Mundo grieken en romeinen by ThiemeMeulenhoff

www.thiememeulenhoff.nl/mundo

1 VMBO-KGT(T/H)

Grieken en Romeinen

Leerwerkboek 3 Grieken en Romeinen

Mundo is een methode voor het leergebied mens en maatschappij in de onderbouw van vmbo-kgt(t/h) en vmbo-bk. De vakken aardrijkskunde, geschiedenis en economie zijn geïntegreerd rond inhoudelijke thema’s.

Leerwerkboek 3

Thema 3 gaat over oude culturen en vrije tijd: van het oude Griekenland tot de moderne Olympische spelen en massatoerisme. Auteurs Inge Berg Kirsten Bos Erik van ’t Hof Natasja Leoné Susanne Neutkens Theo Peenstra Eindredactie Theo Peenstra Hannebeth Haffmans

VMBO-KGT(T/H)

Naam Klas

9 789006 978810

Mundo Grieken en Romeinen OMSLAG.indd All Pages

16/05/19 13:21

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 1

16/05/19 13:04

LEERJAAR VMBO-KGT(T/H)

Leerwerkboek 3

Grieken en Romeinen Auteurs Inge Berg Kirsten Bos Erik van ’t Hof Natasja Leoné Susanne Neutkens Theo Peenstra Eindredactie Theo Peenstra Hannebeth Haffmans

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 1

16/05/19 13:04

Colofon Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficienter wordt. Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 978810 3e editie, 1e druk, 1e oplage, 2019 � ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2019

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieen in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 2

16/05/19 13:04

Inhoud Methodeoverzicht Hoe werk je met Mundo? Start Waterslang met negen koppen Blok 1 De Olympische Spelen Keuzemenu A Keuzemenu B Keuzemenu C

4 5 8 10 29 32 33

Blok 2 Romeinen Keuzemenu A Keuzemenu B Keuzemenu C

34 52 52 53

Blok 3 Helden Keuzemenu A Keuzemenu B Keuzemenu C

54 70 72 75

Blok 4 Recreatie en toerisme Keuzemenu A Keuzemenu B Keuzemenu C

76 94 96 97

Afsluiting Overzichtskaart 98 Tijdwijzer 100 Eindsprint 102 Begrippen 106 Vaardigheden Mens en maatschappij

110

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 3

16/05/19 13:04

Methodeoverzicht vmbo-kgt(t/h)

vmbo-bk

vmbo-kgt(t/h) leerjaar 1

vmbo-bk leerjaar 1

Leerwerkboek

Wie ben ik?

Leerwerkboek

Wie ben ik?

Leerwerkboek

Voedsel

Leerwerkboek

Voedsel

Leerwerkboek

Grieken en Romeinen

Leerwerkboek

Grieken en Romeinen

Leerwerkboek

Mens en natuur

Leerwerkboek

Mens en natuur

Leerwerkboek

Steden en dorpen

Leerwerkboek

Steden en dorpen

Leerwerkboek

Uitvindingen

Leerwerkboek

Uitvindingen

vmbo-kgt(t/h) leerjaar 2

vmbo-bk leerjaar 2

Leerwerkboek

Handel

Leerwerkboek

Handel

Leerwerkboek

Samenleven

Leerwerkboek

Samenleven

Leerwerkboek

Grondstoffen

Leerwerkboek

Grondstoffen

Leerwerkboek

Oorlog en vrede

Leerwerkboek

Oorlog en vrede

Leerwerkboek

Media

Leerwerkboek

Media

Leerwerkboek

Afval en energie

Leerwerkboek

Afval en energie

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 4

16/05/19 13:04

Hoe werk je met Mundo? Dit is Mundo. In dit boek staan teksten en opdrachten die je elke les nodig hebt voor het vak Mens en maatschappij. Op deze pagina’s zie je hoe je met het boek gaat werken. In elk boek wordt een thema behandeld. Het boek is op een vaste manier opgebouwd:

Start De Start is de themaopening. Hier lees je een verhaal over het thema en ontdek je waar het thema over gaat. Waterslang met negen koppen

Waterslang met negen koppen

‘Herakles!’ klonk een overslaande stem achter hem. ‘Iolaus, neef! Wat doe jij hier?’ schreeuwde Herakles. ‘Ga terug!’ ‘Herakles, zelfs jij kunt dit niet alleen!’ Met een toorts rende Iolaus op Herakles af. Terwijl Herakles de koppen van de kronkelende en krijsende slang afsloeg, brandde Iolaus de wonden dicht. Zo groeiden er geen hoofden meer bij. Toen Herakles de laatste kop van de slang afsloeg, was het stil. De waterslang was verslagen.

Klassieke en moderne helden Zoals jij misschien fan bent van Beyoncé of Ronaldo, hadden de oude Grieken ook helden tegen wie ze opkeken. Zoals de sterke Herakles, die in opdracht van koning Eurystheus twaalf bijna onmogelijke opdrachten wist uit te uitvoeren. Of Ajax, een held die meevocht in de oorlog om de stad Troje. De Grieken vertelden elkaar graag verhalen over deze helden. Ook nu spreken deze Griekse helden nog tot onze verbeelding: jij kent Heracles en Ajax vast als voetbalclubs.

Start Waterslang met negen koppen

Bron 1 Herakles en Iolaus vechten met Hydra.

Challenge! Een nieuw thema, een nieuwe uitdaging. Dit thema gaat over toerisme, helden, de Grieken en de Romeinen. Jouw uitdaging is om tien keer een korte blog of kort nieuwsbericht te schrijven over een heldendaad van jou of iemand anders. Het kan gaan over iets dat je meemaakt of over iets dat je zelf bedenkt. Dan zou het mooi zijn als je die heldendaad ook echt doet! Doe het zo. • Ga rustig zitten en denk goed na over wat je vandaag hebt beleefd of gehoord/ gezien/gelezen. • Kies een heldendaad van jezelf of van een persoon die je bewondert. • Beschrijf de heldendaad. • Lees je tekst door. Haal de fouten eruit en maak de tekst mooi op. • Zoek er een afbeelding bij. • Doe dit tien dagen terwijl je met dit thema van Mundo bezig bent. Je mag iedere dag een andere gebeurtenis of held kiezen.

