The Optimist 195

HET EINDE VAN DIERPROEVEN

Those Vegan Cowboys

LD: IN BEE FOTO RIJD WEDST ARS WINNA

Drijvende boerderijen

BP

VOEDSELPIONIERS

creëren het nieuwe eten Meer: Ruud Koornstra op oorlogspad • De Verspillingsfabriek • William Cortvriendt over kanker • Psychologie van geuren

THEOPTIMIST.NL

Kipster kan z’n ei kwijt

€ 9,95 – NOVEMBER/DECEMBER 2020 / NR. 195

VOOR DE MOEDIGE COLOMBIANEN! P. 16

Kweekvlees komt eraan

VOORWOORD

Ervoor gaan Wat de boer niet kent, dat vreet hij niet. Ik moet hierbij altijd denken aan de legendarische uitspraak van Bartje uit de gelijknamige tv-serie uit 1972. Het Drentse jochie kreeg van moeder bruine bonen voorgeschoteld en vader riep op tot gebed, maar daar had Bartje geen trek in: ‘Ik bid niet veur brune bonen!’

Volgens sommige voedselpioniers mogen we Onze-Lieve-Heer op onze blote knieën danken voor de bonen en andere (peul)vruchten die hen in staat stellen om smakelijke vleesvervangers te creëren. Want daar ligt een deel van de voedseluitdaging.

Minder vlees consumeren is goed voor het milieu, onze gezondheid, onze grondstoffen, het dierenwelzijn, kortom, voor alles.

Dus als u niet al veganist of vegetariër bent, overweegt u dan de stap naar het flexitarisme: af en toe geen vlees nuttigen. Het klinkt zo simpel, maar regelmatig ontmoet ik gezinnen bij wie vlees dagelijks letterlijk de hoofdmoot vormt van het avondeten, of die nog nooit een vleesvervanger hebben geprobeerd. Natuurlijk: echt groen, in plaats van dit omzetten naar vleesvervangers, is wellicht nog beter voor de planeet. Maar de realiteit is dat die sprong voor veel mensen te groot is, en dat we, vooral wanneer heel veel mensen meedoen, de voedseluitdaging aan kunnen.

Dat is het belang van vleesvervangers.

Voeding als onderdeel van leefstijl is een steeds belangrijker thema aan het worden. Exponent hiervan is William Cortvriendts nieuwste boek Kankervrij, waarin de arts het verband legt tussen suiker en kanker. We kwamen erachter dat hij met zijn boek de suikerlobby tegen zich in het harnas heeft gejaagd, maar dat hij zich daar optimistisch weinig van aantrekt (p.88).

Let wel: een van de eerste pioniers over het gevaar van suiker, John Yudkin, auteur van Pure, White and Deadly, werd in 2012 gerehabiliteerd. Hij had al die decennia gelijk, moest men erkennen. Iemand die ook zijn rug recht houdt in stormen van kritiek is nationaal energiecommissaris Ruud Koornstra. Hij komt binnen het thema ‘energie’ in onze rubriek Zuiver Zakelijk (p.60) tot de conclusie dat onwil vaak transitie in de weg staat. En toch moeten we vooruit.

De rode draad van deze editie: ook al zijn lobby’s, gewoonten en behoudende krachten sterk, uiteindelijk is de strijd niet tevergeefs. ‘Als je ergens voor gaat, heb je kans om te verliezen. Als je niet gaat, heb je al verloren’, zei een groot man. Laten we ervoor gaan en bidden dat het goed komt. Ook als u Bart heet.

Medewerkers Steffie Montfrooij Steffie Montfrooij werkte afgelopen zomer als redactiestagiaire bij The Optimist. Ze is Geschiedenisstudent met een liefde voor schrijven en het verleden, maar houdt haar blik ook gericht op de toekomst. Deze drie aspecten combineert ze in achtergrondartikelen, waar ze ingaat op de oorsprong van acturaliteiten en ontwikkelingen voor de toekomst. In dit nummer schrijft ze over het ontstaan van het vegetarische dieet en de toekomst van het eten van vlees.

Arko van Brakel Inspirator en ondernemer Arko van Brakel maakte carrière in de internetindustrie, was directeur van opleidingsinstituut De Baak, is medeoprichter van Semco Style Institute, schuift regelmatig aan bij het ondernemerspanel van BNR Nieuwsradio en schreef diverse boeken over ondernemen. Momenteel is hij algemeen directeur bij Cleantech Regio, waar hij innovaties en ondernemerschap stimuleert. Arko schrijft graag voor The Optimist en gaat dit de komende tijd regelmatig doen.

Roland Pluut, uitgever rp@theoptimist.nl PS: Op pagina 32 leest u het interview met de voedselpioniers die op de cover staan. Zij weten dat ze pas rond de pensioendatum hun doel zullen bereiken en hun cowboyhoed mogen afzetten. Chapeau!

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 3

MEDISCH DOSSIER Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes

10X + NU GRATIS BIJ EEN JAARABONNEMENT Het boek Het Intentie-effect (t.w.v. € 29,99) van hoofdredacteur Lynne McTaggart.

In dit boek onthult Lynne de resultaten van meer dan tien jaar wetenschappelijk onderzoek en experimenten op het gebied van onze gedachtekracht.

Mis niks meer van Medisch Dossier en neem gezondheid in eigen hand, met een jaarabonnement.

10 magazines per jaar voor â‚Ź 69,95 Exclusief toegang tot het online archief Gratis e-books Wetenschappelijk onderbouwd Onafhankelijk, objectief en kritisch Praktisch toepasbaar

Ga naar medischdossier.org/abonnee of bel: 070 205 9236

24 Voedselpioniers

Aandacht voor de mensen die dagelijks werken aan beter voedsel voor de wereld.

Die teruggaan naar de kern van gezonde voeding, die innoveren in het laboratorium, of die zoeken naar manieren om duurzamer om te gaan met eten.

18 Een einde aan dierproeven

20 Fabriek tegen verspilling

53 Zuiver zakelijk: Energie

6 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

INHOUD

November/december 2020

74 De wijsheid van Lucia

84 Geurpsychologie VERHALEN

MAATSCHAPPIJ

14 Poppenkast

Voor de deugd van tegenwoordig

BOEKEN

Karin Anema vertelt over moedige Colombianen

MAATSCHAPPIJ

André Menache voorziet het einde van een tijdperk.

16 Colombiaans zwijgen

18 Dag dierproeven

DUURZAAMHEID

Hoe Bob Hutten zijn steentje bijdraagt.

THEMA: VOEDSELPIONIERS

20 De Verspillingsfabriek

25 Introductie

Pionieren om de wereld te voeden, nu en straks.

26 Ander vlees in de kuip

Vleesvervangers in soorten en maten.

30 Brood uit oude granen

Ineke Berentschot over kwaliteitsbrood.

32 Those Vegan Cowboys

Speurtocht naar melk maken zonder koeien.

35 Blik in de toekomst

Ira van Eelen over voedselfuturisten.

36 Drijvende boerderijen

Landbouwinnovatie op het water.

38 Voeding als medicijn

Bodemisch Food volgens Arnold van Woerkom.

40 Het ei van Kipster

Ruud Zanders en het voedselsysteem van de toekomst.

44 Vegetarische historie

Korte geschiedenis van het vleesloos eten.

48 Voedsel voor uw brein

Gezonde tips van Rineke Dijkinga

52 ‘Ik Wil Groeien’

Ali B’s ontwikkelplatform in beeld

BUSINESS 53 Zuiver Zakelijk

In deze editie van Zuiver Zakelijk kijken we naar de persoonlijke en maatschappelijke kant van energie. Energiecommissaris Ruud Koornstra spreekt zich uit.

BEELDVERHAAL

BOEKFRAGMENT

van verdienste

78 De tirannie

Hoe het merocratische discours tot stand kwam.

GEZONDHEID 84 Geurpsychologie Claudia de Vos over hoe geuren

uw gedrag beïnvloeden.

88 Leefstijl

tegen kanker

William Cortvriendt beantwoordt vragen over zijn boek Kankervrij.

12 ONDERSTROOM, MET ONDER MEER:

MAEX meet Nederland Public relations volgens Blyde Feministisch bevallen 92 KEUZE

Borreltijddrankjes Verrassende toetjes VASTE RUBRIEKEN

68 Fotowedstrijdwinnaars Optimisten met een camera

houden van de natuur.

ACHTERGROND 74 Het is al goed De troostende wijsheid van Lucia helpt

8 Dialoog 23 Column: Gerrie Strik 67 Column: Govert Derix 87 Column: Harry Starren 97 Het beste uit 25 jaar The Optimist 98 Lezer in beeld: Maud de Jager

Mariska van Doorn.

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 7

Colofon

Dialoog

De Nederlandstalige The Optimist wordt gemaakt door:

Uitgever: Roland Pluut Hoofdredactie: Brian de Mello Redactie: Laura Boeters, Arie Dekker, Mathilde de Jeu Vormgeving: Irma Theunisse

Met medewerking van:

Ineke Berentschot, Ali Bouali, Arko van Brakel, Govert Derix, Rineke Dijkinga, Marjolein Doets, Mariska van Doorn, Ira van Eelen, Matthijs Jaspers, Maaike Koeten, Steffie Montfrooij, Michael Sandel, Harry Starren, Gerrie Strik en Claudia de Vos. Coverfotografie: Those Vegan Cowboys, Jaap Korteweg en Niko Koffeman (v.l.n.r.)

En met dank aan:

Karin Anema, Mark van Baal, William Cortvriendt, Angélica Dass, Gerda Deekens, Nynke Geus-van den Broek, Marco van Gurp, Milli Hill, Bob Hutten, Michiel Irish’ Stephenson, Freekje en Maud de Jager, Lorette der Kinderen, Niko Koffeman, Ruud Koornstra, Jaap Korteweg, Stephan Kube, Lucia, Kamal el Makrini, André Menache, Mark Post, RondOm Vandaag, Lisa Stel, Marco Visscher, Willem van Weede, Peter van Wingerden, Arnold van Woerkom, Ruud Zanders

En natuurlijk met dank aan alle optimistische fotografen.

Wel optimist, maar nog geen abonnee?

De jaarprijs voor een abonnement is € 84,00.

Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/word-abonnee Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl.

U kunt zich ook aanmelden per post: Postbusnummer 226, 2690 AE ’s-Gravenzande KVK-nummer: 59366303

Advertenties

Tom van Tol: advertenties@theoptimist.nl T: 070 - 205 9232 (kantooruren)

Bestellingen

Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Ook oude nummers zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop. © 2020 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs

8 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Begin bij uzelf

Als extraatje voor abonnees is op www.theoptimist.nl het premiumartikel Verbeter de wereld, begin bij je zelf te lezen. In twee delen leggen Madeleen Mulder en Marianne Zuur uit hoe we met ons bewustzijn kunnen leren omgaan met de ‘marathon van veranderingen’ die door het coronavirus in gang is gezet. Er werd gereageerd met praktische tips voor een betere wereld.

Kies een zorgverzekeraar die niet in de tabaksindustrie en wapenhandel investeert. Een duurzame bank (nee, ik bedoel niet de sofa), ecologische inlegkruisjes, vang water op als je biologische groenten en fruit wast, koop geen producten met een grote voetafdruk.

Ik heb van de week nog mensen bewust mogen maken: bosbessen uit Nederland zijn een meer verantwoorde keuze dan die uit Peru. Eigen keuze is eigen verantwoordelijkheid.

A. VEELENTURF Meelezen met de reacties?

Surf naar www.theoptimist.nl/verbeterdewereld

DIALOOG

Mannenberoep?

Vrouwelijke predikers vormen in de

Zweedse kerk de meerderheid. Van de 3060 predikanten zijn er 1533 vrouw. In de Daily werd op elkaar gereageerd.

Gendergelijkheid wordt wel in toenemende mate een ideologie.

Wat zou gendergelijkheid teweegbrengen bij gewichtheffen, boksen en roeien?

In optimistische kringen wordt vaak een beroep gedaan op evolutionaire denkbeelden. Maar wie zijn leiders bij kuddes van zoogdieren? Zou bovendien het verschil tussen kinderen kunnen baren en kinderen kunnen verwekken geen enkele andere implicatie hebben, bijvoorbeeld voor de verzorging van kinderen.

Opvallend is dat juist de laatste jaren ook gevraagd wordt aparte aandacht aan hartkwalen bij vrouwen te schenken, want vrouwenlichamen zijn op meer

gebieden anders dan mannenlichamen, met alle consequenties van dien. Verder bekijken jullie de vrouw-inhet-ambt alleen sociologisch en genderideologisch. Mag misschien God ook nog iets ter sprake brengen?

Meld u aan voor onze online nieuwsbrief

C. DE PATER

Gelijkheid is iets anders dan gelijkwaardigheid. In de paardenkudde is er de leidmerrie die de kudde leidt, ze leidt de kudde naar voedsel en water.

Een hengst sluit de gelederen om te zorgen dat er rugdekking is.

De argumenten over fysieke verschillen tussen vrouwen en mannen staven toch niet het feit dat vrouwen net zo goed geestelijk kunnen leiden als mannen? God gaf ons keuzevrijheid.

MONIQUE

Wat is de Daily?

Iedere werkdag optimistisch nieuws Elke vrijdag in uw mailbox Gratis

Meelezen? Surf naar www.theoptimist.nl/zweedsedominee

Meld u nu aan via: www.theoptimist.nl/daily

‘Vrouwen kunnen net zo goed geestelijk leiden als mannen.’ MONIQUE

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 9

DIALOOG

Pantone kleuren Miranda uit Houten reageerde op

het artikel Recept voor verandering van hoofdredacteur Brian de Mello, te vinden in de vorige editie (The Optimist #194). Hierin deelt De Mello zijn kijk op racisme en pleit hij voor het gebruik van RAL-kleuren om mensen te typeren. Die indeling is genuanceerder dan het labelen met woorden als ‘zwart’ of ‘wit’. Het

ANGÉLICA DASS

deed Miranda denken aan het werk van de Braziliaanse Angélica Dass.

Deze kunstenares bedacht in 2012

de conclusie dat het project niet

waarde in zichzelf en de anderen

het Humanae project. Hiermee

mag stoppen.

te zien wordt weggenomen:

fotografeerde ze talloze mensen,

Tegenwoordig richt Dass zich vooral

het vertroebelt de schoonheid

vanaf de schouders ontbloot, tegen

op de jeugd en het onderwijs. Ze laat

van diversiteit die authentiek

een achtergrond die qua kleur

kinderen zichzelf natekenen, inkleuren,

onderwijs kenmerkt. Humanae stelt

correspondeert met de kleur van

vormgeven. Alles om het bewustzijn

internationale docenten in staat om

hun neus. Dat leverde een schakering

te vergroten dat die buitenkant

discriminatie tegen te gaan door

aan portretten op. Vanaf de start

slechts de buitenkant is. Dit schrijft ze

speelse ruimtes te creëren voor

van het project waren mensen onder

er zelf over: ‘Onverdraagzaamheid

studenten en de gemeenschappen

de indruk van de diversiteit van hun

in verband met ras, religie en kleur

waarin ze wonen om dergelijke

medemensen. Humanae kwam in

heeft een negatief effect op het

complexe, essentiële kwesties

de pers en reisde over de wereld,

zelfrespect, op persoonlijke prestaties

te bespreken.’

toegelicht door de kunstenares.

en de relaties met de gemeenschap,

Het leidde tot de oprichting van

vooral onder jongeren. In de klas wordt

Meer informatie:

Humanae Institute, een TED Talk in

onverdraagzaamheid discriminatie,

www.humanae.org

2016 (en een vervolg in 2018) en

waardoor iemands vermogen om

AFBEELDINGEN: TED TALK

We zijn benieuwd naar uw mening over deze editie.

Schrijf ons! redactie@ theoptimist.nl

10 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

DIALOOG

Oliebedrijven

In aflevering 9 van de The Optimist podcast sprak redacteur Arie Dekker met Mark van Baal van Follow This.

Oliebedrijven zoals Shell en BP hebben volgens Van Baal de kracht om het klimaatakkoord van Parijs te maken of te breken. Met Follow This en een leger groene aandeelhouders zorgt hij ervoor dat de overstap naar een klimaatneutrale oliewereld een feit wordt.

Ik ga me ook aanmelden als groene aandeelhouder. Het verbaasde me dat je niets vroeg over de bezuinigingen die Shell heeft aangekondigd.

In hoeverre belemmeren die de energietransitie?

R. SWART van The Optimist, waarin Arie Dekker

besproken in het toekomstige

Het antwoord op deze vraag hoort

spreekt met creatieve geesten die

luisteraarssegment van de podcast.

u terug in het luisteraarssegment van

de stem van de vooruitgang vormen.

de podcast. Wilt u ook meepraten

Geef uw reactie door aan

Onderstroom is te beluisteren via

over de podcast? Luister dan naar

redactie@theoptimist.nl en wie weet

uw favoriete podcastapp of via

Onderstroom, de officiële podcast

wordt uw opmerking of verhaal

www.theoptimist.nl/podcast.

Afrika bouwt een GROENE MUUR van bosgebied dwars door het continent. Het project is bedoeld om het ecosysteem te herstellen en verdere woestijnvorming tegen te gaan.

Met medewerking van eenentwintig landen wordt verwacht dat de groene muur in 2030 klaar is. • Wetenschappers van de Universiteit van Minnesota zijn erin geslaagd een kloppend hart te 3D-printen. Mannelijke stamcellen werden toegevoegd aan zogenaamde bio-inkt. Deze cellen kunnen zich naar iedere cel in het menselijk lichaam vormen. De pomp kan een enorme invloed hebben op het onderzoek naar hartziektes.

• 55 procent van de Nederlandse vrouwen is trots op haar uiterlijk, blijkt uit een enquête.

Respondenten gaven antwoord op de vraag wat ze van hun lichaam vinden en of ze over het algemeen een positief zelfbeeld hebben. De leeftijdscategorie bleek weinig verschil te maken. • Hoopvolle resultaten uit het Erasmus MC: patiënten die al jaren aan de rolstoel gekluisterd zijn, kunnen met behulp van stroomstootjes weer staan. De stroomstoten stimuleren een zenuwknoop, waardoor spierreacties in de benen worden opgewekt. • Het instituut Ocean Voyages heeft in 48 dagen 103 ton plastic uit zee gehaald en hiermee een record gebroken. Met behulp van GPS-trackers en drones is een van de meest vervuilde gebieden in de Stille Oceaan afgespeurd, op zoek naar de grootste hoeveelheden zwerfafval.

• Google lanceert het Loon Project in Afrika waarbij er 35 ballonnen in de stratosfeer worden losgelaten die voor een internetverbinding van 18,9 Mbps zorgen. De op zonne-energie werkende ballonnen worden in Amerika gelanceerd, waarna ze via windstromen in Afrika belanden om de inwoners van internet te voorzien. • Arnhem kiest voor een groene leefomgeving met haar nieuwe klimaatadaptiestrategie. Met de nieuwe plannen wil de Gelderse stad tien procent van het asfalt en steen in de openbare ruimtes vervangen door groene plekken. Zo kan ook het regenwater beter worden afgevoerd.

MEER GOED NIEUWS OP PAGINA 13 >

Goed nieuws

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 11

ODE AAN...

Ode aan satire Kunt u tegen een grapje? Ook als die grap over u gaat? Of over de groep waar u toe behoort? Satire is de kunst van het geestelijk pijnigen met een glimlach. Lang geleden ontstaan, zodra de mens kon lezen en schrijven, en misschien wel nog eerder. De grottekening van een onfortuinlijke holbewoner die op zijn donder krijgt van een wild dier kan een ooggetuigenverslag zijn, of de satirische grap van een brutaal neefje dat zijn klungelige oom met een knipoog hekelt. De kracht van satire is dat het raakt en relativeert. Neem het leven niet te serieus, is de boodschap. Ook mensen die leven in pracht en praal, in status en weelde, in roem en macht, mogen beseffen dat ze niet lang geleden struikelende holbewoners waren. | BRIAN DE MELLO

BOEKEN

Feministisch bevallen Bevallen als een feminist, hoe doe je dat? Is bevallen sowieso niet al een feministische daad? Volgens Milli Hill, oprichter van de Positive Birth Movement en auteur van het boek Mijn lichaam. Mijn baby. Mijn Keuzes.

Bevallen als een feminist, komt het hierop neer: neem de leiding en kies bewust. Bevallen als een feminist betekent volgens Hill niet dat vrouwen op een bepaalde manier moeten bevallen. ‘Je kunt bevallen als een feminist in iedere omgeving en op elke manier. Het enige dat nodig is, is dat je op de een of andere manier afstand hebt genomen van een passieve houding waarbij je bevallen ziet als iets dat je overkomt en waar je geen controle over hebt, en je committeert aan het begrip dat je bij deze ervaring benadeeld zult worden als je niet wakker wordt en zelf achter het stuur gaat zitten.’

Vrouwen blijken zich vaak niet volledig bewust te zijn van de hoeveelheid zeggenschap die ze hebben in de bevalkamer. Zo zouden zij de belangrijkste beslissingsnemers in deze ruimte moeten zijn, ze hun rechten moeten kennen en een actieve rol in hun

keuzes moeten spelen. ‘Op dit moment doen we bevallen tekort. Dit is met name belangrijk omdat bevallen een essentiële menselijke ervaring is die tot in alle details zal worden herinnerd door een vrouw, en haar partner, voor de rest van hun leven.’ De auteur legt de moderne ervaring van een zwangerschap en geboorte in de ontwikkelde wereld bloot door onderzoek, persoonlijke ervaringen en gesprekken met moeders en pleit voor meer autonomie en zeggenschap van vrouwen tijdens de bevalling.

Hill toont met dit boek aan dat de bevalling niet langer mag ontbreken op de feministische agenda. Puttend uit verhalen van vrouwen van over de hele wereld, biedt ze praktische handvatten die helpen de regie over de bevalling in eigen handen te nemen; van een bevalplan tot aan mensenrechten tijdens een bevalling.

Te lang is er aan vrouwen verteld dat een gezonde baby het belangrijkst is. Bevallen als een feminist durft te zeggen: vrouwen zijn ook belangrijk. | MATHILDE DE JEU

Mijn lichaam. Mijn baby.

Mijn Keuzes. – Bevallen als een Feminist Milli Hill Uitgeverij Samsara ISBN: 978-94-92995742 240 pagina’s € 22,90

De mens liep mogelijk ongeveer 30.000 jaar geleden al op het Amerikaanse continent rond, zo blijkt uit onderzoek van wetenschappelijk tijdschrift Nature. Dit is 15.000 jaar eerder dan oorspronkelijk werd gedacht. De onderzoekers hebben bijna tweeduizend kalkstenen WERKTUIGEN opgegraven die gebruikt kunnen zijn als messen en speerpunten.

• Er is eindelijk een middel tegen het RS-virus dat jonge kinderen voor langere tijd beschermt. Het virus veroorzaakt luchtweginfecties en is wereldwijd de tweede grootste doodsoorzaak bij jonge kinderen. Het nieuwe medicijn is in meer dan twintig landen getest en kan in de toekomst veel ziekenhuisopnames voorkomen. • Naast de Kindertelefoon bestaat er nu ook de Oudertelefoon. Ouders kunnen naar dit nummer bellen wanneer ze een luisterend oor nodig hebben, ergens over twijfelen of advies willen. Alle vrijwillige medewerkers hebben een achtergrond in de zorg, het onderwijs of de pedagogiek. • Vrijwilligers hebben tienduizend babyschildpadjes vrijgelaten op het strand van Gianyar op Bali. Er zijn steeds minder schildpadeieren te vinden in de Indonesische archipel, daarom zijn er veel conservatieprogramma’s in het leven geroepen om de beestjes te helpen. • In Nigeria is een koelkast op zonne-energie ontwikkeld. In deze ‘ColdHubs’ kunnen producten tot twintig dagen bewaard worden en er is geen elektriciteit benodigd. De gedeelde koelkasten helpen nu al ongeveer drieduizend boeren en vissers, en redden meer dan twintigduizend ton voedsel.

• Het Amerikaanse leger maakt een grote stap in het gebruik van Artificial Intelligence met de komst van de Joint Understanding and Dialogue Interface (JUDI). Deze robot is volledig ‘fool proof’ en kan vragen beantwoorden, ook op locaties ver van een internetverbinding. • De plofkip is vrijwel volledig uit de supermarktschappen verdwenen. Dat stelt de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Er ligt nu veel meer kippenvlees in de schappen waarvan de kip een beter leven heeft gehad. Hiermee tonen supermarkten aan dat ze prima in staat zijn zelf een duurzaam alternatief te ontwikkelen.

Goed nieuws

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 13

ONDERSTROOM

SAMENLEVING

Duurzaamheid is al lang niet meer exclusief het terrein van stoffige professoren, kruidenvrouwtjes en opstandige hippies. Steeds meer frisse jongeren zoeken hun toekomst in groene start-ups, pop-ups en slimme initiatieven. En dat is een goed ding, want de jeugd heeft immers de toekomst.

Een mooie selectie van deze nieuwe generatie groendoeners vinden we bij de Duurzame Jonge 100, het jaarlijkse overzicht van de honderd meest in het oog springende duurzame jongeren.

Zoals Nout Kooij, die met zijn startup VanPlestik een machine ontwikkelde waarmee hij gerecycled plastic kan 3D-printen, en daar supermooie vazen, stoelen en tafels mee maakt. Of Juliette Schraauwers, die een basisschool aan het oprichten is waar duurzaam onderwijs centraal staat. Of Bo Salet, die een bedrijf startte waar ze een folie van zonnepanelen maken die ze op vrachtwagens en binnenschepen plaatsen waardoor ze zuiniger met CO2 omgaan. Of Christiaan Kuipers, die met zijn initiatief Straatboer zoveel mogelijk stads- en bedrijventerreinen wil ‘vergroenten’ door er moestuintjes op aan te leggen waar

‘Deze collectie ondernemende jongeren is een weldadige bron van optimisme.’

14 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

de buurt dan weer de vruchten (en groenten) van plukt.

Tegelwippen

Ook superleuk zijn Raymond Landegent en Berend van Santen, die met hun campagnebureau Groenemorgen toffe acties verzinnen voor groenere steden.

Zo verzonnen ze afgelopen jaar het NK Tegelwippen, waarbij inwoners van Amsterdam en Rotterdam zo veel mogelijk trottoirtegels verwijderden om daar biodiverse geveltuintjes in te maken. En met hun actie 1000 Geveltuintjes roepen ze steden in Nederland op om hun inwoners de middelen te geven om zelf geveltuintjes aan te leggen. Die zorgen voor een betere afwatering bij hevige regenval, een koelere stad en meer bijen natuurlijk.

En ook Auke-Florian Hiemstra is van de partij. Deze jonge student biologie van Naturalis begint langzaam een soort duurzame Freek Vonk te worden, en wordt steeds vaker uitgenodigd op tv om te vertellen over duurzaam dierenleven in de stad. En hij was ook de drijvende kracht achter het initiatief om na het Leidens Ontzet-feest dagelijks een foto van een weggegooid plastic bierbekertje op Instagram te zetten.

Net zolang totdat Leiden besloot herbruikbare bekertjes te verplichten bij grote evenementen.

SCREENSHOTS VAN #DEDEUGDVANTEGENWOORDIG

De deugd van tegenwoordig

Poppenkast

Deze collectie ondernemende jongeren is een weldadige bron van optimisme te midden van al het slechte nieuws dat ons land overspoelt. En een prettige bevestiging dat steeds meer jongeren hun toekomst serieus nemen en echt iets moois willen maken van ons land. Reden temeer om hen in de spotlight te zetten. Ik doe dat door dit stukje te schrijven, maar ook door hen met The Happy Activist de komende tijd ons podium te geven op social media. Daarvoor heb ik een speciale poppenkast laten bouwen, waar deze jongeren met zoveel mogelijk toeters en bellen inkruipen om binnen een minuut hun initiatief te promoten. De komende maanden deel ik wekelijks de video’s die dat heeft opgeleverd. Dus ik zeg: ‘Wil jij ook wat broodnodige bevestiging dat het allemaal wel goedkomt met ons land? Check dan de hashtag #dedeugdvantegenwoordig.’

Have a very happy day! | MATTHIJS JASPERS

ONDERSTROOM

Sociale initiatieven en voedsel Sociale initiatieven zijn onmisbaar. De organisatie MAEX brengt er ruim 2200 in beeld via de Social Handprint. Dit is de Impact meet-methode die MAEX ontwikkelde op basis van de Sustainable Development Goals (SDG’s). Die vormen tot 2030 de agenda voor een eerlijke, duurzame en mooie wereld. Deze keer belichten we initiatieven die iets doen met voedsel, wat raakt aan SDG 2 (geen honger), SDG 11 (duurzame gemeenschappen) en SDG 12 (verantwoorde consumptie en productie).

De Participatiekeuken

Het boodschappenhoekje Almere

Het boodschappenhoekje Almere zorgt al vijf jaar voor gratis boodschappen voor minder bedeelde buurtbewoners. Ze vullen tassen met verse producten, die een winkel vanwege de houdbaarheid niet meer mag verkopen. Ook geven ze educatie over het bewaren en gebruik van voedsel, en zorgt de verbinding dat leden uit hun isolement en schaamte kunnen stappen.

‘Er is een lid dat haar huwelijk moest ontvluchten, met zes kinderen bij haar ouders kwam te zitten en nu weer iedere avond een maaltijd kan klaarmaken. Ook is er een AOW’er die vanwege hoge ziektekosten van 15 euro per week moest rondkomen. Dankzij de boodschappentas ziet hij het leven weer een beetje zitten’, aldus initiator Mireille van Os.

Voedseltuin IJplein

Voedseltuin IJplein is een gezamenlijke moestuin. Elke buurtbewoner die in de tuin werkt krijgt een deel van de opbrengst. Het meeste van de biologisch geteelde groenten en kruiden komt terecht in voedselpakketten van de Voedselbank en wordt verwerkt in maaltijden van Resto van Harte. De voedseltuin verbindt de wijk door vele ontmoetingen.

‘Voor veel vrijwilligers en omwonenden is de tuin vooral in het voorjaar en de zomer een stukje aards paradijs waar ze rust en gezelschap vinden. De groentes, het fruit en de kruiden leveren een bijdrage aan het welzijn van de armste mensen uit de buurt. Het werken als gemeenschap, om een stuk openbare ruimte productief te maken, brengt de vrijwilligers dichter bij elkaar en haalt het beste in hen naar boven’, aldus initiatiefnemer Arnold van der Valk.

2254 initiatieven op MAEX, waarvan 1742 waarde leveren op SDG 2, 11 en 12: (sept. 2020)

www.socialhandprint.com

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 15

MAATSCHAPPIJ

In het begin van de coronatijd wilde De Participatiekeuken honderdduizend maaltijden voor kwetsbare ouderen in Den Haag verzorgen met voedsel dat anders overbleef.

Met hulp van vrijwilligers, de bedrijfskeuken van Shell (gesloten vanwege het thuiswerken) en vele andere bedrijven werd in no-time een organisatie opgezet die de doelstelling haalde. Ook staken ze ouderen een hart onder de riem. De Participatiekeuken wordt vanwege het succes omgevormd naar de Communitykeuken om ook de komende jaren voor kwetsbare ouderen te koken.

‘De maaltijden zijn slechts een middel om mensen te laten voelen dat ze ertoe doen. Dat ze niet worden vergeten. De boost die een maaltijd geeft, is niet te omschrijven’, aldus initiatiefnemer Ben Lachab.

ONDERSTROOM

Dappere Colombianen verbreken de stilte De Colombiaanse burgeroorlog begon in 1964 en eindigde in 2016 met een vredesakkoord. Schrijfster Karin Anema reisde na het akkoord meerdere keren naar het Zuid-Amerikaanse land en ontdekte dat er allesbehalve vrede heerst. Ze schreef er het boek De wet van de stilte over en vertelt The Optimist over moedige Colombianen die niet langer zwijgen.

