9789006391664 inkijkexemplaar by ThiemeMeulenhoff

www.examenbundel.nl

examenbundels Nederlands Engels Duits Frans wiskunde biologie nask 1 nask 2 aardrijkskunde economie geschiedenis maatschappijkunde

978-90-06-39198-5 978-90-06-39177-0 978-90-06-39192-3 978-90-06-39199-2 978-90-06-39194-7 978-90-06-39165-7 978-90-06-39195-4 978-90-06-39178-7 978-90-06-39182-4 978-90-06-39166-4 978-90-06-39189-3 978-90-06-39164-0

Meer kans van slagen met de Examenbundel!

De Examenbundel bevat oefeningen

met uitleg bij de antwoorden, zodat je leert tijdens het oefenen.

dit schooljaar, dus je oefent altijd de juiste stof.

Test je kennis met de Oriëntatietoets en kijk voor meer tips om te slagen op www.examenbundel.nl.

Nederlands 2F biologie nask 1 nask 2 rekenen 2F wiskunde aardrijkskunde economie geschiedenis

Meer kans van slagen met Samengevat! Samengevat biedt je een helder en beknopt overzicht van alle examenstof. Engels/Duits/Frans in de praktijk zijn theorieboekjes die geworteld zijn in de praktijk. Met een compacte uitleg van grammatica en vele voorbeeldzinnen.

2017|2018

vmbo vmbo kgt vmbo kgt vmbo gt vmbo vmbo kgt vmbo gt vmbo kgt vmbo gt

2017|2018

P.M. Leideritz

vmbo gt / mavo economie

vmbo gt / mavo

samengevat

De bundel is speciaal samengesteld voor

examenbundel

vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo (k)gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo

vmbo gt / mavo economie

Bundels voor al je vakken bestel je op

Jouw beste voorbereiding op je examen in 2018

Engels in de praktijk 978-90-06-07397-3 Duits in de praktijk 978-90-06-07396-6 Frans in de praktijk 978-90-06-07398-0

Al onze uitgaven zijn verkrijgbaar via de erkende boekhandel.

9789006391664_EB_vmEco_OS.indd 2-4

9 789006 391664

11/05/17 13:44

978900639664_Boek.indb 1

09-05-17 11:11

ÂŽ

2017|2018 vmbo gt / mavo

P.M. Leideritz

economie

Jouw beste voorbereiding op je examen in 2018

978900639664_Boek.indb 1

09-05-17 11:11

Colofon Auteurs P.M. Leideritz Vormgeving Maura van Wermeskerken, Apeldoorn Opmaak PPMP Prepress, Wolvega

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt. Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 39166 4 Eerste druk, eerste oplage, 2017 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2017 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

978900639664_Boek.indb 2

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

Voorwoord Met deze examenbundel kun je je goed voorbereiden op het schoolexamen en het centraal examen voor het vak economie op vmbo-gt-niveau. De examenbundel bevat de volgende onderdelen: Examentraing praktijk: Hier vind je typen vragen met voorbeelden die je in het centraal examen kunt verwachten. Deel 1: Hier vind je per examenonderwerp een aantal (bewerkte) examenopgaven met uitwerkingen. In de uitwerkingen staan de antwoorden en de daarbij horende toelichtingen. De oriëntatietoets: Heb je deze toets gemaakt? Vul je scores in op www.examenbundel.nl. Je ziet gelijk wat je kent en wat je niet kent. Ook zie je welke hoofdstukken in de examenbundel je nog moet oefenen en wat je in Samengevat moet leren. De oriëntatietoets is net zo groot als een examen. Als je de oriëntatietoets goed hebt gedaan, ben je klaar voor deel 2 van dit boek. Je gaat daar oefenen met examens. Deel 2a: In dit deel staan enkele voorbeeldexamens met uitwerkingen. Deel 2b: Hierin vind je het centrale examen van 2017, het eerste tijdvak, zonder uitwerkingen. Dit kun je gebruiken als oefenexamen. De antwoorden vind je op www.examenbundel.nl. Op deze site kun je gratis nog veel meer oefenexamens downloaden. Bijlagen: Achter in deze bundel vind je tabellen om je ‘cijfer’ te bepalen na het maken van de oefenexamens, en een onderwerpregister. Met deze examenbundel kun je oefenen voor het examen in je eigen tijd en in je eigen tempo. Oefenen houdt in dat je probeert een opgave eerst zelf te maken. Daarna controleer je jouw antwoorden met de uitwerkingen. Je kunt je vaardigheid om examen opgaven te maken vergroten door het boek samengevat te gebruiken. In dat boek wordt de examenstof per onderwerp overzichtelijk gemaakt en uitgelegd. Ook op www.examenbundel.nl kun je op verschillende manieren oefenen om te kijken of je alle examenstof al beheerst. Het centraal examen economie vmbo-gl en tl 2018 wordt afgenomen op woensdag 23 mei tussen 13.30 en 15.30 uur. De makers van de examenbundel en samengevat wensen je daarbij alvast heel veel succes! Voor reacties, zowel van leerlingen als van docenten, houden wij ons graag a anbevolen. Mail naar vo@thiememeulenhoff.nl. Amersfoort, mei 2017

Opmerkingen De overheid stelt regels op die betrekking hebben op de specifieke examenonderwerpen, de hulpmiddelen die je tijdens je examen mag gebruiken, duur en datum van je examen, etc. Hoewel deze examenbundel met de grootst mogelijke zorgvuldigheid is samengesteld, kunnen auteur en uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de aanwijzingen die betrekking hebben op publicaties van de overheid. Het is altijd raadzaam je docent of onze website www.examenbundel.nl te raadplegen voor actuele informatie die voor jouw examen van belang kan zijn.

978900639664_Boek.indb 3

09-05-17 11:11

978900639664_Boek.indb 1

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

Inhoud 3 voorwoord 6 tips

soorten examenvragen

8 Examentraining praktijk

deel 1

oefenen op onderwerp 1 Consumptie - 1.1 Informatie en kopen 23 opgaven 35 uitwerkingen - 1.2 Geld en betalen 39 opgaven 45 uitwerkingen

oriĂŤntatietoets nagaan wat je al weet 173 opgaven

deel 2a

examens met uitwerkingen Voorbeeldexamen I 189 opgaven 206 uitwerkingen Voorbeeldexamen II 212 opgaven 228 uitwerkingen

deel 2b

niet-uitgewerkt examen - 1.3 Inkomen, budgetteren en financieren 49 opgaven 66 uitwerkingen 2 Arbeid en productie - 2.1 Produceren en het bedrijfsleven 71 opgaven 83 uitwerkingen

Examen 2017-I 237 opgaven

bijlagen cijferbepaling onderwerpregister

- 2.2 Arbeidsmarkt en werkgelegenheid 88 opgaven 101 uitwerkingen 3 Consumptie, productie, overheid en milieu 107 opgaven 115 uitwerkingen 4 Internationale ontwikkelingen 119 opgaven 136 uitwerkingen

