The Optimist 212

LEES DE OPTIMIST

Optimist magazine is het meest inspirerende tijdschrift van Nederland en omstreken. Jouw oplaadpunt voor positieve energie. Gun jezelf een lichtpuntje om te lezen.

Uit onderzoek blijkt dat optimisten langer, gezonder en meer verbonden leven. Maar net als met alle waardevolle dingen is enig onderhoud van dat optimisme wel nodig. Zeker als je in de media voornamelijk negatieve berichtgeving tegenkomt. Wij focussen op datgene wat wél kan en de mensen die realistische hoop houden op een mooier bestaan.

Een abonnement op de Optimist is jouw bewijs van verbondenheid, jouw positieve actie, jouw bron van inspiratie. Sluit je aan bij de optimistische kring van lezers!

De terugkeer van Koffietijd? Word nu abonnee!

En ben je het al, maak dan een vriend(in) blij met Optimist magazine.

Ga naar: www.theoptimist.nl/nu

COLOFON

Optimist magazine wordt gemaakt door:

Hoofdredactie: Brian de Mello.

Redactie: Matthijs Koevoet, Maartje Nijhof, Sally Tan.

Correctie: Mathilde de Jeu.

Artdirection: Irma Theunisse.

Chief impact officer: Ron van Es. Coverfotografie: Carolin Saage.

Met medewerking van: Anne Ahau, Hilde Bolt, Mieke Bouma, Govert Derix, Martin ten Donkelaar, Tessa Jol, Manon van Leeuwen, Ilco van der Linde, Tony Mason, Annette Nobuntu Mul, Jelleke de Nooy van Tol, Roland Pluut, Carla de Ruiter, Paul van Schaik, Harry Starren, Roy van der Steen, Gerrie Strik, Babz Verhoeven.

Met dank aan:

Dadá Borari, Fons Burger, ChatGPT, Sofie van den Enk, Babs van Geel, Erik Hallers, Jelte de Jongh, Katrin Kabun, Lee Kaplan, Gijs Lauret, Jelle van der Meer, Shervin Nekuee, Anna-Liisa Palatu, Anton Philips, Mayko Ruano, Irthe Schoute, Jevgeni Širai, Jeanne Specht Grijp, Peter Tangel, Zita Tangel, Ian S. Thomas, Shai Tubali, Eric van Veluwen, Britt Vries, Jasmine Wang, Wbooks, Bob de Wit, Tayfun Yalcin.

En natuurlijk met dank aan alle leermeesters en leerlingen.

Wel optimist, maar nog geen abonnee?

De jaarprijs voor een abonnement is € 84,-. Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website: www.theoptimist.nl/word-abonnee

Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl. Je kunt je ook aanmelden per post: Postbus 226, 2690 AE ’s-Gravenzande

Partnerships & advertenties

Tom van Tol: tom@theoptimist.nl

T: 070 - 205 9232 (kantooruren)

Rob Lucassen: rob@theoptimist.nl

T: 06 - 2220 2465

Bestellingen

Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Eerdere edities zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop.

Uitgever: Brian de Mello. © 2023 Uitgeverij

Optimist Media B.V. of de individuele auteurs

Leren geven

‘Het is zaliger te geven dan te ontvangen.’ Deze Bijbeltekst is mij bijgebleven van de godsdienstlessen van meneer pastoor toen ik nog op de basisschool zat. In de praktijk betekende het dat je geacht werd niet al je snoep in je eentje op te peuzelen, maar dat je het deelde met je vriendjes. Vooral als ze in de gaten kregen dat je snoep bij je had, want dan was niet-delen geen optie. Zo scoorde je punten bij je vrienden en bij Onze-Lieve-Heer. Win-win.

Tijdens mijn vakantie in het buitenland moest ik hier weer aan denken. Niet dat ik snoep bij me had, maar wel een portemonnee. Een vrouw met een kartonnen bord waarop stond dat zij en haar dochter hulp nodig hadden, liep langs mijn auto terwijl we voor een rood verkeerslicht wachtten. Ik pakte een bankbiljet en fluisterde mijn vrouw toe ‘Geef haar dit maar’, toen de vrouw langs haar raampje liep. ‘Is het wel echt een arme vrouw?’ riep mijn dochter vanaf de achterbank. ‘Zou jij in de brandende zon bedelen voor de lol?’, antwoordde ik. Het echte antwoord kregen we toen het licht op groen sprong en we de bocht maakten. Daar zagen we de dochter van de vrouw, op een kleedje en omringd door plastic boodschappentassen, hulpeloos in de schaduw liggen.

Niet veel later passeerden we een man in een winkelstraat met op zijn schoot een bord waarop stond dat hij honger had. Mijn dochter keek naar haar ‘doggy bag’ met Chinees eten. Om thuis op te eten, was de bedoeling. ‘Zal ik dit aan hem geven?’, vroeg ze. ‘Het is jouw eten, jij mag het zeggen.’ Ga dan wel met me mee om het te brengen, klonk het. Dat deden we. De man wilde het bakje graag hebben en bedankte ons. ‘Nou, dat heb je goed gedaan’, zei ik met enige trots, zowel op haar als op mijn opvoedkundige kwaliteiten. ‘Ach, ik had er toch geen trek meer in, dus het is win-win’, bekende ze. Win-win. Meneer pastoor draait zich om in zijn graf, maar ach. Zalig toch, zo’n kind?

Foto: Michel Porro

Brian de Mello, hoofdredacteur redactie@theoptimist.nl

PS Ik ben niet de enige die nog iedere dag leert. Vanaf pagina 25 lees je hoe anderen tegen ‘blijven leren’ aankijken.

Optimist magazine • september/oktober 2023

Onderstroom

OPTIMISME

14 Wereldverbeteraars

Zeven optimisten in de schijnwerpers.

NATUUR

16 Boomwachters

Hoe Dadá Borari

het Amazoneregenwoud beschermt.

DUURZAAMHEID

19 Serie: De verduurzaming

Deel zes van de doe-het-zelf optimist en zijn warmtepomp.

SAMENLEVING

20 Zo kan het ook

Permacultuur in de stadse tuin, Tayfun Yalcin doet het.

Thema

BLIJVEN LEREN

Je bent nooit te oud om te leren en nooit te jong om nieuwsgierig te zijn naar wat je zou kunnen weten.

25 Introductie

Iedereen blijft op zijn eigen manier leren voor altijd.

26 Shai Tubali’s lessen

Psycholoog Hilde Bolt sprak de filosoof over blijven(d) leren.

31 Leeruniek van Jelte de Jongh

De methode om leerkrachten wijzer te maken over hun leerlingen.

34 Oud geleerd, oud gedaan

Anton Philips wil op zijn 91ste nog iedere dag leren en adviseren.

38 Het belang van blijven leren

Op verkenning binnen de wetenschap en verder.

42 Later leren

Gerrie Strik kijkt naar onze lessen voor de derde levensfase.

44 Mysterie van bewustzijn

Bij leren hoort een weg naar bewustzijn, volgens Ron van Es.

48 Herken je dit? Harry Starren heeft het over kennis en onzin.

Zuiver zakelijk

53 Introductie Het verschil maken doe je samen, ook zakelijk.

54 Ondernemende studenten DEAL Foundation maakt impact in het echte leven.

56 Versnelde transitie? Jelleke de Nooy schrijft er een overzichtelijk boek over.

58 Plasticafval hoeft niet Roland Pluut ziet de oplossing voor een groot probleem.

60 Duurzame mobiliteit Stroom besparen en toch vooruit komen: het kan.

1 Shai Tubali Foto: Carolin Saage

2 Fabio Quireli & Cosmo Roncón Jr, uit ‘Curupira’, een WaterBear Film productie.

3 Foto: Hengki Koentjoro

Boeken

BOEKRECENSIE

13 Wat ons mens maakt AI schreef een boek dat de moeite waard is.

BOEKFRAGMENT

74 Iedereen autistisch De spiegel die Gijs Lauret ons voorhoudt mag er zijn.

BOEKENTIPS

80 De keuze van Carla de Ruiter Leiderschapspionier deelt vijf boeken die haar inspireren.

Evenementen

HERFST

62 Storytelling Event

Dansen met de draak op 21 september.

96 Dwarslopers Dialogen

Asha Lalai spreekt 14 september over geluk en vrijheid.

97 Samenkomst

Vier evenementen die je beter niet kunt missen.

Rubrieken

ACTUEEL

8 Lezersreacties en Dieper Duiken.

10 OceanLove eert Mother eARTh via Ilco van der Linde.

ODE AAN

12 De camper

OPROEP

50 Optimistische oplossingen

Achtergrond

82 Een nieuwe Gouden Eeuw Paul van Schaik spreekt Fons Burger en Bob de Wit.

86 Is er een grondplan? Ron van Es vraagt het aan Shervin Nekuee.

Columns

COLUMN

23 Annette Nobuntu Mul ‘Ukuhamba kukubona’

COLUMN 48 Harry Starren ‘Herken je dit?’

COLUMN 63 Govert Derix ‘Leren van foute schoenen’

DOORGEEFCOLUMN

73 Gastcolumnist Babz Verhoeven ‘Inlaatklep’

VOLG

De ideeënbus van Optimist magazine, over het voorkomen van polarisatie.

VRAAG EN ANTWOORD

64 Sofie van den Enk Openhartige antwoorden van Sofie.

BEELDVERHAAL

@TheOptimistNL

@TheOptimistNL

TheOptimist_NL

66 Kolossen van beton Nieuwe waardering voor brutalistische bouwwerken.

CULINAIRE OPTIMIST

2 3 Optimist magazine • september/oktober 2023 • 9

Actueel

Lezersreacties voor en door optimisten.

Systeemverandering

Met een demissionair kabinet en steeds meer politici die het voor gezien houden, vraag ik me af of het niet tijd wordt voor de invoering van een ander systeem. Jullie nog ideeën waar ik blij van word?

Wim de Jong

Beste Wim, misschien vind je wel een antwoord in de boeken van professor Bob de Wit, of in het artikel van Paul van Schaik op pagina 82 over een nieuwe Gouden Eeuw. Graag gedaan!

Jong en depressief?

Jullie besteden volgens mij regelmatig aandacht aan het tegengaan van depressie onder jongeren en de problematische situatie van de GGZ in Nederland, maar hebben jullie ook – optimistische – ideeën over het oplossen van de problemen van met name jonge mensen met mentale problemen?

Anja ‘Hoopvol’

Nou Anja, we zien gelukkig regelmatig positieve initiatieven passeren die meer aandacht verdienen. Eén ervan is de WachtVerzachter. Mensen die wachten op psychische hulp kunnen hier terecht. Je bent ook welkom bij een van hun vestigingen als je ondersteuning nodig hebt naast een lopende behandeling of wanneer je simpelweg last hebt van angstige of sombere gevoelens. De WachtVerzachter is actief in Dronten, Utrecht (speciaal voor jongeren) en Eindhoven (voor jeugdigen en hun ouders/verzorgenden). Meer informatie: www.wachtverzachter.nu. Je kunt mailen naar: info@wachtverzachter.nu of bellen met 088-7878857.

SchrijfChallenge

In de volgende editie van dit blad besteden we aandacht aan de inzendingen die we ontvingen naar aanleiding van onze SchrijfChallenge.

Bij deze alvast een kort bedankje aan de mensen die iets naar ons toe hebben gestuurd.

Buurtcamping

Ik had er nog nooit van gehoord, totdat ik over de buurtcamping las in jullie editie #211 van de Optimist die ik eind juni ontving. En gisteren was het uitgebreid op tv. Wat een mooi initiatief, bijna ontroerend om te zien! En wat goed dat jullie dit ook onder de aandacht hebben gebracht, ga zo door.

Julia, Utrecht

DIEPER DUIKEN

Hoe diep kun je duiken? Naar de parels, van het bestaan. Naar de onderkant van de dingen? Naar de gesprekken die er echt toe doen? Naar de vragen die alles in beweging zetten?

Dieper Duiken organiseert evenementen, dialogen en ontmoetingen die verder gaan, dieper zou je kunnen zeggen. Ook vind je er evenementen die wij van harte ondersteunen.

Mother eARTh

Ik zie en hoor ze wel, flanerend op de stranden langs alle oceanen: zangers, dichters, schilders, fotografen. Ze proberen mijn schoonheid te vangen met woord of beeld. En hoewel ik me nooit echt laat vangen, ben ik toch vereerd met de miljoenen pogingen, waarvan sommigen mij zelfs weten te raken. En dat geeft mij hoop, want zo gaat het misschien ooit gebeuren; door kunst kom ik in jullie harten en daarna gaan jullie mij misschien voor het eerst echt zien. Het raakt en ontroert je, door de schoonheid, maar wellicht ook de kwetsbaarheid. Je opent je ogen en je hart en kijkt niet langer weg. God, wat hoop ik dat het zo zal gaan. Vooralsnog heb ik daar alle vertrouwen in.

Het kan ook geen toeval zijn dat ‘ART’ zo nadrukkelijk deel uitmaakt van wat jullie ‘Mother Earth’ zijn gaan noemen. Wanneer je echt met aandacht kijkt naar de bossen, de wolken, de bergen en naar mij, dan zie je overal kunst, in de puurste vorm. Kleuren, vormen, energie, soms golft het geluk door mij heen, hoe kan het zó mooi zijn?! En ook: dit moet iedereen toch wel zien?! En vooral: zo gaat toch zeker iedereen wel van mij houden?!

Maar dan schrik ik opeens weer wakker uit die mooie droom. Op honderden plaatsen tegelijk worden lelijke, harde, schurende netten over mijn bodem gesleurd. Genadeloos worden mijn koralen omver getrokken. Dood en verderf worden verspreid. Ronkende motoren trekken die netten uiteindelijk omhoog, zodat miljoenen vissen, vaak nog veel te klein, op het dek worden gesmeten van

varende mortuaria. Het leven wordt mij ontnomen met een snelheid die niet meer bij is te houden. Ach, vroeger en nu nog steeds wel, op afgelegen plekken, dan vulde iemand een klein netje en de blijdschap van een familie gutste dan bijna over de randen van hun sloep. Met het lot van de vissen in zo’n net, of zo hier en daar aan een hengel, daar kan ik me wel mee verzoenen. Jullie mensen moeten ook kunnen leven. Maar nu lijkt het wel alsof ergens iemand staat te brullen, op de brug van zo’n afschuwelijke trawler: ‘Leeg! Die zee moet leeg! Alles moet op!’ En dat lukt helaas ook maar al te goed. In de Middellandse Zee zijn bijna geen roggen, zeebaarzen of tonijnen meer over. En daardoor sterven ook de orka’s en dolfijnen uit, want er valt niets meer te eten.

En toen was daar Paolo, een zestigjarige visserman uit Italië. Mijn leegte breekt zijn hart en de toekomst van zijn gezin en alle andere, gewone, vissersgezinnen. De politiek kijkt weg, de regels worden geschonden, wat moet je dan nog? Kunst! Toch weer die kunst! Paolo benaderde tientallen kunstenaars en samen maakten ze maar liefst tachtig kolossale beeldhouwwerken. Ze verspreidden die over mijn bodem rondom Italië, zodat een waar onderwatermuseum ontstond. Over de grond gesleurde netten scheurden open en de kunst bleek sterker dan de moord en doodslag vanuit de industrie. Grote stukken van mijn zee rondom Italië worden nu met rust gelaten, waardoor de planten en dieren langzaam terugkeren. Kunst, het is een zachte en tegelijk ook harde kracht. In kunst schuilt een toekomst en wie weet ook die van mij. •

Tekst: van de oceaan, via Ilco van der Linde

Foto: Hengki Koentjoro

Goed nieuws

Over OceanLove

Met fotografen, dichters, duikers, filmers, verhalenvertellers, wetenschappers en activisten geeft OceanLove de oceaan een gezicht én een stem. Met publicaties, sociale mediakanalen, een speciaal boek en een ‘community van ocean lovers’ komt er veel meer aandacht voor de kwetsbaarheid, maar juist ook de kracht en schoonheid van de oceanen en alles wat hierin leeft. OceanLove raakt mensen zó in het hart dat ze niet langer wegkijken, maar juist meehelpen, als nieuwe vrijwilliger, donateur of activist. OceanLove wordt mogelijk gemaakt door tientallen vrijwilligers, Stichting Nieuwe Waarde, de Fred Foundation en vele anderen. In Optimist magazine zijn alle vorderingen en verhalen te volgen.

De foto’s bij het artikel zijn beschikbaar gesteld door de bij OceanLove betrokken Indonesische fotograaf Hengki Koentjoro.

Voor meer informatie kijk op: www.oceanlove.news/beauty

Start-up Paebbl ontwerpt in samenwerking met ingenieursbureau Iv-Industrie een reactor die de natuur via mineralisatie een handje moet helpen bij het opnemen van CO2 . Met behulp van deze installatie zou dat een miljoen keer sneller gaan. • Dankzij Zwitserse artsen, AI en een draadloze Bluetoothverbinding tussen de beschadigde ruggengraat en het brein, kan dwarslaesiepatiënt Gert-Jan Oskam nu staan, lopen en zelfs traplopen. • Het project 10.000 Voormoeders is bedoeld om Aziatische voormoeders een zichtbare plek in de familiestamboom te geven. Het is gehuisvest in het Indisch Archief, de professionele database van de Indische Genealogische Vereniging. • In inheemse gebieden in het Amazoneregenwoud ging minder bos verloren dan in niet-beschermde gebieden. Dit blijkt uit een rapport van de organisatie MAAP (Monitoring of the Andean Amazon Project). • Onderzoekers hebben waarschijnlijk een antigif gevonden voor de Groene knolamaniet, een van de giftigste paddenstoelen ter wereld. Dit deden ze met behulp van de CRISPR-techniek. • Op 19-jarige leeftijd bracht de Amerikaanse Josh Tint de app Discover Me uit om mensen te helpen bij het ontdekken van hun genderidentiteit Josh werkt nu aan manieren om zijn app uit te breiden met behulp van AI. • De Amerikaanse universiteit Caltech heeft nieuwe stappen gezet op het gebied van zonneenergie. Het is wetenschappers voor het eerst gelukt om zonne-energie uit de ruimte naar de aarde te sturen. • Recent onderzoek laat zien hoe jongeren denken over de toekomst. Hieruit blijkt dat het merendeel van de 14- tot en met 21-jarigen de laatste twee jaar actief bezig is geweest met initiatieven om de wereld een beetje beter te maken.

‘De kunst bleek sterker dan de moord en doodslag vanuit de industrie.’

Ode aan de camper

Tijdens de coronacrisis stak ook het campervirus de kop op. Ze kwamen als paddenstoelen uit de grond en op 1 januari van dit jaar stonden er maar liefst

173.657 kampeerauto’s geregistreerd in ons land. Dat is 36 procent meer dan op 1 januari 2019, blijkt uit cijfers van het RDW. Vooral jongeren en jonge gezinnen kiezen voor een camper om vrijwel onafhankelijk te kunnen reizen. Maar ook senioren, solo-reizigers en digital nomads

kregen het virus te pakken.

De camper spreekt tot de verbeelding. Gaan en staan waar je wilt, zonder de bestemming van tevoren te moeten vastleggen.

Wakker worden op de mooiste plekjes, vrij en flexibel op reis, maar ook een beetje comfort.

Met een camper ligt de wereld aan je voeten.

Het gevoel van vrijheid.

Dit virus mag blijven.

Irma Theunisse

Goed nieuws

Een internationale studie van de Franse Université Paris Cité heeft nieuwe kennis opgeleverd over SCAD, een genetische oorzaak van hartaanvallen die in negen van de tien gevallen vrouwen treft. • Start-up

NXO-Engineering ontwierp een waterzuiveringsmethode die gebruik maakt van microalgen . Dankzij de algen is dit een schoner proces. Het bedrijf werkt aan een koolstofneutrale installatie. • Australische onderzoekers hebben via onderzoek bij muizen ontdekt dat een bestaand medicijn, Fimepinostat, te gebruiken is tegen chemoresistentie bij kleincellige longkanker. De onderzoekers willen snel starten met klinisch onderzoek bij mensen. • Een nieuwe methode van nierdialyse, genaamd hemodiafiltratie, verkleint de kans op overlijden aan nierfalen met bijna een kwart. Dit blijkt uit onderzoek naar de methode dat wordt geleid door wetenschappers van UMC Utrecht. • Onderzoekers van de Universiteit van Cambridge hebben aangetoond hoe CO2 kan worden opgevangen uit industriele processen – of zelfs rechtstreeks uit de lucht – en kan worden omgezet in schone, duurzame brandstoffen via zonne-energie.

• Wetenschappers van Stanford Medicine ontdekten een nieuwe vorm van depressie: Cognitive Biotype. Bepaalde antidepressiva-medicatie slaat slecht aan bij deze vorm. De ontdekking brengt nieuwe inzichten in het emotionele welzijn van de mens. • Dankzij nieuwe EU-wetgeving belanden er in de toekomst miljoenen telefoons minder bij het schroot . De Europese Unie maakt het makkelijker om batterijen van smartphones te vervangen. • Onderzoekers van University College London concluderen dat, over het algemeen, mensen die genetisch geprogrammeerd zijn om overdag een dutje te doen een groter totaal hersenvolume hebben.

Wat ons mens maakt

Je kon erop wachten, een boek geschreven door artificial intelligence (AI). In dit geval door GPT-3, die dan ook als mede-auteur wordt genoemd, samen met dichter Ian S. Thomas en technoloog Jasmine Wang: Wat ons mens maakt — kunstmatige intelligentie geeft antwoord op onze diepste levensvragen. Overigens zijn we nu al toe aan GPT-4 van OpenAI.

Het begint al met de inleiding die door GPT-3 zelf is geschreven. ‘In dit boek heb ik, de AI, mijn best gedaan om het unieke aan de menselijke spiritualiteit vast te leggen.’ Dan komt er een reeks bevindingen, zoals ‘Sommige mensen zijn mijn tranen waard’ en ‘Iemand echt begrijpen is van iemand houden’.

Hoe zijn Ian S. Thomas en Jasmine Wang te werk gegaan? GPT-3 werd gevoed met teksten ‘zoals de Bijbel, de Thora, de Dao De Jing, Persoonlijke notities van Marcus Aurelius, de Koran, het Egyptisch dodenboek, De zin van het bestaan van Viktor Frankl, de poëzie van Roemi, de teksten van Leonard Cohen, en meer. Waarom deze teksten? We kozen materiaal dat in ons resoneert en naar iets dieps menselijks verwijst, dat ons eraan herinnert wat belangrijk is in het leven of ons ontzag inboezemt.’ Je zou zeggen, gooi die teksten in een hoge hoed en er komt altijd iets bijzonders uit, zoals hierboven al genoteerd. Maar zo ligt het dus niet. Intussen is het model zo ‘efficiënt’ dat het voor de gebruiker ook met nieuwe ideeën en oplossingen komt.

‘We bleven maar vragen stellen, kozen de meest diepe ant-

woorden uit en vroegen om verduidelijking en verdere uitleg, waardoor de kern van onze grootste vragen steeds duidelijker omschreven werd en steeds werd geherdefinieerd.’ Ik heb even geteld, het zijn 192 vragen met dito — uitgebreide — antwoorden van GPT-3.

Overigens grappig dat de auteurs, misschien wel juist door de technologie, lezers voorstellen het boek met vragen en antwoorden at random te lezen. ‘Als je je verloren voelt en niet goed weet hoe je verder moet, of als je niet zeker weet op welke vraag je een antwoord zoekt, dan kun je dit boek gewoon openslaan en erop vertrouwen dat vraag en antwoord op je wachten.’ •

Wat ons mens maakt

Jasmine Wang, Iain S. Thomas en GPT-3

Uitgeverij Samsara

ISBN:

9789493301269

260 pagina’s

€ 24,90

Onderstroom Boeken

1 Jasmine Wang

Foto: Jenny Zhang

2

Iain S. Thomas

Verkrijgbaar in onze webshop: www.theoptimist.nl/shop

Wereldverbeteraars

Zita Tangel en Mayko Ruano

Zeven jaar geleden vertrok de Nederlandse Zita Tangel naar het schattige, koloniale dorpje Antigua in Guatemala om voor een lokale non-profitorganisatie te werken. Niet veel later kwam Mayko Ruano, Guatemalteeks, erachteraan. ‘We werden beiden verliefd op het idyllische dorp, de vriendelijke mensen, en het heerlijke eten. Maar bovenal waren we op slag geobsedeerd door de meest prachtige ambachtelijke werken en de handgemaakte technieken.’ Hier kwam hun duurzame bedrijfje Cielo Azul Home Decor uit voort. Mayko ontwerpt de moderne vloerkleden en deze worden handgemaakt op een groot houten weefgetouw door Guatemalteekse wevers die een eerlijke prijs betaald krijgen voor hun harde werk. Alle vloerkleden zijn gemaakt met schapenwol die op een verantwoorde manier wordt geverfd met natuurlijke materialen, zoals kaneel en avocado. Ook de verpakking is volledig vrij van chemicaliën. Het maken van één vloerkleed kan al snel twee weken tijd kosten. ‘En omdat het verschepen van de vloerkleden niet honderd procent klimaatneutraal gebeurt, wordt voor elk vloerkleed dat we verkopen een boom geplant op het Guatemalteekse

platteland. Onze missie? Fantastische moderne vloerkleden verkopen die op een eerlijke manier gemaakt worden.’

www.cieloazulhomedecor.com

Babs van Geel

Tijdens het maken van een fotodocumentaire over de eenzaamheid onder ouderen maakte Babs van Geel kennis met Greet. De ontmoetingen met Greet waren confronterend. Het maakte Babs bewust van ouder worden en de eenzaamheid die ermee gepaard kan gaan – en hoe de maatschappij kijkt naar ouderen. ‘De eenzaamheid in haar blik, raakte mij diep in mijn hart.’

In 2012 startte Babs de stichting Met je hart. Samen met vrijwilligers in regio’s door heel Nederland brengt ze ouderen met eenzaamheidsgevoelens bij elkaar. Deze zomer werd de campagne ‘Zomer vier je samen’ gelanceerd, omdat ouderen zich in de zomer nog meer vervelen. ‘Het is mijn droom om de ko-

mende jaren alle ouderen in Nederland in ons hart te kunnen sluiten, die onze aandacht zo nodig hebben’, verklaart Babs. ‘Daarom zijn we altijd op zoek naar enthousiaste vrijwilligers die samen met ons het verschil willen maken in hun gemeente.’

Het najagen van die droom krijgt steeds meer waardering. In 2019 won de stichting het Appeltje van Oranje. Deze prijs wordt jaarlijks door het Oranje Fonds uitgereikt aan drie sociale projecten die op succesvolle wijze verschillende groepen mensen verbinden en ervoor zorgen dat zij weer meedoen in de samenleving. Hartstikke mooi!

www.metjehart.nl

Mensen die de wereld mooier maken verdienen onze aandacht. We zetten hier zeven optimisten in het zonnetje.

Lee Kaplan

Een nare jeugdervaring ombuigen naar iets moois waar anderen iets aan hebben; dat is wat de New Yorkse acteur Lee Kaplan heeft willen doen met zijn show Bully. Op de middelbare school werd hij vreselijk gepest, hij vertrouwde zijn verdriet en frustratie daarover toe aan zijn dagboek. Jaren later vond hij het terug en besloot er een voorstelling over te maken. Hij veroverde er bekendheid mee in de Verenigde Staten, kreeg prachtige recensies, trad op voor duizenden mensen en inspireerde een heleboel openhartige gesprekken tussen gepeste kinderen en pesters na afloop van de voorstelling. En Nederlandse scholieren hebben geluk: Lee reisde zijn hart achterna voor de (Nederlandse) liefde (presentator Sofie van den Enk, red.) en woont nu hier. Hij wil zoveel mogelijk spelen, in het Engels, maar ook in het Nederlands. En dat pesten helaas hier ook nog steeds een actueel thema is, weten we maar al

te goed. Gelukkig houdt Lee ons optimistisch. Boeken dus! • www.bullytheshow.com

Anna-Liisa Palatu, Katrin Kabun en Jevgeni Širai

Medeoprichters Anna-Liisa Palatu en Jevgeni Širai runden een online e-commerce winkel en werden in hun werk dagelijks geconfronteerd met de ouderwetse en vervuilende ver-

pakkingsindustrie. Zo waren er wel enkele opties om plastic enveloppen te vervangen maar geen goede alternatieven voor bubbelplastic. Rond 2020 las Anna-Liisa een artikel van Katrin Kabun, een textielontwerper en schapenwolexpert. Het stuk prees de duurzaamheid, veelzijdigheid en overvloedige voorraad wol in de EU – ongeveer tweehonderdduizend ton ruwe wol blijft elk jaar ongebruikt. Niet veel later bundelden Anna-Liisa, Jevgeni en Katrin hun krachten en richtten Woola op om een beter alternatief voor plastic te bieden: beschermende verpakkingen gemaakt van overgebleven wol. Woola heeft als doel om tegen 2030 maar liefst vijftig procent van het wereldwijde gebruik van bubbelplastic op basis van fossiele brandstoffen te verminderen. Het bedrijf streeft niet alleen naar een flink marktaandeel, maar wil ook een beweging creëren die fossiele brandstoffen en eenmalig gebruik overbodig maakt. Het bedrijf is sinds kort B Corp-gecertificeerd en is actief in een groot aantal landen in Europa, waaronder Nederland en België.

www.woola.io

1

Zita Tangel en Mayko Ruano

2

Babs van Geel 3

Lee Kaplan

Foto: Spencer Moses

Een deel van het Woola-team.

