A
W.B. ten Brinke e.a.
1
werkboek havo/vwo aardrijkskunde voor
de onderbouw
A 1
werkboek havo/vwo aardrijkskunde voor
de onderbouw
Auteurs / redacteuren drs. W.B. ten Brinke drs. Chr. de Jong drs. J.H.A. Padmos
2
Methodeoverzicht
Colofon
978 90 06 43827 7
basisboek
978 90 06 43821 5 978 90 06 43868 0 978 90 06 43823 9 978 90 06 43870 3 978 90 06 43825 3 978 90 06 43872 7
lesboek 1 vwo werkboek 1vwo lesboek 2 vwo werkboek 2 vwo lesboek 3 vwo werkboek 3 vwo
De Geo werkboek 1 hv is een onderdeel van de aardrijkskundemethode De Geo Geordend. De grondleggers van deze methode zijn prof. dr. R. Tamsma, H. Dragt en W.A. Hofland (sinds 1968) en J. Bos en dr. J. Hofker (sinds 1970).
978 90 06 43815 4 978 90 06 43862 8 978 90 06 43817 8 978 90 06 43864 2 978 90 06 43819 2 978 90 06 43866 6
lesboek 1 havo/vwo werkboek 1 havo/vwo lesboek 2 havo/vwo werkboek 2 havo/vwo lesboek 3 havo/vwo werkboek 3 havo/vwo
978 90 06 43811 6 978 90 06 43858 1 978 90 06 43813 0 978 90 06 43860 4
lesboek 1 vmbo-t/havo werkboek 1 vmbo-t/havo lesboek 2 vmbo-t/havo werkboek 2 vmbo-t/havo
978 90 06 43807 9 978 90 06 43854 3 978 90 06 43809 3 978 90 06 43856 7
lesboek 1 vmbo-kgt werkboek 1 vmbo-kgt lesboek 2 vmbo-kgt werkboek 2 vmbo-kgt
978 90 06 43803 1 978 90 06 43850 5 978 90 06 43805 5 978 90 06 43852 9
lesboek 1 vmbo-b(k) werkboek 1 vmbo-b(k) lesboek 2 vmbo-b(k) werkboek 2 vmbo-b(k)
online-arrangement
www.degeo-online.nl
Vormgeving HollandseWerken / Marc Freriks, Zwolle Opmaak DeltaHage bv, Den Haag Cartografisch tekenwerk en grafieken EMK, www.emk.nl Bureauredactie Text & Support/Marjon Koolen, Beusichem
Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff is dé educatieve mediaspecialist en levert educatieve oplossingen voor het Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Middelbaar Beroepsonderwijs en Hoger Onderwijs. Deze oplossingen worden ontwikkeld in nauwe samenwerking met de onderwijsmarkt en dragen bij aan verbeterde leeropbrengsten en individuele talentontwikkeling. ThiemeMeulenhoff haalt het beste uit élke leerling. Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze educatieve oplossingen: www.thiememeulenhoff.nl of via de Klantenservice 088 800 20 15 ISBN 978 90 06 43862 8 Negende editie, eerste druk, tweede oplage 2015 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.
Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.
De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
3
Inhoud
Inhoud 1
2
3
4
Canada: dichtbij en veraf
4
Start §1 Canada: een groot en leeg land §2 Inzoomen op Calgary §3 Bronnen: De ligging van Calgary §4 Canada in de atlas Anders Actief • Zoom in: Route naar school • Keuzemenu Finish
17 18 20
Landschapszones op aarde
22
Start §1 Leven in het Amazonegebied §2 Leven in een droog gebied: Mali §3 De Inuit op Groenland §4 Bewoonbare aarde Anders Actief • Zoom in: De bergen in! • Keuzemenu Finish
22 23 26 30 33
Zuidoost-Azië: cultuur en ontwikkeling
41
Start §1 Thailand: een andere wereld §2 De cultuur van Zuidoost-Azië §3 Arm en rijk in Zuidoost-Azië §4 Bronnen: Regio in beeld - Indonesië Anders Actief • Zoom in: Regio in beeld • Keuzemenu Finish
41 42 45 48 51
Je eigen omgeving in beeld
60
Start §1 De inrichting van een wijk §2 De Kinkerbuurt: inrichting en bewoners §3 Stad of platteland? §4 Bronnen: Onderzoek je eigen buurt Anders Actief • Zoom in: Een rapportcijfer voor je buurt! • Keuzemenu Finish
60 61 64 67 70
4 5 8 11 13
36 37 39
55 56 58
72 73 76
4
Canada: dichtbij en veraf
1
Start
Canada: dichtbij en veraf Hoofdvraag
c Bekijk de foto van Calgary. Schrijf twee verschillen op met Nederland. 1
Hoe gebruik je kaarten bij aardrijkskunde?
2
Deelvragen §1 §2 §3 §4
Hoe kun je kaarten over Canada goed lezen? Waarom moet je bij aardrijkskunde inzoomen en uitzoomen? Welke soorten afstanden zijn er in de aardrijkskunde? Hoe gebruik je de Grote Bosatlas?
3 a Hoe zou jij het vinden om te verhuizen naar een ander land?
b Naar welk land zou je het liefst verhuizen?
1
Maak de quiz over Canada.
