนุษยสามารถหาเหตุผลมาอธิบายได ความเชื่อในสิ่งเหลานี้จึงเสื่อมคลายลง 2. เกิดจากการที่มนุษยมีพัฒนาการขึ้น แลวตองการใหสังคมเกิดความเปนระเบียบ เรียบรอย มนุษยจึงตั้งความเชื่อขึ้นมาโดยมีเหตุผลตาง ๆ แฝงไวในความเชื่อ ไดแก 2.1 ความเชื่อที่ตองการใหสังคมเปนระเบียบเรียบรอย เชน ฉี่รดตนไมใหญ รุกข เทวดาจะโกรธ ทั้งนี้เพื่อตองการใหขับถายใหเปนที่เปนทางไดอยางถูกตอง ถาหวีผมตอน กลางคืนผีจะมา ทั้งนี้เพื่อไมใหไปเที่ยวกลางคืน เปนตน

2.2 ความเชื่อที่ตองการใหคนมีมารยาท มีความละเอียดรอบคอบ เชน ตําครกแตกจะ ไมไดแตงงาน ถอดผานุงเปนวงทิ้งไวจะเปนเสนียด เปนตน 2.3 ความเชื่อที่ตองการใหมีสุขภาพอนามัยและความปลอดภัย เชน ไมใหพาเด็กที่ ฟนยังไมงอกเขาไปใตถุน เดี๋ยวฟนจะไมงอก หามปลูกมะพราวใกลบานเชื่อวาจะไมดี คนทองหามอาบน้ําเวลากลางคืน จะแฝดน้าํ เปนตน 2.4 ความเชื่อที่ตองการผลทางจิตใจ เชน นุงผาใหมวันจันทรจะมีเสนห หรือใหนุง ผาสีตามวันจะเกิดมงคล เปนตน 2.5 ความเชื่อที่ตองการผลอื่น ๆ เชน หวงน้ําทองจะมาน ไมใหเคาะหัวแมว เพราะ เมื่อแกหัวจะสั่นเหมือนแมว ตนไมออกผลหามชี้เพราะผลจะเนา เปนตน

ลักษณะของความเชื่อ

ความเชื่อที่ปรากฏในสังคมไทยมีมากมายหลายประเภท ซึ่งความเชื่อบางอยาง สามารถหาเหตุผลอธิบายได แตความเชื่อบางอยางไมสามารถหาเหตุผลมาอธิบายได ดังนั้น ความเชื่อที่ปรากฏในสังคมไทยมี 2 ลักษณะ คือ 1. ความเชื่ออยางงมงาย เปนความเชื่อที่ไมมีเหตุผล เนื่องจากความกลัวและความไมรู ทําใหมนุษยเกิดความเชื่อและแสดงพฤติกรรมตอสิ่งนั้น ๆ โดยคิดวาจะชวยทําใหตนเองมี ความสุขได เชน การที่มนุษยกราบไหวบูชาและพันผาใหตนไมใหญ ๆ ดวยเขาใจวา 58

-

ตนไมมีเทพเจาสิงสถิตอยู การเชื่อวาตนวาน ‘นางคุม’ จะชวยคุมครองปองกันเภทภัยตาง ๆได การเชื่อวาวันพระจันทรเต็มดวง หามใชนิ้วชี้เด็ดขาด มิฉะนั้นจะเกิด อาเพศแกครอบครัว การเชื่อวาหลังจากคนตายแลว 3 วัน วิญญาณของคนตายจะมาหา การเชื่อวาถาหญิงมีครรภทักดาวตก จะทําใหดวงวิญญาณของทารกตกเขา ทองสุนัข การเชื่อวาเอานิ้วชี้รุงกินน้ํา มือจะกุด ฯลฯ

2. ความเชื่ออยางมีเหตุผล เปนความเชื่อที่มีเหตุผลนาเชื่อถือ โดยเชื่อวาถาทําอยางที่ เชื่อแลวจะเกิดผลอยางนั้นจริง เชน เชื่อวาปลูกตนไมใหญไวใกลบานไมดี เพราะรากของตนไมจะชอนไช เขามาในบานหรือกิ่งของตนไมใหญจะหักลงมาทับบาน เชื่อวาสตรีมีครรภไมควรยืนขวางบันได เพราะจะทําใหกีดขวางคน ขึ้นลงบันได และสตรีนั้นอาจตกบันไดลงมาได หามกวาดบานเวลากลางคืน เพระจะมองอะไรไมเห็น อาจจะกวาด สิ่งของมีคาทิ้งไป หามปลูกตนไมเลื้อยขึ้นหลังคาบาน เชื่อวาเวลากลางคืนไดยินเสียงรองเรียกจากคนไมคุนเคย หามขานรับ เปนการปองกันคน ๆ นั้นคิดทํารายได - เชื่อวาผูใหญจับแกมเด็กทารก จะทําใหเด็กนั้นไมกินขาว - หามออกจากบานเวลาเที่ยงวัน เพราะพระอาทิตยอยูตรงศีรษะพอดี ทําให อากาศรอนจัด อาจไมสบายได - เชื่อวาหุนไลกากลางทองนา จะดูแลขาวกลาแทนชาวนาได - เชื่อวาการตัดเล็บตอนกลางคืน เปนการแชงพอแม - ฯลฯ

