Het begin van de Koude Oorlog
Echte vriendschap?
25 april 1945. Het Amerikaanse leger heeft zich vanuit het westen diep in Duitsland gevochten in de oorlog tegen Hitler-Duitsland. Als de soldaten Torgau bereiken, hoort luitenant Robertson dat de Russen vanuit het oosten bij hetzelfde stadje zijn aangekomen. Op een wit laken schildert hij met rode en blauwe verf wat strepen en sterren. Terwijl hij daarmee zwaait roept hij ‘Amerikanski, Russia, Kamerad!’ Dit wordt met een kogelregen beantwoord. Maar via een tolk komt er contact tot stand. Vijf minuten later naderen soldaten van het Amerikaanse en het Rode Leger (de naam voor het leger van de Sovjet-Unie) elkaar over de kapotgeschoten brug. Om vier uur ’s middags schudden ze elkaar de hand. Voor het eerst in de oorlog ontmoeten Russische en Amerikaanse soldaten elkaar. Een Sovjetsoldaat pakt zijn accordeon en een fles wodka. Een spontaan feest barst los. Helaas is er geen fotograaf bij om dit historische moment vast te leggen. Daarom spelen luitenant Robertson en zijn Russische collega Silvasjko twee dagen later deze scène nog eens na. Je ziet dat in bron 5. Dit keer waren
1
Deelvraag Waardoor ontstond de Koude Oorlog?
© Wikimedia Commons
BrON 5 De Amerikaanse officier Robertson (links) en de Russische officier Silvasjko begroeten elkaar allerhartelijkst. Zij poseren voor een bord met daarop de tekst East meets West (‘Oost ontmoet West’) dat speciaal voor deze gelegenheid is gemaakt.
8 De Koude Oorlog
er tientallen fotografen bij. Hun foto’s van blij lachende en dansende soldaten gingen de wereld over. De oorlog in Europa was voorbij; eindelijk vrede!
De vriendschap tussen de Verenigde Staten en Sovjet-Unie duurde maar even. Al snel werden ze elkaars vijanden in een koude oorlog. Daarover gaat dit hoofdstuk.
Terug in de tijd
Het verhaal van die koude oorlog begint in 1917. Toen vocht Rusland samen met GrootBrittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten tegen Duitsland in de Eerste Wereldoorlog. Maar Rusland leed zware verliezen. De bevolking kwam in opstand. Tijdens de Russische Revolutie die volgde, grepen aanhangers van het communisme de macht. De nieuwe regering sloot vrede met Duitsland. Bondgenoten Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten waren woedend.
De communisten wilden het kapitalisme in Rusland vernietigen. Zij maakten de staat eigenaar van alle grond, fabrieken, mijnen en banken. Daardoor waren de oude eigenaren opeens al hun bezit kwijt. Een groot deel van de Russische industrie en spoorwegen was eigendom van buitenlanders. Geen wonder dat zij fel tegen de nieuwe communistische regering waren. Ze probeerden samen met Russische tegenstanders van de communisten de nieuwe regering ten val te brengen. Dit liep uit op een bloedige burgeroorlog, die de communisten wonnen. Toen deze burgeroorlog in 1922 eindigde, kreeg Rusland een andere naam: de Sovjet-Unie.
Communisme en kapitalisme
Communisten willen een wereld waarin iedereen gelijkwaardig is. Iedereen verdient dan evenveel. In die nieuwe wereld zijn productiemiddelen – landbouwgrond, mijnen, fabrieken en banken – van iedereen. Privébezit bestaat niet meer. Maar zolang dat niet zo is en het communisme vijanden heeft, is de overheid eigenaar van alle productiemiddelen. De regering – dus de communistische partij – bepaalt ook wat de bedrijven moeten maken en hoeveel een product gaat kosten. Dit heet planeconomie. In een communistisch land bepaalt en controleert de overheid alles. Burgers in een communistisch land hebben weinig vrijheid. In het kapitalisme zijn de productiemiddelen wél privébezit. Het maken van zo veel mogelijk winst is het hoofddoel. Ondernemers mogen zelf bepalen wat ze produceren en welke prijs ze voor hun producten vragen. Dit noem je markteconomie. Vooral de eigenaren van de fabrieken en grond profiteren hiervan. In een kapitalistisch land hebben de burgers meestal grondrechten, zoals vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging en vrijheid van drukpers.
