www.examenbundel.nl
examenbundels vmbo gt / mavo
Nederlands
978-90-06-39198-5
vmbo gt / mavo
Duits
978-90-06-39192-3
vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo
Engels Frans
wiskunde biologie nask 1
nask 2
vmbo (k)gt / mavo aardrijkskunde
978-90-06-39177-0
uitleg bij de antwoorden, zodat je leert tijdens het oefenen.
978-90-06-39165-7
De bundel is speciaal samengesteld voor dit
978-90-06-39194-7
978-90-06-39195-4 978-90-06-39178-7
978-90-06-39182-4
economie
vmbo gt / mavo
maatschappijkunde 978-90-06-39164-0
978-90-06-39166-4
Test je kennis met de OriĂŤntatietoets en kijk voor meer tips om te slagen op www.examenbundel.nl.
978-90-06-39189-3
samengevat Nederlands 2F
Meer kans van slagen met Samengevat!
vmbo kgt
nask 1
overzicht van alle examenstof.
vmbo
vmbo kgt vmbo kgt vmbo kgt vmbo gt
Samengevat biedt je een helder en beknopt
biologie nask 2
Engels/Duits/Frans in de praktijk zijn
rekenen 2F
theorieboekjes die geworteld zijn in de praktijk.
wiskunde
Met een compacte uitleg van grammatica en vele
aardrijkskunde
voorbeeldzinnen.
economie
2017|2018
vmbo
vmbo gt
2017|2018
vmbo gt / mavo
vmbo gt / mavo
vmbo kgt
ÂŽ
schooljaar, dus je oefent altijd de juiste stof.
examenbundel
geschiedenis
De Examenbundel bevat oefenexamens met
978-90-06-39199-2
vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo
Meer kans van slagen met de Examenbundel!
vmbo gt / mavo Nederlands
Bundels voor al je vakken bestel je op
M. Reints J. van Nassau
Nederlands
Jouw beste voorbereiding op je examen in 2018
geschiedenis
Engels in de praktijk Duits in de praktijk Frans in de praktijk
978-90-06-07397-3 978-90-06-07396-6 978-90-06-07398-0
Al onze uitgaven zijn verkrijgbaar via de erkende boekhandel.
9789006391985_EB_vmNed_omslag.indd 1
9 789006 391985
9/05/17 14:58
Deel 1.indd 1
26-04-17 16:16
2017|2018
vmbo gt / mavo
M. Reints J. van Nassau
Nederlands
Jouw beste voorbereiding op je examen in 2018
Deel 1.indd 1
26-04-17 16:16
Colofon Auteurs M. Reints J. van Nassau Vormgeving Maura van Wermeskerken, Apeldoorn Opmaak Grafivorm, Meppel
Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt. Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl
ISBN 978 90 06 39198 5 Eerste druk, eerste oplage, 2017 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2017 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.
Deel 1.indd 2
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
Voorwoord Met deze examenbundel kun je je goed voorbereiden op het centraal examen voor het vak Nederlands op niveau vmbo gt/mavo. Je kunt met deze examenbundel je schrijf- en leesvaardigheid oefenen in je eigen tijd en in je eigen tempo. De
examenbundel
bevat de volgende onderdelen:
oriëntatietoetsen Er zijn twee oriëntatietoetsen, één voor leesvaardigheid en één voor schrijfvaardigheid. De antwoorden vind je op www.examenbundel.nl. Na het invullen van je scores krijg je een handig studieadvies. deel 1
Hier vind je een overzicht van de theorie die je nodig hebt voor het centraal examen, met leerzame oefenopgaven. Dankzij de uitwerkingen, die zijn voorzien van duidelijke toelichtingen, kun je hier zelfstandig mee oefenen. Aan het eind van deel 1 is een lijst opgenomen met woorden die veel in examens voorkomen.
deel 2
In dit deel staan acht examens die zijn voorzien van uitwerkingen met duidelijke toelichtingen.
deel 3
Hierin vind je nog het examen 2017-I. De antwoorden vind je op www.examenbundel.nl. Op deze site kun je nog veel meer gratis oefenexamens downloaden.
bijlagen
Achter in deze bundel staan tabellen om je cijfer te bepalen voor het onderdeel leesvaardigheid van de in deel 2 opgenomen examens. Ook vind je er een register waarbij je examens kunt zoeken op onderwerpen uit de theorie.
Het centraal examen Nederlands vmbo gt 2018 wordt afgenomen op maandag 14 mei tussen 13.30 en 15.30 uur. De makers van de examenbundel wensen je daarbij alvast heel veel succes! Voor reacties, zowel van leerlingen als van docenten, houden wij ons graag aanbevolen. Mail naar vo@thiememeulenhoff.nl. Amersfoort, mei 2017
Opmerking De overheid stelt regels op die betrekking hebben op de specifieke examenonderwerpen in 2018, de hulpmiddelen die je tijdens je examen mag gebruiken, duur en datum van je examen, etc. Hoewel deze examenbundel met de grootst mogelijke zorgvuldigheid is samengesteld, kunnen auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de aanwijzingen die betrekking hebben op publicaties van de overheid. Het is altijd raadzaam je docent of onze website www.examenbundel.nl te raadplegen voor actuele informatie die voor jouw examen van belang kan zijn.
© ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 3
3
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 1
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
Inhoud 3 voorwoord
oriëntatietoets
7 nagaan wat je nu kunt 9 leesvaardigheid 19 schrijfvaardigheid
23
deel 1
het centraal examen: theorie met oefenopgaven
25 1
inleiding
26 26 27 27 28 29 30 30 31 31 32
2 leesvaardigheid 2.1 tekstsoorten 2.2 leesstrategieën 2.3 moeilijke woorden 2.4 beeld en opmaak 2.5 schrijfdoel en lezers 2.6 feiten en meningen 2.7 indeling van de tekst 2.8 deelonderwerpen 2.9 tekstrelaties en signaalwoorden 2.10 hoofdonderwerp en hoofdgedachte 33 2.11 samenvatting 34 2.12 oefeningen 50 50 50 51 51 51 52 53 54 55 56 57 58 59
3 schrijfvaardigheid 3.1 schrijfdoel 3.2 tekstsoort 3.3 lezerspubliek 3.4 beoordeling 3.5 schrijfplan 3.6 opbouw alinea 3.7 schrijfstijl 3.8 zakelijke brief / zakelijke e-mail 3.9 persoonlijke brief / persoonlijke e-mail 3.10 artikel 3.11 ingezonden stuk 3.12 formulier 3.13 oefeningen
64 4
77
deel 2
het centraal examen: acht examens met uitwerkingen
79 examen 2013-I 92 uitwerkingen 100 examen 2013-II 11 uitwerkingen 1 18 examen 2014-I 1 131 uitwerkingen 138 examen 2014-II 50 uitwerkingen 1 157 examen 2015-I 69 uitwerkingen 1 176 examen 2015-II 88 uitwerkingen 1 196 examen 2016-I 08 uitwerkingen 2 217 examen 2016-II 30 uitwerkingen 2
239
deel 3
het centraal examen: examen 2017-I
241 examen 2017-I
bijlagen cijferbepaling register
veelvoorkomende woorden in de examens
66 uitwerkingen oefeningen
© ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 5
5
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 1
26-04-17 16:16
oriĂŤntatietoets
7
Deel 1.indd 7
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 1
26-04-17 16:16
oriĂŤntatietoets leesvaardigheid nagaan wat je nu kunt Examenopgaven zijn vooral moeilijk doordat in een opgave vaak verschillende onderdelen van de examenstof aan de orde komen. Deze toets - geeft je een beeld van je kennis van de examenstof; - bestaat uit (aangepaste) examenvragen. Wanneer je de scores invoert op www.examenbundel.nl bij het onderdeel oriĂŤntatietoets voor vmbo Nederlands gt leesvaardigheid, krijg je te zien met welke hoofdstukken uit de examenbundel jij in ieder geval nog zou moeten oefenen. Na extra oefenen (in deel 1 van deze bundel) ben je klaar om aan de complete examens te beginnen (in deel 2 en 3 van deze bundel).