ประเภทของความเชื่อ 59

-

-

-

ความเชื่อทั้งหลายแบงเปนประเภทได 12 ประเภท ดังนี้ 1. ความเชื่อเกี่ยวกับปรากฏการณทางธรรมชาติ เชน เชื่อวาฟาผา เกิดจากรามสูรขวางขวานลงมาสูดิน เชื่อวาฟารอง เกิดจากรามสูรโกรธจัด จึงขวางขวานไปในอากาศ เชื่อวาสุริยคราส เกิดจากอสูรตนหนึ่ง(ราหู) อมดวงอาทิตยไว เชื่อวาจันทรคราส เกิดจากอสูรตนหนึ่ง(ราหู) อมดวงจันทรไว เรียกวา ราหูอมจันทร ผูคนตองตีเกราะเคาะไมเพื่อใหคายดวงจันทร วันพระจันทรเต็มดวงหามใชนิ้วชี้ ถาไมเชื่อนิ้วจะกุด มดดําเดินเรียงแถวเขาบาน เปนสัญญาณบอกวาฝนจะตก - ฯลฯ 2. ความเชื่อเรื่องยาสมุนไพรตาง ๆ เชน ยอดฝรั่งกินแกทองเดิน ขมิ้นใชทาใหผิวสวย คันดวยตําแย ใหใชตําลึงทา น้ําผึ้งผสมไขขาว ทาหนาแกสิว มดกัด ใหเอาน้าํ รด น้ําจะดับพิษ - ฯลฯ 3. ความเชื่อโชคลาง ฤกษ ยามตาง ๆ เชน นกแสกบินมาเกาะหลังคาบานเปนลางราย จะมีคนปวยหนักหรือตาย จิ้งจกทักหามออกเดินทางหรือคิดทําอะไรใหลมเลิก เพราะเปนลางราย จิ้งจกตกลงมาตายตอหนาเปนลางไมดี ออกจากบานจะเกิดเหตุราย ถามีสัตวตกตรงหนาและไมตายจะใหโชคลาภ ตุกแกรองกลางวันภายในบานไมเกิน 7 ครั้ง จะเกิดเหตุรายในครอบครัว - งูขึ้นบาน เปนลางบอกเหตุราย การองหลายตัว วนเวียนไปมา เปนลางบอกเหตุราย แมงมุมตีอกจะเกิดลางราย 60

-

-

นกถายมูลรดศีรษะจะเคราะหราย ใหหยุดการเดินทางทันที เตาเดินเขาบาน จะถือวามีโชคมีลาภ มือชนกันขณะกินขาว จะมีแขกมาเยือน สางผมแลวหวีหัก โชคมักไมดี มีแตเรื่องทุกข หามเผาผีวันศุกร เพราะจะใหทุกขแกคนเปน หามแตงงานวันพุธ เพราะจะทําใหอยูกันไมนาน หามตัดผมวันพุธ ถาไมเชื่อหัวจะกุดทายจะเนา ฯลฯ

4. ความเชื่อเรื่องความฝน เชน ฝนวาถูกงูรัด ทายวาจะไดคูครอง ฝนวาไดแหวน ทายวาจะไดลูกสาว ฝนวาเห็นพระ จะไดลูกชาย ฝนวาตาย เปนการตออายุ ฝนเห็นคนรูจัก แสดงวาเขาคิดถึง - ฝนเห็นคนใหญคนโตจะมีลาภ ฝนเห็นตัวเลข หามไมใหบอกใคร ฝนวาสัมผัสอุจจาระ จะไดรับโชคลาภ ฝนวาใสชุดใหม จะไมสบาย ฝนวาฟนหัก ญาติจะปวยหนัก ฝนวาเห็นคนตาย แสดงวามาขอสวนบุญ - ฝนวาไดเตา จะไดขา ทาสบริวารหรือไดบุตรภรรยา - ฝนวาไดกระตาย จะไดคูที่ดีหรือไดบุตรที่นารัก - ฝนวาฆาวัวควาย ระวังญาติจะตาย - ฝนวาของหาย จะตองจากที่อยู 61

