Geokrant 69

Voorjaar 2011

69 D E G E O K R A N T Geonieuws: De Geo in De Digitale Klas Lesbrief: Natuurgeweld op IJsland Vaknieuws: Aarde.Nu nieuwe stijl

Inhoud Geonieuws 3 Het Arrangeerbare Werkboek 4 De Geo in De Digitale Klas 6 The Geo 2nd edition 6 Ict voor de tweede fase Lesbrief 7 Natuurgeweld op IJsland Opinie 15 Gevaarlijk spel op hoge breedte Geoservice 16 Vragen en tips 17 Puzzel (V)AKnieuws 18 Aarde.Nu nieuwe stijl

Redactie J. Padmos (hoofdredacteur), I. Pouw Aan deze Geokrant werkten mee: B. Andeweg, D. Ariaens, W. van den Berg, W. Bouritius Eindredactie Barbara Visschedijk Vormgeving PrepressMediaPartners Opmaak PrePressMediaPartners Fotografie Arctic-Images / Corbis, Ronald Otter, Icer0ck / iStockphoto, PD-NASA, Reuters/WFA, Frantisek Staud / Alamy, M.J. Roberts / Icelandic Meteorological Office, Jan Padmos, Bernd Andeweg Beeld EMK Deventer De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Van de redactie Vaak zijn het van die kleine berichten in de krant die opvallen. Zo las ik november jl. in een landelijk dagblad dat de ‘bewaker’ van de vulkaan Merapi was overleden. Direct moest ik denken aan een hoofdstuk in deel 1 van de 8e editie (h/v). In een leesstukje in de paragraaf over de Merapi wordt hij genoemd als de man aan wiens mening de bewoners op de hellingen meer waarde hechtten dan aan de evacuatiebevelen van de overheid. Als hij in een droom had gezien dat de uitbarsting wel mee zou vallen, weigerden veel mensen om te evacueren. Met dit soort berichten kun je geo-analfabeten met de neus op de feiten drukken. Een docent(e) aardrijkskunde is niet een wandelende topografische wikipedia, maar een vakvrouw/-man die veel zaken die dagelijks in het nieuws zijn vanuit een geografische invalshoek bekijkt en uitlegt aan de leerlingen. Aardrijkskunde is van alledag en overal om je heen!

Lesbrief Uit reacties van gebruikers blijkt dat veel leerlingen plezier beleven aan het maken van de lesbrieven. Zeker nu het ook mogelijk is om de lesbrief digitaal te maken. Er hoeft dan niet meer gekopieerd te worden en de illustraties zijn in kleur. Gelukkig is er altijd weer een enthousiaste collega te vinden die de lesbrief wil schrijven. Dit keer is de lesbrief – over de fysische geografie van IJsland – van de hand van Wouter van den Berg.

Behalve de lesbrief heeft Wouter van den Berg ook een artikel geschreven over de claims die diverse landen leggen op de bodemschatten in het noordpoolgebied. Zijn ‘Gevaarlijk spel op hoge breedte’ is geplaatst onder de rubriek Opinie. Aarzel niet om op zijn uitspraken te reageren!

Puzzel In De Geokrant 68 hebt u al kennis kunnen nemen van het overlijden van Ben Maatman, een vaste en zeer gewaardeerde De Geo-medewerker.

Ben maakte, soms samen met zijn vrouw, decennia lang de puzzels in De Geokrant. Menig invaluur is gevuld met de puzzels van Ben. Bezoekers van De Geodag krijgen een boekje met daarin een bloemlezing van de ­puzzels die de afgelopen dertig jaar zijn verschenen. Wim Bouritius heeft de taak op zich genomen om vanaf deze Geokrant de puzzels te verzorgen.