9
Deel 1.indd 9
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 1
26-04-17 16:16
oriëntatietoets leesvaardigheid
vmbo gt/mavo nederlands
oriëntatietoets leesvaardigheid Tekst 1 1 tekst
Het muzikale brein
5
10
15
20
25
30
35
40
(1) Waarom galmt de één moeiteloos en zuiver een nummer met de radio mee en kan de ander toon noch maat houden? Is muzikaliteit aangeboren of is het toch vooral een kwestie van oefening? Volgens Henkjan Honing, muziekwetenschapper van de Universiteit van Amsterdam, is muzikaliteit meer dan het bespelen van een instrument of het zuiver zingen van een lied. Er bestaat ook zoiets als muzikaliteit bij het luisteren naar muziek. Het kunnen onderscheiden van valse en zuivere muziek of het kunnen meeklappen op de maat telt ook als muzikaal. “Wij doen veel onderzoek naar muzikaliteit en het blijkt keer op keer dat mensen muzikaler zijn dan ze zelf denken.” (2) Veel mensen die meedoen aan luistertesten voor muzikaliteit, halen nog redelijke resultaten, terwijl ze zelf vinden dat ze a-muzikaal zijn. Ze vinden dat ze vals zingen, maar kunnen dan in ieder geval het onderscheid maken tussen zuiver en vals. Toondoven kunnen vals niet van zuiver onderscheiden. Ze hebben het niet eens door als twee liedjes door elkaar worden gespeeld. Echte toondoofheid komt zeer zelden voor. Sommige lijders aan toondoofheid zijn ermee geboren, maar je kunt het ook op latere leeftijd oplopen. Dat kan tijdelijk zijn, door een migraineaanval, of blijvend, als het muzikale brein door bijvoorbeeld een beroerte is aangetast. Niet toondoof, maar ‘gewoon minder muzikaal’, zijn vaak de mensen die zichzelf a-muzikaal vinden. (3) Uit Amerikaans onderzoek van Jenny Jaffran blijkt dat baby’s ‘muzikaal’ geboren worden. Vers uit de buik hebben kinderen een absoluut gehoor: © ThiemeMeulenhoff
GT-0011-a-10-1-b
Deel 1.indd 11
45
50
55
60
65
70
75
80
85
2
ze kunnen uit hun hoofd de exacte toonhoogte van een klank herkennen. In Nederland komt dit bij volwassenen alleen maar bij een enkeling voor. Jaffran liet in haar onderzoek baby’s van acht maanden en volwassenen een serie tonen horen. Vervolgens werden er hele kleine veranderingen in deze toonreeks aangebracht. De volwassen proefpersonen bleken de verschillen niet te ontdekken, de baby’s wel. Stuk voor stuk draaiden ze hun hoofdje naar de bron van het geluid, als ze iets ‘geks’ hoorden. (4) Men vermoedt dat het aangeboren absolute gehoor een hulpmiddel is bij het leren van taal, en dan met name die talen waarin het belangrijk is om kleine verschillen in accent of zinsmelodie te kunnen horen. De manier van uitspreken bepaalt dan de betekenis van een woord. Zulke talen heten ‘toontalen’. Een duidelijk voorbeeld van een toontaal is het Chinees. In het Chinees kan een woord op verschillende manieren of toonhoogten worden uitgesproken. Bij elke manier van uitspreken heeft het woord een andere betekenis. Ik vind het dan ook niet verwonderlijk dat in China veel meer mensen met een absoluut gehoor rondlopen dan in Nederland. Chinezen worden van jongs af aan blootgesteld aan fijne klankverschillen – wat overigens niet hoeft te betekenen dat ze ook muzikaler zijn. (5) Taal en muziek zijn met elkaar verbonden, maar niemand weet precies hoe. Sommigen denken dat muziek voortkomt uit emoties en de klanken die daarbij worden uitgestoten, bijvoorbeeld bij boosheid of liefde. Hoe het ook zij: taal en muziek hebben behoorlijk wat gemeenschappelijk. Zo geldt 11 lees verder ���
26-04-17 16:16
0riëntatietoets leesvaardigheid
90
95
100
105
110
115
120
Examenbundel 2017 | 2018
voor beide dat je je erin moet blijven oefenen. Volgens taalkundigen bestaat er een bepaalde periode voor het leren van een vreemde taal, die eindigt rond de puberteit. Na die periode zouden in het brein veranderingen plaatsvinden, die het aanleren van een andere taal bemoeilijken. Voor muziek geldt hetzelfde: je moet er vroeg mee in aanraking komen om echt muzikaal te worden. (6) Uit hersenonderzoek blijkt ook, dat taal en muziek veel van elkaar weg hebben. Zo bevindt het muzikale brein zich in de rechter hersenhelft, precies op de plek waar zich bij de meeste mensen aan de linkerkant het taalcentrum bevindt. Hoe meer je in aanraking komt met taal en muziek, hoe meer ontwikkeld deze hersendelen zijn. Ook voor andere vaardigheden geldt dat oefening haar sporen nalaat in het brein, maar het blijkt dat ‘taalknobbels’ en ‘muziekknobbels’ veel beter herkenbaar zijn dan andere artistieke knobbels of bijvoorbeeld een ‘wiskundeknobbel’. (7) Is het mogelijk muzikale vermogens op de een of andere manier te verbeteren? Volgens Henkjan Honing kun je met intensieve training best nog wel ergens komen. Héél intensieve training
125
130
135
140
145
150
wel te verstaan. Het is bekend dat het goed kunnen bespelen van een instrument voor ongeveer vijftig procent erfelijk bepaald is. De rest is een kwestie van oefening. Er is een duidelijk verband tussen uitblinken in muziek en het aantal uren oefening. Dat blijkt uit een onderzoek van de Zweedse psycholoog Anders Ericsson. Hij vergeleek het studiegedrag van drie groepen violisten: uitblinkers, gemiddelde violisten en muziekleraren. Het bleek dat de beste violisten gemiddeld tienduizend uur hadden geïnvesteerd in hun training. De goede violisten besteedden vijfduizend uur aan oefening en de muziekdocenten ‘slechts’ drieduizend uur. (8) Eén van de grootste muzikale genieën ooit, Wolfgang Amadeus Mozart, schreef in een brief, dat de mensen onderschatten hoeveel tijd en moeite het hem kostte om te zijn wie hij was: “Mensen vergissen zich als ze denken dat het bij mij allemaal vanzelf gaat. Ik kan je verzekeren dat niemand zoveel tijd heeft besteed aan oefening in de muziek als ik. Er is geen enkel beroemd musicus wiens muziek ik niet intensief bestudeerd heb. Niemand heeft er harder voor gewerkt dan ik …”