Streep de foute antwoorden door. a Canada is net zo groot / 24 keer zo groot / 240 keer zo groot als Nederland. b Canada heeft 3,5 / 35 / 350 / 1.000 miljoen inwoners. c Als het in Nederland zomer is, is het in Canada zomer / herfst / winter / lente. d In Canada is het in de winter meestal kouder / warmer dan in Nederland. e Canada ligt op 500 / 5.000 / 50.000 km van Nederland. f Het bekendste dier van Canada is de kangoeroe / grizzlybeer / springbok / wolf. g Twee grote steden in Canada zijn Toronto en Montréal / Johannesburg en Kaapstad / Sydney en Melbourne. h De afstand oost-west in Canada is ongeveer 500 / 5.000 / 50.000 km. 2
Lees in je lesboek de tekst in de Start en bekijk de foto’s.
a Wat bedoelt Desiree met haar Nederlandse ‘roots’?
c Waarom naar dat land?
d Ligt dat land ver weg van Nederland of dichtbij?
e Wat zou je daar het meest missen?
f
Wat zou je daar het minst missen?
4
Blader samen met je buurman of buurvrouw hoofdstuk 1 door.
Welke foto’s vinden jullie het meest bij Canada horen? Schrijf twee nummers op in W1. Zet erachter waarom jullie die foto’s uitkiezen. W1
Twee ‘echte’ Canada-foto’s in hoofdstuk 1.
Foto figuur/bron
b Desiree vertelt over haar leven in Canada. Schrijf twee verschillen op met Nederland. 1 2
figuur/bron
Waarom?
§1
5
Canada: een groot en leeg land
1 Canada: een groot en leeg land
§
1
Lees in je lesboek Een groot land en bekijk figuur 1.
2
Lees in je lesboek Een dunbevolkt land.
a Wat is bevolkingsdichtheid?
a Waaraan kun je zien dat figuur 1 een overzichtskaart is?
b Zet in W2 de cijfers en letters van de topografie op de juiste plek. Gebruik hierbij figuur 1. Steden (in volgorde van grootte) 1 Toronto 6 2 Montréal 7 3 Vancouver 8 4 Ottawa 9 5 Calgary 10 Wateren I Grote Oceaan II Atlantische Oceaan III Noordelijke IJszee
b De bevolkingsdichtheid reken je uit met de rekensom: aantal inwoners = bevolkingsdichtheid oppervlakte Reken uit: In Nederland wonen 16.750.000 mensen op een oppervlakte van 41.500 km². De bevolkingsdichtheid van Nederland is dan:
c In Canada wonen 35.000.000 mensen op een oppervlakte van bijna 10.000.000 km². De bevolkingsdichtheid van Canada is dan:
Edmonton Québec Winnipeg Hamilton Halifax
d Wat valt je op als je de bevolkingsdichtheid van Canada en Nederland met elkaar vergelijkt? IV Hudsonbaai V Baffinbaai VI Labradorzee
Provincies A Ontario D Saskatchewan B Québec E Alberta C Manitoba F British Columbia c Vul in en streep het foute antwoord door.
3 a Kleur Nederland in W3. b Wat zegt W3 over de oppervlakte van Canada in vergelijking tot Nederland?
De hoogste berg van Canada is de (
m).
Die berg ligt in het oosten / westen van het land.
W2 0
500
W3
Topografie van Canada. 1.000 km
0
1 : 70.000.000
500
Oppervlakte van Canada en Nederland. 1.000 km
1 : 70.000.000
Groenland (DEN.)
IJSLAND
Alaska (V.S.)
CANADA
Nederland
VERENIGDE STATEN
6
1
Canada: dichtbij en veraf
W4 0
500
W5
Oppervlakte van Canada en Europa. 1.000 km
1 : 65.000.000
0
Temperatuur in Canada.
500
1.000 km
1 : 70.000.000
sz e IJ Noordelijk
Alaska (V.S.)
5
ee
Groenland (DEN.) 5 4
br ad o
La
4
5
2 Hudsonbaai
2
2
2 3
2
2
VERENIGDE STATEN
O
aa ce
n
Atla nti
sc he
1
4
4
3
1
rzee
2
gemiddelde temperatuur in januari in graden Celsius
c Kleur Canada in W4. d Wat zegt W4 over de oppervlakte van Canada in vergelijking tot Europa?
1
+5 tot 0
3
–10 tot –20
2
0 tot –10
4
–20 tot –30
5
4
Lees nog eens in je lesboek Een dunbevolkt land en bekijk figuur 3.
a Over welk onderwerp gaat de kaart?
5
–30 tot –40
Bekijk in je lesboek figuur 2 t/m 4. Lees ook de tekst Susie the bear.
a Kleur W5 in. Gebruik oplopende kleuren, dus bijvoorbeeld van licht naar donker. b Vul in. Hoe noordelijker je komt, hoe de temperatuur. c Vergelijk W5 met figuur 3 in je lesboek. Wat valt je op?
b Streep het foute antwoord door en vul in. Het is een overzichtskaart / thematische kaart, omdat d Hoe weet je dat de twee foto’s niet in het noordelijkste deel van Canada zijn genomen? c Beschrijf de bevolkingsspreiding van Canada.
6
d Leg uit hoe het komt dat de bevolking ongelijk is verspreid over het land.
Lees in je lesboek Kaartvaardigheden en bekijk figuur 1 en 3.
a Wat is de titel van de kaarten? figuur 1 figuur 3 b Hoeveel inwoners hebben de volgende steden? Toronto Halifax
§1
7
Canada: een groot en leeg land
c Hoe heet de hoofdstad van Canada?
b Pak een liniaal. Hoeveel centimeter is het in een rechte lijn van Vancouver
d Wat is de hoogteligging van Edmonton?
naar Québec? Ongeveer
– de omgeving van Calgary:
inwoners per km²
– Nunavut:
inwoners per km²
7
km in werkelijkheid.
Dat is
e Wat is de bevolkingsdichtheid in:
cm.
c Pak een liniaal. Hoeveel centimeter is het in een rechte lijn van Calgary naar Winnipeg? Ongeveer km in werkelijkheid.