(V)AKnieuws In mijn functie als decaan op school heb ik veel contacten met hogescholen en universiteiten. Een trouwe, enthousiaste bezoeker van onze tweejaarlijkse ‘beroepenmarkt’ is dr. Bernd Andeweg, aardwetenschapper aan de VU. Degenen die regelmatig KNAG-dagen bezoeken kennen hem ongetwijfeld, want hij verzorgt daar veel lezingen. Op mijn vraag aan hem om een artikel te schrijven voor deze Geokrant gaf hij zonder aarzeling gehoor. Het is een verhaal geworden over de veranderingen die hebben plaatsgevonden binnen Aarde.Nu. Natuurlijk is er ook nog veel nieuws in deze Geokrant dat direct met de methode te maken heeft, onder andere het Arrangeerbare Werkboek en De Geo in De Digitale Klas.

Veel leesplezier!

Jan Padmos

Bij de voorpagina: Uitbarsting van de Eyjafjallajökull op IJsland in 2010.

De Geokrant 69

Geonieuws

Onderbouw

3

Het Arrangeerbare Werkboek De Geo voor de onderbouw 8 editie is gemaakt vanuit het uitgangs­ punt dat we u zo veel mogelijk variatie en keuzemogelijkheden willen bieden. De boeken zijn zeer compleet met veel basisstof, extra opdrachten, onderzoeks­ opdrachten, projecten, casussen, keuzemenu’s, enzovoort. Bijna alle docenten die met de 8e editie werken, maken een keuze uit het aanbod en zijn blij met die keuze­ mogelijkheid. Met het Arrangeer­ bare Werkboek maakt u het werk­ boek, dat tot nu toe een gegeven was, op maat. Het werkboek zit niet langer in een kaft, maar in een digitale werkomgeving, waar­ mee u in een handomdraai uw eigen werkboek maakt. e

Voorbeeld uit het Arrangeerbare Werkboek

De Geokrant 69

Wat is er mogelijk?

• Opdrachten kunnen eenvoudig worden aan- en uitgezet. U selecteert alleen die (deel)opdrachten die u wilt hebben.

• De volgorde van de opdrachten kan worden veranderd. U brengt uw eigen leerlijn aan.

• U kunt uw eigen opdrachten toevoegen, bijvoorbeeld opdrachten over de eigen omgeving van de leerlingen.

• U kunt afbeeldingen toevoegen, bijvoorbeeld uw eigen foto’s.

• Het werkboek is op elk moment aan te passen. Dit biedt bijvoorbeeld de mogelijkheid om actualiteit in de les te brengen.

Actueel, op maat en eigen U zet het werkboek geheel naar uw eigen hand. U bepaalt per lessituatie de optimale opdrachtenmix. De klas krijgt alleen datgene wat nodig is en

wat het best bij de klas past. U bouwt zo steeds verder aan uw eigen ultieme methode, mét de zekerheid dat de eindtermen zijn gedekt en dat er een goede didactische opbouw in zit.

Van het materiaal dat u klaarzet, maakt u een pdf die u kunt printen.

Dit kan per les, hoofdstuk, meerdere hoofdstukken of per jaar. U kunt het materiaal op school uitprinten, maar u kunt dat ook door ThiemeMeulenhoff laten doen.

Bovendien is het materiaal te exporteren naar DigibordbijDeGeo, zodat u ook voor de klas uw werkboek op maat op het digibord kunt oproepen.

Meer weten? Neem dan contact op met onze klantenservice: via vo@thiememeulenhoff.nl of 088 - 800 2015.

4

Geonieuws

De Geo in De Digitale Klas: de grootste revolutie sinds het krijtje!

In steeds meer aardrijkskunde­ lokalen verschijnen digitale school­ borden. Enige tijd geleden hebben we daarom DigibordbijDeGeo ontwikkeld om in de behoefte van methodeverrijking via het digi­ tale schoolbord te voorzien. Velen van u zijn hiermee aan de slag gegaan. Gaandeweg ontwikkelde zich de vraag naar mogelijkheden om het digibordmateriaal inter­ actiever te maken en meer moge­ lijkheden om leren echt te laten leven. Met trots presenteren wij u dan ook – in samenwerking met Van Dijk Educatie – De Digitale Klas. Breng leren tot leven met De Digitale Klas!

Wat is De Digitale Klas?