5 V errijkingsstof, inclusief Overheid en bestuur 144 opgaven 164 uitwerkingen

ÂŠ ThiemeMeulenhoff

978900639664_Boek.indb 5

09-05-17 11:11

Examenbundel 2017 | 2018

Tips bij het maken van (examen)opgaven economie Bij het oplossen van problemen zoals een examenopgave doorloop je drie fasen: voorbereiding, uitvoering en controle. Vaak krijgt de uitvoering de meeste aandacht en besteden leerlingen ten onrechte weinig tijd aan voorbereiding en controle. In onderstaand overzicht tref je een aantal tips aan die je bij het maken van opgaven kunnen helpen. Een aantal ervan lijkt heel vanzelfsprekend en waarschijnlijk maak je er bewust of onbewust al gebruik van. Andere tips zijn misschien minder bekend. Geef ze eens extra aandacht en kijk of dat je resultaten verbetert. Voorbereiding • Kijk eerst vluchtig alle opgaven door en begin met de opgaven die je vertrouwd voorkomen. • Werk volgens een tijdplanning, zeker als je bij schoolexamens in tijdnood kwam. Probeer te voorkomen dat je te lang bezig blijft met dezelfde vragen en daardoor minder punten scoort. • Je krijgt op het eindexamen twee boekjes: 1 Een boekje met opgaven; 2 Een informatieboekje (teksten, tabellen, grafieken, bijlagen en dergelijke). Lees de tekst van de gekozen opgave en de informatiebronnen die daarbij horen rustig en nauwkeurig. Onderstreep of markeer hierbij aanwijzingen, begrippen, getallen en tekstregels, die van belang kunnen zijn. Deze informatie is dan bij het beantwoorden van de vragen snel terug te vinden. • Wees er op bedacht dat een en dezelfde informatiebron voor de beantwoording van meerdere vragen van de opgave nodig is. • Lees goed de toelichtingen en de getallen bij het gebruik van figuren, grafieken en tabellen. Gaat het bijvoorbeeld om procenten, procentuele veranderingen ten opzichte van het voorafgaande jaar, absolute bedragen, miljoenen of miljarden, jaren of kwartalen, indexcijfers, euro’s of vreemde valuta’s. • Bedenk dat veel foute antwoorden het gevolg zijn van het niet goed lezen van de vraag en de gegeven informatie. • Slechts in een beperkt aantal gevallen zul je uitsluitend met parate kennis het antwoord moeten geven. • Kijk welke tussenstappen je moet maken om de vraag te beantwoorden. Soms moet je informatie opzoeken en selecteren, dan weer moet je informatie met elkaar vergelijken. Vaak kun je pas een antwoord geven door eerst een berekening te maken. • Het kan handig zijn je antwoord in steekwoorden op kladpapier te noteren, zeker bij antwoorden met meer onderdelen. • Begin met de uitvoering, het schrijfwerk, wanneer je de aanpak van de (hele) opgave overziet. Uitvoering • Reserveer op je papier voor elke opgave voldoende ruimte. Je werk wordt daardoor overzichtelijker en je kunt je antwoorden makkelijker aanvullen. • Wanneer je de opgaven niet in de aangegeven volgorde maakt, noteer ze dan toch op je antwoordvel in de aangegeven volgorde. Reserveer dus ruimte voor de opgaven die je nog even overslaat. • Als om een berekening wordt gevraagd laat dan zien hoe je aan het eindgetal gekomen bent. Als de methode van berekening goed is, maar je hebt een rekenfout gemaakt wordt dit meestal niet als een fout gerekend. • Als om een verklaring, uitleg, argumenten of standpunt wordt gevraagd, moet je die geven anders is je antwoord nul (0) punten waard. Formuleer altijd in korte, zakelijke en hele zinnen.

978900639664_Boek.indb 6

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

• Wanneer je onder het schrijven begint te twijfelen en je het (voorbereide) antwoord wilt wijzigen, lees dan de vraag nog eens nauwkeurig. • Schrijf altijd iets op, ook als je twijfelt. In een onvolledig antwoord kan toch iets staan waarmee je punten kunt scoren. Controle • Ga na of je alle opgaven, ook de laatste, hebt gemaakt. • Lees de vraag nog eens over. Is hij volledig beantwoord? • Vind je het gegeven antwoord zinnig. Klopt de orde van grootte van een cijfer, bijvoorbeeld een premie opstalverzekering van 100.000 euro in plaats van 100 euro. • Is de juiste eenheid vermeld bijvoorbeeld 100 dollar in plaats van 100 euro. • Soms wordt om een afronding gevraagd in hele bedragen of in decimalen. Let dan op het juiste aantal cijfers achter de komma. • Wees voorzichtig met verbeteren. Vaak is de eerste gedachte de beste. Wanneer je toch gaat verbeteren, doe dit dan duidelijk. Soms is het beter een hele vraag geheel door te strepen en opnieuw te beginnen. Ga na of een verbetering geen gevolgen heeft voor een ander deel van je antwoord(en).

978900639664_Boek.indb 7

09-05-17 11:11

Examenbundel 2017 | 2018

Soorten examenvragen Examentraining praktijk De examens economie bestaan elk jaar uit een opgavenboekje en een bijlage met informatiebronnen. De typen vragen die je in het examen economie kunt verwachten, hebben we op een rijtje gezet met daarbij voorbeelden uit de praktijk. Alle type vragen komen voor in een heel examen. Welke type vraag er ook gesteld wordt, je moet natuurlijk wel kennis van zaken hebben om het goede antwoord te kunnen geven. Succes met oefenen.

Vraagtypen in het centraal examen I Meerkeuzevragen zonder bron II Meerkeuzevragen en rekenen III Meerkeuzevragen en grafieken aflezen IV Volgordevragen (meerkeuze) V Vragen met een invultekst VI Vragen met een aantal beweringen VII Argumentatievragen type 1 VIII Argumentatievragen type 2 IX Argumentatievragen type 3 X Rekenvragen zonder bron XI Rekenvragen met bron XII Reproductievragen XIII Vragen om een verklaring te geven via economische begrippen XIV Vragen om een uitleg te geven door denkstappen te zetten

MEERKEUZEVRAGEN ZONDER BRON

1 Vincent Aandewiel is directeur van een fietsenfabriek in Nederland. Li Tan Ching is directeur van een fietsenfabriek in China. Beide fabrieken hebben als grootste afzetmarkt Europa. Ching kan door de lage loonkosten goedkoper produceren dan Vincent. Wie heeft hier op korte termijn financieel voordeel van? A de overheden in Europa B de fietsenfabrikanten in Europa C de consumenten in Europa D de werknemers bij de fietsenfabrikanten in Europa

2 Klaas Puul heeft een garnalenpellerij in Marokko. Hij wil zijn nettowinst weten. Hoe moet hij de nettowinst berekenen? A brutowinst – bedrijfskosten B brutowinst – inkoopwaarde C omzet – bedrijfskosten D omzet – inkoopwaarde

978900639664_Boek.indb 8

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

Aangifte doen II

MEERKEUZEVRAGEN EN REKENEN

Informatiebron 9 Tabel reisaftrek openbaar vervoer (bedragen in euro's) informatiebron 1 Tabel reisaftrek openbaar vervoer (bedragen in euro’s) U reist doorgaans per week

4 dagen of van … tot … 3 dagen 2 dagen 1 dag meer van 0 tot 10 km 0 0 0 0 van 10 tot 15 km 396 297 198 99 van 15 tot 20 km 529 397 265 133 van 20 tot 30 km 888 666 444 222 van 30 tot 40 km 1.101 826 551 276 van 40 tot 50 km 1.437 1.078 719 360 van 50 tot 60 km 1.598 1.199 799 400 van 60 tot 70 km 1.773 1.330 887 444 van 70 tot 80 km 1.834 1.376 917 459 40 Van alle klanten is Youp de enige die geen probleem heeft met het betalen van van 80 tot 90 km 1.859 1.395 930 465 belasting. 90 kmdoe en meer 1.859 wordt er beter * * hij. * “Dat ik met plezier, want de samenleving van”, zegt Æ Geef een argument voor de mening van Youp. *De aftrek is € 0,21 per kilometer enkele reisafstand maal het aantal dagen dat u in dit jaar reist. De aftrek is maximaal € 1.859.

Koopkrachtbehoud!