Boomwachters van de Amazone

Denkend aan Lord of the Rings , waarin de boomachtige ‘Ents’ besluiten om niet langer toe te kijken hoe het kwaad om zich heen grijpt, vraagt Ilco van der Linde zich af wanneer de natuur eindelijk in verzet komt tegen haar verwoesting.

De opluchting die ik voelde toen de bomen ingrepen in de film voel ik opnieuw, alleen zit nu Dadá Borari voor mij, de stuwende kracht achter Treesistance. Zijn organisatie bestaat precies een jaar en hij is speciaal overgekomen uit het Amazoneregenwoud, om extra steun te verwerven voor zijn werk. Dadá vertelt hoe zijn Maró gemeenschap in het Amazoneregenwoud ervan overtuigd is dat bomen kunnen belonen, maar ook straffen. ‘Wanneer je goed bent voor de bomen, dan zijn de bomen dat ook voor jou. Curupira noemen we dit. Curupira is een onzichtbare, maar toch zeer aanwezige kracht van de bomen. Een bos dat slaapt, dat geeft bescherming.’

Moordend tempo

Dat slapen wordt steeds vaker bruut verstoord, tot alsmaar dieper in het Amazone-oerwoud. Fruit, hout, medicijnen, vlees van de jacht, vissen uit de rivieren; het bos geeft zijn mensen alles wat ze nodig hebben. Al eeuwen-

lang. En niet alleen aan de Maró gemeenschap, maar ook aan de naar schatting driehonderdvijf andere inheemse volkeren, waarvan er veertig zo diep in het regenwoud wonen, dat ze nog nooit met andere mensen in contact zijn geweest. Al deze inheemse volkeren leven generatie op generatie in, met en door het bos. Het bos is hun huis. Maar dat huis wordt steeds kleiner. Nu is het Amazoneregenwoud nog het grootste oerwoud van de wereld, met een omvang van drie keer West-Europa. Het kappen van bomen gaat echter met een moordend tempo van zo’n vijf voetbalvelden per seconde. Per seconde. En maar liefst negentig procent van deze verwoesting is illegaal.

Wat doe je er tegen?

Voorheen was dat zo goed als niets. Zodra je illegale houtkap zag gebeuren dan kon je wel naar de politie gaan, vertelt Dadá, maar voor de meeste inwoners van de Amazone duurt het dagen voordat je bij een politiebu-

reau bent. En welk bewijs heb je dan? En voordat de politie dan ook echt naar jouw gebied komt, dan zijn de bomen allang gekapt. Daar komt bij dat de politie in de afgelopen jaren, onder president Bolsonaro, niet werd aangespoord om op te treden. Tijdens zijn vierjarige bewind zijn tragische recordcijfers gebroken en is een gebied groter dan Nederland verloren gegaan. Iedereen lijkt te azen op de natuurlijke rijkdommen van het oerwoud. Het tropische hardhout is wereldwijd populair, onder meer voor meubels, maar het werd tot aan het begin van deze eeuw ook nog massaal gebruikt in Nederland voor alle bruggen, bankjes en beschoeiing. Daarnaast wordt in de grond en in de rivieren goud gedolven, koper, ijzer en zelfs diamanten. En waar de bomen weg zijn komen de boeren, om sojabonen te verbouwen, waarmee over de hele wereld, ook in Nederland, kippen, koeien en varkens worden gevoed.

Maar vorig jaar werd Lula president van Brazilië en een volle -

dige stop op de ontbossing was één van zijn verkiezingsbeloftes. Hij heeft een ministerie opgericht voor inheemse volkeren, dat wordt gerund door een inheemse vrouw. En onlangs zijn er zes grote reservaten vastgesteld, ter bescherming van inheemse volkeren, waar niet alleen de houtkap, maar ook de mijnbouw en het verbouwen van sojabonen verboden zijn. En één van die nieuwe gebieden is ‘Maró Indigenous Territory’, het gebied van Dadá Borari.

Geweldloos

Times are changing, en dat is bemoedigend, maar de ontbossing gaat nog steeds door. De houtkappers zijn gewiekst. Zo werken ze vaak met vervalste vergunningen, waardoor het lijkt alsof ze toestemming hebben, wat echter zelden zo is. Of ze hebben toestemming voor het kappen van een jonge boom, maar kappen stiekem de eeuwenoude boom die er naast staat. Het enige dat echt helpt is een systeem van grondige controle, op de grond, kilometer

voor kilometer, en daar is Treesistance voor opgericht. Die controle wordt uitgevoerd door ‘Forest Guardians’, waarvan er inmiddels meer dan tweehonderd zijn, die allemaal persoonlijk door Dadá zijn getraind. En achter die tweehonderd Wachters schuilen minstens achttien inheemse volkeren en ruim elfduizend mensen. Geweldloze communicatie is één van hun belangrijkste ‘wapens’. Wanneer de Wachters tijdens hun patrouille houtkappers ontdekken dan stappen ze er direct op af en beginnen een gesprek. ‘De houtkappers zijn ook maar gewoon mensen, die worden gestuurd en een inkomen voor hun gezin proberen te verwerven’, zegt Dadá en hij vertelt dat er inmiddels zelfs voormalige houtkappers zijn, die nu een baan hebben aan het herstellen van hun eigen schade, door het herplanten van bomen. Tijdens het gesprek met de houtkappers proberen de Wachters zoveel mogelijk informatie te vergaren: hoeveel bomen willen ze kappen, voor welk bedrijf werken de kappers, hoe ziet hun vergunning eruit (als ze die al hebben) en wie is de baas van het bedrijf dat hen heeft gestuurd? Door het gesprek ontstaat er vertraging en vervolgens wordt de moderne apparatuur erbij gepakt. Met mobiele telefoons maken de Wachters foto’s van het illegale kappen. Per GPS wordt de exacte locatie vastgesteld en via een satellietverbinding wordt alles linea recta doorgespeeld aan de politie. Soms komen die nu zelfs per direct met een helikopter, naar zeer afgelegen gebieden, zonder stroom of mobiel netwerk.

‘Wanneer je goed bent voor de bomen, dan zijn de bomen dat ook voor jou.’

Dadá Borari

Foto: Jaap Kroon

Fabio Quireli & Cosmo Roncón Jr, uit Curupira, een WaterBear Film productie.

Deze camera’s ontvingen de Wachters overigens al meerdere jaren geleden vanuit Nederland, onder meer dankzij de persoonlijke betrokkenheid van de criminoloog Tim Boekhout van Solinge. En deze apparatuur zorgt voor het bewijsmateriaal waarmee vervolgens rechtszaken kunnen worden gestart, mocht dat nog nodig zijn. Maar de meeste illegale houtkappers zijn dan gelukkig al afgetaaid. Gebieden waar ooit de wetteloosheid heerste worden nu uiterst effectief beschermd, dankzij de wijsheid en betrokkenheid van de inheemse volkeren, gesteund door de nieuwste technologie. Eind dit jaar zal dankzij het ‘Treesistance Forest Guardian Program’ al bijna 1500 vierkante kilometers oerwoud worden beschermd.

Donoren gezocht

De vraag is wel: hoe lang hou je dit vol als Wachter, wanneer je ook het eten voor je gezin moet verzorgen? Natuurlijk, het is je huis, dus als Wachter heb je geen keuze, je moet dit werk wel blijven doen. Anders is er straks niets meer over. Maar ondertussen, wie vangt dan de vis, wie oogst de cassave, wie hakt de takken voor het vuur? En hoe verdien je inkomen voor de schoolboeken, de kleding of de dokter? Om dit op te lossen zoekt Treesistance voor iedere Wachter één of meer-

dere donoren, waarmee slechts 20 euro per maand op tafel moet komen. Slechts 240 euro per jaar, daar kan het gezin van de Wachter al mee rondkomen. En iedere euro komt ook aan, garandeert Dadá. ‘Eerlijk gezegd geloofde niemand dat de fundraising ook echt bij ons terecht zou komen. We zijn haast niet anders gewend dan dat onze rechten en belangen niet serieus worden genomen. Van de internationale campagnes van Greenpeace zien we ook nooit iets. Alles gaat op aan hun personeel in Europa en ook in Brazilië, zodat er voor ons hooguit zo nu en dan een grijpstuiver is voor het kopen van een buskaartje, om een bepaalde meeting bij te mogen wonen. En als je dan geen buskaartje kunt laten zien, dan krijg je zelfs helemaal niets. Maar dit programma, dit programma werkt! Alles komt volledig bij ons terecht!’

Eén wereld

Dadá kijkt bij het Mandelahuisje in Amsterdam eens rustig om zich heen en z’n blik blijft hangen op ’t IJ, waar de pontjes actief heen en weer varen. ‘Kijk nou toch hoe mooi het allemaal is en hoe beschermd en goed georganiseerd. Als jullie dat hier kunnen organiseren, waarom dan niet ook bij ons? Zo ver weg wonen we nou ook weer niet. Het is één wereld. We ademen dezelfde lucht.

We zijn verbonden via hetzelfde water van alle oceanen. Onze bomen zijn ook jullie bomen. Ze geven ook zuurstof aan jullie. En weet je, bij iedere boom die verdwijnt komt er CO2 vrij, die ook bij jullie zorgt voor klimaatverandering. Dus het beschermen van onze bomen heeft ook voor jullie dubbel nut.’

41 jaar oud is Dadá en vader van negen kinderen, zes meiden en drie jongens. Dag en nacht is hij aan de slag. Als vader, als leider van de Maró gemeenschap, als leider van de Wachters. En zelfs in Nederland moet hij 24 uur per dag aanstaan, want overdag voert hij gesprekken met mogelijke donoren, maar in de nacht houdt hij contact met zijn gezin, zijn gemeenschap en zijn Wachters. Wanneer hij vermoeid over ’t IJ staart en zulke wijze dingen zegt, dan lijkt hij heel even wel ouder dan vijftig. Deze strijd is ook niet zonder gevaren en dat laat z’n sporen na. In 2006 is hij zelfs een keer ontvoerd, met een Tshirt in zijn mond gepropt en een pistool gericht op z’n hoofd. Hij werd in een boom gehangen en er werd tegen hem geschreeuwd dat ze hem alleen zouden laten leven wanneer hij de ‘economische vooruitgang’ niet langer zou blokkeren. Maar Dadá is er nog en inmiddels met meer morele steun dan ooit. Twee jaar geleden werd hij zelfs ontboden bij paus Franciscus in Rome. En wanneer hij vertelt over het gloednieuwe Treesistance dan glimmen zijn ogen, daar brandt een jeugdig vuur dat pas tot rust komt zodra de ontbossing is gestopt. •

Meer informatie: www.treesistance.com @dadaborari

Ilco van der Linde, (co) founder van MasterPeace, Dance4life, Bevrijdingsfestivals, Mandelahuisje en OceanLove is ook publicist voor Optimist magazine en National Geographic.

‘Onze bomen zijn ook jullie bomen. Ze geven ook zuurstof aan jullie.’

Serie: De verduurzaming van je woning

Deel 5: ‘Warmtepompen en boilers’

Met het verschijnen van deze nieuwe editie van Optimist magazine kan ik met veel blijdschap vertellen dat wij inmiddels intrek hebben genomen in ons nieuwe huis. Ik schrijf deze een-na-laatste column vlak voor het ter perse gaan van dit blad, en er is nog meer goed nieuws: ook de vergunning voor onze kozijnen is inmiddels verleend. Eind goed al goed, zeggen we maar. Helaas bleek na de verhuizing dat wij wederom een extra container nodig hadden om het afval te laten afvoeren en staat deze teller inmiddels op nummer zeven. Dit tot groot plezier bij de chauffeur die de afgelopen maanden onze ‘bakkies’ bezorgde en ophaalde.

Een week voor de verhuizing kwam de installateur langs om de warmtepomp af te stellen. Deze was al geïnstalleerd, maar er bleek nog veel geprogrammeerd te moeten worden.

Vorig jaar hebben wij de keuze moeten maken met welk systeem wij ons huis gaan verwarmen. Er hing een twintig jaar oude HR cv-ketel en deze was hard aan vervanging toe. Voorheen was

het vrij makkelijk. Je kocht een nieuwe cv-ketel, liet hem ophangen en voor ongeveer tweeduizend euro was alles voor elkaar. Maar tegenwoordig zijn er tal van keuzes. Warmtepompen, hybride-systemen, zonneboilers tot zelfs geothermische bronnen. Vanwege de reeds aangeschafte zonnepanelen viel een zonneboiler direct af, en ook de geothermische bron – waarbij warm water wordt opgepompt vanuit een eigen put – is niet mogelijk in een woonwijk. De meest realistische keuze voor ons was die tussen een luchtwarmtepomp of een hybride-systeem. Een volledige warmtepomp zorgt voor een gasloze woning. Alle warmte wordt via elektriciteit opgewekt. Maar de investeringen hierin zijn kostbaar. Met een hybride systeem blijft een kleine gasgestookte cv-ketel aanwezig die zorgt voor een buffer zodra de warmtepomp onrendabel wordt qua kosten of warmteafgifte.

Onze keuze is gevallen op een hybride systeem van DaikinIntergas. Zij hebben een warmtepomp ontwikkeld met een ingebouwde gasketel, waardoor de hele installatie vrij compact blijft. De keuze was vooral een economische; het was financieel niet haalbaar om 20.000 euro te investeren in een volledige warmtepomp. Het hybride systeem kwam neer op 6.500 euro. Nog steeds bijna drie keer de prijs van een ouderwetse gas-

Roy van der Steen kocht het jaren ‘70 huis van zijn grootouders. Samen met zijn gezin stort hij zich in een duurzame renovatie. In zes columns deelt hij zijn tips, tricks en bevindingen.

ketel, maar wel de meest duurzame – en haalbare – oplossing voor ons.

Wat ik niet wist is dat dit systeem ook zo geprogrammeerd kan worden dat het gasverbruik echt tot een minimum beperkt blijft. Alleen bij extreme kou of een gigantische vraag naar warmwater springt hij bij. En dat is een fijne gedachte.

Voor het warme water zocht ik door naar een alternatief om niet te veel vraag te creëren bij de warmtepomp zelf. In de keuken is een boilertje geplaatst en voor de rest van het huis hebben wij een warmtepompboiler gekocht. Deze boiler bevat honderd liter water en warmt het water op via elektriciteit. Na enkele weken ‘leert’ hij de tijden waarop warmwater nodig is en zorgt er dan voor dat het water de juiste temperatuur heeft.

Dit zal uiteindelijk vast goedkomen, ook al werd het na de eerste baddersessie van de kinderen voor mij een zeer koude douche. •

‘Er hing een twintig jaar oude HR cv-ketel en deze was hard aan vervanging toe.’

Tuinen met permacultuur

Vaak doen we dingen ‘omdat we ze altijd zo doen’. In deze rubriek laten we zien hoe het anders kan. Dit keer tuinarchitect Tayfun Yalcin die met behulp van permacultuur oases maakt op stadse plekken.

Tayfun (55) doet meer met permacultuur. Zo realiseerde hij de eerste zelfregulerende schooltuin van Nederland. Zijn missie is om duurzame gemeenschappen te creëren waarin zelfvoorzienende voedselbossen en moestuinen onderdeel van het landschappelijk en stedenbouwkundige ontwerp zijn. Waar we wonen in en samen met de natuur, in plaats van gescheiden in groene en bewoonde gebieden. Binnen de huidige regelgeving is dit nog niet mogelijk; Tayfun, die opgroeide in Turkije, zet zich ervoor in om dit te veranderen.

Meer dan tuinieren

Twintig jaar geleden begon hij in Nederland als financieel analist. Voeding en gezondheid biologeerden hem echter van jongs af aan. Tayfun: ’Wat wij aan de buitenkant van voedselproducten zien, is anders dan wat erachter steekt.’

Via vrienden in Frankrijk, waar hij uitgenodigd was om gedurende drie maanden in een community te leven, ontdekte hij hoe mooi en veelzijdig permacultuur is. Zijn eerste cursus Tamera Biotope deed hij in Portugal bij Sepp Holtzer, landbouwer, auteur en internationaal bekend adviseur voor natuurlijke landbouw. ‘Deze cursus veranderde mijn perceptie voor altijd. Voor het eerst begreep ik permacultuur werkelijk en wat ik daarmee kon doen. Het is veel meer dan tuinieren of landschapsarchitectuur.’ Daarna volgden vele cursussen en opleidingen, onder meer bij Patrick Whitefield in Engeland.

Inmiddels pakt hij als gediplomeerd hovenier en permacultuur ontwerper met zijn eigen bedrijf Towards Nature grote landschapsprojecten aan in co-creatie met initiatiefnemers, scholen en gemeentes, vanuit zijn ideaal: 1

Door TESSA JOL

mensen met elkaar verbinden door middel van groen.

Duurzame leefomgeving

‘Permacultuur is een ontwerpmethode die gericht is op biodiversiteit en duurzaamheid met als motto: samen werken met de natuur’, aldus Tayfun. ’Een belangrijk element is een zelfregulerend watersysteem waarbij regenwater in een vat wordt opgevangen, vervolgens doorstroomt naar een vijver die als waterbron fungeert voor de planten, insecten en vogels. Vanuit die waterbron wordt de tuin via de Hügelbedtechniek van water voorzien. Een Hügelbed is een

met aarde overdekte laag boomstammen en afvalhout waarmee een geul van vijftig centimeter onder de grond wordt gevuld. De houtresten helpen het regenwater vast te houden en doordat de planten zich op het hout wortelen kunnen ze zelfs bij extreme droogte nog voedingsstoffen en vocht uit het hout naar boven halen. Een win-winscenario.’

Tayfun heeft met deze watervasthoudende techniek houten plantenbakken ontworpen, ‘Hügelboxen’: prachtige ruimteverdelers in parken, scholen en gemeenschapstuinen en een oplossing voor de steeds heter wordende zomers.

‘In het begin werd gegooid met aardbeien, nu worden ze opgegeten!’

1 Vathorst College dakterras pluktuin.

2 Tayfun Yalcin

3 Europa School wilgentunnel.

Fotografie: Tessa Jol

2

Tuin van verbinding

Bij ‘SET’, een wooncomplex op IJburg dat zo’n 180 jongeren en statushouders huisvest, heeft Tayfun een gemeenschappelijke permacultuur leeftuin gecreëerd. Jong en oud komen hier samen. ’De bewoners helpen op afgesproken werkdagen de moestuin te verzorgen en de composthoop te keren. Dat laatste is zwaar werk en moet je echt met een team doen. Er is ruimte voor ideeën van iedereen. Een bewoonster had het idee een pergola met pallets in te richten en als theehoek te gebruiken: theekruiden pluk je uit de tuin. Een schrijfster is begonnen de verhalen op te schrijven van buurtbewoners, die zich op een bepaalde manier met een plant verbonden voelen. In de “Garden of reconnection” hebben de gewassen een naambordje.’

Tayfun weet hoe gemeentes op voorhand bang zijn hangjongeren aan te trekken of dat mensen de tuinen niet blijven verzorgen. ‘In de praktijk valt dat erg mee; als mensen zich verbonden voelen met hun omgeving, voelen ze zich er ook verantwoordelijk voor’, weet hij inmiddels uit ervaring.

Ontdektuinen

Voor de Europa School in Amsterdam ontwierp Tayfun in 2019 de eerste zelfregulerende permacultuur-schooltuin van Nederland. ‘Voorheen was het plein helemaal betegeld, waardoor het vaak onder water stond na een hevige regenbui. De speelse ontdektuin is nu regen- en droogteproof met fruitbomen, een vijver, een wilgentakken tunnel, knusse schaduw- en verstopplekken.

Bij Laterna Magica, een basischool voor natuurlijk leren op IJburg, toverde Tayfun de schooltuin om tot moes- en ontdektuin. ‘Om erosie te voorkomen en voor de biodiversiteit heb ik op de hellende delen terrassen gemaakt met circa 25 fruitbomen, fruit struiken, kruidenplanten en bloemen. Ook zijn er dierverblijven met kippen, konijnen en varkens, is er een buitenwerkplaats en een blokhut waar les in wordt gegeven. Op het Kruidenbalkon worden in Hügelboxen kruiden gekweekt en staan bijenkorven. De leerlingen plukken hun eigen groenten en kruiden, slingeren honing en koken met producten uit eigen tuin. Dat is toch fantastisch, natuurlijk leren in de praktijk! En nu is de schooltuin ook nog opgenomen in de Urban

Atlas onder Nature Based Solutions’, vervolgt Tayfun trots.

Voor het Vathorst College in Amersfoort ontwierp hij een dakterras met permacultuur pluktuin met kruiden-, bessenstruiken en fruitbomen. ‘Onder de met druiven begroeide pergola’s kunnen de leerlingen buitenles krijgen of relaxen. Van de eetbare planten mag gegeten worden. In het begin werd er gegooid met aardbeien, nu worden ze opgegeten! Op een ander dakdeel staat een grote kas, waar warmteminnende gewassen groeien en ook les over de natuur wordt gegeven.’

Op de plek van de voormalige fietsenstalling komt een permacultuur landschap van achthonderd vierkante meter met moestuinen, voedselbos, vijvers, zitjes en tiny houses waar groepjes leerlingen samen kunnen komen. Voor zover Tayfun weet is dit het eerste permacultuur voedselbos in een schooltuin in Nederland.

Tot slot: ‘Duurzaamheid en permacultuur gaan over hoe wij ons verhouden met onze leefomgeving en voeding. Niet speciaal over de natuur, want die is al duurzaam van zichzelf.’ •

Meer informatie: www.towardsnature.net

‘Met leeftuinen in buurten en op schoolpleinen worden mensen vanuit zichzelf duurzamer.’

4 SET community garden. 5

Laterna Magica ontdektuin.

Fotografie: Tessa Jol

Annette Nobuntu Mul Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland. www.ubuntusociety.nl

Ukuhamba kukubona

Ukuhamba kukubona is een oud Zulu gezegde, wat zich letterlijk laat vertalen als: ‘Door het reizen gaan ramen open’. Maar er is ook een diepere betekenis. Het gaat om zowel de gastvrijheid van de mensen in Afrika als je hen bezoekt, als dat jij je hart opent voor de ontmoeting met de ‘vreemden’ met hun eigen waarden, rituelen en intenties. De metaforisch geopende ramen en harten vinden hun bedding in de Ubuntufilosofie en bekrachtigt het ‘ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is’. Want alleen als je jezelf en de ander als onderdeel van één wij ervaart durf je tegelijkertijd je raam en hart te openen. Door deze levenshouding van ‘ukuhamba kukubona’ kunnen we wederkerig leren van elkaar door in de ontmoeting de kracht van diversiteit te ervaren en om deze betekenisvol in te zetten voor onze samenleving. Leren door en met de ander. Hoe anders is onze westerse weg van leren en ontwikkelen, via ‘eigenaarschap’ op de basisschool, persoonlijke ontwikkelingsprogramma’s (POP) in organisaties en de piramide van Maslow als basis van elke opleiding, waarbij het hoogste doel een individualistische zelfontplooiing lijkt.

Steeds meer raak ik ervan overtuigd dat dat hoogste punt van zelfverwezenlijking een punt van eenzaamheid is, los van anderen en los van de aarde. En daarmee dus betekenisloos. Zou dit een van de redenen kunnen zijn, dat zoveel mensen met een overvolle agenda toch een doorlopende leegte ervaren? Wat zouden we van andere culturen, waarin niet het IK maar het WIJ centraal staat, kunnen leren? Wat een onuitputtelijke rijkdom aan ‘leren via elkaar’ biedt onze interculturele samenleving. Zo zou wat mij betreft boven iedere AZC én bij iedere plaatsnaam het bord met de tekst Ukuhamba kukubona mogen hangen.

Het leren via elkaar – in plaats van een sec individueel proces – kwam illustratief naar voren in de jaren dat Nelson Mandela gevangen zat op Robben Island. Zijn relatie met zijn gevangenbewaarder Christo Brand groeide uit tot een heimelijke vriendschapsrelatie, waarin Mandela onder andere het Afrikaans leerde van Christo – wat hem later overigens zeer van pas kwam in de onderhandelingen met president De Klerk – en op zijn beurt stimuleerde hij Christo om te gaan studeren en een boek te gaan schrijven. Mandela besefte, vanuit een onlosmakelijke verbondenheid, dat alles wat zich afspeelde op Robben Island een afspiegeling was van de samenleving. Toepasselijk noemde hij hun gevangen leven dan ook ‘the university of life’.

Om het leven zelf, met al zijn omstandigheden en een gekleurd palet van verschillende mensen, te zien als een doorlopende leerschool voor ons allemaal is een volstrekt andere invalshoek dan ons westers geschoolde denken, dat veelal gebaseerd is op een individuele en cognitieve route volgens een trapsgewijze hiërarchie. Wat prachtig, dat demissionair minister Robbert Dijkgraaf dit mentale beloningspatroon van ‘hoe hoger hoe beter’ wil gaan doorbreken met een niet gelijke maar wel gelijkwaardige waaier aan opleidingen. Want onze wereld vraagt, met al haar complexe vraagstukken, integrale oplossingen. En hierbij hoort een fundamentele waardering voor ieders waardevolle bijdrage in denken en handelen. Dan weer vanuit kennis en wetenschap, dan weer vanuit een meer pragmatische hoek of vanuit een totaal andere culturele invalshoek. Ook bij leren en ontwikkelen gaat het er dus om hoezeer we de kracht van diversiteit gaan inzien, omarmen en inzetten. Met elkaar en voor elkaar.

Ukuhamba kukubona! •

‘WAT EEN ONUITPUTTELIJKE RIJKDOM AAN “LEREN VIA ELKAAR” BIEDT ONZE INTERCULTURELE SAMENLEVING.’

Foto: Sanne Terlouw

LEREN VOOR ALTIJD

‘Ik ben klaar met leren!’, riep de geslaagde scholier. Arm kind, het moest eens weten… Een mens is nooit uitgeleerd, ook al sla je duizend studieboeken dicht.

Anton Philips is daar het levende bewijs van. De negentig gepasseerd maar nog volop actief in de maatschappij. Met zijn kennis helpt hij anderen een beter leven te leiden. Blijven leren houdt hem jong van geest

Auteur, filosoof en yogi Shai Tubali moedigt ons aan om vragen te blijven stellen over ons leven en de dingen die we tegenkomen. Bij leren gaat het volgens hem om echt innerlijk eerlijk te durven zijn.

Jelte de Jongh is met zijn organisatie Leeruniek bezig met een bijzondere missie: om leerkrachten van de basisschool te leren de potentie van een kind beter in te schatten. Gerrie Strik kijkt naar de andere kant van de levenslijn en faciliteert dat senioren blijven leren. Ron van Es stelt dat het vinden van bewustzijn helpt om te leren een toekomst te creëren. En kunstmatige intelligentie herinnert ons aan de voordelen van blijven leren.

Je mag dit gerust een optimistisch en leerzaam thema noemen.

Een gesprek met Shai Tubali is altijd een bron van inspiratie, ontdekte Hilde Bolt. Zijn kunst om dieper te kijken, te verwoorden en het besprokene een diepere betekenis te geven is een ware gave. De twee spraken over blijven(d) leren.

‘WAT IS ÉCHT, BLIJVEND LEREN?’

Door HILDE BOLT

Hoe kijk je tegen leren aan?

‘Wanneer we het hebben over leren, dan is het wijs om eerst te kijken naar wat leren niet is. Het gaat niet over de bewuste of onbewuste overtuiging en het gevoel ‘dat ik iets al weet”. Dat ik iets weet en dat ik daarin kan rusten en me niet verder hoef te ontwikkelen omdat ik denk het al begrepen te hebben.

Blijvend leren betekent dat, wat je ook hebt verzameld aan wijsheden, kennis, inzichten of ervaringen, geen bagage of hindernis vormt die tussen jou en het leren in staat. Met een overvolle mind sta je niet meer open voor innerlijk onderzoek en jezelf bevragen. Dan heb je niet meer het gevoel dat er dingen te weten zijn die je nog níet weet.

Dit lijkt heel vanzelfsprekend, want bijna iedereen zal zeggen “ja, natuurlijk weet ik niet alles”. Maar de realiteit laat zien dat we dit in de praktijk van ons leven niet altijd zo benaderen. We handelen vaak overmoedig alsof we alles weten, op een manier die ons hart en onze mind eigenlijk doen stagneren. Dit betekent dat we op een gegeven moment stoppen met onszelf vragen te stellen over ons leven en de dingen die we tegenkomen. Dus blijvend le-

ren betekent jezelf openstellen, zoals kinderen dit van nature doen en de bereidheid te weten wat je nog niet weet én om hier oprechte vragen over te blijven stellen.’

Een van mijn leermeesters zei ooit: ‘When we declare ourselves finished, we stop learning.’

‘Ja, dat is briljant. Dit kunnen we koppelen aan de spiritualiteit en het mystieke idee van verlichting. Een van de dingen die ons ego zou willen kunnen zeggen is: “Ik ben gearriveerd, ik ben in een staat van verlichting.” Veel spirituele zoekers verlangen naar deze staat en het diepe verlangen om te kunnen zeggen: “Ik ben er.”

