200 procent vmbo leerwerkboek kgt by ThiemeMeulenhoff

Leerwerkboek 2 kgt 0

.00

500

8. €4

.000 € 135.000

€ 29,95 € 410, 35

€ 48,7

€ 79

ECONOMIE VOOR HET VMBO Leerwerkboek 2 kgt

COLOFON Auteurs Ilse Ouwens Paul Scholte

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff is dé educatieve mediaspecialist en levert educa tieve oplossingen voor het Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Middelbaar Beroepsonderwijs en Hoger Onderwijs. Deze oplossingen worden ontwikkeld in nauwe samenwerking met de onderwijsmarkt en dragen bij aan verbeterde leeropbrengsten en individuele talent ontwikkeling.

Eindredactie André Rensink

ThiemeMeulenhoff haalt het beste uit élke leerling.

Met dank aan Leo Honkoop Alle docenten die deelnamen aan panels en pilots

Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze educatieve oplossingen: www.thiememeulenhoff.nl of via de Klantenservice 088 800 20 15 ISBN 978 90 06 41231 4 Eerste druk, tweede oplage, 2013

Vormgeving Delicatesseninbeeld.nl

Opmaak Monomotor.nl Redactie Sluiter boekproductie, Lelystad Illustraties Delicatesseninbeeld.nl Ilse Ouwens Fotografie, Zutphen Sluiter boekproductie, Lelystad www.shutterstock.com Voor een volledige illustratie verantwoording zie www.200procentonline.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden ver veelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daar voor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichtingpro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Methode-overzicht Leerjaar 2

Leerjaar 3

Leerjaar 4

200% vmbo-b(k) Leerwerkboek

200% vmbo-b Leerwerkboek

200% vmbo-k Leeropdrachtenboek

200% vmbo-gt Leeropdrachtenboek

200% vmbo-kgt Leerwerkboek 200% vmbo-t/havo Leerwerkboek

De Startpagina www.200procent-online.nl biedt de leerling en de docent uitgebreide ondersteuning.

Deze uitgave is voorzien van het FSC ®keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

INHOUDsOpgave WERKEN MET 200% 1 1.1 1.2 1.3 1.4

2 2.1 2.2 2.3 2.4

3 3.1 3.2 3.3 3.4

4 4.1 4.2 4.3 4.4

ALLES TE KOOP?

. . .............................................................................................................................................................. .

........................................................................................................................................................................... .

Ik kies zelf wel ................................................................................................................................................................................................... . Ik koop veel ............................................................................................................................................................................................................ Ik weet waarom ik spaar ..................................................................................................................................................................... Ik denk na voordat ik leen ................................................................................................................................................................. Uitdaging: Onderzoek en een presentatie .................................................................................................................. Herhaling ................................................................................................................................................................................................................... Rekenen ....................................................................................................................................................................................................................... Dit moet je onthouden ............................................................................................................................................................................. Test jezelf ..................................................................................................................................................................................................................

ALLES DRA AIT OM GELD

............................................................................................................................................

De wereld van het geld .......................................................................................................................................................................... Ik loop risico ......................................................................................................................................................................................................... Ik betaal verzekeringspremie ....................................................................................................................................................... Reclame voor verzekeringen ......................................................................................................................................................... Uitdaging: Verzekering met uitkering in natura ................................................................................................ Herhaling ................................................................................................................................................................................................................... . Rekenen ....................................................................................................................................................................................................................... . Dit moet je onthouden ............................................................................................................................................................................. Test jezelf ..................................................................................................................................................................................................................

EIGEN BA AS

..............................................................................................................................................................................................

Jij bent de baas! .............................................................................................................................................................................................. Bedrijfsidee ............................................................................................................................................................................................................ . Wat kost het? ....................................................................................................................................................................................................... . Wat levert het op? ......................................................................................................................................................................................... . Uitdaging: Maak een ondernemingsplan ...................................................................................................................... . Herhaling ................................................................................................................................................................................................................... . Rekenen ....................................................................................................................................................................................................................... Dit moet je onthouden ............................................................................................................................................................................. Test jezelf ..................................................................................................................................................................................................................

NEDERLAND EN BUITENLAND

.....................................................................................................................