Gebruik informatiebron Informatiebron 10 1. 3 Meneer Van der Beek reist met het openbaar vervoer naar zijn werk. Hij gaat bepalen Schijventarief box 1 (Belastbaar inkomen uitmet werk woning) Bij de beantwoording van de vragen 41 tot en 45 en hoef je geen gebruik te hoeveel reiskosten hij mag aftrekken van zijn belastingen. De enkele reisafstand bedraagt maken van informatiebronnen in de bijlage. 30 kilometer. Hij reist 3 dagen in de week naar zijn werk. Schijf inkomen Tarief Heffing over totaal → → Bepaal deBelastbaar reisaftrek openbaar vervoer voor meneer Van der Beek. A € 444 van de schijven meer dan maar niet B De€ vakbonden 551 maken ieder jaardan hun looneis bekend. Ze kijken bij deze looneis meer C onder € 666 andere eis een jaar later€inderdaad 1 - naar het inflatiecijfer. € 17.319 Of deze 33,65% 5.827 tot D € 826 dezelfde loonstijging leidt, is natuurlijk nog maar de vraag. 2 € 1.101 € 17.319 € 31.123 41,40% € 11.542 E F 3 € 1.199 € 31.123 € 53.067 42% € 20.759

4 € 53.067 52% Van de periode 2001 tot en met 2006 is het volgende overzicht gemaakt: looneis inflatie 1p

2001 3,5% 3,5%

2002 3,5% 3,4%

2003 0% 2,1%

2004 1,25% 1,2%

2005 2% 1,7%

2006 ? 2,5%

41 Gebruik Naast het inflatiecijfer kijkenpagina. de vakbonden bijvoorbeeld ook naar de te het overzicht op deze verwachten reële inflatiecijfer economische 4 Toen het verwachte vangroei. 2006 bekend was eiste de vakbond 1% koopkrachtverbetering naastjaar de prijscompensatie. Æ Voor welk in de periode 2001 tot en met 2005 verwachtten de →→ Wat was de looneis in 2006? vakbonden blijkbaar de laagste reële economische groei? Verklaar je A 1% antwoord. B 1,5% C 2,5% 42 D In 3,5% 2001 was de inflatie erg hoog. Dit kwam onder meer door de steeds maar

stijgende olieprijzen in dat jaar. De prijs van brandstoffen steeg hierdoor sterk. Stijgende olieprijzen kunnen inflatie veroorzaken, bijvoorbeeld door die prijsstijging door te berekenen in de 7brandstofprijzen. Maar dat is niet de leesenige verder ►►► GT-0233-a-10-2-b 9 © ThiemeMeulenhoff reden waarom stijgende olieprijzen tot inflatie leiden. Æ Geef op je antwoordblad aan welke woorden er in onderstaande zinnen bij (1) en (2) moeten worden ingevuld. Je kunt kiezen uit brutowinst, kostprijs, nettowinst, verkoopprijs.

978900639664_Boek.indb 9

09-05-17 11:11

rode sticker plakken. Op die manier wil hij proberen de leerlingen bewust te maken van hun ongezonde consumptiegedrag. Er zitten 17 verschillende producten in de snoepautomaat. Piet van Gerwen Examenbundel 2017 | 2018 plakt op 13 producten een rode sticker. Æ Op hoeveel procent van het assortiment plakt Piet van Gerwen een rode III sticker? MEERKEUZEVRAGEN ENop. GRAFIEKEN LEZEN Schrijf je berekening

5 Piet van Gerwen is conciërge van een school. Hij doet al enige tijd moeite om het onge5 Het plakken van de rode stickers heeft niet geholpen. Piet van Gerwen gaat het zonde snoepen op school terug te dringen. Hij heeft van alles geprobeerd maar het heeft daarom drastischer Hij besluit de prijs metHij 25% te verhogen. Hierna niet geholpen. Hij gaat aanpakken. het daarom drastischer aanpakken. besluit de prijs met 25% te ziet hij dat de verkoop maar kleinmaar beetje gedaald. verhogen. Hierna ziet hij dat de een verkoop eenisklein beetje is gedaald. tussende deprijs prijsen enhet hetverkochte verkochte aantal juist →Welke → Welkegrafiek grafiekgeeft geeft het het verband verband tussen aantal juist weer?

weer?

prijs

de verdeling van het inkomen.” aantal verkocht

prijs

aantal verkocht situatie van een ontwikkelingsland weer.

D en rijk in een ontwikkelingsland weer? midden

prijs

100

Aandeel in het nationaal inkomen

90 80

aantal verkocht

70 1p

Dolores, een leerling A grafiek A uit zijn klas, steekt haar vinger op en60zegt: “Meneer Dossantos, kun je naast het Bruto Binnenlands Product per hoofd van de Naast het Bruto B grafiek B Binnenlands Product per hoofd van de bevolking in dollars zijn er ook bevolking in dollars iets zeggen over andere factoren voor50het meten van de andere factoren het meten van de armoede, bijvoorbeeld de verdeling van het C grafiek C voor armoede?” “Ja hoor,” antwoordt Dossantos, “je kunt bijvoorbeeld ook kijken naar 40 inkomen. D grafiek D de verdeling van het inkomen.” 6 In onderstaande grafiek zie je hoe in drie landen het Nationaal Inkomen verdeeld is over 30 In onderstaande grafiek zie je hoe in drie landen het Nationaal Inkomen de groepen ‘arm’, ‘midden’ en ‘rijk’. Slechts één kolom geeft de situatie van een ontwikkeverdeeld is over de groepen ‘arm’, ‘midden’ en ‘rijk’. Slechts één kolom geeft de 20 lingsland weer. situatie van een ontwikkelingsland weer. → → W elke kolom geeft de verdeling van het nationaal inkomen overarm, de groepen arm, Welke kolom geeft de verdeling van het nationaal inkomen10over de groepen midden eneen rijkontwikkelingsland in een ontwikkelingsland weer? midden en rijk in weer? 0

100

Legenda rijk

Aandeel in het nationaal inkomen

midden

arm

A B C

70 60

50 GT-0233-a-10-1-o 40

Gebruik informatiebron 4. 22

1 2 3 lees verder ►►►

sectoren getroffen door de economische neergang. De economisch actieve bevolking is 28,4%

20 10 0

in handel en transport.” Æ Hoeveel personen zijn werkzaam in de sector met de meeste werkgelegenheid? Schrijf je berekening op.

Legenda rijk

A 1 B 2 C 3 A 1 B 102 C 3

midden arm

GT-0233-a-10-2-o

Gebruik informatiebron 4. Manuel Dossantos gaat verder: “Sinds de late jaren 90 zijn tal van economische 978900639664_Boek.indb 10 sectoren getroffen door de economische neergang. 1p

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

VOLGORDEVRAGEN (MEERKEUZE)

7 Als de prijzen hard stijgen, wordt de rente vaak door de Europese Centrale Bank (ECB) verhoogd. Daarmee wil de ECB de prijsstijging weer verminderen. Hieronder staan drie denkstappen. 1 De mensen gaan minder besteden. 2 De mensen gaan minder lenen. 3 De mensen moeten meer rente betalen.

→→ In welke regel staan de denkstappen in een logische volgorde?