BOEKEN

DOOR:

LAURA BOETERS

‘Over twee uur word ik opgehaald, dan rijden we naar de Pyreneeën voor een trektocht’, vertelt Karin Anema als we met een pot thee en wat lekkers bij haar aan de eettafel zitten. Het warme welkom en het avontuur dat op haar wacht vat de

‘Haar strijd voor gerechtigheid is haar meer waard dan haar eigen leven.’ schrijfster van inmiddels negen boeken samen. Voor haar laatste titel De wet van de stilte - reis door Colombia vloog ze meerdere keren naar Colombia, waar ze achterop de brommer van een pastoor belandde, met de racefiets het steile Andesgebergte beklom en naast lokale bewoners in bussen door het land trok. Van jongs af aan had Anema een droombeeld bij het landschap van de Andes, de panfluit en de bergen, maar tijdens haar reizen kwam ze er hoofdzake16 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

lijk om contact te zoeken met de inwoners. Nieuwsgierig of verzoening mogelijk is in een land dat zo lang in een gewapend conflict had geleefd, sprak ze met de Colombiaan in al zijn vormen: oud-strijders van de FARC, ex-paramilitairen, slachtoffers, mensen uit de elite en inheemsen. Haar boek werd meer dan een reisverslag en geeft een stem aan de mensen die nooit werden gehoord.

Stilte doorbreken

Tijdens haar eerste reis door Colombia bezocht Anema kampen van de FARC. Daar werd haar meteen duidelijk dat er van vrede geen sprake is. ‘Het gewapend conflict is nog steeds aan de orde, er zijn afpersingen en er worden nog steeds kinderen geronseld.’

Wat ze in de kampen en ver daarbui-

KARIN ANEMA LIFT MEE IN COLOMBIA

ten wel aantrof, was de wet van de stilte: een ongeschreven regel die de Colombianen een minimale garantie op overleven geeft. ‘Zwijgen over wat er is gebeurd tijdens de burgeroorlog, en over misdrijven die nu nog steeds plaatsvinden, is een vorm van zelfbescherming. De stilte komt voort uit de reële angst dat zij of hun familieleden vermoord worden als ze wel praten. Aan de andere kant is het één van de redenen waarom er nog geen echte vrede is, omdat de waarheden van alle verschillende partijen niet boven tafel zijn.’

Tijdens haar rondreis raakt de schrijfster in gesprek met Colombianen die de wet van de stilte durven te doorbreken. ‘De mensen die na alle ellende tóch hun mond opendoen en zich vreedzaam verzetten, zoals sommige inheemsen, strijden voor rechtvaardigheid en voor een eerlijke teruggave van grond die tijdens de oorlog is ingepikt. Dat is broodnodig, want na 53 jaar oorlog is de kloof tussen arm en rijk, de reden waarom de oorlog ooit begonnen is, er alleen maar groter op geworden.’

De wet van de stilte – reis door Colombia Karin Anema Uitgeverij Scriptum ISBN: 9789463192071 292 pagina’s € 23,50

De mensen die aan het woord komen in Anemas boek willen heel graag dat hun verhaal internationaal bekend wordt; dat voelt als veilig vergeleken met hun eigen land. ‘Ik heb ervoor gekozen om juist de “gewone Colombianen” te ontmoeten en naar hun verhalen te luisteren. In de media komen meestal leiders en hoge pieten aan het woord.’

Vreedzaam verzet

Verzoening

Dialoog tussen nabestaanden en daders is volgens de schrijfster onmisbaar voor echte vrede. ‘Daders weten meestal goed waar de massagraven zijn. Dat ze er over zwijgen is voor nabestaanden de ergste straf die er is, hun verdriet wordt genegeerd.

Ze willen contact met de daders, ze willen weten waarom hun partner of kind is vermoord. Contact is een stap in het proces van genezing, verzoening en vergeving.’

Dat het doorbreken van de stilte helend kan zijn, merkte ze tijdens een busrit in gesprek met Alonso.

Hij werd ontvoerd door de FARC en werd uiteindelijk vrijgelaten, maar door de ontvoering gaat zijn huwelijk kapot en verliest hij al zijn sociale contacten. ‘Hij komt er bovenop door keihard te werken. Uiteindelijk gaat hij lesgeven over biologische landbouw aan oud-strijders. Dat is toch prachtig, hij beseft dat zij niet alleen dader, maar ook slachtoffer zijn. En dan ben ik na negentien jaar de eerste aan wie hij dit vertelt. Hij was op een mooie manier aangegrepen toen hij het me vertelde. Hij voelde zich opgelucht, verhalen vertellen kan helend werken. Voor mij is het

een van de belangrijkste redenen om boeken te schrijven.’

Veerkracht

Bij het boek maakte Anema een vierdelige podcastserie, als verhaal achter het verhaal. Hiervoor sprak zij onder meer met Joris van de Sandt, werkzaam bij vredesorganisatie PAX. In de serie noemt hij Colombia een optimistisch land.

‘Hij bedoelt ermee dat hij veel veerkracht is tegengekomen,’ legt Anema uit, ‘waar ik het mee eens ben, met de kanttekening dat er ook mensen zijn die door de burgeroorlog blijven steken. Maar over het algemeen zie je dat mensen dankzij optimisme ellende kunnen doorstaan, hun leven toch weer oppakken en perspectieven ontwikkelen. En dat sommigen hun dader vergeven, zoals het meisje Laura, die als kind een half jaar door de guerrilla’s ontvoerd werd.

Omdat ze hen probeerde te begrijpen en daardoor de mens achter de dader zag.’ • Beluister de podcastserie via www.soundcloud.com/karinanema De wet van de stilte - reis door Colombia is verkrijgbaar via www.theoptimist.nl/webshop

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 17

BOEKEN

Een hoofdstuk uit De wet van de stilte is gewijd aan Blanca, een 71-jarige inheemse vrouw uit de Wayúugemeenschap die het vertikt om te zwijgen. Tijdens haar ontmoeting met Anema draagt ze een T-shirt met daarop een foto van haar vijftienjarige dochter Irina en de tekst ‘in memoria’ en ‘geen gerechtigheid’.

Vier maanden lang zocht Blanca naar haar vermiste dochter, om haar uiteindelijk terug te vinden in een massagraf. Door de moord op haar dochter is ze voor zichzelf en andere moeders gaan strijden voor rechtspraak en pleit ze ervoor dat de daders – in haar geval paramilitairen – hun stilte verbreken, vertellen waar lichamen van vermisten liggen en waarom ze het deden. Anema: ‘Dat deze oudere vrouw, ondanks alle intimidatie die ze te verduren krijgt, zich vreedzaam verzet, getuigt van een enorme levensdrang.

Haar strijd voor gerechtigheid en de waarheid is haar meer waard dan haar eigen leven.’

BLANCA

ONDERSTROOM

Het einde van dierproeven Door veel wetenschappers wordt het testen op dieren gezien als een noodzakelijk kwaad. De keuze tussen de veiligheid van een kind en de veiligheid van een dier is immers snel gemaakt. Maar klopt dit wel? Met een betrouwbaarheid van slechts 10 procent is het volgens dr. André Menache hoog tijd voor verandering.

MAATSCHAPPIJ

DOOR:

ARIE DEKKER

Als we André Menache bereisd noemen, overdrijven we niet. Hij is niet alleen een echte wereldburger, ook baant hij zich al meer dan veertig jaar een weg door de ingewikkelde wereld van het testen op dieren. Het begon allemaal toen hij, tijdens zijn derde jaar medicijnen in Zuid-Afrika, de nieuwsbrief van de South African Association Against Painful Experiments on Animals tegenkwam. Na contact met hen te hebben gezocht was zijn levenspad in steen gebeiteld. Wij schuiven bij Menache aan en, voordat we dieper duiken in de misconcepties en problemen rond dierproeven, is het volgens hem belangrijk om te begrijpen hoe het testen op dieren ooit begon.

ANDRÉ MENACHE

‘Wat mensen misschien niet weten, is dat er gedurende het proces van Neurenberg aan het einde van de Tweede Wereldoorlog twee juridische procedures plaatsvonden.

De eerste betrof de oorlogsmisdaden van de nazi’s. De tweede was tegen artsen die op mensen hadden geëxperimenteerd in concentratiekampen. Een van de resultaten van deze laatste procedure was dat farmaceutische en chemische bedrijven voortaan eerst verplicht dieren moesten gebruiken om hun producten te testen.’

Wat er misgaat

‘We klampen ons vast aan een systeem van zeventig jaar oud’, vertelt hij. Behalve dat het erg

dieronvriendelijk is, laat dit systeem volgens hem veel te wensen over. Ten eerste is het zo dat deze wetten niet benadrukken welk dier, ras, type of geslacht moet worden gebruikt.

Dit mogen bedrijven zelf invullen, waardoor de resultaten volgens de dokter sterk beïnvloed kunnen worden. Daarnaast wordt ook met menselijke proeven vaak gesleuteld, bijvoorbeeld als een nieuw medicijn de testfasen uit is. ‘Bij het testen op mensen moeten de vrijwilligers als gezond worden bestempeld. Stel je voor dat bij een test op zes vrijwilligers één iemand ziek wordt van het geteste medicijn. Dat is voor farmaceutische bedrijven niet een signaal dat het medicijn misschien problemen kan opleveren. In plaats daarvan wordt het ziek geworden individu als niet gezond bestempeld en dus naar huis gestuurd. Als het medicijn vervolgens de markt opgaat kan dat leiden tot ongewenste bijverschijn-selen bij duizenden, als niet miljoenen mensen.’

Zelfs met deze wat dubieuze methodes blijft het nadeel van dierproeven duidelijk zichtbaar, wat door officiële bronnen wordt bevestigd. ‘Volgens de Food and Drug Administration

ONDERSTROOM

‘Wij hebben de consumentenkracht om diervriendelijke testen wettelijk verplicht te maken.’

Consumentenkracht

Er zijn genoeg alternatieven die hoop geven, ook al zijn deze nog niet zo ver om actief gebruikt te worden.

Zo ziet Menache het gebruik van organen op een chip rooskleurig in, waarbij met menselijke cellen de werking van een orgaan wordt nagebootst. Dit geldt ook voor DNA-gebaseerde testen, waarbij

ziekenhuizen aan de hand van DNA kunnen uitzoeken welke speciaal samengestelde medicijnen iemand nodig heeft. Toch moet er nog het nodige onderzoek, tijd en geld worden geïnvesteerd en dat is waar de meeste bedrijven afhaken. ‘Het kost minimaal zeven jaar voordat een nieuwe methode goedgekeurd is.

Daar gaat de farmaceutische industrie zich niet aan wagen als dezelfde autoriteiten ook gewoon dierentestdata accepteren. De methoden zijn er al, maar ze moeten nu nog een zet in de goede richting krijgen.’

De wetenschapper ziet de route naar verbetering helder voor ogen. ‘Je moet begrijpen dat deze sectoren alleen gaan veranderen als ze hiertoe worden gedwongen. Onze kracht als consument speelt hier zó’n grote rol in. Pas als een bedrijf ziet dat hun aandelen beginnen te dalen, grijpen ze diep in hun zakken voor een alternatief. Wij hebben de bijzondere kracht om bergen te verzetten en, misschien wel belangrijker, wetten te veranderen. Wij hebben de consumentenkracht om diervriendelijke testen wettelijk verplicht te maken.’

Door een gebrek aan kennis en het feit dat medische bedrijven het liever

Overwinningen

Genoeg werk voor de boeg, al vertelt Menache wel met enige trots dat er al vooruitgang geboekt is. ‘In 2015 stopte de National Institute of Health in de Verenigde staten, de grootste financier van medisch onderzoek, met het testen op chimpansees. Dat is al een enorme overwinning. Daarnaast werd het gebruik van muizen bij het testen van botox door een campagne van de Humane Society of the United States beëindigd.’ Daarnaast is ook Nederland goed op weg. ‘Ik ben blij te vertellen dat de overheid aan Nederlandse bedrijven de eis heeft gesteld dat het testen op dieren voor toxiciteit in 2025 moet stoppen.

Nederland loopt hierin tien jaar voor op andere landen, die dit pas in 2035 beloven te doen. Een veelbelovende ontwikkeling dus.’ • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 19

MAATSCHAPPIJ

van Amerika komt van de tien medicijnen getest op dieren vervolgens maar één door de proeven op mensen heen. Dat is dus een uitvalpercentage van 90 procent.

Ik denk dat er niet één sector is die dat zou accepteren. Zoals een hond geen kat is kun je gewoonweg niet een dier met een mens vergelijken.

Neem bijvoorbeeld de chimpansee.

Deze is immuun voor HIV, hepatitis, de meeste menselijke kankers en malaria. Het dier dat dus genetisch gezien het dichtst bij de mens ligt verschilt al zo erg. Een kritiek die ik vaak hoor is dat er naast dierproeven nog geen alternatieven zijn, maar als het testen op dieren net zo betrouwbaar zou zijn als het opgooien van een muntje, is het onzin dat we het gebruiken, alternatief of niet.’

stil houden, zit hier de crux voor de komende jaren in de strijd tegen het testen op dieren, denkt Menache.

‘10 procent van de reden dat mensen gaan stoppen met dierproeven is vanwege de nadelen. De overige 90 procent komt door publieke opinie. De meeste consumenten weten of snappen nou eenmaal niet de wetenschap erachter.’

ONDERSTROOM

Op grote schaal tegen verspilling Het is in elk aspect van ons dagelijks leven ingenesteld: verspilling. Niet alleen worden er in Nederland elk jaar honderden kilo’s eten weggegooid, ook het potentieel van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt blijft vaak links liggen. Als een baken tegen verspilling opent de Verspillingsfabriek voor ons haar deuren, om op een praktische manier te laten zien dat het beter kan.

DUURZAAMHEID

DOOR:

ARIE DEKKER

Als we alleen al kijken naar de gemiddelde tomaatplak op een fastfood hamburger, zien we een zorgwekkend patroon. Behalve dat tomaten van de verkeerde grootte of vorm al worden weggegooid voordat ze de deuren van een verwerkingsfabriek binnenrollen, verdwijnen de koppen en kontjes ook snel bij het afval. Hierdoor blijft er uiteindelijk maar weinig tomaat over, en dat is zonde volgens Bob Hutten, oprichter van de Verspillingsfabriek. Op 54-jarige leeftijd be-

BOB HUTTEN

20 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

sloot hij zijn bedrijf meer onafhan kelijkheid te geven. Het streven, om niet alleen voedselverspilling tegen te gaan maar ook menselijk talent een podium te geven, speelde vanaf dat moment een centrale rol in zijn leven.

‘De vraag is dan: wat ga jij doen?

Voor mij zijn er twee dossiers waarin ik de laatste dertig jaar wat meer actief was en waar ik enige kijk op heb. Dat zijn de verspilling van talent en de verspilling van voedsel.

Toen heb ik gedacht: practice what

you preach. Ik vind dat iedereen op de arbeidsmarkt een plek zou moeten krijgen, ongeacht beperking of leeftijd. Iedereen heeft het recht om bij te dragen en om niet in een hoek gedrukt te worden.’ De logische volgende stap was volgens hem om deze twee samen te brengen in een bijzonder ecosysteem. Dat is waar de Voedselfabriek om de hoek komt kijken. Hier wordt aan overschotten, zoals kopjes en konten van groenten – afkomstig van boeren, telers en versnijders – een tweede kans gegeven in de vorm van soepen, sauzen en stoofgerechten. En dat allemaal door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Verder gaan

Het tegengaan van verspilling is een mooie droom die de nodige obstakels moet overwinnen. De Verspillingsfabriek is zich bewust van het belang van schaalbaarheid.

‘Als je producten zoals soepen en sauzen gaat maken, ga je ervan uit dat dit “grote” producten zijn binnen supermarkten en foodservice.

Je moet je dan wel verhouden tot grotere bedrijven zoals Nestlé en Unilever. Als jouw prijs te veel afwijkt, is dat voor de consument een argument om je producten niet te kopen. Dat vraagt om schaalgrootte. Het moet een zeker volume hebben, wil je overleven.’

ONDERSTROOM

Zelf iets tegen verspilling doen?

Het begint allemaal met weten wat u in huis haalt en wat u met de restjes doet.

Maar u kunt ook via de Verspillingsfabriek uw steentje www.verspillingisverrukkelijk.nl ziet u een assortiment aan levensmiddelen om goed mee te doen.

Ook bestaande alternatieven om verspilling tegen te gaan zijn niet zo geweldig als sommigen ze doen lijken. ‘Menselijk voedsel gebruiken als diervoedsel is ecologisch minder verantwoord. Menselijk voedsel is hoogwaardiger dan dierlijk voedsel en kost daardoor meer CO2-uitstoot. Je moet menselijk voedsel weer in de maag van mensen krijgen.’

De beschermende vleugels van de grotere Hutten-organisatie zorgen voor de nodige afnemers en infrastructuur. Bovendien betekent de connectie met het moederbedrijf dat duurzaamheid een centrale rol inneemt. ‘Bij Hutten vinden we het belangrijk om bij te dragen aan cultuur, natuur en mensen. In alles wat we doen denken we daarover na.

Werk aan de fabriek

Er is volgens Bob Hutten nog op veel andere gebieden ruimte voor verbetering. ‘Wij zitten in een maatschappij waar geld domineert. Bedrijven gaan over geld verdienen en de bijdrage aan cultuur, natuur en mensen is vrijblijvend, ook al beweren sommigen misschien iets anders. Als je kijkt naar economische modellen speelt duurzaamheid nauwelijks een rol. Dat werkt verspilling in de hand. De consument wordt gelukkig steeds bewuster, maar er zullen veel regels moeten komen om minder te verspillen. Voedsel is ontzettend goedkoop geworden dus het maakt de massa niet uit of je iets verspilt.

Dat kan niet.’ Ook ziet hij het aantal mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt groeien. ‘Je zult zien dat dat percentage tijdens en na de coronacrisis weer omhoog gaat. Dan kom je boven een miljoen mensen

‘Wij gaan door tot we overbodig zijn.’ uit die kunnen en willen werken, maar waarvoor werkgevers op dit moment geen kans zien om ze aan het werk te krijgen.’

De Verspillingsfabriek heeft een mooi doel voor ogen. ‘Wij gaan door tot we overbodig zijn. Tussen 2016 en nu is voedselverspilling al met bijna 20 procent gedaald. Stel je voor dat we de huidige 35 procent verspilling terugbrengen tot misschien wel 20 procent, of zelfs 15 procent. Dat zou fantastisch zijn. Dan is het de vraag of je nog een construct als de Verspillingsfabriek nodig hebt.

Voor mij is het niet zo dat ik een fabriek moet hebben waarmee ik met de verwaarding van verspilling geld verdien. Nee, ik ben de fabriek begonnen om te laten zien dat het mogelijk is en dat het een katalysator kan zijn om verspilling tegen te gaan.’ • Meer informatie: www.deverspillingsfabriek.nl

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 21

DUURZAAMHEID

bijdragen. Op de website

Wat mensen gelukkig maakt. Dat betekenis geven is belangrijk. Dus met de verspillingsfabriek doen wij dat binnen dezelfde familie, die minder zout, minder suiker en betere recepten zonder conserveringsmiddelen gebruikt.’

ONDERSTROOM

Public relations verandert de focus

ONDERNEMEN

Soms voelt het alsof bedrijven niet alleen het belang van duurzaamheid maar ook sociale kwesties links laten liggen. Volgens vriendinnen en zakenpartners Lorette der Kinderen en Nynke Geus-van den Broek, is het tijd voor een serieuzere aanpak.

Daarom startten zij zes jaar geleden het pr-bureau Blyde Benelux, voor merken die een positieve bijdrage leveren aan de maatschappij. ‘We helpen bedrijven te focussen op hetgeen er écht toe doet en dit vervolgens te communiceren richting de wereld.’

Succes-definitie

Het draait volgens de dames van Blyde om het teweegbrengen van

echte en blijvende verandering. De doelen van een positief pr-bureau gaan een stuk verder dan alleen maar recyclen op kantoor, laat Der Kinderen meteen doorschemeren. ‘Wij vinden dat ieder bedrijf zijn verantwoordelijkheid moet pakken als het gaat om duurzaamheid en sociale impact. Het is simpelweg niet meer van deze tijd dat je alleen maar focust op geld verdienen en meer consumeren, wat ten koste gaat van anderen, de maatschappij of de natuur. Wij zijn van mening dat “succes” moet worden geherdefinieerd in het bedrijfsleven. De norm zou moeten zijn dat maatschappelijke waarde als graadmeter dient van succes in plaats van enkel financiële resultaten. We moeten het kapitalisme resetten.’

Van profit naar prosperity

NYNKE GEUS (LINKS) EN LORETTE DER KINDEREN

22 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Zelf geven ze het goede voorbeeld.

Niet alleen hebben ze de SDG’s hoog in het vaandel staan, maar Blyde is het eerste pr-bureau in de Benelux met een B Corp certificering en doet mee met de Pledge 1%-beweging, die bedrijven aanmoedigt om structureel te doneren aan goede doelen. Der Kinderen: ‘Wij zijn als bedrijf constant bezig met hoe wij zelf ook nog meer die duurzaamheid en sociale impact kunnen integreren in de organisatie. Zo geven we statushouders de kans om stage te lopen bij Blyde en zetten we ons vrijwillig in voor verschillende sociale initiatieven die aansluiten bij onze missie.’

Volgens Geus gaat het om de stap van profit naar prosperity toe. ‘Bij profit kijk je heel duidelijk naar

‘Succes moet worden geherdefinieerd.’ jouw winst, maar bij prosperity kijk je naar welvaart, hoe wat we doen met elkaar voordelen brengt voor iedereen. En dat kan hand in hand gaan.’ Het helpt dat optimisme een van hun kernwaarden is. ‘Dat is wel wat ons drijft. Met ambitie naar serieuze problematieken bezig zijn, maar ook met humor ernaar kijken. Je moet af en toe even kunnen ventileren met elkaar en creativiteit gebruiken om vanuit daar stappen voorwaarts te zetten. Het is iets dat heel erg past bij Lorette en mij als team. Als een bepaalde route niet mogelijk is, gaan we op zoek naar een andere manier om het te doen.’

‘Truth-telling’

Het gaat bij pr vooral om storytelling, vertelt Geus. ‘Dat houdt in dat je bij een lanceringscampagne een aansprekend verhaal vertelt over een product. Maar pr en storytelling kunnen de indruk wekken dat het draait om het mooier maken van dingen. Wij hebben het daarom liever over truth-telling. Het gaat om het echte verhaal, dat hoeven we niet te verzinnen. Er zitten vaak veel mooie verhalen in organisa ties en in de mensen die achter de organisaties staan. Dat willen wij communiceren om zo de achterban te motiveren tot betere keuzes.’ | ARIE DEKKER

Meer informatie: www.blyde.nl

COLUMN

Column Gerrie Strik Dr. Gerrie Strik is rector aan De Vrije Hogeschool te Zeist (www.vrijehogeschool.nl). Zij studeerde Nederlands & genderstudies.

Dwarslopers

‘Het grote misverstand is dat we een uitzonderingspositie in de kosmos zouden hebben.’

raakte aarde, die ons niet langer (ver)draagt, aldus Bruno Latour in Oog in oog met Gaia (2007).

In ons midden echter verschijnen steeds grotere groepen vooral jonge mensen die dit wel degelijk beseffen. We treffen hen aan in de milieubeweging, op het terrein van mensenrechten, in de politiek, de biologische landbouw, in de architectuur en in de kunsten. Zij treden op met een speciale gave van generositeit. Door hen groeit het bewustzijn dat we niet op de een of andere manier superieur zijn aan het gehele ecosysteem, maar dat we tot het leven zijn geroepen op een levende aarde. De vraag die zij stellen is niet: wat is mijn gender, klasse of etniciteit en hoe emancipeer ik mij? De vraag is: wat is de duurzaamheid van de aarde en van de mensen die haar bewonen en wat vraagt dit van mij? Laten we hen ‘Dwarslopers’ noemen.

Generositeit komt vanuit de nacht de wereld in en verandert haar iedere morgen. Uit onze onverteerde dromen en slecht begrepen lessen, wordt langzaam maar onontkoombaar een nieuw en dwars bewustzijn geboren, dat voorheen ondenkbaar was in onze gekende wereld en onvoorstelbaar binnen de bestaande kaders. Het besef groeit dat ‘de ecologische crisis’ niet in de eerste plaats een milieucrisis is, maar een spirituele crisis – de crisis van onze vervreemding; van het grote misverstand dat we een uitzonderingspositie in de kosmos zouden hebben. Maar we zijn niet langer uitgezonderd. We worden omringd door mensen van groot charisma. De onverwachte, onvoorstelbare herschikking van onze ideeën over het Lokale en het Globale, en het opbloeiende discours over de aarde als Gaia, zijn een teken van hun aanwezigheid. Het is een teken van hoop en het is onlosmakelijk verbonden met de grote transitie waar we voor staan. De transitie die dwars door het achtuurjournaal loopt. • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 23

TRANSITIE

Er komt geen einde aan: iedere avond krijgen we een nieuwe update. De ene dag is dit het water dat stijgt, de andere dag een nieuwe virus-uitbraak, de volgende dag de smeltende permafrost in Siberië, dan de poolkappen die verdwijnen of de woestijn die oprukt. Bij het achtuurjournaal celebreert Annechien Steenhuizen de litanie van de diersoorten die deze maand voorgoed dreigen te verdwijnen, en ieder jaar horen we dat dit jaar het warmste of het droogste ooit was. En als we in het weekend onze SUV parkeren aan de rand van de Utrechtse Heuvelrug om soelaas te zoeken in de stilte van de natuur, kunnen we met eigen ogen zien hoe niet alleen de oerbossen in Brazilië maar ook het Nederlandse bos om zeep wordt geholpen. ‘Landbouw met bomen,’ zo vatte Jaap Kuper, oud-rentmeester van Kroondomein Het Loo de aanblik van de kapvlakten samen.

Hoeveel pijn of genot kan de aarde nog verdragen? Hoeveel budgetvluchten moeten we nemen naar verre steden en stranden? Hoeveel vlees moeten we eten en hoeveel plastic afval in zee dumpen? Hoeveel individualisme en zelfredzaamheid kunnen we stimuleren? Hoeveel migratiekampen kunnen we inrichten? We begrijpen niets van de ontstellende toename van ongelijkheid in de wereld als we niet begrijpen dat we te maken hebben met een nieuwe Agent: de kwetsbare, bevende en lichtge-

VOEDSELPIONIERS

Pionieren met voedsel DOOR:

DE REDACTIE

Jaren terug hoorden we al verhalen over een glucose-fructosestroopcomplot dat ervoor zorgt dat in de meest uiteenlopende producten dit goedje terechtkwam. Van ontbijtkoek tot tomatenketchup. Uiteindelijk alleen maar vanwege geldelijk gewin. Pionieren betekent ook: hier tegen strijden. Dat vraagt meer dan innovatie en creativiteit, het vereist moed en doorzettingsvermogen.

Ook het vinden van alternatieven voor voedsel dat niet of onvoldoende een circulair karakter kent, vraagt om vindingrijkheid en een lange adem. Als die adem ook nog optimistisch is, helpt het om met vrolijke volharding vooruit te gaan. Daarom helpen wij van onze kant met aandacht voor de pioniers. Ze verdienen het. Amen. •

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 25

INTRODUCTIE

‘Geef ons heden ons dagelijks brood’, een zin uit het Onze Vader, klinkt zo voor de hand liggend. Maar dat dagelijks brood blijkt de afgelopen decennia zodanig aan voedingswaarde te hebben ingeboet, dat enige boetedoening door de makers ervan niet misplaatst zou zijn.

Het lijkt wel alsof het creëren van gezonde voeding als een innovatie moet worden gezien, terwijl het vooral een kwestie is van terugkeren naar de basis. In onze Westerse wereld zijn we bepaalde vormen van voeding normaal gaan vinden, die eigenlijk als kermisattracties ten toon zouden moeten worden gesteld. Onze suikerverslaving, de massaconsumptie van bewerkt voedsel, de suikerziekmakende frisdrankindustrie; het zijn fenomenen die we beter kwijt dan rijk zijn.

VOEDSELPIONIERS

Ander vlees in de kuip Bij de term ‘voedselpionier’ verschijnt bij sommigen het beeld van een geobsedeerde professor in een chaotisch laboratorium. In werkelijkheid gaat het meestal om geordende, visionaire persoonlijkheden, die in de categorie wereldverbeteraar vallen. Wij spraken een aantal van hen over een vleesloze voedselwereld.

DOOR:

BRIAN DE MELLO

Met een flinke dosis passie en gezond verstand kan iemand zich al snel voedselpionier noemen. Wie zich bezighoudt of experimenteert met het bevorderen van het gebruik van plantaardige, lokale, seizoensgebonden levensmiddelen behoort al snel tot deze categorie.

Opvallend is dat de queeste naar een vervanger van vlees bij veel pioniers de boventoon voert. Tussen de voortrekkers van de onderstroom bevinden zich enkelen die hun hoofd boven het maaiveld hebben uitgestoken, en daarmee een opvallende plaats veroveren in de pionierswereld.

Kweekvlees

Tot deze groep behoort onder meer Willem van Eelen: een Nederlandse arts en onderzoeker die beschouwd wordt als de grondlegger van het kweekvlees. Als jongen van zeventien vocht hij in het voormalig NederlandsIndië mee in de Tweede Wereldoorlog om uiteindelijk door de Japanners krijgsgevangen te worden genomen.

WILLEM VAN EELEN

26 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Zijn ervaringen met honger en wreedheid vormden de drijfveer om zich op latere leeftijd in te zetten voor een betere wereld. Van Eelens dochter Ira refereerde hiernaar in het nawoord dat zij schreef in het boek Nooit meer slachten van Paul Shapiro: ‘Daar was het hem uiteindelijk om te doen, het redden van de mensheid door honger, leed en rampen te voorkomen met vlees waar je geen dieren meer voor nodig hebt. Vlees waardoor je anders met dieren, antibiotica, water, land, voeding en mensen om zou kunnen gaan. De man had gezien en beleefd wat honger met mensen doet, hij verafschuwde de bioindustrie en maakte zich grote zorgen over de planeet en de groeiende wereldbevolking.’ Van Eelen overleed in 2015 op 91-jarige leeftijd, maar niet nadat hij zich tot het uiterste had ingespannen om wetenschappers te overtuigen van zijn ideeën.

Al tijdens zijn studie in 1948 ontstond bij hem het idee voor kweekvlees. In de jaren vijftig kreeg hij contact met onderzoekers die experimenteerden met stamceltechnologie om brandwonden te genezen. Na het overlijden van zijn vrouw in 1980 ging hij er gericht aan werken, met het oog op de staat van stamceltechnieken in humaan medisch onderzoek. In 1993 volgde een eerste proof of concept. Het duurde bijna tien jaar voordat Van Eeelen de eerste overheidssubsidie kreeg voor zijn project. Ondanks kritische geluiden zette hij door. Tegenwoordig worden zijn inspanningen erkend en geprezen. Vorig jaar oktober werd hem postuum de GAIA-Award toegekend. Ira van Eelen: ‘Hij is niet de enige geweest die ooit bedacht heeft dat je van cellen vlees kan maken. Maar ik weet zeker dat mijn vader de enige is geweest die daadwerkelijk op pad is gegaan om mensen te vinden die zijn idee wilden uitvoeren.’

VOEDSELPIONIERS

MARK POST

De eerste

Eén van de mensen die hij in 2004 wist te enthousiasmeren was professor Mark Post. Negen jaar later, op 5 augustus 2013, presenteerde Post ’s werelds eerste kweekvleesburger tijdens een persconferentie in Londen.

Daarmee haalde hij het wereldnieuws. Het ontwikkelen van dit innovatieve vleesproduct kostte veel tijd en geld (de prijs van de originele kweekvleesburger bedroeg meer dan driehonderdduizend euro), maar nu naderen we het punt dat het binnen handbereik van de massa komt.

‘Daar zijn wat Europa betreft twee dingen voor nodig’, vertelt Post. ‘Op de eerste plaats moet er goedkeuring komen van de European Food Safety Authority (EFSA).

Het proces van goedkeuring duurt ongeveer anderhalf jaar, en er is nog geen dossier ingediend. Daarnaast geldt dat het voor de massa acceptabel moet worden qua prijs. Dat betekent dat opschalen nodig is. Al met al gaat kweekvlees in Europa de komende twee jaar nog niet verkocht worden. Daar ben ik tegenwoordig wel optimistischer over dan vroeger, omdat er op verschillende plekken meer mensen aan werken. Dan hebben we Amerika: daar kan het mogelijk sneller gaan, omdat er een soort overeenkomst is onder wiens toezicht het daar valt. Ook in de VS zijn er meer bedrijven die eraan werken. Tenslotte is er nog een plek op aarde waar kweekvlees relatief snel beschikbaar kan worden: Singapore. Daar geldt de 30/30-visie. Dit houdt in dat 30 procent van de voedselbehoefte in 2030 lokaal geproduceerd moet worden. Dan is kweekvlees een interessante optie.’