8 16 22 28 32 34 36 38 40 42 44 50 54 58 62 64 66 70 72 74 76 82 88 92 96 98 100 104 106 108

Ik betaal belasting ........................................................................................................................................................................................ Wat ik krijg van de overheid? ........................................................................................................................................................ Ik let op het milieu ....................................................................................................................................................................................... Ik koop in het buitenland .................................................................................................................................................................... Uitdaging: EU足spel ....................................................................................................................................................................................... Herhaling ................................................................................................................................................................................................................... Rekenen ....................................................................................................................................................................................................................... Dit moet je onthouden ............................................................................................................................................................................. Test jezelf ..................................................................................................................................................................................................................

110

UITSLAG qUIzzEN REGISTER vAN BEGRIPPEN REKENHULPEN

......................................................................................................................................................................

140

.. ................................................................................................................................

142

. . ................................................................................................................................................................................

14 4

114 118 124 128 130 132 136 138

WeRKeN MeT 200% 200% maakt je duidelijk wat economie doet in je dagelijks leven. In klas 2, 3 en 4 werk je met 200% naar je examen economie toe.

IN DIT BOEK vIND jE:

KIJ K Le e s ZO e K Op

Ieder hoofdstuk begint met een kijkopdracht.

Hierin staat alle belangrijke informatie die je moet weten. In de afbeelding bij de tekst zie je nog eens wat er precies bedoeld wordt met de theorie en de begrippen.

Dit zijn opdrachten die gaan over de theorie en begrippen uit de leestekst.

DeN K

Deze opdrachten zijn net iets moeilijker dan bij Zoek op. Er wordt je gevraagd de theorie uit te leggen met behulp van allerlei voorbeelden uit het dagelijks leven.

O NTDe K

Opdrachten waarbij je iets mag maken of iets mag uitzoeken of onderzoeken. Eigenlijk los je hier een economisch ‘probleem’ op.

DOe

De opdrachten bij Doe hebben altijd een bron (tekst, grafiek, tabel, kranten artikel enzovoort). De begrippen die je bij Lees geleerd hebt, zie je hier weer terug in de opdrachten en de bronnen, maar dan weer in andere situaties.

Als het handig is om een opdracht thuis te maken, bijvoorbeeld omdat je buiten de school iets moet doen of iets op internet moet opzoeken, of omdat je kunt oefenen voor een toets, staat er een bij.

QUIZ

In de meeste hoofdstukken staat een quiz. Vul deze in en bekijk je uitslag achterin het boek.

De UITDagINg is de afsluiting van een hoofdstuk. Hiermee laat je (samen met je klasgenoten) zien wat je precies geleerd hebt in het hoofdstuk. Bij sommige opdrachten staat een . Deze opdrachten gebruik je aan het einde van het hoofdstuk weer, als je de Uitdaging maakt.

Op de speciale bladzijden over ReKeNeN kun je extra oefenen. Een begrippenlijst vind je in DIT MOeT Je ONTHOUDeN. Als laatste onderdeel kun je de TesT JeZeLF maken, om te oefenen voor een toets.

Soms heb je een nodig. Daarin staat precies uitgelegd hoe je bepaalde berekeningen kunt maken. De Rekenhulpen staan achterin je boek, maar je kunt ze ook vinden op de site www.200procent足online.nl.

OP DE METHODESITE W W W.200PROcENT-ONLINE.NL STA AN: OeFeNTOeTseN, die je kunt gebruiken om jezelf te testen als je bijvoorbeeld voor een toets moet leren. ReKeNvaaRDIgHeDeN, als je wilt oefenen met rekenen kun je hier allerlei opdrachten doen. Bijvoorbeeld over procenten, grote getallen en afronden. BegRIppeNTRaINeR, hiermee kun je nog eens oefenen met de begrippen uit een hoofdstuk. ReKeNHULpeN, die precies uitleggen hoe je bepaalde berekeningen kunt maken. aNIMaTIes zijn filmpjes die lastige begrippen uitleggen. BegRIppeNLIJsT om de betekenis van begrippen op te zoeken.

WO O R D We B

Op de site kun je ook een woordweb invullen, om te controleren of je alle begrippen uit het hoofdstuk kent.

.185

€2

1. aLLes Te KOOp? € 1.107

€ 1.875

€ 518

€ 4,

€ 79,9

5 65 NU €

IN DIT HOOfDSTUK LEER jE wat basisbehoeften en overige behoeften zijn wat een koopbeslissing is en hoe je die neemt wat een consument is wat goederen en diensten zijn hoe je moet budgetteren de redenen om te sparen of te lenen rekenen met procenten en rekenen met dagen, maanden en jaren een grafiek lezen en maken

KIJ K a

BEKIjK DE fOTO Als je iets nodig hebt, ga je naar een winkel.

