Tangerine trees and marmalade skies

Er wordt in de Beatles-geschiedschrijving regelmatig gerefereerd aan lsd-gebruik als de katalysator voor hun creatieve transformatie, in 1965-1966. Als we dat zo opschrijven lijkt het bijna drugspropaganda. Het zou reuze handig zijn wanneer je gewoon een pilletje kon nemen om daarna liedjes te kunnen maken in de beste Lennon/McCartney-traditie. Doe mij zo’n pilletje! Maar zo eenvoudig is het helaas niet. Er lijkt toch ook wat talent aanwezig te moeten zijn, als basismateriaal.

De bekendste Beatles-lsd-referentie is uiteraard Lucy In The Sky With Diamonds. John Lennon vond het blijkbaar grappig om dat te ontkennen en de titel toe te schrijven aan een tekening die zijn driejarige zoon Julian had gemaakt En dat je in de songtitel de letters lsd kan terugvinden: vergezocht en louter toevallig. Ja John, maak dat de kat wijs. Als we ooit een treffende beschrijving van een psychedelische trip hebben gelezen, dan is het wel de tekst van Lucy In The Sky With Diamonds. Wat dat betreft wist McCartney zijn positieve recensie over zijn eerste ervaring met lsd dubbelzinniger te verpakken. Van The Beatles was Paul de laatste die in aanraking kwam met psychedelica, maar toen het eenmaal zover was stak hij zijn enthousiasme niet onder stoelen of banken. Maar oké: in Got To Get You Into My Life zou je ook gewoon een hartenkreet kunnen horen van iemand die heel erg verliefd is.

Tomorrow Never Knows is niet alleen gebaseerd op Lennons eigen psychedelische ervaringen, maar ook op het boek The Psychedelic Experience: A Manual Based on the Tibetan Book of the Dead van de psycholoog en lsdpropagandist Timothy Leary. In 1966 was het nummer een duidelijke breuk met het eerdere werk van The Beatles, door een aantal elementen dat vanaf dat moment vaker zou terugkomen: Indiase instrumenten, het gebruik van tapeloops en ‘omgedraaide’ gitaarpartijen (die werden dus eerst opgenomen en vervolgens achterstevoren afgespeeld). De deuren van de verbeelding waren geopend en konden niet meer dicht.

Albert Hofmann

Maar toch nog even over het middel zelf. De geestverruimende werking van lysergic acid diethylamide werd in 1943 bij toeval ontdekt door de Zwitserse laborant Albert Hofmann. Hij deed onderzoek naar mogelijke farmaceutische toepassingen van substanties uit planten en schimmels en kreeg tijdens die werkzaamheden een héél klein beetje van het bovengenoemde spul op zijn vingers. En vervolgens zat hij met die vingers in zijn mond (ja, altijd je handjes wassen).

Op de fiets naar huis, door Bazel, begonnen de eerste hallucinaties. Dat was voor Hofmann een ontwrichtende en beangstigende ervaring: hij beschreef achteraf dat hij dacht dat hij gek werd, of doodging. Of allebei. Hij kwam desondanks veilig thuis en liet meteen zijn dokter komen, die hem onderzocht en niks alarmerends kon ontdekken. Die geruststelling maakte in Hofmann toch weer de nieuwsgierige wetenschapper wakker; de doodsangst verdween en maakte plaats voor prettiger sensaties. Zoals hij het zelf omschreef: ‘Caleidoscopische, fantastische beelden overspoelden me, afwisselend, bont gekleurd, zich openend en dan weer sluitend in cirkels en spiralen, exploderend in gekleurde fonteinen … De wereld was als nieuw geschapen.’ (Pak nu nog even de tekst van Lucy erbij.)

Hofmann verbaasde zich over de enorme effecten die door een extreem lage dosering teweeggebracht werden. Een belangwekkende ontdekking, begreep hij meteen. De wetenschapper voorzag interessante toepassingen van het middel in de psychiatrie, en zo geschiedde. In kranten en tijdschriften verschenen juichende verhalen over de heilzame werking van lsd: het was bijvoorbeeld effectief in het behandelen van hardnekkig alcoholisme. Studenten psychiatrie kregen lsd toegediend als onderdeel van hun opleiding (ook in Nederland), en die studenten zorgden ervoor dat het middel vanaf begin jaren zestig aan populariteit won als ‘recreatief’ middel, onder andere dus door The Beatles.

Geestverruimend

Daarna was het hek van de dam. In de Verenigde Staten begon het de autoriteiten op te vallen dat het gebruik van geestverruimende middelen gelijke tred hield met allerlei subversieve activiteiten. Nog nooit waren er zoveel mensen die militaire dienst weigerden en ja, het zou best kunnen dat het massale lsd-gebruik daar iets mee te maken had. De term ‘geestverruimend’ is best accuraat; een wijdere, minder beperkte blik op de werkelijkheid zou er voor kunnen zorgen dat het opeens een bevreemdende gedachte is om je naar de andere kant van de wereld te laten vervoeren om daar onschuldige mensen dood te schieten.

In de hoop om dat opstandige en vrijdenkende deel van de bevolking de mond te snoeren werd eind jaren zestig door de Amerikaanse overheid een grootschalige war on drugs ontketend. Alle gesubsidieerde onderzoeksprogramma’s naar lsd op universiteiten werden per direct beëindigd, ondanks de veelbelovende resultaten. De positieve verhalen in de media werden ingeruild voor afschrikwekkende getuigenissen over psychoses onder gebruikers, en het duurde een jaar of dertig, veertig, tot aan het begin van deze eeuw, tot er een herwaardering kwam van de mogelijkheden die lsd te bieden heeft.

Anyway. Het is een wonderlijk goedje waarbij enige voorzichtigheid geboden is, maar het is zeker dat het in 1965 een van de factoren was die zorgden voor de muzikale vernieuwingsdrang van The Beatles. Zoals McCartney het verwoordde: ‘It started to find its way into everything we did,