Zijn boog stond strak gespannen. De brandende pijl schroeide Herakles’ vingers, maar hij negeerde de pijn. Verbeten richtte hij zijn pijl op een van de koppen van de waterslang en liet los. Raak! De slang siste woedend, terwijl ze – veel sneller dan Herakles verwachtte – op hem afkwam. Dat een brandende pijl een van haar ogen had doorboord, leek de waterslang niks te doen. Herakles hapte naar adem. De stinkende adem van het beest was bijna ondraaglijk. Herakles voelde zijn keel opzwellen. Snel trok hij het leeuwenvel, dat over zijn schouders hing, voor zijn gezicht. ‘Niemand – zelfs jij niet – verdraagt de giftige adem van de waterslang langer dan een paar tellen’, had koning Eurystheus hem toegebeten. ‘Deze opdracht zul je nooit kunnen volbrengen!’ Opnieuw schoot Herakles een pijl af op de slangenkoppen. En nog een. Het monster siste weer. Vlammen schoten tussen haar koppen omhoog, maar er gebeurde niks. Vertwijfeld vuurde Herakles drie pijlen tegelijk op het monster af. Slangenogen staarden hem nu van alle kanten spottend aan. Herakles smeet zijn pijl-en-boog aan de kant, greep zijn zwaard en begon op het monster in te hakken. Maar voor iedere kop die Herakles van de slang afsloeg, groeiden er direct twee nieuwe aan. Vertwijfeld staarde Herakles naar het monster. Zou koning Eurystheus gelijk hebben? Zou hij nu al falen?

Blokken Blokken met lesstof. Hierin staan begrippen, leerteksten, afbeeldingen en andere bronnen. Met deze informatie kun je de opdrachten in het blok maken. 1 De Olympische Spelen

1 De Olympische Spelen

Bron 3 Griekse atleten doen mee aan een wedstrijd worstelen.

Waarom deden ze dat? Kies het juiste antwoord. □ om Zeus gunstig te stemmen, zodat de Spelen goed zouden verlopen □ om de atleten te eten te geven □ zodat de toeschouwers genoeg te eten hadden Welk ritueel voer jij soms of elke dag uit?

Wat betekent dat ritueel voor jou?

Is een ritueel hetzelfde als een gewoonte, zoals elke dag je tandenpoetsen? Leg uit waarom wel of waarom niet.

Spelen a

Lees Spelen ter ere van Zeus en bekijk bron 3. Waar komt de naam Olympische Spelen vandaan?

Geloofden de oude Grieken in één god of in meer goden?

Lijkt het geloof van de oude Grieken op dat van de oude Egyptenaren? Leg je antwoord uit.

Bekijk bron 3. Droegen de Griekse atleten sportkleding tijdens een wedstrijd? Leg je antwoord uit.

Bedenk waarom de Griekse atleten dat deden. Kijk eens hoe hun lichamen eruitzien.

Bron 4 Het stadion in Olympia voor de hardloopwedstrijd.

4 a f

Waarom hielden de oude Grieken de Spelen? Kies de twee juiste antwoorden. □ Om hun belangrijkste god Zeus te eren. □ Om de sterkste te zijn, om te winnen. □ Om te kunnen sporten. □ Omdat ze dan een olijfkrans kregen.

Juryleden Bekijk bron 4. Op de foto zie je rechts vooraan de gang waardoor de atleten en juryleden het stadion binnenkwamen. Waar denk je dat de juryleden zaten?

De juryleden waren de scheidsrechters. Wat was hun taak?

Waar startten de atleten hun hardloopwedstrijd?

Rituelen a

Lees Spelen ter ere van Zeus. Welk ritueel voerden de oude Grieken uit op de eerste dag van de Olympische Spelen?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 5

16/05/19 13:05

Kennen en kunnen Elk blok wordt afgesloten met Kennen en kunnen: hierin staat een opsomming van wat je hebt geleerd in dit blok. Je kunt Kennen en kunnen zelf aanvullen, als je meer geleerd hebt dan in het lijstje staat. 1 De Olympische Spelen

1 De Olympische Spelen

Kennen en kunnen

Keuzemenu A

Als je klaar bent met dit blok, kun je:

Zwervers in de ruimte

• • • • •

uitleggen waarom de oude Grieken het zo belangrijk vonden om te winnen. voorbeelden geven van discriminatie in het oude Griekenland. uitleggen wat een stadstaat is en uitleggen dat het oude Griekenland niet één land was. uitleggen waarom de oude Grieken zich verbonden voelden met elkaar. beschrijven welke groepen in een stadstaat woonden en welke groep de meeste rechten had. • beschrijven wat een democratie is en hoe die in Athene werkte. • beschrijven hoe groot de wereld van de oude Grieken was. • uitleggen hoe Eratosthenes de omtrek van de aarde kon berekenen.

Zwervers in de ruimte In de nacht tuurden Griekse wetenschappers naar de hemel. Ze konden, net als jij, de sterren en de maan zien. Ze zagen ook andere dingen die in de ruimte leken te zwerven. Ons woord planeet komt van een woord dat de oude Grieken gebruikten voor ‘zwerver’. Zij dachten dat planeten een beetje door de ruimte zwierven. Maar dat is niet zo. Ze draaien in een vaste baan om een heel grote ster. Weet jij hoe die ster heet? En hoeveel planeten ken jij?

Andere belangrijke dingen die je hebt geleerd: • •

Begrippen de burger de democratie de discriminatie de stadstaat de wetenschap Andere woorden uit dit blok die je belangrijk vindt:

Vaardigheden Bron 17 De planeten in ons zonnestelsel.

2 Vergelijken 4b Stappenplan eigen mening 6a Informatie zoeken op internet

Bron 18 De doorsnede van de zon.

Menukaarten Na elk blok volgt een menukaart met keuzeopdrachten. Je mag hier zelf kiezen welke van de opdrachten je van de menukaart wil gaan doen. 1 De Olympische Spelen

1 De Olympische Spelen

Keuzemenu B

Bedenk hoe jullie eiland is vervuild.