Welke winkels zie je hier? ..................................................................................................................................................................................

Welke producten zou je willen hebben? Zet er vier op de lijntjes hieronder.

nee

€ 2.

000

Als je dezelfde vraag stelt aan je docent, geeft deze vast een heel ander antwoord. Waardoor ontstaan deze verschillen in behoeften? ..................................................................................................................................................................................

Sommige mensen kopen meer producten dan andere mensen. Waarom? ..................................................................................................................................................................................

Sommige mensen kopen duurdere producten dan andere mensen. Waarom? ..................................................................................................................................................................................

€ 1.399

,12

€ 45

1.1 IK KIes ZeLF WeL Iemand die honger heeft, heeft behoefte aan eten. Een behoefte is iets wat je nodig hebt. Je hebt basisbehoeften en overige behoeften. Basisbehoeften heb je nodig om te kunnen leven. Bijvoor beeld eten en drinken en een dak boven je hoofd. Je kunt niet zonder. Overige behoeften komen op de tweede plaats. Je hebt die producten niet echt nodig. Je kunt zonder of je kunt ze vervangen door iets anders. Goederen zijn producten die je kunt aan raken en meenemen. Sommige goederen gaan niet zo lang mee, bijvoorbeeld een blikje frisdrank. Duurzame consumptiegoederen zijn goederen die langer mee gaan, zoals een spelcomputer en een fiets.

Le e s

ZO e K Op

1 a

Soms betaal je iemand als die iets voor je doet. We noemen dat een dienst. De kapper of de huisarts leveren bijvoorbeeld diensten. Diensten kun je niet meenemen; daar maak je gebruik van. Een consument is iemand die iets koopt om in zijn behoeften te voorzien. Wanneer een consument iets koopt noem je dat consumeren. Meestal heb je veel behoeften en maar weinig geld. Omdat je geld maar één keer kunt uitgeven, moet je keuzes maken. Je vervult eerst de behoeften die jij het belangrijkst vindt: je stelt prioriteiten. Als je iets duurs wilt kopen, zoek je eerst goed naar informatie voordat je een koopbeslissing neemt.

BEHOEfTEN Schrijf twee voorbeelden op van basisbehoeften die jij hebt. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

Schrijf twee voorbeelden op van jouw overige behoeften. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

2 a

PRIORITEIT Je kunt na schooltijd twee dingen doen: een uur sporten of een uur huiswerk maken. Morgen heb je een belangrijke wedstrijd. Wat heeft dan prioriteit? .............................................................................................................................................................................................................................................................................

En wat heeft prioriteit als je morgen een toets hebt? .............................................................................................................................................................................................................................................................................

Door te kiezen, stel je prioriteiten. Wat betekent dit? .............................................................................................................................................................................................................................................................................

3 a b c d

cONSUMENT Ben jij een consument als je: iets koopt om in je behoeften te voorzien? Ja / Nee iets koopt om een eigen bedrijf te beginnen? Ja / Nee iets koopt omdat een ander daar behoefte aan heeft? Ja / Nee eten koopt in de supermarkt met geld van je ouders? Ja / Nee

HOOFDsTUK 1. aLLes Te KOOp?

GOEDEREN EN DIENSTEN Hoort het bij goederen of diensten? Trek lijntjes naar het goede woord. fietsenmaker plakt de lekke band

nieuwe buitenband kopen

bellen met je mobiele telefoon

GOEDEREN

nieuwe fiets kopen

DIENSTEN

regenkleding kopen

DeN K

GA AT LANG MEE

IS DAT NOU EcHT NODIG?

spijkerbroek kopen

reizen met de bus

In welke zin staan alleen maar duurzame consumptiegoederen? koelkast, brood, winterjas magnetron, rijst, spijkerbroek computer, televisie, mobiele telefoon kraslot, koffiezetapparaat, trouwjurk

Voor sommige mensen is een televisie een basisbehoefte. Vind jij dat ook? Ja / Nee, omdat

............................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

GELOOf jE HET zELf? Als je iets duurs gaat kopen zoals een fotocamera, dan ziet je koopbeslissing er zo uit:

vRaag OMe HeNK

BeZOeK WINKeLs

TIE AC

BeKIJK aDveRTeNTIes

BeHOeFTe veRgeLIJK ONLINe

}

ing!

ktsj

1 2

BLIJ? spIJT?

behoefte > informatie zoeken > alternatieven bepalen > kiezen > kopen > evalueren a

Welke informatiebronnen zou jij gebruiken als je een fotocamera gaat kopen? ............................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

1.1 IK KIes ZeLF WeL Zet de verschillende soorten informatie op de lijntjes hieronder.

Waarom zijn sommige informatiebronnen minder betrouwbaar?

betrouwbaar

onbetrouwbaar

WO O R D We B

O NTDe K

BEHOEfTEN

cONSUMEREN IN BEELD

Vul de lege plekken in.