A B C D E F

De De De De De De

ECB ECB ECB ECB ECB ECB

verhoogt verhoogt verhoogt verhoogt verhoogt verhoogt

de de de de de de

rente rente rente rente rente rente

→ → → → → →

1 1 2 2 3 3

→ → → → → →

2 3 1 3 1 2

→3 →2 →3 →1 →2 →1

→ → → → → →

de de de de de de

prijsstijging prijsstijging prijsstijging prijsstijging prijsstijging prijsstijging

wordt wordt wordt wordt wordt wordt

8 Het verstrekken van studiebeurzen voor studenten kost de overheid veel geld. De overheid vindt goed onderwijs belangrijk, onder andere om de economische groei te stimuleren. Hieronder staan drie tussenstappen. 1 De arbeidsproductiviteit stijgt. 2 De kwaliteit van de productiefactor arbeid verbetert. 3 Meer kinderen gaan verder leren. In welke regel staan de tussenstappen in een logische volgorde? A Overheid verstrekt studiebeurzen → 1 → 2 → 3 → economische B Overheid verstrekt studiebeurzen → 1 → 3 → 2 → economische C Overheid verstrekt studiebeurzen → 2 → 1 → 3 → economische D Overheid verstrekt studiebeurzen → 2 → 3 → 1 → economische E Overheid verstrekt studiebeurzen → 3 → 2 → 1 → economische F Overheid verstrekt studiebeurzen → 3 → 1 → 2 → economische

minder. minder. minder. minder. minder. minder.

groei. groei. groei. groei. groei. groei

VRAGEN MET EEN INVULTEKST

9 In 2001 was de inflatie erg hoog. Dit kwam onder meer door de steeds maar stijgende olieprijzen in dat jaar. De prijs van brandstoffen steeg hierdoor sterk. Stijgende olieprijzen kunnen inflatie veroorzaken, bijvoorbeeld door die prijsstijging door te berekenen in de brandstofprijzen. Maar dat is niet de enige reden waarom stijgende olieprijzen tot inflatie leiden. →→ Geef op je antwoordblad aan welke woorden er in onderstaande zinnen bij (1) en (2) moeten worden ingevuld. Je kunt kiezen uit brutowinst, kostprijs, nettowinst, verkoopprijs. Olie dient als grondstof voor veel producten, zoals plastic. Een stijgende olieprijs leidt tot een stijging van de …(1)… van veel producten. Als deze stijging wordt doorberekend in de …(2)… van die producten is er sprake van inflatie.

978900639664_Boek.indb 11

09-05-17 11:11

Examenbundel 2017 | 2018

10 Begin dit jaar kreeg Jonas een leuk bericht van de Postcodeloterij. Hij heeft een prijs gewonnen van € 200.000. Hij wil hiermee in één keer zijn hele hypotheek aflossen, omdat hij weet dat hij dan geen eigenwoningforfait meer hoeft te betalen. Zijn betaalde hypotheekrente bedroeg: € 7.500 en het eigenwoningforfait: € 1.010. Stel dat Jonas inderdaad gaat aflossen. →→ Wat heeft dit voor gevolgen voor zijn belastbaar inkomen in box 1? Vul in: Het belastbaar inkomen van Jonas gaat …(1)… (stijgen/dalen) want de aftrekpost …(2)… (hypotheekrente/eigenwoningforfait) is …(3)… (hoger/lager) dan de bijtelling …(4)… van (de hypotheekrente/het eigenwoningforfait). Neem de nummers over en schrijf er telkens achter welke van de twee mogelijkheden je kiest.

RAGEN MET EEN AANTAL BEWERINGEN, WAARVAN JIJ MOET V ZEGGEN OF ZE JUIST OF ONJUIST ZIJN

De overheid heeft verschillende manieren om inkomens te nivelleren. Hieronder staan twee beweringen. →→ Geef voor elke bewering aan of deze juist of onjuist is. 1 Hetof verlagen Eerlijk niet?van het percentage van de 4e schijf van de inkomstenbelasting werkt nivellerend. 2 Verhoging van het minimumloon werkt nivellerend.

Informatiebron 3 Inkomenspanelonderzoek 2005

informatiebron 2 Inkomenspanelonderzoek 2005

bevolking (%)

30 25 20 15 10 5

t 10 10 to t 15 15 to t 20 20 to t 25 25 to t 30 30 to t 35 35 to t 40 40 to t 45 45 to t 50 50 to t 55 55 to t 60 60 to t 65 65 to t 70 70 to t 75 75 to t8 0

to -5

inkomen (x1.000 euro)

bron: www.cbs.nl

Colombia Informatiebron 4 Colombia Oppervlakte 12 Hoofdstad Bevolking Bruto Binnenlands Product 978900639664_Boek.indb Munteenheid 12

1.141.748 km2 (28 x Nederland) Bogotá 45.013.000 (2008) $ 249 miljard (2008) peso

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

Gebruik informatiebron 2. Het CBS doet regelmatig onderzoek naar verschillende economische aspecten. Zo heeft het CBS over 2005 een onderzoek gedaan naar inkomensverschillen.

Hieronder staan drie beweringen over de informatiebron. →→ Geef voor elke uitspraak aan of deze juist of onjuist is. 1 Er is in 2005 sprake van een inkomensongelijkheid. 2 In 2005 verdient de helft van de bevolking meer dan € 25.000. 3 Een kwart van de bevolking verdient € 15.000 tot € 20.000.

VII ARGUMENTATIEVRAGEN TYPE 1 Vragen waarbij je moet kiezen met wie je het eens bent en daarvoor een argument moet geven

13 Vincent praat met zijn buurman over de verhoging van de invoerrechten. Vincent zegt dat het heffen van invoerrechten een positief effect heeft op de werkgelegenheid in Europa. Daardoor is er ook een positief effect voor consumenten. Zijn buurman is het daar niet mee eens en zegt dat consumenten juist nadeel ondervinden van de handelsbescherming. →→ Met wie ben jij het eens? Met Vincent of zijn buurman? Geef een argument bij je keuze.

14 Marlien en haar moeder hebben een gesprek over de groente uit hun tuin. De moeder van Marlien zegt dat het om schaarse goederen gaat. Marlien is het daar niet mee eens. Marlien zegt: “Omdat we meer dan genoeg producten hebben, kunnen ze niet schaars zijn.” →→ Geef aan wie gelijk heeft en geef daarvoor een argument.

VIII ARGUMENTATIEVRAGEN TYPE 2 Twee personen in de tekst geven een mening Voor een van deze meningen moet jij een argument geven

15 Jaap vindt reclame maken maar geldverspilling. “Het maakt een product onnodig duur”, aldus Jaap. Johnny vindt dat de consument ook voordeel van reclame kan hebben. “Vergeet niet”, aldus Johnny, “dat er ook informatieve reclame bestaat.” Jaap is niet onder de indruk. “Ik vraag liever informatie bij de Consumentenbond”, zegt hij. →→ Geef een argument voor de mening van Jaap.

16 In Congo wordt ongeveer drie keer zoveel uitgegeven aan terugbetaling van leningen als aan gezondheidszorg en onderwijs samen. Marc vindt dat ieder mens, waar ook ter wereld, recht heeft op een menswaardig bestaan. Rijke landen moeten daarbij helpen waar ze maar kunnen, vindt hij. Terugbetalen van schulden vindt hij onzin. “Gewoon kwijtschelden”, zegt hij. Zijn broer Mathijs vindt dat je ontwikkelingslanden niet zomaar geld moet geven of schulden kwijtschelden. “Op lange termijn help je een land daar niet mee”, aldus Mathijs. →→ Geef een argument voor de mening van Mathijs.

978900639664_Boek.indb 13

09-05-17 11:11

Examenbundel 2017 | 2018

ARGUMENTATIEVRAGEN TYPE 3 In de tekst wordt een maatschappelijk probleem geschetst en er worden mogelijke oplossingen voorgesteld. Jij moet een eigen afweging maken en met eigen argumenten een keuze maken

17 De conciërge van het CHC, Piet van Gerwen, vindt dat de leerlingen te veel snoepen. Hij besluit de prijs met 25% te verhogen. Hierna ziet hij dat de verkoop maar een klein beetje is gedaald. Piet van Gerwen vindt het effect van de prijsverhoging nogal tegenvallen. Hij legt de kwestie voor aan de leerlingenraad. Deze komt met twee mogelijke maatregelen: –– alle snoepautomaten de school uit –– gezonde producten gaan verkopen en het bestaande snoepaanbod beperken

→→ Welke van de twee mogelijkheden zou jij kiezen? Geef een argument voor jouw keuze. Je moet een voordeel maar ook een nadeel van jouw keuze noemen.