Angst voor het communisme
Ook na 1922 bleef de relatie tussen de Sovjet-Unie en het Westen – de landen in WestEuropa en de Verenigde Staten – slecht. In 1933 kwam in Duitsland Hitler aan de macht. Hij haatte joden, maar communisten vond hij minstens zo erg. Hitler wilde Duitsland in oostelijke richting uitbreiden. In het begin leek het erop dat Frankrijk en GrootBrittannië het hiermee eens waren. Stalin, vanaf 1928 de nieuwe leider van de SovjetUnie, werd bang. Bovendien was zijn land niet voorbereid op een nieuwe oorlog tegen Duitsland. Daarom sloot Stalin in augustus 1939 een verdrag met Hitler. Dit was een niet-aanvalsverdrag: de twee leiders beloofden om elkaars landen niet aan te vallen. Maar ze maakten in het geheim nóg een afspraak: over Polen. Dit land tussen Duitsland en de Sovjet-Unie zouden ze onderling te verdelen. Een week later viel Duitsland Polen binnen en bezette het westelijke deel. Kort daarna bezette het Rode Leger het oostelijke deel van Polen. Toen dit bekend werd, nam in het Westen het vertrouwen in Stalin sterk
9 1 Het begin van de Koude Oorlog
af. In hun ogen was hij een leugenaar en bedrieger. In juni 1941 ontdekte Stalin dat Hitler niet te vertrouwen was. Zijn troepen vielen de Sovjet-Unie binnen. Stalin had geen keus. Hij moest wel een bondgenoot van de geallieerden worden om Hitler te kunnen verslaan. Maar het wederzijdse wantrouwen tussen de Sovjet-Unie en het Westen bleef.
Samen tegen Duitsland
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in het westen van de Sovjet-Unie hard gevochten. Hierbij vielen veel slachtoffers, zowel soldaten als burgers. Aan het einde van 1943 telde de Sovjet-Unie al bijna 20 miljoen oorlogsdoden. Stalin vroeg daarom zijn bondgenoten haast te maken met een aanval in West-Europa. Die kwam op 6 juni 1944, bijna vijf jaar na het begin van de Tweede Wereldoorlog. Deze dag staat bekend als D-Day.
Ondertussen ontmoetten de geallieerde regeringsleiders elkaar regelmatig. Een belangrijke bijeenkomst was de Conferentie van Jalta in februari 1945. Daar bespraken de Amerikaanse president Roosevelt, de Britse premier Churchill en Stalin hoe de oorlog zo snel mogelijk tot een goed einde gebracht kon worden. Zij overlegden ook hoe het na de oorlog verder zou moeten met Europa. ‘We komen er samen wel uit’, was het algemene gevoel.
Van bondgenoot naar vijand
Ongeveer een week na de ontmoeting tussen Oost en West in Torgau (bron 5) eindigde in Europa de Tweede Wereldoorlog. Een paar maanden later kwamen de geallieerde regeringsleiders opnieuw bij elkaar. Tijdens deze Conferentie van Potsdam bespraken ze de toekomst van Duitsland. Over enkele zaken werden ze het eens, zoals de verdeling van Duitsland. De vier belangrijkste geallieerde landen – de Verenigde Staten, GrootBrittannië, Frankrijk en de Sovjet-Unie – zouden elk een deel van Duitsland bezetten. Ook de Duitse hoofdstad Berlijn werd in vier zones verdeeld. Ieder moest er in zijn eigen zone voor zorgen dat Duitsland weer een democratie werd. Ook moest ieder in zijn zone nazi’s opsporen en bestraffen. Verder moest het Duitse leger ontwapend worden en moest de oorlogsindustrie verdwijnen: Duitse fabrieken mochten geen wapens meer maken.
© Wikipedia
BrON 6 Churchill, Roosevelt en Stalin tijdens de Conferentie van Jalta in februari 1945.