Maak een collage over consumeren. Zorg ervoor dat je de begrippen uit deze paragraaf met beelden duidelijk maakt. Je mag tekst toevoegen, maar niet het begrip zelf. Gebruik Stappenplan 1: Collage maken (www.200procent足online.nl)

Bekijk elkaars collages. Herken je de begrippen in de andere collages?

HOOFDsTUK 1. aLLes Te KOOp?

QUIZ

10 1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

HO E KO OP jI j?

at uit vij f vra ge n. . He t on de rzo ek be sta ag dr ge op ko w jou ek On de rzo je pa st. tw oo rd da t he t be ste bij Om cir ke l ste ed s he t an ee be talen . M’s zij n dr ie ha len , tw M& n. pe ko ty un Bo n ee Je wi lt Wa t do e jij? t wi lde ik toc h? Ik ko op ee n Bo un ty, da kje lig ge n? laa t toc h ge en gr ati s za Ik ko op de M& M’s, ik toc h de aa nb ied ing ! Ik ko op alleb ei, he b ik ge en zin me er. Ik ko op nie ts, ik he b al je kle ine zu sje no g ee n ca de au tje vo or et mo je en as kla ter He t is bij na Sin ko pe n. Wa t do e je? hte r elk aa r dit ee n pa ar da ge n ac e do en uit en in els Ik loo p alle wi nk l allee n he t be ste . vo ord at ik be sli s, ik wi en . vo or go ed e aa nb ied ing Ik plu is alle fol de rs na we er ge ld. elt he n ca de au ko pe n, sc Ik laa t m’ n mo ed er ee bli j me e. l in, is mi jn zu sje va st Ik pa k mi jn ou de mo bie Je ou de rs wi lle n on vo or je ve rja ard ag . efo tel le bie mo e uw Je wi lt ee n nie ek uit ga at. Wa t do e je? da t je ee rst op on de rzo t. die mo bie ltje s ve rko op Ik ga na ar ee n wi nkel . er ne t, in wi nkels Ik kij k in fol de rs, op int we et er erg ve el va n. Ik vra ag mi jn ne ef, die we l ve rra ss en . Ik do e nie ts, ik laa t me de va n de ma an d: be st bij mi j. Aa n he t ein t he st pa k raa sp uit De ze he b ik ge ld te ko rt. he b ik ge ld ov er. is pre cie s alles op . de ma an d. als aa n he t be gin va n he b ik ne t zo ve el ge ld

€

rk en du ur , is va n ee n be ke nd me e en t He s. irt sh T ee Je he bt de ke us uit tw cie s ge no eg ge ld om ge en me rk . Je he bt pre eft he en r pe ko ed go he t an de re is n. he t du re sh irt te ko pe kw ali tei t! me rk sh irt , ik ga vo or Na tuu rli jk ko op ik he t en . laa t ze alle tw ee ha ng Ik ka n nie t kie ze n en ko op ik no g ee n rie m. t ge ld da t ik ove rh ou d he n va , irt sh pe ko ed ne el. Ik ko op he t go op ee n ou d sh irt , or igi , ma ar teken ze lf wa t irt sh uw nie en ge op Ik ko jou he t me es te vo or ? We lke let ter ko mt bij

....... ....... ....... ....... .......

dz ijd e 14 0 hte rin he t bo ek op bla ac k Kij nt? be jij e typ Wi l je we ten we lk ko op vo or de uit sla g. We lke typ e be n jij?

€ 1,

....... ....... ....... ....... .......

jou w typ e? We lke vra ag sta at er bij

....... ....... ....... ....... .......

vra ag : ................................................. Jo uw an tw oo rd op de

....... ....... ....... ....... .......

....

....... ..

....... ....... ....... ....... .

....... ....... ....... ....... .......