Samen met Peter Verstrate richtte Post het bedrijf Mosa Meat op. Daar vervult hij de rol van Chief Scientific Officer. Dit bedrijf ontwikkelt weefseltechnologie waarmee betaalbaar ‘schoon vlees’ op grote schaal kan worden

‘Op verschillende plekken werken meer mensen aan kweekvlees.’ geproduceerd. Op de vraag in welk stadium dit zich bevindt, antwoord hij: ‘Opschaling is de grote uitdaging, maar het fijne is, dat het geen rocket science is. Maar het moet wel gedaan worden. We staan aan het begin van het echte opschalen.’ Dat zegt de kweekvleesprofessor niet zomaar; in de week dat we hem spraken, haalde Mosa Meat 55 miljoen dollar aan investeringsgelden op. Hiermee zal het opschalen grotendeels gefinancierd worden.

Dat kweekvlees niet een korte hype zal zijn, blijkt uit wereldwijd onderzoek. Sommigen schatten in dat kweekvlees over twintig jaar ruim een derde van de globale ‘vleesmarkt’ omvat. Een kwart bestaat in 2040 uit vegetarische en plantaardige voeding en de rest, zo’n 40 procent, zal dierlijk slachtvlees zijn. » NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 27

VOEDSELPIONIERS

Focus

Eind jaren tachtig en begin jaren negentig verschenen de eerste vleesvervangers op plantaardige basis in de winkelschappen. Bedrijven en merken als Granovita, Vetara, Heirler, Quorn, VNR, de Vuurdoop, Vegatura, Tivall (sinds 2017 Garden Gourmet) en Vivera kwamen op. Slechts een paar hebben de tand des tijds doorstaan.

Vivera vierde dit jaar haar dertigjarig jubileum en is een opvallende speler. Niet in de laatste plaats omdat het bedrijf tot vorig jaar nog Enkco-Vivera heette; in 2019 werden de vleesactiviteiten van Enkco verkocht en kregen de plantaardige producten van Vivera de volledige focus. Inmiddels is het bedrijf marktleider en zit het in de top drie van grootste vleesvervangingsproducenten van Europa.

Volgens CEO Willem van Weede is de missie van Vivera duidelijk: zoveel mogelijk mensen in beweging krijgen om minder vlees en meer plantaardig te eten in het belang van de leefbaarheid van de planeet. Hij ziet de transitie als een ‘onvermijdelijke verandering van de voedselketen’, waar hij met zijn vierhonderd medewerkers graag aan bijdraagt. Hij noemt het een extreem dynamische markt, onvoorspelbaar door de harde groei en spreekt van een combinatie van do good en betekenisvol kunnen zijn in een spannende, zakelijk setting.

‘We handelen vanuit een serieuze zorg dat er iets moet gebeuren. Er is het nodige aan de hand in de wereld, maar het is moeilijk om daar in je eentje iets aan te doen. Door er met z’n allen een klein beetje aan te veranderen, krijg je tractie. Gezamenlijk minder vlees eten heeft wél impact.’

Van Weede is optimistisch over de benodigde verandering. ‘De urgentie wordt, zeker door de jongere generaties, gevoeld. En de coronacrisis versterkt het gevoel dat we wel degelijk snel kunnen veranderen. Dan kan de verandering exponentieel hard gaan.’ Om die reden investeert Vivera de komende jaren fors in de bouw van nieuwe productiefaciliteiten. ‘Waar we ooit erg op productie en volume waren gericht, komt alles nu op een natuurlijke manier samen, inclusief de acceleratie naar verandering. We hebben zelfs een intern manifest met zowel business- als duurzaamheidsdoelstellingen opgesteld. Dat ligt in het verlengde van ons credo: More life, less meat.’

Hoogstandjes

WILLEM VAN WEEDE

28 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

De introductie van ’s werelds eerste plantaardige biefstuk in 2018 betekende voor het Sallandse bedrijf niet alleen een primeur, maar ook de doorbraak in onder meer Engeland. ‘Om zo’n technologisch én culinair hoogstandje te kunnen leveren, kwam bijna dertig jaar aan ervaring echt van pas’, beaamt Van Weede. Hij noemt drie focuspunten om succesvol te zijn. ‘Allereerst: innovatie, om goede producten te kunnen maken. Op de tweede plaats is herkenbaarheid voor de consument nodig, zodat die weet welke waarden je uitdraagt. En tenslotte heb je een “ruggengraat” nodig om de groei aan te kunnen; je capaciteit moet op orde zijn.’

Begint wereldverbetering met alles beter willen doen?

‘Ja, eigenlijk wel. We proberen inderdaad alles beter te doen. Dat geldt voor onze producten, maar met “alles beter” bedoel ik ook: met oog voor energiebesparing,

VOEDSELPIONIERS

het gebruik van hernieuwbare energie, het reduceren van verpakkingsmateriaal, en een inclusief personeelsbeleid. We trekken graag mensen aan die de urgentie voelen en die willen bijdragen aan de verandering. Het gaat om het totaal, en het blijven pionieren, want het kan vaak nog beter.’

Terwijl Vivera groeit en bloeit, kwamen rond de eeuwwisseling nieuwe spelers op de markt. Quorn, Valess en de Vegetarische Slager kenmerken een nieuwe generatie vleesvervangers door de bestanddelen waaruit ze bestaan. Bij Quorn is dat een gefermenteerd schimmeleiwit, bij Valess is dat een bewerking van magere melk en als laatste nieuwkomer is daar de Vegetarische Slager van Jaap Korteweg en Niko Koffeman, met ‘vlees’ gemaakt van peulvruchten. Met het succes van de Vegetarische Slager en de verkoop van het concept aan Unilever werd een belangrijke schaalvergrotingsslag gemaakt. Inmiddels zijn beide pioniers bezig met hun volgende uitdaging: het vinden van de sleutel naar veganistische zuivel (zie interview p.32).

Hamburgerland

Vrijwel tegelijk met de Vegetarische Slager kwam aan de andere kant van de oceaan de Amerikaan Ethan Brown met een vergelijkbaar idee. Hij richtte in 2009 Savage

Vrouwelijke pioniers

De vleesvervangende avant-garde wordt niet alleen gedomineerd door mannen. Zo startte Birgit Dekkers samen met compagnon Ernst Breel in 2019 RivalFoods, het vervolg op Plant Meat Makers uit Wageningen. Zij werken aan de ontwikkeling van een sappige vleesvervanger die de consument zelf kan bewerken, dat wil zeggen: kruiden, marineren, bakken, koken, roken, grillen. Deze zogenaamde ‘whole cuts’ moeten over enkele jaren in de schappen van de winkel liggen.

Een andere dame die heeft bijgedragen aan vleesvervangers is Lisette Kreischer. Samen met Mark Kulsdom vertrok zij in 2012 naar New York om verschillende vegan restaurants te bezoeken. Dat gaf inspiratie om de Dutch Weed Burger te ontwikkelen, een hamburger op basis van zeewier. Inmiddels is het assortiment uitgebreid met aansprekende producten die voorzien zijn van klinkende namen zoals Sea Nuggets, The Dutch Weed Dog en Seawharma.

Tot slot is daar de eerdergenoemde Ira van Eelen, dochter van de kweekvleespionier. Zij is in de voetsporen van haar vader aan het treden. Met RESPECT.farm start zij de eerste ‘veehouderij’ waar vlees wordt geproduceerd zonder dat er dieren worden gedood. Haar doel: traditionele boerderijen via een doordacht stappenplan transformeren tot ‘clean meat’ boerderijen, zodat de grootschalige productie van diervrijvlees te zijner tijd mogelijk is. Het pionieren gaat voorlopig door en gelukkig voor mens en dier is het einde nog niet in zicht. • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 29

VLEESVERVANGERS

‘De verandering kan exponentieel hard gaan.’

River op en benaderde twee professoren aan de universiteit van Missouri die al geruime tijd op zoek waren naar de formule voor vleesvervangers op basis van sojabonen en spliterwten. In 2012 zetten zij onder de nieuwe naam Beyond Meat hun eerste producten in de markt. Met de adoptie in 2019 door fastfoodketen KFC van het product Beyond Fried Chicken en de beursgang in datzelfde jaar, groeide het merk in populariteit.

Het merk van Ethan Brown heeft te maken met andere spelers in de markt, zoals bijvoorbeeld de Impossible Foods Inc., dat werd opgericht in 2011 door voedselpionier Patrick Brown – geen familie van elkaar. Vijf jaar later kwam zijn Impossible Burger op de markt. Ook hier werd een brede bekendheid en acceptatie mogelijk dankzij fastfoodketens. Aanvankelijk gebeurde dit door een aantal kleinere keters, maar in 2019 nam Burger King de vleesvervanger onder de naam Impossible Whopper op in het assortiment binnen de VS. Inmiddels is het assortiment uitgebreid met vele ‘onmogelijke’ vleesvervangers en zijn de pijlen van beide Browns gericht op de Chinese markt.

VOEDSELPIONIERS

Nieuw brood op de plank Wereldwijd zijn er bakkers en consumenten die genoeg hebben van brood-met-twintig-ingrediënten. Drie of vier ingrediënten, dat zijn er genoeg. Dat is nieuw brood. In het boek Oude granen, nieuw brood dat onlangs verscheen, wordt opnieuw gepionierd met brood.

DOOR:

INEKE BERENTSCHOT

Nieuw brood is gemaakt van meel, water, zout en gist of desem. En van alle vakkennis die u in u hebt. Een nog betere definitie: nieuw brood is gemaakt van meel van dichtbij, water, zout en gist of desem. Niet de luchtigheid is het einddoel, maar de authenticiteit en de smaak.

Nieuw brood heeft de geur en smaak van het meel dat u in handen hebt en van de stoffen die vanzelf ontstaan tijdens het rijzen en bakken. U bent als bakker de regisseur van dat proces.

‘Het Respectus Panis is met respect gemaakt.’

Brood dat voedt

De Franse brooddeskundige Raymond Calvel hield zich in de vorige eeuw bezig met de smaak van brood, hoe die te hervinden en te bewaren. Een internationale groep bakkers, van Les Ambassadeurs du Pain in Frankrijk tot The Real Bread Campaign in Engeland en uit eigen land Peter Voshol van het Louis Bolk Instituut en bijvoorbeeld het Bakery Institute, wil nieuw brood maken; brood dat voedt. Deze bakkers wisselen onderling hun kennis uit en delen bereidingswijzen met elkaar.

The Real Bread Campaign

The Real Bread Campaign in Engeland is in 2008 ontstaan als reactie op het slechte moderne brood. Veel bakkerijen voegen meel- en broodverbetermiddelen toe aan hun degen. Daarbij voegen ze nog eens extra gluten toe omdat ze denken dat de klant hoog, luchtig brood wenst. Een brood, zo stelt The Real Bread Campaign, was tot de uitvinding van fabrieksgist in 1851 algauw 16 uur onderweg. Een modern gistbrood kan in vier uur en als het moet in twee uur in het broodschap liggen. Dit snelle bereidingsproces met verbetermiddelen leidt tot brood dat voor sommige mensen letterlijk onverteerbaar is. The Real Bread Campaign geeft een heldere definitie: goed modern brood is gemaakt zonder gebruik van hulpstoffen of andere kunstmatige toevoegingen.

Pain aliment: Franse grondbeginselen

Vanuit de overweging dat ‘de moderne aanpak om brood te maken niet zo goed blijkt te zijn voor de gezondheid van de consument’ besluit een Franse groep toonaangevende bakkers, verenigd in l’Association des Ambassadeurs du Pain, een ‘pain aliment’, een brood dat voedt, te maken. Het huidige brood is verworden tot ‘pain produit’ vinden ze, een product, gevuld met lege calorieën en toevoegingen uit de voedingsindustrie. De bakkers hebben Christian Rémésy in hun midden, hij is onderzoeksdirecteur van het Franse Institute National de la Recherche Agronomique, het INRA. Samen ontwikkelen ze in 2017 het Respectus Panis, brood dat met respect is gemaakt: natuurlijker brood dat lekker smaakt en dat voedzaam is.

De vier grondbeginselen voor het maken van dit brood zijn: 1. Gebruik puur meel of meel uit uw eigen buurt.

2. Verlaag de kneedtijd en kneedsnelheid drastisch.

VOEDSELPIONIERS

!

WIN ACTIE

Wij geven vijf exemplaren van Oude granen, nieuw brood weg aan de lezers die ons voor 25 november 2020 hun origineelste anekdote over brood mailen (max. 150 woorden): redactie@theoptimist.nl.

Nederlandse visie

Pak je voorsprong vanuit je oorsprong. Dit is sinds de oprichting het credo van het Nederlandse Bakery Institute in Zaandam. Wat is die oorsprong? Ga terug naar de basis in grondstoffen en in vaktechnieken.

Als u wilt weten wat goed brood is, moet u naar het hele proces kijken, vindt Peter Voshol, medisch integratief fysiologisch wetenschapper bij het Louis Bolk Instituut en professioneel deeltijdbakker van natuurbakkerij Brood Leeft in Culemborg. Brood begint bij het meel. Meel van de fabriek is anders dan meel van de molen. In de

fabriek worden de graankorrels tussen walsen in etappes tot allerlei zeer fijne fracties gemalen. Hieruit wordt het gewenste meel samengesteld. In de molen is het verband tussen het graan dat tussen de stenen terechtkomt en het meel dat tussen de stenen vandaan komt een-op-een.

Meel van de meelfabriek is meteen beschikbaar voor fermentatie van het deeg. Door molenstenen gemalen meel bevat meel waaraan nog fracties van de zemel zitten. Dit geeft brood met een lagere glycemische index.

Een andere factor is de keuze van uw rijsmiddel. Desembrood geeft een lagere glycemische index dan gistbrood.

De fermentatie duurt per definitie langer. Bovendien produceert het deeg zuren, die een gunstig effect geven in de darmen en die leiden tot een groter verzadigingsgevoel.

Hoeveel brood u eet, hangt af van uw beweging. Wie een zittend bestaan leidt, heeft de 40-70 procent koolhydraten van vroeger niet meer nodig. Of een brood gezond is of niet, heeft ook te maken met wat u er op doet.

Voshol: ‘De optelsom van macronutriënten is één ding.

Maar gezondheid gaat niet alleen over grammen; ook of het kwaliteit oplevert. Gezondheid is niet louter de afwezigheid van ziekte. Het is: hoe sta je in het leven? Waar geniet je van? Hoe ga je om met stress? Je zou gezondheid kunnen omschrijven als levensenergie, levenskwaliteit.

Belevingskwaliteit, ja, dat is het. De gezondheid van een product is de belevingskwaliteit van dit product.’ •

Oude granen, nieuw brood Noor Bas, Ineke Berentschot, Dion Heerkens, Theo Jennissen Uitgeverij Jan van Arkel ISBN: 978906224050 228 pagina’s € 29,95 NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 31

OUDE GRANEN

Het enige doel van kneden is om een homogene massa te krijgen, dus kneed hooguit drie minuten in de eerste versnelling.

3. Laat het deeg 15-20 uur rijzen bij een temperatuur van 15-20 °C. Dit betekent: gebruik heel weinig beginferment. De enzymen uit het deeg zullen het werk doen.

4. Gebruik hooguit 16 gram zout per kilo meel (en andere droge ingrediënten).

Een dergelijk brood is goed voor het milieu (geen koeling, weinig kneedtijd), verlaagt de glycemische index, laat de enzymen fytase, protease en amylase optimaal hun werk doen, namelijk respectievelijk het fytinezuur, het gluten en de koolhydraten afbreken zodat er een goed verteerbaar brood ontstaat met vrij opneembare mineralen voor ons lichaam.

De Ambassadeurs stellen nadrukkelijk dat hun werkwijze niet gericht is tegen ander goed brood, maar ernaast bestaat. Een bakker kan allerlei goed brood maken en daarnaast Respectus Panis. Wil een bakker het brood zo noemen, dan moet het wel volgens bovengenoemde vier grondbeginselen gemaakt zijn en de bakker moet lid zijn van l’Association des Ambassadeurs du Pain. Die heeft inmiddels leden over de hele wereld.

VOEDSELPIONIERS

Pionieren met schimmels Ze ontmoetten elkaar op een camping in Frankrijk. Al snel raakten ze aan de praat over het gebruik van dieren en hoe het beter zou kunnen.

Dat leidde tot de oprichting van De Vegetarische Slager. Nu richten ze hun pijlen als Those Vegan Cowboys op het vervangen van de koe in de wei door een roestvrijstalen exemplaar waar melk uit komt. Een kijkje in het wilde westen van Jaap Korteweg en Niko Koffeman.

DOOR:

BRIAN DE MELLO

Op de vraag hoe de overstap is van succesvolle, vegetarische slager, naar pionierende, vegan cowboy, krijgen we een opgewekt antwoord. Jaap Korteweg bevestigt dat ze er plezier in hebben. Niko Koffeman antwoordt zo mogelijk nog enthousiaster: ‘Het is in één woord geweldig!

Bij De Vegetarische Slager hebben we gekozen voor een formule die uitgaat van het herschrijven van de geschiedenis. Daarbij stelden we onszelf de vraag: “Hoe zou een slager eruit zien die in het jaar 1920 al een andere afslag genomen had?”. Dus een ouderwetse slagerij, met één groot verschil, namelijk dat er geen dieren meer gebruikt zouden worden.’

Cowboyleven

Bij Those Vegan Cowboys ligt dezelfde gedachte ten grondslag aan het concept. Het hoeden van koeien wil het duo anders invullen. Zij vinden het niet meer van deze tijd dat we grondstoffen via het maagdarm-

kanaal van een koe moeten laten reizen, waarbij we 90 procent van de calorische waarde kwijtraken. ‘En dat we met de rotzooi blijven zitten, zoals broeikasgassen en mest’, vult Koffeman aan. Het streven is om de koe uit de voedselketen te halen. ‘Je zou het gras gewoon in een roestvrijstalen koe moeten stoppen en er melk uit halen. Binnenin die koe vindt een proces van precisiefermentatie plaats. Net als in een echte koe, maar dan veel efficiënter.’ Het klinkt als de mooie romantiek van het cowboyleven, maar wel van cowboys die een andere afslag hebben genomen. De RVS koe is het idee van Korteweg, de cowboy-beeldspraak komt uit de koker van Koffeman.

Koffeman is opgegroeid als vegetariër. ‘Dat werd indertijd door mijn ouders gezien als gezonder. Er kwamen geen andere argumenten aan te pas, zoals milieu, klimaat of biodiversiteit. Voor mij was het bijzonder om er de afgelopen zestig jaar achter te komen dat er alleen maar meer voordelen bijkwamen. En ik zie geen enkele reden om een andere keus te maken.’

De korte weg

Dat die eerste kennismaking aan tafel op een Franse camping zou leiden tot zo’n nauwe band en samenwerking, had niemand kunnen voorspellen. ‘Ik ben Eerste Kamerlid voor de Partij voor de Dieren, Jaap was boer, en dat bij elkaar was zeker geen garantie voor een leuk gesprek’, vertelt Koffeman. Ze bleken wonderwel veel raakvlakken te hebben. ‘Ik stemde op de PvdD’, lacht Korteweg. Hij deed zijn achternaam 32 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

VEGAN ZUIVEL

JAAP KORTEWEG EN NIKO KOFFEMAN

snel eer aan, want het duurde niet lang voordat hij tegen zijn aanstaande compagnon zei: ‘Als we de dieren uit de voedselketen willen bevrijden, dan zouden we van plantaardige eiwitten rechtstreeks vlees moeten maken. Zullen wij dat samen gaan doen?’ Koffeman was merkbaar verrast: ‘Samen gaan doen? Jij hebt er geen verstand van, ik heb er geen verstand van; wat moet ik me daarbij voorstellen?’ Korteweg liet zich niet afschepen. ‘Het moet wel gebeuren. Wij hebben een klik, laten we het samen doen.’ Zoals wel vaker tijdens vakanties mooie plannen en goede voornemens ontstaan, verwachtte Koffeman dat het over zou waaien. Het tegendeel gebeurde. ‘Een week na de vakantie belde hij op en vroeg: “Wanneer beginnen we?”. Ik zei: “Jaap, het wordt nu wel erg serieus”.’

Korteweg pakte door. ‘Ik zal het nog serieuzer maken: ik ga mijn hele pensioen erin stoppen, en ik verwacht van jou hetzelfde als je meedoet. En oh ja, 90 procent

‘Het streven is om de koe uit de voedselketen te halen.’ kans dat het niks wordt.’ Aanvankelijk zei Koffeman nee. Hij was te druk met andere zaken en zag een te groot risico, maar als Korteweg toch zou besluiten alleen te starten wilde hij wel graag meedenken en -werken. Korteweg startte alleen. Een terugkerend iets in zijn leven. Jaren later besloot Koffeman, na overleg met zijn echtgenote (‘laat alleen het huis erbuiten, mijn zegen heb je verder, het is een belangrijk project’) alsnog aandeelhouder te worden en bleef dit tot de overname.

»

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 33

VOEDSELPIONIERS

Het avontuur van De Vegetarische Slager begon met 10 procent slagingskans en eindigde met de volle 100 procent toen Unilever langskwam en het onder zijn vleugels nam.

Het vegan cowboyavontuur had aanvankelijk 1 procent kans van slagen. Volgens Korteweg is dat onderhand gegroeid naar 5 procent. ‘Het gaat gebeuren, daar geloof ik in. Met micro-organismen kunnen we die zuivel-identieke ingrediënten maken, dat is een kwestie van tijd en geld. Als het ons onverhoopt niet lukt, dan is er wel een ander die erin slaagt, maar er zijn meerdere wegen die naar Rome leiden en onze inspanningen zijn kansrijk.’

Wetenschappelijk gezien is er vertrouwen in het toekomstige succes. Koffeman legt uit waarom zij een voorsprong hebben ten opzichte van de concurrentie. ‘Bij toeval konden wij een compleet laboratorium in België overnemen. Inclusief medewerkers die samen meer dan 520 jaar werkervaring hadden, gericht op het werken met gisten en schimmels, en het ontwikkelen van dier-identieke eiwitten buiten zoogdieren.’ Dat hielp de cowboys stevig in het zadel.

‘Zodra we caseïne kunnen produceren, kunnen we elke kaassoort maken.’

Beloning

Vliegende start of niet, focus blijft wel nodig. Korteweg: ‘We richten ons allereerst op kaas, want voor melk en yoghurt bestaan zuivelvervangers die succesvol zijn. Voor kaas is dat anders. Er bestaat op dit moment geen goede kaasvervanger, maar zodra we caseïne, het belangrijkste melkeiwit, kunnen produceren, kunnen we elke kaassoort maken. Van Hollandse tot Franse en Italiaanse.’

Daarbij staat smaak bovenaan. ‘Mensen eten kaas op de eerste plaats omdat ze het lekker vinden. We kijken natuurlijk wel of het gezonder kan, bijvoorbeeld door plantaardig vet te gebruiken.’

Koffeman legt uit dat er al serieuze stappen zijn gezet: ‘In kaas zit normaal gesproken stremsel dat uit de lebmaag van pasgeboren kalfjes komt. Niet bepaald een diervrien34 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

delijke praktijk. Echter, een jaar of vijftien geleden is microbieel stremsel ontwikkeld. Dit is kostenefficiënter, beter toepasbaar en ongelimiteerd voorradig. Met als gevolg dat in 70 procent van alle harde kazen wereldwijd dat microbiële, vegan stremsel zit. Het is dus geschikt voor vegetariërs – nog niet voor veganisten, want er zit nog melk in. Als je je dit realiseert, is de stap niet zo groot naar microbiële caseïne. Er moet nog veel gebeuren, maar er is ook al veel werk verzet.’

Het lab kan nu al op kleine schaal caseïne maken, maar volgens Korteweg moeten ze het efficiënter gaan doen.

‘Zeg maar een factor vijf efficiënter dan de koe het doet.’

Daar hebben de cowboys wel wat voor over. Een beloning van 2,5 miljoen euro om precies te zijn. Die gaat naar degene die hen het ei, of in dit geval de schimmel, van Columbus kan leveren. Deze speciale schimmel moet gras kunnen omzetten in de eiwitten die in koemelk voorkomen. Geïnteresseerd? Kijk op hun website voor alle details. Misschien bent u de optimistische outlaw die hen helpt om de verwachte weg naar succes, die zeven of acht jaar kan duren, in te korten. Give it a shot. • Meer informatie: www.thosevegancowboys.com

VOEDSELPIONIERS

Voedselpioniers van nu en morgen DOOR:

IRA VAN EELEN

'Ik proef een buitengewoon smakelijke toekomst.'

Santo die je kippenvel bezorgt, Sandhya Sriram die de vuile garnalenkweek transformeert, Ryan Bethencourt die hondenvoer plantaardig maakt, Leonard Lehrer die helpt algen te herontdekken of Didier Toubia en Neta Lavon die vers vlees in space maken, Jan Klerken en de oneindige mogelijkheden die paddenstoelen voor ons in petto hebben, Yuki Hanyu die kinderen thuis vlees laat kweken, Miriam Ellis die de benodigde bioreactoren transformeert, Miyoko Shinner die Hollywood betere boter bezorgde terwijl ze gerechtigheid kreeg, Josh Tetrick die van een groen boontje scrambled eggs bakt en Lori Goff die voedselveilige verpakkingen uit bierafval haalt.

Dit is slechts een handjevol van de huidige voedselpioniers die ons voedsel al in de nabije toekomst gaan veranderen. Daarmee veranderen ze ook ons en de plek waar we wonen door die beter te maken. Als u dan denkt aan de uitspraak ‘u bent wat u eet’ hoop ik dat er een verlangen ontstaat om de producten die op dit moment door die pioniers gecreëerd worden, te proeven, te eten en te verwelkomen in nieuwe eetculturen of smaakbelevingen.

Eén van mijn favoriete fantasiegerechten is een CellBased, 3D-geprinte ‘surf & turf’ die ik in het 37-graden vak vind, geserveerd met broccoli uit de vertical farming-keukenkas en de cream sauce van Brad Vanstone.

Als ik mijn fantasie laat smullen, proef ik een buitengewoon smakelijke toekomst. Niet alleen omdat ik zie hoe we betere producten voor mens, dier en planeet kunnen maken. Ik heb het geluk gehad te gast te mogen zijn bij koks zoals Thomas Bowman die ons volop smaak, reuk, textuur en umami wil geven. Het lijkt voor hen de uitdaging om te zorgen dat een keuken gebaseerd op ethiek, de lekkerste keuken gaat worden. • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 35

TOEKOMST

Als u bedenkt dat we nu nog bezig zijn een idee zoals kweekvlees, dat in 1940 gedacht en uitgesproken werd, te verwezenlijken, maakt me dat nieuwsgierig naar het idee van nu dat al ergens wordt gedacht en misschien uitgesproken, maar nog ver van ons bed is. In het geval van voeding nog ver van ons bord. Maar is er dan nog wel een bord?

Als u zoals ik opgevoed bent om alle vanzelfsprekendheden niet als vanzelfsprekend te beschouwen, weet u waarom het bord gekomen is en wat kan maken dat die weer verdwijnt.

De voedselfuturisten van nu schetsen een toekomst met functionele persoonlijke voeding als pillen, poeders of dranken. Maatwerk, afgepast op wat we nodig hebben, zonder overconsumptie, schadelijke stoffen of afval. Is dat te ver van onze eettafel? Overigens: komt die daarmee ook ter discussie te staan? Wellicht is dat niet wat we nu willen, maar ontegenzeggelijk een oplossing voor veel van onze problemen.

Los van die futuristische ideeën is er een leger aan creatief-wetenschappelijke voedseldenkers ontstaan, die oude technieken en nieuwe mogelijkheden combineren, waarmee ze de grootste industrie ter wereld, die van onze voeding, kunnen transformeren in ‘Kind Earth Tech’ voor op ons bord.

De voedselpioniers van die toekomst zijn o.a. Peter Rowe die eiwitten uit lucht haalt, Giuseppe Scionti die ons voedsel kan printen, David Bowman die specifiek de smaakmaker ‘vet’ kweekt, Vitorio

VOEDSELPIONIERS

Landbouwtoekomst drijft op innovatie In 2012 liet orkaan Sandy niet alleen een spoor van vernietiging achter, maar plantte ook zaadjes voor iets nieuws. Zo inspireerde het ingenieur en ondernemer Peter van Wingerden om de zogenaamde Floating Farm te creëren. Hij vertelt waarom hier de toekomst van de landbouw ligt (of moeten we zeggen: drijft) en hoe het nu al voor baanbrekende innovatie zorgt.

DOOR:

ARIE DEKKER

In de betonnen zee van het Rotterdamse NieuwMathenesse vindt de Floating Farm haar thuishaven.

Na de vriendelijke dames van de boerderij te hebben gegroet, schuiven wij aan bij Peter van Wingerden. Hij vertelt hoe voedseltekorten als gevolg van verwoesting door de orkaan Sandy een grote rol speelden in het ontstaan van zijn concept. ‘Je zag opeens dat het niet uitmaakt hoe mooi je woont of hoeveel geld je hebt. We zijn allemaal gelijk, hebben allemaal behoefte aan gezond voedsel en zijn allemaal afhankelijk van transport.

Waarom zouden we niet met onze kennis en kunde een drijvende boerderij maken, daar waar de vraag is.

Waar mensen wonen, waar mensen leven. Wij geloven dat op het water de ruimte ligt om niet alleen steden te laten vergroenen, maar ook om de aarde intact te laten voor bijvoorbeeld plantjes die zuurstof creëren of om regenwater op te vangen. Alles op een klimaat-adaptieve manier, zodat het niet uitmaakt hoe hard het regent of hoe hoog de zeespiegel ooit gaat stijgen. Wij drijven gewoon mee.’

‘Het maken van gezond voedsel is een wereldzaak.’

Niet alleen de grillen van de natuur zijn uitdagingen waar de Floating Farm slim mee omgaat. ‘Als je kijkt naar de hele voedselketen zien we dat de afstanden waarover voedsel reist gigantisch zijn. De kennis van mensen over wat voedsel is, zakt steeds verder weg. Men heeft 36 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

geen idee meer hoe het gemaakt wordt. Ze weten niet met welke liefde een boer zijn aardappelplant teelt of een koe melkt of wat voor een moeite hij of zij moet stoppen in het voedselproduct dat iedere dag op je bord ligt. Wij willen het vak van voedsel creëren weer sexy maken. Dat betekent ook dat we het anders doen dan in het verleden is gedaan. We proberen hoogwaardige technologie toe te passen en het uiterlijk van de boerderij aantrekkelijk te maken. Dus iconisch ontwerpen en functies combineren. Niet alleen een stal of kas, maar ook de verwerking van de producten en reststromen.’ En dat niet alleen in Nederland. ‘Dat wij hier op vijftien kilometer afstand weilanden hebben snap ik best, maar in bijvoorbeeld Shanghai is dat anders. Bijna alle grote steden in de wereld liggen rondom of aan het water. Het maken van gezond voedsel is een wereldzaak. We moeten dit soort dingen bekijken met de bril van een wereldburger.’

‘Transfarmation’-waarden

Naast het maken van een drijvende boerderij, gaat het team van Van Wingerden verder. Ze volgen vier kernwaarden onder een overkoepelende term: ‘transfarmation’. De eerste waarde is circulariteit. ‘We halen bijvoorbeeld gemaaid gras van golfclub Broekpolder.

De koeien die waarderen dat op naar zuivel en mest.

Deze verwerken we zelf onder de stal en sturen we dan terug naar Broekpolder. Dat doen we ook met gras van een voetbalclub en met het restproduct bierbostel van verschillende bierbrouwerijen. We halen dus reststromen uit de stad, die mengen we voor de koeien. Zij geven vervolgens zuivel en nutriënten terug die de stad ingaan.’

Ook op het gebied van duurzaamheid is de boerderij opvallend. Zo maken ze, om hun mest en producten te

VOEDSELPIONIERS

PETER VAN WINGERDEN

vervoeren, alleen maar gebruik van elektrisch vervoer.

‘We hebben gekozen voor de moeilijke weg. Een van de basisgedachtes is dat we proberen energie op te wekken met zonnepanelen. Dat zijn de drijvende zonnepanelen die naast de boerderij liggen. We vangen ook regenwater op, dat we gebruiken voor de dieren. Bovendien hebben we niet een gierput onder de stal, we hebben een dichte vloer. In plaats daarvan verwijdert een robot alle mest.