Dat is
Bekijk in je lesboek figuur 1.
cm.
a Wat is de schaal van de kaart? 8 Dat betekent: 1 cm op de kaart is
cm m of
in werkelijkheid. Dat is km. W6
Anders actief
Zoek op internet foto’s van Canada. Op www.degeo-online.nl vind je links naar goede sites. Kies foto’s uit verschillende delen van Canada. (Gebruik daarbij de tekst over Canada in §1.) Geef op een kaart aan waar de foto’s zijn genomen. Zet de kaart en de foto’s bij elkaar in één document.
Uittreksel van §1.
Herhaling
Een groot land u Aardrijkskunde gaat over
9
Maak het uittreksel in W6 af.
Stuk van het aardoppervlak = gebied of
10
Verkleinde tekening van een gebied =
Maak de proeftoets van §1 op www.degeo-online.nl.
kaart: kaart met steden, rivieren, zeeën, bergen, wegen en spoorlijnen (figuur 1). : beschrijving van een plaats of een gebied.
Een dunbevolkt land u
Bevolkingsdichtheid = aantal
Kaart met één onderwerp =
kaart.
Thema figuur 3 = Het zuiden van Canada is
bevolkt.
Het noorden van Canada is
bevolkt. is ongelijk.
De Het noorden van Canada is te
om er te wonen.
Kaartvaardigheden u
Vier dingen nodig bij
:
: onderwerp en/of gebied op de kaart,
: betekenis van kleuren en symbolen,
: hoeveel het gebied is verkleind,
Wat moet je leren?
per km².
LB • • • •
waar aardrijkskunde over gaat de bevolkingsspreiding in Canada het verschil tussen overzichtskaarten en thematische kaarten welke vier dingen nodig zijn bij kaartlezen
WB • • • • •
W2: topografie van Canada W3 en W4: de oppervlakte van Canada W5: de temperatuur in Canada opdracht 6: oefenen met kaartlezen opdracht 7: afstanden uitrekenen met de schaal
Begrippen bevolkingsdichtheid, bevolkingsspreiding, gebied, kaart, kaartlezen, legenda, overzichtskaart, regio, schaal, thematische kaart, topografie www.degeo-online.nl
8
Canada: dichtbij en veraf
1
2 Inzoomen op Calgary
§
1
W7 0
e Op welke kaart is het gebied groter, in figuur 6 of in
Lees in je lesboek Downtown als middelpunt en bekijk de grote foto in de Start.
figuur 7?
Downtown.
100
Bo
200 m
wR
1 : 13.500
3 iv e r
Bekijk in je lesboek figuur 5 en 7.
a Hoe kun je zien dat het downtown is?
Chinatown
foto:
DOWNTOWN CALGARY
Glenbow Museum Olympic Plaza Calgary Tower
plattegrond: Street
Avenue
a Wat wordt bedoeld met downtown?
b In downtown kun je 16 km lopen zonder buiten te komen. Tussen de wolkenkrabbers zijn verbindingen gemaakt op zo’n 4,50 m (15 voet) boven de straat: de +15 Skywalk. Bedenk waarom die in Calgary nodig is.
b Wat zijn kenmerken van downtown? Streep de foute antwoorden door. 1 laagbouw / hoogbouw 2 dicht op elkaar / ruim opgezet 3 kantoren, hotels, winkels / huizen 4 rechte straten / slingerende straten 5 weinig groen / veel groen c Welke van de vijf kenmerken uit opdracht 1b kun je goed zien op de grote foto in de Start? Schrijf de nummers op.
c Hoe herken je de +15 Skywalk op de plattegrond?
4 d Kleur in W7 drie straten rood en drie avenues geel. Kleur ook de legenda. e Wat voor soort kaart is W7?
2
Lees in je lesboek Buitenwijken: laagbouw en bekijk figuur 5, 6 en 9.
a Waarvoor wordt de meeste ruimte in Calgary gebruikt? Kies uit: wonen, werken, recreatie (parken, sportvelden) en verkeer.
b Vergelijk figuur 9 met figuur 5. Wat zijn drie kenmerken van de wijk in figuur 9?
Bekijk in je lesboek figuur 6 en 7.
a Hoe kun je zien waar downtown ligt in figuur 6?
1 2
b Beschrijf de ligging van downtown in de stad.
3 c Waar zou jij liever willen wonen: in downtown of in een buitenwijk?
c Wat geeft het blauw omlijnde rechthoekje in figuur 6 aan?
In d Hoeveel is 1 cm op de kaart in werkelijkheid? figuur 6
m, figuur 7
m
, omdat
§2
5
9
Inzoomen op Calgary
6
Lees in je lesboek Desiree in Calgary en bekijk W8. Gebruik ook figuur 6 en 9.
a Hoe kun je zien waar het huis en de school van Desiree in W8 liggen?
b Teken zelf in W8 de kortste route van haar huis naar school. W8
200 m
A PL
CE PLA
LE
RD VA
P A RK
E B OU
MARTIN BROOK
MARTIN CROSS IN G
schaal.
figuur 6 en 7
schaal.
b Welke kaarten kun je het beste gebruiken als je de ligging wilt weten van: – de Calgary Tower:
figuur
– de stad Toronto:
figuur
– de woonwijk van Desiree:
figuur
m
N TI AR M
– van Calgary naar Toronto
km
– van noord naar zuid in Calgary
km
d Vul in. Als je achtereenvolgens kijkt naar figuur 1, 6 en 7, dan ben je aan het Als je achtereenvolgens kijkt naar figuur 7, 6 en 1, dan ben
AD
MARTINRIDGE C R
NT CE ES
RO
MARTI ND AL
MARTIN CROSSING RISE
LINK
LEVARD
MÉT I S TR AIL
Martindale Park
E DG MARTIN R I
MA RTI N PA R K WAY
figuur 1
– van Calgary Tower naar Chinatown
MARTIN CROSSING DRIVE
MARTIN CROSSING CRESCENT
a Schrijf op welk schaalniveau de kaarten hebben.
c Bereken de afstanden:
EEN GR
CE
MARTHA’S HAVEN GARDENS
SE CLO A’S S A’ TH MARR E E N G
HA MAR THA’S
N VE
U MARTINDALE B O
N VE MART HA H A’S
1 : 10.000
RTH MA
A’S RTH
100
MA
0
Route naar school.