Bedenk twee oplossingen voor de vervuiling.

Eilanden Eilanden

Oplossing 1:

Toeristen vieren graag vakantie op zonnige eilanden met mooie stranden. De eilanden in Griekenland, Indonesië, de Filipijnen, Turkije en Thailand zijn populair. Op die eilanden is het vaak heerlijk weer. Dus je kunt er lekker zonnen en afkoelen in zee. Aan het toerisme verdienen de bewoners van de eilanden geld, want de toeristen slapen in hotels of huren een appartement. Ze gaan uit eten en kopen souvenirs. Dat brengt allemaal geld in het laatje. Maar er zit ook een keerzijde aan het toerisme, want toeristen zorgen voor afval. Een Filipijns eiland was zelfs zo vervuild, dat de regering het eiland een halfjaar heeft gesloten. Voordat er weer een toerist mocht komen, werd het eiland eerst goed schoongemaakt.

Oplossing 2:

Presentatie Maak een presentatie over jullie eiland met bijvoorbeeld PowerPoint of Prezi. Doe het zo: • Gebruik de informatie van de eerste opdracht. • Zoek foto’s van een eiland dat op jullie eiland lijkt. • Noem de naam van jullie eiland. • Geef informatie over jullie eiland. Bedenk ook waar het eiland ligt. • Beschrijf het probleem op jullie eiland. • Noem jullie twee oplossingen voor het probleem.

Presentatie Overleg met je docent wanneer jullie de presentatie mogen geven.

Keuzemenu C

Moderne slavernij Bron 21 Op het Griekse eiland Rhodos komen elk jaar meer dan een miljoen toeristen.

Maak de opdracht op de website van Mundo. 1

Je eigen eiland

Overal in de wereld is de slavernij afgeschaft. Maar toch leven er nog veel mensen als slaaf. Hoe kan dat?

Lees Eilanden en bekijk bron 21. Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Jullie zijn de eigenaren van een populair toeristisch eiland. Dat is leuk, maar jullie zien dat het eiland steeds meer vervuild raakt. Jullie bedenken een plan om die vervuiling tegen te gaan. Lees de informatie over jullie eiland. Bedenk samen een naam voor het eiland. Naam van jullie eiland:

Informatie 1. Het is een zonnig eiland met een warm klimaat. 2. Het is een klein eiland, ongeveer zo groot als Texel in de Waddenzee. 3. Elk jaar komen er bijna 700.000 toeristen naar het eiland. 32

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 6

16/05/19 13:05

Overzichtskaart In elk thema vind je een overzichtskaart, die een gebied of ontwikkeling laat zien.

Tijdwijzer In de Tijdwijzer vind je een grote tijdbalk waar belangrijke gebeurtenissen uit de geschiedenis op staan. De Tijdwijzer helpt je om het onderwerp te plaatsen in de tijd. Je kunt bijvoorbeeld zien wat 50 jaar geleden of 5.000 jaar geleden een belangrijke gebeurtenis was.

Eindsprint Dit zijn afsluitende opdrachten aan het eind van het thema. Je oefent nog een keer met kaarten en de tijdbalk. Zo herhaal je nog eens de belangrijkste theorie en begrippen. Hierdoor ontdek je of je alles goed kent.

Begrippen Als een woord blauw en vetgedrukt is, dan is het een belangrijk begrip waarvan je de betekenis moet kennen. Achter in het lesboek staat een lijst waarin alle begrippen van het thema zijn opgenomen.

Bronnen en figuren In het boek vind je bronnen. Dit zijn afbeeldingen en teksten over een onderwerp. Ook staan er figuren in het boek, dat zijn plaatjes of tabellen waarin jij iets moet doen: kleuren, tekenen of schrijven.

Mundo digitaal Als er een bij een opdracht of tekst staat, betekent dit dat je een opdracht op www.thiememeulenhoff.nl/mundo moet maken. Je kunt ook bijvoorbeeld een animatie of video bekijken of een zelftoets doen. Alle teksten en opdrachten staan ook op www.thiememeulenhoff.nl/mundo. Je kunt je werk hier nakijken en opslaan.

QR-code Bij sommige opdrachten staat een QR-code. Zoâ&#x20AC;&#x2122;n code verwijst naar een video of tekst. Door deze code met je telefoon of tablet te scannen, kun je die bekijken.

Iconen Bij sommige opdrachten worden iconen gebruikt die je vertellen welke hulpmiddelen je nodig hebt voor de opdracht.

Bij deze opdracht heb je de atlas nodig. Bij deze opdracht heb je de computer nodig.

Bij deze opdracht heb je extra spullen nodig, bijvoorbeeld een schaar of lijm. Bij deze opdracht ga je samenwerken.

Bij deze opdracht heb je de Vaardigheden nodig.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 7

16/05/19 13:05

Waterslang met negen koppen

Start Waterslang met negen koppen Zijn boog stond strak gespannen. De brandende pijl schroeide Herakles’ vingers, maar hij negeerde de pijn. Verbeten richtte hij zijn pijl op een van de koppen van de waterslang en liet los. Raak! De slang siste woedend, terwijl ze – veel sneller dan Herakles verwachtte – op hem afkwam. Dat een brandende pijl een van haar ogen had doorboord, leek de waterslang niks te doen. Herakles hapte naar adem. De stinkende adem van het beest was bijna ondraaglijk. Herakles voelde zijn keel opzwellen. Snel trok hij het leeuwenvel, dat over zijn schouders hing, voor zijn gezicht. ‘Niemand – zelfs jij niet – verdraagt de giftige adem van de waterslang langer dan een paar tellen’, had koning Eurystheus hem toegebeten. ‘Deze opdracht zul je nooit kunnen volbrengen!’ Opnieuw schoot Herakles een pijl af op de slangenkoppen. En nog een. Het monster siste weer. Vlammen schoten tussen haar koppen omhoog, maar er gebeurde niks. Vertwijfeld vuurde Herakles drie pijlen tegelijk op het monster af. Slangenogen staarden hem nu van alle kanten spottend aan. Herakles smeet zijn pijl-en-boog aan de kant, greep zijn zwaard en begon op het monster in te hakken. Maar voor iedere kop die Herakles van de slang afsloeg, groeiden er direct twee nieuwe aan. Vertwijfeld staarde Herakles naar het monster. Zou koning Eurystheus gelijk hebben? Zou hij nu al falen?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 8

16/05/19 13:05

Waterslang met negen koppen

Bron 1 Herakles en Iolaus vechten met Hydra.