-

ยันต -

-

ฝนเห็นบั้งไฟ บานนัน้ จะมีคนตาย ฝนวาเดินขามสะพาน ทําอะไรจะสําเร็จทุกทาง ฝนวาผมรวง จะถึงคราวเคราะหราย ฝนเห็นน้ําทวม จะตองยายบาน ฝนวาอาบน้ํา แสดงวาจะหายจากโรคภัยไขเจ็บ ฝนวาขี่เสือ จะไดไปแดนไกล ฝนเห็นจระเข จะมีโชคลาภ ฯลฯ

5. ความเชื่อเรื่องไสยศาสตร เครื่องราง ของขลัง คาถา อาคมตาง ๆ รวมถึงเรื่องผา ตะกรุด ลูกประคํา เขี้ยวหมูตัน เชน เสาตกน้ํามันมีวิญญาณผีสิงอยู ไดกลิ่นธูปเทียน หมายถึงวิญญาณจะมาปรากฏ ทุกบานมีผีบานผีเรือนคุมครอง - ฯลฯ 6. ความเชื่อเรื่องลักษณะคนและสัตว เชน คนหูยานจะอายุยืน คนจมูกหนา โบราณวามีทรัพย ผมหยิก หนากอ คิ้วตอ คอสั้น เปนคนคบไมได คนคิ้วตอหรือคิ้วชนกัน มักขี้โกง คนหลายเสียงคบยาก คนหัวลานมักเจาเลหและเจาชู - คนหัวลานเปนคนมีบุญ คนหัวโตเปนคนฉลาด นิ้วชี้เทายาวกวานิ้วหัวแมเทาของลูกคนโต พอจะตายกอนแม 62

-

-

หนาดําคล้ําเพราะถูกของ มีไฝที่ริมฝปาก เปนคนดาเกง มีปานตามลําตัวแสดงวาเคยเกิดมาแลว ตาเขมนเปนลางบอกเหตุ นิ้วมือชิดกันทั้งหมดจะเก็บเงินเกง หนาผากโหนก โชคดี มีทรัพย นับเสนห ไมเห็นเงาศีรษะ บอกวาดวงชะตาจะขาด สําลักอาหารทานวามีคนนินทา สําลักน้ําดื่มจะปลาบปลื้มมีคนสรรเสริญ ผมมีหางเตาเปนคนขี้เหนียว เนื้อคูที่หนาเหมือนกัน เมื่อแตงงานกันจะรักกันยาวนาน ผูหญิงทองแหลมไดลูกชาย ผูหญิงทองกลมไดลูกสาว - มีปานตามตัวแสดงวาเคยเกิดมาแลว เด็กซนหมายถึงเด็กฉลาด สัตวปาเขาบานจะนําความอัปมงคลมาให ผึ้งทํารังในบานจะมีโชค ไดยินเสียงตุกแกรอง 7 ครั้งขึ้นไปมีโชคชัยในบาน สุนัขกลัวคนปขาลจะหมอบคลานเขามาหา แมวออกลูก 5 ตัว หมาออกลูก 6 ตัว หามเลี้ยงเด็ดขาด - ฯลฯ 7. ความเชื่อเกี่ยวกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือศาสนา เชน ใครตีหัวแมว หัวคนนัน้ จะสั่น ถายปสสาวะรดจอมปลวก อวัยวะเพศจะบวม การเชื่อถือเทพเจาตาง ๆ วาชวยขจัดทุกขใหคนได หามปลูกตนไมที่วัดปลูก เชน ตนโพธิ์ ตนไทร เผาศพวันศุกรจะใหทุกขคนเปน ตักบาตรดวยอะไร คนตายก็ไดอยางนั้น 63

- ฯลฯ -

-

-

8. ความเชื่อเกี่ยวกับการทํามาหากินและอาชีพ เชน รานคาใดที่ลูกคาคนแรกในวันนั้นซื้อของดวยเงินเชื่อ ตลอดวันนั้น จะมีแตคนซื้อเงินเชื่อ พี่นองปลูกบานติดกันตองเรียงตามลําดับอาวุโส ประตูหนาบานและหลังบานไมใหตรงกัน เงินทองจะไหลออกหมด กอนกาวเทาออกจากบาน โบราณใหพูดแตสิ่งที่ดี ๆ - ฯลฯ

9. ความเชื่อเรื่องเคล็ด เชน ถาถูกสุนัขกัด ใหเจาของสุนัขเหยียบที่แผล จะศึกษาเลาเรียนสิ่งใด ใหเรียนวันพฤหัสบดี หญิงสาวเริ่มมีประจําเดือนครั้งแรกใหนั่งถัดบันได ตัวเหี้ยขึ้นบานใหเรียกขานวา ‘ตัวเงินตัวทอง’ ตุกแกเกาะติด แกะไมออก ใหพูดวากินน้ํา 3 โอง กินขาว 3 จาน กินอุจจาระ 3 กอง ฝนตั้งเคาเขามาใกลใหปกตะไครคว่ําลงดิน หามนอนหันศีรษะไปทางทิศตะวันตก เพราะเปนทิศของคนตาย ชมวาเด็กนารัก ผีจะมาลักตัวไป วาชังเหลือใจ ผีจะไมมากวน เด็กตกใจใหเรียก ‘ขวัญเอยขวัญมา’ ลูกชอบปวย ใหยกใหเปนลูกคนอื่น - ฯลฯ 10. ความเชื่อเรื่องภูต ผี ปศาจ เชน เกี่ยวกับพระเสื้อเมือง 64