Wij splitten op de boerderij de droogstof en urine eruit en halen vervolgens uit de mest die overblijft de nutriënten. Dus we hebben nauwelijks ammoniakemissie.’

Diervriendelijk

Na het raadplegen van allerlei wetenschappelijke rapportages en rapporten van onder andere de Universiteit van Wageningen, komen de innovators nu met wat ze de ‘cutting edge’ van diervriendelijke teelt noemen. Zo is er in de boerderij een rubberen vloer in plaats van beton, wat niet alleen goed is voor de hoeven van de dieren, maar ook heerlijk is voor de dieren om op te liggen. Daarnaast worden, onder andere, de voerhekken gemaakt met rond en zacht materiaal om snijwonden te voorkomen; wordt gebruik gemaakt van een melkrobot waarbij de koeien zelf kunnen kiezen of ze gemolken willen worden en is de bewuste keuze gemaakt voor een open stal voor frisse lucht. Voor sommigen lijkt de Floating Farm, ondanks dit alles, klein en onnatuurlijk voor de meer dan dertig koeien die hier ronddobberen, maar dit laat volgens Van Wingerden weer de kloof tussen mens en landbouw zien.

‘Sommige mensen denken dat koeien paarden zijn, maar dat is helemaal niet zo. Een koe dartelt niet. Dat doen ze alleen op het moment dat ze na zeven maanden de stal uit mogen en dan staan diverse marketeers klaar om te filmen hoe gezellig dat is. Aan ons zelfgemaakte voer

hebben de koeien meer dan genoeg, daar komt niet veel grazen bij kijken.’

Innovatie

In de laatste waarde komen de vorige drie samen: innovatie. ‘Er is al een hoop technologie, maar we willen bijvoorbeeld ook iets met de warmte en koelte van het water gaan doen. De pasteurisatie van melk en het hygiënisch maken van mest vereisen veel warmte, andere processen vereisen koeling. Daarom kijken we telkens hoe we beter om kunnen gaan met de elementen om ons heen. Ook is het concept extreem schaalbaar. Je kunt de hoogte in, de diepte in. Je kunt zoveel farms aan elkaar koppelen als je wilt. We nemen minder ruimte in, leveren net zoveel producten en hebben geen vrachtwagens nodig naar distributiecentra. Het is gewoon zoals het ooit was. Een boer levert aan zijn consument in de buurt.’ • Meer informatie: www.floatingfarm.nl NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 37

VOEDSELPIONIERS

Voeding als medicijn Zonder dat we ons ervan bewust zijn bevat ons eten al jarenlang steeds minder voedingsstoffen. Arnold van Woerkom staat als boer aan de oorsprong van dit probleem en ontwikkelde als oplossing een ‘nieuwe’ manier van landbouwen.

Hij noemt het: Bodemisch Food.

DOOR:

DE REDACTIE

Door zo min mogelijk chemische oplossingen te gebruiken bevatten de producten van voedselpionier Arnold van Woerkom veel meer gebalanceerde voedingsstoffen. De term bodemisch is een combinatie van ‘bodem’ en ‘medisch’ en duidt erop dat deze ‘nieuwe’ manier van verbouwen producten voortbrengt die ziektes voorkomen en bijdragen aan snellere genezing.

Dit is inmiddels bewezen in diverse ziekenhuizen en revalidatiecentra.

Van Woerkom vertelt over zijn bijzondere zoektocht naar gezond eten. ‘Ik kom uit een boerenfamilie; mijn opa leerde alles van het vak aan mijn vader. Ik leerde weer alles van hem. Het werk doen we al een hele tijd op dezelfde manier. Wat ik leerde aan de keukentafel van mijn vader werd bevestigd door de landbouwschool. Natuurlijk was er wel kritiek vanuit de samenleving, maar wij hadden geleerd dat het zo moest, dus deden we het zo. Stiekem vond ik dat de critici een punt hadden, maar de vraag was steeds; hoe moeten we het dan wél doen?’

Eind jaren ‘70 vertelde Van Woerkom’s zoon dat ook hij graag boer zou willen worden. ‘Ik voelde toen direct on-

ARNOLD VAN WOERKOM’S BODEMISCH FOOD IN HET VERSCENTRUM TE APPELSCHA

38 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

bewust aan dat er nu echt wat moest veranderen. Als we zo door zouden gaan, dan zou er geen toekomst meer zijn voor mijn zoon. Dus heb ik mijn mouwen opgestroopt en ben ik op zoek gegaan naar antwoorden.’ Dat leverde aanvankelijk weinig op. ‘Ik sprak met collega-boeren die zich in dezelfde positie bevonden, maar zij kwamen met meer problemen dan oplossingen. Dit was niet de weg.

Daarom begon ik te praten met productverkopers die op bezoek kwamen bij ons. Volgens hen hoefde ik mij geen zorgen te maken. Ik was niets opgeschoten en moest ergens anders op zoek naar antwoorden.’

Kennisnetwerk

Marco van Gurp was één van de ‘erfbetreders’ die hem wel kon helpen. Samen gingen ze op zoek naar informatie, op zoek naar een ander verhaal. ‘We struinden sociale media af, lazen blogs, krantenberichten, columns, rapporten en boeken over voedselproductie. Langzaam maar zeker bouwden we een enorm kennisnetwerk op.

Met al die informatie ontwikkelden we een nieuwe, “alternatieve” manier van landbouw.’

Dat alternatief bleek minder nieuw dan gedacht. ‘Vroeger werd je als boer afgerekend op slechte grond. Nu kunnen boeren met chemie, farmacie, techniek en machines de natuur zo bewerken dat slechte grond geen probleem is.

Boeren zijn intussen heel goed geworden in het manipuleren van de natuur. Maar je kunt de natuur niet manipuleren!’, concludeert Van Woerkom. Dat blijkt onder andere uit Brits onderzoek. Hij vertelt hoe een laboratorium in Engeland in 1940 de voedingswaarden van een gemiddeld voedselpakket berekende. Om het jaar voerden ze dit onderzoek opnieuw uit met dezelfde of vergelijkbare producten. ‘Eigenlijk durfde ik niet zo goed naar de resultaten te kijken. Tussen 1940 en 2002 heeft ons eten gemiddeld 60 procent van de voedingswaarde verloren. Ik stond perplex. Zo’n officieel rapport, daar kun je niet omheen, maar de boer in mij twijfelde. Wist ik zo weinig over het product dat ik produceerde?’

VOEDSELPIONIERS

‘Door het werkproces van onze boeren is het hedendaags voedsel ziekmakend.’

Verantwoordelijke boer

Natuurlijke medicijnkast

De oplossing ligt volgens Van Woerkom voor de hand.

Hij pleit voor een terugkeer naar de oude manier van landbouw en het onszelf aanleren van de wetten van de natuur. Of zoals mede-initiator Van Gurp het verwoordt: ‘We zouden weer naar het systeem moeten kijken, en niet naar het probleem!’ Chemicaliën zouden we volgens de heren volledig moeten afzweren – of in ieder geval drastisch moeten verminderen – en in plaats daarvan zouden boeren natuurlijke, biologische en organische oplossingen kunnen gebruiken die passen bij de bodem. ‘Op onze boerderij doen we dit nu al zo’n twintig jaar en het werkt echt. In 2016 heb ik acht monsters genomen van aardappelen. Niet alleen van mijn eigen, maar ook van boeren die niet volgens onze methode

werken of daar nog maar gedeeltelijk mee zijn begonnen, of van boeren die op een biologische manier werken.

Gemiddeld bevatten onze aardappelen 30 procent meer voedingsstoffen. Misschien nog veel belangrijker: de balans tussen die voedingswaarden is veel beter. Ons lichaam van ons voedsel vraagt.’

Al met al bracht het kennisnetwerk alle bevindingen bij elkaar en ontwikkelde het een landbouwsysteem dat de bodem heelt en voedt. Van Woerkom is ervan overtuigd dat voedsel ook op medisch gebied veel kan betekenen.

‘Mijn hoop is dat we er samen voor kunnen zorgen dat onze voedselproductie weer in balans is. Niet alleen de producenten moeten hiervoor knokken, ook de consumenten. Het is een strijd die we samen moeten winnen.’

De bodem als natuurlijke medicijnkast? De aanhangers van Bodemisch Food geloven er heilig in. ‘Als ons eten weer voedzamer wordt, zullen we er allemaal op vooruit gaan. We zullen minder pijn en leed hebben, langer zelfstandiger kunnen leven, onze hormoonhuishouding wordt stabiel, het metabolische systeem gaat optimaal functioneren en we voelen ons niet alleen fitter, maar zitten ook beter in ons vel.’ Bijkomend voordeel is dat dit een gunstig effect heeft op zorgkosten. Van Woerkom: ‘Goede voeding bewijst keer op keer in onderzoeken dat het ziektes kan voorkomen én genezen. Voedsel als medicijn dus, zonder schadelijke bijwerkingen. Dit is de tijd om aan iedereen te laten zien: het kan wél anders!’ • Meer informatie: www.bodemischfood.nl Dit artikel is een bewerking van een publicatie uit de regionale krant RondOm Vandaag.

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 39

BODEMISCH FOOD

De Bodemisch Foodmaker vindt dat boeren als voedselproducent een verantwoordelijkheid naar de consumenten toe hebben. ‘Onze producten moeten je sterk en gezond maken. Maar door het werkproces van onze boeren is het hedendaagse voedsel ziekmakend. Dat blijkt uit zoveel officiële onderzoeken.’ Begin dit jaar kwamen Europese onderzoekers met de oproep dat onze voeding radicaal moet veranderen. Volgens Van Woerkom omdat het ons letterlijk ziek maakt. Hij verklaart hoe dit komt: ‘De oorzaak is een onbalans in voedingswaarden die wij als boeren beïnvloeden door wat wij in de grond stoppen en hoe we met de grond omgaan. Als je een soeplepel gezonde grond zou nemen, dan zit daar meer leven in dan dat er mensen op aarde zijn. Het leven in de grond moet in balans zijn zodat het leven dat erin groeit ook in balans is. Wat er nu gebeurt, is dat men een kleine onbalans probeert te corrigeren met chemicaliën waardoor de aarde juist nog meer uit balans raakt. Dan gebruikt men vervolgens nog meer chemicaliën, wat leidt tot een grotere onbalans, et cetera. Het gevolg: voeding die ziekmakend is.’

VOEDSELPIONIERS

Kip kan de wereld voeden Hoewel Ruud Zanders, directeur van legkippenboerderij Kipster, van mening is dat we moeten minderen met het eten van dierlijk eiwit, kan de legkip volgens hem een belangrijke rol spelen in een efficiënt voedselsysteem.

DOOR:

LAURA BOETERS

Bestempeld met drie sterren van het Beter Levenkeurmerk, pronken de eieren van Kipster in de schappen van supermarktketen Lidl. De witte eitjes, per vijf verpakt in een opvallend lichtblauw doosje, zijn goed voor dier, mens en milieu. Zo krijgt de kip van Kipster alle ruimte: over een oppervlakte waar normaalgesproken honderdduizend kippen kunnen worden gehouden, scharrelen er 24 duizend rond. Rondom de boerderijen wordt alle fijnstof afgevangen en mede door een speciale manier van voeren zijn de eitjes klimaatneutraal. Daarbij laat Kipster De Dierenbescherming met alles meekijken om het zo goed mogelijk te doen voor de kakelende beestjes. Als de legkippen na 85 weken op transport naar de slacht gaan, worden ze met de hulp van organisatie Eyes on animals op een waardige manier – één voor één en nooit op de kop – in een krat gezet en afgevoerd.

Maar hebben we de kip en het ei nog wel nodig in ons voedselsysteem? Voordat Kipster op poten werd gezet, vroeg medeoprichter en directeur Ruud Zanders zich hetzelfde af. In gesprek met The Optimist vertelt hij dat er werd nagedacht over vragen als ‘waarom zou je überhaupt dierlijke producten produceren?’ en ‘heeft dat eigenlijk wel zin, of doen we het dan alleen omdat mensen het lekker vinden?’.

‘Met een legkip en een varken kun je veel reststromen omzetten in voedsel.’

40 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Met het beantwoorden van deze vragen kregen ze hulp van hoogleraren van de Wageningen Universiteit Imke de Boer en Hannah van Zanten, die zich bezighouden met dierlijke productiesystemen en onderzoek doen naar de rol van dieren in het voedselsysteem.

Weloverwogen zagen de eerste kippen van Kipster in 2017 het daglicht. Sindsdien werkt het bedrijf naar eigen zeggen aan het voedselsysteem van de toekomst.

Het voedselsysteem van de toekomst. Vertel?

‘We zijn op zoek gegaan naar of er een rol is voor dieren in het voeden van de wereld of dat dierlijk eiwit alleen een luxeproduct is. Als je bijvoorbeeld één kilogram granen en mais hebt, kun je daar tien mensen mee voeden. In ons huidige voedselsysteem geven we die kilogram aan een varken of een kip, en voeden er middels het vlees of het ei via een inefficiënte weg twee tot vier mensen mee. En dan zeggen we dat we een heel efficiënt voedselsysteem hebben. Daar zijn wij aan gaan twijfelen. Als je granen rechtstreeks aan mensen geeft, kun je veel meer monden voeden. Alle vruchtbare grond zou daarom benut moeten worden voor plantaardige producten voor menselijke consumptie. Maar er zijn ook marginale gronden, waar niets anders groeit dan gras.

Om daar toch eten van te maken, kun je melkkoeien of geiten houden die het gras omzetten in melk. Wat er naast vruchtbare en marginale grond nog overblijven zijn reststromen van het land en reststromen van consumptie. En daar kunnen varkens en kippen een rol spelen, door de resten te eten die mensen niet meer kunnen of willen eten. Dat is het basisprincipe van Kipster, als enige commerciële legkippenboerderij ter wereld voeren we reststromen aan onze kippen, en dus geen goede granen en goede mais die je ook direct aan mensen kunt geven.’

VOEDSELPIONIERS

Wat eten de kippen dan wel?

‘Kippen kunnen het beste hoogwaardige reststromen eten, omdat ze iedere dag een ei moeten leggen. In tegenstelling tot een varken die je de laagwaardige reststromen kunt geven, die eet gewoon alles op en groeit daarvan.

Zo kun je met een legkip en een varken heel veel reststromen weer omzetten in voedsel. Onze kippen eten van alles, bijvoorbeeld reststromen van bakkerijen. Denk aan brood, beschuit, rijstwafels, knäckebröd en stroopwafels.

Ook eten ze reststromen van niet humane consumptie, zoals eierschalen, haverdoppen en zonnebloemschroot.

Het is aan ons om te kijken welke reststromen er zijn en welke producten geschikt zijn voor de kippen. Een kip kan heel slecht tegen zout, dus de producten mogen niet te zout zijn. Het voer dat wij maken van reststromen moet aan dezelfde eisen voldoen als standaard voer, waarvoor we samenwerken met nutritionisten.’

Worden de kippen hun hele leven gevoerd met reststromen?

‘De eerste zeventien weken zitten kippen altijd op een opfokbedrijf waar ze gevoerd worden met traditioneel voer. Daarna komen ze bij ons in de stal. Ons eerste koppel kippen werd vanaf 25 weken gevoerd met reststromen. Het veranderen van voer doen we geleidelijk aan, omdat je het menu van de kip niet zomaar kunt veran-

deren, daar krijgen ze stress van. Toen het tweede koppel kippen bij ons kwam hebben we ze gelijk gevoerd met reststromen. Dat was eerlijk gezegd niet zo’n succes, de overgang was te groot. Inmiddels hebben we een derde koppel kippen, die kregen alleen de eerste drie weken in onze stal het standaard voer. We schakelen dus sneller over op reststromen dan de eerste keer, maar langzamer dan de tweede keer. Het lijkt misschien allemaal gemakkelijk wat wij doen, maar dit doet nog helemaal niemand.

Samen met partners en de Wageningen Universiteit zoeken we het allemaal zelf uit. We kunnen nergens op » de wereld afkijken hoe het moet.’

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 41

VOEDSELPIONIERS

‘Als je een ei wilt eten, krijg je er een beetje vlees bij.’

Kan het opfokbedrijf niet al gelijk voeren met reststromen?

‘We zijn nu aan het kijken hoe we de kippen ook de eerste zeventien weken op het opfokbedrijf reststromen kunnen geven. Eerst was dat onhaalbaar, omdat ik met één boerderij maar zeventien weken gebruik maakte van een opfokbedrijf. Ik kon ze daarom niet vertellen hoe we het wilden gaan doen. Inmiddels heb ik drie boerderijen, dus kunnen we drie keer zeventien weken zo’n bedrijf benutten, dat is precies een jaar. Dan kun je goede afspraken maken. En op het moment dat we alleen maar met reststromen voeren, gaat de CO2-voetafdruk per ei fors naar beneden. 70 procent van de voetafdruk van een ei hangt namelijk af van wat je de kippen voert.’

Naast eieren kunnen we nu ook kipgrilworst van Kipster kopen, gemaakt van haan?

‘Ja, gemaakt van de legkippen die na 85 weken naar de slachterij gaan, en van hanen. Het is een bewerkt product. Uiteindelijk zouden we het liefst het hele haantje willen aanbieden, of de poten of de filet. Op dit moment zijn we daar nog te klein voor, daarom maken we er een grilworst van.’

RUUD ZANDERS

42 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Jullie laten mannelijke kuikens dus in leven?

‘Bij ons gaan ze uiteindelijk ook dood, maar krijgen ze wel een functie in het voedselsysteem. De haantjes brengen wij groot. Als er nieuwe kippen worden geboren, worden er ook haantjes geboren. Wij hebben 24 duizend kippen nodig, dus worden er ook 24 duizend haantjes geboren. Normaal worden haantjes vergast zodra ze uit het ei komen. Daar hadden wij ethisch gezien wel wat moeite mee, om dieren bewust geboren te laten worden en vervolgens te zeggen ‘maar helaas ben jij een haantje, dus jij moet meteen dood’. In Nederland worden op dit moment ongeveer 40 tot 45 miljoen haantjes per jaar vergast. Terwijl je aan de andere kant in de vleesindustrie heel veel kuikens geboren laat worden omdat mensen vlees willen eten.’

Vinden mensen hanenvlees dan niet te taai?

‘Voordat ik met Kipster bezig was, bracht ik haantjes richting horeca. De toprestaurants gebruikten de haantjes heel graag voor de stevige bite. Het werd door een topkok zelfs op de kaart gezet als vervanging voor fazant, hij vond het veel meer richting wild gaan. Wij als standaard consument vinden hanenvlees bij wijze van spreken taai, omdat we eigenlijk heel waterige kip gewend zijn.’

Hoe zit het met milieuvriendelijkheid als je haantjes grootbrengt?

‘Ik denk dat 99 van de 100 boeren zouden zeggen dat het heel slecht gesteld is. Die ene boer die dat niet zegt, dat ben ik. In theorie klopt het wat de andere boeren zeggen, want om een kilo vlees te maken, heeft een haan veel meer voer nodig dan een plofkip. Een plofkip groeit in 6 weken naar 2,2 kilo en ons haantje groeit in 14 weken naar 1,5 kilo, terwijl ze allebei ongeveer 5,5 kilo voer vreten. Maar als je voert met reststromen, wordt een haantje ineens heel interessant. Een snelgroeiend ras als plofkippen en andere vleeskippen die op dit moment in de supermarkt liggen, zijn zo gevormd dat ze hoogwaardige granen en mais nodig hebben om te groeien. Die kun je eigenlijk niet eens op reststromen voeren. Als je niet met reststromen aan de slag kunt, maar moet voeren met mais en granen die we als mens zelf zouden kunnen eten, is het per definitie inefficiënt. Ons haantje is dus veel efficiënter, want die maakt van de reststromen vlees.

De CO2-voetafdruk van een kilo hanenvlees is ongeveer gelijk aan een kilo traditioneel kippenvlees dat nu in de schappen ligt.’

KIPSTER

En krijgen ze ook zoveel ruimte in de stal?

‘Dat zit wel iets anders in elkaar. Omdat haantjes andere dieren zijn dan vleeskippen, zijn er ook andere criteria voor. Hanen of vleeskippen kun je niet één op één vergelijken. Wel zou je ze kunnen vergelijken met opfokkippen. Voor onze haantjes houden we daarom de opfoknormen van biologische opfokkippen aan, alleen zonder biologisch voer maar met reststromenvoer. De manier waarop we de haantjes grootbrengen is daarmee volgens De Dierenbescherming 3 sterren waardig.’

Is kip of haan dan uiteindelijk geen luxeproduct meer?

‘Ik zie vlees echt als het afgeleide van het ei. Als je een ei wilt eten, krijg je er een beetje vlees bij. Puur een vleeskip grootbrengen heeft eigenlijk niet zoveel zin.

Met een legkip kun je reststromen efficiënt omzetten in

dierlijk eiwit en heb je, via de eieren, iedere dag dierlijk eiwit. Overigens vind ik het verstandig om veel minder dierlijke producten te eten. In het rijke westen eten we ongeveer 70 gram dierlijk eiwit per persoon per dag. Als iedereen dit zou doen, heb je drieënhalve wereldbol nodig om de wereld te voeden. Aan de andere kant kun je veganistisch gaan eten, maar dan gebruik je én je marginale gronden niet én je “verwaard” reststromen niet tot voedsel. Mijn ideaal is om het uiteindelijk zonder dieren in het voedselsysteem te doen, maar op dit moment is er nog wel een nuttige rol voor dieren in dat systeem. En daarbij hebben we vleeskippen, vleeskoeien, kalkoenen, eenden en konijnen allemaal niet nodig. Mijn standpunt: eerst minderen, minderen, minderen, en de dierlijke producten die we nog eten op de manier verkrijgen zoals we dat bij Kipster doen, of gelijksoortig. In ieder geval zo diervriendelijk mogelijk.’ • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 43

VOEDSELPIONIERS

De evolutie van het vegetarisme Steeds meer mensen stoppen of minderen met het eten van vlees. Het is een trend onder jongeren en ook een groeiend aantal ouderen draait de knop om.

Daarbij komen er steeds meer vleesvervangers op de markt en wordt er zelfs geëxperimenteerd met kweekvlees. Vleesloos eten kent tegenwoordig eindeloos veel mogelijkheden, maar waar komt het vegetarisme eigenlijk vandaan?

DOOR:

STEFFIE MONTFROOIJ

Een drietal redenen staat volgens onderzoek van de Vegetariërsbond centraal bij vegetariërs in hun keuze om geen vlees meer te eten. Veruit de meesten vinden dierenwelzijn het belangrijkste punt. Ook zien veel vegetariërs de voordelen van hun levensstijl voor de natuur en het milieu. Een laatste groep is voor hun gezondheid gestopt met het eten van vlees. Het vegetarische dieet dateert ver terug, al bij de Oude Grieken en boeddhisten was het populair. Zouden zij dezelfde idealen als wij hebben gehad om het eten van vlees links te laten liggen?

Voor een antwoord op deze vraag moeten we eerst nagaan wie we onder de vegetariërs scharen. Het vegetarisme lijkt weliswaar een afgebakend onderwerp, maar niets is minder waar. In de Dikke van Dale alleen al staan twee uiteenlopende definities van het begrip: ‘een vegetariër is iemand die zich uitsluitend met plantaardige spijzen voedt óf iemand die zich alleen onthoudt van spijzen die door het doden van dieren zijn verkregen’. Volgens de tweede definitie zouden vegetariërs bijvoorbeeld wel vlees mogen eten als het dier is gestorven van ouderdom.

De Vegetariërsbond stelde na onderzoek dat ongeveer

44 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

vier procent van de Nederlandse bevolking in 2018 een vegetarisch dieet aanhield. Hier worden mensen onder geschaard die nooit of vrijwel nooit vlees eten. Flexitariërs, mensen die ongeveer eens in de week een portie vlees op hun bord hebben, horen hier niet bij. Hoewel de vier procent vegetariërs snel stijgt, vormt de groep nog steeds een kleine minderheid in onze samenleving.

Waar het begon

Deze kleine minderheid is wel enorm in aantallen gestegen. Zeker als we kijken naar wanneer de vegetarische levenswijze is ontstaan. Eén van de eerste groepen vegetariërs die vanuit ethische overwegingen de portie vlees oversloeg, waren de hindoes en de boeddhisten, al in de achtste eeuw v.C. Zij geloven in de waarde van ahimsa, oftewel volledige geweldloosheid. Een belangrijk punt hierin is dat men zich onthoudt van een fysieke daad die een ander leven schade toebrengt, inclusief dieren.

Niet alleen de boeddhisten en de hindoes zagen ethische bezwaren in het eten van vlees. Ook de oud-Griekse filosoof Pythagoras was vegetariër. Hij geloofde dat de mens van nature geen slecht wezen was en dat, in een utopische staat, ze geen geweld tegen dieren zou gebruiken.

De ethische moralen die bij het eten van vlees kwamen kijken, verdwenen een paar honderd jaar later tijdens de vroege Middeleeuwen met de groei van het christendom.

Het is echter niet zo dat er in deze periode geen vegetariërs waren, integendeel zelfs. Een aanzienlijk aantal christenen onthield zich van het eten van vlees. Zij deden dit echter niet uit compassie voor het leven van dieren, maar uit gevaar dat dit het lichaam onrein zou maken.

Zo was het volgens kerkvader Clemens beter om zuinig te zijn op je lichaam, dan om het te gebruiken als een

‘begraafplaats voor dieren’. Deze vroege vegetariërs aten overigens wel vis, want volgens de Bijbel zou Jezus dit ook hebben gegeten – en wist hij ze op wonderlijke wijze te produceren.

Oude idealen

Een hechte club

De Vegetariërsbond ving mensen op die last ondervonden door hun vleesloze dieet. Het vegetarisme was immers allesbehalve normaal in deze periode. De leden zochten steun bij elkaar en vormden zo een hecht clubje van vaak excentrieke en alternatieve mensen.

Deze bijzondere vorm van leven was in Nederland erg nieuw. Het kon dan ook op verontwaardigde reacties rekenen van de Nederlandse bevolking. Zo ook in een editie van het tijdschrift De Amsterdammer, uit 1880: ‘Verbeeld u, geen soep, geen baars, geen biefstuk, geen kippen; dat wat betreft het meer gewone; maar voor den lekker-

‘Het is beter om zuinig te zijn op je lichaam dan om het te gebruiken als begraafplaats voor dieren.’ bek die getruffeerde fazanten, snoek à la Chambord, oesters noodig heeft, moet het leven van den vegetariaan geen leven schijnen. Wat zal men nog eten? Meel, griesmeel, maizena, rijst, macaroni, en als dit alles gedaan is, beginnen dezelfde meelkostjes en puddings op nieuw. Groenten voeden niet, naar men zegt, en zonder vleesch zal er ook zooveel werk niet van gemaakt worden. Bloemkool zonder saucijsjes, spinazie zonder ham, worteltjes zonder rundvleesch, peertjes zonder kalfsfricandeau moeten spoedig uitgediend hebben.’

Een kanttekening bij dit verhaal is dat de vegetariërs de eersten waren die in hun dieet expres een hoofdrol hadden gegeven aan groente en fruit. Dit werd door anderen gezien als overbodig. ‘Groenten voeden niet’ was de algemene gedachte. Ironisch genoeg at een groot deel van de Nederlandse bevolking niet of heel weinig vlees; het was duur en alleen weggelegd voor de beter bedeelden in de samenleving.

Vlees had een flink imago in ons land. Het werd gezien als een middel om de bevolking sterk te houden. Men legde een link tussen het aantal mensen dat vlees at en de kracht en rijkdom van een natie. Het deed de reputatie van mensen geen goed wanneer zij vrijwillig besloten om geen vlees te eten. » NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 45

VEGETARISME

De periode van de Renaissance betekende de wedergeboorte van ideeën en idealen uit de Griekse Oudheid.

Klassieke teksten werden herzien en de oude waardes van het vegetarisme kwamen zo weer boven. De Britse schrijver Thomas Tyron pleitte in de zeventiende eeuw zelfs voor een terugkeer van het ‘Pythagoriaanse dieet’.

Ondanks een eeuwenlange historie, duurde het nog een hele tijd voordat vegetarisme een vaste beweging vormde in de samenleving. In Europa vinden we het startpunt hiervan in Engeland. In 1847 werd in het stadje Ramsgate het eerste officiële Vegetarische Genootschap uitgeroepen. Hoewel dit gezelschap niet daverend snel groeide, telde het na zes jaar toch zo’n negenhonderd leden.

De beweging verspreidde zich al snel over Europa en in 1894 bereikte de Vegetariërsbond ook Nederland. Eén van de doelen van de bond was het vormgeven aan het eten zonder vlees. Er verscheen al snel een kookboekje met allerlei verschillende vegetarische recepten. Dit sloeg zo goed aan dat er een vervolg kwam; deze keer voor de vegetariërs met een smalle portemonnee. In 1899 werd in Den Haag Pomona geopend, het eerste vegetarische restaurant van Nederland. Het werd helaas geen succes.

Er bleek te weinig vraag naar een vegetarisch restaurant.

VOEDSELPIONIERS

Vegetarisch feestmaal Stelt u zich voor: u leeft in de 19e eeuw en u wilt graag een vegetarisch dieet aanhouden. Vleesvervangers zijn nog niet op de markt en in uw omgeving zijn weinig vegetariërs die u vergezellen. Daarom nodigt u uw vrienden en familie uit om ze voor te stellen aan de vegetarische keuken, maar wat kunt u voor ze maken? Gelukkig is daar de Vegetariërsbond die een heel kookboek aan inspiratie voor u klaar heeft liggen.

Even bladeren en de keuze voor het gerecht is snel gemaakt. Vanavond staan er koolkroketjes met bloemkool en snijbonen op het menu: ‘Men begint met het maken van schijngehakt, hiervoor gebruikt men gekookte linzen, zeer gaar, laat ze op een vergiet uitdruipen, drukt ze door een zeef of maalt ze door een groentemolen, vermengt ze met wat gefruite fijngesneden uitjes, met een paar rauwe en een paar hard gekookte eieren en wat zout. Men kneedt het deeg goed en voegt er de desverkiezende nog wat gehakte peterselie aan toe.

Vervolgens kookt men middelgrote bladeren van witte kool in ruim water, desverkiezende met wat zout. Daarna laat men ze uitdruipen. Leg vervolgens op elk koolblad wat schijngehakt. Rol het geheel op, slaat het toe, en bindt het dicht met een niet te dunnen draad, opdat men dien er gemakkelijk na ’t roosteren zal kunnen afhalen.

Daarna wentelt men de croquetten eerst in eiwit en daarna in paneermeel en bakt ze met boter lichtbruin in de koekenpan.

Kook ondertussen de bloemkool en de snijbonen. Giet ze vervolgens in een vuurvaste schotel, bestrooi met bekruimeld beschuit en bak in een middel-hete oven.’

U heeft uw gasten omvergeblazen met uw vegetarische kookkunsten. Wie weet heeft u zelfs wel iemand kunnen overtuigen van het vegetarisme.

46 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Vegetarische nazi’s

In de Tweede Wereldoorlog lag de vegetariërsbeweging op zijn gat. Men had niet de luxe om kieskeurig te zijn qua eten. Hitler en zijn belangrijkste handlangers waren daarentegen wel vegetariërs. De leider van het Derde Rijk had een overtuigende liefde voor dieren. Eén van de eerste wetten die doorgevoerd werden onder zijn bewind was een wet tegen dierenmishandeling.

Zijn belangrijkste handlanger, Joseph Goebbels schrijft op 29 december 1939 het volgende in zijn dagboek: ‘De Führer is overtuigd vegetariër, en wel uit principe. Tegen zijn argumenten is eigenlijk niets in te brengen. Ze zijn doorslaggevend. Hij heeft overigens niet zo’n hoge pet op van de homo sapiens. De mens moet zich niet zo verheven voelen boven het dier. Daar is geen enkele reden voor. De mens denkt dat alleen hij verstand, ziel en spreekvermogen heeft.

Maar heeft het dier die niet ook? Dat wij dat met onze botte zintuigen niet doorhebben, is nog geen bewijs dat het dier deze vaardigheden niet zou hebben.’

Hitlers plaatsvervanger Göring zei daarnaast, ironisch genoeg, in een radio-interview dat Duitsers die ‘nog steeds denken dat ze dieren kunnen behandelen als levenloos bezit’ naar een concentratiekamp zouden moeten worden gestuurd.