Lees in je lesboek Schaalniveaus en gebruik figuur 1, 6 en 7. Gebruik ook het overzicht van schaalniveaus in figuur 8.
LE DA
D AR EV UL BO
straat
bebouwing
huis Desiree
onverharde straat
Crossing Park School
ingang school
je aan het 7
Gebruik in je lesboek figuur 6.
a Kleur W9 in. Gebruik de kleuren die in de legenda staan. W9
Bevolkingsdichtheid Calgary.
spoorwegovergang
sneltram
0
1
2,5
5 km
aantal inwoners per km²
1 : 500.000
minder dan 1.000 1 geel
1
c Hoe ver moest zij lopen naar school? (Gebruik de schaal van
A
d Hoeveel minuten lopen is dat ongeveer?
2
1
1 C
e Hoeveel kilometer ligt haar huis van downtown? Gebruik daarbij figuur 6 in het lesboek. (Meet de afstand in een rechte lijn = hemelsbreed.)
f
2 rood
1
minuten.
Ongeveer
3.000 - 5.000
B
m.
de kaart.) Ongeveer
1 1
km.
Hoeveel meter of kilometer woon jij zelf van het centrum van jouw woonplaats?
g Is dat verder weg of juist dichterbij?
D 1
1
1.000 - 3.000 meer dan 5.000
10
Canada: dichtbij en veraf
b Wat voor soort kaart is dit?
W10
kaart.
Een c Op welk schaalniveau is de kaart?
Uittreksel §2.
Downtown als middelpunt u Stadscentrum van Calgary = Kenmerken: hoge
d Waar is de bevolkingsdichtheid het hoogst?
A
straten.
Kaart met alle straten en gebouwen =
Buitenwijken: laagbouw u
Kenmerken woonwijken: met vrijstaande huizen.
1
B
2 straten in woonwijken:
C
3 veel groen:
D 8
die dicht
op elkaar staan. Ook: lange,
e Waarom is de bevolkingsdichtheid heel laag bij de letters A t/m D?
Ruim opgezette buitenwijken =
Bekijk nog eens figuur 3 in je lesboek.
a Op welk schaalniveau is de kaart?
Schaalniveaus = de aarde dichterbij halen:
u van een
b Wat was de verklaring voor het verschil in bevolkingsdichtheid tussen het zuiden en het noorden van Canada (§1)?
naar een
Uitzoomen: van een
naar een
gebied. gebied.
Vijf schaalniveaus (figuur 8). Voorbeeld van werken op verschillend schaalniveau: bevolkingsdichtheid binnen Calgary (
schaal)
en binnen Canada (
schaal)
c Wat valt je op als je de bevolkingsdichtheid van Calgary in figuur 3 en in W9 met elkaar vergelijkt?
Wat moet je leren? LB 9
1
Anders actief
In deze opdracht ga je oefenen met Google Maps. Je zoomt in op Calgary en maakt een wandeling door de straten in downtown en in een woonwijk. (Gebruik daarbij de tekst over Calgary in §2.) Ook zoom je in op je eigen omgeving. Ga naar www.degeo-online.nl en maak de opdracht die daar staat.
Herhaling 10 Maak het uittreksel in W10 af. 11 Maak de proeftoets van §2 op www.degeo-online.nl.
• wat de verschillen zijn tussen downtown en de suburbs • wat het verschil is tussen inzoomen en uitzoomen • de vijf schaalniveaus (figuur 8) WB • opdracht 6: schaalniveau van kaarten • werken met Google Earth Begrippen bevolkingsdichtheid, bevolkingsspreiding, inzoomen, plattegrond, schaal, schaalniveau, suburb, uitzoomen, voorstad www.degeo-online.nl
§3
11
Bronnen: De ligging van Calgary
3 Bronnen: De ligging van Calgary
§
1
3
Gebruik in je lesboek bron 1.
a Welke twee landschappen uit de tekst van bron 1 kun je op de foto herkennen?
Gebruik in je lesboek bron 7.
Leg uit waarom Calgary de bijnaam Cowcity heeft.
1 2 b In welke richting kijk je op de foto: oost of west?
4
Gebruik in je lesboek bron 3.
a Leg uit wat de absolute afstand is. c Streep de foute antwoorden in W11 door. 2
Gebruik in je lesboek bron 6.
b Schrijf op welk schaalniveau de kaarten hebben.
a Wat is het belangrijkste verschil in gemiddelde temperatuur tussen De Bilt en Calgary?
kaart A:
schaal.
kaart B:
schaal.
c Bekijk kaart A. Wat is de absolute afstand van Calgary naar: b Schrijf in W12 de vier seizoenen op de juiste plek onder de koppen. c Reken uit hoeveel uren zon er zijn en hoeveel millimeter neerslag er jaarlijks valt in De Bilt en Calgary. Schrijf de uitkomsten in de laatste kolom. d Wat zijn twee verschillen tussen Calgary en De Bilt?
– Edmonton:
ongeveer
km
– Seattle (V.S.):
ongeveer
km
d Naar welke plaats in kaart B is het verschil tussen de absolute afstand en de afstand over de weg het grootst? Leg ook uit waarom. Naar
1
, omdat
e Naar Vancouver is er ook een groot verschil tussen de afstand over de weg en de absolute afstand. Hoe komt dat?
2
W11
Het landschap rond Calgary.