10 De Koude Oorlog
Al snel bleek dat ieder deze afspraken op z’n eigen manier uitvoerde. Vooral de Sovjet-Unie ging zijn eigen gang. De Russen hadden een heel eigen opvatting van ‘democratie’ voor hun zone. Het beetje vertrouwen dat er tussen de Sovjet-Unie en zijn bondgenoten tijdens de oorlog was, maakte snel plaats voor wantrouwen. De Koude Oorlog was begonnen.
Een verdeeld Europa
Wat in Duitsland en in Berlijn gebeurde, gebeurde ook in de rest van Europa: Europa raakte verdeeld. De landen in Oost-Europa waren door het leger van de Sovjet-Unie bevrijd. Na de Duitse nederlaag bleef het Rode Leger in deze landen. De soldaten zorgden ervoor dat er in al deze landen een communistische regering kwam. Deze landen kregen hetzelfde politieke systeem als de Sovjet-Unie. Eén politieke partij had alle macht: de communistische partij. Soms waren er verkiezingen, maar daarvan stond vooraf de uitslag al vast. Door dit één-partij-stelsel ontstond er een dictatuur. In deze landen was geen vrijheid van meningsuiting of vrijheid van drukpers. En net als in de SovjetUnie werd de plan-economie ingevoerd. Op die manier raakte Europa verdeeld in twee invloedssferen: in West-Europa was de invloed van de Verenigde staten groot en OostEuropa viel onder de invloedssfeer van de Sovjet-Unie.
BrON 7 In Oost-Europa bemoeide de regering zich ook met de kunst. Een kunstwerk moest de juiste boodschap verkondigen. Deel van een muurschildering uit 1951.
De verschillen tussen West- en Oost-Europa werden steed groter: hun politiek en economie werden bijna tegengesteld aan elkaar. Van samenwerking en uitwisseling van ideeën was geen sprake meer. Stalin wilde elke invloed uit het Westen tegenhouden. Daarom liet hij de grens tussen Oost en West zwaar bewaken. Churchill waarschuwde hier al in maart 1946 voor.
“ Van Stettin aan de Baltische Zee tot Triëst aan de Adriatische Zee is een IJzeren Gordijn over het continent neergelaten. (…) Al deze landen in Oost-Europa veranderen in politiestaten en zijn geen echte democratieën meer. Welke conclusie u ook trekt uit deze feiten, één ding is zeker: dit is niet het bevrijde Europa waarvoor we gevochten hebben. Het is zeker niet de basis voor een duurzame vrede.”
Naar: de toespraak van Winston Churchill in Fulton in 1946.
BrON 8
© Wikimedia Commons
11 1 Het begin van de Koude Oorlog
Hulp voor de economie
Europa had tijdens de Tweede Wereldoorlog veel schade opgelopen. Er was nauwelijks geld om de economie te herstellen. De Amerikanen waren bang dat de armoede de Europeanen wanhopig zou maken. Daardoor zouden zij weleens voor het communisme kunnen kiezen, vreesden ze. Deze angst was terecht. Bij verkiezingen scoorden de communistische partijen overal goed. De nieuwe Amerikaanse president Truman wilde de populariteit van het communisme kleiner maken. De Verenigde Staten hadden volgens hem de plicht om in te grijpen als een land communistisch dreigde te worden. Dit wordt de Trumanleer genoemd. Om dit te bereiken wilden de Amerikanen de economische problemen oplossen. Als mensen welvarender werden zou het communisme geen kans meer maken, was het idee. Daarom kwam er een economisch herstelprogramma voor Europa: het Marshallplan. De bedenker van dit plan was de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George Marshall. Stalin wees de Marshallhulp af. De Oostbloklanden moesten van hem dit voorbeeld volgen.
Minister van Buitenlandse Zaken George Marshall legt uit waarom het Marshallplan nodig is:
“
Het spreekt vanzelf dat de Verenigde Staten doen wat ze kunnen om bij te dragen aan de terugkeer naar een gezonde economie. Zonder dit zijn vrede en politieke rust onmogelijk. Onze politiek is niet tegen een land of ideologie gericht, maar tegen honger, armoede en chaos. Het gaat ons om de herleving van de economie, overal ter wereld. Wij willen politieke en sociale omstandigheden waarbinnen vrije instellingen kunnen bestaan.”