18 De concurrentiepositie van garnalenhandelaar Klaas Puul is door de verplaatsing van de garnalenpellerij naar Marokko verbeterd. Toch hebben sommige economen hun bedenkingen: “Die verplaatsing leidt wel tot aanzienlijke maatschappelijke kosten, onder andere de CO2-uitstoot door het (vracht)verkeer naar en van Marokko. Als je bijvoorbeeld die kosten van de CO2-uitstoot in de kostprijs verwerkt dan is er misschien geen concurrentievoordeel meer.”

→→ Wat vind jij, moet Klaas Puul de kosten van de CO2-uitstoot in de kostprijs verwerken? Doe het zo: neem één van de onderstaande zinnen over en maak deze af. Klaas Puul moet de kosten van de CO2-uitstoot wel in de kostprijs verwerken, want ……………………………… of Klaas Puul moet de kosten van de CO2-uitstoot niet in de kostprijs verwerken, want ………………………………

REKENVRAGEN ZONDER BRON

19 De conciërge van een school wil op alle producten die slecht zijn voor de gezondheid een rode sticker plakken. Op die manier wil hij proberen de leerlingen bewust te maken van hun ongezonde consumptiegedrag. Er zitten 17 verschillende producten in de snoepautomaat. De conciërge plakt op 13 producten een rode sticker. →→ Op hoeveel procent van het assortiment plakt Piet van Gerwen een rode sticker? Schrijf je berekening op.

20 Er zij twee slagerijen in het dorp, slagerij Been en slagerij Bot. Ze hebben hun winkels naast elkaar. Vrienden zijn de slagers niet. Ze zijn bezig met een hevige concurrentiestrijd om de gehaktklant. Iedere zondagavond zitten de slagers met hun vrouwen te overleggen voor welke prijs ze het gehakt de volgende week zullen verkopen: de hoge prijs (€ 6 per kilo) of de lage prijs (€ 5 per kilo). De inkoopprijs is steeds € 3 per kilo. Hun brutowinstmarge hangt af van welke prijs ze kiezen. Maar het is een moeilijke keuze, want ze weten niet wat de ander gaat doen. De brutowinstmarge wordt vaak uitgedrukt in procenten van de inkoopprijs.

→→ Bereken de brutowinst in procenten van de inkoopprijs bij de lage verkoopprijs. Schrijf je berekening op.

978900639664_Boek.indb 14

09-05-17 11:11

bron: www.cbs.nl vmbo gt / mavo economie

Colombia

XI REKENVRAGEN MET BRON Informatiebron 4 Colombia

informatiebron 3 Colombia

Oppervlakte Hoofdstad Bevolking Bruto Binnenlands Product Munteenheid

1.141.748 km2 (28 x Nederland) Bogotá 45.013.000 (2008) $ 249 miljard (2008) peso

Gebruik informatiebron 3. 21 Manuel Dossantos is leraar in Bogotá, de hoofdstad van Colombia. Hij vertelt in de les wat meer over de zogenaamde millenniumdoelen. “Eén van de doelen is het uitbannen van extreme armoede. Armoede is immers een kenmerk van een ontwikkelingsland”. Armoede kun je meten door het Bruto Binnenlands Product per hoofd van de bevolking (BBPph) te berekenen. →→ Hoe groot is in dollars het Bruto Binnenlands Product per hoofd van de bevolking van Colombia? Schrijf je berekening op.

informatiebron 4 Enquêtevraag Hoeveel % bent u bereid maximaal extra te betalen voor Max Havelaarkoffie?

Uitslag enquête

GT-0233-a-10-2-b

62% van de consumenten is niet bereid extra te betalen.

lees verder ►►►

20% van de consumenten is bereid maximaal 5% extra te betalen. 12% van de consumenten is bereid maximaal 10% extra te betalen. 3% van de consumenten is bereid maximaal 20% extra te betalen. 3% van de consumenten is bereid meer dan 20% extra te betalen. bron: www.ing.nl

Gebruik informatiebron 4. 22 Een pak gewone koffie kost € 1,80 in de supermarkt. Een vergelijkbaar pak Max Havelaarkoffie kost € 1,95. →→ Hoeveel procent van de consumenten is volgens de enquête-uitslag bereid de hogere Max Havelaarprijs te betalen? Schrijf je berekening op.

XII REPRODUCTIEVRAGEN Je moet een kort antwoord geven zonder toelichting. (Noem … of Geef … )

23 Veel westerse landen en organisaties helpen om de onderontwikkeling te verminderen. Het kwijtschelden van schulden en rechtstreeks geld geven zijn daar voorbeelden van. Maar er zijn nog meer manieren om de onderontwikkeling te verminderen. →→ Noem één andere manier waarop westerse landen kunnen helpen om de onderontwikkeling van bijvoorbeeld Congo te verminderen.

978900639664_Boek.indb 15

09-05-17 11:11

Examenbundel 2017 | 2018

24 Fabrikanten richten hun reclame vaak op de doelgroep jongeren. →→ Noem twee eigenschappen van deze doelgroep, waardoor duidelijk wordt waarom fabrikanten dat doen.

Van alle klanten is Youp de enige die geen probleem heeft met het betalen van belasting. 25 Hans van Opta heeft dringend een nieuwe auto nodig. Hij heeft daarvoor onvoldoende geld “Dat doe ik plezier, depersoonlijke samenleving wordt er beter van”, hij. In deze op de bank enmet daarom sluitwant hij een lening voor 10 jaar af bijzegt de bank. Æjaar Geef argument voor deDe mening vanvan Youp. 10 kaneen de rente gaan stijgen. buurman Hans zegt: “Volgens mij had je beter 40

eerst kunnen gaan sparen.” Hans is het daar niet mee eens.

→→ Geef eerst een argument waarom Hans beter had kunnen sparen en daarna een

argument waarom Hans beter kan lenen. Koopkrachtbehoud!

XIII VRAGEN OM EEN VERKLARING TE GEVEN DOOR ECONOMISCHE Bij de beantwoording van de vragen 41 tot en met 45 hoef je geen gebruik te BEGRIPPEN MET ELKAAR IN VERBAND TE BRENGEN OF TE makenOMSCHRIJVEN van informatiebronnen in de bijlage.

26 Het gebruik van de pinpas verloopt niet altijd vlekkeloos. Laatst stond Hanny bij de kassa van kledingszaak en kon zejaar haarhun pinpas niet gebruiken. stondbij wel evenlooneis voor schut. Deeen vakbonden maken ieder looneis bekend. ZeZijkijken deze Het display gaf aan dat haar saldo niet toereikend was. wildeinderdaad die kleren tot toch heel onder andere naar het inflatiecijfer. Of deze eis eenHanny jaar later graag kopen. Ze pakte haar creditcard en betaalde daarmee. dezelfde loonstijging leidt, is natuurlijk nog maar de vraag. →→ Waarom kan zij haar creditcard nog wel blijven gebruiken als het saldo op haar betaalrekening niet toereikend is?

Van de periode 2001 tot en met 2006 is het volgende overzicht gemaakt: looneis inflatie 1p

2001 3,5% 3,5%

2002 3,5% 3,4%

2003 0% 2,1%

2004 1,25% 1,2%

2005 2% 1,7%

2006 ? 2,5%

41 De Naast het inflatiecijfer kijken bijvoorbeeld ook naar de te 27 vakbonden maken ieder jaar de hunvakbonden looneis bekend. Naast het inflatiecijfer kijken de verwachten reële economische groei. vakbonden ook naar de te verwachten reële economische groei. →Æ → Voor welk jaarjaar in de 20012001 tot en 20052005 verwachtten de vakbonden blijkbaar Voor welk in periode de periode totmet en met verwachtten de devakbonden laagste reële economische groei?reële Verklaar je antwoord. blijkbaar de laagste economische groei? Verklaar je

antwoord.