Landschap ten westen van Calgary
Landschap ten oosten van Calgary
hoogteligging
tot 1.000 m / meer dan 1.000 m
tot 1.000 m / meer dan 1.000 m
hoogteverschillen
veel / weinig
veel / weinig
landschap
heuvels en hooggebergte / prairie
heuvels en hooggebergte / prairie
bodemgebruik
vooral akkers en weilanden / akkers en bos
vooral akkers en weilanden / akkers en bos
W12
Zon en neerslag in De Bilt en in Calgary.
dec jan feb
mrt apr mei
jun jul aug
sep okt nov
De Bilt –
aantal uur zon
164
457
565
292
–
neerslag (in mm)
193
176
214
220
353
645
890
506
35
93
196
75
Calgary –
aantal uur zon
–
neerslag (in mm)
totaal
12
5
Canada: dichtbij en veraf
Gebruik in je lesboek bron 2, 3 en 4.
a Wat is de absolute afstand tussen Calgary en Banff? km b Wat is de relatieve afstand tussen Calgary en Banff? – met de auto: – met de fiets: c Door een sneeuwstorm moet je stoppen en overnachten in een hotel. Welke van de twee soorten afstanden verandert daardoor?
W13
1
Uittreksel §3.
Bron 1 Hoogteligging van Calgary:
m
Ten oosten van de stad ligt een (
met akkers en weilanden).
Ten westen van de stad ligt een Bron 2, 3, 4 en 5 Absolute afstand =
Relatieve afstand = afstand in
d Wat gebeurt er als je 20 km per uur sneller mag rijden op de snelweg tussen Calgary en Banff? Streep de foute antwoorden door. De absolute afstand wordt korter / wordt langer / blijft gelijk. De relatieve afstand wordt korter / wordt langer / blijft gelijk. e Maak een berekening van de relatieve afstand van Calgary naar St. John’s als je 100 km per uur rijdt. Denk ook aan rustpauzes, maaltijden, overnachtingen en tanken onderweg. Ongeveer
De absolute afstand blijft altijd De relatieve afstand is voor iedereen Bron 6 Klimaat Calgary: Temperatuur overdag in juli:
en zonnig. °C.
De winters zijn De chinook = Bron 7
6
Gebruik in je lesboek bron 5.
Ontstaan van Calgary:
Bedenk samen met je buurman of buurvrouw hoe de reistijd naar de familie van Desiree op Vancouver Island kan afnemen of toenemen. Afnemen:
9
1
Maak de proeftoets van §3 op www.degeo-online.nl.
2 3 Toenemen: 1
Wat moet je leren? LB
2
• wat de landschappen en het klimaat zijn in Calgary • wat het verschil is tussen absolute en relatieve afstand • waarom de relatieve afstand voor iedereen anders is
3 7
Anders actief
In deze opdracht ga je routes uitzetten in de omgeving van Calgary. Dat doe je met behulp van Google Maps. Je berekent de afstanden in absolute en relatieve afstand. Ga naar www.degeo-online.nl en maak de opdracht die daar staat.
Herhaling 8
Maak het uittreksel in W13 af.
WB • wat het verschil in klimaat is tussen Calgary en De Bilt • waardoor de relatieve afstand verandert (opdracht 5 en 6) Begrippen absolute afstand, hooggebergte, hoogteligging, hoogvlakte, prairie, relatieve afstand www.degeo-online.nl
§4
13
Canada in de atlas
4 Canada in de atlas
§
1
Gebruik de kaarten van hoofdstuk 1 in je lesboek.
Vul de figuur- en bronnummers op de juiste plek in. a de lokale schaal:
figuur
b de regionale schaal:
bron
c de nationale schaal:
figuur
bron
bron
d de continentale schaal: bron e de mondiale schaal:
c Welke steden liggen op de volgende coördinaten? 36° N.B. en 140° O.L. 23° Z.B. en 43° W.L. 67° N.B. en 33° O.L. d Vul met behulp van figuur 10 de steden op hoge en lage breedte in. Hoge breedte:
figuur Lage breedte:
2
Lees in je lesboek Ligging van Calgary op aarde en bekijk figuur 11.
Vul in W14 de nummers 1 t/m 10 op de juiste plek in. 1 evenaar 6 noorderbreedte 2 Noordpool 7 zuiderbreedte 3 Zuidpool 8 nulmeridiaan 4 noordelijk halfrond 9 breedtecirkel (parallel) 5 zuidelijk halfrond 10 lengtecirkel (meridiaan) W14
Het opdelen van de aarde in breedte en lengte.
4
Bekijk in je lesboek figuur 12 en 13. Gebruik ook figuur 1.
a Liggen de plaatsen in het noorden of zuiden van Canada?
b Aan welke kenmerken kun je zien dat de plaatsen in het noorden liggen?
c Welke van de twee plaatsen ligt volgens jou het noordelijkst?
5
Lees in je lesboek Hoe gebruik je de atlas – Bladwijzer. Gebruik de atlas.
a Zoek op de bladwijzer op wat het kaartnummer van Canada (Noord-Amerika) is. b Is dit een overzichtskaart of een thematische kaart? kaart, omdat
Een
3
Bekijk in je lesboek figuur 10.
a Wat zijn de coördinaten van Calgary?
c Beschrijf de absolute ligging van Canada. Vul in en streep door. Canada ligt tussen en ° N.B. / Z.B. en tussen
b Streep de foute antwoorden door. Calgary ligt op het noordelijk / zuidelijk halfrond, op westerlengte / oosterlengte. Jakarta ligt op het noordelijk / zuidelijk halfrond, op westerlengte / oosterlengte. Jouw woonplaats ligt op het noordelijk / zuidelijk halfrond, op westerlengte / oosterlengte.
en
° O.L. / W.L.
d Zoek met behulp van de bladwijzer ook de kaartnummers op van: Midden-Nederland
Zuidoost-Azië
Afrika
Italië
14
6
Canada: dichtbij en veraf
Lees in je lesboek Hoe gebruik je de atlas – Algemene Inhoud. Gebruik de atlas.
a Op welke bladzijden staat de inhoudsopgave in de atlas?
b Zoek via de inhoud de kaart De aarde - Oorspronkelijke plantengroei. Hoe kun je zien dat het in het noorden van Canada koud is?