BrON 9
Naar: de toespraak van George Marshall op Harvard University in 1947.
© Getty Images
12 De Koude Oorlog
BrON 10 Leden van de communistische jeugdbeweging demonstreren in Oost-Berlijn. Met een spandoek maken ze duidelijk dat zij geen behoefte hebben aan Amerikaanse hulp. Foto uit 1950.
Twee machtsblokken
Vanaf 1945 waren er twee machtsblokken in de wereld: het kapitalistische Westen (de Verenigde Staten en hun bondgenoten in West- en Zuid-Europa) en het communistische Oostblok (de Sovjet-Unie en zijn bondgenoten in Oost-Europa). Ieder probeerde zijn invloedssfeer verder uit te breiden. Voortdurend zaten Oost en West elkaar dwars. Tussen de twee machtsblokken ontstond een wapenwedloop. Zowel in het Westen als in het Oostblok werden meer en steeds krachtiger wapens ontwikkeld. Ieder wilde méér wapens hebben dan de ander. Die durft ons dan niet aan te vallen, was de gedachte. In het begin waren de Amerikanen in het voordeel, want de Verenigde Staten waren het enige land met een atoombom. Maar in 1949 lukte het ook de Sovjet-Unie om een atoombom te maken. Vanaf dat moment kon een oorlog tussen beide machtsblokken de vernietiging van de hele wereld betekenen. De regeringsleiders wisten dat dit een enorm risico was maar gingen toch door met het uitbreiden van wapens, ook al kostte dat enorm veel geld. Het hoofddoel van de wapenwedloop was om de vijand af te schrikken. Het resultaat was dat er tussen het Westen en het Oostblok nooit direct werd gevochten: de Koude Oorlog werd geen ‘warme’ oorlog.
13 1 Het begin van de Koude Oorlog
Opdrachten
Dit weet je al
1 Oorlogen in de twintigste eeuw
Kies telkens het juiste antwoord op de vraag.
1 Wanneer eindigde de Eerste Wereldoorlog? 1914 / 1918 / 1923
2 Hoe heet de politieke stroming waartoe Hitler behoorde? communisme / kapitalisme / nationaal-socialisme
3 Met de aanval op welk land begon de Tweede Wereldoorlog? Engeland / Oostenrijk / Polen
4 In welk jaar viel Duitsland Nederland binnen? 1938 / 1940 / 1944
5 Wat is de verzamelnaam van de landen die samen tegen Hitler-Duitsland vochten? centralen / fascisten / geallieerden
6 Dankzij welk wapen kwam er een definitief einde van de Tweede Wereldoorlog? atoombom / gifgas / tanks
Basisstof
2 Echte vriendschap?
Je oefent: betrouwbaarheid van bronnen
Lees: Echte vriendschap? Bekijk: bron 5.
a Deze foto werd niet toevallig gemaakt. Het doel was de foto te gaan gebruiken voor propaganda.
Waaraan kun je dat zien? En wat lees je daarover in het bijschrift? Geef twee voorbeelden. b Bedenk hoe deze foto gebruikt werd als propaganda. Welke boodschap moest deze foto geven? Geef twee voorbeelden.
3 Positieve berichten
Het belang van geschiedenis: Politici en legerleiders vinden het belangrijk dat de bevolking ‘goed’ over hen denkt. Daarom willen ze dat de berichten in de media zo positief mogelijk zijn. Als het niet anders kan, mag daar best wel eens een leugentje verteld worden. Geschiedenis maakt je daarvan bewust.
Met de geallieerde troepen reisden altijd oorlogsfotografen mee. Alleen zij mochten foto’s maken. Maar de generaals beslisten welke foto’s het publiek te zien kreeg. In onze tijd heeft het leger geen eigen oorlogsfotograaf. De legerleiding en journalisten zelf willen dat niet meer.
a Bedenk wat zij hiervoor als reden zullen geven.