Challenge! Een nieuw thema, een nieuwe uitdaging. Dit thema gaat over toerisme, helden, de Grieken en de Romeinen. Jouw uitdaging is om tien keer een korte blog of kort nieuwsbericht te schrijven over een heldendaad van jou of iemand anders. Het kan gaan over iets dat je meemaakt of over iets dat je zelf bedenkt. Dan zou het mooi zijn als je die heldendaad ook echt doet! Doe het zo. •• Ga rustig zitten en denk goed na over wat je vandaag hebt beleefd of gehoord/ gezien/gelezen. •• Kies een heldendaad van jezelf of van een persoon die je bewondert. •• Beschrijf de heldendaad. •• Lees je tekst door. Haal de fouten eruit en maak de tekst mooi op. •• Zoek er een afbeelding bij. •• Doe dit tien dagen terwijl je met dit thema van Mundo bezig bent. Je mag iedere dag een andere gebeurtenis of held kiezen.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 9

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

Blok 1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen Waar gaat dit blok over? Voor elke topsporter is meedoen aan de Olympische Spelen een grote droom. Maar alleen de allerbeste sporters van een land mogen erheen. Natuurlijk willen ze er graag een medaille winnen, maar meedoen is belangrijker. De Grieken hebben lang geleden de Olympische Spelen bedacht. Voor hen was winnen het belangrijkste, want winnaars waren echte helden. Maar wie waren die oude Grieken eigenlijk? En waarom hielden ze de Spelen? Wat is tegenwoordig belangrijk voor sporters?

Gesprek a b

Lees Waar gaat dit blok over? Maak een groepje van vier. Jullie gaan een gesprek voeren. Een van jullie maakt aantekeningen. Kies samen wie dat gaat doen. Je docent vertelt wanneer jullie mogen beginnen en wanneer de tijd om is. Voer een gesprekje over de Olympische Spelen. Wat weten jullie over de Spelen?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 10

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

Gebruik bron 2.

c Kies iemand die de woordwolk van bron 2 invult. d Bekijk de aantekeningen. Vul samen de woordwolk in.

Olympische Spelen

Bron 2

Spelen ter ere van Zeus Nu zijn er om de vier jaar Olympische Winterspelen en Zomerspelen. Bij de oude Grieken waren de Spelen alleen in de zomer. Zij leefden in de oudheid in het gebied dat nu Griekenland heet. De oude Grieken hielden de Spelen vanaf 776 v.Chr. in de stad Olympia. Dus niet, zoals nu, over de hele wereld. Olympia was gebouwd ter ere van de goden. Er woonden alleen priesters en mensen die voor de vele tempels zorgden. In een van de tempels stond een gigantisch gouden beeld van Zeus. Hij was de belangrijkste god van de oude Grieken. De Spelen waren om hem te eren. Op de eerste dag van de Spelen werden honderd ossen als offer verbrand op een groot altaar. Dit was een vast ritueel: een gebruik met een bijzondere betekenis. In 776 v.Chr. was hardlopen de enige sport. De atleten renden 192 meter. Later kwam daar de vijfkamp bij: hardlopen, discuswerpen, speerwerpen, verspringen en worstelen. In 668 v.Chr. deden ook boksen, wagenrennen en de harde vechtsport pankration mee. Bij pankration mocht alles, behalve iemand de ogen uitkrabben en bijten. Bij die sport kon je doodgaan. De winnaar van de Spelen kreeg een olijfkrans, maar veel belangrijker: eeuwige roem. Bij de oude Grieken mochten vrouwen niet meedoen aan dezelfde Spelen als mannen. Zij hadden hun eigen Spelen met één sport: 160 meter hardlopen. Mensen die buiten Griekenland waren geboren, mochten helemaal niet meedoen. Bij de Olympische Spelen nu is discriminatie verboden. Sporters mogen niet anders worden behandeld vanwege hun afkomst of geslacht.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 11

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

Bron 3 Griekse atleten doen mee aan een wedstrijd worstelen.

2 a

Spelen Lees Spelen ter ere van Zeus en bekijk bron 3. Waar komt de naam Olympische Spelen vandaan?

b Geloofden de oude Grieken in één god of in meer goden? c

Lijkt het geloof van de oude Grieken op dat van de oude Egyptenaren? Leg je antwoord uit.

d Bekijk bron 3. Droegen de Griekse atleten sportkleding tijdens een wedstrijd? Leg je antwoord uit.

Bedenk waarom de Griekse atleten dat deden. Kijk eens hoe hun lichamen eruitzien.

Waarom hielden de oude Grieken de Spelen? Kies de twee juiste antwoorden. □□ Om hun belangrijkste god Zeus te eren. □□ Om de sterkste te zijn, om te winnen. □□ Om te kunnen sporten. □□ Omdat ze dan een olijfkrans kregen.

3 a

Rituelen Lees Spelen ter ere van Zeus. Welk ritueel voerden de oude Grieken uit op de eerste dag van de Olympische Spelen?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 12

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

b Waarom deden ze dat?

Kies het juiste antwoord. □□ om Zeus gunstig te stemmen, zodat de Spelen goed zouden verlopen □□ om de atleten te eten te geven □□ zodat de toeschouwers genoeg te eten hadden Welk ritueel voer jij soms of elke dag uit?

d Wat betekent dat ritueel voor jou? e

Is een ritueel hetzelfde als een gewoonte, zoals elke dag je tandenpoetsen? Leg uit waarom wel of waarom niet.

Bron 4 Het stadion in Olympia voor de hardloopwedstrijd.

4 a

Juryleden Bekijk bron 4. Op de foto zie je rechts vooraan de gang waardoor de atleten en juryleden het stadion binnenkwamen. Waar denk je dat de juryleden zaten?

b De juryleden waren de scheidsrechters. Wat was hun taak?