VOEDSELPIONIERS

De groei van het vegetarische dieet was achteraf gezien geen verrassing. De jaren zestig waren namelijk tevens de periode van de ontwikkeling van de vleesindustrie.

Het consumeren van vlees werd voor het grote publiek bereikbaar. Door de economische groei hoefde vlees geen luxeproduct meer te zijn. Ook de afstand tussen de consument en het dierlijke product nam af. Zo hielden slagers bijvoorbeeld de karkassen uit de vitrine zodat de oorspronkelijke vorm van het vlees niet meer te zien was.

Vanaf 1960 is het vegetarisme een blijvende beweging geworden en heeft het kunnen doorgroeien tot de 850.000 vegetariërs die Nederland telt. De waarden en idealen die hier zijn ontwikkeld zijn nog steeds leidend in de vegetarische wereld van nu en zullen dat nog een lange tijd blijven.

De toekomst van vlees

Opleving

De periode van de hippiebeweging is tevens de tijd waarin het vegetarisme zijn grootste populariteitsspurt tot nu toe kreeg. Ook de vorm van het vegetarisme veranderde in de jaren zestig enorm. De nieuwe vegetariër hield zich nu onder meer bezig met consumentenkeuzes en maatschappelijke vraagstukken zoals milieuproblemen en de gevolgen van het eten van dierlijke vetten op de menselijke gezondheid.

Aanhangers van dit nieuwe vegetarisme kwamen uit alle lagen van de samenleving. Jong, oud, rijk of arm. Het vegetarisme was hip. De groei van het aantal vegetariërs kwam vooral uit de hoek van de jonge protestgeneratie.

Hoewel zij onderling vaak verschillende en erg uiteenlopende standpunten hadden, behoorde het vegetarisme bijna altijd tot de basisprincipes.

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 47

VEGETARISME

‘Verbeeld u, geen baars, geen biefstuk, geen kippen; wat zal men nog eten?’

Terugkijken naar het verleden geeft een basis om ontwikkelingen in heden en toekomst beter te begrijpen.

Zo kunnen we speculeren over de insectenburgers en de hybriderookworsten die straks op het menu staan.

Of vlees creëren zonder daar daadwerkelijk dieren voor nodig te hebben.

Hoogleraar fysiologie Mark Post vroegen wij naar zijn kijk op de ontwikkeling van kweekvlees. Eerder vertelde hij in een interview met MaatschapWij hoe kweekvlees eigenlijk precies hetzelfde is als het vlees dat we nu eten, enkel wordt het op een andere manier gemaakt. ‘We halen spier-specifieke stamcellen uit de koe en laten die vermenigvuldigen in een petrischaal. Dat doen ze min of meer uit zichzelf. Als je dat groot genoeg opzet kun je op deze manier vlees maken.’

Dit brengt veel voordelen met zich mee. Zo zou 50 tot 90 procent van het land vrijkomen als er in grote mate kweekvlees wordt geproduceerd. Ook zou er minder water en minder dieren nodig zijn, wat de broeikasgasuitstoot sterk vermindert.

Waarom doen we dit nu nog niet? Omdat er voor de productie van kweekvlees veel foetaal kalfsserum nodig is.

Het doel van de kweekvleesindustrie is de vleesindustrie grotendeels te vervangen, maar men is nu nog juist afhankelijk van deze industrie. Onderzoekers zijn hard op zoek naar het vinden van oplossingen, maar zover is het nog niet. Desalniettemin is het onderzoek naar kweekvlees veelbelovend en is Post optimistisch gestemd, zoals u ook op pagina 27 kunt lezen. Vlees eten zonder daar dieren voor nodig te hebben, of een stuk minder dan nu, ligt nog in de toekomst. Maar met een beetje geluk smult u ooit van een échte schnitzel zonder hier ook maar een dier voor aangeraakt te hebben. Tot die tijd zijn koolkroketjes met schijngehakt een prima alternatief. •

VOEDSELPIONIERS

Recept voor gezonde hersenen Voor een goed werkend brein is gezonde voeding cruciaal. Orthomoleculair therapeut Rineke Dijkinga pioniert op dit gebied en legt uit wat er in onze hoofden gebeurt als we kiezen voor gebalanceerd eten van goede bodem. En ze geeft ons nog een ‘koekje van eigen deeg’ op de koop toe.

DOOR:

RINEKE DIJKINGA

Mijn man klust wat af. Elke dag is er wel iets wat gerepareerd, verbouwd, onderhouden of vernieuwd moet worden. Zijn motto is: ‘Wat je dagelijks gebruikt, moet van de beste kwaliteit zijn’, dus heeft hij het beste gereedschap dat er is. Het artikel van boer Arnold (p.38) en het artikel ‘Oude granen, nieuw brood’ (p.30) stemmen mij, als orthomoleculair therapeut, wat dat betreft gelukkig.

‘Het is goed om te weten welke eisen ons brein stelt aan voedsel.’

Want wat mijn man zegt over zijn gereedschap, geldt ook voor ons lijf en brein. Wat moet daar continu veel vernieuwd, gerepareerd en onderhouden worden. Ook daarvoor is het beste ‘gereedschap’ nodig: vitaal, divers en volwaardig voedsel, dat zo min mogelijk bewerkt is.

Topkwaliteit voedsel komt van een gezonde bodem en wordt op een gezonde manier verwerkt voordat het op ons bord belandt. Na het opeten, wordt het minutieus verwerkt in onze spijsvertering. Vanuit onze darmen worden de bruikbare voedingsstoffen opgenomen en omgezet in energie voor ons lichaam en brein. Het broodje kaas krijgt dus pas voedingswaarde als al deze processen kloppen. Of, zoals de oude geneesheren zeiden: ‘Niet wat je eet, maar wat je verteert komt je ten goede’.

Jong van geest

Graag neem ik u mee in dit proces van energieaanmaak, specifiek in het brein. Een gezond brein dat voldoende 48 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

energie ter beschikking heeft, draagt bij aan onze levenslust, nachtrust, stressbestendigheid, mentale en emotionele stabiliteit, eetlustbeheersing en het leer-, herinnerings- en concentratievermogen. Bovendien zorgt een gezond brein ervoor dat we zelfs op hoge leeftijd nieuwe hersenverbindingen kunnen aanleggen, zodat we ‘jong van geest’ blijven. Niet zo gek dus dat een gezond brein hoog op het wensenlijstje van veel mensen staat. Een ‘gezond brein’ is natuurlijk een breed begrip en is van veel factoren afhankelijk. Wel is duidelijk dat voeding een flinke vinger in de pap heeft. Ons brein heeft zo’n 25 tot 30 procent van alle voedingsstoffen nodig om optimaal te functioneren. Als ons eten onvoldoende voedingsstoffen en dus energie levert, merken onze hersenen dat direct. Daarom is het goed om te weten welke eisen ons brein stelt aan voedsel. Dat zijn bijvoorbeeld voldoende en zuiver water, een stabiele aanvoer van glucose, een evenwichtige hoeveelheid gezonde vetten, volop beschermende stoffen, voldoende eiwitten en álle vitamines, mineralen en sporenelementen. Als er één voedingsstof mist, of in een foute verhouding in ons voedsel aanwezig is, dan verloopt de aanmaak van energie al minder adequaat.

Breineisen

Vanuit mijn professie belicht ik een aantal eisen die ons brein aan voeding stelt. Deze zou u wat mij betreft op een briefje bij de koelkast mogen plakken of als tegeltje in uw keuken kunnen ophangen: 1. Vitaal, volwaardig, onbewerkt en divers Ons brein heeft niet alleen optimale, maar ook veel verschillende voedingsstoffen nodig. Daarom is voldoende variatie broodnodig. Ontbijt u met tarwe? Varieer dan de

WESTERWOLDS LAND

rest van de dag met oude (pseudo)granen als haver, boekweit, rogge, quinoa, spelt en gierst. Die zijn meestal niet geraffineerd en bevatten daardoor veel meer voedingsstoffen. Oude granen worden ook veelal zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen geteeld. Dat verhoogt de kans dat ze op een gezonde(re) bodem groeiden aanzienlijk. Ook peulvruchten zijn gezonde, vezelrijke graanvervangers. Extra tip: eet mee met het seizoen. Elk seizoen biedt zijn eigen voedingsmiddelen, zodat er automatisch voldoende variatie ontstaat.

2. Een optimale spijsvertering Wist u dat er een sterke analogie is tussen de bodem en onze darmen? Beiden moeten een grote diversiteit aan micro-organismen hebben om voedingsstoffen optimaal te kunnen opnemen. Het voedsel voor bodem-micro-organismen is mest of compost, voor onze darmen zijn dat voedingsvezels. Ons brein is dus sterk afhankelijk van zowel een gezonde bodem als gezonde darmen. Gezonde darmbacteriĂŤn hebben moeite te overleven bij een gebrek aan vezels en een teveel aan gluten. Als onze darmen niet optimaal werken, moet de lever extra arbeid verrichten om niet goed afgebroken voedingsstoffen, chemische

RINEKE DIJKINGA

en toxische stoffen af te breken. Daarvoor heeft de lever vooral mineralen en sporenelementen als magnesium, selenium, zink, ijzer, koper en mangaan nodig. Door bodemverarming en voedselbewerking zijn deze stoffen minder aanwezig in ons eten. De korte bereidingstijd van brood zorgt er bovendien voor dat ze minder goed opgenomen kunnen worden. Gelukkig zijn er volop glutenvrije, vezelrijke en volwaardige voedingsmiddelen die ook nog eens superlekker zijn. Bovendien schakelen steeds meer bakkers over op de ambachtelijke manier van brood bakken, met een lange rijstijd.

FOTO: GIJS VERSTEEG

FOTO: FOTOJOACHIM

VOEDSELPIONIERS

Âť

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 49

FOTO: FOTOJOACHIM

Vette crackers, vet gezond!

Deze crackers kunnen zowel de darmen als het brein volop van voedingsstoffen en gezonde omega 3-vetzuren voorzien. Daarmee zijn ze een zeer welkome afwisseling ‘in ons land waar de lunch het broodje kaas is.’ Zeker als u ze belegt met bijvoorbeeld een heerlijke groentespread.

FOTO: SASKIA PALMA FOTOGRAFIE

Eet smakelijk!

Ingrediënten • 50 gram chiazaad • 100 gram lijnzaad • 35-40 gram boekweitgrutten of havermout • 125 gram rauwe aardappel • 150 ml warm water • Wat Keltisch zeezout naar smaak • Eventueel nog 5 gram psyllium (vezelbron)

Bereiding De aardappel schillen en fijn raspen of blenderen. Alle ingrediënten door elkaar mengen en 10 minuten laten staan. Uitspreiden over een stuk bakpapier en zo egaal en dun mogelijk verdelen. Over twee bakplaten verdelen kan ook. Doe er een stuk folie over en rol het stevig aan met een deegroller. Verwijder de folie en kerf er repen in met een pannenlikker. Bak het 40 tot 50 minuten op 100 graden in de oven. Keer ze om en doe ze nogmaals 10 minuten in de oven. Bepaal dan of u ze nog langer in de oven wilt laten om verder uit te drogen. Anders goed laten afkoelen en in de koelkast in een afgesloten trommel bewaren.

3. Voeding met volop beschermende stoffen We hebben volop beschermende stoffen nodig om onze cellen te beschermen. Alleen gezonde cellen kunnen maximaal energie voor ons aanmaken. Een ideale manier om uw energie een boost te geven, is het verwerken van groenten (idealiter 400 tot 500 gram per dag), fruit, kruiden en specerijen in gerechten waarin u het niet verwacht. Denk aan een taartbodem, koek, brood of 50 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

crackers. Aardappelen die u eerst gaart en daarna weer laat afkoelen, zoals in dit recept, zijn topvoedsel voor darmbacteriën. Ze bevatten namelijk (net als psyllium trouwens) resistent zetmeel. Hier halen ze energie voor zichzelf uit, maken ze heilzame stoffen als korteketenvetzuren door aan en zorgen ze ook nog eens dat de beschermende stoffen uit uw voedsel werkelijk kunnen worden benut. •

pionier

er zullen altijd mensen zijn die niet begrijpen wat jij doet ze zullen jou heel bijdehand vertellen hoe ‘het moet’ ze hebben heel veel commentaar maar zelf nooit een goed idee ze denken dat ze heel wat zijn

MET DANK AAN RENÉ OSKAM, DICHTER IN SUPERNORMAAL NEDERLANDS. WWW.RENEOSKAM.NL

dus ze bemoeien zich ermee het zal niet altijd makkelijk zijn het leven van een pionier maar jij houdt al je doelen heel scherp in het vizier jij weet zelf als geen ander: jij bent lang zo gek nog niet en ‘t is een kwestie van geduld totdat iedereen dat in jou ziet.

reneoskam.

Ik Wil Groeien Zonder dat hij ernaar op zoek was, kwam Kamal el Makrini het platform ‘Ik Wil Groeien’ van Ali B tegen. Nu is hij een enthousiast deelnemer die geniet van de snelle en concrete interactie met Ali en de andere deelnemers.

DOOR:

ROLAND PLUUT

El Makrini is oprichter en eigenaar van een productiebedrijf en groothandel in kleding, met distribiteurs en franchiseconcepten in achttien steden, en met drie eigen winkels in Amsterdam en drie in Barcelona. Hij weet dus wat groeien is.

‘Ik zag “Ik Wil Groeien” voorbijkomen terwijl ik op Instagram zat te scrollen’, vertelt hij. ‘Voor de goede orde: ik volg Ali niet privé op Instagram, maar op afstand volg ik wel een beetje wat hij doet en zie ik wat hij bereikt heeft. Uiteindelijk kwam ik via zijn website op het Instagram-account van ‘Ik Wil Groeien’ terecht.’

Persoonlijk

Het spreekt El Makrini aan dat Ali B live antwoord geeft op vragen, dat hij zijn persoonlijke ervaringen van nu en uit het verleden deelt en zich kwetsbaar opstelt. ‘Dat was heel erg interessant. Toen dacht ik: dat wil ik wel vaker zien.’

Ali moedigde hem aan om lid te worden en het eerst gratis te proberen, maar dat hoefde hele52 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

KAMAL EL MAKRINI

maal niet. ‘Ik heb de verschillende abonnementen bekeken en gekozen voor het premium, want ik wilde graag die persoonlijke ontmoetingen meemaken.’

Op de tweede dag van zijn lidmaatschap stelde hij een vraag tijdens een livesessie op Insta: ‘Hoe kan ik in mijn werk omgaan met zogenaamde freeriders? Mensen die proberen mee te liften zonder te betalen.

Daar had Ali zulke goede antwoorden op, dat ik ze gelijk in de praktijk kon toepassen.’

Een paar dagen later kreeg hij een uitnodiging om mee te doen met een Q&A-sessie in een garage in Almere. ‘Daar ben ik spontaan naartoe gegaan. We stonden er met dertig man in een kring en deelden onze ervaringen, terwijl Ali duidelijke feedback gaf. Dat was “vet”, echt een geweldig moment. En dat is wat het mij tot nu toe heeft gebracht.

Maar er is meer.’

Helpen

De ondernemer pauzeert en vertelt verder. ‘Van het geld dat

ik betaal voor het abonnement, wordt er elke dag iemand gevoed.

Dus aan de ene kant ben je bezig kennis op te doen en je hersenen en die van je collega-deelnemers te voeden, en tegelijk voed je kinderen of arme mensen. Dat is win-win-win-win.’

Als moslim noemt hij zichzelf spiritueel. ‘We hebben een motivatie, een overlevering van de profeet die zegt: gun een ander wat je jezelf gunt. Vanuit dat perspectief dacht ik, ik ben zo blij met het abonnement; de energie komt los, ik ontmoet mensen op het platform die elkaar helpen, Ali die openstaat voor alles. Dat moet ik niet voor mezelf houden, ik moet het ook een ander gunnen. Daarom heb ik vijf abonnementen beschikbaar gesteld voor mensen die het niet kunnen betalen maar die wel veel commitment laten zien. • Meer informatie: www.ikwilgroeien.nl

BUSINESS

ZUIVER ZAKELIJK ENERGIE DOOR:

DE REDACTIE

Over de mogelijkheden en uitdagingen van de energietransitie verschijnen dagelijks artikelen in de media. Logisch, want als er een onderwerp is dat onze aandacht verdient, is het wel de wijze waarop wij energie winnen, opslaan en gebruiken.

Optimistisch als we zijn, kijken wij ook naar een zeer veelbelovende ontwikkeling op energiegebied.

Tegelijkertijd realiseren we ons dat de lijst aan innovaties alsmaar groeit en onuitputtelijk lijkt. Dat is precies de groei die ons uiteindelijk gaat redden en de transitie mogelijk maakt. Kortom, met tomeloze energie gaan we verder en geen grijze stroomlobbyist die dat kan stoppen. •

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 53

INTRODUCTIE

Er wordt vaak gezegd dat de zon ons voldoende energie geeft om in ieders stroombehoefte te voorzien. Waarom duurt het dan zo lang voordat er rigoureuze stappen worden gezet? Is het de technologie die hapert? De infrastructuur? Het ondernemerschap van ons bedrijfsleven? Of is het de menselijke onmacht en de bijbehorende lage prioritering die een obstakel vormen om over te schakelen op duurzame energie? Uit het gesprek dat wij hadden met nationaal energiecommissaris Ruud Koornstra komt dat laatste naar voren.

Des te meer reden voor hem om hard aan de kar te trekken.

Medisch Centrum Balans Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid

Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht ● Pijnklachten ● Onvervulde kinderwens ● Depressie ● Schildklierproblemen ● Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin arts, acupuncturist

S. Ho praktijkondersteuner

W. Wang tcm-specialist

Bel voor een afspraak: 070 3888 111 Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● www.mcbalans.nl ● info@mcbalans.nl

BUSINESS

COLUMN BRIAN DE MELLO Brian de Mello is naast hoofdredacteur van The Optimist van nature energiek en het type dat zijn kinderen aanspoort om het licht niet onnodig te laten branden

HEB ER DE ENERGIE VOOR

‘De top 5 groene energieleveranciers scoort een rapportcijfer 10.’

groenste energieleveranciers van ons land, met dank aan WISE, Greenpeace, Natuur&Milieu en de Consumentenbond: 1. EasyEnergy 2. Energie VanOns 3. om | nieuwe energie 4. Pure Energie 5. Vrijopnaam 6. Powerpeers 7. HVC Energie 8. Vandebron 9. Greenchoice 10. Huismerk Energie Ik lees als toelichting op www.overstappen.nl: ‘De energieleveranciers die hoog scoren in het onderzoek van WISE werken actief mee aan de omslag naar een duurzame energievoorziening. Dit betekent dat deze energieleveranciers zelf groene energie produceren of deze energie direct inkopen bij een producent van groene stroom.’

De top 5 scoort zelfs een rapportcijfer 10, dus het is bijna een no-brainer om naar een van hen over te stappen.

Maar wat als uw huidige leverancier niet in dit rijtje staat? Dan rest u maar één ding: open uw ‘energy buttons’ en vind de kracht om actief de overstap te maken. Ik wed dat u daar energie van krijgt. En laat die ook nog groen zijn. • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 55

OVERSTAP

Mijn favoriete Chi Kung Master attendeert zijn leerlingen er graag op: open up all your energy buttons. Schijnbaar hebben we diverse plekken in ons lichaam, waar de menselijke energie samenkomt en met genoegen doorheen stroomt. Vervolgens richten wij onze universele energie om zaken voor elkaar te boksen en onszelf (en anderen) in beweging te krijgen.

Dat is soms makkelijker gezegd dan gedaan.

Het overstappen naar een andere stroomleverancier is zo’n beweging, waar ik persoonlijk weinig energie van krijg. Dat geldt zowel voor zakelijke als particuliere leveranciers. De telefoontjes die ik op maandbasis ontvang om te switchen van stroomboer zijn niet alleen talrijk, maar voor je het weet staat het op nummer één in de irritatietop-10, vlak voor ‘hondenpoep op straat’ en ‘hinderlijk rijgedrag’.

Om door de groene bomen het bos te kunnen zien, wijs ik u graag op de huidige top 10 van

BUSINESS

INNOVATIE

DE TOEKOMST VAN ZONNE-ENERGIE

D

De mens wordt al sinds het begin van zijn relatief korte tijd op deze aarde geïnspireerd door de natuur. Denk aan de blikseminslag die onze voorouders liet zien wat vuur was, het gebruik van natuurlijke elementen in de ontwerpen van Da Vinci en de zonnebloemen die door Van Gogh spraakmakend zijn vereeuwigd. Ook het Duitse bedrijf Heliatek heeft zich erdoor laten inspireren. Ze brengen een ultradun zonnepaneel op de markt dat technologie en natuur samenbrengt om, zoals ze het noemen, de toekomst van groene stroom te creëren.

DOOR:

ARIE DEKKER

De opkomst van zogenaamde ‘organic electronics’ is een technologische ontwikkeling die u volgens Stephan Kube van Heliatek in de gaten moet houden. Hierbij worden moleculen en polymeren met elektronisch potentieel gebruikt om, bijvoorbeeld, als geleider te dienen. Naast dat bij deze kleine deeltjes de geleiding makkelijker kan worden beïnvloed, is het toepassen van deze technologie goedkoop en is het materiaal zelf erg flexibel. Dat laatste is waar de kern van de ultradunne HeliaSol ligt. Het product brengt hierdoor namelijk allerlei mogelijkheden met zich mee en maakt zonne-energie makkelijker toepasbaar. Wij stelden Kube vier vragen over dit product, dat volgens hem golven gaat maken in de wereld van groene elektriciteit.

STEPHAN KUBE

56 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Waarom is Heliatek opgericht en hoe leidde dit tot de creatie van de HeliaSol?

‘Heliatek is opgericht vanuit de TU Dresden en de universiteit van Ulm in 2006. Samen met professor Karl Leo, een pionier op het gebied van organic electronics, werkten onze experts 14 jaar lang om deze technologische tak verder te brengen, met het doel om een nieuwe generatie op zon-gebaseerde organische elektriek te creëren. Dit leidde tot het samenkomen van unieke ideeën en ontwerpen, met de technologie en productieprocessen achter de HeliaSol als resultaat.’

Wat maakt de HeliaSol uniek?

‘Een normaal zonnepaneel is grotendeels gemaakt met kristallijne silicium technologie. Het gebruik van glas en metalen frames maakt de traditionele zonnepanelen dan ook stijf en zwaar. Hierdoor kunnen ze in de meeste gevallen alleen maar worden gebruikt op stevige daken of in grote installaties. Bovendien valt over het productieproces van deze ook veel slechts te zeggen. De HeliaSol verbreekt deze tradities. Zo weegt ons product maar ongeveer 2 kilogram per vierkante meter, wat het veel breder toepasbaar maakt, zoals bijvoorbeeld op daken met een gewichtsbeperking. Ook zijn ze flexibel: ze kunnen tot 20 centimeter worden gebogen. Dus ook hobbelige of oneven oppervlaktes zijn opeens geschikt. Daarnaast is door

Welke technologieën en technieken waren nodig om de HeliaSol zo dun te maken? En waarom is dit voorheen nog niet gedaan?

‘Om onze dunne organische zonnevliezen te maken moesten wij een uniek productieproces ontwikkelen, dat wij zelf een ‘roll-to-roll’ proces noemen. Een voordeel dat dit met zich meebrengt is dat er veel minder stroom nodig is dan bij het maken van normale zonnepanelen. Wij brengen allerlei onderdelen samen tot rollen van meer dan 2,5 kilometer die wij klossen noemen.

Deze klossen versnijden wij dan, als laatste stap, tot het eindproduct. Bovendien kunnen wij, omdat de overblijfselen zo dun zijn, ook met gemak en groen ons van de restproducten ontdoen. Doordat onze productie zo uniek is, weten we dat wat wij maken niet alleen nog niet bestaat, maar ook niet snel zal worden gekopieerd. Toch is het wel belangrijk om te benadrukken dat de belangrijkste voordelen van de HeliaSol niet alleen van zijn dikte komen. De combinatie van gewicht, flexibili-

‘Er is nog zoveel potentie voor zonne-energie.’

teit en het gemak waarmee je ze kan plaatsen zijn net zo cruciaal.’

Hoe gaat de HeliaSol bijdragen aan energieneutraliteit? En hoe kijken jullie op termijn naar de rol van zonne-energie als duurzame bron? Welke rol gaan jullie daarin spelen?

‘Ik kan het vrij simpel zeggen: zonne-energie is de groenste manier om elektriciteit te genereren.

Het wordt het draagvlak voor de transitie naar schone en duurzame energie. De zon voorziet ons immers van genoeg elektriciteit om de wereldwijde energievraag jaarlijks tot driemaal te voorzien. Het gaat overigens al goed met zonne-energie: het is een van de snelst groeiende energiebronnen met meer dan 500 Gigawatt in gebruik wereldwijd. Met onze producten kunnen we ervoor zorgen dat het opwekken van zonne-energie op gebouwen nog makkelijker en sneller gaat, op plekken waar vroeger van het installeren van zonne-opwekkers geen sprake was. Er is nog zoveel potentie voor zonneenergie in de stedelijke omgeving. Wij verwachten dan ook dat deze vorm van energie in de toekomst alleen maar belangrijker wordt. Het wordt gewoonweg een van de belangrijkste bronnen van groene stroom op onze planeet.’ • Meer informatie: www.heliatek.com NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 57

INNOVATIE

de zelfklevende achterkant de installatie ook niet moeilijk: dit gaat zonder enig montagemateriaal of gaten boren.

Naast het gebruik onderscheidt het product zich doordat het 100 procent groen is. Wij maken gebruik van zogenaamde Organische Fotovoltaïsche Technologieën (OFT). Hierbij gebruiken we op koolstof gebaseerde moleculen in plaats van siliconen om zon om te zetten tot energie. Door OFT toe te passen zijn er maar weinig bouwmaterialen nodig. Zo gebruiken we maar 1 gram organisch materiaal per laag. Daarnaast bevat dat kleine beetje dat we wel maken geen zware metalen of zeldzame materialen, waardoor dus ook daar winst wordt geboekt. Dit leidt tot een voetafdruk van minder dan 10 gram CO2 per gegenereerde kWu, wat het de groenste zonnetechnologie van dit moment maakt. Bovendien is een mooi extraatje dat, waar normale Fotovoltaïsche Technologieën minder goed presteren bij hoge temperaturen, dit niet het geval is bij onze OFT.’

BUSINESS

PERSOONLIJKE ENERGIETRANSITIE

VERANDERING

M

Als geen ander weet optimist Arko van Brakel wat het betekent om ‘in je kracht te staan’. Zodra hij de kamer binnenkomt, voelt iedereen de energie die hij met zich meebrengt. Wij vroegen hem stil te staan bij het onderwerp ‘energie’. Daar komt deze verrassend persoonlijke vertelling uit voort.

DOOR:

ARKO VAN BRAKEL

Mensen met veel energie zijn vaak inspirerend, misschien wel omdat ze meer meemaken en meer voor elkaar lijken te krijgen dan andere mensen.

Zelf ben ik ook gezegend met een flinke voorraad energie. Toch komt dat niet aanwaaien. Je moet het onderhouden. Zo sport ik veel en regelmatig. En als ik een dagje niet sport, zorg ik dat ik een lange wandeling maak, of een rondje rustig ga fietsen.

Bewegen is feitelijk belangrijker dan sporten. Ik voel me het beste bij gemiddeld 30 tot 40 minuten trainen per dag en minstens 7.000 stappen per dag.

Op een dag dat ik niet sport, zorg ik dat ik minstens 10.000 stappen zet, liefst nog wat meer. Als ik me een paar dagen meer of harder fysiek inspan, bijvoorbeeld door een extra zware training, merk ik dat mijn energie even omlaag gaat, omdat mijn lijf moet herstellen. Zeker nu ik aan de andere kant van de vijftig zit, is de balans delicaat. Dat vraagt veel discipline, maar daardoor houd ik mijn energie op peil. Work hard, play hard, rest hard, leerde ik ooit.

Die balans is mijn mantra.

UITDAGINGEN

Mensen die moeite hebben om met regelmaat in beweging te komen zeggen vaak tegen mij: ‘Ja, maar jij hebt makkelijk praten, want jij hebt veel energie!’ Nu weet ik ook wel dat je het geluk moet hebben dat je fysiek gezond bent. Ik heb zelf helaas ook door een paar tamelijk serieuze gezondheidsproblemen ervaren, dat het leven geen enkele garantie op gezondheid biedt. Je moet een beetje mazzel hebben. Maar juist de fysieke tegenslag sterkt mij in mijn overtuiging dat het precies andersom is: ik heb veel energie en herstel snel wanneer ik iets mankeer, juist omdát ik in beweging kom en 58 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

gezond leef. De wetenschap en gezondheidsleer bevestigen dit. Je vergroot simpelweg de kans op gezondheid en geluk, maar ook op meer weerbaarheid en wendbaarheid door gezond te leven.

Dit thema is extra belangrijk nu onze samenleving misschien wel meer uitdagingen kent dan ooit tevoren. Onze vergrijzende bevolking zet niet alleen de gezondheidszorg en het pensioenstelsel onder druk, we hebben ook nog eens te maken met een opwarmend klimaat. Terwijl nieuwe technologieën en andere exponentiele ontwikkelingen om meer wendbaarheid en innovatie vragen dan ooit tevo-

‘Omschakeling vraagt wendbaarheid.

En weerbaarheid.’

BUSINESS

ren. De wens om te verduurzamen en de ontwikkeling van artificial intelligence en robotisering vragen aanpassingsvermogen, lerende organisaties en mensen die bereid zijn hun hele leven te blijven leren. En dat terwijl het aantal jonge mensen in ons land relatief steeds kleiner wordt.

AANPASSEN

eten onderdeel van je dagelijkse routine zijn, is het makkelijker om afwisseling in te bouwen, juist in een leven dat zich op Zoom, Teams of Skype afspeelt.

Zitten is het nieuwe roken, leerde ik ooit. Nou, we zitten meer dan ooit. Dus de routine van beweging vasthouden of juist in je leven brengen, is cruciaal om met energie de winter door te komen.

Eigenlijk is mijn punt dat de wereld een energietransitie nodig heeft om het klimaat te redden.

Daarvoor zullen we alle mogelijke vormen van innovatie nodig hebben: technische innovaties en nieuwe businessmodellen, maar ook sociale innovaties. Ander gedrag dus, en daar zit hem de uitdaging. Hoe fitter we zijn, hoe leniger onze geest is. Deze crisis is de ultieme kans om de wereld op een duurzame manier te veranderen. Laten we het na corona anders doen. Laten we de natuur die we hebben herontdekt blijvend waarderen en onze routines veranderen. Die omschakeling vraagt wendbaarheid. En weerbaarheid. Daardoor wordt een gezonde geest in een gezond lichaam ineens de allerbelangrijkste energiebron om een steentje bij te dragen aan een nieuwe, schonere samenleving. En dat begint met onze persoonlijke energietransitie. • Arko van Brakel is inspirator, ondernemer en algemeen directeur bij Cleantech Regio.

Meer informatie: www.arkovanbrakel.nl NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 59

VERANDERING

Als turbo op al die trends hebben we ook nog eens een coronacrisis. Ik wil het hier niet hebben over het nut van alle maatregelen of over de vraag of dat virus nu echt zo gevaarlijk is. Daar is genoeg over gezegd. Het simpele feit is dat we ons moeten aanpassen, zowel in ons werk als in ons privĂŠleven.

Het valt mij op dat mensen die getroffen worden door de economische effecten van de crisis hier verschillend mee om gaan. Ondernemers die een heel duidelijke visie hebben en simpelweg in de fik staan voor wat ze doen, gaan makkelijker met de tegenslag om dan ondernemers die dat plezier, of die duidelijke droom niet hebben. Maar als je goed kijkt zie je ook dat mensen die fit zijn zich sneller aanpassen. Als sport, beweging en gezond

BUSINESS

ENERGIETRANSITIE

OP MISSIE VOOR EEN DUURZAAM LAND

S

Twaalf ambachten en een stuk minder ongelukken.

Programmamaker, ondernemer in elektrische auto’s, LED-verlichting en groene stroom, en nu: nationale energiecommissaris. ‘Ik liep altijd vooruit op de muziek, soms een beetje ver vooruit, maar ik kreeg wel altijd gelijk.’ Dat bleek een lekker gevoel, dus werd hij – met de nodige zelfoverschatting – nóg fanatieker. Optimist Ruud Koornstra droomt van een duurzame wereld en schudt iedereen wakker die twijfelt aan de haalbaarheid ervan.