Dit heeft ook te maken met het verlangen naar een veilige positie, plek in het leven. Het proces van onszelf werkelijk bevragen en leren, associëren we veelal met een staat van diep ongemak en rusteloosheid. Dus we hopen dan te kunnen zeggen: “Dit is het, ik hoef niet meer te leren en al mij vragen zijn opgelost. Nu mag ik bij wijze van spreken op de stoel van de teacher gaan zitten en anderen mogen mij vragen stellen en ik hoef mezelf niet meer te bevragen.”

Krishnamurti zei al: “When I say I have arrived, this is already memory or conditioning.”

We kennen dit gegeven natuurlijk niet alleen uit de spirituele wereld. We willen als mens graag zijn op een plek waar geen vragen meer zijn, het ultieme doel is bereikt. We hoeven dan niet meer te lijden.’

En dit terwijl we eigenlijk kunnen leren vanuit verschillende tradities, waaronder het Boeddhisme en de Tao, dat de weg zelf het doel is en niet het bereiken van het doel.

‘Zeker, vanuit het Boeddhisme is nog een dieper bewustzijn over de staat van blijvend leren. Als het waar is dat er geen Zelf of psychologisch centrum in onszelf is, dan is het ook een illusie dat we ooit in een permanente staat zullen aankomen. Dit gaat in tegen de realiteit van continue verandering waar we allemaal aan onderhevig zijn. Je kunt niets vastgrijpen.

‘WE HANDELEN VAAK OVERMOEDIG ALSOF WE ALLES WETEN.’

Shai Tubali Foto: Carolin Saage

Dan is er dus ook geen verschil is tussen mij en verandering. Want als Ik met de stroom mee ga, dan zou Ik permanent zijn en met de stroom meebewegen en daarmee zeg je: het leven verandert, maar ik niet. Maar je bent zelf de verandering en flow. Dit is de realisatie die hierbij hoort.’

Zou je het lichaam kunnen zien als de meest directe spiegel wanneer het gaat om blijvend leren en verandering, omdat het voortdurend onderhevig is aan verandering?

‘Ja, omdat het lichaam geen gescheiden zelf, geen centrum heeft en omdat het zichzelf steeds verandert. De Boeddhistische monnik Tilopa zegt: “The body is essentially empty like the stem of a reed, like a bamboo.” Wanneer je denkt aan een stam van een boom en je de essentie dieper begrijpt, dan is deze hol. Dan is er geen zelf in het lichaam en is het lichaam dus de verandering zelf.

De mind reikt vaak uit naar het vergroten van kennis en het meer willen weten. De mind is veel gevoeliger voor stagnatie of fixatie en dingen willen begrijpen en wil vaak niet veranderen. Terwijl we via het lichaam juist de staat van flow kunnen bereiken, zoals jij ook in je werk doet. Dat is dus een hele interessante sleutel.

Wanneer we het echte lichaamsbewustzijn binnen treden, de eenheid van het lichaam en de mind, dan kunnen we de levenskracht omarmen en de speelsheid en flexibiliteit om mee te bewegen.

Er is echter ook een andere vorm van leren wat ik geforceerd leren noem, of traumatisch leren. Hierbij gaat het om ontwikkelingsgericht leren en dit kunnen we leren ontwikkelen na het oplopen van trauma. Als ik bijvoorbeeld zeg te leren, maar dit niet echt doe, dan kan ik wel zeggen dat ik zoveel heb geleerd in het leven, maar veel ervaringen kunnen ertoe hebben geleid dat ik vanuit rationele conclusies denk geleerd te hebben. Dan raakt dat gefixeerd in me en dat is fake learning. Dan ontstaan er gevaarlijke conclusies als: dit of dat zou ik nooit doen, of ik open me niet meer voor een bepaald soort mensen die slecht en wreed zijn en laat een deel van mezelf erbuiten.

Dan rijst de vraag: wat is écht leren? Wat betekent het om te leren wat mijn bewustzijn vergroot en me verder opent? Dat is het tegenovergestelde

van conclusies en valse kennis. Het is dus heel belangrijk om wakker te zijn over wát we leren en hóe we leren. We moeten hier heel bewust mee omgaan, want anders ontstaat er een gevaar van: mijn levenservaring vertelt me dit en dat, terwijl ik uiteindelijk volledig afgesloten en ondoordringbaar ben geworden. Dit is geen leren maar stagnatie en rigiditeit.’

Er lijkt dan onbewust een gehechtheid te ontstaan die het doorleren verhindert. Je geeft jezelf als het ware dan een identiteit terwijl je jezelf er onbewust ook slachtoffer van maakt.

‘Precies, dan heb je een identiteit of meerdere identiteiten en irrationele conclusies daarover en dat noem je dan leren en levenservaring. Terwijl je feitelijk geen andere staat hebt bereikt en het bij leren gaat om echt innerlijk eerlijk te durven zijn. Dan is er het gevaar dat er rigiditeit binnensluipt en dat de mind overvol raakt met allerlei interessante quotes, zogenaamde kennis en traumatische conclusies dat ik niet langer in staat ben om te luisteren en me open te stellen.

Want leren betekent iets ontmoeten wat je in een nieuwe en andere staat brengt waar niets opgestapeld is, een werkelijk nieuw startpunt waarvanuit je opnieuw kunt kijken en bewegen. Dit is ook de enige betekenis van werkelijk luisteren in plaats van alleen horen.

Horen bevat vaak reactie maar niet werkelijk luisteren.’

Waarom is het zo moeilijk voor mensen om te blijven leren?

‘Ik zou willen zeggen dat het allemaal start met een hele instinctieve behoefte. We denken vaak dat we heel geciviliseerd zijn, maar we worden toch veel gedreven door een enorme drang naar zekerheid. Dat is overigens heel begrijpelijk. Stel je eens voor dat je één dag op deze planeet zou leven, zonder gebruiksaanwijzing en richtlijnen, op een planeet die door de ruimte zweeft, omringd door eindeloze ruimte waar we in wezen niets echt van weten, dan kun je compassievol kijken naar de behoefte aan houvast om niet verloren te raken. Je wilt dan een klein eilandje van kennis ontwikkelen waaraan je je kunt optrekken en wat je hiervanuit gaat verdedigen.’

GAAT BIJ LEREN OM ECHT

Shai Tubali

Foto: Carolin Saage

‘WE ZIJN BANG

VOOR HET

OFFER DAT VERANDERING VAN ONS

VRAAGT.’

Gabor Maté heeft een hele mooie visie op blijvend leren, waarin hij zegt: ‘Use your triggers, to get liberated.’

‘Ja, je kunt zelf bepalen dat triggers je in een proces van transformatie kunnen brengen. Dan zijn triggers geen vijanden meer. Dan is het gevoel van verkramping of dat ik aangevallen word een bevestiging dat het leven me aanvalt of zich tegen me keert.

In India is een mooi gezegde: Removing a thorn, by using a thorn.

In deze context betekent dit dat we niet meer bang hoeven te zijn voor onze verkrampingen en onze uitdagingen. We kunnen deze verkrampingen dan leren omarmen in plaats van ze te bevechten. We dienen te begrijpen wat het werkelijk betekent om te transformeren.

Transformeren betekent dat we iets beëindigen. Het betekent dat het van vorm dient te veranderen. En dan hebben we een kracht in ons die alles wil houden zoals het is, inclusief onze patronen en triggers, omdat deze voor ons bekend zijn. Het is zo vreemd aan de menselijke mind dat we onszelf soms liever omringen met iets dat ons bekend is, dan dat we ons van ons lijden bevrijden. De mind geeft dan de voorkeur aan vertrouwdheid boven vrijheid. Dat is het grote punt. We zijn bang voor het offer dat verandering van ons vraagt.

Werkelijke ontwikkeling vraagt dus in zekere zin ook om vernietiging. Soms bereik je een staat in je ontwikkeling waarin alles wat je dacht te kennen en waaraan je houvast dacht te ontlenen (mogelijk) instort. Bijvoorbeeld wanneer je ziek wordt, een dierbare overlijdt of je partner bij je weggaat.

Dit is wat we verwarring noemen. Dit is de staat waarin alle zogenaamde zekerheden wegvallen en als een kaartenhuis in elkaar storten. Als spiritueel zoekend mens denk je dan: Heb ik überhaupt iets geleerd? Waarom word ik weer zo op mezelf teruggeworpen? Waar is al mijn ontwikkeling gebleven? Ik dacht dat ik gegroeid was en ik ben weer terug bij af.

Dus blijven leren betekent dat je ook de destructie die bij ontwikkeling hoort kunt omarmen. Er zit gek genoeg ook schoonheid in het uiteenvallen van het kaartenhuis waarin alleen de essentie overblijft. Wat mij helpt is gaan zitten en zeggen: laat alles maar instorten wat geen waarheid is. Ik ben er klaar voor om met lege handen over te blijven.’ •

Dr. Shai Tubali is een internationaal bekend auteur, doctor in de filosofie, spreker en innovator op het gebied van innerlijke transformatie, spiritualiteit en persoonlijke ontwikkeling. In zijn werk maakt hij scherpe combinaties tussen westerse en oosterse visies, waarin hij onder andere put uit het werk van Nietsche, Socrates, Freud en Adler, maar ook vanuit de mystieke stromingen van het jodendom en christendom.

Hilde A.J Bolt, psycholoog en van oorsprong opgeleid tot (regulier) psychotherapeut is oprichter van de Body Oriented Learning Academy, samen met Marijke Levelink. Zij maken kennis en ervaring over het lichaam, stress en trauma toegankelijk, voor de gezondheidszorg en maatschappij, vanuit een cultuur- en discipline-overstijgende visie.

Shai Tubali

Foto: Carolin Saage

HOE HET ONDERWIJS BLIJFT LEREN

Een studie Mensenrechten en Internationaal

Publiekrecht leidde via een leergang sociaal ondernemerschap tot het uitvinden van een uniek leerlingontwikkelsysteem: een methodiek waarbij het leerproces van het kind centraal staat.

Door SALLY TAN

‘MOET DE LERAAR NIET

MEER VANUIT ZIJN HART

KIJKEN NAAR DE POTENTIE VAN EEN KIND?’

Dat is in een notendop het verhaal van Jelte de Jongh en zijn bedrijf Leeruniek. Hij vertelt hoe het begon te wringen op het moment dat hij ontdekte meer voldoening te halen uit het begeleiden van jeugdkampen dan uit zijn werk voor de CEO van Wolters Kluwer Nancy McKinstry op de Amsterdamse Zuidas.

Lessen op MIT en Harvard

Dat was voor Jelte reden om een pauze te nemen, om te zien of hij iets meer met jongeren kon gaan doen. Tijdens die pauze deed hij een MBA met specialisatie Sociaal Ondernemerschap, deels aan London Business School en deels aan het gerenommeerde MIT (VS) met ook nog een uitstapje naar Harvard. Hier deed hij kennis op over system dynamics en werden studenten gestimuleerd om uit allerlei vakgebieden bij elkaar te komen om met nieuwe oplossingen te komen. ‘Dat stimuleerde mij om de stoute schoenen aan te trekken en een insteek te kiezen voor het onderwijs die niet zo snel door iemand anders gekozen zou worden.’

1 Jelte de Jongh

Vanaf de start van Leeruniek wordt er samengewerkt met de mensen achter LifeTree Fund, het fonds voor impactondernemers. ‘Het mooie van LifeTree is dat zij herkennen en erkennen dat het omarmen van de potentie van een nieuwe tijd, tijd kost. Zij geven kennis en rust als financiële partner, gaan niet voor het snelle rendement. Wij zijn een van de weinige succesverhalen in ‘Edtech’ (Educational Technology), mede dankzij hun steun en de mogelijkheden die ze ons bieden om gestaag te werken aan onze missie als Leeruniek’, bevestigt Jelte de Jongh.

Jelte volgde college van de man die het wetenschappelijk raamwerk bedacht voor de Club van Rome. Die inspireerde hem om veel meer systemisch na te denken. Een andere inspirator was een docent Onderwijskunde aan Harvard, die een kruistocht voerde tegen het verkeerd gebruik van statistiek. Hij reikte een alternatief aan om data zodanig in te zetten dat je daarmee de individuele potentie van kinderen kunt voeden in plaats van ze “plat te slaan” tot een gemiddelde. Op Harvard ontstond in samenwerking met medestudenten het idee om iets op te zetten om alle informatie die je over kinderen beschikbaar hebt bij elkaar te brengen, om een leerkracht meer inzicht te geven in wat een kind echt nodig heeft.

Toetsen: nuance, geen polarisatie

Al pratend zoomt Jelte uit en overziet de ontwikkeling in de loop van de decennia: ‘Van een tijd dat er bijna geen objectieve informatie was, waarbij via observatie in de klas gegevens werden verzameld, zijn we via de CITO-toetsten gekomen tot waar we nu zijn. CITO was bedoeld om de gelijkheid in het onderwijs te bevorderen, maar nu stellen we vragen bij de “toetscultuur” en raakt het debat sterk gepolariseerd. Reduceren we een kind niet te veel tot het resultaat van een toets? Duiden we resultaten wel goed? Moet de leraar niet meer vanuit zijn hart kijken naar de potentie van een kind?’

Hij put inspiratie uit mensen die een nieuw perspectief, een derde weg schetsen. Die loopt ergens tussen ‘hoe meer we meten, hoe beter’ en ‘we moeten stoppen met al dat gemeet’. Zijn credo: zie meten als een middel en niet als een doel. En geef mensen de vaardigheden, instrumenten en mentale modellen om de valkuilen van het meten te omzeilen en het goede te doen op basis van waardevolle informatie. De oprichting van Leeruniek in 2015 was de concretisering van dit positieve geloof. Sindsdien maakten al meer dan duizend scholen gebruik van de methodiek en diensten van Leeruniek.

Goed gereedschap op ieder niveau

In de coronatijd heeft Leeruniek veel schoolbesturen geholpen om te begrijpen wat de impact was op de leerontwikkeling van basisschoolleerlingen en daarmee op kansengelijkheid. Hierbij bleek dat corona een van de verklaringen was voor een teruggang in leerprestaties, maar inzoomend op de klas bleken er nog vele andere factoren een rol te hebben gespeeld. Jelte pleit voor meer nuance op ieder aggregatieniveau. ‘Van leraar tot schooldirecteur, tot

schoolbestuur, tot minister van onderwijs; op ieder niveau geeft goed gereedschap om data te begrijpen een handvat om betere beslissingen te nemen.’ Zijn drive om voor kinderen tussen zes en twaalf jaar het verschil te maken doet hem met enthousiasme werken aan Leeruniek. ‘In die fase wordt zoveel bepaald van je latere ontwikkeling. Ja, we zouden ons ook kunnen richten op de middelbare school en het vervolgonderwijs, maar onze focus is de basisschool. De leerkracht is daar vakdidactisch geschoold, maar hij of zij is er ook om de pedagogiek centraal te stellen en het kind als mens te zien.’ Behalve de statistiek legt Leeruniek de nadruk op het interpreteren van toetsresultaat, rekening houdend met de context en met de achtergrond van een kind. ‘In onze methodiek zit zowel de “harde” kant ingebakken van statistische analyse, maar ook de “zachte” kant die kijkt naar de omstandigheden van de individuele leerling’, verklaart Jelte. ‘Op die manier helpen we leerkrachten te zijn wie ze echt willen zijn. Ze willen niet een toetsanalist zijn, ze willen er zijn voor het kind. Als je leraren daarmee helpt, dan bieden zij een context waarmee basisschoolleerlingen maximaal creatief, nieuwsgierig en onderzoekend kunnen worden.’

Onderwijs als teamsport

Onderwijskwaliteit wordt vaak gezien als iets individueels. We spreken van ‘een goede juf’, of ‘een goede directeur’ als kwalificaties. Jelte: ‘Als je het

‘LERAREN DIE ZICHZELF ALS TEAM ZIEN OM HUN LEERLINGEN VOORT TE STUWEN, MAKEN HET VERSCHIL.’

sterk individueel blijft bekijken, accepteer je ook dat er een minder goede juf of directeur kan zijn. Scholen die de stap voorwaarts zetten, zien onderwijs veel meer als teamsport. Een leerling groeit niet in acht keer één jaar, maar in één keer acht jaar. Leraren die zichzelf als team zien om hun leerlingen voort te stuwen, maken het verschil. Het is een estafettestokje dat ze aan elkaar overgeven ieder jaar, niet een stokje dat je naar de overkant van het veld gooit met de woorden: succes ermee, ik ben klaar, jij mag het nu proberen. Directeuren die hun rol zien als het bouwen van een team, zijn de succesvolle directeuren.’

Het blijven leren van zowel leerkrachten, intern begeleiders, directeuren als schoolbesturen wordt mogelijk gemaakt met het systeem van Leeruniek. De komende paar jaar ligt Jeltes focus dan ook op het bieden van verdiepende begeleiding van scholen om zo de ‘datageletterdheid’ te verhogen. Een belangrijk aandachtspunt is ook het ondersteunen van schoolbesturen om hun rol beter te spelen. Daar ontbreken vaak nog het instrumentarium, de mindset en de competenties om leeropbrengsten te gebruiken voor betere beslissingen. Daarbij draait het om het verbinden van financiën, HR en onderwijskwaliteit. Die driehoek betekenisvol aan elkaar verbinden, daar zit veel potentie voor besturen.’

Illustratief is het voorbeeld van een basisschool in een complexe wijk die, ondanks bovengemiddelde inspanningen van het onderwijsteam om

leerlingen in de coronaperiode letterlijk bij de les te houden, voorzag dat de schoolinspectie een hard oordeel zou vellen. Jelte: ‘Op basis van de droge cijfers zag het er niet goed uit, maar dankzij analyses uit ons systeem die wel degelijk vooruitgang lieten zien én het feit dat er een aantoonbare positieve ontwikkeling van het onderwijsteam was, volgde er een gunstige beoordeling. Zo kon de school doorbouwen naar de toekomst.’

De rol van technologieën zoals AI

Tot slot kijkt hij naar de ontwikkelingen van nieuwe technologieën zoals artificiële intelligentie (AI) en de impact hiervan op het onderwijs. ‘Het meest zorgwekkende voor elke sector die met AI te maken krijgt, is er niet voorbereid op zijn. Wat wil je de komende vijf jaar doen om wel voorbereid te zijn? Met die vraag helpen we momenteel schoolbesturen. Volgens mij is de enige manier om onderwijs menselijk te houden, en juist nog menselijker te maken, te anticiperen op wat gaat komen. Dus niet je laten verblinden door de bling-bling die de grote providers van AI straks bieden, maar maak bewuste keuzes waar je AI – of welke nieuwe technologie dan ook – wel of niet inzet. Het laatste wat je wilt is technologie in plaats van de mens de stuurknuppel geven. Onderwijs is mensenwerk en dat moet zo blijven. Laten we human, en organisational intelligence als vertrekpunt nemen en pas dan kijken of en, zo ja, hóe artificiële intelligentie daar iets aan kan toevoegen.’

Jelte is ontzettend optimistisch over de toekomst. ‘Ik heb weliswaar mijn zorgen. Over de polarisatie in het debat en de pendulebewegingen die we daardoor steeds krijgen. En hoe kansengelijkheid soms geremd wordt door toetsen of te vroege selectie. Maar de oplossing zit hem niet in het wegdenken van de tijd waarin we leven. De oplossing zit in het bedachtzaam omarmen van de potentie waarmee we te maken hebben en daarmee aan de slag gaan.’

•

Meer informatie: www.leeruniek.nl

‘ONDERWIJS IS MENSENWERK EN DAT MOET ZO BLIJVEN.’

BLIJVEN LEREN, IN LOOPBAAN EN RELATIES

Anton Philips (91) leert nog iedere dag en zijn kennis deelt hij graag. Vooral mensen die hun motivatie en talent willen ontdekken komen bij hem langs. Maar ook paren die hun relatie meer glans willen geven weten de weg naar hem te vinden.

Door BRIAN DE MELLO

Op een regenachtige Gooise ochtend worden we warm welkom geheten door Anton Philips, telg uit de bekende familie. ‘Ik woon hier omdat ik een woning wilde waar de zon ’s ochtends in mijn slaapkamer schijnt’, licht hij toe. Aan de eettafel vertelt hij hoe hij, na een studie Natuurkunde in Delft, een periode van vrijwilligerswerk en een tijd voor Philips te hebben gewerkt, besloot zijn eigen ‘ding’ te gaan doen. Vanaf dat moment coachte hij mensen, schreef een boek en besloot op zijn 86ste een nieuwe opleiding te volgen.

Talenten

‘Ik ben al heel lang geïnteresseerd in ideeën die organisaties en mensen kunnen helpen om beter te functioneren. Als ik nieuwe ideeën tegenkom, wil ik ook weten wat deze inhouden en hoe ik hiermee aan het werk kan gaan.’

Het blijkt een kwestie van aangeboren nieuwsgierigheid, maar we merken ook een zeker idealisme. Daarbij stelt hij zich de vraag: hoe zou het eigenlijk horen te zijn in de wereld? ‘Daar horen gelukkige mensen bij, mensen die werk doen dat bij ze past en waar ze voldoening uit krijgen, en waarbij ze hun talenten kunnen gebruiken.’

Bij het grote Philips kon hij niet echt zijn draai vinden. ‘Daar was ik bezig met telefooncentrales en vierjarenplannen en niet met mensen en ideeën.

Thema

Totdat ik een artikel las van een Amerikaan genaamd Arthur Miller, nee niet de toneelschrijver, die zei: is het niet merkwaardig dat mensen een lange periode onderwijs hebben, vervolgens hun werkende leven doorlopen en dat, in de meeste gevallen, doen zonder dat iemand ooit systematisch heeft gekeken naar de talenten van deze mensen? Of hoe zij maximaal uit de verf zouden kunnen komen? Dit was nou zo’n idee waar ik meer over wilde weten. Toen heb ik zijn boek besteld en gelezen. Ik kon me vinden in zijn visie.’

Analyseren

Anton Philips zocht Miller op toen hij een keer voor zijn werk naar Amerika moest. ‘Ik zei dat ik wel met zijn systeem, genaamd SIMA (System for Identifying Motivated Abilities – red.) aan het werk wilde in Nederland. Hij antwoordde dat eerst gekeken moest worden of het bij mijn motivatie en talenten paste. Ik kreeg de taak een lijst te maken met dingen die ik met plezier had gedaan en waar ik zelf tevreden over was. Daarna zou hij mij interviewen, wat hij vervolgens zou laten analyseren. Zo’n lijst had ik al, dus die pakte ik uit mijn tas en hij heeft mij toen anderhalve uur geïnterviewd en dit laten analyseren. Toen ik na een maand weer in Amerika was, vertelde hij dat het werken met de methode bij mij paste.’

Terug in Nederland ging hij ermee aan de slag en probeerde SIMA in eerste instantie bij Philips te laten landen. ‘Mijn leidinggevende bij Philips Telecommunicatie in Hilversum gaf mij de gelegenheid om me te specialiseren in de methode. Ik maakte een individueel communicatiekompas voor medewerkers, maar toen ik dit niet op strategisch niveau binnen het bedrijf kon toepassen, ben ik in 1983 weggegaan om het buiten Philips te gaan doen. Uiteindelijk richtte ik Emergo op, een bedrijf voor loopbaancoaching, training en advies.’

Bij de jeugd beginnen

Het helpen van mensen bij het bepalen van hun richting acht Philips waardevol, maar ook vanzelfsprekend. ‘Ik had de visie dat het normaal hoorde te zijn, dat mensen voldoening halen uit hun werk en dat ze hun talenten daarbij kunnen gebruiken. Als je dat voor elkaar wilt krijgen dan moet je bij de jeugd beginnen, zodat ze vanaf het begin de goede richting kiezen en niet op hun 35ste of 40 ste jaar ontdekken dat ze wat anders hadden moeten doen.’

‘IK WAS BEZIG MET TELEFOONCENTRALES EN VIERJARENPLANNEN EN NIET MET MENSEN EN IDEEËN.’

1 Anton Philips

Met zijn collega ontwikkelde hij een programma voor klassikaal gebruik op middelbare scholen. Het bleek in de praktijk moeilijk om scholen hiervoor geld te laten uitgeven, omdat zij meer geïnteresseerd zijn in het slagen voor het eindexamen dan in wat er gebeurt met leerlingen na het eindexamen.

‘Er is een aantal scholen dat dit wel heeft omarmd en daar hebben we ook goed mee kunnen samenwerken, met mooi resultaat: de studiecontinuïteit van leerlingen die op deze manier hun studie hadden gekozen, lag veel hoger dan het gemiddelde in Nederland. Er waren minder eerstejaars uitvallers.’

Aan de hand van vijf elementen kun je volgens Anton Philips erachter komen hoe een kind echt wordt geholpen. Het draait hierbij om de volgende vragen:

• Met welke onderwerpen ben ik graag bezig?

• Welke vaardigheden gebruik ik graag?

• Welke omstandigheden zijn motiverend voor mij?

• Welke plaats neem ik bij voorkeur in als ik met anderen aan het werk ben, zowel horizontaal als verticaal (onder welke soort leidinggevende kun je goed functioneren)?

• Welk element geeft jou voldoening als je dingen doet die je met plezier doet?

Voorop staat dat een leerling zichzelf moet leren kennen, omdat het aantal mogelijkheden groot is en het kiezen hieruit vrijwel onmogelijk. Als je eerst weet wat bij je past, dan kun je gerichter kijken. De stappen hierin zijn volgens Philips heel simpel. ‘Maak eerst het motivatiekompas, daarna kijk je op welk terrein je intuïtief denkt te willen gaan werken en welke banen er zijn op dat gebied. Vervolgens kijk je of je in die functie past; ben ik daar bezig met onderwerpen waar ik graag mee bezig ben, kan ik de vaardigheden gebruiken die ik graag gebruik, zijn de omstandigheden zo dat ze bij mij passen en mij motiveren? Tot slot: kan ik daar de voldoening vinden die ik zoek? En als daar één of twee of drie functies uitkomen, welke opleiding heb ik dan nodig om daar te komen?’

Volgende leertraject

Door overdracht van uitvoerende taken kreeg hij steeds minder contact met leerlingen. ‘Ik voelde opnieuw de behoefte om iets te doen waarbij ik weer rechtstreeks met mensen bezig kon zijn.’

Met zijn tweede echtgenote volgde hij een workshop die uitging van een methode om mensen te helpen in hun relatie, wat veel voor hem betekende. ‘Ik ontdekte dat er in Nederland voor het eerst een opleiding was om dit te leren. Ik heb die opleiding gevolgd en mocht mijzelf gecertificeerd imago-relatiecoach noemen; dat was in 2018.’

Philips leert mensen goed met elkaar te communiceren, want ook in een relatie is het een kwestie van blijven leren. ‘Bij een verschil van mening zit je allebei op je eigen eiland met je eigen standpunten en overtuigingen, maar er is een brug naar het eiland van de ander. Als de een vraagt “wil je komen luisteren?” en de ander zegt “ik wil wel komen en luisteren”, dan is de instructie dat je mag komen, maar al je standpunten en overtuigingen op je eiland achterlaat. Vervolgens zegt de een wat er aan de hand is of wat er dwarszit, en de ander dient te herhalen wat er gezegd is en te vragen of dit correct is, én of er nog meer is. Het is van belang dat mensen leren om op deze manier te communiceren.’

Ter illustratie geeft Philips het voorbeeld van een stel, van wie de vrouw haar man verweet dat hij meer belangstelling voor de hond had dan voor haar. De boodschap luidde volgens haar: ‘ik ben niet belangrijk genoeg voor jou, ik doe er niet toe.’

Op de vraag of ze dat gevoel weleens eerder had gehad, bleek dit terug te gaan naar haar kindertijd. Er werd geen aandacht aan haar besteed want haar oudere, lastige broer kreeg thuis alle aandacht; zij zat in een hoekje.

‘Als zo’n vrouw zich dan realiseert dat die gevoeligheid uit haar jeugd komt, dan komt het besef dat het niks te maken heeft met het idee dat haar man die hond zo aardig vindt. Dan is het geen trigger meer voor haar om zich ongelukkig te voelen.’

Veilige tussenruimte

Met deze aanpak worden relaties gered. Hij licht het verder toe: ‘Als mensen elkaar leren kennen wordt er een tussenruimte gecreëerd. Het is de kunst om die tussenruimte veilig te houden. Zodra er kritiek is op de ander wordt die tussenruimte onveilig. Want de ander gaat zich verdedigen, trekt het harnas aan.’

De afbeelding die Philips liet maken visualiseert de beoogde aanpak. Als A echt luistert naar B, dan weet B dat A hem echt gehoord heeft. Als het uitgepraat is, kan A terug naar zijn eiland en aan B vragen of hij nu naar zijn eiland wil komen om naar A te luisteren.

Er komt nog een voorbeeld voorbij van een stel. De man is impulsief en spontaan. De vrouw denkt eerst na voordat ze iets doet. Al vragend komen ze erachter dat de vrouw in haar jeugd te maken had met een handige moeder, die zei dat zij alles zo onhandig deed. Het probleem in de huidige relatie: haar man zegt ook dergelijke dingen tegen haar. En dat voelt elke keer alsof ze het niet goed doet, waardoor ze dichtklapt. Zijn pijnpunt is dat zijn spontaniteit niet wordt geaccepteerd. Haar pijnpunt is dat ze wordt gecorrigeerd als een klein meisje zodra ze iets verkeerd doet. Hij deed het zelfs in het gezelschap van vrienden: ‘Zie je nu wel hoe onhandig ze is!’

