Feniks onderbouw | 2 vmbo-kgt Werkboek by ThiemeMeulenhoff

www.thiememeulenhoff.nl/feniks

WERKBOEK 2 VMBO-KGT

Geschiedenis voor de onderbouw van het vmbo Beeld op het omslag

Werkboek 2 VMBO-KGT Naam Klas

Deze bronzen adelaar stond op een lange stok, een standaard. Hij heeft zijn vleugels gespreid. In zijn klauw houdt hij een bundel bliksemschichten. De adelaar is een symbool van kracht en trots. In het leger van Napoleon had elk regiment (een groep soldaten) een standaard. Onder de adelaar hing een eigen vaandel (een soort vlag). Daaraan was het regiment te herkennen. Tijdens een gevecht konden de Franse legerleiders aan de standaard precies zien waar een regiment was. Daardoor konden ze de aanvoerders de juiste instructies geven. En voor de soldaten van een regiment was de standaard hun verzamelpunt op het slagveld. Ontdek meer over Napoleon:

Ontdek het verleden, begrijp het heden.

9 789006 860054

3677_TM_FENIKS_Werkboek_omslag_2 VMBO-kgt_DRUK.indd 1,3

20/12/19 09:18

FEN_3e_2KGT_WB.indb 1

20/12/19 09:07

Geschiedenis voor de onderbouw Werkboek 2 vmbo-kgt

Auteurs

Christa Dekkers

Ronald den Haan Jan-Wolter Smit Ronald Stroo Eindredactie

Eugenia Smit

FEN_3e_2KGT_WB.indb 1

20/12/19 09:07

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt. Samen leren vernieuwen.

Inhoud TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN

1 De Gouden Eeuw 4 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

www.thiememeulenhoff.nl

ISBN 978 90 06 86005 4 Derde druk, eerste oplage, 2020 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2020 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

Oriëntatie 4 Gouden handel 6 Amsterdam in de Gouden Eeuw 10 Regenten en stadhouders 12 Kunst in de Gouden Eeuw 15 Knappe koppen 18 Dit heb je geleerd 21 Keuzeopdrachten 23 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

2 Van pruikentijd naar revolutie 32 2.0 Oriëntatie 32 2.1 Slaven op de plantages 35 2.2 Het is oneerlijk verdeeld 38 2.3 Verlangen naar vrijheid 41 2.4 De Franse tijd in de Nederlanden 44 2.5 De Russische veldtocht 47 2.6 Dit heb je geleerd 49 2.7 Keuzeopdrachten 52

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

3000 v. Chr.

500

v. Chr. na Chr.

FEN_3e_2KGT_WB.indb 2

20/12/19 09:07

IJD VAN DE WERELDOORLOGEN: T TWEEDE WERELDOORLOG

IJD VAN BURGERS EN T STOOMMACHINES

3 Op stoom 58

5 De Tweede Wereldoorlog 112

3.0 Oriëntatie 58 3.1 Koning en rijke burgers 60 3.2 Zwoegen en zweten 63 3.3 De strijd van de arbeiders 66 3.4 Indië, een Nederlandse kolonie 69 3.5 Hoger, sterker, beter! 72 3.6 Dit heb je geleerd 74 3.7 Keuzeopdrachten 77 IJD VAN DE WERELDOORLOGEN: T EERSTE WERELDOORLOG EN CRISIS

4 Van oorlog naar oorlog 86

5.0 Oriëntatie 112 5.1 Hitlers oorlog 114 5.2 Nederland bezet 118 5.3 Hitlers moordmachine 122 5.4 Het einde van Nederlands-Indië 125 5.5 Vrienden worden vijanden 128 5.6 Dit heb je geleerd 131 5.7 Keuzeopdrachten 134 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER

6 Wereld zonder grenzen 140

4.0 Oriëntatie 86 4.1 Een land om trots op te zijn 88 4.2 De Grote Oorlog 91 4.3 Crisis in de wereld 93 4.4 Een nieuwe leider 96 4.5 Stalin: leider van de Sovjet-Unie 100 4.6 Dit heb je geleerd 103 4.7 Keuzeopdrachten 106

6.0 Oriëntatie 140 6.1 Koude of hete oorlog? 142 6.2 Nederland na 1945 145 6.3 Verhuizen naar Nederland 147 6.4 Nederland, Europa en de wereld 151 6.5 Israël en de Palestijnen 155 6.6 Dit heb je geleerd 157 6.7 Keuzeopdrachten 160 Begrippen 168 Werkbladen 171 Illustratieverantwoording 192

Leerjaar 1 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS TIJD VAN STEDEN EN STATEN TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS

1000

FEN_3e_2KGT_WB.indb 3

1500

1600

1700

1800

1900 1950 2000

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.0 Oriëntatie

1 De Gouden Eeuw 1.0 Oriëntatie

Figuur 1.

1a Bekijk figuur 1. Over welke stad gaat dit? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Ben jij weleens in deze stad geweest? Waarom wel / niet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Schrijf de volgende woorden onder het juiste plaatje van figuur 1: rijke kooplieden – haven van Amsterdam – trotse regenten – handel over water – herenhuizen bouwen – grachten aanleggen. Bekijk bron 1

2a De toeristen in de rondvaartboot in bron 1 luisteren aandachtig naar de gids. Hij vertelt dat de gevels van de grachtenhuizen verschillende vormen hebben. Kijk maar in figuur 2. Tel in bron 1 het aantal huizen met deze vormen. Vul het schema in. trapgevel

Vorm van gevel

tuitgevel

halsgevel

klokgevel

lijstgevel

Aantal huizen in bron 1

1 trapgevel

2 tuitgevel

3 halsgevel

4 klokgevel

5 lijstgevel

Figuur 2. Soorten gevels.