Waar startten de atleten hun hardloopwedstrijd?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 13

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

a b

Vergelijk Gebruik: •• Spelen ter ere van Zeus •• bron 3 •• bron 4 •• Vaardigheid 2 Vergelijken •• Vaardigheid 4b Stappenplan Je eigen mening Vergelijk de Olympische Spelen van de oudheid met die van nu. Vul bron 5 in. Kies telkens voor Oudheid en/of Nu. Tip: als je het niet weet, zoek het dan via internet op. Bekijk je antwoorden in bron 5. Vind je de Olympische Spelen van de oudheid of van nu beter? Leg uit waarom je dat vindt.

Zou een mannelijke Griekse atleet uit de oudheid het met jou eens zijn of niet? Leg je antwoord uit.

Olympische Spelen

Oudheid

In de zomer In de winter Discriminatie Ter ere van een god Atleten dragen sportkleding Atleten sporten naakt Winnen is het belangrijkste Meedoen is het belangrijkste Discuswerpen, verspringen, hardlopen, boksen en worstelen Gehouden in steden over de hele wereld Sporters lopen echt het risico om te overlijden Bron 5 De Olympische Spelen toen en nu.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 14

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

Bron 6â&#x20AC;&#x201A; De vlag van de Olympische Spelen.

6 a

Olympische vlag

Stap meer

Gebruik bron 6. Waar staan de kleuren van de olympische vlag voor? Zoek je antwoord op internet. Gebruik de zoekwoorden: olympische vlag, kleuren.

b Waarom zijn juist deze kleuren gekozen?

Wat betekent het dat de ringen met elkaar zijn verbonden? Gebruik in je antwoord het begrip discriminatie.

Krantenartikel

Stap hoger

Gebruik Vaardigheid 6a Informatie zoeken op internet. Bij de Olympische Spelen van nu horen verschillende rituelen. Zo steekt een atleet het olympisch vuur aan met een fakkel. Jij bent journalist en je wilt een krantenartikel over de olympische vlam schrijven. Eerst doe je onderzoek naar het ritueel en zoek je informatie op. Je wilt antwoorden op vragen als: Waar komt het ritueel vandaan? Hoe wordt het ritueel uitgevoerd? Wie voert het ritueel uit? Enzovoort. Daarna schrijf je een krantenartikel van ongeveer 100 woorden. Zorg ervoor dat het er echt als een artikel in de krant uitziet. Zoek er een mooie foto bij. 15

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 15

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

Helden en stadstaten Voor de sporters die nu terugkomen van de Olympische Spelen, is er in Nederland een feest. Het publiek juicht hen toe, want ze hebben een geweldige prestatie geleverd. Ook voor de winnaars van de oude Spelen was het groot feest. Het oude Griekenland bestond niet uit één land, maar uit meer dan honderd stadstaten. Een stadstaat was een stad met een stuk land eromheen. De bewoners regelden er hun zaken zelf. Ze maakten hun eigen wetten en hadden een eigen leger. Tussen stadstaten was er vaak oorlog. Alleen tijdens en rond de Spelen voerden stadstaten geen oorlog. Deden ze dat wel, dan kregen ze een heel hoge geldboete en mochten ze niet meedoen aan de Spelen. Bij de oude Grieken was een winnaar van de Olympische Spelen een echte held. Niet alleen de atleet, maar ook de stadstaat waarvoor hij meedeed, kreeg groot aanzien. Winnen op de Olympische Spelen was heel belangrijk, omdat een stadstaat daarmee zijn kracht liet zien. De winnaar van de Spelen werd dan ook geëerd alsof hij een oorlog had gewonnen. BULGARIJE

MACEDONIË

ALBANIË

GRIEKENLAND

Lesbos

Delphi Korinthe Olympia

TURKIJE

Eg e

Athene

ïsch

e Zee

Efeze Milete

Sparta

lla

Rhodos

se Z

100 km

Kreta

Bron 7 Griekenland rond 800 v.Chr. met enkele stadstaten.

8 a

Stadstaten Lees Helden en stadstaten. Bedenk twee redenen waarom stadstaten oorlog voerden met elkaar.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 16

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

b Een land wordt ook wel een staat genoemd.

Wat mag een land wel, maar een stad niet? Kies de twee juiste antwoorden. □□ wetten maken □□ een wijk laten opknappen □□ belasting innen □□ een leger hebben Lees de uitspraken. Kies de twee juiste uitspraken. □□ Een stadstaat was een land, zoals Nederland. □□ Een stadstaat was een stad, zoals Utrecht. □□ Een stadstaat was een land in het klein. □□ Een stadstaat was een soort provincie. Zoek in de atlas de landen Monaco en Singapore op. Leg uit waarom dit stadstaten zijn.

Vergelijk Gebruik de uitspraak en Vaardigheid 2 Vergelijken. Uitspraak: Aan de Olympische Zomerspelen van 2016 deden meer dan tweehonderd landen van over de hele wereld mee.

Schrijf een overeenkomst op tussen de Olympische Spelen van nu en de Spelen in de oudheid.

b Schrijf een verschil op tussen de Olympische Spelen van nu en de Spelen in de oudheid.

10 a

Griekenland Bekijk bron 7. Schrijf drie stadstaten op die je op de kaart ziet. 1 2 3

b In de oudheid waren er nog geen treinen, vliegtuigen of auto’s. Hoe kwamen de atleten en toeschouwers uit die drie stadstaten in Olympia?

Bedenk waarom vrede belangrijk was in de weken voor en na de Spelen.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 17

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

100 km

Griekenland

Bulgarije

Turkije

Macedonië

Albanië

Bron 8 Griekenland nu.

11 a b

c d

Griekenland nu Gebruik bron 7 en 8 en de atlas. Bron 8 is de kaart van Griekenland nu. Kleur de landen in. Geef ieder land een eigen kleur. Vergeet de hokjes in de legenda niet. Vergelijk de kaart van het oude Griekenland met de kaart van Griekenland nu. Welk gebied hoorde in de oudheid wel bij Griekenland maar nu niet meer?

Welke oude Griekse steden bestaan nu nog steeds? Teken die steden in de kaart. Athene, Sparta, Delphi, Olympia, Efeze en Milete. Kleur de hoofdstad van Griekenland rood.