8
1
Lees in je lesboek Hoe gebruik je de atlas – Legenda. Gebruik de atlas.
a Neem in de atlas de kaart Noord-Amerika voor je. Waar kun je de volledige legenda van deze kaart vinden?
b Welke van de zes kolommen moet je gebruiken?
c Hoeveel inwoners hebben Montréal en Winnipeg? Montréal: Winnipeg: c Noteer een verschil met het landschap in Nederland.
d Hoe herken je de hoofdstad van Canada?
e Hoe zijn de grenzen aangegeven? d Zoek met behulp van de inhoud ook de kaartnummers van:
landsgrens:
lijn
provinciegrens:
lijn
– Nederland - Bevolking 9
– Afrika - Bevolkingsdichtheid – Europa - Staatkundig – Australië - Neerslag 7
Lees in je lesboek Hoe gebruik je de atlas – Register. Gebruik de atlas.
a Vul W15 in. Gebruik daarbij het Register van topografische namen. b Zoek in het Trefwoordenregister de wereldkaart Officiële landstalen. Dat is kaartnummer c Wat zijn de twee officiële talen in Canada?
Zet de nummers 1 t/m 5 op de juiste plek in de invulrondjes. 1 bladwijzer alfabetische lijst van alle onderwerpen van de kaarten 2 inhoud betekenis van de kleuren en symbolen op de kaarten 3 register van kaart met vakken waarin de topografische namen nummers van de kaartbladen staan 4 trefwoordenregister alfabetische lijst van alle namen van plaatsen, rivieren en bergen 5 legenda de nummers en de titels van alle atlaskaarten
en W15
Vijf plaatsen in de atlas.
Plaats Nizjnevartovsk Bobbio Zhengzhou Ouagadougou Albuquerque
Kaartblad
Kaartvak
Land
§4
15
Canada in de atlas
W16
Topografie van werelddelen en oceanen.
1
5
Herhaling 12
1
a Welke onderdelen in de atlas heb je nodig bij het zoeken naar:
2 3
A
C 3
6
4
B
5
2
6
C B
4
C
– de betekenis van een rode lijn op een kaart –B de kaart 4 De wereld - Bevolking – kaarten over het onderwerp mijnbouw – een plaats waar je nog nooit van hebt gehoord – een kaart van Afrika
6
C
7
b De coördinaten van een plaats zijn 52° N.B. en 5° O.L. Die plaats ligt ten noorden / ten zuiden van de evenaar.
C
C
5
2
4
Op de breedtecirkel (of:
) van 5° / 52°.
De plaats ligt ten oosten / ten westen van de nulmeridiaan. 7
Op de
van 5° / 52°.
Het is de plaats Calgary / Jakarta / Amsterdam / Rome. 10 Gebruik de atlas. Schrijf de namen van de werelddelen en oceanen op die in W16 staan. Werelddelen
13 Maak het uittreksel van §4 op www.degeo-online.nl. Maak de proeftoets van §4 op www.degeo-online.nl.
1
Wat moet je leren?
2 3
LB
4
• hoe je de aarde opdeelt in breedte- en lengtecirkels • hoe je de bladwijzer, de inhoud, het register en de legenda gebruikt in de atlas
5 6
WB
7
• hoe je werkt met de atlas voor het opzoeken van kaarten en plaatsen met behulp van de bladwijzer, de inhoud en het register • hoe je de ligging van een plaats beschrijft (N.B./Z.B. en O.L./W.L.) • de herhaling in opdracht 12
Oceanen A B C 11
Anders actief
In deze opdracht doe je een wedstrijd in topografie. Verdeel de klas in groepjes. Elk groepje zet stippen en nummers (1 t/m 16) op de kaart van W17 met behulp van de coördinaten in W18. Ook vullen jullie de namen van de hoofdsteden en landen in W18 in. Gebruik daarbij de atlaskaart De Wereld - Staatkundig. Jullie beginnen allemaal tegelijk. Het groepje dat als eerste klaar is, en alles goed heeft ingevuld, heeft gewonnen. Starten maar!
Begrippen absolute ligging, breedtecirkel, breedteligging, evenaar, gebied, hoge breedte, lage breedte, lengteligging, meridiaan, noordelijk halfrond, noorderbreedte, Noordpool, nulmeridiaan, oosterlengte, overzichtskaart, parallel, thematische kaart, westerlengte, zuidelijk halfrond, zuiderbreedte, Zuidpool www.degeo-online.nl
16
W17
Topografie van landen en steden. 150°
120°
90°
60°
30°
0°
30°
60°
90°
120°
150°
o
o
60 N.B.
60 N.B.
o
o
30 N.B.
0
1
Canada: dichtbij en veraf
30 N.B.
o
0
o
30° Z.B.
30° Z.B.
0 60 Z.B.
hoofdstad
W18
150°
120°
90°
60°
30°
0°
30°
60°
Coördinaten, hoofdsteden en landen.
Coördinaten 1
13° N.B. 100° O.L.
2
19° N.B. 99° W.L.
3
12° Z.B. 77° W.L.
4
39° N.B. 33° O.L.
5
51° N.B. 0° W.L.
6
34° Z.B. 58° W.L.
7
35° N.B. 139° O.L.
8
55° N.B. 37° O.L.
9
39° N.B. 77° W.L.