De Digitale Klas (DDK) is dé nieuwe manier van lesgeven in het voortgezet onderwijs; misschien wel de grootste revolutie sinds het krijtje. Met De Geo in De Digitale Klas kunt u interactief lesgeven via het digitale schoolbord.

Het biedt lesmateriaal voor docenten bij De Geo 8e editie, met onder andere video, audio, animaties en interactieve oefeningen. Zo zijn er kaart­lagen die u over elkaar kunt schuiven, foto’s die u kunt koppelen aan de juiste begrippen, grafieken die u in kunt vullen, enzovoort.

Met en voor docenten De Geo in De Digitale Klas is ontwikkeld in samenwerking met de aardrijkskundesectie van zes pilotscholen

en is uitvoerig getest. Het blijkt dat leerlingen leren met De Digitale Klas niet alleen leuker vinden, maar ze nemen ook actiever deel aan de les.

Ze begrijpen de stof sneller en onthouden het beter. Docenten op hun beurt besparen voorbereidingstijd en kunnen nog eenvoudiger diepgang in de lessen brengen. De Digitale Klas is beschikbaar in een online-omgeving en werkt met elk type digibord.

Zet de lessen naar uw hand In De Digitale Klas staan interactieve basislessen voor u klaar. Iedere les volgt de leerlijn van een paragraaf en behandelt alle begrippen uit het lesboek en basisboek. De onderdelen uit de basisles zijn makkelijk aanpasbaar, zowel de volgorde als de inhoud.

U kunt met uw leerlingen de juiste woorden naar de juiste plek in de afbeelding slepen

De Geokrant 69

Geonieuws

5 Dynamiek en samenwerking in de sectie Als uw school kiest voor De Digitale Klas, dan gaat uw gehele sectie werken met De Digitale Klas. Dit biedt veel voordelen en kansen. U en uw collega’s maken gebruik van hetzelfde basismateriaal en gaan dit materiaal aanvullen en verrijken. U kunt nu heel eenvoudig lessen, lesonderdelen en -ideeën met elkaar uitwisselen. Zo ontstaat er een nieuwe vorm van samenwerking binnen uw sectie. Dit geeft u de mogelijkheid om nog meer gebruik te maken van elkaars kwaliteiten en elkaar te versterken.

U kunt samen met de leerlingen de grootte van de cirkels aanpassen

Ook kunt u heel eenvoudig onderdelen weglaten, aanvullen of toevoegen. U hebt de volledige regie! Daarnaast past De Digitale Klas bij elke manier

Sanne Pit, docent aardrijks­ kunde aan de Amersfoortse Berg in ­Amersfoort: ‘Onze hele sectie is met veel enthousiasme aan de slag gegaan met DDK. Na de training bleek al snel dat ook de docenten met minder ‘digitaal gevoel’ prima met DDK uit de voeten kunnen. De interactieve mogelijkheden en de diversiteit in presentaties (van YouTubefilmpjes tot Google Earth) zorgen voor een grotere betrokkenheid van de leerlingen bij de les.’

‘De Wintoets-plugin maakt het mogelijk om met gebruik van de stemkastjes direct feedback te krijgen op de uitleg die je die les hebt gegeven. Hierdoor weet je precies welke onderdelen een uitgebreidere toelichting behoeven. Ook de leerlingen waren hier erg enthousiast over en kregen direct inzicht in wat was blijven hangen en wat niet.’

De Geokrant 69

van lesgeven. Het vult uw lessen aan zonder uw stijl van lesgeven te beïnvloeden. De Digitale Klas verrijkt uw manier van lesgeven en vergroot het lesplezier voor leerling én docent.

Bespaar tijd, verhoog kwaliteit Alle basisstof uit De Geo 8e editie staat voor u klaar in De Digitale Klas. Dit bespaart u veel tijd bij het voorbereiden van uw les. U kunt zich volledig concentreren op het lesgeven. U hebt meer tijd om verdieping aan de les toe te voegen of moeilijke onderwerpen beter uit te leggen. Dit geeft u de mogelijkheid de kwaliteit van uw lessen verder te verhogen.