DOOR:

BRIAN DE MELLO

Samen met zijn dochter als cameravrouw trok hij onlangs het land in om mensen te interviewen over de energietransitie. VPRO’s Tegenlicht maakte er een trailer van en waarschijnlijk kunnen we Koornstra’s film binnenkort op een van de NPOkanalen bewonderen. Aanleiding voor het maken van deze film was een discussie die hij had bij het tv-programma WNL op Zondag, waar de nieuwste film van Michael Moore ter sprake kwam. ‘Mijn conclusie was dat ik met dezelfde vragen van Moore, maar met de Nederlandse antwoorden van nu in plaats van de Amerikaanse van twintig jaar geleden, een heel ander beeld zou kunnen schetsen.

Dus die film moest er komen.’

INTERVIEWS

Koornstra ‘doet’, waar anderen blijven denken, of erger nog: waar cynici zeggen ‘dat het niet kan’.

Dit werkt als een rode lap op de energiecommissaris: ‘Er zijn mensen die roepen dat de overgang naar duurzame energie in 2030 niet haalbaar is.

Maar ik wil niet weten wat er niet kan, ik wil weten wat er wel kan. En geloof me: het kan. Daarom heb ik in mijn film mensen geïnterviewd die uitleggen hoe het wel kan. Ik sprak met grote en kleine bedrijven, met ondernemers, wetenschappers, NGO’s, bestuurders en gewone burgers die het al doen. Dus geen gewogen journalistiek, geen hoor en wederhoor, maar gewoon om hun realistische mening te horen.’

60 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

De conclusie na tientallen interviews is dat er geen enkele technische belemmering is om in 2030 een schone energiehuishouding in Nederland te hebben. Financieel is er volgens Koornstra en de mensen die hij gesproken heeft ook geen probleem. Sterker nog, het is een ruimschoots winstgevend businessmodel. Organisatorisch is het een uitdaging, maar een haalbare uitdaging. De hamvraag: waarom gebeurt het dan niet?

Hij komt met een opmerkelijk antwoord: ‘Zodra ik deze vraag stelde, klonk steevast het volgende geluid: “Jaaaahh…!”. Ik noem dit het geluid van iemand die zit te kakken. Ja, schrijf dat maar zo op.

En dan komt daar achteraan: “Maar dat is politiek”.

Uiteindelijk is er een politieke kracht die alles belemmert. Als we dat boven water hebben, kunnen we er iets aan doen. Maar het duurde even voordat ik erachter kwam wat hier precies aan de hand is.’

BEZUIDENHOUTSEWEG

Dat inzicht kwam toen hij op een dag voor zijn documentaire bij hoogleraar duurzaamheid Klaas van Egmond in de tuin zat, de oude baas van het RIVM. Hij vroeg hem wat die politieke kracht inhield. Van Egmond antwoordde: ‘Dat heet in mijn kringen niet “politiek” maar de “Bezuidenhoutseweg”. We gaan hier in het westen al jaren prat op het feit dat er een scheiding is tussen kerk en staat.

Maar op de plek van de kerk is het grootkapitaal, de sector, gekomen.’

ENERGIETRANSITIE

Op de Bezuidenhoutseweg zie je dat volgens Koornstra letterlijk gebeuren: aan de ene kant van deze Haagse straat zit de regering die moet bedenken wat goed is voor het land, en aan de andere kant zitten de lobbyclubs die bedenken wat goed is voor de sector. En die steken continu de straat over.

‘Er is plaats voor iedereen, maar iedereen moet wel z’n plaats kennen. Die lobby’s zijn zo krachtig, vooral in Nederland, dat implementatie van echte innovatie wordt vooruitgeschoven, weggeduwd, omdat de regering vaak zegt wat op korte termijn goed is voor de sector en niet per se wat goed is voor het land. Het land wordt bestuurd door sectoren. Het is een systeemfout, die uiteindelijk ook bedrijven in de voet gaat schieten. Iedereen moet weer op zijn plek gaan zitten. De invloed van de gevestigde orde, het grootkapitaal, blokkeert de vernieuwing.

Daar zit het probleem. Dat is zo doorgedrongen in de haarvaten van het beleid, dat de meeste wetten en regels gestolde belangen zijn.’

Hij ziet Nederland bij uitstek als land van de vernieuwing, van de beste ondernemende mensen, schathemelrijk, maar waarom zijn we dan qua energiemix het vieste land van Europa? ‘Omdat we niet implementeren. Vroeger omarmden we de vernieuwingen, nu lijkt het alsof we dat nog steeds doen maar in werkelijkheid stribbelen we mee. We willen eerst nog pompen wat we pompen kunnen.’

Als hij op ministeries vraagt waarom bepaalde zaken niet kunnen doorgaan, krijgt hij steevast het

RUUD KOORNSTRA

FOTO: BIBI VETH

‘Dat is waar het bij ongeveer al die mensen in de sector aan ontbreekt: lef!’

Bezuidenhoutseweg-antwoord. Het economische systeem vormt klaarblijkelijk de bottleneck. ‘Het gaat nog te veel om korte termijn shareholder value in plaats van lange termijn plezier voor de bevolking. Een circulaire wereld is er eentje van overvloed, en daar is geen plek voor het huidige economische model, voor handel. Het draait om service in de circulaire maatschappij, om de meerwaarde die ontstaat. Ik ben geen communist geworden, maar huishoudkunde gebaseerd op schaarste is er simpelweg niet meer wanneer er overvloed is. Dat bedoel ik met “het huidige economische systeem moeten we aanpassen”.’

Koornstra voegt hier nog aan toe dat alles wat wij mooi, lekker en fijn vinden in een duurzame wereld, meestal geen businessmodel heeft. ‘Aan gezondheid kan je geen geld verdienen, aan ziek zijn wel. We hoeven maar een klein beetje te veranderen om het werkend te krijgen. Het is niet heel radicaal.’

»

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 61

ENERGIETRANSITIE

BUSINESS

INNOVATIE

Een jaar lang schoof hij onbezoldigd aan bij de beroemde klimaattafels, aan de sectortafel industrie, als voorzitter van de advisory board. ‘Innovatie, een belangrijk thema, is dat wat je doet, beter doen; een kernpunt aan deze klimaattafel. Zo’n 60 procent van de innovatie kwam uit de sector, slimme dingen doen in de bestaande industrie. Dan heb ik het bijvoorbeeld over: van 1 op 10, naar 1 op 20 qua verbruik. Ik had vanuit het MKB, “de schuurtjes”, 40 procent vernieuwing in kaart gebracht.

Dat ging niet over dingen beter doen, maar totaal anders doen, disruptie. Dus niet van 1 op 10 naar 1 op 20, maar bijvoorbeeld: elektrisch rijden.’ Dit soort innovatie komt volgens hem altijd van buitenaf, nooit vanuit de sector. Dat ziet hij niet als een verwijt. Maar drie dagen voordat het rapport zou worden opgeleverd, was zijn hele vernieuwingsstuk eruit verdwenen. ‘Toen ik daar een verklaring voor vroeg, liet de betrokken ambtenaar eerst weer het bekende kakgeluid horen en daarna “noem het de invisible hand”.’ Koornstra ontploft nog steeds als hij hieraan terugdenkt.

Uit recent onderzoek blijkt dat er dit jaar 12 procent meer gasketels zijn verkocht, terwijl uit ander onderzoek blijkt dat consumenten graag van het gas af willen. Het aantal verkochte inductiekookplaten is immers met 82 procent gestegen.

Dus volgens Koornstra willen consumenten wel, en 62 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

doen ze datgene wat ze kunnen begrijpen. Maar de gevestigde orde houdt krampachtig vast aan bestaande (lees: oude) verdienmodellen. Dit illustreert hij met een voorbeeld uit eigen ervaring.

‘Vorig jaar verhuisde ik naar een nieuwe “oude” woning. Ik vroeg vijf installateurs wat het zou kosten om die woning te verduurzamen. De adviezen en bedragen varieerden van “u kunt beter niks doen” tot een offerte van 120 duizend euro. Als consument snap je het dan toch niet meer?’

Voor wie het nog niet kan bevatten, maakt hij de vergelijking met het kopen van een auto. Daarbij is vooraf duidelijk wat het per kilometer gaat kosten, wat de restwaarde is, hoeveel onderhoud nodig is. ‘Als je je huis wilt verduurzamen, is het alsof iemand tegen je zegt: “Ik ken iemand, die maakt wielen. En die heeft een broer die in versnellingsbakken doet. En zijn neef maakt motoren. En volgens mij heeft hij een buurmeisje dat achterbanken naait. Alsjeblieft, zoek het maar uit.’ Het ontzorgen van de eindgebruiker, van de consument, is volgens Koornstra nergens te bespeuren. De grote gemene deler is volgens hem dat duurzaamheid niet duur is.

Dat het hartstikke leuk is en dat we niet hoeven in te boeten op kwaliteit van leven.

MISSIEGEDREVEN

Om zijn doel te bereiken ging Koornstra op zoek naar mensen die hem konden vertellen hoe hij een

BUSINESS

to operate. Bij mij hangt de VN-vlag. Ik heb zelfs een VN-leger tot mijn beschikking om mijn doel te halen. Ik trap deuren in, ben oorlog aan het voeren’, klinkt het strijdlustig.

NIET GOKKEN

‘Er is geen enkele technische belemmering om in 2030 een schone energiehuishouding in Nederland te hebben.’

Momenteel is Koornstra bezig met het maken van een film, genaamd ‘Het paradijs op aarde begint in Nederland (met de energietransitie)’. Zo wil hij Nederland overtuigen van zijn missie. Voor de film sprak Koornstra meer dan veertig ondernemers, wetenschappers, bestuurders uit de sector en burgers. De trailer is te zien op: www.theoptimist.nl/ruudkoornstra-trailer

ENERGIETRANSITIE

geslaagde missie kon uitvoeren. Hij besloot te gaan praten met een aantal voormalige hoge militairen die uitgebreide ervaring hadden met militaire missies. Als dienstweigeraar leek hem dat wel interessant. ‘Ik heb ze gevraagd wat het geheim is van het behalen van je missie. Een admiraal gaf een mooi antwoord. Allereerst moet je je “mission control” inrichten. Van daaruit kan je het speelveld overzien, kan je scenario’s plotten en je special forces inzetten. We denken bij militaire missies altijd dat het gaat om pistolen, geweren en raketten, maar dat is slechts 15 procent van de inzet. De overige 85 procent betreft propaganda, communicatie, intelligence, spionage, politieke discussies; allemaal onderdeel van de “perfect storm” om je missie te laten slagen.’

Vervolgens vertelde de admiraal hem dat je lef nodig hebt. Lef om je missie te laten slagen, ook als daarvoor regels moeten worden genegeerd of beperkingen omzeild. ‘En dat is waar het bij ongeveer al die mensen in de sector aan ontbreekt: lef!’

Koornstra is missiegedreven en het doel is de baas. Op dit moment is hij ‘mission control SDG7’ aan het inrichten. Binnenkort kunnen mensen er een kijkje komen nemen. ‘Ik handel vanuit de Verenigde Naties. Over tien jaar moet ik een schone energiehuishouding in Nederland realiseren. Dat is een VN-resolutie waar we met tweehonderd landen voor getekend hebben, dus ik heb een license

Tenslotte ziet onze energiecommissaris geen reden om te wachten met het ondernemen van actie op grote schaal tegen klimaatverandering.

‘Zo’n 95 procent van de wetenschappers vindt dat we gevaarlijk bezig zijn, kijkend naar klimaatverandering. Er zijn echter mensen die vinden dat het zo’n vaart niet loopt en ik weet het ook niet precies.

Maar stel dat de kans fifty-fifty is dat er inderdaad een grote dreiging is. Of zelfs maar 20 procent kans dat het fout gaat. Dan vraag ik je: hoe groot is de kans dat je huis in brand vliegt? Minder dan 0,01 procent? Waarom verzeker je je huis dan?’

Zo ziet hij ‘iets doen tegen klimaatverandering’ gewoon als een verzekeringspremie. Bovendien is het, als we het doen in het belang van de burger – dus de transitie niet duur maken en comfort kunnen vergroten – de enige verzekeringspremie in ons leven die uiteindelijk meer geld oplevert dan we erin stoppen. Immers, verduurzamen levert geld op.

‘Ook al twijfel je, we kunnen de gok niet wagen om niet te handelen. Laten we optimistisch zijn dat we iets kunnen doen. Geloof me: realisten hebben misschien gelijk, maar optimisten hebben succes.’ •

(advertorial)

How to get Big Oil to stop climate change Stel je voor dat oliebedrijven zoals Shell stoppen met boren naar olie en gas en hun volle gewicht achter de energietransitie zetten.

FOTO: PASCAL ROHE

Onmogelijk?

Follow This denkt dat dit absoluut noodzakelijk is om enige kans te hebben om klimaatverandering te stoppen.

Helaas gaan de bestuurders van deze bedrijven niet uit zichzelf veranderen. Zij kĂşnnen zich een wereld zonder fossiele brandstoffen simpelweg niet voorstellen. Steeds meer aandeelhouders kunnen dat wel, juist omdat zij zich een wereld met verwoestende klimaatverandering niet wĂ­llen voorstellen.

De missie van Follow This is daarom om grote oliebedrijven van koers te laten veranderen door druk van aandeelhouders. Door middel van het indienen van klimaatresoluties waarover gestemd moet worden op de aandeelhoudersvergaderingen, maakt Follow This duidelijk dat steeds meer aandeelhouders verandering willen.

Shell, BP, Equinor en Total hebben inmiddels een klimaatambitie voor 2050 opgesteld, dankzij de stemmen van grote institutionele beleggers voor de klimaatresoluties van Follow This en dankzij de ruim 5.000 groene aandeelhouders van Follow This. Aandeelhouders moeten deze bedrijven nu steunen en desnoods dwingen om in 2020 in actie te komen.

Aandeelhouders, bijvoorbeeld pensioenfondsen, hebben namelijk wel een groot financieel belang bij het stoppen van klimaatverandering. Klimaatverandering is een bedreiging voor hun miljarden.

De olie-industrie heeft de kennis, het geld en de macht om het klimaatakkoord van Parijs te maken of te breken.

Help mee ze van koers te laten veranderen. Sluit je aan bij de ruim 5.000 groene aandeelhouders via www.follow-this.org.

www.follow-this.org

Heldergroen. Positieve energie brengt ons verder Positieve beweging door merken in de samenleving

De energiemarkt wordt in ons vakgebied een lowinterest categorie genoemd: de meeste mensen zijn er niet mee bezig. Of het nu grijs is of groen, opgewekt door Nederlandse wind of Zweedse watervallen, uiteindelijk zwichten consumenten vaak voor een scherpe prijs. Terwijl er veel meer redenen zijn om eens na te denken waar je je energie vandaan haalt.

Hoe krijgen we meer mensen gemotiveerd bij te dragen aan het verlagen en verduurzamen van ons energieverbruik? Door te focussen op wat mogelijk is, in plaats van ons blindstaren op de haken en ogen.

Zon, water, wind Een ding is zeker: hernieuwbare energie heeft de toekomst. Daar zijn zowel klimaatactivisten als zakenlui het over eens. Wind en water zijn overal in Nederland. Na deze zomer durf ik ook wel te zeggen dat we genoeg zon hebben. Heldergroen is gevestigd in een prachtig glazen kantoor, waar in de zomer de zon ons het pand doet uitbranden. Het water van het Spaarne stroomt langs ons. Stel je voor dat je deze natuurlijke energie dagelijks kunt inzetten om ons kantoor te koelen en te verwarmen. Dat voelt toch volkomen logisch?

Treintrots: positieve stimulans Optimisme is het belangrijkste ingrediënt van vooruitgang.

Ook in gedrag. De psychologie leert ons dat negatieve emoties zoals angst en schaamte juist minder gedragsverandering oplevert.

Een NS-medewerker vertelde mij laatst over het heerlijke woord treintrots. Vergelijk dat eens met de term vliegschaamte en vraag je af of dit op de lange termijn ook inspireert en activeert tot ander gedrag.

Individu & het systeem Bedrijven zijn krachtige spelers als het gaat om gedragsverandering. Om even voort te borduren op treintrots: TUI stopt vanaf het najaar van 2020 met vliegreizen naar Parijs. Wie een stedentrip boekt, zal alleen nog per trein kunnen reizen. Moedig en vooruitstrevend. En slim, want TUI schept hier marktwaarde door het goede voorbeeld te geven en vooruit te lopen op regelgeving. Het is een kanteling in het systeem, die voor een nieuwe norm zorgt. Zo’n aanjager kan ook van dichterbij komen. Mijn vader riep vroeger altijd: licht uit, deur dicht, thermostaat omlaag. Ik ben precies hetzelfde. Mijn zoon van drie doet alle deuren dicht en lichten uit zodra we weggaan. Laten we dus niet alleen naar bedrijven kijken, maar vooral zelf onze verantwoordelijkheid pakken en een positieve stimulans zijn voor de mensen om ons heen. Dan komt het verlagen en verduurzamen van ons energieverbruik zeker goed.

GEEN ZONNEPANEEL MEER IN ZICHT. ZIE JIJ HET VOOR JE? Na de energietransitie zijn zonnepanelen nauwelijks nog te zien. Dit stelt onderzoeksorganisatie TNO, die zonnecellen ontwikkelt die steeds kleiner, krachtiger en onopvallender zijn. Denk aan zonnecellen die je kunt printen op een stukje buigzaam plastic, van getint glas zijn of die verwerkt zijn in gevels, dakpannen en dubbelglas. Heldergroen helpt TNO om heel Nederland bekend te maken met de enorme impact die de organisatie maakt. De door TNO ontwikkelde cellen maken het mogelijk om in de toekomst ieder bouwwerk om te vormen tot energieopwekker, zonder dat de omgeving er anders uit gaat zien.

Marjolein Doets Senior Strateeg bij Heldergroen

Al 15 jaar positieve beweging voor merken

Heldergroen helpt merken en organisaties van hun ideaal naar één krachtig verhaal. Communicatie die gedragen, gevoeld en maximaal gedeeld wordt.

Binnen én buiten de organisatie.

023 8200 250 / www.heldergroen.nl

Blijf een Optimist.

We doen de voorzichtige aanname dat u net als Ali B nog steeds een optimist bent. Ook als er een golf van tegenspoed voorbij komt zien we graag dat u dit blijft, want optimisten leven langer, gezonder en gelukkiger. Maar net als met alle waardevolle dingen is enig onderhoud wel nodig. Een abonnement op The Optimist is uw bewijs van verbondenheid, uw inspiratiebron, uw stok achter de deur. Blijft u lezen, dan blijven wij schrijven.

FOTO: TESSA JOL

’Als je ervoor kiest optimistisch te staan in het leven, betekent het niet dat negativiteit niet bestaat – het is gewoon een andere taal die je praat.’

Waar wacht u op? Tot u ook kunt freestyle rappen? Word nu abonnee!

En als u het al bent, maak dan iemand anders blij met The Optimist.

Ga naar: www.theoptimist.nl/nu

COLUMN

Column Govert Derix Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur.

Diverse van zijn boeken zijn verkrijgbaar via de webshop van The Optimist.

In 2012 verbleef ik met André Kuijpers in het International Space Station. Een uurtje. En niet zwevend, maar met twee voeten op de grond in de mock-up van het ISS in SpaceExpo te Noordwijk. Onze nationale astronaut vertelde er over het uitzicht dat hij circa 400 kilometer hoger lange maanden had genoten. De kwetsbaarheid van de planeet. De ontelbare lichtjes van vissersboten die de oceanen leeg vissen. En de vraag wat we kunnen doen om te voorkomen dat het met het menselijk leven op aarde definitief fout gaat.

De ontmoeting met Kuijpers draaide om de overhandiging van het eerste exemplaar van mijn boek Testament van Terra dat dezelfde vraag op de spits drijft door het concept ‘natuurvergetenheid’ te introduceren. Beleidsmakers, filosofen, kunstenaars en andere burgers zitten vaak zo vast aan het binaire natuur/ cultuur-denken, dat ze er niet genoeg in slagen om de mens als onderdeel van de natuur te zien. En dat productief te maken. Die natuurvergetenheid heeft vele gezichten, reikend van vergetenheid van plaats en tijd, tot vergetenheid van afhankelijkheid tot vergetenheid van wildernis.

Ook onze relatie met voedsel is door zo’n bril te bekijken.

Ik geef vier voorbeelden. Edward O. Wilson was een van de eersten die er op wezen dat we, om alle aardbewoners een gemiddeld USA-bestaan te gunnen, twee extra aardes nodig hebben. We zijn bezig onze planeet in no time op te eten, terwijl het zaak is er blijvend van te eten. De blik vanuit een baan om de aarde doordringt

‘Voedsel gaat over wat wij in onze magen én hoofden stoppen.’

je van de noodzaak van circulariteit. Tegelijk zijn we links- of rechtsom altijd al circulair. Voedsel gaat over wat we in onszelf stoppen en wat er uit (ons) komt. Van de gangen van een maaltijd tot stoelgang is er altijd sprake van rondgang.

Een tweede vorm van voedselvergetenheid gaat over het medicinale karakter van voeding. De vader van de geneeskunst, Hippocrates, stelde al dat alle voedsel in beginsel medicinaal is. Een geneeskunde gebaseerd op juiste voeding is geen utopie. Dat gaat verder dan Omega-3 in plaats van prozac, zoals bijvoorbeeld David Servan-Schreiber beschrijft in zijn inspirerende boeken over de manieren waarop je je gezondheid kunt bevorderen door systematisch lijnzaadolie te nuttigen.

Daarmee kom ik op een derde vorm. Ook sporten kan een vorm van voedsel zijn, al is het maar omdat het lichaam-in-actie allerlei weldadige stofjes aanmaakt die je weerstand vergroten. Geen beter middel tegen een stemmingsdip dan een rondje hardlopen door de natuur, met vogels en bomen die je natuurvergetenheid doen smelten als sneeuw voor de zon.

Zo komen we bij een vierde vorm van natuurvergetenheid. Laten we ook vleugels geven aan de vele vormen van voedsel voor de geest! Behalve weldadige planten behoren daartoe ook teksten, muziek, landschappen en vele andere uitingen van natuur en cultuur die een harmonie van geest, lichaam en omgeving bevorderen. Voedsel gaat inderdaad over wat wij in onze magen én onze hoofden stoppen – en over wat wij daarmee en daardoor in deze wereld stoppen. Terugdenkend aan mijn ontmoeting met astronaut Kuijpers zie ik door het raampje van het ISS een levendige voedselplaneet waarvan wij eten en die ook óns op bekende en onnavolgbare manieren tot zich neemt. Want ja, ook de vraag tot op welk punt Terra voornemens is ons nog te slikken, hoort bij het huiswerk van voedselpioniers die de moed hebben hun uitdagingen in een kosmisch perspectief te plaatsen. • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 67

TERRA

FOTO: JEAN-PIERRE GEUSENS

Voedselvergetenheid

BEELDVERHAAL

Van nature Dit jaar bestaat The Optimist 25 jaar!

Om deze mijlpaal met u te vieren, organiseerden we The Optimist Jubileum Fotowedstrijd. We riepen op om samen met ons stil te staan bij alle positieve en inspirerende beelden die de afgelopen jaren aan ons voorbijtrokken, én om ook zelf zo’n mooi beeld te creëren.

En dat de lezers van The Optimist van nature optimistisch zijn, spat van de foto’s af die de redactiemailbox binnenstroomden. De inzendingen gaven ons een exclusief kijkje in uw wereld: lieve kleinkin-

deren, samen met de hond op een yogamat, de aanblik van een prachtig Parijs. Ook was u vaak in de natuur en deelde dat graag met ons.

Zo zagen we spontaan het thema van dit beeldverhaal ontstaan: natuur! Een mooier verjaardagsgeschenk konden wij ons natuurlijk niet wensen.

Wie jarig is trakteert, daarom delen we op deze en de volgende pagina’s de foto’s van vier van de dertig winnende inzendingen. De prijzen zijn inmiddels onder alle winnaars verdeeld. | DE REDACTIE

Wouter Hagens stuurde deze foto in van een bloeiende ‘Geluksklaver’ (Oxalis tetraphylla), omdat hij de naam vindt passen bij The Optimist. Een mooi compliment, de kleur van de bloem lijkt ons ook goed te passen.

Dankbaar dat ze ondanks corona de mogelijkheid heeft om er even tussenuit te gaan, maakte Ilona van Haren deze foto tijdens een wandeling in de buurt van Lablachère, Ardéche (Frankrijk).

Fotografie: Ilona van Haren

JUBILEUM FOTOWEDSTRIJD

optimistisch

68 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Fotografie: Wouter Hagens

BEELDVERHAAL

Deze foto werd gemaakt door Yvette van den Berg: ‘De foto toont een meikever die omhoogklautert en vrolijk met zijn oranje antennes de wereld in kijkt.

Typisch een gevalletje van “klein maar dapper”!’

Meer van haar fotografie kunt u bewonderen op www.naturebliss.nl.

Fotografie: Yvette van den Berg

JUBILEUM FOTOWEDSTRIJD

BEELDVERHAAL

Goed luisteren naar een landschap, dat is wat Richard Kok doet. Zijn macrofoto’s zijn een resultaat van fotograferen met aandacht voor hetgeen dat gefotografeerd wil worden.

Hiernaast ziet u zijn

Fotografie: Richard Kok

JUBILEUM FOTOWEDSTRIJD

winnende ‘Diamonds’.

ACHTERGROND

Het is

al goed ‘Everything will be alright in the end. If it’s not alright, it’s not yet the end.’ Inmiddels gevleugelde woorden van de manager van The Best Exotic Marigold Hotel uit de gelijknamige film. Een uitspraak die symbool staat voor het religieuze besef dat ik meekreeg vanuit mijn jeugd, maar dat met de onzekerheden en dreigingen van deze tijd onder druk komt te staan. Gesprekken met Lucia over spiritualiteit geven kracht. Haar vertrouwen en wijsheid brengen licht.

DOOR:

MARISKA VAN DOORN

74 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Overtuiging

Mijn ouders voerden altijd al gesprekken over politiek, religie en filosofie. Gesprekken die toenamen toen zij ouder werden. Zij deelden de visie: ‘het is al goed, hier en nu’. Een weten dat ook mijn vader tegen het einde van zijn leven met overtuiging uitsprak. Ondanks de armoede, onrechtvaardigheid en conflicten in de wereld en zijn eigen moeilijke omstandigheden. Een overtuiging die ook mijn man en ik delen en die we proberen door te geven aan onze kinderen. Niet alleen omdat het de moed geeft om te roeien met de riemen die we hebben en te streven naar verbetering, maar vooral omdat het, hoe onbegrijpelijk ook, diepweg voelt als waar. Zoals het nu is, is het al goed, en dat biedt troost en kracht om te vechten voor beter. Een vreemde tegenstelling, gevoed door het verschil tussen gevoel en verstand. Een tegenstelling die bij extreme tegenslag uitvergroot wordt en mij dwingt mijn overtuiging opnieuw te bevragen.

Zo ook in maart, toen corona de kop opstak, want dat voelde niet goed.

Natuurlijk volg ik het nieuws, dat confronteert met het leed van de wereld, maar dat is een ver-van-mijn-bedshow. Natuurlijk speelt al jaren de dreiging van de klimaatverandering, die ons nu gecombineerd met andere crises overduidelijk laat zien dat de tijd dringt. Maar met

het coronavirus dat nog steeds bezig is ‘de zwaarste crisis sinds de tweede wereldoorlog’ te veroorzaken, is de dreiging acuut en dichtbij. Ons leven lijkt minder maakbaar dan we dachten. Het idee controle te hebben brokkelt af, onvoorstelbaar voor mij als westers welvaartskind.

Balans

Lucia is twintig jaar ouder dan ik, heeft ogen die zien en heeft veel meegemaakt. Ouder wordend speelt spiritualiteit een belangrijke rol in haar leven. Maar eigenlijk heeft dit onderwerp, hoewel ze met beide benen stevig op de grond staat, altijd haar belangstelling gehad.

Lucia gelooft in balans en denkt graag zoals ze zegt ‘180 graden’: ze zet tegenover elke plus een min en andersom. Haar nuchtere, praktische instelling gecombineerd met haar mystieke grondtoon maken vaak dat ik me in gesprek met haar boven het dagelijkse uitgetild voel, mijn soms revolutionaire dadendrang kan temperen en meer kan accepteren.

Lucia leeft vanuit het idee dat het al goed is. Regelmatig haalt zij de spreuk van Deepak Chopra aan: de evolutie ligt op schema. Vandaar dat ik me graag tot haar richt als ik ergens mee zit. Je gaat met vragen naar die personen van wie je weet dat ze het antwoord geven dat je zoekt. Het idee dat je je goeroe moet doden om je eigen weg te kunnen volgen, laat ik daarmee achter mij.

BASISVERTROUWEN

Mijn drie broers en ik zijn bewust opgevoed. We keken al jong mee naar het journaal, rolschaatsten op autovrije zondagen naar hartenlust over lege wegen en wisten waarom die er waren. Maar we hebben altijd de boodschap meegekregen: ga niet wakker liggen, mensen vinden wel wat op de problemen die zich voordoen. Die boodschap zit diepgeworteld, want ik beschik over een soort basisvertrouwen. Een religieus besef dat verder reikt dan de overtuiging dat het in the end goed komt.

Een vertrouwen gesterkt door een gevoel van verbonden zijn met alles om me heen en een hogere kracht, Iets, The Force, een overstijgende kracht die ik niet ken of kan benoemen, maar soms kan voelen.

MARISKA VAN DOORN

ACHTERGROND

Voelen

Ondanks corona zie ik Lucia ook nu regelmatig. We zijn voorzichtig. Op een avond stel ik haar de vraag die zich steeds meer aan mij opdringt: wat doe je in deze onzekere tijd met het idee dat het goed is zoals het is?

»

‘Zij deelden de visie: Het is al goed, hier en nu.’

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 75

ACHTERGROND

BASISVERTROUWEN

‘We hebben allen een takenpakket en een bijdrage te leveren.’

Ze is verbaasd omdat het al laat is, maar zet het geluid van het praatprogramma dat we samen zitten te kijken uit en antwoordt na enig nadenken: ‘Dat het al goed is, is een gevoel, een vertrouwen in de aanwezigheid van een hoger bewustzijn. Het gaat om een gevoel, je hebt namelijk geen antwoorden en kunt niets beredeneren.

Want onze taal, onze symbolen zijn ontoereikend om dat wat we niet kennen te beschrijven.’ Zij voelt het, soms, als er tijdens haar meditatie zoals zij het noemt ‘een tip van de sluier wordt opgelicht’. Ze heeft af en toe beelden die zij duidt als komend vanuit haar onderbewuste, omdat ze deze simpelweg weigert toe te schrijven aan een macht buiten zichzelf. Toch is haar overtuiging over de herkomst niet helemaal eenduidig omdat zij het diepere zelf in zichzelf verbonden weet met het hogere zelf, een goddelijke kracht, het collectieve bewustzijn, zoals zij het soms noemt. Bovendien heeft zij af en toe eenheidservaringen die ze moeilijk kan koppelen aan haar eigen verleden, beleving of herinneringen. En nooit voelt zij tijdens haar meditaties, als zij ‘zakt’, ook maar iets dat aandoet als slecht of kwaad.

Lucia vervolgt: ‘Het leven op aarde dat we kennen, onze dimensie, kent goed en kwaad, daar heeft het goddelijke niets mee te maken. We hebben geen zicht op het nut van het kwaad, wat we weten is dat we het goede niet kunnen bevatten zonder het kwade, we hebben beiden nodig om het onderscheid te kunnen maken.’ In de dimensie van waaruit alles ontstaat is volgens Lucia geen sprake van dualiteit, daar worden ons goed en kwaad beiden getransformeerd in een nieuwe vorm, in eenheid. Ze zegt: ‘Daar is alles goed’. Dat wéét ze diep vanbinnen.