1 De legerleiding omdat …
2 Journalisten omdat …
b Iedereen moet zelf kunnen bepalen of een door hem gemaakte foto gepubliceerd mag worden. Geef aan of je het met deze bewering eens of oneens bent.
4 ‘Kameraad Lenin’
Je oefent: standplaatsgebondenheid
Lees: Terug in de tijd. Bekijk: bron 11 op de volgende pagina.
a In bron 11 zijn bij vier figuren nummers geplaatst. Wie stellen de figuren 1 tot en met 4 voor?
Kies uit: de Russische kerk – de Russische tsaar (= keizer) – Lenin (de leider van de communisten) –kapitalist
14 De Koude Oorlog
b Deze tekening is gemaakt door Viktor Deni. Was Deni een aanhanger van Lenin of een tegenstander van de communisten? Waaraan kun je dat zien?
5 Terug in de tijd
Lees: Terug in de tijd, en: Angst voor het communisme.
De mensen in het Westen vertrouwden de Sovjet-Unie niet en waren bang voor de communisten. In de Sovjet-Unie was dat precies andersom: de Russen vertrouwden het kapitalistische Westen niet.
Hier staan vijf zinnen over de periode 1917-1940.
1 De Russische communisten lieten tijdens de Eerste Wereldoorlog hun bondgenoten Groot-Brittannië en Frankrijk in de steek en sloten vrede met Duitsland.
2 Groot-Brittannië en Frankrijk lieten Hitler zes jaar lang zijn gang gaan.
3 Stalin sloot een verdrag met Hitler om Polen onderling te verdelen.
4 Westerse landen vochten mee in de Russische burgeroorlog om de communisten ten val te brengen.
5 De communisten namen de bezittingen van buitenlanders in beslag.
a Welke zinnen geven een reden waarom het kapitalistische Westen de Sovjet-Unie niet vertrouwde? Schrijf alleen de nummers op.
b Welke zinnen geven een reden waarom de communisten in de Sovjet-Unie het kapitalistische Westen niet vertrouwden? Schrijf alleen de nummers op.
County Museum of Art, New York Alle rechten voorbehouden.
BrON 11 De tekst betekent ‘Kameraad Lenin reinigt de aarde van het kwaad’. Een poster uit 1920.
15 1 Het begin van de Koude Oorlog
6
Angst voor het communisme
Lees: Angst voor het communisme.
a Zoek op waardoor de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in 1941 in oorlog met Duitsland kwamen.
b Vanaf juni 1941 worden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie ‘gelegenheidsbondgenoten’ genoemd. Verklaar deze naam.
7 West- en Oost-Europa
Lees: Communisme en kapitalisme. De tegenstellingen tussen de Sovjet-Unie en het Westen ontstonden door de verschillen tussen het kapitalisme en het communisme. Zet de woorden in de juiste kolom. communisme – democratie – markteconomie – Sovjet-Unie – meerdere partijen –productiemiddelen zijn van de staat – loon: wat iemand nodig heeft –groot verschil tussen arm en rijk
West-Europa Oost-Europa kapitalisme dictatuur plan-economie Verenigde Staten één-partij-stelsel fabrieken en grond zijn privébezit loon: wat iemand presteert iedereen heeft evenveel
8 Communisme en kapitalisme
Lees: Communisme en kapitalisme. Communisme en kapitalisme hebben allebei voordelen en nadelen. Lees de volgende vier beschrijvingen. Wat kiezen deze arbeiders, denk je? Leg kort uit waarom je dat denkt.
1 Een arbeider werkt in een fabriek en heeft acht kinderen. Deze arbeider kiest voor het communisme / kapitalisme omdat ...
2 Een arbeider heeft een slim huishoudelijk apparaat uitgevonden. Deze arbeider kiest voor het communisme / kapitalisme, omdat ...
3 Een arbeider kan per dag twee keer zoveel stenen verwerken als zijn collega’s. Deze arbeider kiest voor het communisme / kapitalisme, omdat ...