Leerlingen zijn enthousiast en gemotiveerd Door het gebruik van De Geo in De Digitale Klas wordt uw les interactiever. YouTube-filmpjes, woordspinnen of interactieve opdrachten zijn enkele mogelijkheden die de les ook voor uw leerlingen aantrekkelijker maken. De Digitale Klas past bij de leefwereld van de leerlingen. U kunt uw leerlingen makkelijker motiveren en meer betrekken bij de les, omdat de les leuker wordt. U zult bovendien merken dat uw leerlingen de lesstof sneller begrijpen en beter onthouden.

Gratis proeflicentie Als u kiest voor De Digitale Klas, dan kiest u voor ondersteuning en ontwikkeling. Uw sectie ontvangt een gratis proeflicentie van drie maanden, begeleiding in de klas, en een persoonlijke adviseur die antwoord geeft op al uw vragen. Wij helpen u namelijk graag om het maximale uit De Digitale Klas te halen. De enige investering die u en uw vaksectie hoeven te doen, is het volgen van een training, zodat u goed voorbereid aan de slag kunt gaan met De Digitale Klas.

Onze adviseur wil u graag De Digitale Klas laten beleven en komt persoonlijk op uw school langs om De Digitale Klas te presenteren.

Wilt u vrijblijvend een afspraak maken?

Neem dan c­ontact op met onze adviseur via info@dedigitaleklas.nl of bel 088 - 800 2015.

Demo U kunt een demo bekijken op www.degeo-online.nl. Kies links in het menu voor ‘De Geo in De Digitale Klas’.

6

Geonieuws

Onderbouw

The Geo 2nd edition The Geo voor het tweetalig ­onderwijs bestaat alweer vier jaar. The Geo is destijds vertaald vanuit De Geo 7e editie. Omdat De Geo 8e editie inmiddels compleet is, is het tijd voor The Geo 2nd edition.

We hebben een een-op-een-vertaling gemaakt van De Geo 8e editie voor havo/vwo. Al het goede van De Geo 8e editie is er nu dus ook voor TTO. Werkt u in de onderbouw met De Geo 8e editie? In uw TTO-klassen kunt u nu met precies dezelfde methode werken.

Wel zo handig! Of bent u op zoek naar een nieuwe aardrijkskundemethode voor TTO en kent u The Geo nog niet?

Vraag dan een beoordelingsexemplaar aan.

Geonieuws

Vanaf de start van het schooljaar 2011-12 is The Geo 2nd edition beschikbaar voor alle leerjaren. U kunt dus in de hele onderbouw direct met het nieuwe materiaal aan de slag.

Tweede fase

Ict uitgelicht De eerste herziene katernen van De Geo voor de tweede fase 4e editie zijn inmiddels klaar. Hier lichten we enkele keuzes toe rond de ict bij deze nieuwe editie van De Geo voor de tweede fase.

Navigatie U bereikt de ict bij de nieuwe editie eenvoudig via de vertrouwde site www.degeo-online.nl. Daar kunnen u en uw leerlingen bij de katernen van de tweede fase kiezen uit de 3e of 4e editie. Het zal immers in de eerste periode zo zijn dat katernen van de 3e en 4e editie door elkaar gebruikt gaan worden. De vertrouwde navigatie maakt dat eenvoudig.

U kunt een beoordelingsexemplaar aanvragen via onze klantenservice.

Stuur een mail naar vo@thiememeulenhoff.nl of bel 088 - 800 2015.

beter en het navigeren door de verschillende pagina’s van het boek gaat stukken eenvoudiger; handig voor als uw leerlingen in het examenjaar een digitale variant van het boek raad­ plegen dat ze in een eerder schooljaar hebben gehad.

Films, links en powerpoints Per paragraaf zijn voor leerlingen films en interessante links naar beeldende websites klaargezet. Dat maakt de stof nog levendiger en actueler.

Voor de docent hebben we per paragraaf samenvattende Powerpointpresentaties gemaakt met figuren uit het boek. Deze zijn erg bruikbaar om de hoofdlijnen uit de paragraaf klassikaal te behandelen.