Ietsisme

Lucia’s en ook mijn overtuiging bevat veel kenmerken van het Ietsisme, het verhaal van de nieuwe spiritualiteit zoals Lisette Thooft dat noemt in haar artikel ‘Lessen van het Ietsisme’ (Ode, 2013). De schrijfster onderkent in de spirituele en individuele zoektocht van velen overeenkomsten die een nieuw Groot Verhaal lijken te vormen: een antwoord op de huidige versplintering van onze geloofssystemen. Opvallend is het alom gedragen uitgangspunt dat alle religies ‘stralen zijn van dezelfde zon’. Vanuit dit idee zijn godsdiensttwisten dus niet meer nodig. Daarnaast schuilt er volgens Ietsisten iets heiligs 76 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

diep in ons binnenste dat verbonden is met het goddelijke, heeft de evolutie van de mens nodig dat we ons persoonlijk ontwikkelen en ligt één van de belangrijke opdrachten in het afleggen van onze ik-gerichtheid en zelfzucht. Het nieuwe verhaal doet dus ‘een sterk moreel appèl op onze individuele verantwoordelijkheid’. Het zijn kenmerken die ik volledig onderschrijf en die me sterken in mijn overtuiging ook als persoon bij te kunnen dragen aan de oplossing van een wereldwijd probleem als klimaatverandering.

Takenpakket

De leer van Rudolf Steiner heeft me altijd aangesproken.

Die stelt dat de mens prenataal met de schepping afstemt over de zaken die in een volgend leven geleerd moeten worden. Lucia verwerpt het idee dat de goddelijke kracht samen met elke overleden aardbewoner een volgend leven uitstippelt. Ze vindt het wel een kaal uitgangspunt, maar als die kracht niets weet van al onze individuele beslommeringen – je kunt moeilijk uitgaan van een goddelijk wezen dat boven met een immense computer al onze gegevens bijhoudt – kan die dus ook niet samen met ons een toekomstige leerweg uitstippelen. Toch gaat ze ervan uit dat het universum ‘zorgt’ en dat we soms, als we ervoor openstaan, kunnen zien dat we geholpen worden door ‘toevallige omstandigheden’. Daarnaast gelooft ze dat we voortkomen uit het goddelijke, dat we daarnaar teruggaan na onze dood en allen een takenpakket en een bijdrage te leveren hebben. Ze is wars van schuldgevoel omdat het mensen blokkeert en gaat ervan uit dat ook de grootste crimineel doet wat hij doet vanuit de intentie zich goed te voelen, dus uiteindelijk, al is het op een kromme en zieke manier, streeft naar het goede. Ook die crimineel heeft zijn takenpakket, zijn bijdrage te leveren, is deel van het Universele Bewustzijn en is dus waardevol. We mogen dan ook af en toe fouten maken, want die horen bij het leven, anders maakten we ze niet! Ik mag er dus ook zijn met mijn onvolkomenheden en worstelingen.

‘Gaat het om predestinatie, voorbestemd zijn, ligt onze weg vast?’, vraagt ze zichzelf soms hardop af. Nee dat vindt ze niet, we hebben volgens haar wel keuzevrijheid. Maar van het feit dat we hier zitten zoals we hier moeten zitten, omdat we hier anders niet zo zaten, is ze overtuigd. Vandaar dat Lucia soms haar handen met de palmen omhoog naar voren brengt, haar schouders ophaalt, olijk naar boven kijkt en roept: ‘Ik kan het ook niet helpen, dan had je me maar een ander takenpakketje moeten geven!’

Dubbel staat ze er dus in, en dat beaamt ze ook. Maar geborgen voelt ze zich wel. En dat geeft ze mij mee. ‘Het is al goed’ is daarmee een weten dat terug te voeren is op een religieus beleven, een geborgen zijn, als deel van het geheel. Een prettige grondhouding die steun biedt bij het omgaan met wat er op ons afkomt, ook als het de dood is.

Pleister?

Is de keuze voor spiritualiteit dan niets anders dan een pleister op de wonde van een te hard wordende realiteit?

Opium voor het volk? Een zoethouder voor naïevelingen, niet verenigbaar met de wetenschappelijk onderbouwde vooruitgang die we zo hard nodig hebben? Lucia wijst op de uitspraak van Albert Einstein: ‘De intuïtieve geest is een godsgeschenk; het rationele verstand een dienaar.

We hebben een maatschappij geschapen die de dienaar vereert en het geschenk is vergeten.’ Het minste wat we kunnen doen is plaats maken voor beiden, ze kunnen bestaan in elkaars verlengde. De wetenschap heeft niet alle antwoorden. En als we logischerwijs, afgaand op puur verstand, moeten concluderen dat we waarschijnlijk ons doel niet bereiken, is het ons vertrouwen dat ons ondanks de onzekere omstandigheden motiveert.

Dat ons de kracht geeft om door te gaan en naar oplossingen te blijven zoeken. Uit onderzoek blijkt bovendien dat mensen die geloven vaak langer leven en meer geluk ervaren dan mensen die niet geloven. Het bestaan van een goddelijke kracht kan noch bewezen, noch ontkend worden. Waarom zouden we dan niet kiezen voor religie?

Lucia haalt soms aan: ‘Als we ongelijk hebben en er blijkt niets te zijn na de dood, hebben we in ieder geval tijdens ons leven genoten van het voordeel dat “geloven” biedt.’

Het is er al

‘We zijn allemaal heel hard op zoek naar zingeving, religie. We willen van betekenis zijn’, vertelt Lucia. ‘Maar je kunt niet zoeken naar iets waarvan je het bestaan niet vermoedt, dat je niet kent. We wéten wat we zoeken, dus het ís er al, we hébben het al en we zíjn het al. We hoeven niet zo hard te rennen.’ Tijdens het mediteren wordt zij soms zodanig in een ervaring gezogen dat ze ‘even weg is’, ze is dan even deel van wat zij ziet. Het zijn ervaringen die zij niet kan verklaren. En dat laat ze zo. Net zoals ze de tegenstrijdigheden in haar gedachtengoed laat zijn. Want het leven blijft een mysterie en we hebben vaak geen antwoorden. Haar kernachtige samenvatting: ‘Mensen willen met hun hoofd het universum omvatten. Het enige wat ze hoeven te doen is gaan zitten, loslaten en voelen wat ze voelen.’ Zo

kunnen we volgens haar naar eigen weten, naar eigen waarheid, ons eigen antwoord formuleren: ‘Want wíj zijn het antwoord.’

Lucia’s woorden brengen me terug bij mijn basisvertrouwen. Wat ze vertelt bevestigt me in het gevoel dat ik goed ben zoals ik ben, met al mijn tekortkomingen. Ze wakkert dankbaarheid aan voor wat ik heb en laat me voelen hoe wonderlijk het leven is. Dat het al goed is ontslaat mij geenszins van vechten voor beter. Het geeft juist de moed om te accepteren wat ik niet kan veranderen – zodat ik meer kan zijn – en de moed me in te zetten voor waar ik wél invloed op heb. Ze zet me open en ik zie door de beangstigende berichten heen de wereld als een plek van hoop en mogelijkheden. • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 77

BOEKFRAGMENT

Mannen van

MERITOCRATIE

verdienste In de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen verkeert de democratie in zwaar weer. Onderlinge ongelijkheid groeit en een verloren gevoel van gemeenschap geeft aanleiding tot de opkomst van populistische leiders als Trump, Johnson en Baudet.

Michael Sandel schrijft met zijn nieuwe boek De tirannie van verdienste dit gedachtegoed toe aan de meritocratische denkwijze van deze leiders; zij geloven dat ze hun positie geheel te danken hebben aan hun eigen verdienste. Sandel biedt een alternatieve blik op de gemeenschap en op succes, en geeft in zijn visie ruimte aan de rol van toeval in het menselijk leven, gemeenschappelijke solidariteit en de ethiek van bescheidenheid. Op de volgende pagina’s is een fragment te lezen over hoe dit meritocratische discours tot stand is gekomen.

DOOR:

MICHAEL SANDEL

BOEKFRAGMENT

‘Plato filosofeerde over een samenleving die werd geleid door een filosoof-koning.’

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 79

MERITOCRATIE

Op zich is de gedachte dat een samenleving bestuurd dient te worden door degenen die zich verdienstelijk hebben gemaakt niet typisch iets voor onze tijd. In het oude China leerde Confucius zijn aanhangers al dat het landsbestuur in handen diende te liggen van lieden die uitmuntten in deugd en kunde. In het oude Griekenland filosofeerde Plato over een samenleving die werd geleid door een filosoof-koning, ondersteund door een klasse van wachters met hart voor de publieke zaak.

Aristoteles verwierp Plato’s filosoofkoning, maar ook hij betoogde dat de verdienstelijken in kwesties van algemeen belang de grootste invloed zouden moeten uitoefenen. Voor hem waren de voor het bestuur relevante verdiensten niet rijkdom en afkomst uit de adelstand, maar uitmuntendheid in burgerdeugd en phronèsis, de praktische wijsheid die een mens in staat stelt om op deugdelijke wijze na te denken over het » algemeen belang.

BOEKFRAGMENT

MERITOCRATIE

De politieke meritocratie

De stichters van de Amerikaanse republiek noemden zichzelf Men of Merit (Mannen van Verdienste) en hoopten dat deugdzame, over kennis van zaken beschikkende lieden zoals zijzelf in hoge ambten verkozen zouden worden. Ze waren gekant tegen een erfelijke aristocratie, maar al evenmin enthousiast over directe democratie, omdat ze vreesden dat die volksmenners aan de macht zou brengen. Ze streefden ernaar om institutionele procedures te ontwerpen – zoals het stelsel van indirecte verkiezingen waarmee de Amerikaanse president en senatoren worden gekozen – die de verdienstelijken in staat zouden stellen om het landsbestuur op zich te nemen.

Thomas Jefferson verkoos ‘een natuurlijke aristocratie’ gebaseerd op ‘deugd en talenten’ boven een

‘Onze technocratische versie van de meritocratie heeft de band tussen verdienste en morele oordelen verbroken.’

‘kunstmatige aristocratie gebaseerd op rijkdom en geboorte’. ‘De beste bestuursvorm,’ schreef hij, ‘voorziet in een zuivere selectie van deze natuurlijke aristoi voor functies binnen het landsbestuur.’

Ondanks hun verschillende opvattingen wordt in deze traditionele versies van de politieke meritocratie – van het confucianisme en platonisme tot aan het republikanisme – zonder uitzondering aangenomen dat de verdiensten die relevant zijn voor het landsbestuur ook morele en burgerdeugden omvatten, en dat het bevorderen van het algemeen welzijn op zijn minst gedeeltelijk bestaat uit ethische scholing van de burgers.

Technocratische verdienste

Onze technocratische versie van de meritocratie heeft de band tussen verdienste en morele oordelen verbroken. Binnen het domein van de economie gaan aanhangers van onze meritocratie er simpelweg van uit dat het algemeen welzijn samenvalt met het bbp, en dat de waarde van de bijdrage die mensen leveren gelijk is aan de marktwaarde van de goederen of diensten die ze verkopen. Binnen het overheidsdomein wordt wat iemand waard is afgemeten aan zijn of haar technocratische expertise.

Dit is goed te zien aan de toenemende invloed van economen op het beleid, de groeiende rol van marktmechanismen bij het bepalen wat het algemeen belang inhoudt en hoe dat

na te streven, en het feit dat het publieke discours er niet in slaagt om zich bezig te houden met de grote ethische en maatschappelijke vraagstukken die juist aan de kern van het politieke debat zouden moeten liggen: Wat dienen we te ondernemen tegen de stijgende ongelijkheid? Wat is de ethische betekenis van landsgrenzen? Wat verschaft de arbeid waardigheid? Wat zijn we elkaar als burgers verschuldigd?

Deze in ethisch opzicht bekrompen en kortzichtige manier van denken over verdienste en algemeen welzijn heeft de kracht van onze democratische samenleving op verschillende wijzen ondermijnd. De eerste daarvan ligt het meest voor de hand.

De afgelopen veertig jaar hebben de meritocratische elites het land niet bijster goed bestuurd. De elites die tussen 1940 en 1980 in de Verenigde Staten het heft in handen hadden, zijn veel succesvoller geweest: ze hebben de Tweede Wereldoorlog gewonnen, Europa en Japan geholpen bij hun wederopbouw, de welvaartsstaat versterkt en het rassenscheidingsbeleid opgeheven; bovendien zijn er onder hun hoede vier decennia van economische groei geweest, die zowel rijk als arm ten goede kwam. De elites die sindsdien in de Verenigde Staten aan de macht zijn geweest daarentegen, hebben het overgrote deel van de werkende bevolking vier decennia van stagnerende inkomsten gebracht; een sinds de jaren twintig van de vorige eeuw niet meer vertoonde

BOEKFRAGMENT

Michael Sandel inkomens- en vermogensongelijkheid; de Irakese oorlogen en een negentienjarige oorlog in Afghanistan die onbeslist geëindigd is; de financiële deregulering; de financiële crisis van 2008; een zwaar in verval rakende infrastructuur; het hoogste percentage gevangen gezette burgers ter wereld; en een systeem van campagnefinanciering en uiterst partijdig ingedeelde kiesdistricten voor de Congresverkiezingen, die onze democratie tot een aanfluiting maken.

Verarming publieke discours

leraar politieke wetenschappen aan Harvard University. Zijn spectaculaire colleges over rechtvaardigheid worden wekelijks door meer dan duizend studenten bezocht. Eerder schreef hij de internationale bestsellers Rechtvaardigheid, Niet alles is te koop, Politiek en moraal en Pleidooi tegen volmaaktheid.

In 2017 maakt omroep Human samen met Sandel het programma What’s the right thing to do?

spectrum met een boos en machteloos gevoel achter. Ze hebben terecht het gevoel dat het ontbreken van een robuust maatschappelijk debat niet inhoudt dat er geen beleidsbeslissingen worden genomen, maar dat dat nu elders gebeurt – in achterkamertjes, door allerlei bestuursorganen (die vaak in de ban zijn geraakt van de industrieën die ze reguleren), door centrale banken en obligatiemarkten, en door lobbyisten voor het grote bedrijfsleven die met hun bijdragen aan verkiezingscampagnes invloed kopen op gekozen ambtsdragers. Maar dat is nog niet alles. Onze op technocratische kwalificaties gegrondveste meritocratie heeft de voorwaarden voor maatschappelijke erkenning zodanig herschreven dat het prestige van over allerlei diploma’s en certificaten beschikkende mensen in hooggeschoolde beroepen steeds verder is toegenomen, en dat de handarbeiders en het kantoorpersoneel over het algemeen juist steeds minder maatschappelijk aanzien zijn

gaan genieten. Dit aspect van de meritocratie is de meest rechtstreekse oorzaak van de boze, gepolariseerde politiek van onze tijd.

De populistische opstand

Zestig jaar geleden voorzag de Britse socioloog Michael Young de hoogmoed en het ressentiment die door de meritocratie worden opgewekt.

Sterker nog, hij was degene die de term ‘meritocratie’ voor het eerst hanteerde. In zijn boek The Rise of the Meritocracy (1958) vroeg hij zich af wat er zou gebeuren als op een dag de barrières tussen de verschillende klassen geslecht zouden worden, zodat iedereen werkelijk over gelijke kansen zou beschikken om zich uitsluitend op basis van eigen verdienste een plaats te verwerven op de maatschappelijke ladder.

In één opzicht zou dit zeker een verheugende ontwikkeling zijn: de kinderen uit de arbeidersklasse zouden nu eindelijk op eerlijke » wijze kunnen wedijveren met de

MERITOCRATIE

Niet alleen is de technocratie duidelijk geen geschikte bestuursvorm gebleken, ze heeft ook de reikwijdte van het gehele maatschappelijke project sterk ingeperkt. Tegenwoordig wordt het algemeen welzijn voornamelijk in economische termen gezien. Het gaat minder om het bevorderen van onderlinge solidariteit of het verdiepen van de banden tussen de burgers onderling dan om het inspelen op consumentenvoorkeuren zoals die te meten zijn aan de hand van het bbp. Dit leidt tot een verarming van het publieke discours. Wat tegenwoordig doorgaat voor politieke discussie bestaat óf uit een uiterst beperkt technocratisch managementjargon dat niemand inspiratie biedt óf uit scheldpartijen waarbij sterk bevooroordeelde deelnemers langs elkaar heen schreeuwen. Dit holle publieke discours laat burgers van over het hele politieke

Michael Sandel (1953) is hoog-

BOEKFRAGMENT

MERITOCRATIE

‘Tegenwoordig wordt het algemeen welzijn voornamelijk in economische termen gezien.’ kinderen van de bevoorrechten.

Toch zou de verwezenlijking van een perfecte meritocratie volgens Young geen onverdeelde triomf zijn, want bij de winnaars zou die ongetwijfeld tot hoogmoed leiden, terwijl de verliezers zich vernederd zouden voelen. De winnaars zouden hun succes beschouwen als een ‘terechte beloning voor hun eigen vermogens, hun eigen inspanningen en hun eigen onloochenbare prestaties’, en zouden daarom neerkijken op mensen die het minder ver geschopt hadden. Degenen die er niet in waren geslaagd om op te klimmen zouden het gevoel krijgen dat ze dat uitsluitend aan zichzelf te wijten hadden.

Wat Young betrof, was een meritocratie geen nastrevenswaardig ideaal, maar een recept voor sociale disharmonie. Meer dan een halve eeuw geleden voorzag hij al de grimmige meritocratische logica die nu onze politiek vergiftigt en de drijvende kracht vormt achter de populistische woede. Voor degenen die zich gekrenkt voelen door de tirannie van verdienste ligt het probleem niet alleen in stagnerende

lonen, maar ook in het verlies van maatschappelijk aanzien.

Arbeidersklasse

Het door technologische ontwikkelingen en outsourcing naar het buitenland veroorzaakte banenverlies heeft zich tegelijkertijd voorgedaan met de opkomst van het gevoel dat de samenleving steeds minder respect koestert voor het soort werk dat de arbeidersklasse doet. Naarmate het zwaartepunt van de economische bedrijvigheid is verschoven van de maakindustrie naar het managen van geld, en onze samenleving buitenproportionele beloningen is gaan toekennen aan fondsmanagers, bankiers en mensen in universitair geschoolde beroepen, is de waardering voor arbeid in de traditionele zin des woords steeds brozer en onzekerder geworden.

De gevestigde partijen en elites zien deze dimensie van de politiek over het hoofd. Ze denken dat het probleem met de marktgedreven mondialisering simpelweg een kwestie van verdelende rechtvaardigheid is: degenen die hebben gewonnen bij de wereldhandel, de nieuwe technologieën en de financialisering van de economie hebben de verliezers niet voldoende schadeloosgesteld.

Maar zo worden de klachten van de populisten verkeerd begrepen, en bovendien weerspiegelt deze manier van denken een tekortkoming in de technocratische benadering van het landsbestuur. Door ons maatschappelijk debat te voeren alsof

het mogelijk zou zijn om morele en politieke oordelen over te laten aan de markt of aan deskundigen en technocraten, hebben we ons democratische debat van zin en betekenis beroofd. En dergelijke leemten worden altijd weer opnieuw gevuld door strenge, autoritaire vormen van identiteit en gezamenlijkheid – in de vorm van religieus fundamentalisme of een schril en strijdlustig nationalisme.

Dat is waarvan we vandaag de dag getuige zijn. Veertig jaar van marktgedreven mondialisering heeft het maatschappelijk debat uitgehold, gewone burgers machteloos gemaakt en een populistische reactie opgeroepen die ernaar streeft om de leemte in het publieke domein te vullen met een onverdraagzaam en wraakzuchtig nationalisme.

Om de democratische politiek nieuw leven in te blazen dienen we onze weg te zoeken naar een maatschappelijk debat dat in ethisch opzicht robuuster is dan het huidige en dat oog heeft voor de ondermijnende uitwerking van het meritocratische streven op de maatschappelijke banden die de basis vormen van ons gemeenschapsleven. • De tirannie van verdienste – Over de toekomst van de democratie Michael Sandel Uitgeverij Ten Have ISBN: 9789025907501 368 pagina’s € 20,99

CHOOSE LIFE Heroriëntatietrimester Liberal Arts Tussenjaar

VRIJEHOGESCHOOL.NL

GEZONDHEID

Regie over emoties

dankzij geur De kracht van uw neus wordt vaak onderschat. Geuren doen veel met een mens, maar wat precies? En over welke geuren hebben we het dan?

‘Geurambassadeur’ Claudia de Vos schreef er een boek over en voor The Optimist licht zij hier een tipje van de geursluier op.

GEURPSYCHOLOGIE

DOOR:

CLAUDIA DE VOS

Als er een geur van geluk zou bestaan, hoe zou die dan ruiken? Is het de geur van zonnebrand en zee, die je terugvoert naar een dierbaar vakantiemoment? Is het een geur uit je jeugd, zoals het vleugje parfum van je moeder of oma dat je rook wanneer zij je ’s avonds instopte? Misschien is het een geur die het gevoel van zorgeloosheid oproept, toen de wereld nog voor je open lag, alles mogelijk was en de zomers een leven lang leken te duren. Een geur die je terugbrengt naar de tijd waarin alles samenviel en je helemaal in je element was. Die ene speciale geur, verbonden met dat memorabele moment.

‘Geuren hebben het vermogen herinneringen en emoties op te roepen.’

‘Geurbewustzijn’

Soms overkomt het je ineens: je ruikt iets en in een fractie van een seconde ben je terug op een bepaalde plek of in een bepaalde tijd en ervaar je het gevoel van toen.

Zou het niet fijn zijn als je een dergelijk ‘feelgoodgevoel’ kunt oproepen wanneer het allemaal even niet zo soepel loopt? Als er altijd een geur voorhanden is die je op momenten van malaise kunt pakken om je een steuntje in de rug te geven, tot actie aan te zetten of simpelweg te herinneren aan je eigen mogelijkheden, waarvan je misschien vergeten was dat je ze had?

Geuren spelen in ons dagelijks leven een grotere rol dan we in eerste instantie zouden denken. Sinds wij mensen rechtop zijn gaan lopen en onze neus zich hoog boven de grond bevindt, lijken we ver verwijderd van de informatie – de signalen – die dit zintuig ons geeft. Maar in werkelijkheid geeft onze neus die signalen nog steeds door, alleen zijn we ons er vaak niet meer van bewust.

GEZONDHEID

Geurpsychologie voor iedereen Een aromatisch kompas in de wereld van essentiële oliën Claudia de Vos Uitgeverij Akasha ISBN: 9789460151989 350 pagina’s

CLAUDIA DE VOS

€ 24,50

Positieve conditionering

Er zijn heel veel situaties te bedenken waarin natuurlijke geuren op deze manier ondersteuning kunnen bieden.

Stel, je hebt een kind dat angst heeft om naar een nieuwe school te gaan. Je zou het liefst je kind aan de hand meenemen de klas in: maar dat kan niet (meer). Hoe geef je je kind dat veilige gevoel zodat hij of zij vol zelfvertrouwen de eerste schooldag tegemoet kan gaan? Voordat het zover is, moet je beginnen met je kind positief met geur te conditioneren. Door te kiezen voor een geur met eigenschappen die voor dat moment nodig zijn, creëer

je een dubbel effect. Kies in dit geval voor een geur met ontspannende, omhullende en verwarmende eigenschappen, zoals mandarijn. Vervolgens laat je deze geur ruiken op momenten dat je kind zich veilig en prettig voelt, bijvoorbeeld bij het in bed stoppen. Door dit ritueel steeds te herhalen (conditioneren) zal er een relatie ontstaan tussen de geur van mandarijn en het veilige gevoel.

Wanneer je vervolgens de geur aanbiedt op het spannende moment, zoals de eerste schooldag, zal deze het gevoel van veiligheid oproepen en het kind minder stress ervaren. Dit gegeven kun je toepassen op allerlei situaties die spannend zijn, dus ook voor jezelf.

Het positief conditioneren van een geurbeleving is een wezenlijk onderdeel van het werken met geurpsychologie, in combinatie met kennis van de verschillende eigenschappen van essentiële oliën én hun universele werking.

Zo kun je de geuren voor talloze interacties toepassen; van conflictbemiddeling tot prestatieverbeteraar. Voor jezelf, voor anderen, op het werk en thuis.

Geurprofielen

Om diverse toepassingen inzichtelijk te maken, heb ik geurprofielen samengesteld. Met deze geurprofielen, waarin de eigenschappen en de universele werking van de essentiële olie worden besproken, kun je op een eenvoudige manier zelf geurpsychologie in je eigen omgeving toepassen.

Om een indruk te geven hoe een dergelijk geurprofiel eruitziet, een hierbij voorproefje. Ik kies voor het profiel van neroli, omdat ik denk dat deze geur in een periode als deze – de wereldwijde pandemie die voor onrust en paniek zorgt – een waardevolle bijdrage kan zijn. Probeer en ervaar het zelf; inhaleer de geur rechtstreeks uit het flesje of sprenkel één druppel op bijvoorbeeld een tissue. » NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 85

GEURPSYCHOLOGIE

Op het moment dat we iets heel lekker of ontzettend vies vinden ruiken, reageren we erop. In het eerste geval buigen we voorover en ruiken we eraan, in het tweede geval lopen we erbij weg. Deze twee ogenschijnlijk eenvoudige handelingen vormen de basis van geurpsychologie. Als we ons bewust worden van deze signalen door onze neus te trainen, kunnen we geur eindeloos en op talloze manieren inzetten. We kunnen er ons welbevinden, onze lichamelijke én geestelijke gezondheid mee bevorderen en zodoende onze levenskwaliteit verbeteren.

Natuurlijke geuren – essentiële oliën – hebben genees krachtige eigenschappen. Het zijn echter niet alleen de fysieke, geneeskrachtige eigenschappen van een essentiële olie (die door de inhoudsstoffen van de olie worden bepaald) waarmee je kunt werken. Een van de belangrijkste eigenschappen van geur is dat ze het vermogen heeft herinneringen en emoties op te roepen.

Nieuwsgierigheid naar al die verschillende geuren is het begin van je eigen ‘geurbewustzijn’. Want zodra je in de gaten krijgt dát een geur een bepaalde reactie bij je oproept, betekent dit ook dat je regie over deze emoties kunt krijgen.

GEZONDHEID

NEROLI (Oranjebloesem)

GEURPSYCHOLOGIE

Rustig Hoe lastig is het om bij paniek kalmte te bewaren? Neroli helpt bij shocks en kalmeert lichaam en geest onmiddellijk.

Door rustig te blijven kan de geest kalm reageren.

Neroli, de essentiële olie van de bloesem van de Citrus aurantium (en daardoor ook wel ‘oranjebloesem’ geheten), is vernoemd naar de Italiaanse Anna Maria de La Trémoille, ook wel ‘madame des Ursins’ genoemd, die in de zeventiende eeuw leefde. Ze was prinses van het Italiaanse Nerola in Lazio, waar neroli naar vernoemd is. Hoewel officieel geen echte prinses, was ze van grote invloed aan het hof en een belangrijke vertrouwelinge.

Doordat zij een toonaangevend figuur was en neroli gebruikte voor het parfumeren van haar handschoenen en haar bad, genoot de geur grote populariteit. Een ander verhaal dat ik ooit van een destillateur hoorde, was dat de prinses een paleis met een schitterende tuin bezat.

Door de tuin had zij kleine kanaaltjes laten aanleggen en gevuld met oranjebloesemwater om zich te omgeven met deze zoete, kalmerende, zwoele geur.

Neroli staat bekend als een verfijnde geur, die al sinds de oudheid wordt toegepast in parfums. Het is bijvoorbeeld een van de ingrediënten die voorkomen in variaties van eau de cologne. Neroli is een van de drie typen essentiële oliën afkomstig van de bittersinaasappel (Citrus aurantium). Zo is er de gewone olie van de schil, de essentiële olie afkomstig van de takken en bladeren (petitgrain) en de olie gemaakt van de bloesem: neroli.

Nerolihydrolaat kun je ook gebruiken als smaakmaker; de Fransen verwerken het vaak in een brioche, een zoet en zacht wit broodje.

Interessant aan deze geur is dat hij een tegenstelling in zich herbergt. Het is een ontkrampende, stressverlagende olie die tegelijkertijd de verfrissende, opwekkende eigenschappen van citrus heeft. Dat komt voor een groot deel door de manier van destilleren. Een absolue 86 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

(geurextractie) levert het meest narcotische en erotiserende effect; het verfrissendste effect verkrijg je door stoomdestillatie, mede door de grotere aanwezigheid van monoterpenen.

De geur van neroli is een instant ontspanningsmiddel; u kunt er via inhalatie buikkrampen, spasmen en ander soorten verkrampingen veroorzaakt door stress mee verlichten. Zo kunt u hem ook in zeer lage dosering gebruiken als afscheidsgeur in de terminale fase. Bij stress rond het sterfbed kan er, door deze geur zeer subtiel te verspreiden, langzaam worden losgelaten. Zo wordt het afscheidsproces voor de stervende en omringende dierbaren verzacht. • Claudia de Vos is geurpsycholoog en beeldend kunstenaar. Zij omschrijft zichzelf als ‘geurambassadeur’: met haar artikelen, interviews, geurkunst, trainingen en voordrachten vertegenwoordigt zij de wereld van geur.

Meer informatie: www.geurambassadeur.nl

Aromatisch kompas

Rust, geen paniek, ontkrampend, troostend Hoogsensitief | Bescherming Loslaten | Tijdens stadia van rouw, afscheidsmoment Onrust | Bij een dreiging Prestatieverbeteraars | Energie (meer) Slecht nieuws | Vooraf aan een (spannende) behandeling (ziekenhuis, tandarts, enzovoort) Winter en grijsheid | Bij somberheid door lichtgebrek Seizoenen | Voorjaar

COLUMN

Column Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Ik woon naast een kinderspeelplaats. En daar zie ik het, want echt herinneren kan ik het mij niet. Als een van de kinderen ten val is gekomen, doet een van de ouders er een kusje op. En dan is het over. Nou over. Het wordt er in ieder geval draaglijk door. Een kusje doet wonderen.

Even later zitten ze weer in het klimrek alsof er niks gebeurd is.

Ik moest er vaak aan denken als tijdens een voetbalwedstrijd een verzorger het veld op rende wanneer een van de spelers onherstelbaar gewond leek. Aandacht helpt.

Even pauze voor gerichte aandacht.

Het placebo-effect wordt wel het krachtigste effect in de medische zorg genoemd. Pijnstillers werken al voordat de werkzame stof de hersenen bereikt heeft. Als een deskundige in wie wij vertrouwen hebben ons bemoedigend toespreekt, dan helpt dat. En niet pas dan. Vaak nog vóór het zover is. Al in de wachtkamer voelen mensen zich beter, want ik ben daarin kennelijk de enige niet. In het voorportaal begint het al. Sterker nog: de werking is er soms al bij het besluit naar de dokter te gaan.

Een belangrijk deel van het werk van een huisarts is geruststelling. ‘Als het over twee weken nog niet over is, kom dan gerust terug’; de huisarts geeft er een kusje op.

In de film ‘the last tycoon’ met Robert de Niro als de grote Hollywoodproducent, komt een scène voor waarin een gevierd acteur zijn kamer binnenkomt. Deze acteur, die de reputatie heeft een groot minnaar te zijn, kampt met erectieproblemen. Zijn schaamte is te groot om dat helder te verwoorden en de producent blijft tijdens de hele ontmoeting in het duister tasten wat er nou precies aan de hand is. Hij zwijgt, trekt op een gepast moment

‘Wij hunkeren ernaar begrepen te worden.’

een wenkbrauw op en maakt instemmende bewegingen met zijn hoofd. Hij knikt als dat passend lijkt. Na veel gedoe van de zijde van de sterauteur (hij praat maar door) maakt deze zelf een einde aan het nogal eenzijdige gesprek door de producent omstandig te bedanken. Voor het begrip dat hij ondervonden heeft. ‘You are a great friend.’ In het hele gesprek heeft Robert de Niro geen woord gezegd. Coaches in de wereld van werk, zullen dit herkennen. Er zíjn – meer is vaak niet nodig.

Als klachten goed worden aangehoord, verdwijnt een belangrijk deel ervan. Dat geldt ook buiten de zorg. Boze klanten worden vaak tevreden klanten als hun klacht goed wordt verstaan. Wij hunkeren ernaar begrepen te worden, de rest is bijvangst.

Ik vind dat mooi. Aandacht geven is vaak genoeg. Een luisterend oor, een waarderende blik. De burgemeester van Rotterdam, Ahmed Aboutaleb, die naar een probleemwijk gaat. De koning die een rampgebied bezoekt.

Een vader die zijn dochter belt. Met niet veel meer dan: ‘hoe gaat het?’ Aandacht maakt veel goed. We doen er een kusje op. Het kusje werkt ook preventief.