10
25° Z.B. 28° O.L.
11
49° N.B. 2° O.L.
12
15° Z.B. 48° W.L.
13
40° N.B. 116° O.L.
14
45° N.B. 75° W.L.
15
6° Z.B. 106° O.L.
16
52° N.B. 5° O.L.
1.500
3.000 km
1 : 210.000.000
o
Hoofdstad
Land
90°
120°
150°
o
60 Z.B.
17
Anders actief | Zoom in
A Zoom in Route naar school Deze opdrachten maak je in groepjes. Zorg ervoor dat leerlingen die uit dezelfde plaats komen, bij elkaar in een groepje zitten. 1
Lees Route naar school in je lesboek.
Bespreek met elkaar de verschillen en overeenkomsten tussen de reis van Desiree naar school en hoe jullie zelf naar school gaan.
e Teken ook een paar herkenningspunten langs de routes, zoals een benzinestation, een café of het zwembad. Gebruik daarvoor bijvoorbeeld gekleurde blokjes. f
De schaal van de kaart is 1 :
g Wie woont er het verst en wie het dichtst bij school? Zet de afstand bij elke route op de kaart. h Zorg ervoor dat de kaart een titel, legenda, schaal en noordpijl heeft. 4
Verschillen:
Probeer helemaal uit je hoofd een routekaart te tekenen, zonder te kijken naar een plattegrond. Bijvoorbeeld: van huis naar een vriend(in) of de voetbal- of tennisclub. Tip: teken de kaart eerst op een kladblaadje. Teken ook herkenningspunten onderweg. Vergeet het volgende niet op de kaart te zetten: – een titel, – een legenda, – een schaal, – een noordpijl.
Overeenkomsten:
5 Vergelijk jouw zelfgetekende kaart met een echte kaart van je eigen omgeving. Zijn er grote verschillen? Schrijf er drie op. 2
Bekijk bron 9 en 10 in je lesboek.
1
a Op welk schaalniveau zijn de twee kaartjes? bron 9 =
schaal.
bron 10 =
schaal.
b Bereken de afstand van Desirees huis naar school. absolute afstand: ongeveer
km
afstand over de weg: ongeveer
km
relatieve afstand: ongeveer
uur
2
3 Vraag je docent een kopie van een kaart waar jullie school en de huizen waar jullie wonen op staan. a Op welk schaalniveau is de kaart? schaal b Zet een rood vierkant op de plek waar de school staat. c Geef de huizen waar jullie wonen aan met verschillend gekleurde stippen. d Teken nu één voor één de route van jullie huis naar school in. Het is handig om eerst met een potlood te werken. Gebruik bij het inkleuren van de route de kleur van de verschillende stippen.
3
18
Canada: dichtbij en veraf
1
A Keuzemenu 6 Reken de afstanden uit. Vul ze hieronder in. Afstand
A Isla Bonita Dit menu doe je in groepjes. Jullie maken zelf een kaart van het eiland Isla Bonita. Dat doe je zo. 1 Lees bron 11. Je weet dan hoe het eiland eruitziet. 2 Welke vier dingen moeten altijd op een goede kaart staan?
fietsenkelder/-hok naar lokaal 1e lesuur:
m m m
1
m
2
m
3
m
4
m
Zorg ervoor dat ze straks ook op jullie kaart te vinden zijn. 3 Teken een kaart van het eiland. Kies een makkelijke schaal, bijvoorbeeld 1 cm = 1.000 m = 1 km. Zo past het eiland goed op een A4’tje (in de breedte).
m m m m
B Plattegrond van je slaapkamer 1 Lees de tekst bij menu B in je lesboek. 2 Eerst ga je meten hoe groot je kamer is. Wat is de lengte en wat de breedte? Hoe breed zijn de deur en het raam (of de ramen)? Schrijf de meetresultaten op een kladblaadje. 3 Kies de schaal van je tekening. Zorg ervoor dat de plattegrond op een A4’tje past. Gebruik een makkelijke schaal, bijvoorbeeld 1 cm is 25 cm (1 : 25). Dan is 4 cm op je plattegrond 1 m in werkelijkheid. 4 Maak de plattegrond op een lege bladzijde achter in het werkboek of op een apart A4’tje. Teken eerst de muren, de deur en het raam (de ramen). Teken daarna je bed, het bureau en andere dingen. 5 Zorg ervoor dat er vier dingen op je kaart staan: titel, legenda, schaal en noordpijl.
C Afstanden op school Dit menu doe je in groepjes. 1 Lees de tekst bij menu C in je lesboek. 2 Vraag aan je docent(e) een plattegrond van de school. 3 Op welke schaal is de plattegrond getekend? 1: 4 Dat betekent dat 1 cm op de kaart in werkelijkheid m is. 5 Kies een dag waarop je veel lesuren hebt en veel wisselt van klaslokaal.
m Totaal
m
D Canada: land van migranten 1 Lees de tekst bij menu D in je lesboek en bekijk bron 12A, 12B en 12C. 2 Vul de juiste bronnummers in: cirkeldiagram = bron lijndiagram = bron
,
, staafdiagram = bron
3 Kruis de goede antwoorden aan. Tussen 2000 en 2010 kwamen per jaar gemiddeld ongeveer 250.000 migranten naar Canada. De drie provincies met de meeste immigranten liggen in het westen van Canada. In 1970 en 2010 kwamen de meeste immigranten uit Europa. Het aandeel van Aziatische immigranten is enorm toegenomen. 4 Kleur de kaarten van W19 en W20 in. Gebruik daarbij de gegevens in W21. (Saldo migratie = vestiging minus vertrek.) 5 Streep de foute antwoorden door. – Vanuit het westen van Canada verhuizen veel mensen naar het oosten. Juist / Onjuist – British Columbia is de enige provincie in Canada met een positief saldo op de binnenlandse én de buitenlandse migratie. Juist / Onjuist – De meeste buitenlandse migranten gaan naar de provincie met de meeste inwoners. Juist / Onjuist
19
Anders actief | Keuzemenu
W19 0
500
W21
Binnenlandse verhuizingen.