Naar een artikel van Floor van den Hout, Psychologie, mei 2008
1 De eerste alinea van een tekst kan onder meer de volgende functies hebben: 1 het vooraf geven van een samenvatting 2 de aanleiding noemen voor het schrijven van de tekst 3 het introduceren van een deskundige 4 enkele belangrijke vragen stellen over het onderwerp. Welke van de bovenstaande functies zijn op alinea 1 van de tekst Het muzikale brein van toepassing? A 1 en 2 B 1 en 3 C 1 en 4 D 2 en 3 E 2 en 4 F 3 en 4 GT-0011-a-10-1-b
12
Deel 1.indd 12
3
lees verder ���
© ThiemeMeulenhoff
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
oriëntatietoets leesvaardigheid
Gebruik de volgende informatie bij het beantwoorden van de vragen 2 en 3. We kunnen de tekst verdelen in vijf delen: Deel 1: alinea 1 Deel 2: alinea 2 Deel 3: alinea’s 3 en 4 Deel 4: alinea’s 5 en 6 Deel 5: alinea’s 7 en 8
2 Welk kopje geeft het beste de inhoud van deel 3 (alinea’s 3 en 4) weer? A Het absolute gehoor B Muzikale baby’s C Muzikaliteit in China D Toontalen
3 Welk kopje geeft het beste de inhoud van deel 5 (alinea’s 7 en 8) weer? A Ontwikkeling muzikale vermogens B Oorzaak beroemdheid Mozart C Studiegedrag muziekdocenten D Veel of weinig talent
4 Op welke manier sluit alinea 8 aan op alinea 7? A Alinea 7 en 8 vormen een tegenstelling. B Alinea 8 geeft een voorbeeld bij wat in alinea 7 staat. C Alinea 8 noemt een oorzaak van wat in alinea 7 staat. D In alinea 8 wordt de inhoud van alinea 7 afgezwakt.
5 ‘Chinezen worden van jongs af aan blootgesteld aan fijne klankverschillen’ (regels 76-78). Welk gevolg daarvan wordt in dezelfde alinea (4) genoemd? A Chinezen leren gemakkelijk een vreemde taal. B Chinezen vinden hun eigen taal beter ontwikkeld dan andere talen. C In China komt een absoluut gehoor vaker voor dan in Nederland. D In China weten mensen gemiddeld meer van muziek dan in andere landen.
6 ‘Zo geldt voor beide dat je je erin moet blijven oefenen.’ (regels 88-90) Welk gevolg van deze oefening wordt in alinea 6 genoemd? A Hersendelen voor taal en muziek worden dan meer ontwikkeld. B Mensen zijn minder goed in staat andere vaardigheden aan te leren. C Ook andere vaardigheden van mensen profiteren van die oefening. D Taal en muziek gaan steeds meer op elkaar lijken.
7 Een schrijver van een artikel kan gebruik maken van 1 feiten 2 de eigen mening 3 de mening van anderen. De schrijfster van dit artikel maakt gebruik van: A alleen 1 C 1 en 3 B 1 en 2 D 1, 2 en 3
8 Wat is het voornaamste doel van de schrijfster met deze tekst? de lezers A ervan overtuigen dat contact met muziek op jonge leeftijd belangrijk is B ervan overtuigen dat oefening voor taal en muziek belangrijk is C informeren over het feit dat mensen muzikaler zijn dan ze vaak denken D informeren over het onderwerp ‘muzikaliteit van mensen’
© ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 13
13
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 14
gen wel voldoende licht. Maar het per(4) soneel, dat vooral over de gangen 15 loopt of ’s nachts werkt, krijgt binnen 0riëntatietoets leesvaardigheid Examenbundel 2017 | 2018 niet genoeg licht.” Dat zou volgens het 60 UMC wel eens de oorzaak kunnen zijn 9 Welke van de volgende zinnen geeft het beste de hoofdgedachte van de tekst Het van het hoge ziekteverzuim in de muzikale brein weer? verpleging. A Baby’s hebben een absoluut gehoor, wat een belangrijke rol speelt bij het leren (2) Daarom onderzoekt het UMC sa20 van een taal. menmensen, met eenmaar lichtfabrikant en een aan65 B Er bestaan verschillen tussen de muzikaliteit van er zijn maar tal arbodiensten of daglichtlampen het weinigen toondoof. C Er zijn weinig mensen a-muzikaal en door te oefenen kun jezouden goed een instrument ziekteverzuim kunnen terugbespelen. dringen. Bij de proef is de gewone tlD Taal en muziek zijn sterk met elkaar verbonden en zijn beide te ontwikkelen dooreen daarom vervangen door 25 verlichting oefening. set van verschillende tl-buizen: een 70 paar met een warmere witte kleur, en een paar met een koelere blauwe kleur. Gedurende de dag spelen de Tekst 2 2 samenvattingsopdracht tekst 30 buizen onafhankelijk van elkaar met de lichtsterkte, waardoor de intensiteit en 75 Krijgt u genoeg daglicht? kleur van het licht veranderen. Dit alles om het natuurlijke daglicht na te bootginnen een ideevan te krijgen waarom 45 sen. (1) Als je ’s morgens binnenstapt, is Dewe resultaten het experiment (5) het licht koel wit van kleur op de aflichtpas zo’neind verkwikkende werking dit jaar bekend. Welheeft. viel 35 zijn deling oncologie van het Utrechts MeHet Rense antwoord werd begin jaren zevenhet op dat toen personeelsle80 disch Centrum (UMC). Tegen een uur tig bijtijdens toevaleen ontdekt – verrassend den verbouwing op eengeannoeg afdeling bij blinden. Mensen die naze een 5 of elf wordt de verlichting feller en wardere moesten werken, zo ongeluk blind weer werden, functioneerden mer van kleur en wie ’s avonds de 50 snel mogelijk terug wilden: op deover het algemeen Pasprettiger. wandeur uit 2 stapt, laat de afdeling achter in afdeling werken prima. blijkt veel 40 ze Tekst neer hun beschadigde oogkort omwaarom estheeen nauwelijks waarneembaar vleugje (3) Niemand wist tot voor 85 tische redenen werd positief vervangen door rood. “Met deze verlichtingsproef prolicht onze stemming beïnvloedt Krijgt u genoeg daglicht? eenwaarom glazen lichttherapie oog, ging hetgunstig mis: zewerkt we daglicht te simuleren”, legt 10 beren en sliepen slecht en raakten Inmiddels volledig beprojectleider Christiaan Rense uit. “De 55 bij depressieve klachten. patiënten liggen aan het raam, dieiskrijontregeld. we een idee te krijgen waarom 45 ginnen (1) Als je ’s morgens binnenstapt, genlicht wel voldoende