FEN_3e_2KGT_WB.indb 4

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.0 Oriëntatie

Hoe kun je zien dat in deze huizen rijke mensen woonden? Noem drie dingen die jou opvallen. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bekijk bron 2 en 3

3a In welk museum is de foto in bron 2 gemaakt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Welk wereldberoemd schilderij zie je op de achtergrond in bron 2? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wie heeft dit schilderij gemaakt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De president van de Verenigde Staten bezocht ons land. Waarom liet onze minister-president juist het Rijksmuseum aan hem zien? Schrijf drie redenen op. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stel: jij mag de Amerikaanse president een dag rondleiden in Nederland. Wat laat jij hem dan zien? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Waarover gaat dit hoofdstuk?

Hieronder staan woorden die goed bij dit hoofdstuk passen. Schrijf achter elk woord wat het met dit hoofdstuk te maken heeft. • handel: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • verre reizen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • vloot: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Azië: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • rijk: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5a Op welke vier dingen konden Nederlanders in de Gouden Eeuw trots zijn? 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Voor welke mensen was de Gouden Eeuw geen gouden tijd, denk je?  bedelaars  kooplieden  regenten

FEN_3e_2KGT_WB.indb 5

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.1 Gouden handel

Bekijk de tijdbalk 6a Vul de juiste woorden in. Dit hoofdstuk gaat over de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eeuw. Deze eeuw duurde van het jaar . . . . . . . . . . . . tot . . . . . . . . . . . . . We noemen deze eeuw de Tijd van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......................................... b

Wat is een regent? Gebruik de begrippenlijst op bladzijde 168-169. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

In de tekst lees je een andere naam voor de Tijd van regenten en vorsten. Welke naam? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waarom heet deze tijd zo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gebruik de tijdbalk onder aan deze bladzijden. Kleur daarin de Tijd van regenten en vorsten. Wat leer je in dit hoofdstuk? 1 Waarom werden de VOC en de WIC opgericht? 2 Hoe werd ons land rijk in de zeventiende eeuw? 3 Hoe werd de Republiek bestuurd? 4 Waarom vinden we schilderijen uit de Gouden Eeuw nog steeds mooi?

1.1 Gouden handel Dit weet je al 1

Nederlandse kooplieden konden naar verre landen varen nadat dappere mannen de zeeroutes voor hen hadden ontdekt. Vorig jaar leerde je over deze ontdekkingsreizen. Welke zinnen zijn waar?  Columbus wist dat de aarde rond is en probeerde via het westen naar Azië te varen.  Willem Barentsz ontdekte een snelle route via het noorden. Hij had veel succes met zijn ontdekking.  Vasco da Gama voer als eerste om de zuidpunt van Afrika naar Azië. Lees alle kopjes en begrippen, en bekijk alle bronnen

2a Waarmee werd Nederland rijk in de Gouden Eeuw?  landbouw  veeteelt  handel b

Welke organisatie werd heel belangrijk in de Gouden Eeuw? . . . . . . . . . . . . . . . .

3000 v. Chr.

v. Chr.

FEN_3e_2KGT_WB.indb 6

500

na Chr.

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.1 Gouden handel

Lees: Handel 3a Waarom was er in het westen van Nederland vooral veeteelt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Vul aan. Daardoor was er veel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en weinig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Omcirkel steeds de juiste producten. • Wat verkocht een Hollandse koopman in landen in Noord-Europa? hout – wijn – kaas – graan – stoffen – leer – olie • Wat nam hij uit Noord-Europa mee terug naar de Republiek? hout – wijn – kaas – graan – stoffen – leer – olie • Welke producten verkocht een Hollandse koopman in landen in Zuid-Europa? hout – wijn – kaas – graan – stoffen – leer - olie • Wat nam hij uit Zuid-Europa mee terug naar de Republiek? hout – wijn – kaas – graan – stoffen – leer – olie Lees: Specerijen

4a Rijke mensen hadden in de zeventiende eeuw veel geld over voor specerijen. Waarom? Noem twee redenen. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Lees een stukje uit een recept voor speculaaskoekjes. Je hebt nodig: • 250 gram bloem • 1 theelepel zelfrijzend bakmeel • 150 gram basterdsuiker • 25 gram amandelen • 15 gram gemalen kaneel • 2 gram gemalen kruidnagel • 2 gram gemalen nootmuskaat • 1 gram gemalen witte peper • 1 gram gemberpoeder • ½ gram gemalen kardemom

Welke ingrediënten zijn specerijen, denk je? Zet daar een streep onder. Lees: Handelsverenigingen

5a Om geld te verdienen als handelaar, moest je winst maken. Wat betekent het woord ‘winst’? Zoek het op als je het niet weet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1000

FEN_3e_2KGT_WB.indb 7

1500

1600

1700

1800

1900 1950 2000

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.1 Gouden handel

Lees de tekst. Een koopman rekent uit hoeveel winst hij zal maken (een florijn is een geldstuk uit de zeventiende eeuw). Kosten schip/vervoer berekend per 100 kilo peper:

30 florijnen

Verkoopprijs per 100 kilo peper:

200 florijnen

Inkoop per 100 kilo peper:

10 florijnen

Hoeveel winst maakt deze koopman? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stel: de verkoopprijs van de peper is gedaald. Wat gebeurt er met de winst van deze koopman? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leg uit wat voor de handelaren het voordeel was om samen te werken in een handelsvereniging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leg uit wat het nadeel was van de verschillende handelsverenigingen. Gebruik het woord ‘concurrent’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: De VOC, en bekijk bron 4

6a Wat betekenen de letters ‘VOC’? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Leg deze naam in je eigen woorden uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waaraan zie je dat het handelskantoor in bron 4 niet in Nederland is? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waaraan zie je dat dit een Nederlandse vestiging is? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bekijk bron 5

7a Op de achterkant van het schip zie je onder elkaar twee logo’s (beeldmerken). Teken ze allebei na. logo boven

logo onder

wapen van de stad Amsterdam ................................. ................................. b

Wat betekent het onderste logo? Schrijf het onder je tekening.