Leven in een stadstaat Mensen voelen zich door sport verbonden. De toeschouwers genieten van de geweldige sportprestaties en de sporters hebben allemaal hetzelfde doel: sporten op het hoogste niveau. Zeker bij de Olympische Spelen. De oude Grieken voelden dat ook zo, maar zij hadden een sterkere band met elkaar. Ze spraken namelijk dezelfde taal en geloofden in dezelfde goden. Ook hun dagelijks leven in de Griekse stadstaten zag ongeveer hetzelfde eruit. In een stadstaat woonden burgers, dat waren de volwassen Griekse mannen die in vrijheid leefden. Daarnaast woonden er Griekse vrouwen en kinderen, buitenlanders en slaven. De slaven deden het werk, onder andere op de akkers en in de mijnen rond de stad. Op werken keken de oude Grieken neer. Ze deden het alleen als het echt moest.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 18

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

Een stadstaat had een marktplein (agora). Daar waren producten als brood, wijn, olijfolie en versierd aardewerk te koop. Rond het plein stonden belangrijke gebouwen, zoals de rechtbank en bestuursgebouwen. Voor de verdediging van de stad was er een hoger gelegen burcht (in het Grieks: akropolis). Daar eerden de inwoners ook hun goden in prachtige tempels. Voor het vermaak was er een theater in de openlucht in de vorm van een halve cirkel. Het publiek kon daar genieten van zang en de vele grappige en treurige toneelstukken. Sporten deden de oude Grieken buiten de stadsmuren in een soort openlucht gymzaal (gymnasion).

Bron 9 Een Griekse stadstaat.

12 a

Vermaak Lees Leven in een stadstaat en gebruik bron 9. Hoe vermaakten de oude Grieken zich? Schrijf drie voorbeelden op. 1 2 3 Gebruik bron 10.

b Trek een lijn van de plaats naar de beschrijving die erbij hoort. c Waar waren deze plekken in een stadstaat? agora – akropolis – theater Schrijf de woorden naast bron 9 en trek lijnen naar de plek in de stad waar deze gebouwen staan. agora

•

half cirkelvormig gebouw zonder dak

akropolis

•

een plek om te sporten met kleedkamers

gymnasion

•

plein met gebouwen eromheen

theater

•

een heuvel met tempels erop

Bron 10

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 19

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

Drinken Gebruik bron 9 en 11. Uitspraak: De oude Grieken waren echte bouwmeesters en kunstenaars.

Klopt deze uitspraak? Leg je antwoord uit.

b Mag jij alcohol drinken? Waarom wel of niet?

Dachten de oude Grieken daar anders over? Leg je antwoord uit.

Bron 11â&#x20AC;&#x201A; Grieks wijnkannetje voor kinderen bij het jaarlijkse lentefeest. Rond 420 v.Chr.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 20

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

14 a

Rechten Lees Leven in een stadstaat. Bedenk welke groep in een Griekse stadstaat de meeste rechten had. Kies uit: buitenlanders – burgers – Griekse vrouwen – slaven. Leg je antwoord uit.

b Waarom lieten de oude Grieken werken het liefst aan anderen over? c

Bedenk waarom ongeveer een op de drie inwoners van een stadstaat een slaaf was.

Daar en nu

De Verenigde Staten De Verenigde Staten bestaan uit vijftig staten die samen een land vormen. De regering van de Verenigde Staten maakt wetten, maar de afzonderlijke staten doen dat ook. Soms geldt de wet van de regering en soms geldt de wet van de staat waarin iemand woont. De Amerikanen spreken dezelfde taal. De jaarlijkse Super Bowl is de best bekeken sportwedstrijd in de Verenigde Staten. Meer dan honderd miljoen mensen kijken ernaar op televisie.

Bron 12 De Super Bowl is de finale van de sport American football.

Land Lees Leven in een stadstaat en Daar en nu: De Verenigde Staten. Gebruik bron 12 en Vaardigheid 2 Vergelijken. Wij worden Nederlanders genoemd, omdat we in het land Nederland wonen. Waarom kun je ook spreken van de oude Grieken, zelfs al woonden ze niet in één land?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 21

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

b Schrijf twee overeenkomsten op tussen het oude Griekenland en de Verenigde Staten. 1 2

Schrijf twee verschillen op tussen het oude Griekenland en de Verenigde Staten. 1

Het volk is de baas Als je achttien jaar bent, mag je stemmen op een politieke partij. Die partij vertegenwoordigt jouw stem in de Tweede Kamer. Je hebt dus iets te zeggen over het bestuur van Nederland. Iedereen in Nederland heeft dat recht. Ons land heeft een democratie. Deze vorm van besturen is in een van de belangrijkste Griekse stadstaten ontstaan: Athene. In Athene was lange tijd, net zoals in de andere stadstaten, een groepje rijke burgers de baas. Maar de Atheners waren heel ontevreden over die bestuurders. Daarom kozen ze voor een andere manier van regeren. Vanaf 510 v.Chr. mochten alle burgers meebeslissen. Dat ging zo: ze praatten met elkaar over een belangrijk onderwerp en namen een beslissing door erover te stemmen. Bijvoorbeeld over welke generaal zijn werk niet goed deed en moest worden verbannen.

Bron 13â&#x20AC;&#x201A; De Atheners krasten een naam in een potscherf. Wie de meeste scherven had, won de stemming. Op deze scherf staat: Themisthocles, zoon van Neocles.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 22

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

16 a

Het volk Lees Het volk is de baas en gebruik bron 13. Vul op de lege plaatsen een woord in. Kies uit: Atheners – beslissen – bestuursvorm – democratie – Grieken – de koning – meerderheid – stemmen – het volk. Let op: je houdt drie woorden over. Je bent met een groepje vrienden. Jullie willen iets leuks gaan doen. Een paar vrienden gaan het liefst zwemmen, maar anderen vinden skaten leuk. Een eerlijke manier is om erover te . Bij de

ging het ook zo. De

besliste wat er werd gedaan. Zij hadden een regeerde. Dat noem je:

waarbij .

b Bedenk waarom de Atheners potscherven gebruikten in plaats van papier. c

De generaal op de potscherf werd echt verbannen. Hoe heet hij?

d Waarom staan op de potscherf alleen voornamen, denk je? e

17 a

Hoe wisten de oude Grieken om welke persoon het ging als meerdere personen dezelfde voornaam hadden?