28 De verplaatsing van de Volendamse garnalenpellerij naar Marokko leidde tot ontslag van werknemers in Volendam. 1p 42 →In 2001 de van inflatie erg hoog. Dit kwam of onder meer door de steeds maar → Is hier was sprake structurele werkloosheid conjuncturele werkloosheid voor de stijgende olieprijzen in dat jaar. De prijs van brandstoffen steeg hierdoor sterk. Volendammer werknemers? Verklaar je antwoord.

Stijgende olieprijzen kunnen inflatie veroorzaken, bijvoorbeeld door die prijsstijging door te berekenen in de brandstofprijzen. Maar dat is niet de enige XIV OM EENolieprijzen VERKLARING TE GEVEN reden VRAGEN waarom stijgende tot inflatie leiden. DOOR DENKSTAPPEN TE ZETTEN. (HOE, WAAROM en LEG UIT VRAGEN) Æ Geef op je antwoordblad aan welke woorden er in onderstaande zinnen bij Je moet een uitleg geven. Alleen maar een kreet levert geen (1)punten en (2) moeten ingevuld. kuntjekiezen uit brutowinst, op. Je worden moet laten zienJehoe aan het antwoordkostprijs, komt en nettowinst, dus een verkoopprijs. aantal denkstappen geven die leiden tot de conclusie

29 InOlie de concurrentiestrijd speelt prijsproducten, een belangrijke Kees van is eigenaar dient als grondstof voordeveel zoalsrol. plastic. EenGendt stijgende olieprijsvan een kleine, zelfstandige supermarkt. Hijvan denkt datproducten. het voor hem kleinbedrijf moeilijk leidt tot een stijging van de …(1)… veel Als als deze stijging wordt zal zijn lagere prijzen te vragen dan het grootbedrijf. doorberekend in de …(2)… van die producten is er sprake van inflatie. →→ Waarom is het voor het kleinbedrijf vooral moeilijk om met de prijzen te concurreren?

Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.

GT-0233-a-10-1-o

978900639664_Boek.indb 16

lees verder ►►► 09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

30 Om te voorkomen dat de export sterk terug zal lopen, wordt er gezocht naar mogelijkheden om Nederland zijn sterke exportpositie te kunnen laten behouden. Vaak wordt dan loonmatiging genoemd. →→ Hoe kan loonmatiging leiden tot een groei van de export? Verklaar je antwoord.

31 Het feit dat Nederland deel uitmaakt van de Europese Unie (EU) wordt door veel economen positief beoordeeld. Dat komt omdat de EU ook een economische unie is. Een economische unie geldt als verklaring dat de Nederlandse export naar landen van de EU zo’n groot aandeel heeft in de totale export van Nederland. →→ Leg uit waarom binnen een economische unie de export wordt bevorderd.

978900639664_Boek.indb 17

09-05-17 11:11

Examenbundel 2017 | 2018

ANTWOORDEN OP DE VOORBEELDOPGAVEN 1

(1) = kostprijs (2) = verkoopprijs

(1) (2) (3) (4)

= = = =

stijgen hypotheekrente hoger het eigen woningforfait

11 Bewering 1: onjuist Bewering 2: juist 12 Bewering 1: juist Bewering 2: onjuist Bewering 3: juist 13 Voorbeelden van een juist argument (één van de volgende): Vincent heeft gelijk Door het heffen van invoerrechten hebben de bedrijven in Europa minder concurrentie van bedrijven buiten Europa. De werkgelegenheid in Europa blijft behouden en de consument behoudt zijn koopkracht. (inkomen) Buurman heeft gelijk Door het heffen van invoerrechten blijven de prijzen (kunstmatig) hoog, waardoor de consument te veel betaalt. 14 Voorbeelden van een juist argument: De moeder van Marlien heeft gelijk. De groente uit de tuin is schaars omdat er productiefactoren zijn gebruikt (arbeid en grond zijn er voor opgeofferd) 15 Voorbeeld van een juist argument: De informatie van de Consumentenbond is onafhankelijk. 16 Voorbeelden van een juist antwoord (één van de volgende): – Door de schuld niet kwijt te schelden moeten ontwikkelingslanden zich inspannen om hun eigen economie te ontwikkelen. – Door de schuld niet kwijt te schelden zijn de ontwikkelingslanden zelf verantwoordelijk voor hun eigen economische ontwikkeling. – Zo maar geld geven maakt ontwikkelingslanden afhankelijk van de geldgevers.

978900639664_Boek.indb 18

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

Voorbeelden van juiste mogelijkheden zijn: Alle snoepautomaten de school uit Voordelen (één van de volgende): – Leerlingen gaan (kunnen) minder snoepen en dit draagt bij aan een betere gezondheid van leerlingen. – Minder snoepen en dus gezondere leerlingen vermindert in de toekomst de kosten voor de gezondheidszorg. Nadelen (één van de volgende): – Het helpt niet want leerlingen kopen toch wel snoep buiten school of nemen het mee van huis. – De school verdient niet meer aan de snoepautomaten. (minder inkomsten voor de school) Gezonde producten gaan verkopen en het bestaande snoepaanbod beperken Voordelen (één van de volgende): – Leerlingen hebben een keuze en kunnen nu ook gezonde producten kiezen. – De overstap naar gezonde producten is voor leerlingen nu makkelijker/aantrekkelijker. – Leerlingen leren zelf beslissen door ze een keuze voor te leggen. Nadelen (één van de volgende): – Leerlingen willen toch blijven snoepen en blijven dit kopen buiten school of nemen het mee van huis. – Gezonde producten zijn duurder dan snoep. Leerlingen kopen het dan toch niet. – Gezonde producten kopen is niet cool. Ze worden niet verkocht.

18 Voorbeelden van een juist antwoord (één van de volgende): – Klaas Puul moet de kosten van de CO2-uitstoot wel in de kostprijs verwerken, want hij veroorzaakt de CO2-uitstoot en ik vind dat de vervuiler moet betalen. of – Klaas Puul moet de kosten van de CO2-uitstoot niet in de kostprijs verwerken, want dat maakt concurrentie voor hem moeilijk als niet iedereen de maatschappelijke kosten hoeft door te berekenen in de prijs. 19 Voorbeeld van een juiste berekening: 13 : 17 × 100% = 76,5%

NB E r zijn ook andere manieren om percentages te berekenen zoals de kruistabel. Gebruik de manier waarmee jij vertrouwd bent.

20 Voorbeeld van een juiste berekening: € 2 : € 3 × 100% = 66,7% NB E r zijn ook andere manieren om percentages te berekenen zoals de kruistabel. Gebruik de manier waarmee jij vertrouwd bent. 21 Voorbeeld van een juiste berekening: $ 249 miljard delen door 45,013 miljoen = $ 5.532 per hoofd van de bevolking. 22 Voorbeeld van een juiste berekening: De Max Havelaarkoffie is (€ 1,95 – € 1,80) : € 1,80 × 100% = 8,3% duurder. Volgens de tabel is dan (12% + 3% + 3% =) 18% van de consumenten bereid deze hogere prijs te betalen.

978900639664_Boek.indb 19

09-05-17 11:11

Examenbundel 2017 | 2018

Voorbeelden van een juiste manier (één van de volgende): – Handelsbelemmeringen afschaffen / vrijhandel bevorderen (Fair Trade). – No aid, but Trade / producten kopen in die landen. – Het onderwijs / de gezondheidszorg in die landen verbeteren / kennis uitwisselen. – Investeren in de infrastructuur.

Voorbeelden van juiste eigenschappen (twee van de volgende): – Jongeren hebben veel geld te besteden. – Jongeren zijn de klanten van de toekomst. – Jongeren zijn gemakkelijk te beïnvloeden. – Jongeren hebben veel invloed op de bestedingen van het gezin.