FEN_3e_2KGT_WB.indb 8

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.1 Gouden handel

Bekijk bron 6 8a Welk werelddeel zie je in bron 6? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Deze kaart uit de Atlas van Blaeu is . . . . . . . . . . . . . . . jaar oud.

Maak de zin af. Ik denk dat het maken van zeekaarten in de zeventiende eeuw moeilijk / makkelijk was, omdat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ga naar werkblad 1 op bladzijde 171 en maak de opdracht. Dit weet je nu

10a Met deze opdracht beantwoord je de vraag van de paragraaf. Wat is de vraag van deze paragraaf? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Een handelaar liet een schip naar Indië gaan. Welk gevaar liep een handelaar daarbij? Noem twee gevaren. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vul in. De handelaren beperkten de risico’s door in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . met elkaar te gaan s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Beantwoord de vraag die je bij 10a hebt opgeschreven. Gebruik in je antwoord de woorden: concurrentie – prijzen daalden – kleine compagnieën – VOC – WIC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tips voor de toets Begrippen: compagnie, Verenigde Oostindische Compagnie (VOC), West-Indische Compagnie (WIC) Lees ‘Dit weet je nu’ nog eens door. Opdrachten: 2, 3c, 4a, 5, 6a-b, 9, 10b-d

FEN_3e_2KGT_WB.indb 9

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.2 Amsterdam in de Gouden Eeuw

1.2 Amsterdam in de Gouden Eeuw Dit weet je al 1a Maak een woordweb over Amsterdam. Schrijf op wat je al weet over deze stad.

Amsterdam

Welke bekende plekken of gebouwen ken je in Amsterdam? Noem er twee. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Een goede plek

Antwerpen en Amsterdam werden belangrijke handelssteden. Leg uit waarom dit door de ligging van deze steden kwam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Handig, die oorlog Je oefent: oorzaak en gevolg

In de volgende zinnen staan steeds een oorzaak en een gevolg. Onderstreep in elke zin het gevolg. 1 Na de Opstand onder leiding van Willem van Oranje werden de Noordelijke Nederlanden onafhankelijk. 2 Geen schip kon Antwerpen bereiken, doordat Hollanders de Schelde afsloten. 3 Veel protestantse handelaren uit Antwerpen verhuisden naar Amsterdam, omdat zij daar voor hun geloof konden uitkomen en er handel konden drijven. Bekijk bron 7

4a Wat is een wereldstad? Leg het in je eigen woorden uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Welke wereldsteden in onze tijd ken je? Noem er drie. 1 .............................. 2 ............................. 3 ..............................

Waarom was Amsterdam in de zeventiende eeuw een wereldstad? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waaraan zie je in bron 7 dat Amsterdam een wereldstad was? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 10

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.2 Amsterdam in de Gouden Eeuw

Lees: Grachtenpanden 5

In figuur 3 zie je de drie nieuwe grachten liggen. Kleur in figuur 3: • de Herengracht (de letter H in de kaart) rood • de Keizersgracht (de letter K in de kaart) groen • de Prinsengracht (de letter P in de kaart) blauw.

Figuur 3. Plattegrond van Amsterdam in 1662.

Ga naar werkblad 2 op bladzijde 172 en maak de opdracht. Bekijk bron 8

Figuur 4 is de plattegrond van een grachtenpand. Schrijf de woorden in de juiste ruimte. 1 voorkamer 2 hal 3 kamer voor bedienden 4 eetkamer 5 keuken 6 salon (om belangrijk bezoek te ontvangen)

Figuur 4.

FEN_3e_2KGT_WB.indb 11

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.3 Regenten en stadhouders

Lees: Een grote verandering, en bekijk bron 9 8

Waarom was het nodig om natte gebieden in Noord-Holland droog te maken? Gebruik in je antwoord de woorden: voedsel – landbouwgrond – stad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dit weet je nu

Met deze opdracht beantwoord je de vraag van de paragraaf: Hoe werd ons land rijk in de zeventiende eeuw? Beantwoord de vraag. Vul in en kies uit: Amsterdam – Antwerpen – geld – handel – noorden – rijk – Schelde – schip – Spanje – stapelmarkt. Tijdens de oorlog tegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sloot de Republiek de rivier de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . af. Geen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kon Antwerpen meer bereiken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . werd hierdoor de grootste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . van Europa. Veel handelaren uit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . besloten naar steden in het ‘vrije’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . te verhuizen. De meeste mensen gingen in Amsterdam wonen. Zij namen veel kennis en . . . . . . . . . . . . . . . . . . . met zich mee. Door de . . . . . . . . . . . . . . . . . met verre landen werd ons land in de zeventiende eeuw enorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tips voor de toets Begrippen: droogmakerij, Gouden Eeuw, grachtengordel, stapelmarkt Lees ‘Dit weet je nu’ nog eens door. Opdrachten: 2, 3, 4c-d, 9

1.3 Regenten en stadhouders Dit weet je al 1a In de zestiende eeuw hoorden de Nederlanden bij een ander land in Europa. Welk land?