hetaf-per(4) “Duidelijk was dat licht meer heeft. met het koel wit vanlicht. kleurMaar op de licht zo’n verkwikkende werking GT-0011-a-10-1-b 4 soneel,oncologie dat vooralvan over gangenMehet oog deed dan zichtdeling hetdeUtrechts Het antwoord werdalleen begindingen jaren zevenloopt of ’s nachts werkt,Tegen krijgt een binnen baar Licht had kennelijk ook 15 disch Centrum (UMC). uur tig bijmaken. toeval ontdekt – verrassend geinvloed ons gevoel, onsdie welbevinniet licht.” Dat zoufeller volgens het 60 noeg elfgenoeg wordt de verlichting en warbijop blinden. Mensen na een 5 of UMCvan welkleur eensen dewie oorzaak kunnen den, onze energie en productiviteit,” blind werden, functioneerden mer ’s avonds de zijn 50 ongeluk van het in achter de vertelt Wout van Bommel, hoogleraar over het algemeen prima. Pas wandeur uit hoge stapt,ziekteverzuim laat de afdeling in verpleging. verlichtingskunde en lichtdeskundige neer hun beschadigde oog om estheeen nauwelijks waarneembaar vleugje (2) Daarom onderzoekt het UMC sabij Philips Lighting. moest er iets 20 rood. tische redenen werd“Dus vervangen door “Met deze verlichtingsproef proin het oog zitten wat iets onze men met lichtfabrikant en een aan65 een glazen oog, ging het in mis: ze herwe een daglicht te simuleren”, legt 10 beren senen regelt Het zou tal arbodiensten of daglichtlampen het slechten enstimuleert.” raakten volledig projectleider Christiaan Rense uit. “De 55 sliepen echter nog dertig jaar duren voor dat ziekteverzuim zouden kunnen patiënten liggen aan het raam,terugdie krijontregeld. ‘iets’ gevonden werd. Pas in 2002 dringen. Bij de proeflicht. is deMaar gewone tlgen wel voldoende het per(4) “Duidelijk was dat licht meer met kwam grotedan doorbraak: naastzichtde verlichting vervangen door een 25 soneel, datdaarom vooral over de gangen het oogdedeed alleen dingen staafjes en deLicht kegeltjes op het netset van tl-buizen: een 70 baar of verschillende ’s nachts werkt, krijgt binnen maken. had kennelijk ook 15 loopt paargenoeg met eenlicht.” warmere wittevolgens kleur, en vlies, die en omtrekken waaropkleuren ons gevoel, ons welbevinniet Dat zou het 60 invloed een paar koelere blauwe nemen, werd een derde type lichtgeUMC wel met eenseen de oorzaak kunnen zijn den, onze energie en productiviteit,” kleur. de dag spelen voeligeWout cel ontdekt. Van Bommel: “Devan hetGedurende hoge ziekteverzuim in dede vertelt van Bommel, hoogleraar buizen onafhankelijk van elkaar met de ze cellen vangen licht op en geven dat 30 verpleging. verlichtingskunde en lichtdeskundige door aan de hypofyse, een orgaantje lichtsterkte, waardoor dehet intensiteit 75 bij Daarom onderzoekt UMC sa-en Philips Lighting. “Dus moest er ietsin 20 (2) kleurmet van een het licht veranderen. Dit alles dehet hersenen dat wat de aanmaak vanheroog zitten iets in onze men lichtfabrikant en een aan65 in omarbodiensten het natuurlijke na te boothormonen regelt.” senen regelt en stimuleert.” Het zou tal ofdaglicht daglichtlampen het sen. De resultaten vankunnen het experiment (5) Daglicht heeft jaar invloed op voor de proechter nog dertig duren dat ziekteverzuim zouden terugzijn pas eind ditproef jaar bekend. Wel viel ductiegevonden van tweewerd. hormonen het dag35 dringen. ‘iets’ Pas indie 2002 Bij de is de gewone tl© het ThiemeMeulenhoff 14 Rense daarom nachtritme bepalen: stresshormoon het op dat toen personeelsle80 kwam de grote doorbraak: naast de vervangen door een 25 verlichting cortisol en slaaphormoon denvan tijdens een verbouwing op een en het de kegeltjes op hetmelatonetset verschillende tl-buizen: een an70 staafjes nine. Hoe meer daglicht de netvliesceldere met afdeling ze zo paar een moesten warmere werken, witte kleur, en vlies, die kleuren en omtrekken waarlen opvangen, hoederde meer type de aanmaak snel paar mogelijk terug wilden: een met weer een koelere blauweop denemen, werd een lichtge26-04-17 16:16
sterkte vergelijkbaar met daglicht vertelt Wout van Bommel, hoogleraar zouden de energierekeningen de pan verlichtingskunde en lichtdeskundige uitrijzen. bij Philips Lighting. “Dus moest er iets oriëntatietoets leesvaardigheid (7) In het UMC hebben ze het anders nederlands in hetgt/mavo oog zitten wat iets in onze her65 vmbo 110 opgelost. “Bij nabootsen van daglicht senen regelt en stimuleert.” Het zou is niet alleen de intensiteit van belang, echter nog dertig jaar duren voor dat maar ook de kleuren tellen mee,” legt ‘iets’ gevonden werd. Pas in 2002 Christiaan Rense van Medilux uit. kwam de grote doorbraak: naast de “Blauw licht onderdrukt de aanmaak 70 staafjes en de kegeltjes op het net115 van het slaaphormoon, rood licht wekt vlies, die kleuren en omtrekken waarhet op. Dat gebeurt ook buiten. nemen, werd een derde type lichtge’s Avonds wordt het licht roodachtiger; voelige cel ontdekt. Van Bommel: “Dedan ga je ontspannen. Overdag is het ze cellen vangen licht op en geven dat geel-blauw.” In de gangen van de 75 door aan de hypofyse, een orgaantje in 120 afdeling oncologie is het hetzelfde. de hersenen dat de aanmaak van “Met het blote oog zie je het niet, maar hormonen regelt.” (5) Daglicht heeft invloed op de proworden we slaperig. Kortom: wie overhet lichaam merkt het wel,” aldus ductie van tweelicht hormonen die hetzal dagvoldoende binnenkrijgt, 90 dag Rense. nachtritme bepalen: het stresshormoon 80 ’s (8) De lichtinstallatie van het UMC nachts heerlijk slapen.” cortisol het slaaphormoon melato125 volgt deze veranderingen in het dag(6) Maaren krijgen we wel de juiste hoenine. Hoelicht? meerIndaglicht de zit netvliescelveelheid de zomer het wel licht maar liefst drie keer per 24 uur, noot 1 luxde = eenheid of maat voor lichtsterkte, len opvangen, hoe meer de aanmaak snor: op een zonnige dag valt er zo’n zodat verpleegkundigen in alle drie 1) lux, hoe feller het licht van het slaaphormoon lux oponderdrukt de diensten het volledige verloop van 95 honderdduizend het netvlies. wordt. Bommel: hoe sterker 85 Op het gewone daglicht meekrijgen. ReneenVan bewolkte dag“En twintigduizend. de aanmaak van melatonine overdag Maar wie in de winter naar kantoor 130 se: “Aan het eind van een avonddienst onderdrukt wordt, hoe meer erauto, vrijkomt gaat, stapt in het donker in de zit moeten mensen rapporten schrijven in de nacht. Van het slaaphormoon acht uur lang binnen onder tl-buizen voor de overdracht. Met het koel-friswe slaperig. Kortom: wie overhet witte lichaam hetze wel,” van slechts vijfhonderd lux, en vertrekt se, lichtmerkt voelen zichaldus daarbij 100 worden binnenkrijgt, zal Rense. 