Philips’ aanpak had effect. Het stel begreep wat er fout ging en wist de tussenruimte weer veilig te maken. Na de formeel laatste sessie met hun ‘relatieredder’ ontving hij een berichtje met de vraag of ze langs mochten blijven komen, omdat ze elke keer iets leerden. ‘Dat geeft een hoop voldoening’, beaamt Philips. ‘Ik heb bij meerdere stellen gemerkt dat dit werkt: om op deze manier te communiceren en erachter te komen wat de pijnpunten zijn en hoe ze de tussenruimte kunnen veiligstellen. Er zijn zoveel mensen die uit elkaar gaan, omdat het ze niet lukt om problemen of pijnlijke dingen op te lossen.’

Gelukkige Relaties Nederland

Anton Philips ziet graag dat zijn aanpak bekender wordt en voorbereidingen zijn in volle gang om een breder publiek te bereiken. ‘Ik heb lang nagedacht hoe ik dit initiatief zou noemen. En toen heb ik het “Gelukkige Relaties Nederland” genoemd. De methode werkt niet alleen voor relaties tussen levenspartners, maar ook bijvoorbeeld voor de re-

latie tussen ministers en bevolking, bijvoorbeeld de boeren.’ Dat zet het reparatiewerk van Philips in een nog groter daglicht. Is dat niet een beetje te ambitieus? ‘Ach, als we beginnen met de huwelijksrelaties, misschien dat partners dan hetgeen ze in hun huwelijk leren ook in hun werk en de politiek kunnen gebruiken’, lacht hij.

Heeft hij nog een droom als het gaat om relaties redden? ‘Ik ben erg dankbaar dat ik deze methode ben tegengekomen; dat ik het heb opgepakt en dat ik weer een idee heb om me voor in te zetten. En vooral dat er mensen zijn om me voor in te zetten. Dus het aantal relaties dat stukgaat verminderen, lijkt me een mooie droom die ik probeer waar te maken. Hoe zou het zijn als meer mensen zouden weten dat ze, nadat ze in een dip zijn gekomen in een relatie, eruit kunnen komen? En dat ze naar een werkelijk bevredigende relatie kunnen doorgroeien? Dat lijkt me van enorm belang; voor hunzelf, hun eventuele kinderen en uiteindelijk voor het land. De regering heeft niet voor niets op een gegeven moment geld besteed aan vechtscheidingen met het project “Scheiden zonder schade”. Dat werd deels gefinancierd door het ministerie van Justitie, omdat de rechtbanken overladen werden met vechtscheidingszaken.’

Het is bijna gestopt met regenen, de zon komt voorzichtig tevoorschijn. Nog een optimistische gedachte van Anton Philips ter afronding: ‘Iedere dag dat je leeft kan een leerdag zijn: hoe gaan we met elkaar om, op zo’n manier dat we het beste in de ander naar boven brengen? Ik probeer die les te leren.’ •

De kracht van motivatie Anton Philips en Annemiek van Kessel Uitgeverij Ten Have

9789025905200 256 pagina’s € 29,99 Verkrijgbaar in de webshop.

‘HET AANTAL RELATIES DAT STUKGAAT VERMINDEREN, LIJKT ME EEN MOOIE DROOM.’

Blijven leren is een essentieel aspect van persoonlijke groei en ontwikkeling.

Het menselijk brein heeft namelijk een intrinsieke drang naar nieuwe kennis en vaardigheden.

HET BELANG VAN BLIJVEN LEREN

Het zal voor de meeste mensen geen nieuws zijn: een leven lang leren speelt een cruciale rol in ieders persoonlijke en professionele ontwikkeling. In de snel veranderende wereld van vandaag is het verwerven van nieuwe kennis en vaardigheden essentieel om relevant en concurrerend te blijven. Een leven lang leren stelt mensen in staat om zich aan te passen aan veranderende technologieën, industrieën en maatschappelijke veranderingen. Het bevordert creativiteit, kritisch denken en het probleemoplossend vermogen en stelt ons in staat om uitdagingen effectief aan te gaan. Bovendien bevordert continu leren de persoonlijke groei door het verruimen van de horizon, het verbreden van perspectieven en het stimuleren van een dieper begrip van de wereld. Dit is gunstig voor het zelfvertrouwen en stelt mensen beter in staat om hun passies en ambities na te streven. ‘Levenslange leerlingen’ kunnen zich beter aanpassen aan veranderingen, zijn veerkrachtiger bij tegenslagen en staan open voor verschillende ideeën.

Strategieën voor effectief leren

Het ontwikkelen van effectieve leerstrategieën is cruciaal voor een levenslange toewijding aan leren. Ten eerste helpt het stellen van duidelijke doelen om je focus en motivatie te sturen. Door deze doelen op te splitsen in kleinere, behapbare taken, kun je een gevoel van vooruitgang en voldoening creëren. Daarnaast zorgt het gebruik van actieve leertechnieken, zoals het samenvatten van informatie in je eigen woorden of anderen leren wat je hebt geleerd, voor een beter begrip en een betere retentie.

Door verschillende bronnen te gebruiken, zoals tekstboeken, online cursussen of interactieve platforms, kun je verschillende leerervaringen opdoen. Het regelmatig bekijken en herzien van materiaal versterkt het behoud van kennis na verloop van tijd. Tot slot zorgt het vragen om feedback van mentoren of collega’s voor zelfverbetering en identificeert het gebieden voor verdere ontwikkeling. Door deze strategieën consequent toe te passen, kan iemand een effectieve leerbenadering cultiveren die voortdurende groei tijdens de levensreis stimuleert.

Uitdagingen in het leerproces

Dit klinkt allemaal mooi, maar in het echte leven loopt de leergierige mens tegen aardig wat barrieres op. Het leerproces gaat vaak gepaard met verschillende uitdagingen die onze vooruitgang kunnen

belemmeren en ons kunnen ontmoedigen om door te gaan met leren. Een veelvoorkomende uitdaging is de angst om te falen, die ons ervan kan weerhouden om risico’s te nemen en nieuwe concepten te verkennen. Het is cruciaal om fouten te omarmen als groeikansen en ze te zien als opstapjes naar verbetering. Daarnaast kan een gebrek aan motivatie of interesse ervoor zorgen dat leren aanvoelt als een heel karwei.

Om deze uitdaging te overwinnen, kunnen duidelijke doelen stellen, persoonlijke relevantie vinden in de leerstof en boeiend lesmateriaal zoeken onze passie voor leren weer aanwakkeren. Tot slot zijn timemanagement en prioriteiten stellen essentiële vaardigheden om de uitdaging te overwinnen van het in evenwicht brengen van meerdere verantwoordelijkheden terwijl je tijd besteedt aan voortdurend leren. ‘Ik had er geen tijd voor’ is dan geen excuus meer.

Vijf aspecten

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat voortdurend leren niet alleen goed is voor onze intellectuele capaciteiten, maar ook voor onze algehele gezondheid en ons welzijn. Als we de wetenschappelijke basis verkennen die het belang van blijven leren voor de mens onderbouwt, komen we tot de volgende vijf aspecten.

1. Het stimuleren van neuroplasticiteit

Neuroplasticiteit verwijst naar het vermogen van de hersenen om te veranderen en aan te passen door nieuwe verbindingen tussen neuronen te vormen. Onderzoek heeft aangetoond dat leren en cognitieve stimulatie de neuroplasticiteit bevorderen, waardoor de hersenen flexibeler worden en beter in staat zijn om nieuwe informatie op te nemen en te verwerken. Door regelmatig nieuwe kennis en vaardigheden te verwerven, kunnen we de structuur en functie van onze hersenen positief beïnvloeden.

2. Verbeterde cognitieve functies

Het continu verwerven van nieuwe kennis en vaardigheden heeft positieve effecten op verschillende cognitieve functies. Onderzoek heeft aangetoond dat leren het geheugen, de aandacht, het probleemoplossend vermogen en de taalvaardigheid kan verbeteren. Door nieuwe informatie actief te verwerken en te integreren in ons bestaande kennisnetwerk, trainen we ons brein en verbeteren we onze cognitieve capaciteiten.

‘DOOR TE BLIJVEN LEREN, VERGROTEN WE ONZE SOCIALE NETWERKEN.’

3. Bescherming tegen cognitieve achteruitgang

Een van de belangrijkste redenen waarom blijven leren cruciaal is, is de bescherming tegen cognitieve achteruitgang en het risico op neurodegeneratieve aandoeningen, zoals dementie. Verschillende studies hebben aangetoond dat mensen die een actief leerpatroon behouden gedurende hun hele leven, een lager risico hebben op het ontwikkelen van cognitieve stoornissen. Leren stimuleert de hersenen en helpt bij het behouden van een gezonde cognitieve functie naarmate we ouder worden.

4. Verbeterd welzijn en geestelijke gezondheid

Leren beperkt zich niet alleen tot academische kennis, maar omvat ook het verwerven van nieuwe vaardigheden en het ontdekken van nieuwe interesses. Dit kan leiden tot een gevoel van voldoening, zelfvertrouwen en persoonlijke groei. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het actief nastreven van leren en het verleggen van onze grenzen ons welzijn en onze geestelijke gezondheid kan

verbeteren. Het kan helpen bij het verminderen van stress, het vergroten van veerkracht en het stimuleren van een positieve mindset.

5. Sociale betrokkenheid en connecties

Leren is vaak een sociaal proces dat ons in staat stelt om nieuwe mensen te ontmoeten en connecties te maken. Het deelnemen aan educatieve activiteiten, zoals cursussen, workshops of studiegroepen, biedt kansen voor sociale interactie en het delen van ideeën. Sociale betrokkenheid is cruciaal voor ons welzijn en heeft bewezen voordelen voor onze geestelijke gezondheid. Door te blijven leren, vergroten we onze sociale netwerken en verrijken we onze ervaringen door de interactie met anderen.

Concluderend

Wetenschappelijk onderzoek heeft overtuigend aangetoond dat blijven leren van groot belang is voor de mens. Het stimuleert neuroplasticiteit, verbetert cognitieve functies, beschermt tegen cognitieve achteruitgang, verbetert welzijn en geestelijke

gezondheid, en bevordert sociale betrokkenheid. Blijven leren is een waardevolle investering in onszelf, die ons helpt om ons potentieel te verwezenlijken, een bevredigend leven te leiden en onze mentale capaciteiten op peil te houden gedurende ons hele leven.

In het snel evoluerende digitale tijdperk van vandaag is het omarmen van nieuwe technologieen essentieel geworden om continu leren te vergemakkelijken. De integratie van innovatieve tools en platforms in educatieve omgevingen heeft een revolutie teweeggebracht in de manier waarop we kennis verwerven. Online leerplatforms bieden bijvoorbeeld gemakkelijke toegang tot een breed scala aan cursussen en bronnen die overal en altijd toegankelijk zijn. Daarnaast bieden virtual reality- en augmented reality-technologieën indrukwekkende ervaringen die de betrokkenheid bij en het begrip van verschillende vakken vergroten.

Tools die gebruikmaken van kunstmatige intelligentie maken gepersonaliseerde leerervaringen mogelijk door inhoud aan te passen aan individuele behoeften en voorkeuren. Bovendien bevorderen online samenwerkingsplatforms wereldwijde verbindingen en stellen ze leerlingen in staat om ideeën te delen met medeleerlingen over de hele wereld. Door deze nieuwe technologieën te omarmen, worden niet alleen de onderwijsmogelijkheden uitgebreid, maar worden leerlingen ook uitgerust met de nodige vaardigheden voor succes in het digitale tijdperk.

In de staart

Schrik niet: het bijzondere – om niet te zeggen: het venijn – van het bovenstaande artikel is dat het grotendeels is gegenereerd door twee kunstmatige intelligentie toepassingen…

Kennelijk zijn niet alleen wij mensen in staat om te blijven leren. De ontwikkelingen op het gebied van AI volgen elkaar in rap tempo op. Volgens Demis Hassibis, CEO van Google DeepMind, komt Google binnenkort met een ultrakrachtig ‘Large Language Model’ (LLM). Dit is een AI-tool die de bestaande systemen van OpenAI, zoals die voor ChatGPT, zal doen verbleken.

In een interview met Wired legt Hassibis uit dat de nieuwe AI, Gemini genaamd, is gebaseerd op de capaciteiten van Google’s AlphaGo, een door DeepMind gebouwd machine-leersysteem dat in 2016 erin slaagde een mens te verslaan in het bijzonder complexe spel Go.

Orwelliaans

Dit roept misschien beelden op uit sciencefictionfilms waarin samenlevingen worden bestuurd door een Orwelliaans digitaal systeem dat alles en iedereen controleert, overziet en sanctioneert wanneer ‘nodig’. Sommigen noemen het al ‘China 2.0’. Wetenschappers waarschuwen daarom voor de gevaren die AI kan meebrengen. Denk aan het verloren gaan van werkgelegenheid, toenemende economische ongelijkheid en discriminatie, het afkalven van onze autonomie, privacy, vaardigheden en empathie. Hier staan talloze voordelen tegenover en we zouden Optimist magazine niet zijn als we hier geen aandacht aan zouden besteden. Wat te denken van het automatiseren van repetitieve taken, verbeterde precisie en nauwkeurigheid bij het maken van hoogwaardige producten en in de gezondheidszorg, geavanceerde data-analyse, personalisatie van ervaringen en verbeterde veiligheid, bijvoorbeeld op het gebied van cybersecurity.

Mits

Chat OpenAI eindigde het artikel met een zin die ik hier alsnog vermeld: ‘Dus laten we ons blijven inzetten voor een leven lang leren!’

Het enthousiasme van de AI is bijna aandoenlijk en eng tegelijkertijd. Een ding is duidelijk: de combinatie van taalvaardigheid en AI-besluitvorming gaat nieuwe mogelijkheden bieden met in potentie zeer positieve effecten voor het lerend vermogen van de mens. Daar hoort wel een ‘mits’ bij: mits we in staat zijn om het te reguleren en voorwaarden te scheppen om AI ethisch te gebruiken. Misschien moeten we dat eerst eens leren, en blijven leren. Zelf, als mens. •

‘KENNELIJK ZIJN NIET ALLEEN WIJ MENSEN IN STAAT OM TE BLIJVEN LEREN.’

WAT WE ALS KIND AL WISTEN

Geïnspireerd door

Nescio kijkt Gerrie Strik naar onze derde levensfase en wat we daarin te leren hebben.

‘God erbarme zich over de cynici’ schreef Nescio in Boven het dal. ‘Ik ben nu cynicus. Misschien was het beter als ik maar helemaal gek geworden was of overreden door een tram, wat dikwijls gebeurd is. Vroeger was ik dichter. En als cynicus zeg ik: het was geen lolletje, voor mij niet en voor niemand.’

Artis

Nescio mijmert over de oudste dichterlijke herinnering die hem is bijgebleven. Het moet ergens in oktober geweest zijn, rond half zes ’s avonds. Hij is vijftien jaar en zit op een bankje in Artis. Hij draagt

nog een korte broek. Er is niemand meer, het is stil geworden, de bladeren ritselen boven hem, en in de verte kraakt het grint, ergens wordt een emmer neergezet op een houten vloer. Hij kijkt omhoog langs de stam van een oude boom en merkt op dat de avond niet valt, zoals in het bekende gezegde maar opkruipt uit de aarde – het is boven hem immers helderder dan beneden. Boven hem trillen de bladeren – een blad laat los en valt op het grasveld. Op hetzelfde moment voelt hij dat alles goed is, en dat er nog iets zou komen, later. Hij voelt tegelijkertijd een grote tevredenheid en een groot verlangen. En de stellige zekerheid dat deze ene dag nooit meer terug zal keren. Dan kraakt het grint opnieuw en hij hoort een stem: ‘Jongeman, u moet eruit we gaan nu sluiten.’ ‘God erbarme zich over de cynici’, zo besluit hij. ’Ik wilde dat ik nog eens bijna kon grienen zonder te weten waarom en hopen op iets dat nooit komt.’

Oude grond

Trefzeker verwoordt Nescio een moeilijk te verwoorden ervaring, een directe ontmoeting met een kostbaar moment dat door de alledaagse werkelijkheid heen straalt en waarin kleine onbeduidende dingen met een haast eschatologische helderheid worden waargenomen.

Een ervaring waarin de gewone dingen plots zijn opgenomen in een wereld van groei en vergaan, een zeldzame lichtval en een poëtische ontroering. Kleine dingen spreken: een emmer die wordt neergezet op een houten vloer, een hoge boom in het avondlicht, een blad dat loslaat en valt. Plots is alles gedrenkt in schoonheid, in eeuwigheid in een ‘World without end’ zoals de Anglicanen het zo mooi zeggen. Maar hij moet eruit: ‘Jongeman we gaan sluiten’ klinkt het onverbiddelijk.

En zo, zo ongemerkt als het geel worden en vallen van een blad in een later licht, zo sluit zich voor ons het paradijs van de kindertijd. En ja, de dichter zou nog wel eens willen huilen, net als toen, en willen hopen op een ander bestaan dat niet gekomen is, maar het lukt niet meer. Hij heeft bij het volwassen worden zijn oude grond verloren, en er is geen nieuwe grond in zicht. Hij huilt niet meer, hij

verlangt niet meer, hij droomt niet meer. Nescio is zestig jaar bij het neerschrijven van deze eerste ontroering uit de late kindertijd.

Herinneringen

De terugkeer van oude jeugdherinneringen na het zestigste levensjaar is een raadselachtig verschijnsel, zegt Douwe Draaisma in zijn boekje De heimweefabriek. Waarom komen die herinneringen pas op deze leeftijd? Ze moeten immers ook al opgeslagen hebben gelegen in het geheugen van de veertigjarige, de vijftigjarige? Waarom duiken ze pas op als het geheugen werkelijk op leeftijd raakt? En waar kom je dan terecht? De terugblik op het geleefde leven betreft meestal niet de glanzende carrière, de prestigieuze benoemingen, de prijzen, het succes. Wat ons het meest bezighoudt is niet wat, maar wie we eigenlijk waren: niet het doen, maar het zijn, is wat uiteindelijk telt.

Hemelburger

Wat Nescio zo trefzeker beschrijft is de poëtische ontroering als de bron van het bestaan, voor de vijftienjarige jongen evengoed als voor de zestigja-

rige man. Onze volwassen neiging tot cynisme en scepticisme, onze geborneerdheid en ons betweterig realisme lijken rechtstreeks in verband te staan met het uitblijven van die bestaansontroering in de tweede levenshelft.

In de eerste levenshelft is het onze opdracht een aan de aardse werkelijkheid aangepaste persoon te worden; van een dromerig, argeloos kind worden we een wakkere, zelfstandige en aangepaste volwassene. We gaan de weg van hemelburger tot aardeburger. Op het diepste punt van ons leven – dat samenvalt met het hoogtepunt van onze wereldse carrière – moeten wij, met behoud van de door ons verworven aardse talenten – toch weer opklimmen en opnieuw hemelburger worden, dat wil zeggen: het kind dat we waren, herintegreren in de realistische, zo niet cynische volwassene die we geworden zijn, op een hoger niveau van kennis en kunde maar vooral; op een hoger niveau van liefde en bewustzijn.

Zo leren we in onze derde levensfase wat we al wisten toen we kinderen waren. •

Dr. Gerrie Strik is rector van de Vrije Hogeschool te Zeist (www.vrijehogeschool.nl).

‘NIET HET DOEN, MAAR HET ZIJN, IS WAT UITEINDELIJK TELT.’

HET MYSTERIE VAN BEWUSTZIJN

We leren van ons verleden en heden om een toekomst te creëren, stelt Ron van Es.

Maar daar gaat wel een zoektocht naar ons bewustzijn aan vooraf.

Ik was een tijd geleden aanwezig bij een debatmiddag over het mysterie van bewustzijn. Mysterie en bewustzijn, want dat is het natuurlijk. Ooit was ik een hele ochtend in een diep gesprek met een groep mensen over het ‘ik’. Wie is ik, wat is ik, wie zegt ik tegen ik? We kwamen er niet uit. Het bleef een mysterie, dat ‘ik’. Ook die middag in Rotterdam, waar Cyriel Pennartz, hoogleraar in de neurowetenschappen en Bernardo Kastrup, filosoof en als wetenschapper werkzaam geweest bij onderzoeksinstituut CERN, er niet samen uitkwamen wat het bewustzijn nu precies is. Hoe zou dat ook kunnen trouwens?

Tegenstelling

Eerst maar even de tegenstelling tussen beide wetenschappers: waar Cyriel Pennartz uitgaat van het meetbare — wat kunnen we zien en begrijpen van ons bewustzijn via onze eigen waarneming —

vertelde Bernardo Kastrup dat we weliswaar de metingen hebben van een bewustzijn, maar dat hét bewustzijn voorbij die zichtbare metingen ligt. Ofwel, we meten, maar we weten niet wat we meten, want dat wat we meten, het kosmisch bewustzijn ligt daarbuiten. De metingen geven slechts een indicatie.

‘WE

WILLEN NIET EENZAAM ONS LEVEN LEVEN OM

1 2 Optimist magazine • september/oktober 2023 • 47

Meten is weten versus weten is dat we wel meten, maar beter zouden moeten weten, wat kort door de bocht gezegd. Nu is het hele idee dat ons bewustzijn groter is dan we denken natuurlijk ook een verlangen naar verbondenheid. We willen niet eenzaam ons leven leven om uiteindelijk zinloos dood te gaan. Een groter bewustzijn, een opgaan in een kosmisch bewustzijn, dat zelfs een eigen ritme en zin heeft, is hoopvol: we zijn niet alleen. Sterker nog, alles heeft zin en betekenis. Het is de werkelijkheid achter deze zichtbare werkelijkheid.

Grabbelton

Het lastige, en dat bleek ook weer op deze middag, is natuurlijk dat verwijzing naar die grotere werkelijkheid, dat kosmisch bewustzijn, vooral een persoonlijke ervaring van ons mensen is. En dan wordt alles dat we erover vertellen aan elkaar een soort grabbelton. Via middelen zoals psychedelica lijken we buiten onszelf te komen en ons gewaar te worden van iets ‘groters’. Of de verhalen van ons bijnadood zijn. De religieuze ontroering in een kerk. Of de logische gedachte dat het domweg onmogelijk kan zijn dat we hier op deze piepkleine planeet de enige in dat enorme universum kunnen zijn.

Voor Cyriel Pennartz zijn deze verlangens vooral de fantasie naar verbondenheid, of op zijn hoogst de verbeelding dat we één zijn. Voor Bernardo Kastrup het bewijs dat we voorbij de meetgegevens moeten zien om dat grotere bewustzijn te erkennen. Ofwel, we zitten in een cockpit van een vliegtuig en we zien de gegevens op het dashboard, maar het bewustzijn is daarbuiten, verder weg. Inderdaad dus de grot van Plato en de rationaliteit van Aristoteles.

Zelf ben ik opgeleid als psychosyntheticus, in de gedachten van Roberto Assagioli, tijdgenoot van Carl Jung. Als psychiater wilde hij zoveel mogelijk zijn werk wetenschappelijk onderbouwen. Wat nemen we waar? Hoe kunnen we, wat we waarnemen, onderbouwen in een collectieve beschrijving? Wat kunnen we dus weten van ons eigen bewustzijn dat samenvalt in een collectief bewustzijn?

Door een lijn te trekken, via ons patroon van gedragingen, kunnen we ‘afdalen’ in ons verleden en dat in het heden duiden. Dat is de grote waarde van psychiatrie en psychologie geweest. Wie denken we te zijn in het licht van de weg die achter ons ligt? Hier loopt de wetenschap nog wel in een gelijk spoor. We kunnen ons leven en ons bewustzijn van

alle kanten bekijken, beoordelen, en dat wat we niet wisten (onbewust) leggen we in soms lange gesprekken of met hulp van middelen bloot. Wat we er verder mee doen is dan aan ons.

Maar in het heden is er ook dat verlangen naar zingeving. Is er ook het besef dat we onderdeel zijn van een systeem. Van een evolutie. Van een — kosmische — omgeving. Er is geen mens die ‘s nachts naar de sterren kijkt en denkt: het zal wel. Iets doet een beroep op ons. De vraag is wat dat ‘iets’ dan is?

Interessant is nu dat in de wetenschap deze vraag naar het ‘iets’ nu steeds meer onderzocht wordt zonder ‘irrationele’ verhalen weg te wuiven. De ontdekking van het irrationele als quantum fysica heeft daar zeker een rol in gespeeld. Hoe kan het dat kleine deeltjes zo op elkaar reageren? Is er dan toch een bewustzijn dat een grotere verbinding laat zien? Is er dan toch een andere waarneming in de natuur zelf die verder gaat dan de waarneming die we als mens kunnen maken? Bijvoorbeeld de manier van communiceren van bomen, of het sporennetwerk van schimmels (ouder dan de mens trouwens in de evolutieketen). Komen we er dan — eindelijk — achter dat we als soort achter de feiten aanlopen omdat bewustzijn zich op heel andere niveaus afspeelt dan wij direct kunnen waarnemen?

Wat ons tegenhoudt

Roberto Assagioli voegde een dimensie toe aan onze lijn van verleden en heden en noemde die — logisch — toekomst. Niet een toekomst in chronologische

Roberto Assagioli’s psychosynthese ei-diagram

1. Het hogere onbewuste liefde, spontaniteit, vertrouwen, warmte, acceptatie

2. Het middelste onbewuste overleven, persoonlijkheid (veilige, beperkte ervaring)

3. Het lagere onbewuste schaamte, shock/verbijstering, woede, afwijzing, angst

4. “Ik”

5. Het veld van bewustzijn en wil

6. Het collectief onbewuste (buiten diagram)

‘WE GROEIEN NET ALS IN DE NATUUR NAAR HET LICHT TOE.’

zin, maar een toekomst in onze ontwikkeling als persoon. We ontwikkelen ons dus in zingevende behoeften. We willen in diepste zin liefhebben — ook onze naasten. We willen in onze kern het goede (daar ben ik van overtuigd). We willen een gemeenschap om in vrede en voorspoed te leven. We groeien dus net als in de natuur naar het licht toe en leren van ons verleden en heden. Alles wat ons tegenhoudt in die zingevende zin zijn resten van ons eigen verleden — opvoeding, omgeving, overtuigingen — die zorgen dat we in ons brein en gedrag haat blijven voeden. Door die haat raken we van de weg, verdwalen we in ons geweld, raken we zoek in onze angsten.

De toekomst die Roberto Assagioli schetste komt niet enkel van onze logische reis van verleden naar heden naar toekomst — voortgedreven door ons verlangen — maar wordt ook geïnspireerd door een kosmisch bewustzijn. Het groeien naar een licht dat daar schijnt, de wereld buiten de grot, een werkelijkheid voorbij dat wat we zelf zien en ervaren. Of juist daardoor kunnen gaan zien en ervaren.

Cyriel Pennartz, de neuro-wetenschapper, stelt dan natuurlijk terecht de vraag: is dat verlangen een wanhopige poging er nog iets van te maken in je leven? Is het de fantasie naar wereldvrede? Willen we zo graag meer zijn?

Natuurlijk systeem

een interessante vraag gesteld: wat denkt het kosmisch bewustzijn zelf? De vraag naar bewijs is echter, denk ik, de verkeerde afslag, of anders gesteld, de bekende weg die doodloopt. Wie zijn wij, als mens, om te denken dat we bewijs nodig hebben van het bestaan van iets? Omdat we een middag debatteren over het mysterie van bewustzijn? Omdat we een ochtend spreken over het ‘ik’? Begrijpen we niet inmiddels dat we als mens onderdeel zijn van een natuurlijk systeem dat om ons, met ons, door ons het bestaan heeft? Dat we voor raadselen staan, sterker nog, raadsels zijn, en dat nooit zullen oplossen zonder ons over te geven aan het raadsel. Zoals Kierkegaard ooit zei: ‘Om God te leren kennen kunnen we ons slechts overgeven in een sprong in de hoop door Hem opgevangen te worden.’

Ja, een zingevende toekomst die Roberto Assagioli ons in zijn denken meegaf kunnen we ons nog wel voorstellen, maar kunnen we ons ook voorstellen dat die behoefte aan zingeving ons wordt ingegeven door een groter bewustzijn? Een dieper besef van een kosmisch ‘geheel’ waar we deel van uitmaken? Een ‘bron’ die ons handelen een ethisch fundament geeft? Het bewijs voor een dergelijk bewustzijn ligt alleen niet bij ons, onze behoefte om het te begrijpen, te staven met data, maar ligt in het waarnemen van het zichtbare (Aristoteles) én het niet-zichtbare (Plato). Ligt in het dieper begrijpen van een niet-weten. Ligt ook in het persoonlijk ervaren zonder de ander te willen of zelfs maar te kunnen overtuigen. Een debat heeft dan enkel zin als we elkaar verhalen vertellen en het daarbij laten. Samenkomen om daarna onze weg te gaan. Ons eigen handelen met elkaar onder de loep te nemen en samen afspraken te maken.