..............................................

Wie was de leider van de Opstand tegen dat land? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Zeven gewesten zonder koning

2a Wat is een republiek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Waarom was in die tijd de Republiek zo bijzonder in Europa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 12

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.3 Regenten en stadhouders

Gebruik figuur 5. • Geef de zeven gewesten van de Republiek elk een andere kleur. • Kleur de rivier de Schelde blauw. Maak de zin kloppend. Tip: kijk nog eens naar je antwoord bij opdracht 2 in paragraaf 1.2. Over de Schelde voeren veel / weinig schepen naar Antwerpen / Amsterdam, want . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welk gewest was in die tijd het belangrijkst? Leg je antwoord uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Figuur 5. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Ook de grijze gebieden hoorden bij de Republiek, maar ze werden niet meegeteld.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3a Schrijf de juiste betekenis achter elk begrip. Kies uit: bestuur van een provincie – bestuur van alle provincies samen. • staten: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Staten-Generaal: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Hieronder staan vijf besluiten. Schrijf erachter wie ze nam: de staten (S) of de StatenGeneraal (SG). Gebruik de letters tussen haakjes. 1 Er komen meer soldaten aan de grenzen van de Republiek.

...........

2 Amsterdam krijgt een nieuw stadhuis.

...........

3 De verkoopprijs van peper wordt verhoogd.

...........

4 De haven van Rotterdam wordt uitgebreid.

...........

Bedenk waarom de protestanten in de zeventiende eeuw een nieuwe vertaling van de Bijbel wilden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waar komt de naam ‘Statenbijbel’ vandaan, denk je? Leg deze naam uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: De stadhouder, en bekijk bron 10

Wie zie je in deze bron? Vertel wat je over hem weet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 13

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.3 Regenten en stadhouders

Lees: Een mooi baantje 5a Hoe ging dat in de zeventiende eeuw? Als je een belangrijke baan in de stad wilde, moest je:  solliciteren en mensen overtuigen dat jij de beste was voor die baan.  uit een goede familie komen. b

Vind je dat eerlijk? Ja / Nee, want . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat gebeurt er in onze tijd als een burgemeester zijn werk niet goed doet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat gebeurde er in de zeventiende eeuw als een burgemeester zijn taak niet goed uitvoerde? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Arm en rijk, en bekijk bron 11

6a Welke groepen mensen waren er in een stad in de Gouden Eeuw? Schrijf ze in de eerste kolom van het schema. Zet de rijkste groep bovenaan en de armste groep onderaan. groepen in een stad in de zeventiende eeuw

b c d

in bron 11

Welke groepen uit het schema van 6a zie je in bron 11? Zet er in het schema een kruisje achter. Onderstreep het juiste antwoord. De man in bron 11 zit op de stoep voor zijn boerderij / buitenhuis / grachtenhuis. Je ziet ook twee kinderen op het schilderij. Wat denk jij: zouden deze kinderen weleens met elkaar spelen? Leg je antwoord uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Hoe gaat dat nú?

Vul het schema in. taak Tweede Kamer

................................................................................. .................................................................................

Eerste Kamer

................................................................................. .................................................................................

FEN_3e_2KGT_WB.indb 14

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.4 Kunst in de Gouden Eeuw

Dit weet je nu 8 a

Met deze opdracht beantwoord je de vraag van de paragraaf: Hoe werd de Republiek bestuurd? Deze groepen hebben met het bestuur van de Republiek te maken. Wat was hun taak? • regenten: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • stadhouder: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Staten-Generaal: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welke groep mensen was het rijkst in de Gouden Eeuw? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welke twee groepen waren het armst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welke groep was het grootst: de groep arme of de groep rijke mensen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welke groep had alle macht in handen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tips voor de toets Begrippen: regent, Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, stadhouder, staten, Staten-Generaal, Eerste Kamer, minister, Prinsjesdag, Tweede Kamer Lees ‘Dit weet je nu’ nog eens door. Opdrachten: 2a-c, 3a-b, 5a, 6, 8

1.4 Kunst in de Gouden Eeuw Dit weet je al 1a Wat heb jij in je kamer aan de muur hangen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Welke beroemde schilder of schilders uit de Gouden Eeuw ken je? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Iets voor aan de muur

2a Maak de zinnen af. Vóór de Gouden Eeuw kregen kunstenaars opdrachten van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

In de Gouden Eeuw kregen kunstenaars opdrachten van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

In de Tijd van regenten en vorsten veranderde het onderwerp van de schilderijen.

Wat veranderde er? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Schilders, en bekijk bron 12, 13 en 14

3a Geef van bron 12, 13 en 14 aan wat voor schilderijen het zijn. Kies uit: landschap – ijsvermaak – portret – stilleven – zeegezicht.

Bron 12: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bron 13: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bron 14: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 15

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.4 Kunst in de Gouden Eeuw

Waarom schilderden de meeste schilders één onderwerp? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hoe leerden schilders het vak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Portretten, en bekijk bron 14

4a Wie lieten in de Republiek portretten maken? . . . . . .

................................................

In andere landen lieten meestal andere mensen portretten maken. Wie waren zij? ..............................................