90 dag een stuk fitter. Vervolgens krijgen ze rondvoldoende een uur of licht vijf wanneer het weer 4 lees ��� (8) De van het ’s nachts slapen.” watlichtinstallatie rood licht voordat ze UMC het dondonker is.heerlijk Dat betekent veel teverder weinig 135 nog volgtindeze veranderingen in het dag125 ker (6) krijgen we wel de lichtMaar om alert, productief enjuiste vrolijkhoete stappen, zodat de ontspanning veelheid In dediep zomer zit het wel licht maar liefst drie keer per 24 uur, blijven enlicht? ’s nachts te kunnen kan beginnen.” snor: op een zonnige dag valt er zo’n zodat verpleegkundigen in alle drie (9) Dede huidige norm voor verlichtings105 slapen. Maar van een verlichtings1) lux met de diensten hetwerk volledige verloop 95 honderdduizend op het netvlies. sterkte op het is alleen geba-van sterkte vergelijkbaar daglicht GT-0011-a-10-1-b het gewone RenOp een bewolkte dag twintigduizend. seerd op de daglicht vraag ofmeekrijgen. je voldoende kunt 140 zouden de energierekeningen de pan se: “Aan het eind van een avonddienst Maar wie in de winter naar kantoor 130 uitrijzen. zien. Nu er meer bekend is over de gaat, in het donkerzeinhet de anders auto, zit moeten mensen schrijven (7) In stapt het UMC hebben invloed van licht rapporten op de hormoonproacht uur lang binnen onder tl-buizen voor de overdracht. Met het koel-frisductie, moet die norm voor binnenlicht 110 opgelost. “Bij nabootsen van daglicht slechts lux,van en vertrekt se, wittebijgesteld, licht voelen ze zich daarbij 100 van worden adviseert hoogis niet alleenvijfhonderd de intensiteit belang, stuk fitter. Vervolgens krijgen ze tot rond of vijf wanneer het weer leraar Van Bommel. “De mens heeft maar een ook uur de kleuren tellen mee,” legt 145 een nog wat rood licht voordat ze het dondonker is. Dat betekent veel te weinig 135 Christiaan Rense van Medilux uit. 200 jaar geleden altijd buiten gewerkt. licht omlicht alert, productiefde enaanmaak vrolijk te ker zodat de ontspanning “Blauw onderdrukt Dat in westappen, dat de afgelopen twee eeuwen ’s nachts dieprood te kunnen kan van heten slaaphormoon, licht wekt in debeginnen.” kantoren en fabrieken over het 115 blijven Maar van een verlichtings(9) Dehebben huidige gezien, norm voor verlichtings105 slapen. hoofd heeft waarhet op. Dat gebeurt ook buiten. het problemen werk is alleen gebasterkte vergelijkbaar met roodachtiger; daglicht schijnlijkopveel veroorzaakt. ’s Avonds wordt het licht 150 sterkte seerd op de vraag of je voldoende kunt 140 zouden de energierekeningen de pan dan ga je ontspannen. Overdag is het Bij koel wit licht op kantoor van achtuitrijzen. zien. Nu lux er meer bekend is over geel-blauw.” In de gangen van de honderd zal de mens zich eendestuk In hetoncologie UMC hebben het anders invloed van licht afdeling is hetzehetzelfde. beter voelen danop bij de hethormoonprogebruikelijke, 120 (7) “Bij nabootsen van niet, daglicht ductie, die norm voorlux.” binnenlicht 110 opgelost. slappe, moet gele licht van 500 “Met het blote oog zie je het maar worden bijgesteld, adviseert hoogis niet alleen de intensiteit van belang, leraar van Van Anouk Bommel. mens heeft tot maar ook de kleuren tellen mee,” legt Naar 145 een artikel van“De Wechem, Christiaan Rense van Medilux uit. 200 jaar geleden altijd buiten Psychologie Magazine, november 2007 gewerkt. “Blauw licht onderdrukt de aanmaak Dat we dat de afgelopen twee eeuwen van het slaaphormoon, rood licht wekt in de en fabrieken over het 115 noot 1 lux = eenheid of maat voor lichtsterkte, vergelijkbaar metkantoren de watt-sterkte van lampen: hoofd hebben gezien, heeft waarhet op. Dat gebeurt ook buiten. noot 1 meer lux = eenheid of feller maat voor vergelijkbaar met de watt-sterkte van lampen: hoe meer hoe lux, hoe het lichtsterkte, licht ’s Avonds hetlicht licht roodachtiger; 150 schijnlijk veel problemen veroorzaakt. lux, hoewordt feller het dan ga je ontspannen. Overdag is het Bij koel wit licht op kantoor van 15 acht© ThiemeMeulenhoff geel-blauw.” In de gangen van de honderd lux zal de mens zich een stuk beter voelen dan bij het gebruikelijke, 120 afdeling oncologie is het hetzelfde. slappe, gele licht van 500 lux.” “Met het blote oog zie je het niet, maar
Deel 1.indd 15
140
145
150
5
26-04-17 16:16
0riĂŤntatietoets leesvaardigheid
Examenbundel 2017 | 2018
10 Vat de tekst Krijgt u genoeg daglicht? samen in maximaal 160 woorden. Besteed in je samenvatting aandacht aan de volgende punten: 1 het uiteindelijke doel van de proef met verlichting; 2 de aanleiding om de proef uit te voeren; 3 welke ontdekking men deed in 2002 over de werking van het oog; 4 wat het uiteindelijke gevolg is van voldoende daglicht voor mensen; 5 wat het gevolg is van te weinig licht in de winter; 6 wat de bedoeling is van de kleur blauw bij de lichtproef; 7 wat de bedoeling is van de kleur rood bij de lichtproef; 8 welk advies Van Bommel geeft. Maak er een goedlopend geheel van. Gebruik geen telegramstijl. Tel het aantal woorden en zet dat aantal bij je samenvatting. Zet de titel erboven.