Democratie Wat vind je eerlijk aan de democratie in Athene?

b Wat vind je oneerlijk aan de democratie in Athene? Tip: wat was een burger bij de oude Grieken?

Mag je als je achttien jaar bent, echt zelf meebeslissen over belangrijke zaken in Nederland? Leg je antwoord uit.

d Welke democratie vind jij eerlijker: de Atheense of de Nederlandse? Leg je antwoord uit.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 23

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

Hoe groot was de wereld van de Grieken? De Olympische Spelen zijn nu voor alle landen in de wereld, maar de oude Grieken kenden de hele wereld nog niet. Gebieden buiten de Griekse stadstaten leerden ze kennen door veroveringen. De oude Grieken stichtten dorpen op verschillende plekken rond de Middellandse Zee, omdat ze meer vruchtbaar land nodig hadden. Ook wilden ze handeldrijven met andere volken. Door het contact met die volken leerden zij veel. De oude Grieken vonden wetenschap, dat is kennis verzamelen en nadenken over de wereld, heel belangrijk. Daar besteedden ze veel tijd aan. De wetenschapper Eratosthenes rekende meer dan 2200 jaar geleden al de omtrek van de aarde uit, hoewel hij geen moderne rekenmachine had. En de wetenschapper Ptolemaeus schreef in 150 n.Chr. een boek over kaarten maken met daarin aardrijkskundige gegevens van honderden plaatsen. Op basis van zijn boek zijn zelfs eeuwen later nog kaarten gemaakt.

Bron 14â&#x20AC;&#x201A; Wereldkaart uit 1462 op basis van de gegevens van Ptolemaeus.

18 a

Grieken Lees Hoe groot was de wereld van de Grieken? Wat deden de oude Grieken om genoeg eten te hebben voor het hele volk?

b Hoe kwamen de oude Grieken aan kennis? Schrijf een voorbeeld op.

De oude Grieken waren goed in de wetenschap. Schrijf een voorbeeld op die deze uitspraak bewijst.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 24

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

19 a

Wereldkaart Gebruik bron 14. Stel je voor dat de oude Grieken wel de hele wereld hadden gekend. Zouden ze dan met alle landen de Olympische Spelen hebben gehouden? Leg je antwoord uit.

b Welke werelddelen herken je op bron 14? c

Welke werelddelen kenden de oude Grieken zeker nog niet?

d Bedenk waarom de oude Grieken deze werelddelen nog niet kenden.

Wanneer is deze kaart gemaakt?

Waren die werelddelen in 1462 al wel bekend? Leg je antwoord uit.

20 Eratosthenes

Je gaat ontdekken hoe de wetenschapper Eratosthenes de omtrek van de aarde kon berekenen. Bekijk het filmpje online. Hoe rekende Eratosthenes de omtrek van de aarde uit? Schrijf het in het kort op.

b Wat was volgens Eratosthenes de omtrek van de aarde? c

Hoe groot is de omtrek van de aarde?

d Klopte de berekening van Eratosthenes?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 25

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

Puzzel

Op een rij

Maak de kruiswoordpuzzel in bron 15. 3

4 6

5 7

11 12 13

15 17 18 19

Bron 15â&#x20AC;&#x201A; Kruiswoordpuzzel over de oude Grieken. Horizontaal 1. Hoofdstad van Griekenland 3. Modern gebouw voor sportwedstrijden 7. In dit jaargetijde hielden de Grieken nog geen Olympische Spelen 8. Stad met een stuk land eromheen 9. Maakte een wereldkaart in de Griekse tijd 10. Mochten niet meedoen aan de oude Olympische Spelen 11. Belangrijkste god van de oude Grieken 13. Bestuursvorm waarbij iedereen mag meebeslissen 17. Hiermee wordt op de Olympische Spelen gegooid 18. Grootste Griekse eiland 19. Grieks marktplein 20. Hiervan staan er vijf op de Olympische vlag

Verticaal 2. Eerste Olympische sport 4. Een gebouw in de vorm van een halve cirkel waar in de openlucht toneelvoorstellingen worden opgevoerd 5. Prijs bij moderne Olympische Spelen 6. Rekende de omtrek van de aarde uit 9. Oude Griekse vechtsport 12. Stad waar de oude Grieken de Olympische Spelen hielden 14. 42 km hardlopen 15. Tijdens de Olympische Spelen was er geen ... 16. Iemand die in vrijheid in een stadstaat woonde

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 26

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

22 a

...............

Tijdbalk Bekijk bron 16. Schrijf boven de tijdbalk de jaartallen van 1000 v.Chr tot het jaar 1. Wanneer waren de volgende gebeurtenissen? Zoek het op in dit blok. Zet de letters A t/m D op de juiste plaats op de tijdbalk. A Uit welk jaar is het wijnkannetje van bron 11? B Wanneer waren de eerste Olympische Spelen? C In welk jaar begon de democratie in Athene? D In welk jaar werd boksen een sport op de Olympische Spelen? ...............

...............

Bron 16

b Welke gebeurtenis is het langst geleden?