25 Voorbeelden van juiste argumenten: Voor sparen (één van de volgende): – Hans bespaart (dure) rentekosten door niet te lenen. – Hans heeft meer koopkracht in de toekomst door rente die hij over zijn spaargeld ontvangt. Voor lenen: – Hans heeft de auto dringend nodig en kan hem nu kopen. – Hans verwacht dat de prijzen van auto’s over enige tijd gaan stijgen. 26 Voorbeeld van een juiste uitleg (één van de volgende): – Zij heeft een creditcard van een andere creditcardmaatschappij. – Betalingen met haar creditcard worden afgeschreven van een andere (krediet) rekening. 27 In 2003. In dat jaar was de looneis 0%, terwijl de verwachte inflatie 2,1% was. 28 Voorbeeld van een juiste verklaring (één van de volgende): – Structurele werkloosheid: er verdwijnen arbeidsplaatsen door verplaatsing naar het buitenland. – Structurele werkloosheid: er is sprake van een verandering aan de aanbodzijde (het productieproces), waardoor minder arbeid nodig is. – Structurele werkloosheid. Bij conjuncturele werkloosheid ontslaat een bedrijf personeel omdat de vraag naar zijn producten terugloopt. Dat is hier niet het geval. 29 Voorbeeld van een juiste verklaring: Het grootbedrijf krijgt kwantumkortingen bij de inkoop van grote hoeveelheden. Het kleinbedrijf heeft dit voordeel niet en kan dus moeilijker met de prijs concurreren. 30 Voorbeeld van een juiste verklaring: – Door loonmatiging stijgen de lonen niet of heel weinig, waardoor de loonkosten voor de ondernemer ook niet of weinig zullen stijgen (1 punt), – dit maakt prijzen concurrerend, waardoor onze exportpositie verbetert (1 punt). 31 Voorbeeld van een juiste uitleg: Binnen een economische unie zijn er geen handelsbelemmeringen (vrij verkeer van goederen en diensten). Hierdoor is het makkelijker om te exporteren.

978900639664_Boek.indb 20

09-05-17 11:11

deel 1 oefenen op onderwerp

978900639664_Boek.indb 21

09-05-17 11:11

978900639664_Boek.indb 22

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

1 Consumptie 1.1

Informatie en kopen

Opgave 1 Iedereen gratis aan de glasvezel!

Iedereen gratis aan de glasvezel!

Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebron 1

informatiebron 6

Informatiebron 1

Verschillende prijzen internet, telefonie en installatie Verschillende prijzen voorvoor internet, telefonie en installatie Provider A pakket

omschrijving

Provider B per maand

INTERNET Triple A 50 Mb

Triple A 100 Mb

pakket

eerste 3 maanden

€ 45

na 3 maanden

€ 55

eerste 3 maanden

€ 65

na 3 maanden

€ 75

Compleet 50 Mb

Compleet 100 Mb

RADIO +

TELEVISIE

eerste 2 maanden

gratis

na 2 maanden

€ 60

eerste 2 maanden

gratis

na 2 maanden

€ 85

Radio

40 zenders

Radio

40 zenders

Digitale TV

69 zenders

Digitale TV

69 zenders

Plus pakket

43 zenders

Plus Pakket

43 zenders

€ 10

BELLEN éénmalig € 5

Nummerbehoud

gratis

Voicemail

INSTALLATIE Hulp bij installatie

€ 10

BELLEN

Nummerbehoud

bellen in NL

maand

INTERNET

RADIO +

Onbeperkt

per

omschrijving

€

Onbeperkt bellen in NL

€ 7,50

INSTALLATIE gratis

Hulp bij installatie

éénmalig € 20

Steeds meer huishoudens gaan over op glasvezel. De huishoudens kunnen kiezen uit meerdere serviceproviders. De serviceproviders bieden een pakket producten aan. Eind 2010 is Glasco BV, één van de bedrijven dat glasvezelnetwerken aanlegt, begonnen met de voorbereiding van het aanleggen van een netwerk in Winterswijk. Om de kosten terug te verdienen moest minimaal 40% van de huishoudens een abonnement afsluiten bij een serviceprovider.

978900639664_Boek.indb 23

09-05-17 11:11

1 consumptie

Examenbundel 2017 | 2018

1 Glasco heeft als ondernemingsvorm gekozen voor een Besloten Vennootschap (BV) in plaats van een Naamloze vennootschap ( NV). →→ Noem een argument voor een bedrijf om te kiezen voor de BV in plaats van een NV als ondernemingsvorm.

2 De aansluiting op het glasvezelnetwerk wordt betaald door de providers waar de abonnementen bij worden afgesloten. Voor de consument is deze aansluiting gratis. Veel economen beweren echter dat dit niet waar is. “Gratis bestaat niet” is de mening van deze economen. →→ Leg uit waarom de aansluiting voor de consument helemaal niet gratis is.

Gebruik informatiebron 1. 3 De familie Voorman was één van de eerste die in Winterswijk koos voor glasvezel. Hiervoor moesten zij een provider kiezen. In de informatiebron staan de voorwaarden van de providers vermeld. De familie Voorman wil graag internet met een snelheid van 50Mb, nummerbehoud en onbeperkt bellen in Nederland en digitale tv zonder pluspakket. Bovendien willen ze hulp bij de installatie. Ze hebben berekend dat provider A hun het eerste jaar € 695 zou gaan kosten. →→ Bereken in hele euro’s de kosten in het eerste jaar voor de familie Voorman als ze kiezen voor provider B. Schrijf je berekening op.

4 Glasco BV is vooral actief in Oost-Nederland. Volgens het bedrijf biedt glasvezel juist voor deze regio veel voordelen. Hier is namelijk sprake van een bevolkingskrimp, mede doordat werknemers naar het westen trekken omdat daar meer werkgelegenheid is. Het snelle internet zou volgens de directie van Glasco BV de bevolkingskrimp kunnen doen afnemen. Hieronder staan drie economische verschijnselen. 1 minder reistijd 2 makkelijker thuiswerken 3 noodzaak van verhuizen is minder Zet de verschijnselen in een zodanige volgorde dat ze een logische gedachtegang vormen. A sneller internet → 1 → 2 → 3 → minder bevolkingskrimp B sneller internet → 1 → 3 → 2 → minder bevolkingskrimp C sneller internet → 2 → 1 → 3 → minder bevolkingskrimp D sneller internet → 2 → 3 → 1 → minder bevolkingskrimp E sneller internet → 3 → 1 → 2 → minder bevolkingskrimp F sneller internet → 3 → 2 → 1 → minder bevolkingskrimp

5 De gemeenten in de krimpgebieden hebben er belang bij dat hun inwoners niet massaal naar het westen verhuizen. →→ Verklaar waarom de gemeenten in de krimpgebieden liever niet willen dat mensen uit krimpgebieden massaal naar het westen verhuizen.

978900639664_Boek.indb 24

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

1 consumptie

Opgave 2 Trein versus auto

Trein versus auto Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebron 2.

informatiebron 7

informatiebron 2

PrijzenDen DenHaag Haag - Utrecht Prijzen - Utrecht

Vertrek 16:38 Aankomst 17:16 Tijd

Station/Halte

16:38

Den Haag Centraal

17:16

Utrecht Centraal

Spoor 4

Richting

Reisdetails

Gouda

Intercity (NS)

Toon tussenstations Informatie over stations

Vertrektijden als u nu gaat reizen

Winkels, restaurants, enz in die omgeving Vervoersvoorwaarden per vervoerder Zet uw reisadvies in uw agenda Prijs voor deze reis

2e klas

1e klas

Kortingspercentage

vol tarief 20%

40%

vol tarief 20%

Enkele reis

€ 9,70

€ 7,80

€ 5,80

€ 16,50

Dagretour

€ 19,40

€ 15,60 € 11,60 € 33,00

40%

€ 13,20 € 9,90 € 26,40 € 19,80

bron: www.ns.nl

Piet, Kees, Jan en Klaas wonen in Den Haag. Ze gaan al jaren met de auto naar hun werk in Utrecht. Op een personeelsfeestje spreken ze elkaar en Jan vraagt aan de anderen: “Waarom gaan we eigenlijk niet met de trein in plaats van met de auto met al die files?” Jan reist net als de anderen twee keer in de week heen en terug naar Utrecht. De overige werkdagen werkt hij thuis. Hij werkt 45 weken per jaar. Jan besluit eens te onderzoeken wat voordeliger is.