Tekst 3 tekst 3
Een betere wereld voor mens en dier
Naar een advertentie in de Volkskrant,18 april 2008
16
Deel 1.indd 16
Š ThiemeMeulenhoff
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
oriĂŤntatietoets leesvaardigheid
11 Wat is A dat B dat C dat D dat
het voornaamste doel van deze advertentie? de jacht op ijsberen wordt gestopt de lezers iets gaan doen tegen klimaatverandering de overheid zich zal gaan inspannen om het aantal ijsberen op peil te houden meer mensen de Noordpool gaan bezoeken nu het nog kan
12 Waarom is de ijsbeer op de foto gemaakt van letters? A De letters verwijzen naar de tekst van de advertentie. B Dit was makkelijker dan een echte ijsbeer te fotograferen. C Een foto van een ijsbeer valt weg tegen de witte achtergrond. D Niet iedereen kan een ijsbeer herkennen van een foto.
Š ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 17
17
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 18
26-04-17 16:16
oriĂŤntatietoets schrijfvaardigheid nagaan wat je nu kunt Deze toets - is een voorbeeld van hoe de examenstof getoetst kan worden; - bestaat uit een (aangepaste) examenvraag. Op www.examenbundel.nl vind je een uitwerking van deze schrijfopdracht. Meer schrijfopdrachten kun je oefenen in deel 1.3 schrijfvaardigheid. Daar vind je ook alle informatie die je nodig hebt voor de schrijfopdracht op het centraal examen.
19
Deel 1.indd 19
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 20
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
oriëntatietoets schrijfvaardigheid
oriëntatietoets schrijfvaardigheid Verplaats je in de volgende situatie en bedenk daarbij dat als er in de opdracht ‘je’, ‘jou(w)’of ‘jij’ staat, het dus over jou gaat. Je bent thuis en je ziet toevallig een tv-programma over Nederlanders in het buitenland. Het gaat over gepensioneerden die overwinteren in Spanje, maar ook over avonturiers die lang geleden naar bijvoorbeeld Amerika vertrokken om daar een bestaan te kunnen opbouwen. Ook zie je au-pairs, die alleen voor kost en inwoning één of twee jaar gaan werken bij een gezin in een grote stad ergens in Europa. En er worden mensen geïnterviewd die in het buitenland een bedrijf of een camping hebben gekocht. Als belangrijkste redenen om naar het buitenland te gaan, bijvoorbeeld naar een land als Spanje, worden in het programma genoemd: het aangename weer, de ruimte en de mooie natuur. Maar ook de manier van leven en de vriendelijkheid van de mensen in het nieuwe land spreken de emigranten aan. Van de landen waar men naartoe is geëmigreerd, komen vooral de positieve zaken aan bod; van Nederland worden vooral de minder prettige kanten genoemd: in Nederland slibben de wegen en de steden dicht en met de milieuverontreiniging wordt het ook maar niet beter. En dan bestaan hier die eindeloze reeksen regeltjes en voorschriften die regelmatig worden veranderd. Het programma maakt je nieuwsgierig. Je wilt meer weten over wonen en werken of studeren in het buitenland, ook al zou dat maar voor één jaar of een paar jaar zijn. In het televisieprogramma worden onder meer de ambassades als informatiebron genoemd. Je komt in actie en gaat een brief schrijven naar de Spaanse ambassade. Het adres vind je op internet: Ambassade van Spanje in Nederland, Lange Voorhout 50, 2514 EG, Den Haag. Een brief Schrijf een brief aan de Spaanse ambassade, ter attentie van de afdeling Emigratie. Dateer de brief op 2 mei 2016. Besteed aandacht aan deze punten: • jezelf voorstellen: naam, leeftijd, schooltype; • de aanleiding voor het schrijven van de brief; • twee positieve kanten van wonen en werken in het buitenland die ook in het tv-programma zijn genoemd; • een negatief aspect van Nederland uit het tv-programma; • vragen naar algemene informatie over verblijven in het buitenland; • vragen naar verblijven in het buitenland voor jongeren; • vragen naar een eventuele minimumleeftijd; • vragen naar naam en e-mailadres van een vereniging van geëmigreerde Nederlanders in Spanje; • informeren naar internetsites met informatie over emigreren; • een bedankje.
© ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 21
21
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 22
26-04-17 16:16
deel 1 het centraal examen theorie met oefenopgaven 1 2 3 4
inleiding leesvaardigheid schrijfvaardigheid veelvoorkomende woorden in de examens
uitwerkingen oefeningen
23
Deel 1.indd 23
26-04-17 16:16
Deel 1.indd 24
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
1 inleiding Het examen Het centraal vmbo-examen lees- en schrijfvaardigheid voor de gemengde en theoretische leerweg (niveau 2F) duurt twee uur. Bij leesvaardigheid krijg je vragen en opdrachten bij een aantal teksten. Bij schrijfvaardigheid krijg je één of een paar schrijfopdracht(en). In dit deel vind je een overzicht van de theorie die je nodig hebt voor het centraal examen. Neem de theorie goed door. Aan het eind van dit deel kom je ook een woordenlijst tegen. Hierin staan woorden die vaak op het examen voorkomen. Soorten vragen Bij leesvaardigheid kun je verschillende soorten vragen verwachten. – Meerkeuzevraag: je kiest een antwoord uit drie of vier antwoordmogelijkheden. – Open vraag: je formuleert zelf een antwoord. – Vraag naar een citaat: je noemt een woord, woordgroep of zin uit de tekst. – Matrixvraag: je kiest verschillende antwoorden in een tabel. – Samenvattingsopdracht: je vat een tekst samen aan de hand van een aantal punten, waarbij je niet meer dan een aangegeven aantal woorden mag gebruiken. Tips meerkeuzevragen – Lees elke vraag intensief. Je kunt pas een goed antwoord geven als je precies weet wat er wordt gevraagd. – Probeer bij meerkeuzevragen eerst zelf het antwoord te bedenken en kijk dan pas naar de gegeven antwoordmogelijkheden. – Als je twijfelt bij een meerkeuzevraag, streep dan eerst de antwoorden weg waarvan je zeker weet dat die fout zijn. – Kies telkens voor het beste antwoord en let niet op de vorige vragen. Bedenk dat de antwoordmogelijkheden in alfabetische volgorde staan. Daardoor moet je soms vaker achter elkaar hetzelfde antwoord, bijvoorbeeld A, kiezen. Tips voor het examen – Verdeel de twee uur examentijd goed over de verschillende onderdelen. – Houd daarom tijdens het examen de tijd in de gaten. – Blijf niet te lang bezig met één vraag. Je kunt later nog eens naar deze vraag kijken. – Probeer op tijd klaar te zijn zodat je de laatste minuten kunt gebruiken voor de vragen waarover je twijfelt. – Check dan ook of je wel alle vragen hebt beantwoord.
© ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 25
25
26-04-17 16:16
Examenbundel 2017 | 2018
2 leesvaardigheid
2.1 tekstsoorten In het examen leesvaardigheid op niveau 2F kun je drie soorten teksten tegenkomen: informatieve teksten, zoals: - artikelen uit kranten en populaire tijdschriften; - het alledaagse nieuws in de krant; - standaardformulieren; - schema’s en schematische informatie; - notities; - teksten van internet met doorklikpunten (hyperlinks). instructieve teksten, zoals: - korte instructieteksten; - aanwijzingen en gebruiksaanwijzingen; - recepten. betogende teksten, zoals: - artikelen uit kranten en populaire tijdschriften; - reclameteksten; - advertenties; - folders. In de vmbo-examens leesvaardigheid in deze examenbundel krijg je steeds vier teksten te lezen: drie artikelen uit kranten en tijdschriften en een advertentie. Bij de advertentie en bij twee van de artikelen worden vragen gesteld. Van het derde artikel moet je een samenvatting maken.
26
Deel 1.indd 26
Š ThiemeMeulenhoff
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
leesvaardigheid
2.2 leesstrategieën Je kunt op verschillende manieren lezen: - globaal; - zoekend; - intensief.
Globaal lezen doe je voor een eerste indruk: waar gaat de tekst over, wat voor standpunten kom je tegen, hoe denkt de schrijver over het onderwerp? Het is handig een tekst eerst even globaal te lezen voordat je de vragen gaat beantwoorden. Zoekend lezen is wat je doet als je bepaalde informatie uit de tekst moet halen. Er wordt bijvoorbeeld gevraagd: ‘Welke voorbeelden staan er in alinea 4?’ Dan zoek je eerst alinea 4 op. Vervolgens lees je de eerste zin daarvan. Staat daar niet wat je zoekt, dan hoef je die zin niet aandachtig te lezen. Ga meteen verder naar de tweede zin. Geeft die een voorbeeld, lees die zin dan wel goed. En zo verder. Al lezend zoek je naar het antwoord op de vraag. Intensief lezen is zorgvuldig lezen, langzaam, met alle aandacht die je kunt opbrengen. Voor veel vragen moet je een bepaald deel van de tekst intensief lezen om het goede antwoord te kunnen geven. En de vragen zelf moet je altijd intensief lezen. Een voorbeeld. Een vraag die in alle examens voorkomt: ‘Wat is de hoofdgedachte van de tekst?’ Meestal is dat een meerkeuzevraag: je krijgt vier zinnen te lezen, en jij moet bepalen welke van die vier zinnen de hoofdgedachte weergeeft. Dan moet je in ieder geval alle vier die zinnen goed, dus intensief lezen.
2.3 moeilijke woorden
Achter de betekenis van moeilijke woorden kun je komen door - te vragen; - informatie uit de rest van de tekst te halen; - het woordenboek te raadplegen. Het kan gebeuren dat je een deel van een tekst niet begrijpt, doordat je bepaalde woorden niet kent. Er zijn drie manieren om dat probleem op te lossen. De eerste manier: iemand anders vragen wat dat woord betekent. Normaal een goede methode, maar tijdens het examen natuurlijk niet. De tweede manier: informatie uit de rest van de tekst halen. Stel je voor: de schrijver bespreekt de fileproblemen op de snelwegen. Hij pleit voor ‘drastische’ maatregelen. En je weet niet wat ‘drastisch’ betekent. Maar de maatregelen die de schrijver bepleit, zijn niet mis: hij wil ingrijpende maatregelen. Dan begrijp je dus, zonder het woord te kennen, wat hij met ‘drastisch’ bedoelt: zoiets als ‘ingrijpend’. De derde manier: eenvoudig het woordenboek gebruiken. Dat mag tijdens het examen. Doe het als je een belangrijk woord niet kent. Geeft het woordenboek verschillende betekenissen, dan moet je weer naar de rest van de tekst kijken om te zien welke betekenis het best past.
© ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 27
27
26-04-17 16:16
leesvaardigheid
Examenbundel 2017 | 2018
2.4 beeld en opmaak
Het beeld en de opmaak van de tekst worden bepaald door: - titel; - tussenkopjes; - illustraties; - lettertypes; - tekst- en alinea-indeling. De titel van een tekst maakt duidelijk waar de tekst over gaat. Maar vaak is hij ook bedoeld om de aandacht te trekken. De meeste advertenties hebben een vetgedrukte kop. Soms staat de kop in een kader, of in een wolk – van alles kan. Bij een bijzondere opmaak van de kop van een advertentie kan worden gevraagd: waarom is die kop zo weergegeven? Dan kan het bijvoorbeeld zijn dat hij op die manier goed opvalt. Of het is gedaan omdat het past bij de stijl van de adverteerder. Om je wat houvast te geven in de tekst, gebruikt een schrijver vaak tussenkopjes. Die geven aan waar een nieuw gedeelte van de tekst begint. Ze zijn vooral handig bij het globaal en bij het zoekend lezen. Illustraties, dus foto’s en tekeningen, kunnen je helpen te begrijpen wat in de tekst wordt bedoeld. Ze brengen in beeld wat in de tekst met woorden wordt gezegd. In advertenties en brochures zijn illustraties bedoeld om de aandacht te trekken. Vaak zeggen ze iets over de sfeer van het bedrijf. Of over de stijl van het merk. Om een illustratie goed te begrijpen is het vaak nodig de tekst te lezen. Illustraties trekken dus niet alleen je aandacht, ze prikkelen je ook de tekst intensief te lezen. De tekst kan zo zijn opgemaakt dat je meteen ziet wat de inleiding is en waar de eigenlijke tekst begint. Belangrijke begrippen zijn vaak vetgedrukt. Inleidende opmerkingen zijn vaak schuingedrukt. In krantenartikelen is de eerste alinea meestal vet. Daar lees je een samenvatting van het belangrijkste nieuws. In de rest van het artikel wordt dat uitgewerkt. Op die manier zie je snel wat je kunt overslaan als je haast hebt. In de reclame wordt ook rekening gehouden met de sfeer die het gebruikte lettertype oproept. Letters kunnen zakelijk zijn, of vrolijk, of vriendelijk enzovoort. Vragen over de lettertypes gaan altijd over de samenhang tussen het lettertype en de inhoud. Let bij de globale lezing op de tekstindeling. Stel meteen vast tot waar de inleiding loopt en de kern van de tekst begint. En kijk hoe de tekst aan het slot wordt afgerond. Let bij het intensieve lezen op de alinea-indeling. De stappen in de tekst worden per alinea gezet. In een goedgeschreven tekst staat in iedere alinea één zin waar het eigenlijk om gaat.
28
Deel 1.indd 28
© ThiemeMeulenhoff
26-04-17 16:16
vmbo gt/mavo nederlands
leesvaardigheid
2.5 schrijfdoel en lezers
De schrijver kan verschillende doelen hebben: - informatie verstrekken; - overtuigen; - een mening geven; - tot handelen aanzetten; - amuseren; - gevoelens oproepen/uitdrukken. Sommige teksten zijn bedoeld om te informeren. Dat zijn teksten met veel feitelijke gegevens. De schrijver behandelt ze zonder dat hij zijn eigen mening geeft. Andere teksten zijn bedoeld om je ergens van te overtuigen. In zulke teksten vertelt de schrijver wat hij vindt. En hij maakt duidelijk waarom hij dat vindt. Hij doet dat met de bedoeling dat je het met hem eens zult zijn. Meestal geeft de schrijver van zo’n tekst ook nog meningen van anderen weer. Dat is dan om je te laten zien dat zijn eigen argumenten het sterkst zijn. Soms is het belangrijkste doel van de schrijver een mening geven zonder dat hij je wil overtuigen. Het kan zijn eigen mening zijn, maar ook de mening van iemand anders. Zulke teksten informeren je over een bepaalde kwestie en maken duidelijk hoe je over die kwestie kunt denken. Er zijn ook teksten die als doel hebben: tot handelen aanzetten. Vaak zijn dat advertenties die je aansporen een bepaald product te kopen. Maar het kan ook een gewone tekst zijn die je moet overhalen lid te worden van een vereniging, bijvoorbeeld. Is een tekst geestig geschreven of is het een grappig verhaal, dan wil de schrijver je kennelijk amuseren of vermaken. Dat geldt soms ook voor plaatjes bij een tekst. De schrijver kan in een tekst zijn mening weergeven, maar hij kan er ook zijn gevoelens in uitdrukken. In dat geval maakt hij duidelijk waarom een bepaalde kwestie hem boos maakt, of vrolijk, verdrietig, angstig of gelukkig. Veel teksten zijn mengvormen. Een tekst die bedoeld is om je ergens van te overtuigen, is vaak ook informatief. Een tekst waarin de schrijver een mening weergeeft, kan geestig geschreven zijn en dus ook de bedoeling hebben om te amuseren. Daarom wordt er meestal niet gevraagd naar het doel van de schrijver, maar naar het belangrijkste doel. De schrijver van een tekst heeft meestal goed voor ogen welk lezers hij wil bereiken. Een advertentie bijvoorbeeld die de lezer oproept donateur te worden van een stichting, is kennelijk bedoeld voor lezers die nog geen donateur zijn. Eindigt de advertentie met ‘Daarom willen wij onze donateurs bedanken. Zij maken het mogelijk ons werk te doen’, dan is hij duidelijk bedoeld voor de lezers die al wel donateur zijn. Vaak kun je uit de slotregels van een advertentie opmaken voor welke lezers hij is bedoeld.
© ThiemeMeulenhoff
Deel 1.indd 29
29
26-04-17 16:16
www.examenbundel.nl
examenbundels vmbo gt / mavo
Nederlands
978-90-06-39198-5
vmbo gt / mavo
Duits
978-90-06-39192-3
vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo
Engels Frans
wiskunde biologie nask 1
nask 2
vmbo (k)gt / mavo aardrijkskunde
978-90-06-39177-0
uitleg bij de antwoorden, zodat je leert tijdens het oefenen.
978-90-06-39165-7
De bundel is speciaal samengesteld voor dit
978-90-06-39194-7
978-90-06-39195-4 978-90-06-39178-7
978-90-06-39182-4
economie
vmbo gt / mavo
maatschappijkunde 978-90-06-39164-0
978-90-06-39166-4
Test je kennis met de OriĂŤntatietoets en kijk voor meer tips om te slagen op www.examenbundel.nl.
978-90-06-39189-3
samengevat Nederlands 2F
Meer kans van slagen met Samengevat!
vmbo kgt
nask 1
overzicht van alle examenstof.
vmbo
vmbo kgt vmbo kgt vmbo kgt vmbo gt
Samengevat biedt je een helder en beknopt
biologie nask 2
Engels/Duits/Frans in de praktijk zijn
rekenen 2F
theorieboekjes die geworteld zijn in de praktijk.
wiskunde
Met een compacte uitleg van grammatica en vele
aardrijkskunde
voorbeeldzinnen.
economie
2017|2018
vmbo
vmbo gt
2017|2018
vmbo gt / mavo
vmbo gt / mavo
vmbo kgt
ÂŽ
schooljaar, dus je oefent altijd de juiste stof.
examenbundel
geschiedenis
De Examenbundel bevat oefenexamens met
978-90-06-39199-2
vmbo gt / mavo vmbo gt / mavo
Meer kans van slagen met de Examenbundel!
vmbo gt / mavo Nederlands
Bundels voor al je vakken bestel je op
M. Reints J. van Nassau
Nederlands
Jouw beste voorbereiding op je examen in 2018
geschiedenis
Engels in de praktijk Duits in de praktijk Frans in de praktijk
978-90-06-07397-3 978-90-06-07396-6 978-90-06-07398-0
Al onze uitgaven zijn verkrijgbaar via de erkende boekhandel.
9789006391985_EB_vmNed_omslag.indd 1
9 789006 391985
9/05/17 14:58