Bekijk figuur 6. Vergelijk het portret in figuur 6 met het portret in bron 14. Vul het schema in. Figuur 6. Koning Lodewijk XIV van Frankrijk in 1701.

figuur 6: Lodewijk XIV van Frankrijk

bron 14: lakenkoopman Pieter van de Broecke

Hoe is de kleding?

Wat is er te zien op de achtergrond? Wat is de gezichtsuitdrukking? Denk je dat de persoon er in het echt ook zo uitzag? Lees: Gebonden zijn aan tijd en plaats 5

In 1639 kreeg de Amsterdamse schilder Rembrandt de opdracht om een groep schutters te schilderen. Schutters waren een soort vrijwillige stadswachten, die ook ’s nachts de buurt bewaakten. In 1642 was het schilderij af. Hij noemde het: De compagnie van kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren. Bekijk nog eens bron 2 op bladzijde 7 van het leerboek. Op de achtergrond zie je het schilderij dat Rembrandt van de schutters maakte. Wat is een andere, korte naam voor dit schilderij? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 16

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.4 Kunst in de Gouden Eeuw

r in ‘Wat doe t dat me isje daa in de ik het vol le lich t? Zel f sta aan .ʻ sch adu w, helem aal ach ter

ze schu tter ij ‘Wat ee n ch ao s. On groe ps po rt re t.ʻ ve rdien t ee n be te r

‘De ma nnen ku nnen elk mome nt ve rt re kk en . Kn ap ho e me t licht en comp os itie be we gin g wo rd t ge suggeree

rd .ʻ

Figuur 7.

Lees in figuur 7 de drie reacties op het schilderij van Rembrandt. Bekijk ook de personen in figuur 7. Wie zegt wat? Trek een lijn van de uitspraak naar de juiste persoon. Wanneer vond een regent een schilderij mooi? Als de schilder: een perfecte schildertechniek beheerste. met zijn kunstwerk allerlei gevoelens bij de kijker losmaakte. alles zo echt mogelijk schilderde. het onderwerp mooier afbeeldde dan het in werkelijkheid was.

   

6 a

b c d e

Gebruik je fantasie. Stel: een kunstschilder uit onze tijd en een schilder uit de zeventiende eeuw worden samen door een journalist geïnterviewd. Hoe zou dit interview verlopen? Maak groepjes van drie. Verdeel eerst de rollen. Wie is wie? Vul jullie namen in. •

journalist: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

schilder uit de zeventiende eeuw: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

schilder uit onze tijd: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welke vragen gaat de journalist aan beide schilders stellen? Schrijf maximaal vijf vragen op een kladblaadje. Verplaats je in jouw rol. Welke antwoorden passen bij jouw rol? Maak aantekeningen. Oefen het interview. Overleg met je docent of jullie het interview voor de klas mogen uitspelen. Dit weet je nu

Met deze opdracht beantwoord je de vraag van de paragraaf: Waarom vinden we schilderijen uit de Gouden Eeuw nog steeds mooi? Beantwoord in je eigen woorden deze vraag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................................................................... .................................................................................................... Tips voor de toets In deze paragraaf staan geen begrippen. Lees ‘Dit weet je nu’ nog eens door. Opdrachten: 2, 3, 4, 5c

FEN_3e_2KGT_WB.indb 17

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.5 Knappe koppen

1.5 Knappe koppen Dit weet je al 1a Welke soort scholen of soorten onderwijs zijn er in onze tijd in Nederland? Schrijf er minstens vijf op. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Welke opleidingen moet je in ieder geval volgen als je wetenschapper wilt worden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Naar school

2a Hoe oud waren de leerlingen van een basisschool in de zeventiende eeuw? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Wat leerden zij op die school? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waarom gingen lang niet alle kinderen in de zeventiende eeuw naar school? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waarom gaan in onze tijd wél alle kinderen naar school? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bekijk bron 15

3a Welke school zie je in bron 15? basisschool / Franse school / Latijnse school b Mochten meisjes in de zeventiende eeuw naar school? Ja / Nee c De schoolmeester is in slaap gevallen. Welk kattenkwaad halen de leerlingen uit? Schrijf drie dingen op. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lees: Naar de universiteit 4a Hugo de Groot schreef in 1609 een boek over de vraag van wie de zee is. In die tijd vonden de Engelsen dat de zee van hen was. Van wie is de zee, volgens De Groot? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Leg uit waarom regenten en rijke kooplieden blij waren met het boek van Hugo de Groot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stadhouder Maurits was de leider van het leger van de Republiek. Leg uit waarom hij ontevreden was over het boek van Hugo de Groot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 18

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.5 Knappe koppen

Lees: Wetenschappelijk onderzoek, en bekijk bron 16 5a De manier waarop geleerden in de zeventiende eeuw onderzoek deden, noemen we:  experimenteel onderzoek.  universitair onderzoek.  wetenschappelijk onderzoek. b Nummer de stappen van een onderzoek in de juiste volgorde. Gebruik de cijfers 1 tot en met 4. Stap . . .: Nadenken over waarom het zo gebeurt. Stap . . .: Nauwkeurig kijken naar wat er gebeurt. Stap . . .: Controleren of een proef opnieuw weer zo gaat. Stap . . .: Heel precies opschrijven wat je waarneemt.

6a Bekijk figuur 8. Wat tekende Christiaan Huygens? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Hoe kwam Huygens aan zijn kennis? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Figuur 8. Aantekeningen en tekening van Christiaan Huygens, 1656.