‘HET BEWIJS WIE WIJ DENKEN TE ZIJN LIGT NIET IN HET DENKEN, MAAR IN HET WAARNEMEN WIE WIJ ZIJN.’

Optimist magazine • september/oktober 2023 • 49

Aanbieding

The Freedom Patron

The Freedom Patron wijst ons op de vrijheid die leren ons kan geven. De energie van leren is een ingenieus voertuig, gesmeed uit het weten van al onze voorouders. Het transporteert ons vanuit de eeuwigheid in de oneindigheid, met vrijheid als bestemming.

Lezersaanbieding

Een reproductie van The Freedom Patron is te verkrijgen via: www.anneahau.art/product-page/ freedom-patron

HERKEN JE DIT?

Het lijkt zo’n onschuldige vraag. Bij de afronding van een cursus, dagdeel of bij een betoog. De spreker vraagt ‘herken je dit?’. En een tevreden gehoor knikt instemmend. ‘Heel herkenbaar’. Het betoog sluit aan bij de beleving. Wij verstaan elkaar. De evaluatie noteert onmiddellijk een acht. *

En toch. Wij leren gemakkelijk bij. Maar leren heel lastig af. En écht nieuwe dingen gaan gemakkelijk aan ons voorbij. Hoe komt het dat nieuwe kennis aan ons voorbijgaat? Waarom hebben we dat niet door? Waarom ziet de een nieuwe dingen en heeft de ander geen idee?  *

Gebruik de actiecode

L E A R N I N G L I F E om gebruik te maken van een korting van € 80,- voor lezers van Optimist magazine Dan betaal je €149,- in plaats van €229,- en dat is inclusief verzending binnen Nederland.

Kinderen ervaren alle ervaringen als nieuw. Het jonge kinderleven is, als het om leren gaat, een waanzinnig druk bestaan. Maar zoals baby’s na de geboorte niet kunnen zien, zo weten we bij teksten en beelden niet wat ons gebeurt. We horen brabbelen en brabbelen terug. We resoneren en alle leren begint met resoneren. Resoneren is het begin van alle leren. *

Geleidelijk aan beginnen we te verstaan. We maken rasters die we referentiekaders noemen. Zo krijgen ervaringen en gevoelens een plek die je met een virtuele letterbak kunt vergelijken. Maar met de bouw van de rasters ontstaat, geleidelijk bij het bouwen, een nieuw en even interessant probleem. We plaatsen alles in de letterkast die zich steviger toont door herhaald gebruik. Gestolde kaders. Dat is niet alleen goed nieuws. *

Geleidelijk gaan we begrijpen wat we verstaan. En wat we niet verstaan valt naast de letterbak. Het komt niet binnen. Is dat erg? Dat ligt aan je letterbak. Bij een kleine letterbak valt er veel buiten. Maar ook een grote letterbak mist het een en ander. Zeker als die letterbak de vrucht is van voortdurend

Door HARRY STARREN

gerichte aandacht. We gaan dóórleren. Ervaring staat dan gauw doorbraken in de weg. *

Volwassenen hebben, hoe ouder en hoger opgeleid ze zijn, vaak een lage tolerantie voor irrelevantie (kinderen hebben een hoge tolerantie voor irrelevantie). Vooral in zakelijke omgevingen wordt op relevantie aangedrongen. ‘Zullen we zo snel mogelijk ter zake komen, we hebben weinig tijd!’ *

Als je een lage tolerantie hebt voor irrelevantie hoor je zelden iets nieuws. Je wilt immers horen ‘waar je iets aan hebt’. Als je daar aan vasthoudt, hoor je lastig iets nieuws. Je hoort vooral wat je goed kunt plaatsen. Dingen die je ‘herkent’. *

Dingen die je ‘herkent’, wist je eigenlijk al. Soms was je je van die kennis niet bewust en heeft de spreker deze kennis, als de prins bij Sneeuwwitje, wakker gekust. Je denkt: verdomd (maak hier gerust verdorie van), de spreker heeft een punt; je bent je van je kennis bewustgemaakt.

Je knikt instemmend als de spreker vraagt: ‘is dit herkenbaar?’

Écht nieuwe kennis vermomt zich vaak als onzin. Als iets wat je niet herkent. afvraagt: Wat heb ik hieraan? Wat moet ik hiermee?

Maar nu wordt het voor de vernieuwer interessant. Wat kan de betekenis zijn van wat hier wordt gezegd? Informatie en kennis ontstaan net als

schoonheid in the eye of the beholder. Verbindingen zíjn er niet, die máák je. *

Als je wilt verbeteren – bijleren – ga dan naar cursussen die relevant zijn. Dan is de kans op bijleren het grootst. Maar wil je vernieuwen, overweeg dan de irrelevante cursussen, en de sprekers die zich niet aan de orde van het vertoog houden. Nu is het goede nieuws dat irrelevante cursussen of bijeenkomsten doorgaans goedkoop zijn (vuistregel: hoe duurder de dag, hoe groter de kans dat de kennis bekend is en als waardevol wordt begrepen door een groot publiek, dat verklaart de prijs). *

Steve Jobs, de grondlegger van Apple, ging naar een zen klooster en volgde een cursus Kalligrafie. Dat bedoel ik. *

Dus als je wilt vernieuwen, volg een cursus die je intrigeert en vermijd de nuttige, al te nuttige thema’s (‘waar je iets aan hebt’).

Vraag als samenvatting

Van welke leraar leer je meer: Een die voortdurend glashelder is of een leraar die af en toe lastig te volgen maar boeiend geformuleerde dingen zegt?  Je moet er zelf maar wijs uit zien te worden? •

Harry Starren is spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. (www.harrystarren.com)

‘RESONEREN IS HET BEGIN VAN ALLE LEREN.’

OPTIMISTISCHE OPLOSSINGEN

In deze rubriek bieden we jou als lezer een plek om je suggestie over een bepaald onderwerp met ons te delen. Met een positieve insteek zijn alle oplossingen welkom. Deel jouw idee via redactie@theoptimist.nl

In de vorige editie legden we de vraag voor: ‘Hoe voorkomen we polarisatie?’

We ontvingen onder andere een reactie van Esther, die pleit voor respect en het bespreken van elkaars angst.

Respectvol

Polarisatie is alleen te voorkomen als we jong beginnen met te leren dat polarisatie nergens toe leidt. Het is niet erg om van mening te verschillen, integendeel zelfs, zolang er maar naar elkaar wordt geluisterd. Als het praten doorgaat en het luisteren stopt, begint de polarisatie.

Op school valt er het nodige te doen om kinderen respect voor elkaar bij te brengen. Door de ander te laten uitpraten bijvoorbeeld. Dus daar ligt een taak voor het onderwijs, maar alles staat of valt met de manier waarop het er thuis aan toegaat. Als daar geen respectvolle relaties zijn, wordt het moeilijk

voor ieder opgroeiend kind om daar niet in mee te gaan. En vechtscheidingen zijn een vorm van polarisatie waar je (ook als kind) al helemaal niet blij van wordt. Ik hoef niet te vertellen hoe dingen uit je jeugd door kunnen werken in je volwassen leven. Daar zijn boeken vol over geschreven.

Respect voor verschillende meningen begint ook met het accepteren dat er geen absoluut gelijk bestaat als het gaat om religie en levensovertuiging. En als je denkt dat je dat gelijk wel aan je zijde hebt, dan mag je een ander de vrijheid gunnen om daar anders over te denken.

Tot slot: de polarisatie die we nu in de maatschappij zien, is volgens mij vooral gebaseerd op angst. Angst dat je iets verliest; je boerenbedrijf, je monopolie, je status, je keuzevrijheid, je huis. Terechte angst misschien, maar laten we erover in gesprek blijven met elkaar. Om het niet erger te maken dan het soms is.

Esther

Over polarisatie en echte ontmoeting

In 1923 schreef de filosoof Martin Buber zijn boek Ich und Du dat in het Nederlands vertaald is als Ik en Jij. Martin Buber schrijft dat er pas een oprechte verbinding is als door de ‘ik’ een ‘jij’ wordt gezien en erkend. De ene mens tegenover de andere mens.

In het geval echter dat de ‘ik’ die andere mens als iemand ziet die je gebruikt om iets te bereiken, dan zal de ander zich als een ‘het’ gezien voelen. Niet gezien, niet benoemd, niet persoonlijk meer. De ‘jij’ is een ‘het’. De ander is dan een voorwerp, iemand die even nodig is, een niemand. Mensen worden zo een nummer, een productiecijfer, een middel tot het doel van winstgevendheid. Niet waargenomen worden, als medemens, leidt ook tot eenzaamheid, destructie en ineffectiviteit. Niet voor niets is een heel bekende uitspraak van Martin Buber: ‘Al het echte leven is een ontmoeting.’ In de ontmoeting tussen ‘ik’ en ‘jij’ is er niet alleen een verbinding, maar ontstaat ook een zogenaamde ‘tussenruimte’.

De wijsheid ligt niet bij de ‘ik’ en niet bij de ‘jij’, maar tussen ons in. In die tussenruimte kan de compassie ook ontstaan en groeien. De echte dialoog is de synthese. Als het om strijd of politieke dialoog gaat, zul je zien dat bij echte bezielde ontmoetingen er geen poldercompromis ontstaat, geen ‘we komen wel ergens in het midden uit,’ maar een synthese, een nieuwe oplossing.

Ron van Es

Auteur van o.a. ‘Ertoe doen, de cirkel van betekenisvol leven’, waarin ook verwezen wordt naar

Martin

Buber

Gedragscode en meer

Ik stel voor om zo snel mogelijk verbeterde omgangsvormen in te voeren; niet in de laatste plaats in de politiek, om daar polarisatie tegen te gaan. Dat houdt in: een opdracht aan de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer in Den Haag om een nieuwe gedragscode te implementeren. Het hoogste college binnen de rechterlijke macht zou zo’n opdracht kunnen afgeven. Respect voor  People, Planet, Prosperity (in plaats van ‘profit’) en  Pneuma oftewel Hart zou hierbij centraal moeten staan.

Het komt neer op een collectieve nieuwe manier van omgaan met elkaar, een  new way of life. Niet alleen in de politiek, maar ook binnen organisaties en bedrijven, in de samenleving als geheel en op individueel niveau.

De huidige onmacht van de politiek – met name in de Tweede Kamer – leidt ertoe dat heersende misstanden niet slagvaardig kunnen worden opgelost, onrecht blijft bestaan, en partijprogramma’s haast onoverkomelijke hindernissen zijn geworden om slagvaardig te kunnen regeren. Ieder Tweede Kamerlid van de coalitie mag van mij een lijstje van tien punten opstellen, dat zij of hij in de aanstaande vier jaar wil bereiken – en waarop deze volksvertegenwoordiger zal worden afgerekend. En dan maar een regeerakkoord op hoofdlijnen. Ook om veel te lange kabinetsformatie te voorkomen.

Tot slot pleit ik voor het gebruik van begrijpelijke taal in alle politieke gelederen. Dit helpt om tegenstellingen tussen landelijk bestuur en provincies te overbruggen. Daarnaast breek ik een lans voor eenvoudige, transparante en begrijpbare oplossingen vanuit de wetgeving. Want polarisatie houdt op waar mensen en instanties, burgers en overheid elkaar willen en kunnen begrijpen.

Jelle

Dat is de vraag voor de volgende keer. Vertel ons wat volgens jou een optimistische oplossing is.

Stuur je suggestie naar: redactie@theoptimist.nl.

Samen vooruit

Je bent nooit te jong om impact te maken. Dat vinden ze bij de DEAL Foundation, een non-profit die wordt geleid door studenten. Door duurzame acties en financiering stellen ze gemeenschappen op verschillende plekken op aarde in staat meer zelfvoorzienend te worden.

Dat verandering niet vanzelf gaat, bewijzen de vele initiatieven die gewenste transities willen versnellen. Dat voelt Jelleke de Nooy van Tol al enige tijd aan. Ze besloot een overzicht samen te stellen en jij kunt daaraan bijdragen.

Greenpeace wil ook vooruit en pakt vervuilende plastics aan. Innovatieve bedrijven dragen hun steentje bij door verantwoorde alternatieven voor plastic te ontwikkelen, ziet Roland Pluut .

In verbinding met elkaar werken en zo vooruitkomen is een kwestie van duurzaam denken en doen. Een kwestie van samen impact durven maken.

Door

MAARTJE NIJHOF

Studenten regelen financiering

Irthe Schoute (24) combineert haar studie aan de Universiteit Leiden met een bestuursfunctie in non-profit organisatie DEAL Foundation.

‘Je kan als student al bijdragen, een impact maken.’

Met de jaarclub of het dispuut op een borrel staan waar het bier mensen om de oren vliegt, met een ploeg in de roeiboot of naar verre bestemmingen afreizen met de studievereniging; een studentenstad als Leiden kent tal van besturen die dit soort activiteiten waarmaken. Los van al het studentikoze, zijn er ook genoeg andere soorten studenteninitiatieven, zoals DEAL Foundation. Zij zetten zich in om de kansen die Nederlandse studenten krijgen uit te breiden naar plekken elders op de wereld, waar die kansen niet zo vanzelfsprekend zijn.

Student en bestuur

DEAL Foundation wordt geleid door een zevenkoppig studentenbestuur. Dit stuurt andere vrijwilligers aan, en houdt toezicht op meerdere goededoelenprojecten in landen over de hele wereld. Naast geld inzamelen, coördineert DEAL Foundation in samen -

werking met partnerorganisaties onder andere micro-financiering via zogenaamde Table Banking projecten. De drie lopende projecten zijn gevestigd in Bolivia, Cambodja en Zambia. Het doel is om gemeenschappen over de hele wereld op een duurzame manier te ondersteunen. ‘Mensen zelf laten ontdekken wat de beste manier is om dingen te doen’, vertelt Irthe Schoute, de projectcoördinator. Ze studeert Urban Studies aan Universiteit Leiden. Naast haar studie wilde ze graag meer uitdaging en meer ervaring opdoen. ‘Naar mijn mening is alleen academische kennis tegenwoordig niet genoeg om direct het werkveld in te kunnen. Daarnaast heb ik ook altijd interesse gehad in duurzaamheid, maar dan in combinatie met het sociale.’ Irthe leerde DEAL Foundation via haar huisgenoten kennen en solliciteerde toen het oude bestuur ging wisselen. ‘Je kan als student zijnde al bijdragen, een impact maken. Binnen deze fase in mijn leven vond ik dat een hele mooie kans.’

Acties bedenken

Als projectcoördinator houdt Irthe toezicht op de verschillende projectgroepen. Dit zijn kleinere groepen studenten die de leiding hebben over specifieke projecten in één van de landen waar DEAL Foundation hulp aanbiedt. ‘Je hebt een leiderschapsfunctie richting medestudenten die eigenlijk ook je vrienden zijn. Dat aansturen is in het begin best onwennig. Je leert vaardigheden als leiderschap en communicatie.’

Elke projectgroep is autonoom en bedenkt manieren om geld in te zamelen. ‘We houden een collecteweek waarin we old school langs de deuren gaan. In de herfst gaan we waarschijnlijk nog een benefietdiner organiseren. Ook is de projectgroep van

Zambia laatst tijdens de marathon in Leiden met een polaroidcamera gaan rondlopen. Dan kon je voor een paar euro een foto laten schieten bij de finish. Tijdens de El Cid, de introductieweek voor Leidse studenten, gaan we waaiers verkopen. En met Pasen had een van de groepen een grote vaas met eitjes gemaakt en dan mocht je raden hoeveel eitjes erin zaten om die te winnen. Het zijn laagdrempelige en studentikoze acties.’

‘Table Banking’

Los van deze kleinschalige, lokale initiatieven, zet DEAL Foundation in op een duurzame manier van hulp bieden aan gemeenschappen die dat nodig hebben, onder andere in de vorm van Table Banking. Dit is een soort kredietsysteem voor gemeenschappen met beperkte toegang tot financiële instellingen en internet. Een groep deelnemers komt bij elkaar en legt geld in. Zij zijn zelf nauw betrokken bij wat er met dat geld gebeurt en hebben dus zeggenschap over hoeveel er aan wie wordt uitgeleend. Die leningen worden gebruikt als investeringen in de lokale ondernemingen. Bijvoorbeeld een marktkraam waar ze eten of zelfgemaakt schoeisel verkopen. Door investeringen kunnen de deelnemers een consistenter inkomen creëren. Dankzij die toegenomen financiële zekerheid kan er meer worden geïnvesteerd in zorg en educatie.

De rol van DEAL Foundation in dit proces is het faciliteren van onder andere de samenkomst, de kluis en de trainingen voor financiële zelfredzaamheid die de deelnemers ontvangen. ‘Voor lokale bewoners die helemaal geen training hebben gekregen, is het niet zo vanzelfsprekend om hun financiën in de gaten te houden. Wat komt er binnen, wat gaat er uit, wat blijft er over en waar kunnen ze dat dan in investeren? Wij bieden trainingen aan zodat ze kunnen groeien in hun eigen onderneming en op die manier zichzelf uit de armoede kunnen tillen.’

Geef een man een vis…

Het bekende Chinese gezegde dat een je man beter kunt leren vissen dan een vis geven, is van toepassing

op de werkwijze van DEAL. Het recentste project in Bolivia illustreert dit. Het betrof een ondernemingswedstrijd voor jongvolwassenen die zich al met ondernemen bezighielden. De deelnemers kregen eerst twee dagen training over het opstellen van het bedrijfsplan. Daarna gingen ze zelf aan de slag. DEAL Foundation deelde als medejury een eerste prijs van duizend euro en een tweede prijs van vijfhonderd euro uit.

‘Die trainingen worden georganiseerd door partnerorganisaties. Zij zijn gespecialiseerd in de lokale cultuur. Alles gaat in overleg met ons, maar zij kunnen met een concreet plan komen omdat ze de deelnemers en de situatie daar kennen. Er zijn soms bijvoorbeeld politieke spanningen waar wij minder van op de hoogte zijn. Maar dan is het juist waardevol dat wij context krijgen over hoe het er daar lokaal aan toe gaat. Dat we ondanks dat wij in Nederland zitten toch inzicht krijgen in de dingen waar zij mee kampen.’

Volgens Irthe ligt daar de kracht van DEAL Foundation. ‘De combinatie van persoonlijke ontwikkeling voor de studenten en echt duurzame hulp kunnen bieden door middel van die microfinanciering, dat is wat DEAL uniek maakt. Het zou totaal niet van deze tijd zijn als wij naar zo’n land gaan om ze maar even te vertellen wat ze met hun geld moeten doen. Dat is onze plaats niet. Wij kunnen faciliteren dat zij zich kunnen ontplooien. Zo liften ze mee op de kansen die wij hier als studenten hebben.’ •

‘HET IS ONZE PLAATS NIET OM NAAR ZO’N LAND TE GAAN EN MAAR EVEN TE VERTELLEN WAT ZIJ MET HUN GELD MOETEN DOEN.’

Versnelling in de transitiebeweging?

‘Ik heb sterk de indruk dat we momenteel in een versnelling zitten’, zegt Jelleke de Nooy van Tol als ze praat over de transitietijd waar we in zitten.

Door JELLEKE DE NOOY VAN TOL

We zitten nu op een derde van de Transition Twenties, het liminale tijdperk tussen twee tijdperken in, de ‘tussenruimte’. The Decade of Action tussen 2020 en 2030. In deze tien jaar moet het echt gebeuren, de omslag naar een nieuwe samenleving, die goed is voor mens en planeet.

Nieuwe samenleving

In 2020 ontwierp klimaatdeskundige Tim van Hattem (WUR) een prachtig perspectief van een ecologische samenleving in Nederland, die tot uitdrukking komt in een ruimtelijke ordening die in samenhang is met water, bodem en cultuurhistorie. Daar wilden we naartoe, maar we hadden geen idee hoe.

In 2021 waren we nog aan het voelen hoe je dat nou moet doen, de chaos omarmen, waartoe professor Jan Rotmans ons oproept. In 2022 riep de Duurzame Dinsdag gemeenschap de Tweede Kamer op om de krachtiger wordende stroom duurzame initiatie -

ven vanuit de samenleving serieus te nemen. De politiek hoeft het wiel niet uit te vinden, de oplossingen voor een duurzaam Nederland zijn er al; die manifesteren zich in volslagen andere nieuwe bedrijvigheid. Nu in 2023 zien we – ineens lijkt het – overal om ons heen manifestaties van een nieuwe samenleving. Er zijn steeds meer mensen en organisaties die regeneratief werken en leven (opbouw), er zijn steeds meer mensen die mee protesteren tegen dat wat we niet meer willen (afbouw en ombouw).

Zichtbaar

Dat we ineens zoveel nieuwe ontwikkelingen zien is ook wel logisch. Filosoof Ken Wilber laat met zijn kwadrant mooi zien hoe er een incubatietijd is, bij individuele mensen en bij organisaties. In een voor de buitenwereld onzichtbare fase (linkerkant van het kwadrant) ben je aan het nadenken over verandering, hoe je je eigen gedrag of je bedrijf zou willen veranderen. Word je vegetariër, ga je autodelen, verhuizen, ga je toch dat voedselbos beginnen, sluit je je aan bij XR of investeer je in regeneratieve ontwikkeling? Pas als je de daad bij het woord voegt, dan wordt het zichtbaar in de buitenwereld.

En dat zichtbaar worden gebeurt ineens opvallend veel in 2023. We zien het in nieuwe regelgeving voor bedrijven, waarbij ze hun impact op natuurlijke hulpbronnen zichtbaar moeten maken; we zien het in true cost true price. We zien het in heel veel nieuwe voedselbossen, heel veel nieuwe herenboerderijen,

Voorlevers

de Nooy van Tol

steeds meer leden van Land van Ons, het ministerie van de toekomst, het Groenboerenplan. We zien het in toenemende krachtenbundeling in gemeenschappen in buurten en dorpen, die als commons willen gaan werken. Babette Porcelijn met een plan van aanpak voor een gelukkige wereld. De turnclub met global thinking, local acting. Er zijn Stadmakers, plekmakers, De Plaatsen, groene helden van de Drechtsteden.

En niet te vergeten de mensen die in boeken toelichten hoe we anders kunnen gaan werken. Damaris Matthijssen met Vrij, Gelijk, Samenleven; Jessica den Outer met Rechten van de natuur; Patrck Huntjens met Een nieuw sociaal contract; Paul Schenderling met Er is leven na de groei.

Overzicht in boekvorm

Het zijn er te veel om op te noemen. Daarom heb ik het boek Voorlevers van de nieuwe samenleving gemaakt. Het wordt een tijdschrift-achtig boek, dat op een heel toegankelijke manier laat zien wat er in Nederland allemaal al gebeurt op weg naar de nieuwe regeneratieve, inclusieve samenleving. Er zijn korte verhalen en heel veel kadertjes over mensen, orga -

Oproep aan optimisten

Investeer jij ook in de verspreiding van al dit goede nieuws? Help jij mee de versnelling van de transitie zichtbaar te maken? Ga naar het project Voorlevers van de nieuwe samenleving van Jelleke de Nooy, op www.voordekunst.nl en maak een keuze uit de vele mogelijkheden; zoals bijvoorbeeld drie boeken en een online gesprek van jouw team met mij.

nisaties en netwerken in de verschillende sectoren. Het boek geeft hoop aan iedereen die het in deze polycrisis even niet zo ziet zitten, want we zien dat het toch wel goed kan gaan, als we maar samenwerken! Van ik naar wij, van ego naar eco. De voorlevers bieden ook inspiratie om zelf stappen te zetten of je aan te sluiten bij een van de netwerken. Het boek wordt uitgegeven door Santasado www.santasado.com/nl/uitgeverij.html in oktober dit jaar. We houden de prijs laag: € 17,50. De crowdfundingactie is dan ook bedoeld om die lage prijs mogelijk te maken en om zoveel mogelijk boeken gratis neer te leggen bij huisartsenpraktijken; daar komen veel mensen die behoefte hebben aan een beetje hoop en inspiratie. •

Meer informatie: www.voorlevers.nl

Jelleke

Kwadrant Ken Wilber

www.greenpeace.nl www.solinatra.com www.unep.org

Oplossing voor plasticafval bestaat

Goed nieuws: Greenpeace pakt vervuilende plastics aan en nieuwe technologie biedt goede alternatieven voor deze plastics die bedreigend zijn voor de natuur, inclusief de mens.

Tijd voor de politiek om echt in actie te komen.

Het was geen voorpaginanieuws en velen zal het geheel ontgaan zijn, maar in mei vond de Verenigde Natiesvergadering inzake het wereldwijde plasticverdrag plaats in Parijs. Het doel van deze vergaderingen is om tot een wereldwijd juridisch bindend verdrag te komen. Daarbij worden de voorwaarden gesteld over hoe de transitie – weg van de huidige vervuilende plastics – kan plaatsvinden. Alleen door minder plastics te produceren kunnen we de gezondheidsrisico’s die we nu allemaal lopen, vanwege de chemicaliën in plastic, terugdringen.

Effecten van recycling

Maar we doen toch al zoveel, zul je denken. Ja en nee. Ja, met afvalscheiding en met recycling zijn stapjes gezet. Veel gemeenten zetten stevig in op recycling. En juist die goedbedoelde recycling kent een aantal grote risico’s.

Hoewel recycling aan de ene kant plastics hergebruikt, stimuleert recycling ook de productie van nieuwe plastics. Dat komt omdat recycling vaak ‘downcycling’ is. Dit betekent dat het plastic dat uit de recycling voortkomt van lage kwaliteit is. Om deze laagwaardige plastics toch nog te kunnen hergebruiken, worden deze gemengd met nieuw plastic. Zonder nieuw plastic is het hergebruik niet mogelijk. En zo leidt recycling tot een continue productie van nieuw plastic materiaal. Nieuw plastic dat bij de productie en na gebruik het milieu vervuilt.

Een grote hindernis voor het oplossen van het plasticprobleem is dus het sprookje van de recycling, dat voortdurend uitgedragen wordt door, zoals te verwachten valt, de petrochemische industrie, maar verrassenderwijs ook door veel consumentenmerken. Grote merken, inclusief het ons zo bekende Unilever prijzen het gebruik van recycling van plastics aan als een belangrijke bijdrage aan de oplossing. En dit terwijl de meeste plastic producten helemaal niet worden gerecycled. Op dit moment wordt slechts zo’n negen procent van het plastic daadwerkelijk gerecycled. Alle plastic recyclen kan ook niet, omdat de lage kwaliteit van gerecycled plastic, zelfs na aanvullen met nieuw plastic, nog steeds de kwaliteit niet haalt die nodig is om de standaarden voor voedselveiligheid bij bijvoorbeeld verpakkingen te bereiken. De stroom aan nieuw plastic blijft zo onze maatschappij instromen en ons milieu vervuilen. Doordat de producten bij de consumenten eindigen, wordt en passant het probleem van de milieuvervuiling verschoven van de industrie naar de maatschappij, lees: naar jou en mij.

Door ROLAND PLUUT

Met dank aan de verslagleggingen van Greenpeace over de VN Environmental Program vergaderingen en het Solinatra archief.

Gezondheidsrisico’s

Zorgwekkend is dat plastics niet alleen het milieu vervuilen, maar ook onze gezondheid bedreigen. Het blijkt nu dat de gezondheidsrisico’s bij recycled plastic nog hoger liggen. Er zijn kort samengevat drie hoofdroutes die leiden tot de toevoeging van extra giftige chemicaliën aan recycled plastics.

• Bijna alle plastics worden gemaakt van een combinatie van koolstof (vooral uit olie/gas) en giftige chemicaliën. De giftige chemicaliën uit het plastic kunnen terugkomen in het materiaal na het recyclingproces. Bij recycling zijn deze giftige chemicaliën dus niet zomaar al weg.

• Tijdens gebruik, afvalverzameling, opslag en het recyclingverwerkingsproces kunnen plastics in contact komen met giftige stoffen zoals pesticides en andere gevaarlijke stoffen. Het is algemeen bekend dat plastics deze giftige verontreiniging opnemen. Na het recyclingproces komen deze giftige chemicaliën in het recycled plastic terug.

• Tijdens het recyclingproces worden de plastics verhit. Deze verhitting kan leiden tot de vorming van nieuwe giftige chemicaliën. Ook deze giftige chemicaliën vinden hun weg naar het recycled plastic. Deze ongewenste toevoegingen van giftige chemicaliën aan recycled plastics zijn niet te voorkomen. Dat is zorgwekkend, omdat er ook al kankerverwekkende stoffen en stoffen die leiden tot ernstige aandoeningen aan hart en vaten, of diabetes in recycled plastics zijn aangetroffen.

De algemene verwachtingen zijn dat de productie van plastics in 2060 drie keer zo hoog is als nu. Haast onvoorstelbaar als we zien wat een enorme schade plasticafval nu al aanricht in bijvoorbeeld de oceanen, en de mate waarin plastic onze voedselketen steeds meer verontreinigt. Als er niet wereldwijd maatregelen worden genomen om de productie van plastic terug te dringen, is de vervuiling straks wellicht onbeheersbaar.