4 Een arbeider heeft een hartafwijking waardoor hij maar vier uur per dag kan werken. Deze arbeider kiest voor het communisme / kapitalisme, omdat ...
9 Wantrouwen
Lees: Angst voor het communisme, en: Samen tegen Duitsland. Tussen 1939 en 1944 bleef het wantrouwen tussen de bondgenoten groot. Maak deze zinnen af.
1 Stalin wantrouwde de Amerikanen en Britten, omdat ...
2 Churchill wantrouwde de Sovjet-Unie, omdat ...
16 De Koude Oorlog
10 Conferenties in Jalta en Potsdam
Bekijk: bron 6 en bron 12.
Op beide foto’s poseren de drie geallieerde leiders. Bron 6 is gemaakt in februari 1945 tijdens de Conferentie van Jalta. Bron 12 is een half jaar later gemaakt, aan het einde van de Conferentie van Potsdam.
a Op beide foto’s zit de Amerikaanse president in het midden, de Britse premier links en de Russische partijleider rechts.
Welke persoon komt op beide foto’s voor?
b Zoek op internet de namen van de Amerikaanse president en de Britse premier op de foto in bron 12.
c Deze veranderingen hadden invloed op de onderhandelingen in Potsdam. Na deze conferentie was het eigenlijk twee tegen één geworden.
Welke twee leiders waren het eens en wie stond er alleen?
d Wat was het resultaat van de conferentie van Potsdam?
11 Ontwapening van Duitsland
Lees: Van bondgenoot naar vijand.
In Potsdam waren de onderhandelaars het over één punt snel eens: het Duitse leger moest ontwapend worden en de Duitse oorlogsindustrie moest verdwijnen.
Leg uit waarom ze het hierover snel eens waren.
12 Een verdeeld Europa
Lees: Een verdeeld Europa.
a Wat is een invloedssfeer?
b In welke twee invloedssferen raakte Europa verdeeld?
© CBW / Alamy / ImageSelect
BrON 12 De drie geallieerde regeringsleiders tijdens de Conferentie van Potsdam in juli 1945.
17 1 Het begin van de Koude Oorlog
Verkiezingen in Oost-Europa
Lees: Van bondgenoot naar vijand, en: Een verdeeld Europa.
De Sovjet-Unie vulde in Oost-Europa het begrip ‘democratie’ op geheel eigen wijze in.
Geef aan welke zinnen daar goed bij passen.
☐ Alleen de Communistische Partij mag aan de verkiezingen deelnemen.
☐ De politieke leiders moeten braaf uitvoeren wat de Sovjet-Unie wil dat er gebeurt.
☐ Elke politieke partij moet onbeperkt reclame kunnen maken.
☐ Er worden vrije verkiezingen gehouden.
☐ Het leger heeft een grote invloed op de politiek.
☐ Iedereen mag een politieke partij beginnen en aan de verkiezingen meedoen.
14 Kunst
Bekijk: bron 7.
In bron 7 zie je een deel van een grote muurschildering. Deze is totaal 24 meter lang en 3 meter hoog. De muurschildering was aangebracht in een lange gang die toegang gaf tot het Haus der Ministerien, een belangrijk overheidsgebouw in Oost-Berlijn.
a Met welke bedoeling werd dit kunstwerk juist op deze plaats aangebracht, denk je?
b Welke propagandaboodschap past goed bij deze afbeelding?
Kies er drie.
☐ In ons land moeten de arbeiders tegen hun zin zwaar en gevaarlijk werk doen.
☐ In ons land wonen alleen maar tevreden en hardwerkende boeren en arbeiders.
☐ In ons land zijn de boeren en arbeiders twee onmisbare beroepsgroepen.
☐ In ons land zijn er geen werkende vrouwen, maar alleen tevreden huismoeders.
☐ Ons land gaat aan honger en luchtvervuiling ten onder.
☐ Ons land moet na jaren van oorlog en dictatuur weer opnieuw opgebouwd worden.
15 IJzeren Gordijn
Lees: bron 8.
a Leg uit wat Churchill met het ‘IJzeren Gordijn’ bedoelde.
b Was Churchill gelukkig met de verdeling van Europa in twee blokken? Uit welke zin in bron 8 blijkt dat?