Lees: Vreemde beestjes, en bron 17 7a Welk beroep had Antoni van Leeuwenhoek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Hoe heet het toestel waarmee Antoni van Leeuwenhoek bloed, speeksel en sperma bestudeerde? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Van wie leerde Antoni van Leeuwenhoek onderzoek doen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen.

bloed • speeksel • sperma • e

• zaadcellen • rode lichaampjes • bacteriën

Wat wilde Antoni met zijn werk bereiken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 19

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.5 Knappe koppen

8a Bekijk figuur 9. Wat tekende Antoni van Leeuwenhoek hier in zijn schrift? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Kijk naar je antwoord bij opdracht 5b. Bij welke stap hoort deze tekening? Bij stap . . . . . .

Toen Antoni van Leeuwenhoek sperma bestudeerde, schreef hij: ‘De mens komt niet uit een ei maar uit een diertje voort dat in ‘t mannelijk zaad zit. De zaadcel kan van het mannelijk soort of het vrouwelijk soort zijn. In de baarmoeder groeit het zaadje direct uit tot een volledig mensenkind.’

Bespreek samen de vraag: Wat wist Antoni van Leeuwenhoek nog niet over de voortplanting van de mens?

Figuur 9. Tekening van Antoni van Leeuwenhoek, 1677.

Lees: Veilig voor geleerden, en bron 18 9a Waarom woonden geleerden in de zeventiende eeuw graag in de Republiek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Spinoza is een beroemde Nederlandse filosoof. Wat is een filosoof? Maak de zin af.

Een filosoof is iemand die . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Welke ideeën had Spinoza? Vul het schema in. Onderwerp

Ideeën van Spinoza

de Bijbel en God

politiek

10 Welke Nederlandse wetenschapper uit de zeventiende eeuw bewonder jij het meest? Onderstreep jouw keuze. Maak de zin af.

Ik bewonder Hugo de Groot / Christiaan Huygens / Antoni van Leeuwenhoek / Spinoza het meest, omdat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 20

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.6 Dit heb je geleerd

1.6 Dit heb je geleerd Mensen in de tijd Bekijk alle bronnen in dit hoofdstuk 1a Welke mensen staan op de bronnen afgebeeld? Schrijf het nummer van de bron op de juiste plaats in het schema. Groep

Bronnummers Minder dan 5 personen

Meer dan 5 personen

regenten en rijke kooplieden geschoolde stedelingen, zoals winkeliers, ambachtslieden, kunstenaars en wetenschappers ongeschoolde stedelingen, zoals sjouwers, bierdragers, werklui en bedelaars b

Welke groep werd in de Gouden Eeuw het vaakst op schilderijen afgebeeld? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waarom is juist deze groep het meest geschilderd, denk je? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mensen in hun land Bekijk bron 19 2

Gebruik figuur 10. • Waar in de wereld kwamen in de zeventiende eeuw producten vandaan? Geef van elk product de juiste plaats aan in de kaart. Gebruik symbolen (kleine tekeningen) en leg die uit in een legenda. Eén product is al voorgedaan. graan – hout – kaas – koffie – leer – boter – olijfolie – porselein – rijst – slaven – specerijen – stoffen – suikerriet – tabak – thee – wijn – zijde – zout • Schrijf een A op de plek waar Amsterdam ligt. • Teken met een blauwe lijn de vaarroute van de VOC. • Teken met een rode lijn de vaarroute van de WIC.

Figuur 10.

FEN_3e_2KGT_WB.indb 21

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.6 Dit heb je geleerd

Personen 3

Welke woorden horen bij welke persoon? Trek lijnen. Leeghwater

Beemster

Den Haag

schilder

Maurits van Oranje

water

portretten

stadhouder

polders

Rembrandt

Amsterdam

molens

bestuurder

Nachtwacht

leger

Begrippen oefenen 4

Hoe zag het bestuur van de Republiek eruit? Vul het schema in. Wie of wat?

Taak

gewestelijke staten

Staten-Generaal

stadhouder

regent

Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen. polder • nieuwe vertaling • zomer • besturen • pakhuizen • 1600-1700 •

FEN_3e_2KGT_WB.indb 22

• Gouden Eeuw • buitenhuis • droogmakerij • stapelmarkt • Statenbijbel • regent

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.7 Keuzeopdrachten

Dit weet je nu 6a Streep de foute woorden door. Dit hoofdstuk gaat over ons land vanaf het jaar 1600 / 1800: de Tijd van regenten en vorsten / steden en staten. Deze tijd heet ook de Gouden Eeuw / Diamanten Eeuw. Er werd veel geld verdiend aan de handel met Azië / Afrika. Daar haalden kooplieden specerijen / graan vandaan. Dat verkochten ze voor veel geld door aan rijke mensen in Europa / Afrika. De belangrijkste stad in de Gouden Eeuw was Amsterdam / Antwerpen. Regenten en rijke kooplieden lieten er prachtige kastelen / grachtenpanden bouwen. Voor hun woningen lieten ze schilderijen maken over alledaagse voorstellingen / Bijbelverhalen. Veel Nederlandse regenten / kunstenaars uit die tijd zijn nu nog wereldberoemd. b Leg in je eigen woorden uit waarom de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in de zeventiende eeuw in Europa een bijzonder landje was. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wat vind je zelf? 7

Wat vind jij het belangrijkste wat je in dit hoofdstuk hebt geleerd? Kruis aan. Noem zelf nog twee dingen.  Hoe Nederland erg rijk werd in de Gouden Eeuw.  Hoe de Republiek in de Gouden Eeuw werd bestuurd. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.7 Keuzeopdrachten A In die tijd in het Osmaanse Rijk

W E RE LD GE SC H IE DENIS

Opdracht Je verdiept je in het Osmaanse Rijk in de Tijd van regenten en vorsten en je ontwerpt een Osmaanse kaftan. Lees: Het Osmaanse Rijk, en bekijk bron 20 1a Istanbul ligt precies op de grens van twee werelddelen. Welke? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Welke landen in het Europa van nu hoorden in de zeventiende eeuw bij het Osmaanse Rijk? Onderstreep de namen. Je mag een atlas gebruiken.