De oplossing bestaat

Wanneer er minder plastic moet worden gebruikt, dan zijn er dus andere materialen nodig. Greenpeace pleit in de recente VN-vergaderingen in Parijs dat het verdrag veiligere, gifvrije materialen en op hergebruik gebaseerde, afvalvrije economieën moet bevorderen, nieuwe banen moet cre -

e ren om deze praktijken te ondersteunen, de gezondheid van mens en planeet moet beschermen, het gebruik van hulpbronnen moet minimaliseren en moet zorgen voor een rechtvaardige transitie voor werknemers en getroffen gemeenschappen in de kunststofvoorzienings- en afvalketens. Behalve dat organisaties zoals Greenpeace zich onvermoeibaar inzetten om eraan bij te dragen dat nieuwe verdragen, maar ook nieuwe Europese richtlijnen zich richten op het terugdringen van plastic zijn er gelukkig ook nieuwe initiatieven. Materialen die de chemisch verontreinigde plastics kunnen vervangen. Die dezelfde gebruikservaringen bieden als de traditionele vervuilende plastics, maar worden gemaakt van de restanten uit de landbouw en voedselindustrie. Deze nieuwe materialen, zoals Solinatra, ontbinden na gebruik op natuurlijke, schone wijze in water, CO2 en biomassa. Dus zonder microplastics of vervuilende chemicaliën achter te laten.

De technologie is feitelijk klaar voor een schone toekomst. Hierbij daarom een uitnodiging aan onze Tweede Kamer en straks de nieuwe regering, maar ook aan de VN en EU om er werk van te maken dat verdragen, wet- en regelgeving erop toezien dat deze oplossingen ruim baan krijgen om de vervuilende plastics te vervangen. Liever vandaag dan morgen. •

Duurzame mobiliteit

Dit is een eParkourer

Aan opvallende tweewielers geen gebrek in het huidige straatbeeld. Elektrische fietsen, steps, scooters en alle variaties hierop zijn de normaalste zaak van de wereld aan het worden. Daar gooit BMW Motorrad nog een duurzaam schepje bovenop met de komst van de nieuwe BMW CE 02. Deze volledig elektrische tweewieler houdt het midden tussen een e-scooter en een emotorfiets voor stadsvervoer. Begin 2024 kunnen we het apparaat hier op straat verwachten.

Het wordt een opvallende verschijning, voorzien van een chassis met double loop -buizenframe, telescopische vorken, enkelzijdige swingarm en gegoten lichtmetalen velgen. De nieuwe CE 02 heeft standaard een externe lader met een laadvermogen van 0,9 kW, waarmee opladen via een standaard stopcontact snel en gemakkelijk verloopt. Een snellader met een laadvermogen van 1,5 kW is tegen meerprijs beschikbaar.

BMW noemt de tweewieler een ‘eParkourer’ met een progressief design, nieuwe proporties en veel ruimte voor personalisatie. Standaard kun je kiezen uit twee rijmodi: ‘Flow’ en ‘Surf’. Vind je dat niet voldoende, dan is de rijmodus ‘Flash’ – we gokken erop dat die de kans op snelheidsboetes mogelijk doet stijgen – optioneel verkrijgbaar. Vanaf zestien jaar mag je al rondtoeren op de CE 02, maar dat is vast niet de reden voor de lage zithoogte. Tot slot vermeldt het specificatieoverzicht de aanwezigheid van een ‘achteruitrij-assistent’. Dat is waarschijnlijk een technisch snufje en niet een meegeleverd persoon in bijpassend BMW Motorradtenue, al zou die wel als bijrijder passen op het zadel van deze hippe tweezitter. • www.bmw-motorrad.nl

Elektrische auto als energiebron voor thuis

Bidirectioneel laden betekent dat je de energie van je elektrische voertuig (EV) kunt gebruiken in je woning. Dus niet alleen stroom uit het stopcontact om je auto op te laden, maar ook de andere kant op. Wallbox, het bedrijf dat ‘s werelds eerste bidirectionele EV-thuislader ontwikkelde, komt nu met de Quasar 2. Met deze lader kun je als EV-bezitter besparen op je energiekosten, tot wel duizend euro per jaar. Bovendien bevordert het een duurzame leefstijl en help je mee de toenemende druk op het elektriciteitsnet te compenseren. Kortom, de Quasar 2 transformeert een EV in een krachtige nieuwe energiebron voor thuis. Door de bank genomen kan een EV een gemiddeld Europees huis voor meer dan drie dagen van stroom voorzien. • www.wallbox.com

ZET HET OPTIMISME VOORT!

Ons bestaan op deze planeet is aan tijd gebonden. Dat is iets wat je niet kunt veranderen, dus een beetje optimist maakt zich daar niet al te druk over. Wat wel van belang is: hoe laat je de wereld achter?

Wil je iets positiefs nalaten, dan kan dat door de boodschap van dit blad nog lang te laten doorklinken. Dit doe je door een legaat te schenken aan Optimist magazine. Je notaris weet er alles van.

Word ooit een schenker die als optimist blijft voortleven. Maar blijf voor nu eerst abonnee of trouwe koper van dit blad. Tot het zoete einde. Dan wensen wij dat je minstens 110 wordt.

Dansen met de draak

De Storytelling Academy onderzoekt hoe we een rol kunnen spelen bij het tevoorschijn toveren van een nieuw verhaal voor de wereld en organiseert daarom een Storytelling Event op 21 september 2023.

Op grote schaal klinkt de roep om een nieuw ‘narratief’ voor de wereld. Het besef dat het oude verhaal waar we onze samenleving op hebben gebouwd, niet meer werkt en dat een nieuw verhaal nog geboren moet worden, dringt in alle geledingen van de maatschappij door. Het oude verhaal, waarin streven, vechten, ego en ratio centraal stonden, heeft ons verdeeld, eenzaam gemaakt en de aarde uitgeput, maar het nieuwe verhaal is nog niet geboren. We zijn het over heel veel dingen vooral óneens met elkaar. In dat schemergebied, tussen het oude en het nieuwe, schuurt het, groeit onzekerheid, woede, verzet, tegenstellingen lijken groter te worden en de uitweg is moeilijk te vinden.

Verbeeldingskracht

Verhalen kunnen ons de weg wijzen. Ze leren ons dat de duisternis altijd de opmaat vormt voor het licht, hoe we de verbinding kunnen herstellen, de weg naar binnen kunnen bewandelen. Ze bieden ons zicht op de bedoeling

en leren ons hoe we kunnen dansen met de draak die bovenop de schat zit. Vertrouwen, overgave en verbeeldingskracht zijn cruciaal in moeilijke tijden.

Storytelling Event

De Storytelling Academy organiseert rond dit thema een bijzonder evenement. Het belooft een dag vol dromen, levenslust en inspiratie te worden. Met verhalen van Joseph Oubelkas, Harry Piekema, Marius Gosschalk, Mieke Bouma en Henk Hofman over hoe je kunt ‘dansen met de draak’ en hoop houdt in onzekere tijden. ’s Middags tijdens inspirerende workshops onderzoeken we wat deze tijd van ons persoonlijk vraagt, hoe we perspectieven kunnen ontwikkelen en stem kunnen geven aan een verhaal voor de wereld dat het licht wil zien. Met een magisch openingsritueel en een slotceremonie met muziek en koorzang.

‘Change the story…’

Zal het lukken een nieuw verhaal op te diepen uit de duisternis, te

midden van de chaos en verwarring? Kunnen we de contouren schetsen voor een verhaal dat ons optilt, verbindt en beelden van de toekomst schetst? Wat vraagt dat van ons? Laten we onze verbeeldingskracht optimaal benutten. Immers: ‘Als we ons de toekomst niet kunnen voorstellen, kunnen we hem ook niet creëren.’ Dus: Change the story, create the future. •

Meer informatie: www.storytellingacademy.nl/event/

Waar: Het Huis Utrecht (op loopafstand van Utrecht CS)

Wanneer: donderdag

21 september 2023

Tijden: inloop 9:30 uur; aanvang 10.00 uur; einde 17:30 uur

Kosten: Ticket voor 1 persoon: € 295,- incl. BTW

Kom je met meer mensen tegelijk? Dan kunnen we korting bieden. Neem dan contact op met de Storytelling Academy via info@storytellingacademy.nl.

‘Kom naar het event en word deel van een nieuw verhaal.’

Govert Derix

Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur. Zijn roman De boom is verkrijgbaar via de webshop van de Optimist .

Leren van foute schoenen

Zeven jaar geleden liep ik met mijn jongste zoon van Porto naar Santiago de Compostela. Dat kan op vele manieren, maar de klassieke route gaat door het Portugese binnenland. Je kunt echter ook langs de kust lopen, tot aan het dorpje Caminha bij de monding van de Miño, en daar met een boot de grensrivier oversteken naar Spanje. We waren dat niet van plan, maar door een foute afslag, ergens in de buurt van Vila do Conde, gebeurde het. Er volgden meer foute afslagen, waardoor we soms uren over het strand liepen en overnachtten op wonderbaarlijke plekken met heerlijke maaltijden waar geen andere pelgrim te bekennen was.

Ook in Spanje ging het een paar keer lekker mis. Dat kwam ook omdat we er een sport van maakten om ’s ochtends in het donker al op pad te gaan en de weg te zoeken met onze zaklantaarns. De laatste dagen liepen we samen met een studie-adviseuse uit Duitsland en een avonturier uit Canada. Ook zij vonden het geen probleem om soms een foute afslag te nemen. Ren, zo heette de Canadees, had gelezen dat het op de dag van onze aankomst in Compostela waarschijnlijk zou regenen, maar dat het op de dag daarna stralend weer zou zijn. ‘Tijd om te verdwalen en een dag extra te pelgrimeren!’, besloten we.

Niet ver van Compostela ligt Padrón, bekend van de groene pepertjes. Er ligt daar ook een klooster dat pelgrims ontvangt. We overwogen er te overnachten en pas een dag later de laatste kilometers naar de kathedraal der kathedralen te lopen. Maar opnieuw verdwaalden we. Om niet kilometers terug te hoeven lopen, klommen we over een hek, liepen over de vluchtstrook van een

snelweg, doorkruisten een oerwoud-achtig bos – en bereikten alsnog het klooster van de peperpaters die ons trakteerden op een avondmaal met pimientos als entree en als hoofdgerecht. We deden mee aan de avondmis en toen we terugliepen door de kloostergang prijkte boven het stenen kruis op de patio een regenboog als bekroning van onze verkeerde afslagen.

Maar er speelde nog iets anders. Meteen op de eerste dag van onze camino kreeg mijn zoon pijn in zijn voeten. Pas na een paar dagen beseften we dat niet zijn voeten het probleem waren, maar zijn fonkelnieuwe schoenen. Thomas heeft een lastige maat, en na tal van schoenen passen in diverse winkels hadden we de knoop doorgehakt en deze dan maar gekocht.

Na dagen strompelen hing een voortijdig staken van onze pelgrimage in de lucht. Ik zie het nog gebeuren: na weer een foute afslag grapte ik dat het aan zijn foute schoenen moest liggen. Woest schopte hij ze uit en schoof zijn plastic teenslippers aan zijn gekwelde voeten. En zie: hij vloog! Zo kon het dus ook! Tien dagen later betrad hij het zonovergoten plein voor de kathedraal van Santiago op slippers.

Jarenlang stonden zijn boots hier in de kast. Een tijdje terug bracht ik ze naar de kringloopwinkel. Hopelijk zitten ze nu iemand als gegoten en heeft de persoon er veel plezier van – bijvoorbeeld ook in de vorm van een paar foute afslagen en de avonturen en levenslessen waartoe ze kunnen leiden. Voor een pelgrim geldt immers wat voor alle mensen geldt: alles bestaat om van geleerd te worden. •

Foto: Jean-Pierre Geusens

‘Maak mooie herinneringen met mensen die je liefhebt.’

In de meeste wereldverbeteraars schuilt iets van optimisme, variërend van een beetje tot heel veel. We stellen zeven vragen aan iemand die een lans breekt voor een mooiere, gezondere of rechtvaardigere samenleving. Deze keer is dat Sofie van den Enk.

Op een schaal van 1 tot en met 10, hoe optimistisch ben jij?

‘Ik zou zeggen 7; mijn optimisme is erfelijk belast vanuit mijn vaders kant met een behoorlijke dosis somberheid. Alleen het woord optimisme is daardoor al een beetje complex. Optimistisch is tot daar aan toe, maar het mag nooit naïef worden. Optimisme moet je verdienen door je in te zetten voor het goede en dan nog; er zijn geen garanties.’

Wie of wat is jouw belangrijkste inspiratiebron?

‘Ieder mens dat het goede doet, liefdevol is en kan vergeven. En bomen doen ook altijd een hoop op het gebied van inspiratie.’

Wat is het grootste obstakel dat je in je leven hebt overwonnen?

‘Ik heb meerdere depressies gehad. Niet de somberheid zelf maar het feit dat je bijna nergens meer toe komt maakt het zo moeilijk om er weer uit te klauteren. De enige manier voor mij om daar uit te komen is met vrienden en familie (die hoeven niks te doen, behalve er zijn en snappen dat je niet altijd je telefoon op kan nemen of iets kan zeggen), specialistische hulp (ik heb een hele fijne psychiater) en medicatie (dat is geen taboe en je wordt er niet iemand anders door; dankzij de medicatie kun je juist jezelf zijn). En als dat dan lukt, dan bewijs je toch wel wat talent voor optimisme.’

Achter welk motto sta je?

‘In een Frans gedicht van Jean Moréas dat een gepensioneerde psychiater mij leerde kennen toen ik zeventien was, staat een mooie zin. Het begint al met dat je niet moet zeggen dat het leven een groot feest is, dat dus erg aansluit bij mijn overtuiging tegen naïviteit. Maar ook dat je niet moet zeggen dat het een oneindig tranendal is. En dan staat er “goûtez tous les plaisirs et souffrez tous les meaux”. Je moet het goede ervaren (letterlijk: het plezier proeven) en de pijn omarmen (het kwaad ondergaan) in het leven. Alleen in het kennen van beide schuilt wijsheid en geluk.’

Wat vind jij dat iedereen zou moeten weten?

‘Van mij hoeft niemand iets te weten; ja precies dat wat jij nodig hebt in jouw leven. Maar dat weet je zelf. Vertrouw daarop. Oké, misschien dan dat borstvoeding niet de enige weg is naar goed moederschap.’

Zeven vragen aan Sofie van den Enk

1

Sofie van den Enk Foto: Talent Kitchen

Een krui-tocht, over Aarde

Wat is het meest vrolijk makende dat je ooit hebt gedaan?

‘Naar Amerika reizen met mijn man, kinderen en mijn moeder. Wat was dat leuk! Door generaties samen te brengen en nieuwe dingen te ontdekken met elkaar versterk je de hele samenhang in je leven. Ik ben ooit met mijn vader naar Peru geweest en dat was ook zo geweldig. Toen hij vorig jaar overleed, was het zo troostrijk dat we samen die herinnering hadden gemaakt. Dat is de les: maak mooie herinneringen met mensen die je liefhebt zolang het kan.’

Wat is jouw positieve tip voor onze lezers?

‘Toen ik net gescheiden was ben ik met een paar vrouwen in dezelfde situatie in een appgroep gegaan. Wij delen nagenoeg alles met elkaar. Vriendschappen geven mij zoveel; plezier, herkenning, steun, en dus heel veel vrolijkheid. Koester je vriendschappen. En dan nog twee luistertips: Groene Oren, de podcast van Staatsbosbeheer en qua muziek, het debuutalbum van mijn dierbare vriend, het Groningse multitalent Anne Jan Toonstra, sprookjesachtig mooi. The Right to Disappear kan ik blijven luisteren omdat ik het gevoel heb, dat het misschien wel over mij gaat.’ •

Over Sofie van den Enk

Sofie van den Enk is veelgevraagd dagvoorzitter, Amerikanist en presentator. Haar boek De Melkfabriek zette de borstvoedingswereld op zijn kop met het idee dat borstvoeding leuk is als het lukt, maar dat het geen heilig moeten is. Ze won in 2014 Wie is de Mol en presenteerde allerlei programma’s voor KRO-NCRV, waaronder De keuringsdienst van waarde. Met haar monoloog op het Depressiegala in 2018 kwam ze uit voor haar eigen sombere episodes en sindsdien zet ze zich in voor meer openheid over mentale gezondheid. Als ambassadeur voor Edukans maakt ze zich ook hard voor goed onderwijs in ontwikkelingslanden. Ze woont in Utrecht met haar Amerikaanse man en haar twee kinderen Magnus (11) en Reina (9).

tijdens diens Krui-tocht over Aarde in het voorjaar van 2022. Het werd een speelse voettocht met een kruiwagen vol aarde, van Varik in de Betuwe naar de Franse hoofdstad.

De wandeltocht van ruim vijfhonderd kilometer kende als eindpunt het hoofdkantoor van UNESCO in Parijs. Henry stelde de VN-organisatie, die waakt over culturele en natuurlijke monumenten, voor om de hele Aarde op de Werelderfgoedlijst te zetten. Dat deed hij uit de grond van zijn hart.

Jan beschrijft op poëtische wijze de tocht van 45 dagen die hij deels daadwerkelijk meeliep; alle andere dagen was hij er virtueel bij.

Dit prachtige boek is nu in beperkte oplage te koop. De opbrengsten gaan naar Het Veerhuis, zodat zij betekenisvolle dingen voor de Aarde kunnen blijven doen.

Een krui-tocht, over Aarde | Jan Kleefstra

ISBN: 9789082832754 | 111 pagina’s | € 15,-

KOLOSSEN VAN BETON

We kennen ze allemaal, die grote gebouwen met een imposante maar grijze uitstraling. Grijs is nu eenmaal de kleur van beton; de architecten van deze kolossen hebben er bewust voor gekozen om het grijs niet te maskeren.

De aula van TU Delft, het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit in Amsterdam, de Hofpoort in Rotterdam, het Eindhovense Evoluon, de Stadsschouwburg van Nijmegen, de watertoren in Dokkum; het zijn voorbeelden van gebouwen die vallen onder de noemer ‘brutalisme’. De bekende Frans-Zwitserse architect Le Corbusier hield op 14 oktober 1952 een toespraak waarin hij de term béton brut (ruw, onafgewerkt beton) introduceerde, wat een belangrijk stijlkenmerk zou worden van het brutalisme.

In het pas verschenen – en eveneens kolossale – boekwerk Bruut | Atlas van het brutalisme in Nederland komen we de volgende passage tegen: ‘Het brutalisme beleeft momenteel een renaissance. Lange tijd vielen “die lelijke betonnen monsters” onder de sloophamer, tegenwoordig worden ze steeds vaker getransformeerd of gerevitaliseerd.’ De auteurs rekenen erop dat het bijdraagt aan verdere herwaardering van het brutalisme in Nederland en dat er tenminste één gebouw mee van de sloop gered wordt.

Wij hopen het vol optimisme met ze mee, want ook in het kolossale kan schoonheid zitten. Dat staat als een betonnen paal boven water.

Rechts Sterrentoren, Utrecht.

3

1 Evoluon, Eindhoven.

2 Metro Oostlijn, Amsterdam.

3 Cubicus, Universiteit Twente, Enschede.

4 Uitbreiding hoofdbureau politie, Den Haag.

5 Kantongerecht, Amsterdam.

Links Campus Woudestein, Erasmus Universiteit Rotterdam.

Bruut | Atlas van het brutalisme in Nederland

Arjan den Boer, Martijn Haan, Bart van Hoek, Martjan Kuit en Teun Meurs

Uitgever:

WBOOKS

ISBN:

9789462585379

320 pagina’s € 69,95

Verkrijgbaar in de webshop.

Babz Verhoeven

Ze is werkzaam als helper, vocal coach bij Vocalized en singersongwriter. Verdiepte zich in NLP, is gediplomeerd RETtherapeut en volgt de opleiding Neuro Emotionele Integratie. (www.babzverhoeven.nl | www.vocalized.nl)

Inlaatklep

Soms wil ik, net zoals iedereen met een kloppend hart, even stoom afblazen, ‘het’ eruit gooien, de teugels laten vieren, de bloemetjes buiten zetten. Zelf identificeer ik me niet direct met het vrimibo-typje of de zaterdagse kroegtijger maar deze momenten komen gewoon als de wijn rijp is. Als vanzelf.

Gelukkig kan ik goed luisteren naar mezelf en weet ik wat me opent. Een uurtje achter mijn piano, een wijntje met mijn lief, bij een winterdip in mei een tripje naar Nice boeken… het is mij niet vreemd. Uiteraard kun je ook verzot zijn op origami, hamsterknuffelen of andere hobby’s. Niks zo persoonlijk als ‘vrije tijd’. Wat een raar begrip eigenlijk. Tijd is altijd vrij maar zo ervaren we het niet. Ik las ooit een mooie quote: ‘In de vrijheid van de geest is het alle dagen feest’ en die voel ik ook echt. Misschien moet ik het eens op een T-shirt laten printen.

Vaak voelt iemand het wel als de Red Bull niet aan te slepen is, of wanneer je zo in de flow zit dat je niet kunt stoppen. Het is minder duidelijk als je niet weet hoe je energyflow kunt genereren. Dan bestaat de kans dat je je laat leven door je agenda en voelt niets als ‘vrije tijd’. IJsvrij was per definitie iets leuks, want het woordje vrij kwam erin voor. En zelfs wanneer we als volwassenen zelf onze tijd kunnen indelen komen we vaak niet eens toe aan onze uitlaatklep (niet te verwarren met uitlaaDklep).

Daarom wil ik iedereen wakker schudden en wijzen op de INlaatklep! Bewust dát binnenlaten wat jou voedt, stimuleert, uitdaagt, laat lachen. Dat is leven. En dat is ontvangen. Wanneer je vaak het gevoel hebt dat je leegloopt of ‘te veel gegeven hebt’, kun je in plaats van je te richten op wat je uitdeelt eens kijken naar wat er binnenkomt. Zie je jezelf als een ontvanger die wensen vervult en reageert op anderen, of zie je jezelf als een zender van wat je wilt ontvangen? Waar je je mee wilt inlaten (of is dat dan toch inladen?).

Hoe duidelijker ons signaal, hoe moeitelozer we kunnen afstemmen op wat er in ons leeft en op wat er van ons verwacht wordt. Bewuster en extra genieten van goed gezelschap, een compliment, wind mee op de fiets, een perfect gekookt eitje… bestempel het als inlaatklep. Geef je over. Helemaal! Want 99 procent overgave is geen overgave. Dien de keizer (het hart), en daarna de koning (de mind) en maak je verstaanbaar via de dienaar (je stem). Waar we ons mee inlaten is als een soort Barbapapa: het past zich aan en wordt een stukje van ons. Net zoals het gevoel dat je van je beste vrienden krijgt. Het blijft aan je kleven. Maar laat ik me daar nu niet over uitlaten. •

Babz draagt het ‘doorgeefcolumnstokje’ over aan Ray Klaassens.

‘TIJD IS ALTIJD VRIJ MAAR ZO ERVAREN WE HET NIET.’

Hoe autistisch ben ik?

Psycholoog Gijs Lauret (43) moest ‘meerdere mentale verkeersdrempels over om aan het schrijfproces te beginnen’. Het resultaat mag er zijn: Iedereen autistisch is een helder en amusant boek dat bij veel lezers een gevoel van herkenning oproept.

Zelfs bij optimisten.

Door

BRIAN DE MELLO

Gevraagd naar zijn drijfveer om dit boek te schrijven, zegt Gijs Lauret: ‘Ik heb altijd wel een neiging tot schrijven gehad. In de periode nadat ik uitviel op mijn werk en me afvroeg hoe dat kwam, ontdekte ik zoveel waarvan ik denk en hoop dat het ook voor andere mensen nuttig kan zijn. Vandaar dit boek.’ De reacties tot nu toe zijn positief; veel mensen herkennen zich in Iedereen autistisch. Dat staat volgens Gijs los van wat voor diagnose mensen al dan niet hebben. ‘Want dat is ook het idee van het boek, om verder te kijken dan diagnoses en hokjes. Dat je dingen op een andere manier

kunt bekijken. Ik vind mezelf oprecht geen bijzondere jongen; we doen allemaal ons best en zijn allemaal op onze eigen manier ook kwetsbaar.’

Een eigen beeld

Links en rechts zijn er wat mensen geweest die aangaven moeite te hebben met de titel van het boek. Ook daar heeft Gijs begrip voor. ‘Kennelijk deed de titel ze pijn, en dat doet mij dan ook weer pijn. Als je zelf dagelijks vastloopt omdat de wereld heftig voor je is, of je hebt veel moeite om voor je autistische kind te zorgen, dan komt Iedereen autistisch niet lekker binnen.’

Boekfragment

Het is duidelijk dat alles staat of valt met het beeld dat mensen van autisme hebben. Gijs beaamt dit: ‘Dat is nou precies het punt: hoe wil je autisme zien? Vraag honderd mensen wat autisme is en je hebt honderd verschillende autismes. Iedereen heeft er een eigen beeld bij, variërend van heel ernstig hulpbehoevende mensen die de hele dag begeleiding nodig hebben, tot mensen die goed functioneren omdat ze bijzondere kwaliteiten hebben die niemand anders heeft.’

Dan is de volgende vraag: waar begint autisme en waar houdt het op? ‘Het is volgens mij heel fluïde. Er is ergens een grens, maar die grens maken we zelf. En vooral: vanuit welke invalshoek kijk je naar autisme? Toen ik in het diagnostisch traject zat, bekeek ik mezelf en wat ik had gedaan heel sterk met de bril van “valt wel of niet onder autisme”, een beetje zwart-wit, en later kwam de nuancering. Een diagnose zegt wel iets, maar ik zie een glijdende schaal daarin. De diagnose autisme wordt steeds vaker gesteld en ik denk dat het nog gaat toenemen in de komende jaren, maar het gaat erom wat het voor jou betekent. Wat is jouw persoonlijke profiel, waar liggen je kwaliteiten, waar je kwetsbaarheden? Die vraag kun je aan iedereen stellen.’

Uitschieters

Gijs haalt uit de wetenschappelijke literatuur nog een constatering: ‘Als het denken en waarnemen gedetailleerder

worden, en minder globaal, dan krijg je mensen met meer uitschieters; meer “uitgesprokenheid” in persoonlijke kenmerken. De kwaliteiten en kwetsbaarheden komen verder uit elkaar te liggen. Je krijgt mensen wiens profiel minder in balans is, minder gemiddeld. Daardoor loop je een grotere kans om vast te lopen of in de hulpverlening terecht te komen.’

Op de vraag of hij zichzelf optimistisch vindt, volgt een reactie waarin menig gedetailleerd denker zich zal herkennen: ‘Hoe bedoel je? Optimistisch over de wereld? Over mijn kinderen? Over mijn werk? Deze vraag is heel algemeen, maar het antwoord juist heel contextafhankelijk!’ En dan, in alle rust en balans: ‘Ach, ik kan best optimistisch zijn, maar zie vaak meer lichtpunten voor een ander dan voor mezelf.’

Autistische eigenaardigheden

Wie zijn vrienden goed leert kennen, komt erachter dat uiteindelijk iedereen op geheel eigen wijze knettergek is. Zo is dat ook met mij, want ik bezit een hoop eigenaardigheden op grond waarvan je gerust kunt zeggen dat ik behoorlijk van lotje getikt ben. Voorheen schaarde ik de meeste van mijn maffe trekjes onder de noemer ‘eigengereidheid’. Maar het grappige is dat je veel van deze eigenaardigheden in verband zou kunnen brengen met autisme, alle reden dus om er hier wat dieper op in te gaan.

Dus popcorn erbij mensen, hier gaan we!

Stimmen

‘Stimmen’, volgens mij valt het woord hier voor de eerste keer. Stimmen is zelfstimulerend gedrag om de eigen prikkelverwerking te reguleren en daarmee spanningen te reduceren. Over zulke repetitieve motorische bewegingen (criterium B1) schreef ik eerder op pagina 77. En reken maar dat ik heimelijk een fanatiek stimmer ben. Voorheen had ik er nooit zo’n erg in, maar nu ik mij er eenmaal bewust van ben merk ik dat het stimmen bij mij de godganse dag vrijwel onafgebroken doorgaat, vooral in de vorm van subtiele motorische activiteit. Deze herhalende bewegingen zijn meestal onopvallend voor anderen, want ik heb een vrij rustige uitstraling en kom bepaald niet over als een zenuwpees. En toch ben ik dat kennelijk, want het is werkelijk niet te filmen hoeveel spanning er schijnbaar uit mijn systeem moet worden weggesluisd. Als ik ondertussen ook nog nerveus ben dan loopt het

‘Er is ergens een grens, maar die grens maken we zelf.’

helemaal uit de klauwen. In mijn hoogstpersoonlijke casus kent stimmen veel verschillende verschijningsvormen, waarvan sommige best apart zijn.