-

-

-

-

เกี่ยวกับพระภูมิเจาที่ เกี่ยวกับผีปูผียา, ผีปูแสะยาแสะ (ภาคเหนือ) เกี่ยวกับผีฟา เกี่ยวกับผีกลวยตานี, ผีนางตานี, ผีพรายตานี เกี่ยวกับแมยานาง เกี่ยวกับผีกุมารทอง เกี่ยวกับผีกระสือ-ผีกระหัง เกี่ยวกับผีนางนาคพระโขนง ฯลฯ

11. ความเชื่อเรื่องนรก-สวรรค เชน ใครทําดีจะไดขึ้นสวรรค มีวิมาน อิ่มทิพย ไมรอนไมหนาว มีเพลงขับกลอม มีคนธรรพบรรเลง ใครทําชั่วจะตกนรก เปนเปรตปากเทารูเข็ม ตกกระทะทองแดง ปนตนงิ้ว - ฯลฯ 12. ความเชื่อเรื่องโหราศาสตร หมอดู เชน ดูวันดีจะประกอบพิธีมงคล วันเผาศพ วันบวช วันเกิดบุคคลตาง ๆ การทํานายโชคชะตาราศีบคุ คลตาง ๆ หญิงมีครรภไปงานศพ มักจะพบความโศกเศรา - หญิงมีครรภนั่งทับธรณีประตู แมลูกจะไมไดอยูดวยกัน - หญิงมีครรภอาบน้ําตอนกลางคืน จะคลอดบุตรตอนกลางคืน - หญิงมีครรภชอบกินของสีดํา บุตรที่คลอดออกมาจะผิวดํา - ฯลฯ 65

จากความเชื่อตาง ๆ เหลานี้ ทําใหมนุษยตางประพฤติปฏิบัติแปลก ๆ ไปตามความเชื่อ ของตนและไมปฏิบัติในบางสิ่งบางอยาง ทั้งนี้เพราะเชื่อวาถาทําอยางนี้หรือไมทําอยางนี้แลว จะทําใหเกิดผลดีแกตนเอง เชน ทําใหปลอดภัยจากโรคภัยไขเจ็บ ทําใหรางกายแข็งแรง สมบูรณสวยงาม เปนตน

ผลของความเชื่อ

1. ความเชื่อที่ไมควรทํา เชน - หามรองเพลงในครัว จะไดสามีแก - หามกินกลวยแฝด จะทําใหมีลูกแฝด - หามเคาะปากหมอดวยจวัก เพราะจะทําใหชาติหนาปากจะแหวง - หามใชสากตําครกเปลา เพราะนมจะยาน - หามกินของฝาก จะทําใหคอพอก - หามคนทองยืนขวางบันได จะทําใหคลอดลูกยาก - หามผูหญิงยืนคาประตู ผีจะเขาบาน - หามปลูกตนลั่นทม ครอบครัวจะมีแตความทุกข - หามปลูกตนมะไฟ ครอบครัวจะมีแตความเดือดรอน - ฯลฯ 2. ความเชื่อที่ควรทํา เพราะจะทําใหเกิดมงคล เชน - ปลูกตนมะยมไวหนาบาน จะเปนมหานิยม - ตั้งชื่อเด็กเปนชื่อสัตว ผีจะไมเอาไป - หญิงขณะมีครรภใหรักษาศีล 66

- เมื่อกลับจากเผาศพ ตองลางเทา ลางหนา ลางตา - ฯลฯ

--------------------------เอกสารอางอิง : 1. ขนิษฐา จิตชินะกุล,ผูชวยศาสตราจารย. (2545). คติชนวิทยา. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพโอเดียนสโตร.

2. วาสนา บุญสม. (2548). ศิลปวัฒนธรรมไทย สายใยจากอดีต. กรุงเทพฯ : ชมรมเด็ก.

3. สุโขทัยธรรมาธิราช,มหาวิทยาลัย. (2539). เอกสารการสอนชุดวิชาความเชื่อและศาสนาในสังคมไทย. พิมพ ครั้งที่ 3. นนทบุรี : สํานักพิมพมหาวิทยาลัยสุโขทัย ธรรมาธิราช.

67