Gebruik informatiebron 2. 6 Als Jan met de trein gaat, reist hij tweede klas. De Nederlandse Spoorwegen wil reizigers meer met de trein laten reizen. Daarom heeft NS het Altijd Voordeel Abonnement bedacht. Dat kost € 240 per jaar. Hiermee reist de reiziger in de spitsuren met het 20% kortingstarief en in de daluren met het 40% kortingstarief. Jan reist altijd in de spitsuren. →→ Bereken in hele euro’s hoeveel de gemiddelde reiskosten per maand van Jan bedragen als hij met de trein reist en hij een Altijd Voordeel Abonnement neemt. Schrijf je berekening op.

GT-0233-a-15-1-b

978900639664_Boek.indb 25

6/8

lees verder ►►► 09-05-17 11:11

1 consumptie

Examenbundel 2017 | 2018

7 Jan moet nu natuurlijk ook uitrekenen hoeveel het kost als hij met de auto naar zijn werk reist. Hij zet de kosten van zijn auto in een tabel. gemiddelde jaarlijkse afschrijvingskosten

€ 1.500

gemiddelde jaarlijkse onderhoudskosten

€ 1.000

belasting en verzekering per jaar

€ 1.260

De auto rijdt 1:14 en de benzine kost € 1,68 per liter. De enkele reisafstand van Den Haag naar Utrecht bedraagt 67 kilometer. →→ Bereken in twee decimalen hoeveel het Jan gemiddeld per maand kost om met de auto naar zijn werk te reizen. Schrijf je berekening op.

8 Jan heeft een berekening gemaakt en laat die aan Kees zien. Kees zegt: “Ja, dat is mooi, maar deze tabel (zie vraag 7) is niet helemaal eerlijk. Je rijdt per jaar 25.000 kilometer. De kosten in de tabel die jij meerekent, moet je niet volledig meerekenen voor het woon-werkverkeer.” →→ Leg uit waarom de kosten uit de tabel niet volledig meegerekend moeten worden bij de berekening van de autokosten voor het woonwerkverkeer. De Nederlandse overheid wil graag dat mensen de auto laten staan en vaker de trein nemen, vooral om het aantal files te verminderen.

9 Nederland wordt wel de ‘toegangspoort tot Europa’ genoemd. Goederen die bestemd zijn voor Europa komen via de havens van Rotterdam en Amsterdam ons land binnen. →→ Verklaar waarom het in bovenstaand verband voor de Nederlandse economie belangrijk is dat het aantal files wordt verminderd.

10 Eén van de mogelijke oplossingen voor het fileprobleem is met de trein naar het werk reizen. Klaas vindt dat de werkgevers de kosten van de trein moeten betalen voor hun werknemers. Piet vindt van niet. →→ Vind jij het terecht dat de werkgevers mee moeten betalen voor de treinkosten van het woon-werkverkeer van de werknemers? Geef een argument voor je mening.

978900639664_Boek.indb 26

09-05-17 11:11

vmbo gt / mavo economie

1 consumptie

Opgave 3 Een goede energieleverancier vinden kost veel energie! Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebron 3. informatiebron 3

Elektriciteitsprijzen in Nederland Leverancier Caplara Cogas Essent Nuon

Contractperiode 1 jaar 1 jaar 1 jaar 1 jaar

prijs per kWh € 0,16 € 0,18 € 0,17 € 0,19

Totale Vastrecht Totale verbruikskosten per jaar kosten € 38,00 € 315,00 € 0,00 € 315,00 € 11,00 € 20,00

bron: www.energie.nl Verbruik Vincent en Simone: 1.750 kWh per jaar.

Vind maar eens een goede energieleverancier! Het liefst ook nog één met lage prijzen. Dat valt niet mee. De prijzen die de Nederlandse consumenten betalen voor elektriciteit behoren tot de hoogste van Europa. Dat blijkt uit cijfers van het CBS. Voor elektriciteit betaalden op 1 januari 2007 alleen de Denen en de Italianen meer.

11 Vincent en Simone zijn net verhuisd. Ze krijgen van hun energieleverancier een brief dat het voorschotbedrag van de energierekening € 280 per maand bedraagt. Ze vinden dit erg hoog. Vorig jaar was hun maandelijkse voorschotbedrag € 175 en kregen ze aan het eind van het jaar € 210 terug. Wat waren de energiekosten voor Vincent en Simone van vorig jaar? A € 1.890 B € 2.100 C € 3.150 D € 3.360 Gebruik informatiebron 3. 12 Het elektriciteitsverbruik van Vincent en Simone is momenteel 1.750 kWh per jaar. Hun leverancier is Caplara. Ze krijgen telefonisch een aanbod van Cogas. Dat aanbod komt neer op € 315 per jaar. →→ Hoeveel zijn Vincent en Simone goedkoper uit als ze op het aanbod van Cogas ingaan? Schrijf je berekening op.

13 De winters in Nederland worden steeds warmer. Simone denkt dat aardgas nu goedkoper zal worden. Vincent denkt juist dat de gasprijs zal stijgen. “De gasprijs is gekoppeld aan de prijs van aardolie”, zegt hij. →→ Geef een reden waarom Vincent gelijk kan hebben.

14 Vincent denkt dat ze bij hun keuze voor een energieleverancier niet alleen naar de prijs moeten kijken. “We kunnen wel allemaal alleen naar de laagste prijs voor de consument kijken, maar je moet ook kijken naar hoe de energie wordt geproduceerd. Anders levert het ons op den duur alleen maar maatschappelijke kosten op.” →→ Geef een argument voor de uitspraak van Vincent.

15 Simone heeft er nog eens over nagedacht. “Als de prijs voor energie erg hoog wordt, kan dat ook voordelen hebben”, zegt zij. “Op den duur zijn we dan misschien wel goedkoper uit.” →→ Geef twee argumenten voor de uitspraak van Simone. © ThiemeMeulenhoff

978900639664_Boek.indb 27

09-05-17 11:11

www.examenbundel.nl

examenbundels Nederlands Engels Duits Frans wiskunde biologie nask 1 nask 2 aardrijkskunde economie geschiedenis maatschappijkunde

Meer kans van slagen met de Examenbundel!

De Examenbundel bevat oefeningen

met uitleg bij de antwoorden, zodat je leert tijdens het oefenen.

dit schooljaar, dus je oefent altijd de juiste stof.

Test je kennis met de Oriëntatietoets en kijk voor meer tips om te slagen op www.examenbundel.nl.

Nederlands 2F biologie nask 1 nask 2 rekenen 2F wiskunde aardrijkskunde economie geschiedenis

2017|2018

vmbo vmbo kgt vmbo kgt vmbo gt vmbo vmbo kgt vmbo gt vmbo kgt vmbo gt

2017|2018

P.M. Leideritz

vmbo gt / mavo economie

vmbo gt / mavo

samengevat

De bundel is speciaal samengesteld voor

examenbundel

vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo (k)gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo

vmbo gt / mavo economie

Bundels voor al je vakken bestel je op

Jouw beste voorbereiding op je examen in 2018

Engels in de praktijk 978-90-06-07397-3 Duits in de praktijk 978-90-06-07396-6 Frans in de praktijk 978-90-06-07398-0

Al onze uitgaven zijn verkrijgbaar via de erkende boekhandel.

9789006391664_EB_vmEco_OS.indd 2-4

9 789006 391664

11/05/17 13:44