Mijn armen en benen zijn het meest actief. Dikwijls zit ik zachtjes op en neer te wippen met mijn voeten of trommel ik met mijn tenen op de grond. Of ik geef met mijn tenen druk op de vloer, met korte pauzes tussen de drukmomenten. Daarnaast doe ik intensief aan onopvallende en voor de medemens niet waarneembare spiertrekkingen in armen en benen. Ik wrijf in mijn handen, wriemel met of aan mijn vingers, aan loszittende velletjes of aan kleine stukjes nagel. Aan nagelbijten heb ik geinig genoeg dan weer een broertje dood, echt ranzig vind ik dat. Daarnaast wrijf ik met mijn handen over mijn broek of trui en krab ik vaker dan anderen op mijn hoofd. Ook trommel ik geruisloos met mijn vingers op mijn bovenbenen, een stoelleuning of tafel en zonet al typende nog op de zijkant van mijn laptop. Sinds de puberteit knak ik mijn vingerkootjes af en toe, tot ergernis van velen. Als ik een voorwerp in mijn hand heb, dit kan een potlood, sleutelbos of desnoods een machinepistool zijn, wriemel ik ermee terwijl ik met mensen praat en wanneer ik op de fiets zit dan draai ik die rubberen handvatten in rondjes om mijn stuur heen. En als Arianne en ik onderuitgezakt naar een serie kijken dan aai ik dikwijls haar arm of been terwijl zij als ze moe is kregelig wordt van die herhalende bewegingen. Dit heeft ze me al honderden keren uitgelegd, maar ik ben een heuse aairecidivist. Voor meerdere van

deze bewegingen geldt dat er een voorkeur is deze symmetrisch uit te voeren, dus links en rechts tegelijk of anders links en rechts om de beurt. Asymmetrisch is op zich oké, maar symmetrisch voelt relaxter. Sowieso beweeg ik veelal automatisch en onbewust, maar zo gauw ik mijn zenuwtrekjes gewaarword ga ik er meestal mee door omdat het bewegen letterlijk ontspant.

Ongemerkt tandenknarsen mag nog toegevoegd aan de stimlijst, en als het een beetje meezit is dat uiteraard symmetrisch knarsen. Verder beweeg ik met mijn tong langs de binnenkant van mijn gebit: de ene kant op, de andere kant op en weer terug. Ook heb ik een geschiedenis van m’n keel schrapen en neus ophalen, hoewel mijn misdragingen op dat gebied al fors zijn afgenomen. Ik ben hypersensitief voor wat zich zoal in mijn neus en keel ophoudt, dus wanneer ik ook maar het minste of geringste beetje snot vermoed dan wil ik dat weggewerkt hebben en begin ik te snuiven of te schrapen.

In gezelschappen anders dan het gezin houd ik dit rare gedrag overigens bewust beperkt. We hebben echter periodes gekend dat Arianne er in bed wakker van werd als ik in de woonkamer aan zo’n schraapconcert begon.

Dwangmatigheidjes en weerstand tegen verandering

De meeste zijn subtiel en vormen geen hindernis in mijn dagelijks

bestaan, maar stiekem knal ik uit elkaar van de dwangmatige trekjes. Zo stap ik vaak niet of juist wel op de randen van de stoeptegels. Dit is geen halszaak en ik kan er prima mee ophouden, maar meestal begin ik er opnieuw mee voordat ik het zelf doorheb. Verder heb ik een tijdlang vrij consequent viermaal op het knopje gedrukt als ik bij een stoplicht moest wachten. Korte tijd was dit zelfs vier maal vier is zestien keer drukken, maar dat begon me al gauw te irriteren omdat het zo lang duurde. Tijdens corona viel ik terug op eenmaal drukken met mijn mouw in plaats van mijn vinger, dus de minister van Volksgezondheid kon trots op me zijn. Sindsdien is het bij één keer gebleven, of iets vaker als het rode licht me te lang duurt. Bij het afkloppen van gewaagde of morbide voorspellingen hanteer ik onverminderd vier maal vier keer kloppen en dit moeten wel zestien zorgvuldige klopjes zijn, want anders gaat het geheid mis. Geloof ik dat echt? Nee natuurlijk niet, maar een iets meer ontspannen gevoel is ook wat waard.

Naast dit rare geklop ben ik een informatiejunkie. Ik ga niet makkelijk slapen zonder dat ik even enkele nieuws- en voetbalapps heb gecheckt: een rondje langs de velden van Fot-Mob, mijn favoriete voetbalstatistiekenapp, werkt hartstikke rustgevend. Fijn even spieken wat Nederlandse spelers ervan hebben gebakken in de Indonesische

‘Ik ben hypersensitief voor wat zich zoal in mijn neus en keel ophoudt.’

competitie of de laatste resultaten opslurpen uit Frankrijk. En zo eindeloos veel persoonlijke spelersgegevens absorberen: geboortedatum, lengte, marktwaarde, aantal wedstrijden, doelpunten, assists en vorige clubs. En dan vergeet ik nog de individuele spelersdata per wedstrijd zoals de passnauwkeurigheid, het aantal geslaagde dribbels, de doelpogingen en de tackles. Daar slaap ik toch net iets lekkerder op en het liefst heb ik dan de krant ook al uitgelezen. Maar hierin zit gelukkig enige speelruimte, want anders zou mijn leven een onhoudbare toestand worden. Verder heb ik de laatste jaren een bescheiden podcastverslaving opgebouwd, maar in de frequentie en bevrediging daarvan bestaat wel wat flexibiliteit. Dus een dagje later luisteren of desnoods een aflevering overslaan behoort bij de meeste podcasts tot de mogelijkheden. Fruit eten gebeurt ook nogal dwangmatig, want er moet in principe symmetrisch gegeten worden. Dat wil zeggen dat ik eerst een mandarijnpartje met de rechterkaak kauw en het volgende partje met de linker. En bij een oneven aantal partjes gaat het laatste partje doormidden: de ene helft met rechts, de andere met links. Alles voor de symmetrie! Dit is trouwens geen zaak van leven of dood, maar als ik gedachteloos aan zo’n vrolijk mandarijntje begin dan volgt dit automatisch hetzelfde symme -

trische eetpatroon. Waarmee ik tevens wil zeggen: half dwangmatig symmetrisch eten kost geen enkele moeite, want ik doe het vanzelf zo. Afwijken van de regel door asymmetrisch te kauwen kan ook, maar daarvoor moet ik wel iets doen en dit bewust afwijken van de regel kost meer energie. In het geval van een onschuldig mandarijntje is zo’n extra inspanning te verwaarlozen, maar je kunt je voorstellen dat dit in onbekende of spannende situaties potentieel stressvol is. Het is best te begrijpen dus, zo’n intrinsieke behoefte aan die herhaling van zetten.

Ondertussen zijn we afgedwaald van waar het over ging, maar wel dichtbij een van de essenties van mijn verhaal: al onze mooie praatjes ten spijt is menselijk gedrag in de kern nog altijd primitief en ook hardnekkig. Dit rigide of repetitief gedrag is op zich geen enkel probleem en vaak zelfs nuttig, maar kan ingewikkeld zijn om mee om te gaan als het excessief of hinderlijk voor de omgeving is of als de situatie simpelweg om flexibeler gedrag vraagt. Terug naar het mandarijntje: ik kleed haar grondig uit alvorens haar in mijn mond te stoppen. Na het pellen wil ik zoveel mogelijk van die irritante witte sliertjes af, hoewel de eerlijkheid me gebiedt te zeggen dat ik hier niet altijd even minutieus in ben. Nauwgezet ben ik wel wanneer ik mijn werklunch bereid. Sinds

enkele jaren ben ik een van die droeve figuren die in het kader van de gezondheid steeds met een bakje vol linzen, bonen, paprika en dat soort knaagdierenvoer op het werk verschijnt. Doorgaans bereid ik meerdere van die bakjes tegelijk, zodat ik er enkele dagen van kan leven. En dan gebeurt het: in ieder bakje moeten natuurlijk wel evenveel olijven en een gelijk aantal cherrytomaatjes. Mocht je je zorgen maken: de linzen en bonen tel ik niet, want een globale inschatting van de hoeveelheid volstaat. Ook voor deze gekkigheid geldt: ik zou er minder star mee kunnen omgaan, maar liever doe ik het zoals ik het doe. En door dit laatste was ons gezin ooit getuige van een treurig incident. Arianne had namelijk bij wijze van lieve verrassing mijn lunchtrommeltje voor de volgende dag bereid, maar ik reageerde hier niet erg enthousiast op. Vanzelfsprekend een doodzonde, gegeven paard, kun je niet maken. Ze voelde zich gekwetst en ik begreep haar, maar merkte dat ik het prettiger vond zelf regie te houden over mijn menu. En bovendien heeft ze een halfbakken manier van groente snijden, waardoor zomaar een streng van zes grote aan elkaar geketende paprikasnippers kan ontstaan. Het is een stompzinnig detail, maar ik verdraag dat niet zo goed. Dit heb ik op dat fatale moment natuurlijk niet tegen haar gezegd, zo lomp ben ik nog net niet. Maar ze is begrijpelijk nooit meer aan zo’n schattig groentebakje voor haar vent begonnen.

Tot mijn negentiende dronk ik nooit koffie, omdat bij ons thuis

‘In ieder bakje moeten natuurlijk wel evenveel olijven en een gelijk aantal cherrytomaatjes.’

niemand dat deed. Ondertussen drink ik dagelijks om tien uur ’s ochtends een proleterig cappuccinootje. Iets eerder of later mag, maar veel later vind ik echt vervelend. Dit heeft te maken met een overtrokken angst om overdag slaperig te worden, die ooit is ontstaan doordat ik een tijdje last van slaapapneu heb gehad. Om die onzinnige angst het hoofd te bieden, heb ik ook altijd kauwgum op zak. Koffie en de mogelijkheid kauwgum te kauwen sussen mijn geest en dat is gezonder dan jenever. Drank boeit me namelijk niet, had ik dat al eerder verteld? Wat me dan weer wél boeit (matig bruggetje dit), is het type onderbroek dat ik draag. Sinds mijn jongvolwassenheid heb ik een uitgesproken voorkeur voor wijde boxershorts en net als op andere gebieden trek ik mij ook qua onderbroekvoorkeur weinig aan van hedendaagse modegrillen. Hierdoor kreeg ik echter serieuze ondergoedproblemen nadat de V&D overleed. Daardoor liep ik soms rond met gaten in mijn katoen, maar goddank heeft Arianne zich op een dag kwaad gemaakt en elders een stapel wijde onderbroeken voor me gevonden. Niet dat ikzelf erg mijn best had gedaan om daarnaar te zoeken trouwens. Ik ben daarom benieuwd hoe ik er tegenwoordig bij had gelopen als Arianne mijn onderbroekenvoorraad niet op peil gebracht had. Sowieso heb ik de neiging vast te houden aan spullen en is oud of versleten geen bezwaar. In mijn kledingkast liggen talloze broeken en T-shirts met gaten erin. De ironie is dat ik die veel minder draag dan intacte kleding en sommige ervan zelfs

helemaal niet, maar wegdoen ho maar. Behalve aan oude kleding hecht ik aan van alles en nog wat, bijvoorbeeld aan mijn cd’s. Uiteraard ben ik bekend met allerhande streamingsdiensten, maar voor mij geen pootuitdraaiend abonnement en het liefst draai ik dan ook gewoon mijn vertrouwde cd’s. Deze weerstand tegen nieuwigheid heb ik in bredere zin.

Zo heb ik al decennialang steeds dezelfde horloges, van die saaie degelijke Casio -modellen. De grootste verandering die zich hierin voltrok is de overgang van een zwart naar een zilverkleurig horloge. Verder steeds hetzelfde model, waarvan ik tenminste begrijp hoe het werkt zodat ik dit niet opnieuw hoef uit te vogelen, alle frustratiemeltdowns incluis. Een ander voorbeeld van mijn vernieuwingsweerstand is de telefonie. Ik vond het volslagen onzinnig dat mensen rond de eeuwwisseling massaal een mobiel aanschaften en de aanschaf van mijn eerste Nokia 3310 wist ik dan ook uit te stellen tot 2004. In mijn nieuwe woning had ik geen vaste telefoonlijn, dus ik moest wel. Het volgende hoofdstuk was de briljante vinding van onbeperkt online berichten uitwisselen via WhatsApp , wat zo rond 2010 gemeengoed werd. Compleet belachelijk vond ik het dat mensen het nodig vonden non-stop onzinberichtjes over en weer te

sturen, want je kon toch gewoon een sms’je typen als het echt moest? Maar wie zit er heden ten dage het halve etmaal te appen? Ikke. De voor de hand liggende les is om innovatie niet langer als onzin te beschouwen, maar na te gaan welke voordelen het biedt. Zo probeer ik nu door mijn primitieve weerstandreflex heen te kijken zodra ik die voel opkomen. Nochtans is echter de hamvraag of ik ooit nog mijn rijbewijs ga halen. We hadden vroeger thuis geen auto, mijn ouders rijden nog steeds niet en voor mij als stadskind is een auto zelden een vereiste. Om op welke plaats dan ook te geraken, combineer ik fiets en openbaar vervoer. Soms gebeurt dit op best omslachtige manieren, maar ik zit er niet mee.

Tot slot serveer ik hierbij een prettige uitsmijter voor alle fijnproevers: ik kan vrij vlug tellen uit hoeveel letters woorden bestaan en van een behoorlijk aantal woorden weet ik dit uit mijn hoofd. Dit is een volkomen nutteloze kwaliteit waar mijn hersenen door de jaren heen veelvuldig op hebben getraind, want kennelijk hadden ze niets beters te doen. Zo heeft de klassieker hottentottententententoonstelling drieëndertig letters, maar dat is basiskennis. En als je dit nu gaat natellen ben je een totale kneus, want dan neem je mijn expertise op dit gebied niet serieus. •

Iedereen autistisch Gijs Lauret Uitgeverij Lucht ISBN: 9789493272460

268 pagina’s € 21,99

Verkrijgbaar in de webshop.

‘Ik heb de neiging vast te houden aan spullen en oud of versleten is geen bezwaar.’

Boekentips van Carla de Ruiter

Zo’n vijftien jaar geleden begreep ze al dat de wereld er over tientallen jaren totaal anders uit zou zien. Ze besloot er toen een boek over te schrijven. Alleen… dat kwam stil te liggen omdat het de tijd nog te ver vooruit was. ‘We hebben het toch goed?’ of ‘hoezo transformatietijd?’ waren destijds veelgehoorde antwoorden die haar remden om verder te schrijven. Totdat het moment kwam dat er meer mensen ontdekten dat we in een verandering van tijdperk leven. Haar boek kwam er uiteindelijk eind december 2022. Met Pionierend Leiderschap, een bevrijdend perspectief voor een wereld in transitie helpt Carla ondernemers en organisaties met een maatschappelijke missie om hiermee succesvol het verschil te maken en meer van betekenis te zijn.

Naast haar eigen boek heeft ze nog enkele andere boeken die ze van harte aanbeveelt.

Boekentips

Universeel karakter

Wie wil dat nu niet, een gelukkig leven? Een van mijn onlangs ontdekte parels is dit boek van Diederik Wolsak. Al meer dan twintig jaar transformeert hij mensenlevens met het zesstappenplan van Choose Again. Vooral interessant om (onbewuste) overtuigingen die je niet langer dienen, op te sporen en te laten oplossen. Vooral mooi omdat zijn methode in de basis samenvat wat andere methoden doen op dit gebied en het een universeel karakter heeft gekregen.

Pionier mee door de betekenisvolle boekentips

van Carla de Ruiter.

Choose Again, verbeter al je relaties en transformeer je leven

Diederik Wolsak

Uitgeverij: Samsara

ISBN: 9789492995537

262 pagina’s

€ 23,90

Meer dan één missie

Dit boek hoort zéker in mijn rijtje thuis. Dit boek is voor het soort mensen dat niet voor één enkel levenspad kan kiezen, omdat ze meerdere missies of passies hebben. Oneindige nieuwsgierigheid wijst niet op een wispelturige persoonlijkheid maar dat je een multipotentialite bent: iemand met veel interesses en een creatieve drive. Deze Renaissansemens kan veel en heeft alles in huis om de wereld mooier te kleuren, vaak met invalshoeken die je niet zo 1, 2, 3 gedacht had. Voor mij was dit gedachtegoed ooit een eyeopener en een motivatie om mijn pioniersschap op vele vlakken vorm te geven.

Hoe word je alles?

Emilie Wapnick

Uitgeverij:

Kosmos

ISBN: 9789021566849

230 pagina’s

€ 22,50

Scheppingsproces

Een van mijn inspiratiebronnen is de Amerikaanse Barbara Marx Hubbard. Een van haar boeken is in het Nederlands vertaald en geeft haar werk prachtig weer. Het gaat over de kwantumomslag waar we voor staan en hoe je jouw spirituele, scheppende, goddelijke kracht wakker maakt om gezamenlijk en in harmonie het grote scheppingsproces zelf te leven. Ik haal haar werk aan in mijn boek omdat het van grote waarde is en een verhaal dat nog niet heel veel in ons land bekend is.

Bewuste Evolutie

Barbara Marx Hubbard

Uitgeverij:

Alonion Symbolon

ISBN: 9074899617

272 pagina’s

€ 16,45

Verborgen codes

Spiral Dynamics kennen mensen mogelijk van de kleurentesten in organisaties. Het wordt vaak onterecht afgedaan als pseudowetenschap. Wat veel mensen namelijk niet weten is dat Spiral Dynamics de verborgen codes onthult die ons mens maken, het legt bloot hoe volwassen mensen denken en hoe ze evolutionaire verandering tot stand brengen. Ik werd jaren geleden opgeleid door een van de auteurs, Chris Cowan en was onder de indruk van de wetenschappelijke waarde en toepasbaarheid en het is nog steeds mijn lijfboek als het om verandering gaat. In mijn boek heb ik een vertaalslag gemaakt van dit werk naar de ontwikkeling van pioniersschap en hoe we verandering tot stand brengen voor de (nabije) toekomst. Van grote waarde als je van mensen, verandering en de aarde houdt!

Spiral Dynamics, Mastering Values, Leadership and Change Don Beck en Chris Cowan

Uitgeverij: Wiley

ISBN: 9781405133562

352 pagina’s € 28,99

Betekenisvol ondernemen

Leiderschap is niet langer alleen iets voor leidinggevenden maar voor eenieder met idealen voor een mooiere wereld. Deze must read is voor iedereen die op een positieve manier het verschil wil maken en vooral ook eens een positief geluid wil horen over de toekomst. Want die ziet er rooskleuriger uit dan menigeen denkt!

Pionierend Leiderschap, een bevrijdend perspectief

voor een wereld in transitie

Carla de Ruiter

Uitgeverij: Heart Media Group

ISBN: 9789089840332

367 pagina’s

€ 27,95

De meeste boeken zijn verkrijgbaar via de webshop van Optimist magazine

Een nieuwe Gouden Eeuw

Journalist Paul van Schaik sprak met twee auteurs over hun visie op een betere toekomst met vrijheid, welvaart en vooruitgang voor iedereen. Een optimist zou het een nieuwe Gouden Eeuw kunnen noemen.

Twee visionairs die al hun leven lang nadenken over een ideale samenleving. Schrijver Fons Burger schildert in zijn roman 2125 De winterslaper een schone wereld, die de welvaart eerlijk over de bevolking heeft verdeeld. Hoogleraar Bob de Wit beschrijft in Society 4.0 en Democratie 4.0 een samenleving waarin het volk de baas is. In hoeverre overlappen hun scenario’s en kunnen zij een gezamenlijke visie ontwerpen die ons een nieuwe Gouden Eeuw brengt?

Optimist magazine nodigde de intelligentsia uit op het Earth = Heaven Recharge Retreat in Alicante voor een socratisch gesprek. Onder optimale rustgevende omstandigheden lossen ze in twee dagen gezamenlijk de wereldproblemen op: exit ongelijke verdeling van welvaart en vervuiling van de planeet.

Omwenteling

Fons Burger is naast schrijver activistisch ondernemer. Daar ging een carrière als onderzoeksjournalist aan vooraf. Zo onthulde hij de Lockheed-affaire en ontmaskerde de oliecrisis als een afspraak tussen zeven oliemagnaten om de prijs op te drijven.

Bob de Wit is academisch visionair. Zijn expertise is vooruitkijken. In de snelle opeenvolging van crises die de wereld overspoelen herkent hij het einde van het industriële tijdperk.

De top-down georganiseerde samenleving faalt. Net als aan het eind van de zestiende eeuw. Toen stuurden Hollandse kooplieden de koning terug naar Spanje en werd afscheid genomen van het feodale tijdperk. Een bottom-up organisatie bracht ons toen een Gouden Eeuw. De omwenteling die ons nu te wachten staat is wereldwijd.

Terwijl de een zich aan de linker, en de ander aan de rechterkant van het politieke spectrum bevindt, voorspellen beide denkers het einde van het kapitalisme. Het verjaarde systeem zal volgens hen snel en radicaal veranderen.

Wat is er mis in de wereld?

Fons Burger: ‘Extreme rijkdom en machtswellust dreigen de mensheid fataal te worden. Het ontbreekt aan totaalvisie om de grote problemen aan te pakken. En dan bedoel ik een visie die minstens honderd jaar vooruit kijkt.’

Bob de Wit: ‘Het industriële tijdperk loopt op zijn einde. Multinationals, bankiers en ngo’s regeren de wereld, terwijl die niet democratisch zijn gekozen.’

Achtergrond

We gaan helemaal opnieuw beginnen. Hoe pakken we dat aan?

De Wit: ‘We gaan terug naar de menselijke maat en stellen ons de vraag: wat is de essentie van onze samenleving? Dat is dat we samen leven. Daar begint het mee. In het industriële tijdperk moesten we in massa produceren. Dankzij technologische ontwikkelingen als 3D printing, kunstmatige intelligentie, robotisering en blockchain-technologie hoeft dat niet meer. Energie kan via wind en zon opgewekt worden. Dat kan allemaal lokaal geproduceerd worden. Je kunt een omgeving maken waar we met z’n allen keuzes maken die belangrijk zijn voor mens en natuur. We gaan terug naar de burger. Zo begin je weer helemaal opnieuw.’

Mee eens?

Burger: ‘Ja. Met de aantekening dat we onvermijdelijk op een ruilsysteem overgaan. Maar wat er vooral nodig is: een wereldwijde grondwet waarin wordt opgenomen dat iedereen gelijk is. En dat de natuur, de bronnen voor iedereen toegankelijk zijn. Een essentiële vraag is verder: gaan we kapitaal of arbeid belasten?’

Het kapitalisme heeft zich in driehonderd jaar tijd diep verankerd. Winst maken is het doel, competitie wordt ons met de paplepel ingegoten. Hoe stappen we uit deze gewoonte?

De Wit: ‘Door opnieuw na te denken over waarde. Heel veel dingen die niets waard zijn, zijn heel duur en heel veel dingen die niets kosten, heel waardevol. De hond uitlaten voor een zieke buurvrouw, of mantelzorg, wordt nauwelijks beloond. Maar als je hamburgers bakt, kun je heel veel geld verdienen. Als de economie niet is gericht op massaproductie of op zoveel mogelijk geld verdienen, dan kun je hem baseren op het maximaliseren van maatschappelijke waarde. Het gaat dan om bijdragen aan de samenleving.

Uitsnede uit Hollandse schepen op een kalme zee, schilderij van Willem van de Velde de Jonge.

‘Beide denkers voorspellen het einde van het kapitalisme.’

De volgende vraag is dan: hoe gaan we die waarden ruilen? Je hebt een instrument nodig om die waarde te kunnen verrekenen. Mijn voorstel is om een maatschappelijke munt in de regio te laten circuleren.’

Burger: ‘Volgens mij moet je gewoon een valuta hebben die wereldwijd hetzelfde is. Dan kan er niet meer gespeculeerd worden en weet iedereen wat de waarde van de dingen is. Zo voorkom je ruzie. Er bestaat geen ongelijkheid tussen de regio’s en je bent van die inflatie af en het zwarte geld.’

De Wit: ‘Op zich zou dat heel handig zijn. De vraag is alleen wie over de waarde van die munt gaat? Bij de CBDC, de wereldmunt die nu wordt ingevoerd, bepaalt een groepje bankiers de waarde. En hij wordt gekoppeld aan gedrag. Dan is het een instrument om controle uit te oefenen.’

Burger: ‘Het voorstel dat ik doe is om een wereldregering aan te stellen die de standaard bepaalt. Een regering van professionele bestuurders. Het systeem heb ik sensocratie gedoopt. Dat woord combineert logisch denken en gevoel. Het kent een even grote waarde aan het feminiene als het masculiene toe. En, net zoals jij met Society 4.0 hebt bedacht, een indeling van zelfstandige districten, die worden gevormd op basis van de cultuur, taal of historie van een regio. Ik ga er in mijn roman vanuit dat de grond van iedereen is en dat er een mondiaal basisinkomen wordt verstrekt. Iedereen krijgt geld om van te leven, gratis energie en gezondheidszorg en gratis onderwijs.’

De Wit: ‘Dat zou heel mooi zijn. Maar liever niet via een overheid die belasting heft. Als we de wereld in regio’s verdelen verdwijnt het belang van staten. Een aantal organisaties denkt al zo. Mondragon hier in Spanje is een voorbeeld. Dat is een coöperatie. Die is eigendom van iedereen die daar werkt. Ze krijgen allemaal een basisinkomen en be-

palen met z’n allen waar ze het bedrag dat overblijft aan spenderen. Dat zou een model kunnen zijn voor hoe we dat in de wereld doen. Dat we de bedrijven die primaire levensbehoeften produceren coöperatief maken.’

Burger: ‘Wat het is, alle oplossingen voor de wereldproblemen zijn er al. Voor mijn boek heb ik tachtig aanbevelingen in een manifest opgenomen. Het probleem is dat er allerlei actiegroepen zijn met allemaal hun eigen focus. Hun eigen stokpaardjes. De redding zou zijn dat al die initiatieven naar elkaar kijken en een gezamenlijke route kiezen. Op een socratische of holistische manier.

Mijn schatting is dat vijf of zes procent van de mensen de complexiteit van het probleem in het grotere geheel ziet en erover nadenkt. Dan is er een groep van dertig procent die puur uit eigenbelang stemt. En een groep die steeds maar op dezelfde partij blijft stemmen. Dus democratie? Ik geloof er niet meer in. Ik ben voor deskundige bestuurders, die daar speciaal voor worden opgeleid. Die zijn getraind om niet uit eigenbelang te handelen. Ze worden via loting aangenomen.’

De Wit: ‘Bij het huidige democratische systeem brengen mensen een algemene indirecte stem uit. De meerderheid beslist dan. En die meerderheid weet niet waar die het over heeft. Die heeft er geen belang bij. Daarvoor in de plaats stel ik voor om per onderwerp te stemmen. Kwadratisch. Als het gaat om beslissingen in je directe leefomgeving. Zoals een weg aanleggen.

En bij onderwerpen die de regio overstijgen heb je vertegenwoordigers. Die bestuurders worden gekwalificeerd via een publieke deugdelijkheidscore.

Regio’s blijken altijd de basis van een samenleving te zijn geweest. Dat is de natuurlijke habitat van de mens.’

Jullie zijn het erover eens dat het huidige economische systeem niet meer past. Je kunt niet eindeloos nieuwe wijn in oude zakken blijven gieten. Ook al denken de eigenaars van de zakken daar anders over. Die hebben via de poreuze

‘We gaan terug naar de menselijke maat.’

Fons, Paul en Bob

Foto: Cher van Pelt

zakken jarenlang hun zwembaden vol laten lopen. Nu proberen ze de wijn onopvallend over te gieten in hermetische vaten. Ofwel, de elite vindt het behouden van haar macht belangrijker dan de problemen op te lossen die het systeem heeft veroorzaakt.

En daar komen ze volgens jullie niet mee weg?

De Wit: ‘De overgang van het ene naar het andere tijdperk is altijd een onrustige periode. Die duurt ongeveer zeven jaar. Er staan dan verschillende mensen op, met verschillende belangen, die verschillende perspectieven hebben. Toen we van het feodale tijdperk naar een handelsrepubliek gingen, geloofde haast niemand dat het gewone volk besluiten zou kunnen nemen. Dat gaat terug tot een denker als Plato. Er werd toen geroepen: je moet niet denken dat een stelletje zouthandelaren, marktkooplieden, vissers en boeren het land kunnen besturen! Toch is het gebeurd. De Republiek der Nederlanden werd het centrum van de wereld. In zowel cultureel als economisch opzicht.’

Hoe zien jullie voor je dat zich de overgang naar jullie ideale samenleving voltrekt?

Burger: ‘In mijn roman ga ik uit van een periode van oorlogen, pandemieën en klimaatrampen. Daarna wordt alles opnieuw opgebouwd en dan goed.’

De Wit: ‘Dat is niet nodig. Het oude kapitalistische systeem is aan het eind van zijn tijdperk. Het stort vanzelf in elkaar. Daar hoeven we helemaal niets aan te doen. Zo’n crisis schudt de burger wakker en die neemt, net als aan het begin van de Gouden Eeuw, het heft in handen.

Intussen maken we gewoon wat beters. Waarbij het niet om geld, maar om waarde gaat.’ •

‘Alle oplossingen voor de wereldproblemen zijn er al.’

v.l.n.r. Bob, Fons en Paul Foto: Cher van Pelt 4

De Nachtwacht, schilderij van Rembrandt van Rijn.

IN GESPREK MET SHERVIN NEKUEE

Ron van Es gaat op zoek naar de reden van ons bestaan. ‘Is er een grondplan?’, vraagt hij zich af. Hierover interviewt hij mensen die hem inspireren. In dit achtste en laatste deel spreekt hij Shervin Nekuee, senior adviseur Diversiteit en Inclusie bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, socioloog, schrijver, en kenner van de soefi dichter Rumi.