23 a

Olympische Spelen

Terugblik

Wat waren de Olympische Spelen bij de oude Grieken?

b Wat vind jij de drie belangrijkste verschillen tussen de Olympische Spelen van de oude Grieken en de Olympische Spelen nu? 1

2 3

Wat vonden de oude Grieken belangrijker bij de Olympische Spelen: winnen of meedoen?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 27

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

Kennen en kunnen Als je klaar bent met dit blok, kun je: •• •• •• •• ••

uitleggen waarom de oude Grieken het zo belangrijk vonden om te winnen. voorbeelden geven van discriminatie in het oude Griekenland. uitleggen wat een stadstaat is en uitleggen dat het oude Griekenland niet één land was. uitleggen waarom de oude Grieken zich verbonden voelden met elkaar. beschrijven welke groepen in een stadstaat woonden en welke groep de meeste rechten had. •• beschrijven wat een democratie is en hoe die in Athene werkte. •• beschrijven hoe groot de wereld van de oude Grieken was. •• uitleggen hoe Eratosthenes de omtrek van de aarde kon berekenen. Andere belangrijke dingen die je hebt geleerd: •• ••

Begrippen de burger de democratie de discriminatie de stadstaat de wetenschap Andere woorden uit dit blok die je belangrijk vindt:

Vaardigheden 2 Vergelijken 4b Stappenplan eigen mening 6a Informatie zoeken op internet

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 28

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

Keuzemenu A

Zwervers in de ruimte Zwervers in de ruimte In de nacht tuurden Griekse wetenschappers naar de hemel. Ze konden, net als jij, de sterren en de maan zien. Ze zagen ook andere dingen die in de ruimte leken te zwerven. Ons woord planeet komt van een woord dat de oude Grieken gebruikten voor ‘zwerver’. Zij dachten dat planeten een beetje door de ruimte zwierven. Maar dat is niet zo. Ze draaien in een vaste baan om een heel grote ster. Weet jij hoe die ster heet? En hoeveel planeten ken jij?

Bron 17 De planeten in ons zonnestelsel.

Bron 18 De doorsnede van de zon.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 29

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

Planeten

Lees Zwervers in de ruimte en bekijk bron 17. Zoek voor deze opdracht informatie via internet of in een boek. Je hebt nodig: computer of boek, papier en potloden. Om welke ster draaien de planeten?

b Welke acht planeten zijn er? c

Welke planeet staat het dichtst bij de zon?

d Welke planeet staat het verst van de zon? e

Zet de acht planeten in de goede volgorde in bron 19. Van dicht bij de zon (nummer 1) tot ver van de zon (nummer 8). Vul ook de afstand van de planeten tot de zon in (rond af in miljoen km). Nummer

Planeet

Afstand tot de zon

1 2 3 4 5 6 7 8

Bron 19

2 a

Grootte Bekijk bron 17 en 18. Wat voor vorm hebben de zon en de planeten?

b Bekijk bron 20 met de doorsnedes van de zon en de acht planeten. Een doorsnede is de afstand van een punt op een cirkel tot het punt dat er recht tegenover is. Dan weet je hoe groot iets is. Welke planeet is het grootst?

Welke planeet is het kleinst?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 30

16/05/19 13:05

1â&#x20AC;&#x201A; De Olympische Spelen

Teken samen het zonnestelsel op een vel papier. Vergelijk jullie zonnestelsel met dat van een ander tweetal. Zet de zon in het midden. Denk goed na over hoe groot je de zon tekent. Teken daarna acht cirkels om de zon heen. Houd tussen de acht cirkels wat afstand, zodat je de planeten erin kunt tekenen. Teken daarna in de goede volgorde de planeten in de cirkels. Begin met de planeet die het dichtst bij de zon staat. Houd ook rekening met de grootte van de planeten. Vergelijk jullie zonnestelsel met dat van een ander tweetal. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen? Hebben jullie rekening gehouden met de echte afstanden van de planeten tot de zon?

Doorsnede

Zon

1.391.400 km

Aarde

12.756 km

Jupiter

142.800 km

Venus

12.104 km

Saturnus

120.660 km

Mars

6.787 km

Uranus

50.880 km

Mercurius

4.878 km

Neptunus

48.600 km

Bron 20â&#x20AC;&#x201A; De doorsnedes van de zon en de planeten.

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 31

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

Keuzemenu B

Eilanden Eilanden Toeristen vieren graag vakantie op zonnige eilanden met mooie stranden. De eilanden in Griekenland, Indonesië, de Filipijnen, Turkije en Thailand zijn populair. Op die eilanden is het vaak heerlijk weer. Dus je kunt er lekker zonnen en afkoelen in zee. Aan het toerisme verdienen de bewoners van de eilanden geld, want de toeristen slapen in hotels of huren een appartement. Ze gaan uit eten en kopen souvenirs. Dat brengt allemaal geld in het laatje. Maar er zit ook een keerzijde aan het toerisme, want toeristen zorgen voor afval. Een Filipijns eiland was zelfs zo vervuild, dat de regering het eiland een halfjaar heeft gesloten. Voordat er weer een toerist mocht komen, werd het eiland eerst goed schoongemaakt.

Bron 21 Op het Griekse eiland Rhodos komen elk jaar meer dan een miljoen toeristen.

Je eigen eiland

Informatie 1. Het is een zonnig eiland met een warm klimaat. 2. Het is een klein eiland, ongeveer zo groot als Texel in de Waddenzee. 3. Elk jaar komen er bijna 700.000 toeristen naar het eiland. 32

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 32

16/05/19 13:05

1 De Olympische Spelen

b Bedenk hoe jullie eiland is vervuild.

Bedenk twee oplossingen voor de vervuiling. Oplossing 1:

Oplossing 2:

Presentatie Maak een presentatie over jullie eiland met bijvoorbeeld PowerPoint of Prezi. Doe het zo: •• Gebruik de informatie van de eerste opdracht. •• Zoek foto’s van een eiland dat op jullie eiland lijkt. •• Noem de naam van jullie eiland. •• Geef informatie over jullie eiland. Bedenk ook waar het eiland ligt. •• Beschrijf het probleem op jullie eiland. •• Noem jullie twee oplossingen voor het probleem.

Presentatie Overleg met je docent wanneer jullie de presentatie mogen geven.

Keuzemenu C

Moderne slavernij Maak de opdracht op de website van Mundo. Overal in de wereld is de slavernij afgeschaft. Maar toch leven er nog veel mensen als slaaf. Hoe kan dat?

Mundo Grieken en Romeinen BOEK.indb 33

16/05/19 13:05

www.thiememeulenhoff.nl/mundo

1 VMBO-KGT(T/H)

Grieken en Romeinen

Leerwerkboek 3 Grieken en Romeinen

Leerwerkboek 3

VMBO-KGT(T/H)

Naam Klas

9 789006 978810

Mundo Grieken en Romeinen OMSLAG.indd All Pages

16/05/19 13:21