We willen worden aangeraakt. We willen gezien worden, worden opgemerkt. Ik merkte dat als leraar in de klas. Orde in de klas vergt dat je aandacht geeft, maar niet te veel. Het is een subtiel spel waarin je ruimte geeft en ook aandacht vraagt. Wederkerigheid. Interactie maar met mate. Het is lastig uit te leggen. Het is een ambachtelijke vaardigheid. Dat hebben ouders, koks, artsen, schoenmakers en onderwijzers – ik noem maar wat – gemeen.

Als je alléén aandacht geeft als er iets mis gaat, als er een probleem is, dan lok je als het ware de ongelukken en de problemen uit. ‘Alleen wie stampei maakt, krijgt hier aandacht.’ Dan houdt de stampei nooit op.

Daarom weten ouders: je geeft af en toe een kusje. Ook al is er helemaal geen knie geschaafd. • NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 87

BEGRIP

FOTO: MURIEL JANSSEN

Kusje

GEZONDHEID

Weg met

kanker LEEFSTIJL

Het nieuwste boek van arts William Cortvriendt, Kankervrij, maakt het nodige los. Niet alleen stelt hij dat we veel kunnen doen om kanker te voorkomen, maar met onze leefstijl zijn we vaak ook in staat er iets tegen te doen wanneer het opdoemt. The Optimist stelde zeven vragen aan de man die eerder al betoogde dat gezond honderd worden mogelijk is.

DOOR:

BRIAN DE MELLO

We zien over de afgelopen decennia een enorme stijging van het aantal kankergevallen in Nederland en België. Heeft u hier een verklaring voor?

‘Inderdaad is het aantal nieuwe gevallen van kanker in de laatste dertig jaar verdubbeld en is kanker als doodsoorzaak nummer één de hart- en vaatziekten gepasseerd. En dat ondanks dat we minder zijn gaan roken met daardoor een afname van gevallen van longkanker. Iemand die in 1930 was geboren had een kans om op enigerlei moment kanker te krijgen van ongeveer 37 procent. Voor iemand die in 1960 is geboren, is dat al opgelopen tot boven de 50 procent. Dit betekent voor een gezin van vier personen dat de kans dat iemand van dat gezin ooit kanker krijgt maar liefst 94 procent bedraagt.

Een veelgehoorde verklaring voor deze recente stijging is dat we ouder worden en daardoor op latere leeftijd meer chronische ziekten krijgen, waaronder ook kanker. Dit is waar, maar verklaart niet alles. Als we binnen bepaalde leeftijdsgroepen kijken zoals zestigplussers, is ook daar in de laatste dertig jaar het risico op kanker toegenomen met 35 procent. Dit zijn uiterst alarmerende cijfers die alleen verklaard kunnen worden door de recente veranderingen in onze omgeving en leefstijl.’

88 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Stress noemt u in uw nieuwste boek als belangrijke factor voor het krijgen van kanker.

Geldt dat voor iedere vorm van stress? Sommige mensen denken dat je al kanker krijgt als je ergens van schrikt.

‘Acute stress is een nuttige bescherming die de natuur ons heeft meegegeven. Wanneer je vroeger bijvoorbeeld een roofdier zou zijn tegenkomen, zorgde dit ervoor dat het niveau van de stresshormonen adrenaline en cortisol onmiddellijk omhoogging en meteen daarna de bloedspiegels van glucose en insuline. Dit was, en is, erg functioneel omdat je op die manier meteen de energie hebt om te vechten of te vluchten. Bovendien zorgt cortisol dat je bloed sneller stolt wat helpt om het bloedverlies te stoppen, mocht je gewond raken.

Het wordt echter een heel ander verhaal als de stress chronisch wordt. Want hoge spiegels cortisol, adrenaline, glucose en insuline veroorzaken allerlei ellende die we allemaal kennen zoals hoge bloeddruk, overgewicht, diabetes type 2 en psychische klachten. In mijn boek Kankervrij maak ik duidelijk dat kanker helaas ook tot dat rijtje behoort.’

Een andere belangrijke boosdoener die u noemt is suiker. Hoe ernstig slecht is suiker?

GEZONDHEID

Kankervrij William Cortvriendt Uitgeverij Lucht ISBN: 9789492798732 368 pagina’s € 29,95

WILLIAM CORTVRIENDT

LEEFSTIJL

‘Suiker maakt meer kapot dan alleen je tanden!’

Mensen die drie klontjes gebruiken in hun koffie of thee moeten daar direct mee stoppen?

‘Suiker maakt meer kapot dan alleen je tanden!

Suiker bestaat uit glucose en fructose. Van fructose weten we dat dit het ontstaan van kankercellen kan bevorderen en dat het samen met glucose leidt tot hogere insulinespiegels die de groei van kankercellen verder aanjagen. Glucose is het voorkeursvoedsel van kankercellen waarvan ze enorme hoeveelheden nodig hebben. We weten dat mensen met veel glucose in hun bloed, ofwel een hoge bloedsuikerspiegel, vaker kanker krijgen en dat de kankercellen ook nog eens agressiever groeien. Ook bevordert suiker het ontstaan van chronische ontstekingen, wat vaak een voorstadium is van kanker, en vermindert suiker de weerstand. Dat laatste vormt daarmee niet alleen een risicofactor voor kanker, maar bijvoorbeeld ook voor COVID-19.’

U stelt dat we zelf, door onze leefstijl bewust aan te passen, kanker zowel kunnen voorkomen als bestrijden. Wat betekent dat voor reguliere behandelmethoden?

‘In mijn boek benoem ik vele aanpassingen in je leefstijl die niet alleen de kans dat je kanker krijgt sterk verminderen, maar die ook nog eens de prognose bij bestaande kanker sterk verbeteren. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het ketogeen dieet, periodiek vasten, bepaalde vormen van lichaamsbeweging, vermindering van chronische stress, langer en vooral op vaste uren slapen, bepaalde vitaminen en voedingsstoffen, en vooral ook het vermijden van voeding zoals suiker en industrieel bewerkte voeding. Deze leefstijlmaatregelen werken het beste in combinatie met wat de oncoloog voor je kan doen zoals chirurgie, bestraling en medicijnen. En ook het omgekeerde is waar. De behandeling van de oncoloog tegen kanker is niet volledig zonder een persoonsgericht leefstijladvies.’

»

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 89

GEZONDHEID

‘Het klinkt betuttelend om via leefstijl de mensen zelf verantwoordelijkheid te laten nemen.’ belovende periodiek vasten grondig te onderzoeken? Je kunt de voedingsmiddelenindustrie toch niet verwijten dat ze geen interesse hebben om onderzoek naar vasten te sponsoren?’

Het belang van leefstijlgeneeskunde groeit.

Maar als we uw boek lezen bekruipt ons het gevoel dat we er nog lang niet zijn, in termen van voorlichting en preventie. Hoe zou de overheid hier meer gas kunnen geven?

‘Nee, we zijn er inderdaad nog lang niet, want kanker neemt snel toe en nog veel te vaak overlijden we eraan.

Wanneer je de bewijsvoering in mijn boek leest die gebaseerd is op vele honderden gepubliceerde studies in de meest vooraanstaande vakbladen, besef je dat je er niet meer omheen kunt: leefstijladviezen zijn effectief in alle stadia van kanker. Zowel ter preventie als bij de behandeling. Maar we weten nog veel te weinig. Welke combinatie van adviezen is het meest effectief? Moet je een uur aaneengesloten bewegen of juist viermaal een kwartier gespreid over de dag? Hoe lang moet je het ketogeen dieet volhouden en wat is het beste schema voor periodiek vasten? En welke combinaties van leefstijl en medicijnen werken het beste, en bij welke typen kanker?

En, we lopen ook steeds tegen een groot probleem aan.

Want in tegenstelling tot vaak lucratieve nieuwe en patenteerbare medicijnen hebben leefstijlmaatregelen geen goed verdienmodel. Want, wie gaat er nu de honderden miljoenen euro’s investeren om het zeer veel90 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

Wat zouden wij als consumenten en patiënten dan vandaag, dus per direct, in onze leefstijl moeten veranderen om kanker te voorkomen of te genezen?

‘Dat we beter niet kunnen roken zal al wel bekend zijn.

Maar dat het geven van snoepgoed aan je kinderen wel eens even slecht zou kunnen zijn als ze een sigaret te laten opsteken, zal als schokkende informatie worden ervaren. De beste maatregelen die iedereen zou moeten nemen om kanker te voorkomen zijn: niet roken, niet meer dan een glas alcohol per dag drinken en suiker vermijden, ook dat wat verborgen zit in bewerkte voeding. Kook verder zoveel mogelijk zelf en bereid het eten met verse ingrediënten die volvet zijn en relatief weinig koolhydraten bevatten. Wees dus zuinig met brood, rijst, pasta en aardappelen, en als je granen eet, dan altijd volkoren.

Verder lijden we bijna allemaal aan chronische stress en slapen we te weinig en/of te onregelmatig. Negeer dit niet, want meer en meer onderzoek toont aan dat dit erg ongezond is en uiteindelijk zelfs kan leiden tot kanker. En, vergeet niet dat ons lichaam vooral uit spieren bestaat. Ons lichaam heeft minimaal een half uur per dag beweging nodig. Wandel regelmatig, neem de trap in plaats van de lift, ga zo mogelijk met de fiets naar je werk en probeer een activiteit of sport te doen die je leuk vindt. Zorg er verder voor dat je vitamine D-spiegel wordt gemeten en dat je die zo nodig door supplementen aanvult tot het in mijn boek genoemde niveau.

Dergelijke maatregelen hebben een veel grotere invloed op de preventie en behandeling van kanker dan je zou vermoeden en ook dan wat de oncoloog weet. Zo heeft het ophogen van je vitamine D-gehalte bovenop wat de overheid adviseert een vermindering van het risico op borstkanker met een factor drie tot

GEZONDHEID

gevolg. Voldoende bewegen leidt bij sommige kankersoorten tot een vermindering van de kans om vervolgens te overlijden tot wel 60 procent! Ik vermeld in mijn boek dat als bewegen een nieuw gepatenteerd medicijn zou zijn, de media zouden jubelen dat er een spectaculaire doorbraak bij de behandeling van kanker is geboekt.’

Tot slot: bent u optimistisch over onze strijd tegen kanker? Zullen we het ooit als een volledig behandelbare ziekte kunnen zien?

‘Op korte termijn ben ik helaas niet optimistisch. We hebben eerder gezien dat effectieve behandelingen door leefstijl bij obesitas en diabetes type 2 slechts heel langzaam door de artsen, verzekeringsmaatschappijen en overheid worden omarmd. Het is gewoon niet sexy genoeg en het klinkt betuttelend om via leefstijl de mensen zelf verantwoordelijkheid te laten nemen. Bovendien zijn er maatschappelijke problemen en ongelooflijk veel verborgen financiële belangen.

Zo is het bijvoorbeeld niet altijd even gemakkelijk om mensen weer te laten teruggrijpen naar gezonde voeding.

Want huishoudens, waarin de ene partner een baan heeft van negen tot vijf en de andere partner de huishouding doet en dagelijks verse boodschappen kan doen, zijn verleden tijd. Onze productiemaatschappij is een servicemaatschappij geworden met huishoudens die bestaan uit één persoon of twee werkende partners met onregelmatige werktijden, veel meer stress en minder tijd voor verse boodschappen en zelf koken.

Op de wat langere termijn zal de wal het schip uiteindelijk toch wel keren. De toename van kanker in combinatie met de steeds duidelijkere relatie tussen leefstijl en het voorkomen maar ook succesvol behandelen van kanker is nu al duidelijk, maar kan zeker op termijn niet meer worden ontkend. En het goede nieuws is dat je niet hoeft te wachten totdat de overheid eindelijk initiatieven neemt. Je kunt zelf het initiatief nemen met diverse bewezen maatregelen die kanker helpen voorkomen en beter behandelen.’ •

KEUZE

Borreldrankjes DE REDACTIE

APERITIEF

FOTO’S: EKOPLAZA

DOOR:

Eerlijke limonade Gegiste frisdrank

Tropisch biertje

www.wholeearthfoods.com

www.mongozo.com

Het Londen van 1967 staat om veel dingen bekend. The Beatles maakten de hitlijsten onveilig en minirokjes waren onbetwist hip op modegebied.

Minder bekend was het macrobiotische restaurant Seeds, dat Craig en Gregory Sams destijds openden.

Als een van de eerste biologische restaurants werd het een lokale hit en daarom besloten de broers het biologische bedrijf Whole Earth op te zetten, met als doel goed en gezond eten beschikbaar te maken voor een groter publiek. Het bleef niet bij eten, en dat is waar onze tip zijn oorsprong vindt: ook een frisse Lemonade is door het bedrijf ontwikkeld. Dankzij een vleugje agavesiroop en appelsap zit er een natuurlijk zoet smaakje aan, zonder dat daar een grammetje chemie aan te pas komt – wat het kleine beetje sediment dat in het blikje achterblijft bewijst.

Toen de toekomst van zijn brouwerij onzeker werd, besloot brouwmeester Dieter Leipold dat het tijd was voor verandering. Na acht jaar experimenteren kreeg hij eindelijk zijn eureka-moment: hij wist een bacterie te isoleren die, in plaats van suiker tot alcohol te gisten, gluconzuur maakt.

Dit brengt veel voordelen met zich mee, waaronder dat het zuur de smaak van suiker versterkt, waardoor er minder van nodig is. Ook streefde Leipold naar een drankje dat zo natuurlijk mogelijk is. Zo zitten er alleen maar volledig natuurlijke en biologische ingrediënten in. Bovendien is het bedrijf aangesloten bij organisaties zoals Bio-Landbau Rhön en de Regional cultivation project, die lokale boeren helpen om hun producten te verkopen voor een eerlijke prijs. Zelf raden wij de smaak vlierbes aan, al is Bionade ook verkrijgbaar in de net zo lekkere varianten citroen-bergamot en gember-sinaasappel.

Het brouwen van bier gebeurt op bijna alle continenten. Zo brouwt het Afrikaanse Chokwe volk al generaties lang bier. Met deze traditie onder zijn arm kwam Henrique Kabia met het idee voor Mongozo bier. Hij had het brouwen geleerd van zijn moeder en vond het hoog tijd om deze kennis breder toe te passen. Nu is bier dat bijvoorbeeld gebrouwen is met kokosnoot, mango en palmnoot al opvallend, maar zijn brouwerij bracht in 2010 een biertje uit dat zich opvallend onderscheidde: Mongozo Premium Pilsner. Wat deze pilsener zo bijzonder maakt is dat het niet alleen biologisch is, maar ook glutenvrij en fairtrade. Hiermee is het de eerste pilsener die zichzelf op deze wijze mag aanprijzen. Over prijzen gesproken: bekroond is hij ook zeker. Zo won dit bier drie jaar op rij de World Beer Award voor beste glutenvrije pils.

www.bionade.de

AMBITIEUZE WIJN

De wijnen van Neleman worden niet alleen aan de lopende band geprezen, ze nemen ook de natuur in bescherming. Zo plant de wijnmaker voor elke 173 verkochte flessen een boom en zetten ze zich in om druiven, die met uitsterven bedreigd zijn, weer een groeikans te geven. Dit was bijvoorbeeld het geval met de Verdil druif, die nog maar op 50 hectare land aangeplant was. Het redden van deze vrucht geeft meer dan een goed gevoel: de druiven leveren ook een unieke smaak aan de wijn.

Neleman zet zich daarnaast in voor het preserveren van kurkbomen, bijvoorbeeld door het recyclen van oude kurken. Persoonlijk raden wij de bekroonde Nucli Tinto 2019 aan. Deze Nucli is niet alleen fruitig, maar ook nog eens voor een schappelijke prijs te koop. www.neleman.org 92 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

KEUZE

ORANGECELLO

De lezers van onze online nieuwsbrief kennen het misschien al: de Orangecello die drie Amsterdamse psychologiestudenten met hun bedrijf Dik & Schil maken. Tijdens een Minor Entrepeneurship vonden de drie elkaar door hun voorliefde voor de horeca. Volgens het studententrio is er in weggegooid voedsel nog een zee aan voedingstoffen te vinden, waarbij het ook aan smaak niet ontbreekt.

Daarom gaan zij met de bakfiets horecazaken af om sinaasappelschillen te verzamelen.

Vervolgens wassen ze deze en worden ze door een distilleerderij in de buurt van het Amsterdamse Sloterdijk omgezet tot een verrassende Orangecello. Een mix van traditionele en moderne productiemethoden resulteert in een uniek drankje. De frisheid en oliĂŤn van traditie en de krachtige en volle smaak van het distillatieproces komen samen tot een explosie van sinaasappel.

Aardappelbier Er wordt weleens gezegd dat het drinken van een glas bier gelijk staat aan twee bruine boterhammen met kaas. Of dat helemaal klopt laten we in het midden, maar het bedrijf InStock gaat nog een stap verder. In Nederland is een van de meest verspilde voedselproducten brood.

Daarom creĂŤerde het bedrijf een unieke methode die brood, dat in de vuilnisbak zou belanden, omtovert tot een heerlijke Weizen. Zelf zeggen ze dat dit bijzondere biertje een zomers karakter heeft en dat een speciaal door hen ontwikkeld recept ervoor zorgt dat er niet alleen een vleugje gist te proeven is, maar dat ook banaan door de fijnproever kan worden onderscheiden. Als brood u niet doet watertanden zijn er alternatieven: ook geredde aardappels en frambozen hebben hun eigen pale ale en witbier gekregen. www.instockshop.nl

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 93

APERITIEF

www.dikenschil.nl

KEUZE

Verrassende toetjes DOOR:

DE REDACTIE

DESSERTS

Hangop

Wat doe je als je een boerderij hebt ronddobberen in de wateren van de Maas, en er toevallig ook wat koeien hebt rondlopen? Juist, dan maak je toetjes. Hangop bijvoorbeeld, een frisse mix tussen karnemelk en yoghurt. Voor de Rotterdamse koeien van de drijvende boerderij wordt goed gezorgd; zo worden ze gevoed met bierbostel van een aantal brouwerijen uit de stad, zemelen van Schiedamse molens, gras van sportvelden uit de buurt en aardappelschillen van een lokale verwerker. De hangop en andere zuivelproducten van Floating Farm (p.36) zijn onder meer lokaal verkrijgbaar bij boodschappenbezorgdienst Picnic en worden geserveerd bij verschillende Rotterdamse horeca. www.floatingfarm.nl

Grunschnabel

Kent u het schepijs van Professor Grunschnabel al? Dan weet u dat het ijs gelijk staat aan magie in een potje. Het ijs wordt dagelijks vers bereid in de fabriek in Alkmaar en zit vol goede ingrediënten. Denk aan bourbon vanille afkomstig van de hoogste berg in Madagascar, Japanse citrusvrucht, Thaise basilicum of verse gember. Professor Grunschnabel is er voor iedereen; het is 100 procent plantaardig en geschikt voor mensen met een lactose-, gluten- of soja-intolerantie. Een favoriet van de redactie is Chococolate: chocolade ijs met kokosmelk, vanille en sinaasappelsap. Ook een potje magie op de kop tikken? Dat kan bij de meeste filialen van Albert Heijn. www.grunschnabel.com

Vla van GIJS

Wie zin heeft in een ouderwets en simpel toetje kan de boeren vanillevla van GIJS waarderen. De vla wordt gemaakt op de zuivelboerderij van Ernst van der Schans, en bereid met alleen natuurlijke ingrediënten en verse melk. Net als de vla zijn alle andere streekproducten van GIJS afkomstig van Nederlandse bodem. Het merk werkt samen met zo’n tachtig bakkers, slagers, telers en boeren; stuk voor stuk gepassioneerde ambachtslieden die trots zijn op hun product. Volgens GIJS blijven zijn producenten innoveren op het gebied van duurzame productiemethoden en recepturen. De streekproducten zijn overigens niet alleen voor lokale afnemers, maar voor iedereen verkrijgbaar bij PLUS. www.van-gijs.nl

VAN NOOT TOT KAAS

Mais oui, het kaasplankje behoort volgens de redactieleden van The Optimist in het rijtje thuis van favoriete desserts. Met wat goede kazen onder de neus wanen we ons na het hoofdgerecht voor even in Frankrijk, en dan het liefst in een modern restaurant waar ook vegan varianten worden geserveerd. En die kazen vinden we nota bene in Duitsland, waar het merk Happy Cashew verschillende kaasjes op basis van cashewnoten produceert. Met opties als Happy White (alternatief voor camembert), Bärlauch (alternatief voor kruidige zachte kaas) en Kräuter der Provence (alternatief voor roomkaas met kruiden) heeft het merk voor ieder wat wils. www.happy-cheeze.com En ondertussen wachten we natuurlijk met smart op de kazen van Those Vegan Cowboys (p.32).

94 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

KEUZE

STOKJE

Niet alleen het kaasplankje krijgt anno 2020 een toekomstbestendige make-over, ook het Italiaanse gelato is aangepast. Het merk Gigi Gelato creëerde een gezonde variant van Italiaans schepijs en zette het op een stokje. De ijsco’s worden gemaakt van groente en fruit, zijn laag in vet en 100 procent plantaardig. De romige smaak is te danken aan plantaardige vezels waar de ijsjes van Gigi rijk aan zijn; zo zorgt zelfs het toetje voor een extra portie vezels en een goede spijsvertering. Gigi’s aanbod bestaat op dit moment uit drie smaken, waarin wortel, rode biet en venkel de hoofdrol spelen. www.gigi-gelato.com/nl

Ze is psycholoog, maar Lisa Stel is vooral bekend van Lisa goes Vegan, het platform waar u allerlei vegan lekkers vindt. Ze heeft twee kookboeken geschreven en begeleidt cateraars en restaurants in de transitie naar een meer plantaardig voedselaanbod. Een blik op haar website laat zien dat het leven in de wereld van vegan toetjes niet saai hoeft te zijn. Espresso crêpes met vegan slagroom, Geschaafde chocolade en gebakken banaan; Kerst trifle met gebakken peer, rozijnen en speculoos; Simpele brownies met hazelnoten; Pompoenpecantaart met chocolade; Crumble met rood fruit (zie foto); Fudge met walnoten.

En terwijl u aan het uitbuiken bent van al dat vegan lekkers, houdt Lisa u via haar website zoet met de leukste vegan ontdekkingen op het gebied van verzorging, hotspots en lifestyle. www.lisagoesvegan.com

NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 95

DESSERTS

Van Lisa

Na u de zondvloed of een golf van optimisme?

Ons bestaan op deze planeet is aan tijd gebonden. Dat kunnen we jammer vinden, maar het geeft ons ook de kans om onze reis af te ronden. Een leerproces te doorlopen, met een start en een finish. Om vervolgens iets na te laten, wat hopelijk herinnerd wordt. Iets waar de wereld, die ondanks alles doordraait, uiteindelijk een beetje mooier van wordt.

Wilt u iets positiefs nalaten?

Het optimisme ook in de toekomst een hart onder de riem steken? Dat kan door een legaat te schenken aan The Optimist. Daarvoor kunt u contact opnemen met uw notaris.

Als u dat wilt, noemen en roemen wij u daarvoor in ons blad. Op een positieve en integere manier. Zo houden wij uw herinnering als optimist levend.

Blijft u liever anoniem, dan mag dat natuurlijk ook. Want optimisme en bescheidenheid gaan prima samen.

Die les hebben we de afgelopen 25 jaar alvast geleerd.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/doneren Uitgeverij The Optimist B.V., Den Haag • IBAN: NL35INGB0006927906

HET BESTE UIT...

10 jaar geleden

Ode, november 2010

Een nieuw voedselmanifest Van voedselkilometers tot verticale landbouw, van boerenmarkten tot biologische voeding, van overgewicht tot genetisch gemanipuleerde gewassen: voedsel is altijd in het nieuws. Het raakt politieke, sociale, emotionele, psychologische, ecologische en economische kwesties.

Neem de populariteit van stadslandbouw. Een hernieuwde belangstelling voor wat en hoe we eten, gepaard met de naschokken van de recessie, heeft stedelingen ertoe geïnspireerd ieder lapje grond dat ze hebben te bebouwen.

De laatste keer dat mensen er zo op gespitst waren hun eigen groente te verbouwen was tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dus wat is er aan de hand?

Het korte antwoord is: weer een oorlog. De nieuwe voedselbeweging is een daad van

volksverzet tegen een systeem dat nauwelijks minder schadelijk is voor lijf en leden dan een militair conflict. Voedsel is niet iets wat we elke dag naar binnen moeten proppen om in leven te blijven. Het is iets veel mooiers: het is het middel waardoor wij vormgeven aan onze planeet en aan onszelf. Erkenning van de ware kracht van voedsel vereist een totaal andere benadering. In plaats van het als goedkope brandstof te beschouwen, moeten we, waar mogelijk, voedsel omarmen als een In ons online culturele kracht. We archief vindt u nog moeten voedsel leren meer verhalen uit de afgelopen 25 jaar: begrijpen zoals onze www.theoptimist.nl. voorouders dat deden.

| CAROLYN STEEL

ARCHIEF

20 jaar geleden

Ode, november/december 2000

Het nut van gevangenissen Als geweld alleen maar meer geweld oproept, maken gevangenissen de samenleving dus niet veiliger, maar juist onveiliger. De vraag is natuurlijk, hoe we de samenleving dan wel veiliger kunnen maken. Het is duidelijk dat criminelen niet oppakken en gewoon hun gang laten gaan, geen oplossing is. Er zijn twee nogal steekhoudende overwegingen om hen tijdelijk uit de maatschappij te halen: ten eerste bescherming van mogelijke nieuwe slachtoffers en ten tweede bescherming van henzelf tegen het begaan van nieuwe misdrijven. Dus toch een gevangenis? Wellicht, maar dan in de vorm van hoe dat vroeger ging als je moeder je naar je kamer stuurde met de mededeling ‘ga er maar eens over nadenken’.

Natuurlijk zat daar een element van straf in – je mocht niet buitenspelen – maar er zat vooral een opvoedkundig idee achter: denk er maar eens over na wat je aanricht met bepaalde handelingen. En contemplatie gaat

nu eenmaal het beste als je niet wordt afgeleid door voetballende vriendjes. Bezinning doe je in principe alleen, zonder afleiding van buitenaf. Wat dat betreft zijn gevangenissen ideale plekken.

Ik vertel gedetineerden dan ook altijd hoe fortuinlijk ze zijn, dat ze in de bajes zitten: ‘Weet je hoeveel geld mensen ervoor over hebben om even alleen te kunnen zijn, weg van de hectische maatschappij om tot zichzelf te komen? Mensen sluiten zich vrijwillig op in kloosters, beklimmen onherbergzame bergtoppen of gaan diepzeeduiken. Jullie krijgen het allemaal in de schoot geworpen, gratis en voor niets. Wij – daar buiten – snakken naar momenten van rust, bezinning, reflectie, een beetje tijd voor onszelf.

En jullie hebben zeeën van tijd. Vuile mazzelaars!’ Meestal moeten ze toch wel om me lachen als ik dit zeg, ze worden niet meteen boos. | TIJN TOUBER NOVEMBER/DECEMBER 2020 | THEOPTIMIST.NL | 97

LEZER IN BEELD

Maud de Jager, Den Haag, abonnee sinds 1999

GENERATIES

‘Optimisme is een vak’ Een bijzonder breed lezersportret deze keer. Maud de Jager is namelijk al vele jaren abonnee van The Optimist, vroeger Ode, en dat past bij haar. Ze is een positief ingesteld mens en wat blijkt? De appel valt niet ver van de boom.

Ze heeft over de wereld gereisd, voor reisorganisaties gewerkt, is 25 jaar doktersassistente geweest en is al haar halve leven yogalerares.

In Nederland vindt ze het eigenlijk te grauw, daarom voelt ze zich een pelgrim en zwerft ze graag naar warme oorden. We ontmoeten Maud de Jager in het appartement van haar moeder Freekje, op een warme, stralende maandagmiddag in de Hofstad. Ook de vrouw des huizes straalt, want het is een bijzondere dag. Vandaag viert ze haar honderdste verjaardag. Volgens dochter Maud en een paar intimi die hier getuige van mogen zijn, is er uitsluitend één reden aan te wijzen voor het bereiken van deze respectabele leeftijd: de eeuweling is een geboren optimist. Daarmee heeft ze inmiddels honderd jaar lang door het leven gelaveerd. Met een glimlach, een dansje en een lied.

Uit de stereo-installatie klinkt Fats Domino’s Ain’t that a shame, een hit uit 1955. Toen was Freekje 35 lentes jong en was ze inmiddels terug uit voormalig NederlandsIndië, waar Maud werd geboren. Nu danst ze in haar sta-op-stoel dat het een lieve lust is.

Inmiddels is burgemeester Van Zanen aangeschoven om de jarige te feliciteren. Hij heeft een half uurtje in zijn agenda vrijgemaakt en knoopt op anderhalve meter afstand een gesprek aan 98 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2020

V.L.N.R.: MAUD, SONJA EN FREEKJE

met de jubilaris. Dat valt niet mee, want het gehoor is – na een eeuw van intensief gebruik – aan enige slijtage onderhevig, maar de antwoorden die hij krijgt getuigen van een kras stel hersenen.

Op de vraag hoe ze tegen haar optimisme aankijkt, antwoordt ze vol overtuiging: ‘Optimisme is een vak. Je moet kunnen geven en je moet kunnen nemen. En dat moet je op de goede momenten doen, anders gaat alles verkeerd.’ En hoe weten we wat de goede momenten zijn? ‘Dat komt vanzelf, denk daar niet over na, wees spontaan!’, is haar antwoord.

‘Wat een bijzondere dag’, merkt Maud de Jager op. Sonja, de dochter van haar zus, heeft voor haar jarige oma een filmpje gemaakt met felicitaties van vrienden en familie uit de hele wereld.

Nu poseren ze samen naast de stoel van Freekje. Op het tafeltje prijkt de foto van Mauds oma, die haar als meisje veel heeft geleerd. ‘Ze is altijd een hele wijze vrouw geweest.’

Zo brengen we hier vier Wilt u generaties sterke, wijze ook in beeld?

Laat het ons en optimistische weten! redactie@ vrouwen in beeld. theoptimist.nl | OPGETEKEND DOOR BRIAN DE MELLO

Het nieuwe nummer van The Optimist ligt op 18 december in de winkel

Thema:

Hoe trouw bent u?

Terwijl veranderingen in een moordend tempo voorbijrazen, staan we tegelijkertijd soms noodgedwongen stil. Wat blijft er in de huidige context over van onze trouw?

We onderzoeken de trouw aan idealen, aan onze ambities, aan het land waar we leven, aan elkaar en aan onszelf.

Hoe trouw bent u, en waaraan?

Is moderne trouw het tegenovergestelde van eeuwige trouw?

Deel uw kijk op trouw met ons en vertrouw erop dat andere lezers erin geïnteresseerd zijn. Mail uw verhaal uiterlijk 15 november 2020 naar redactie@theoptimist.nl.

• Jaap Boot van Scouting Nederland over padvinderstrouw • Websites die ontrouw bevorderen zijn ‘hot’ • Hoe trouw zijn we aan de planeet?

• Ideeën van trouwe werkgevers en werknemers • En nog veel meer

Hoogsensitiviteit en het chakrasysteem ‘Hoogsensitieve mensen hebben een gave, maar omdat ze geen begeleiding krijgen is het voor velen een vloek. Met dit boek heeft Mérène Rouma een praktische handleiding geschreven om in contact te komen met je innerlijke persoonlijkheid. Voor wie hoogsensitief is en voor iedereen die beter wil begrijpen hoe hoogsensitieve mensen in elkaar zitten, is dit handboek een must!’– Drs. Roy Martina Voor mensen die zich afvragen waarom ze zo gevoelig zijn voor signalen en prikkels uit hun omgeving, of die worstelen met hun eigen wijze van ‘(be)leven’ en reageren op anderen. Daar schreef Mérène Rouma dit boek voor, vanuit haar ervaring als coach van hoogsensitieve mensen en anderen die te maken hebben met mentale blokkades en uitdagingen. Via voorbeelden en eenvoudige oefeningen, laat ze zien hoe ons interne mechanisme werkt en hoe we dat kunnen beheren. Gerelateerd aan ieders energiesysteem (chakra’s) stelt ze ons in staat het leven te leven dat bij ons hoort.

Nu te bestellen via: www.theoptimist.nl/shop Prijs: € 24,95 (excl. €2,95 verzendkosten) ISBN: 9789082832747

Nu verkrijgbaar via de webshop van The Optimist