Moldavië – België – Griekenland – Oostenrijk – Frankrijk – Bulgarije – Duitsland – Albanië – Noord-Macedonië – Montenegro – Servië – Spanje – Polen – Bosnië/Herzegovina – Kroatië – Roemenië – Nederland – Italië – Slovenië – Tsjechië – Hongarije Lees: Angst en bewondering, en bekijk bron 21 en 22

2a Waarom waren veel Europeanen bang voor de Osmanen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 23

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.7 Keuzeopdrachten

Sommige Europeanen hadden juist bewondering voor de Osmanen. Waar hadden zij bewondering voor? Noem drie dingen. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Figuur 11.

Bekijk bron 7 op bladzijde 10 van je leerboek 3a Zoek in bron 7 in je leerboek de mannen van figuur 11. Omcirkel het juiste antwoord. De mannen staan links / midden / rechts in het schilderij. b

De mannen staan op een plein. In welke stad zijn ze? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c d

Zet een kruisje in figuur 11 bij de mannen die uit het Osmaanse rijk komen. Hoe zie je dat het Osmanen zijn? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat doen deze Osmanen daar, denk je? Kruis het juiste antwoord aan.  Ze zijn op vakantie en vragen regenten uit de Republiek naar de weg.  Ze drijven handel met regenten uit de Republiek.  Ze maken muziek voor regenten uit de Republiek Op 10 mei 2017 stond het volgende bericht in de krant:

Osmaanse kleding in zeventiende-eeuws scheepswrak

Op de bodem van de Waddenzee bij Texel ligt een wrak van een Nederlands schip uit de zeventiende eeuw. In het schip vonden onderzoekers twee zijden kaftans uit het Osmaanse Rijk. Deze vondst is heel bijzonder. Er is in het scheepswrak nog meer textiel gevonden, zoals een wandtapijt. Het wrak is vorige zomer afgedekt. Het is nog niet zeker of het (deels) opgegraven gaat worden. Dat hangt onder andere van geld af. naar: NRC, 10 mei 2017

FEN_3e_2KGT_WB.indb 24

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.7 Keuzeopdrachten

Lees het krantenbericht, en bekijk bron 22 en figuur 11 4a Omcirkel het juiste antwoord. 1 De zeventiende eeuw is de tijd tussen 1500-1600 / 1600-1700 / 1700-1800. 2 Het scheepswrak ligt al 220 / 350 / 430 jaar in de zee bij Texel. 3 Onderzoekers van een scheepswrak noemen we biologen / psychologen / archeologen. b De Osmanen in bron 22 en figuur 11 dragen kaftans. Vul de ontbrekende woorden in. Kies uit: knopen – beneden – vrouwen – Midden-Oosten – jurk – kledingstuk

Een kaftan is een . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . voor mannen in het . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het is een soort lange . . . . . . . . . . . . . . die recht naar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hangt met een lange rij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tegenwoordig zijn er ook kaftans voor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

In het scheepswrak zijn kaftans en een wandtapijt teruggevonden. Waarom is dat bijzonder? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vul het ontbrekende woord in. De vondst bewijst dat de kapitein handel dreef met . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kooplieden. Ontwerp zelf een kaftan

5a Ga naar: www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK-A-4078. Dit is de site van het Rijksmuseum. Bekijk het schilderij en klik op het audiofragment rechts onder het schilderij. Luister naar de tekst. Wanneer is dit schilderij gemaakt? Vul het juiste getal in. In het jaar . . . . . . . . . . . Dat is in de . . . . . . . de eeuw. b

Welke twee mensen ontmoetten elkaar op dit schilderij? Trek één lijn. VOC-koopman uit de Republiek • stadhouder uit de Republiek • ambassadeur uit de Republiek •

• Osman I, stichter van het Osmaanse Rijk • sultan Ahmed III • koning van Spanje

Vul in. Kies uit: ambtenaar - land - regering

Een ambassadeur is een hoge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . die de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . van zijn land vertegenwoordigt bij een ander . . . . . . . . . . . . . . . . . .

In het paleis moesten buitenlandse bezoekers over hun eigen kleding heen een kaftan dragen. Stel, je bent Cornelis Calkoen. Je wilt een kaftan dragen waarmee je indruk maakt. Hoe ziet jouw kaftan er dan uit? Teken jouw ontwerp. Denk na: • Welke kleuren passen bij een ambassadeur? • Welke mooie patronen of vormen in de stof horen bij de functie van ambassadeur?