16 De Trumanleer
Lees: Hulp voor de economie.
a De Trumanleer wordt ook wel containment-politiek genoemd. Het Engelse werkwoord to contain betekent ‘in bedwang houden, binnen de grenzen houden’.
Waarom is containment een goede omschrijving van de Trumanleer?
b Hoe veranderde de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten door de Trumanleer?
17
Economisch hulpprogramma
Lees: Hulp voor de economie, en: bron 9. Bekijk: bron 10.
a Waarom kiest een deel van de mensen in tijden van armoede voor het communisme, denk je?
b Ook aan de Sovjet-Unie en de landen in Oost-Europa werd Marshallhulp aangeboden. Bedenk waarom de Verenigde Staten dat deden.
13
18 De Koude Oorlog
c De landen die tot de invloedssfeer van de Sovjet-Unie behoorden, mochten van Stalin geen gebruikmaken van de Marshallhulp.
Welke reden was hierbij voor Stalin het belangrijkst: een politieke of een economische?
Begin je antwoord zo:
Stalin had vooral een politieke / economische reden om de Marshallhulp niet te accepteren, omdat …
d Waar waren de Oost-Berlijnse demonstranten in bron 10 bang voor?
e Bekijk hoe op het spandoek de arbeider is afgebeeld. Welke vier woorden passen daar het best bij? ☐ gezond ☐ krachtig ☐ onderdanig ☐ slap
18 Twee machtsblokken
Lees: Twee machtsblokken.
☐ sterk ☐ stoer ☐ zwak
a In de beginjaren van de Koude Oorlog waren de Verenigde Staten in het voordeel. Noem hiervoor een economische en een politiek-militaire reden.
b Om welke militaire reden veranderde deze situatie in 1949?
c Noem een voordeel en een nadeel van de wapenwedloop die ontstond.
19 Spotprent
Je oefent: standplaatsgebondenheid Bekijk: bron 13.
a Over welk onderwerp van de Koude Oorlog gaat deze tekening?
b Hoe denkt de tekenaar over dit onderwerp? Leg uit hoe je dat ziet.
c Kiest de tekenaar partij voor een van twee machtsblokken? Leg je keuze kort uit.
BrON 13 Een spotprent uit de tijd van de Koude Oorlog. Op de borden staat ‘Deze mogen beslist niet gebruikt worden – omdat de vijand terug zou kunnen schieten’. (bomb = bom, rocket = raket)
©
19 1 Het begin van de Koude Oorlog
Cummings/DAilyExpress 1953, UK
20 Het ontstaan van de Koude Oorlog
Met deze opdracht beantwoord je de deelvraag: Waardoor ontstond de Koude Oorlog? In deze paragraaf staan zeven tekstblokken: A Terug in de tijd / B Angst voor het communisme / C Samen tegen Duitsland / D Van bondgenoot naar vijand / E Een verdeeld Europa / F Hulp voor de economie / G Twee machtsblokken.
Hieronder volgen in willekeurige volgorde zeven korte teksten (1 – 7). Iedere tekst is een korte samenvatting van een van de tekstblokken. Koppel elke samenvatting aan het juiste tekstblok.