...

1.1 IK KIes ZeLF WeL EEN GRAfIEK LEzEN EN MAKEN Bij het vak economie moet je grafieken kunnen lezen, maar ook zelf kunnen maken. Hoe doe je dat? Rekenhulp 5: Grafieken lezen en maken Een lijngrafiek maken 1. Teken een horizontale as (dat is de lijn van links naar rechts). Neem steeds even grote stapjes. 2. Teken een verticale as (de lijn van boven naar beneden). Kijk naar het grootste getal en maak een handige verdeling (maak de as niet te lang). 3. Op de horizontale as (x足as) staan vaak de jaartallen. Op de verticale as (y足as) staan de getallen. 4. Zet bij elke as waar het over gaat. 5. Zet punten in de grafiek. 6. Verbind de punten met een lijn. 7. Geef de grafiek een titel.

Zet de gegevens uit de tabel in de grafiek. Die is al voor je getekend. Aantal verkochte frikandellen snackbar De Kapsalon 2012 maanden

aantal

januari

2200

februari

2000

1800

maart

2100

1600

april

1600

1200

mei

1500

juni

350

juli

100

m ve

gu au

ni ju

ril

2000

december

200

800

400

november

600

900

800

oktober

1000

800

1400

september

2000

1150

2200

augustus

2400

jan

HOOFDsTUK 1. aLLes Te KOOp?

DOe

ABONNEMENT, PREPAID Of LOS? Lees de verschillende acties en voorwaarden.

Bron: Vodafone, maart 2011

Wat betekent abonnement: prepaid:

simlockvrij: b c

Kun je een Prepaid kopen voor één jaar? Ja / Nee Hoeveel betaal je in totaal in twee jaar voor een abonnement? Schrijf je som op. ............................................................................................................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

Bereken hoeveel je in totaal betaalt in twee jaar met prepaid, zonder beltegoed. ............................................................................................................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

Wat heeft jouw voorkeur? Een abonnement, prepaid of simlockvrij? Waarom? ............................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

1.1 IK KIes ZeLF WeL 13

WELKE fIETS WORDT HET?

Moses heeft een baantje als krantenbezorger. Hij wil een nieuwe fiets. Hij heeft genoeg geld gespaard. Nu moet hij kiezen welke fiets hij gaat kopen. Moses ziet op de website van de Consumentenbond een tabel. Daarin staan de resultaten van een test met stadsfietsen. Testresultaten stadsfietsen

Bron: Consumentenbond

Welke fiets kan Moses het best kopen als hij zitcomfort erg belangrijk vindt? Batavus Allegro Giant Melbourne Maxwell Sparta Athena Moses wil dat de fiets als testoordeel ‘goed’ heeft en niet meer kost dan € 700. Welke fiets moet Moses dan kiezen? .............................................................................................................................................................................................................................................................................

HOOFDsTUK 1. aLLes Te KOOp?

PRIjS-KWALITEITvERHOUDING Van de testresultaten kun je een grafiek met een prijskwaliteitverhouding maken. De letters in de grafiek verwijzen naar de letters in de linkerkolom van de tabel. Dus ‘h’ is Union. kwaliteit

zeer goed a, d

goed

redelijk

matig slecht

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

prijs in euro’s

Zet de ontbrekende letters in de grafiek. Moses wil een fiets die als ‘goed’ getest is met de beste prijskwaliteitverhouding.

Welke fiets moet Moses dan kiezen?

Moses heeft de Batavus Allegro gekocht. Bij de fietswinkel kostte deze fiets € 694. Hoeveel euro goedkoper is dat dan de prijs uit de test?

..........................................................................................................................................................

15 a

vERScHIL IN BEHOEfTEN Iemand die in een restaurant werkt, heeft een andere kledingbehoefte dan jij. Waar komt dat verschil in behoefte vandaan? ............................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................................................................................

Noem twee goederen en twee diensten waar je behoefte aan hebt als je op wereldreis gaat. Goederen Diensten 1. ......................................................................................................................... 1. ................................................................................................................................. 2. ......................................................................................................................... 2. .................................................................................................................................

Schrijf twee duurzame consumptiegoederen op waar je behoefte aan hebt als je kinderen krijgt. 1. ....................................................................................................................................................................................................................................................................... 2. .......................................................................................................................................................................................................................................................................

Er zijn veel winkels waar babyspullen te koop zijn. Is een baby een consument? Ja / Nee, want