FEN_3e_2KGT_WB.indb 25

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.7 Keuzeopdrachten

B Het avontuurlijke leven van Michiel de Ruyter Opdracht

Je maakt een Triviantspel over het leven van Michiel de Ruyter. Dit kun je het best met een groepje doen van bijvoorbeeld drie leerlingen. Lees alle teksten en bekijk alle bronnen van keuzeopdracht B

1a Wat vind je van het leven van Michiel de Ruyter? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Vind jij Michiel de Ruyter een held? Waarom wel of niet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vragenkaartjes

Jullie gaan vragenkaartjes maken. Verdeel de taken. Er zijn drie soorten vragen. Elke vraag krijgt een eigen kleur. Die kleur mag je zelf bedenken. vragen over

kleur

leven en dood loopbaan zeeslagen

Maak in totaal vijftien vragenkaartjes. Op elk kaartje staan drie vragen, voor elke kleur één. Schrijf de vragen op de voorkant van het kaartje. De antwoorden schrijf je (klein) op de achterkant. Spelbord

Maak een spelbord zoals dat van Ganzenbord. Geef de hokjes afwisselend een van de drie kleuren en nummer de vakjes. Er zijn ook bijzondere hokjes. Die mag je zelf bedenken. Je mag ook bedenken wat er in zo’n hokje gebeurt. Voorbeeld: een hokje met een piratenvlag betekent: Sla een beurt over! Betekent: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Betekent: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 26

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw â&#x20AC;&#x201C; 1.7 Keuzeopdrachten

Spel spelen 4

Ruil jullie spel met dat van een ander groepje. Zorg voor pionnen en een dobbelsteen en speel het spel van het andere groepje. Leg de vragenkaartjes op een stapel, met de vragen naar boven (zodat je de antwoorden niet ziet). Wie het hoogst gooit, mag beginnen. Kom je op een kleur, dan beantwoord je van het bovenste kaartje de vraag in die kleur. Leg het kaartje daarna weer onder aan de stapel. Kom je op een speciaal vakje? Lees dan wat je moet doen.

C Weeskinderen in Amsterdam Opdracht

Als je in de Gouden Eeuw in Amsterdam een wees was, mocht je naar het Burgerweeshuis. Hoe was het om daar te wonen? Door deze opdracht leer je daar meer over. Lees: Burgerweeshuis, en bekijk bron 25 en 26

Boven de poort van het burgerweeshuis is in de muur een gevelsteen gemetseld. Op de gevelsteen staan weeskinderen afgebeeld.

Welke functie had het Burgerweeshuis? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat zijn wezen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hoeveel weeskinderen staan boven de poort afgebeeld? Vul in: Ik tel . . . . . . . . jongens en . . . . . . . . meisjes.

Streep door. In het midden van de steen zie je een vliegende duif / haan / ooievaar / papegaai. Dit dier is een symbool voor God en was het beeldmerk van het Burgerweeshuis. Lees: Vol, en bekijk bron 26

2a Waarom kwamen in de zeventiende eeuw veel mensen in Amsterdam wonen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Bedenk drie mogelijke oorzaken waardoor in de zeventiende eeuw een kind wees kon worden? 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hoeveel kinderen woonden en werkten in het burgerweeshuis? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kinderen

FEN_3e_2KGT_WB.indb 27

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.0 Oriëntatie

Kleur in figuur 12: • het speelplein van de jongens blauw • het speelplein van de meisjes rood • de Kalverstraat, helemaal links op de tekening, geel. De toegangspoort van bron 25 is omcirkeld.

Figuur 12. Het Burgerweeshuis in Amsterdam in 1631. Rechts woonden de meisjes en links de jongens.

4a Wie bestuurden het weeshuis? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

Alle kinderen zonder ouders mochten in het burgerweeshuis komen wonen.

Deze stelling is juist / onjuist, omdat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leg uit waarom het weeshuis aan de Kalverstraat ‘burger’weeshuis heette. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

FEN_3e_2KGT_WB.indb 28

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw – 1.7 Keuzeopdrachten

Lees: Strenge regels 5a De weeskinderen hoefden zich niet te vervelen. Waar hielden de weeskinderen zich mee bezig? Omcirkel de juiste antwoorden. handwerken – kerk – lezen – reizen – rekenen – rondhangen op straat – schrijven – uitslapen b De regenten wilden de weeskinderen in het weeshuis:  onderwijs geven en ze zo tot fatsoenlijke burgers maken.  straffen voor hun slechte gedrag of misdaden.  tot het christelijke geloof bekeren. Bekijk bron 26 en 27 6a Hoe zag de kleding van weeskinderen eruit? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b

In de gevelsteen boven de poort van het weeshuis staat een tekst. Schrijf de tekst in het kader hieronder. Kijk goed naar de woorden. De tekst is oud-Nederlands. Let op: de letter s ziet er uit als een f.

Wie worden bedoeld met ‘Ons tweede Vaders’? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Waar zouden zij over klagen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat betekent het zinnetje: ‘of helpt een luttel dragen’? Tip: in de muur naast de poort hangt een collectebus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ontwerp een nieuwe gevelsteen voor het Burgerweeshuis. Ga daarvoor naar werkblad 3 op bladzijde 173.

FEN_3e_2KGT_WB.indb 29

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw

Eigen aantekeningen ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ...........................................................................................

FEN_3e_2KGT_WB.indb 30

20/12/19 09:07

1 De Gouden Eeuw

........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ...........................................................................................

FEN_3e_2KGT_WB.indb 31

20/12/19 09:07

www.thiememeulenhoff.nl/feniks

WERKBOEK 2 VMBO-KGT

Geschiedenis voor de onderbouw van het vmbo Beeld op het omslag

Werkboek 2 VMBO-KGT Naam Klas

Ontdek het verleden, begrijp het heden.

9 789006 860054

3677_TM_FENIKS_Werkboek_omslag_2 VMBO-kgt_DRUK.indd 1,3

20/12/19 09:18