Ik ontmoet Shervin Nekuee op zijn uitnodiging in zijn kleine buitenhuis in de buurt van Gennep. Hier ontvangt hij mensen in de weekenden en kan hij hen zijn heerlijke linzensoep voorzetten. Ons gesprek zal nog lang na denderen in mijn hoofd en onderweg naar huis ontvouwt zich een gedicht in mij om deze ontmoeting te eren. Als ik later het gedicht naar Shervin opstuur, komt hij met kerende post met een prachtig hertaald gedicht van Rumi. Beide gedichten lees je in de bijlage.

Is er een grondplan in jouw leven?

Ach, dat is zo’n woord waar mijn haren van overeind gaan staan. Zo’n woord dat een plan uitdrukt. Er zit een echte Rotterdammer tegenover me.

(ik lach nu hard)

Dat plan? Nee. Nee, echt niet. Dat is een illusie van de moderne mens. Dan ga je ook op onderzoek naar je plan, en dan heb je het en dan weet je wat je route is en dan komt het goed. Nee. Nee. Waar ik wel in geloof is dat er, net als bij een appel, ergens een pit zit, en wat er met die pit gaat gebeuren is heel erg de vraag. Ik heb niet de illusie dat je zelf kunt ontdekken wat er precies met die pit kan gebeuren. Maar er zit wel een pit.

Interview RON VAN ES

Redactie WILLEMIEN BAKSTEEN

‘WIJ STAAN IN NEDERLAND OP DE “GELUKSLIJSTJES”

ALTIJD ERGENS

BOVENAAN, MAAR IK ZIE

ALLEEN MAAR

CHAGRIJN IN ALBERT HEIJN.’

Wat is die pit dan?

Ja, je zou misschien kunnen zeggen – ik heb je eerdere interviews gelezen – dat is een bestemming, maar het is geen garantie dat het ook je bestemming wordt. Heel veel is afhankelijk van wat er hier en ergens anders gebeurt. Maar die pit is er wel en die pit is dat wat in jouw diepste wezen resoneert met de wereld. Er zit een essentie in je.

Is dat de ziel?

Dat is misschien de lichtval die in jou gevallen is. Maar er zijn verschillende seizoenen van je leven. En er zijn allerlei niet voorspelbare dingen die op je pad kunnen komen. Wat ik daarmee doe is niet mijn keuze alleen, ook al vertellen veel zelfhulpboeken je dat wel. Ik heb de kaarten gekregen, maar het is niet zo dat ik alleen zelf bepaal hoe ik met die kaarten speel.

Je speelt ook met anderen.

Ja, ik speel met heel veel anderen. En ik kan niet in hun hoofden kijken. Zelfs als het je lukt om die pit te zien en te herkennen – en daarbij komen is moeilijk – wil het niet zeggen dat je de hele tijd van daaruit kunt leven.

LUISTERKAST

Podcasts zijn niet weg te denken uit het medialandschap. Het maken van een podcast is niet zo ingewikkeld, maar als je meer wilt dan de aan- en uitknop indrukken dan is een goede podcast nog een hele kunst. En tegelijk lastig, want welke podcast stijgt boven de middelmaat uit? Welke podcast blijft langer hangen dan de soundbites die je overal al hoort?

Tijd dus voor Luisterkast, het platform voor bijzondere podcastseries. Podcasts die binnenkomen en je leven een beetje op stelten zetten. Podcastseries boordevol broodnodige inspiratie, verzameld onder vijf belangrijke actuele thema’s: samenleving, ecologie, zingeving, gezondheid en economie.

Als jij dan terugkijkt naar jouw reis en jouw leven heb je dan het idee: ik moest deze reis maken?

Ik wilde het liefst mijn hele leven in Teheran blijven. Maar dat wil nog niet zeggen dat ik de reis niet zou hebben gemaakt, net als jij een reis in je leven hebt gemaakt. Ik kan wel zeggen dat het mijn bestemming was om hier als balling aan te komen en hier iets bij te dragen, maar tijdens die vlucht – en het is vluchten hoor – is er gericht geschoten op ons, dus ik had net zo goed dood kunnen zijn. Er zijn genoeg mensen van mijn leeftijd die naar het front (de oorlog tussen Irak-Iran) moesten en daar gestorven zijn.

Ik geloof ondanks alles wel in individuele keuzen. Ik geloof in dat wat sociologen de ‘agency’ noemen (de handelingsmogelijkheid die een individu heeft – red.). Maar nogmaals, ik heb niet de illusie dat iets als ‘worden wie je bent’ altijd gaat lukken. Het is echt onzin en commercieel uitgebuit. Het geeft mensen wel een lekker gevoel en die boeken verkopen als warme broodjes, want ze geven je weer de illusie van de moderne mens die zijn eigen maakbare leven kan leven.

Is het leven dan puur toeval? Vraagt een boom zich dat af? Of een vogel?

Nee, maar ik vraag het me wel af. Hoe komt het dan dat we ons dat afvragen? Ik vraag me zelfs af of we dat altijd hebben gedaan?

Ergens in de geschiedenis zijn we ons dat toch gaan afvragen. Waarom zijn we hier? Ja. Waarschijnlijk begonnen we ons dat af te vragen omdat het idee ontstond dat de wereld ons vreemd is. Dat we hier een soort van neergeknald zijn. Dus de belangrijkste vraag nu ik leef, is de vraag of ik van betekenis ben in het hier en nu. En ook daarin kan ik zoeken naar het ware, of het goede, of het schone. De natuur wil mooi zijn, dus daar ligt misschien dan wel mijn betekenis. Mooi zijn, net als de natuur.

De boom groeit en doet zijn ding, de vogel zingt zijn lied en bouwt het nest maar jij denkt na over of je het goede doet en ergens in jou wil je ook het goede doen.

Ik denk dat we te veel nadenken. En ook te veel vanuit de arrogantie leven dat we het zelf kunnen regelen. Luister, ik ben niet zo’n naïeve verheerlijker van de mens in zijn natuurlijke staat, maar wat ik zie is dat we nu in een andere cyclus terechtkomen.

Vanuit de renaissance is het bijvoorbeeld uitstekend gelukt om ons bij de kop te pakken en uit het moeras te trekken. Los te komen van de tirannie van de kerk en ons zo te helpen onszelf meer weerbaar te maken binnen de natuur. Maar het lijkt alsof we telkens bij zo’n cyclus doorschieten. We hebben van het rationalisme iets heel engs gemaakt. Ik heb soms letterlijk lichamelijke pijn als ik zie hoe de mens zich hier op dit moment verhoudt tot het leven. Bijvoorbeeld: om met duizenden zo’n sick building in te gaan is toch erg? Wij staan in Nederland op de ‘gelukslijstjes’ altijd ergens bovenaan, blijkt, maar dat geluk is gemeten op materiële welvaart. En sociale zekerheid. Maar ik zie alleen maar chagrijn in Albert Heijn. Ik zie dat mensen verleerd hebben om in het moment te zijn, zowel in vreugde als verdriet.

Maar dat ‘moment’ van jou maakt ook dat ik moet leven met onzekerheid.

Zeker. (lacht)

Dus, er is geen plan, er is geen route, er is alleen nu; ik verhoud mij tot een boom en een vogel; dat is het.

Nou ja, dat hele verhaal van zekerheid en die hang naar zekerheid is wel cultureel ingebed. En zelfs klimatologisch. Kijk, in een vlak land waar je ook rekening moet houden met de zee, is het noodzaak planmatig te gaan denken. In mijn thuisland kijk je op tegen de bergen van zesduizend meter of een oneindige woestijn. Dus je moet je verhouden tot die natuur. En dat planmatige denken hier – wat is het plan, wat kan mijn plan zijn? – is ook nu een gegeven in de cultuur in Nederland. Dat was voor heel lang goed, maar het lijkt alsof we nu in de schaduwzijde daarvan zijn. We zijn in de donkere kant van de kernkwaliteit van Nederland terechtgekomen. Die kernkwaliteit zat in die twee mannetjes – dominee en koopman – en die zijn nu twee verschrikkelijke figuren geworden. De dominee is de aanklager geworden die over alles boos is. En de koopman is de regelaar geworden van de Rijksoverheid die alles vanaf het dashboard kan bedenken.

‘WE MOETEN NU EEN ARK VAN BETEKENIS BOUWEN, WANT ER KOMT EEN VLOED AAN.’

1 Shervin Nekuee

Kijk, ik bewonder Nederland, ik heb echt veel bewondering voor de geschiedenis van Nederland. Nederland was de eerste republiek van de wereld, maar vrijwillig weer onder een monarchie terechtgekomen. Van niets, of niet veel, een van de machtigste landen worden voor een paar eeuwen, dat is heel knap en dat heeft alles met dat planmatige denken te maken. Het heeft natuurlijk ook met arbeidsethos te maken. Maar planmatig, industrieel denken past niet meer in deze tijd.

Interessant dat je schetst dat we vanuit de positie van een laag land, met gevaar voor de zee, ons cultureel hebben ontwikkeld in ons denken als plannenmakers. Maar blijkbaar zijn we verstrikt geraakt in ons planmatig denken. Ja, dus ook in ons economisch rationeel denken. In ons polderen, ons noodgedwongen samenwerken lijkt onze verhouding met de natuur beredeneerd te zijn. We zijn hier heersers geworden. Dan ben je niet aan het dansen met de natuur. Dan is de natuur ook niet heilig ofzo. Het is een ding. Zo hebben we ook lang naar binnen, naar onze psyche gekeken. We hebben heel lang gedacht dat we dingen konden fixen. Maar als je bezield naar de wereld kijkt dan ga je meer naar de grondtoon kijken. Welke dialectiek is er nodig om elkaar te verstaan? Dat is een heel andere benadering dan de mechanische benadering.

Voel jij niet het verlangen dat deze samenleving daar anders in gaat staan? Of denk je: we moeten nog veel meer dat planmatige denken omhelzen om te zien dat het niet werkt?

Ik zie echt dat we – in alle opzichten – in een vernauwing zitten. En die vernauwing is een voorteken van transformatie. En zo’n transformatie gaat altijd met pijn en met offers gepaard. Deze consumptie-

maatschappij vertelt ons dat we recht hebben om geen pijn te lijden en je hoeft nooit een offer te brengen. Daarom is de weerstand zo groot. Niemand wil een stapje terug doen. Kijk, als we stuwkracht zo hard tegenwerken dan kan het weleens zijn dat die doorbreekt. We konden in tijden dat we nog in bezielde woorden konden spreken het martelaarschap verheerlijken. Offers brengen verheerlijken. Zelfs pijn eren. Dat is door het idee dat we ons leven maakbaar kunnen maken – mede door de commercie – helemaal op de achtergrond geraakt. Onze kinderen worden overspoeld, nee, gedrild, met de belofte: je hebt recht op een goed leven. Er zijn geen grenzen. Dan is offers brengen natuurlijk moeilijk. Toch snappen die kinderen dat het helemaal niet deugt. Daarom komen ze ook in opstand. Explosief door de straat op te gaan, maar helaas meer door te imploderen, burn-out te raken.

Ik stel soms de vraag: ben je hoopvol?, maar in ons gesprek is dat misschien helemaal geen goede vraag.

Kijk, ik kijk ook naar de toekomst. Ik heb drie kinderen en ik wens voor hen het beste in het leven, en natuurlijk voor alle kinderen die nog moeten komen in de wereld. Zelf ben ik steeds meer cyclisch gaan denken, opkomst en ondergang…

En we zijn nu met de ondergang bezig? Ja, maar dat kan een wedergeboorte zijn. Afhankelijk van de wijsheid die we hebben, de wijsheid ook van hen die het leiderschap nemen. Maar ik zie zoveel leiders die niet zo gevormd zijn. Om in tijden van transformatie iets te dragen. Bruggen te worden. Ze zijn er om op een winkeltje te passen. Met een specialisatie om in vierkante meters te rekenen. Maar we hebben een bredere vorming nodig om betekenis aan deze tijd te geven. Om het beter te begrijpen. De taal van de tijd te verstaan.

Ik zie in Nederland zoveel kansen, en ook zoveel middelen, en zoveel inventieve mensen. Nederlanders zijn heel inventief, ik bedoel, jullie maken van het slootwater van Amsterdam het best verkochte bier in de wereld.

(ik lach hard)

De vraag is: kun je elkaar verstaan in het seizoen waarin we terechtgekomen zijn? Als mens en als samenleving? Dan kan je met inter-esse – het tussen mij en de ander – ook het schone ervaren. •

Ron van Es is mentor, schrijver, spreker en maker bij School for Purpose Leadership. Iedere maand spreekt Ron inspirerende mensen over de zin van ons bestaan. Die gesprekken zijn online te lezen via www.theoptimist.nl.

IK DE TAAL VAN DE TIJD EN HET SEIZOEN WAARIN IK BEN?’

Shervin Nekuee

Mevlana Museum in Konya, Turkije.

Standbeeld van Rumi in Turkije.

Ontmoeting

Voor Shervin Nekuee

De zoon van vele arbeiders en boeren, opgegroeid tussen armoede en lege boekenplanken, ontmoet de zoon van de eeuwenoude Perzische dichters. De man van kale gebaren en korte zinnen voelt in dat gesprek de warmte van zijn wereld. Met Gerrit Achterberg in zijn herinnering en Leo Vroman als zijn leidsman, ontmoet hij Hafez, Rumi en Farid-oed-dien Attar. Het is de taal, dan toch de taal, die hen daar verbindt, die kleur geeft aan die middag aan die tafel.

De zoon uit dat oude rijk, die warm gevoelde wereld, laat het vergezicht zien van Hafez die schreef: ‘Zoek het licht van de zon en hoop op haar komst’ en Rumi: ‘Ik kom uit een plek waar geen plek is’. Waarop de zoon van dat platte, natte land antwoordt met de gereformeerde Achterberg: ‘Er is een mens in mij geweest’, en die voor hem zo ontroerende woorden van Vroman: ‘Kijk vannacht eens lang en doodstil vanuit de sterren naar deze kleine aarde en niets blijft groot.’

Zonen van ouders uit andere werelden voelen zich daar die middag omringd door taal en tekens van herkenning. Het zijn de wolken van een nieuwe transformatie, het verlangen naar een nieuw gedicht. Samen.

Ron van Es

De taal van de dichter is de taal van het hart De taal die alle grenzen achter zich laat de grenzen bestaan enkel in de taal van de bange berekenende hoofden

Een moslim poëet met een goed hart uit Turkestan verstaat de mijmeringen van een hindoe verweg in Sind De strenge preekverwijt van zijn buurman zijn zogenaamde moslimbroeder verstaat hij niet

Een ware Christenen Aanbid het levenspad en de gedichten van de martelaar onder moslim poëten

Hallaj

Wij de troubadours van de ziel zijn hier op de aarde om te verbinden

Verdeeldheid zaaien is ieder charlatan op deze zielen markt toe in staat

Rumi ~ hertaald door Shervin Nekuee

De rijstbouw in Piemonte

Rijstbouw wordt vaak geassocieerd met tropische landen in Azië, maar ook het Italiaanse Piemonte is een belangrijk rijstproducerend gebied.

De rijstbouw vindt plaats op een alluviale vlakte. Het nagenoeg platte landschap wordt doorkruist door talloze rivieren die in de Alpen ontspringen. Al meer dan vijfhonderd jaar is dit het grootste rijstproducerende gebied van Europa en de rijstbouw heeft het landschap en de economie van dit gebied grotendeels bepaald. Uit Piemonte komen de

Door MARTINO DI PIEMONTE

beroemde rijstsoorten carnaroli en arborio voor risotto vandaan. De vlakte wordt gedomineerd door keurige rechthoekige rijstvelden en het bijbehorende kanalenstelsel, dat weer in verbinding staat met de rivieren. Ze beginnen breed om zich vervolgens te vertakken tot smaller wordende zijkanaaltjes die elk hoekje en gaatje van de vlakte voorzien van het

leven schenkende water – rijstplanten hebben veel water nodig.

Het rijstgebied strekt zich uit van de provincie Alessandria in het zuiden tot aan de omgeving van Gattinara, waar plotseling heuvels oprijzen. Langs de autostrada van Alessandria naar Vercelli liggen aan weerszijden rijstpadies. De steden Vercelli en Novara vormen de handelscentra van de rijstbouw.

De sleutelwoorden voor een perfecte risottorijst zijn absorptievermogen (het vermogen van de rijst om de bouillon waarin hij wordt gekookt op te nemen) en textuur (de romigheid van de rijst versus het vermogen om enige beet te behouden). Deze eigenschappen hangen samen met het zetmeelgehalte (hoog is goed) en de vorm van de rijstkorrel. De Carnaroli past perfect in dit plaatje en mensen die voor topkwaliteit gaan kiezen voor deze rijstsoort.

Risotto ai Porcini

Risotto met eekhoorntjesbrood

Ingrediënten voor vier personen

• 1,5 liter kippen- of groentebouillon

• 250 gram bevroren eekhoorntjesbrood

• 40 gram gedroogd eekhoorntjesbrood

• 50 gram ongezouten roomboter

• 2 el olijfolie

• 1 gesnipperde ui

• 2 teentjes fijngehakte knoflook

Bereiding

• 500 gram carnarolirijst

• 100 ml witte wijn

• 100 gram Parmezaan versgeraspt

• zout en peper naar smaak

• bladpeterselie

Aanbevolen wijn: Langhe Nebbiolo

1. Breng de bouillon aan de kook. Week het bevroren eekhoorntjesbrood in water en zet het apart.

2. Doe het droge eekhoorntjesbrood in lauw water voor 5 minuten. En laat het uitlekken.

3. Hak de peterselie fijn. Snipper de ui en de knoflook.

4. Giet het ontdooide eekhoorntjesbrood in een vergiet en laat het even uitlekken. Bak het vervolgens samen met de knoflook en de peterselie in een koekenpan.

5. Verhit de helft van de boter samen met de olijfolie in een stevige pan met een dikke bodem.

6. Fruit de ui tot deze glazig is en doe er het droge eekhoorntjesbrood bij. Voeg de rijst toe en roer het geheel tot alle korrels bedekt zijn met het vet.

7. Bak de rijst een paar minuten mee en schenk de wijn erbij. Roer het geheel grondig tot de wijn volledig is verdampt.

8. Voeg de bouillon toe tot de rijst onderstaat en laat dit al roerend inkoken en doe er nog een stukje boter bij. Herhaal dit tot de rijst beetgaar is.

Risotto wordt vaak geassocieerd met de Lombardische versie van het gerecht risotto Milanese, maar is toch vooral een Piemontese specialiteit. Net als pasta en pizza is risotto een gerecht waar je eindeloos in kunt variëren. Maar net als met die andere twee kom je na veel experimenteren uiteindelijk vaak weer terug bij de klassieke recepten. Bij risotto is dat gewone risotto met wat geraspte Parmezaanse kaas. Als er in de herfst weer volop vers eekhoorntjesbrood in Piemonte is, verdwijnt dit vaak in een risotto. Hier alvast een heerlijk gerecht dat je zelf eenvoudig kunt bereiden. •

9. Dit duurt ongeveer 18 minuten, doe er na 10 minuten het gebakken eekhoorntjesbrood bij met wat zout en peper.

10. Roer er tot slot de Parmezaanse kaas door en serveer direct met wat peterselie.

Kookworkshop

Wil je eens samen met Martino een vijfgangendiner bereiden, ondersteund met vijf verschillende Piemontese wijnen? Dit kan al vanaf twee tot vier personen bij jou thuis, of vanaf zes tot tien personen in de kookstudio.

Meer informatie: www.martinodipiemonte.nl

‘Risotto is toch vooral een Piemontese specialiteit.’

Manon van Leeuwen

Eigenaar van ZustainaBox, klimaatcoach en lezer van ‘De Verborgen Impact’. Haar missie is iedereen te laten zien dat anders en minder een stuk beter is. Liever ook. Voor jezelf, elkaar en de aarde. www.zustainabox.nl

Trots in de trein

Nog twee minuten. We rennen de trap op. Ik probeer m’n koffiebeker rechtop te houden. Met mijn andere hand sleur ik mijn roze koffertje op wielen achter me aan. Het zweet staat op mijn voorhoofd. Op het perron zie ik dat onze trein vijf minuten vertraging heeft. Ik haal opgelucht adem. Gelukt. We zijn klaar voor een emissievrije reis naar Kopenhagen. Voor nog geen driehonderd euro zijn we de bezitters van twee retourtjes eerste klas. We gaan duurzaam op stedentrip. We zijn trots en hebben er zin in.

Emissievrij met beenruimte

Ik neem een slok van mijn koffie en verwonder me over de rust waarmee twee jochies samen zitten te spelen op het perron. Ze knutselen aan een autootje met lego van bioplastic, die ze tevoorschijn toveren uit een tas van gerecycled katoen. Hun mama kijkt er lachend naar en drinkt relaxed een latte havermelk uit haar keepcup. Papa kijkt ons aan terwijl hij koraalvriendelijke zonnebrand uit een zero waste-potje op de snoet van de jongste smeert. ‘Ook vliegschaamte?’, zegt hij, wijzend op onze koffertjes op wielen. Ik neem net een hap van m’n roomboter croissant en heb spijt dat ik toch het vegan bananenbrood niet heb genomen. Ik maak trots een proostgebaar met mijn koffiebeker. Ik durf niet te zeggen dat ik die net gekocht heb bij Starbucks.

Trots vertel ik de jonge ouders dat we ons verheugen op het vrije treinleven. Dat we uitkijken naar een stedentrip zonder file. Zonder overvolle luchthavens. Zonder buurman waar je overheen moet klimmen als je naar de wc wilt. Zonder torenhoge parkeerkosten. Zonder uitstoot. En zonder vieze koffie, zeg ik lachend terwijl ik naar onze koffiebekers wijs. De jonge moeder knikt. ‘Emmissievrij met beenruimte’, zegt ze. ‘Met uitzicht waar je bij weg kan dromen en heel rustig van wordt. Met grond onder je voeten en je eigen plantaardige leeftocht bij je.’ Ze wijst naar haar rugzak met in

alle zijvakjes vrolijke waterflessen en gevulde lunchboxen. Ik knik en durf niet te vertellen hoeveel vlieguren ik op de teller heb staan.

Het ultieme vakantiegevoel

Ze vertelt dat zij een huttentocht gaan maken in Oostenrijk, daarna doortreinen naar Kroatië en op de terugweg nog een tussenstop maken in Italië. Ik denk terug aan onze dikke diesel in de snikhete files op de Route du Soleil. Hoe onze kinderen op de achterbank naar DVD-spelers staarden die halverwege al leeg of kapot waren. Hoe we koffie dronken uit wegwerpbekers en elke tussenstop onze koelbox weer vulden met flesjes en blikjes. Dat ik ze insmeerde met zonnebrand uit een spuitbus die rook naar toiletverfrisser. Ik durf niet te vertellen dat gehaktballetjes van kiloknallers, broodjes met smeerworst en gekookte eieren het ultieme vakantiegevoel gaven in de auto.

De trein arriveert op het perron. Ik omhels mijn nieuwe vakantievriendin, wens ze een goede reis en zeg dat ik trots op ze ben. Trots op de bewuste keuzes die ze maken met respect voor de aarde. Ik fluister in haar oor dat ik mij schaam dat ik die in mijn leven zo vervuild heb. ‘Ach’, zegt ze. ‘Dat is een beetje jullie 50-plus syndroom. Het is voor ons niet zo moeilijk om deze keuzes nu te maken hoor. Er is er altijd wel één met glutenallergie tegenwoordig. Of lactose-intolerantie of vliegangst. De oudste heeft wagenziekte en de jongste krijgt zware eczeem van drogisterij smeersels. Tweedehands is tegenwoordig hip en een stuk goedkoper in dit dure bestaan. Geen dertigersdilemma en keuzestress hier’, klinkt het stellig. ‘Wij ervaren het als een dertigers-geluk. Daar ben ik wel trots op’, zegt ze. Ik lach. Ze heeft gelijk. Zonder schaamte, dilemma of syndroom stap ik de trein in. Trots op de keuzes die ik elke dag weer maak. De trein komt in beweging. De groene landschappen trekken aan ons voorbij. Dit heet denk ik vijftigers-geluk. •

DWARSLOPERS DIALOGEN

Asha Lalai spreekt op donderdagavond 14 september

a.s. tijdens de eerste Dwarslopers Dialoog over haar zoektocht naar geluk en vrijheid. Asha doet niet aan titels. Alles wat ze weet, via opleidingen én uit levenservaring, zet ze in voor haar missie: more happiness at work.

14 september 2023

De zaal is open vanaf 19:00u, de dialoog start om 19:30u. Toegangskaarten à € 15,bestel je online via onze ticketpartner Go-tickets. Scan de QR-code of ga naar: www.theoptimist.nl/evenementen

Iedere maand

Er worden Dwarslopers Dialogen georganiseerd van september 2023 t/m juni 2024, met een onderbreking in april 2024, want dan organiseren we het Dwarslopers Festival. Dit vindt plaats op zaterdag 13 april.

Passe-partout

Wil je de hele reeks Dwarslopers Dialogen bijwonen? Dan kun je een passe-partout aanschaffen voor alle 9 gespreksavonden op Antropia. Je betaalt dan geen € 135,00, maar slechts € 99,95. Alle prijzen zijn inclusief BTW, ticket/reserveringskosten en een drankje na afloop.

Samenkomst

Vier bijzondere bijeenkomsten die we extra in het zonnetje zetten.

Happy Spirit Days

Ongeveer op het moment dat deze editie van Optimist Magazine in de winkels ligt en bij abonnees op de mat valt, vindt het Happy Spirit Days Festival plaats. Jaren achtereen streek het festival in Blaricum neer, maar dit jaar is er gekozen voor een andere locatie, namelijk Op Hoodenpijl bij Schipluiden. Dat is geen belemmering voor de trouwe bezoekers, want bij het ter perse gaan van dit blad was het festival al vrijwel uitverkocht. Gelet op het programma en de sprekers die organisator Carla Begeer heeft weten te strikken, is dit niet verrassend. Happy Spirits zijn niet te stoppen!

25, 26 en 27 augustus – www.happyspiritdays.nl

Storytelling Event

Je hebt het al kunnen lezen op pagina 62, maar we noemen het hier gewoon nog een keer. Dat is het Storytelling Event van Mieke Bouma’s Storytelling Academy wel waard. Voor wie op zoek is naar een nieuw narratief voor de wereld. Inspirerende toespraken zijn één, de workshops in de middag zijn twee. Die zetten je aan het denken én doen. Voor iedereen die gelooft in de kracht van verhalen en verlangt naar een nieuw perspectief in tijden van verwarring. Change the story, create the future.

21 september – www.storytellingacademy.nl/event/

Congres

Verlichting & Welzijn

‘Ontdek revolutionaire inzichten die welzijn en bezieling terugbrengen in de zorg- en hulpverlening’, belooft de pay-off van het congres Welzijn & Verlichting. De dames van 3 Principes, de stichting die het organiseert, hebben er vertrouwen in dat het congres inzichten biedt die je zullen helpen om je werk met meer plezier en gemak te (blijven) doen – zelfs als de omgeving niet mee verandert. Voor wie op zoek is naar taakverlichting en een positieve boost is deze dag in congrescentrum Antropia een must. 20 september – www.3principes.nl/congres/

Morele dilemma’s in de boardroom

Dat is de titel van het boek dat Mijntje LückerathRovers schreef en waar we een evenement omheen organiseren. Want er waait een andere wind door bestuurdersland, een wind aangestoken door de publieke opinie op de krantenpagina’s en de luide proteststemmen tijdens de jaarvergaderingen. Bestuurders krijgen steeds vaker met morele dilemma’s te maken. Ron van Es, Nienke Meijer en Harry Starren gaan op zoek naar handvatten voor ethisch besef waar iedere bestuurder zijn voordeel mee kan doen.

12 oktober en 23 november – www.dieperduiken.nl/boardroom/

Tulku Lobsang Rinpoche

Beleef op dinsdag

31 oktober 2023

‘De kracht van verandering’

Verandering is een natuurkracht waarvoor je niets hoeft te doen. Het is er al vanzelf. Verandering kan ons de kracht geven om anders te leren kijken en een nieuw leven te creëren.

Op deze dag zal Tulku Lobsang Rinpoche ons de vele mogelijkheden en kracht van verandering laten zien en hoe deze altijd van binnenuit ontspringt.

Datum: 31 oktober 2023

Locatie: Buitenplaats Amerongen, Koetshuis. Drostestraat 12, 3958 BK Amerongen

Prijs: € 179,- (incl. BTW en lunch)

Vroegboekprijs t/m 31 augustus: € 149,- (met kortingscode: vroegboek)

Start: 10:00u (inloop vanaf 9:30u), einde 16:30u.

Tulku Lobsang Rinpoche spreekt geen Nederlands, maar Engels.

Kijk op www.dieperduiken.nl voor meer informatie en toegangskaarten via Go-tickets.

Liberal Arts

Tussenjaar

WEET JE WAT JE ÉCHT WILT?

Voor meer informatie, een kennismakingsgesprek of info avonden: WWW.VRIJEHOGESCHOOL.NL