1 De communistische Sovjet-Unie en de kapitalistische Verenigde Staten hadden in Europa veel invloed. Hierdoor raakte Europa verdeeld in twee aan elkaar tegengestelde delen. Tekstblok: …
2 De relatie tussen de Sovjet-Unie en het Westen werd nog slechter toen Stalin een verdrag sloot met Hitler en zij samen Polen bezetten. Tekstblok: …
3 De Verenigde Staten wilden geen uitbreiding van het communisme. Daarvoor moest de armoede in Europa verminderen. Daarom werd door de Amerikanen veel geld in de Europese economie gepompt. Tekstblok: …
4 Na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie kon Stalin niet anders dan samenwerken met de geallieerde landen. Ze moesten elkaar toen vertrouwen. Tekstblok: …
5 Na het einde van de Tweede Wereldoorlog maakten de geallieerden samen afspraken over de toekomst van Duitsland. Maar in de praktijk voerde ieder die op zijn eigen wijze uit. Vooral de Sovjet-Unie ging zijn eigen gang. Van samenwerking was al gauw geen sprake meer. Tekstblok: …
6 In 1917 hadden de communisten de macht in Rusland overgenomen. Ze namen direct maatregelen om het kapitalisme te vernietigen. Hierdoor was er meteen ruzie tussen de Sovjet-Unie en het Westen. Tekstblok: …
7 Vanaf 1945 bouwden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie ieder een groot militair apparaat op. Met steeds meer en steeds krachtiger wapens probeerden ze de ander zó bang te maken dat deze geen nieuwe oorlog zou beginnen. Tekstblok: …
Verdieping
21 Verdieping
Verdeel de rollen. Leerling 1 is de premier van Groot-Brittannië. Leerling 2 is de leider van de communistische partij in de Sovjet-Unie. a Vul het schema op de volgende bladzijde in.
Leerling 1 kijkt in de rol van Britse premier naar de tien gebeurtenissen die in het schema genoemd worden. Vindt hij een gebeurtenis positief, dan zet hij daarachter een kruisje bij +1 of +2. Als hij er negatief over is, zet hij een kruisje bij -1 of -2. Een kruisje in het vakje 0 betekent: neutraal.
Leerling 2 doet hetzelfde in de rol van de leider van de Sovjet-Unie.
Vat samen
20 De Koude Oorlog
1917: Russische Revolutie
1919: Burgeroorlog in Rusland
1933: Hitler aan de macht in Duitsland
1939: Niet-aanvalsverdragtussen de Sovjet-Unie en Duitsland
1939: Duitse inval in Polen
1941: Duitse inval in Sovjet-Unie
1945: Conferentie van Jalta
1947: Trumanleer
1947: Marshallplan
1949: Atoombom voor de Sovjet-Unie
b Vergelijk jullie schema’s. Wat valt op? Vat dit in een paar zinnen samen.
Havo-opdracht
22 Democratie
a Waarom is echte democratie onmogelijk zonder eerlijke en anonieme verkiezingen?
b Bekijk op Youtube het filmpje ‘Hoe werkt stemmen?’ van Prodemos over de Tweede Kamerverkiezingen van 2021.
Noem ten minste twee voorbeelden waaruit blijkt dat in Nederland eerlijke en vrije verkiezingen belangrijk zijn.
Onthouden: 1, 4a, 6a, 7, 10a-b, 12a-b, 15a, 17a, 18-b, 19a
Begrijpen: 4b, 5a-b, 6b, 9, 10d, 11, 13, 14b, 15b, 16a, 17b, 22a
Toepassen: 2a-b, 3a-b, 8, 10c, 14a, 16b, 17c-e, 8c, 19b, 20, 22b
Analyseren: 19c, 21a-b
-2 -1 0 +1 +2
21 1 Het begin van de Koude Oorlog
Geschiedenis voor de bovenbouw van het vmbo
Beeld op het omslag
Bij een stedentrip naar Berlijn hoort een TrabiSafari! Je mag dan zelf in een oud Trabantje door de stad rijden.
Voor op dit boek zie je zo’n Trabant. Het lijkt een speelgoedauto. Toch was dit de trots van de DDR, zoals Oost-Duitsland van 1949 tot 1990 heette. De Trabant was daar een groot succes. Dat kwam ook doordat er voor burgers niets te kiezen viel, want de DDR was communistisch. De overheid bepaalde wat er geproduceerd werd. Eén type auto vond men voldoende.
In 1990 werden West- en Oost-Duitsland weer één land. Toen bleek dat de Trabant nooit de concurrentie met de West-Duitse automerken aan zou kunnen. Na 1991 zijn er daarom geen Trabants meer gemaakt. Ze zijn nu een toeristische attractie. Best pijnlijk voor de voormalige Oost-Duitsers.
Over de DDR en de Koude Oorlog leer je in dit boek. Scan de QR-code voor meer informatie over de Trabant.
www.thiememeulenhoff.nl/feniks
9 789006 731781