1 : 70.000.000
Groenland (DEN.)
VERENIGDE STATEN saldo binnenkomende en vertrekkende migranten positief: negatief: 0 - 20.000 meer dan 20.000
W20 0
500
Aantal inwoners
Saldo Saldo migratie migratie binnenland buitenland
IJSLAND
Alaska (V.S.)
0 - 20.000
Migratie in Canada 2001-2006 (x 1.000 mensen).
Provincie
1.000 km
Ontario
12.892
–33
595
Québec
7.744
–20
176
British Columbia
4.428
10
167
Alberta
3.512
140
73
Manitoba
1.196
–26
33
Saskatchewan
1.010
–37
7
Nova Scotia
935
–8
8
New Brunswick
752
–9
5
Newfoundland en Labrador
508
–15
2
Prince Edward Island
139
– 0,1
1
Northwest Territories
43
–2
0,4
Yukon
32
–0,2
0,2
Nunavut
31
–0,4
0
meer dan 20.000
Buitenlandse verhuizingen (vanuit en naar het buitenland). 1.000 km
1 : 70.000.000
Groenland (DEN.)
IJSLAND
Alaska (V.S.)
VERENIGDE STATEN
E Australië op kaarten en foto’s 1 Lees de tekst van menu E in je lesboek en bekijk bron 13A en 13B. 2 Welke soort kaarten zijn deze bronnen? Topografische kaarten. Overzichtskaarten. Thematische kaarten. 3 Streep de foute antwoorden door en vul in. De meeste steden liggen in het binnenland / kustgebied. In het binnenland is de bevolkingsdichtheid laag / hoog. De meeste neerslag valt in het binnenland / kustgebied. Het binnenland / kustgebied is juist heel droog. De bevolking in Australië is gelijk / ongelijk over het land verspreid. Dat komt door
saldo binnenkomende en vertrekkende migranten 100.000 - 500.000 0 - 50.000 50.000 - 100.000
meer dan 500.000
6 Het percentage Aziaten is het hoogst in British Columbia. Bedenk een reden waarom dat zo is. 4 Je gaat foto’s van Australië zoeken op internet. Ook vul je een kruiswoordpuzzel in over Australië. Ga naar www.degeo-online.nl en maak de opdracht die daar staat.
20
Canada: dichtbij en veraf
1
Finish Kijkvragen
d Gebruik een plattegrond of Google Maps. Klopt jouw kaart met de werkelijkheid? Licht je antwoord toe.
1 Bekijk samen met je buurman of buurvrouw de foto van de miljoenenstad in figuur 14 in je lesboek. a In welk deel van Canada is de foto volgens jullie genomen: in het noorden of in het zuiden?
b Hoe kun je dat zien? Schrijf twee dingen op. 1
W22
Je eigen omgeving.
2
c Welke stad staat volgens jullie op de foto?
d Waaraan kun je dat zien?
mijn huis
e Wat vinden jullie het meest opvallende verschil met de stad Calgary?
f
Zoek uit met behulp van Google Maps in welke richting de foto van downtown is genomen: van noord naar zuid van west naar oost van zuid naar noord van oost naar west
De wereld in je hoofd 2 In W22 staat jouw huis in het midden getekend. a Waar ligt jouw school ten opzichte van het huis: noord, noordoost, oost, zuidoost, zuid, zuidwest, west of noordwest?
b Teken in W22 de school met een rondje en zet er ‘school’ bij. c Teken in W22 nog twee andere dingen, bijvoorbeeld het huis van je vriend of vriendin, een winkel of een sportpark. Zet er ook weer bij wat het is.
Begrippen 3 Vul op de invullijnen in W23 de ontbrekende begrippen in. Kies uit: inzoomen, schaal, zuiderbreedte, relatieve afstand, noordelijk halfrond, nationale schaal, regio’s, lage breedte, land, thematische kaart, legenda, westerlengte, suburb, lengtecirkel, absolute afstand, mondiale schaal, uitzoomen. 4 Kies drie woorden of begrippen uit het grote schema in W23. Schrijf ze op en laat ze niet aan je buurvrouw of buurman zien. Hij of zij moet door het stellen van vragen raden welke begrippen het zijn. Er mogen maximaal tien vragen per begrip worden gesteld. Je mag alleen met ja of nee antwoorden. Als je buurvrouw of buurman klaar is, moet jij erachter komen welke begrippen zij of hij heeft opgeschreven. Wie de meeste begrippen raadt, heeft gewonnen.
21
Finish
W23
Begrippen uit hoofdstuk 1.
AARDRIJKSKUNDE
GEBIEDEN (
KAARTEN
kaartlezen:
–
bevolkingsdichtheid
)
–
–
–
bevolkingsspreiding
–
overzichtskaart -> plattegrond
titel
– – –
SCHAAL – dorp, voorstad ( –
streek, provincie, landsdeel
–
schaalniveaus: ), stad
– lokale schaal –
regionale schaal
–
–
landen, werelddeel
–
–
werelddelen, wereld
–
AFSTAND
noordpijl
wisselen van schaalniveau: –
continentale schaal
LIGGING
–
hoogteligging
–
–
hoogvlakte -> prairie
–
–
hooggebergte
breedteligging
absolute ligging
lengteligging
breedtecirkel (parallel)
(meridiaan)
evenaar
nulmeridiaan
– –
hoge breedte
oosterlengte
noorderbreedte zuidelijk halfrond Noordpool
Zuidpool