Hebt u nog geen beoordelingsexemplaar aangevraagd, stuur dan een mail naar onze klantenservice via vo@thiememeulenhoff.nl of bel 088 - 800 2015.

U kunt ook alvast een demo bekijken via www.degeo-online.nl. Kies links in het menu voor ‘De Geo voor de tweede fase, 4e editie’.

Bladerbaar webboek De digitale variant van het boek is bij de nieuwe editie bladerbaar gemaakt.

De downloadsnelheid is vele malen

De Geokrant 69

Lesbrief

Natuurgeweld op IJsland

Docentenhandleiding

Leerlingenmateriaal

Inhoud In het voorjaar van 2010 werd Europa geteisterd door een enorme aswolk afkomstig uit IJsland. Dit door divergerende aardschollen verscheurde eiland was een maand lang het middelpunt van het wereldnieuws. De zaken­ wereld en het toerisme lagen plat, miljarden euro’s verdampten en Kamervragen werden gesteld. Het nietige doch ontembare IJsland heerste over Europa.

Inleiding Veel mensen staan er niet bij stil dat IJsland een bijzonder land is. Het ligt niet alleen heel noordelijk, waardoor het er behoorlijk koud is, het ligt ook nog eens precies op de plek waar twee grote aardplaten uit elkaar worden geduwd. De plaat met Noord-Amerika beweegt heel langzaam naar het westen en de plaat met Europa schuift naar het oosten.

Het gevolg hiervan is dat IJsland vaak te maken heeft met vulkaanuitbarstingen en aardbevingen. IJs en vuur maken de dienst uit in IJsland. Het is daarom ook geen land met een weelderige planten- en dierenwereld. Bomen zijn er zeldzaam. IJsland is meer een woest en ondoordringbaar land van rotsen, fjorden, vulkanen, gletsjers en geisers.

In deze lesbrief staat de fysische geografie van IJsland centraal. Naast vulkanisme komen ook andere geothermische krachten aan bod, alsmede platentektoniek en klimaat. In het kort zullen ook enkele sociale gevolgen van het fysisch geweld de revue passeren. De atlas fungeert als vanouds als topografische en thematische gids, maar voor de verandering ook als taalgids. Gangi þér vel! Velgengni.

Niveau De lesbrief is gemaakt voor klas 1 en 2 havo/vwo. De belangrijkste bronnen die geraadpleegd dienen te worden, zijn de Grote Bosatlas (53e editie) en het basisboek van De Geo (8e editie). De lesbrief is in te zetten bij elk fysisch geografisch onderwerp dat in de onderbouw van het voortgezet onderwijs wordt behandeld. U kunt de lesbrief kopiëren voor gebruik in de klas. Voor leerlingen is de kleurenversie van de lesbrief ook toegankelijk via www.degeo-online.nl.

Op het docentendeel van de website vindt u de antwoorden.

Foto 1 IJsland: land van ruige tegenstellingen

De Geokrant 69

IJsland is ook een land van grote eenzaamheid. Dagenlang kun je er ronddwalen zonder een mens tegen te komen. In de winter zijn vaak grote delen van het binnenland onbereikbaar. De natuur in IJsland heeft zich nog niet door de mens laten temmen. De mens is op IJsland ondergeschikt aan de natuur. Daarom wordt er in deze lesbrief aandacht besteed aan de natuurkundige aardrijkskunde (fysische geografie) van IJsland. Op die manier kun je dit merkwaardige land het best leren kennen.

7

8

Lesbrief

Natuurgeweld op IJsland

Je gaat eerst onderzoeken waarom de mens weinig invloed op het IJslandse landschap heeft kunnen uitoefenen. Dit heeft voor een deel te maken met de bevolkingsdichtheid van IJsland.

Opdracht 1 Lees in het Basisboek B108 Aantal, dichtheid en spreiding. a Wat wordt bedoeld met bevolkingsdichtheid? b Hoe bereken je de bevolkingsdichtheid? c Neem tabel 2 over en bereken de bevolkingsdichtheid van Nederland en IJsland.

Tabel 2 Bevolkingsdichtheid van Nederland en IJsland Aantal

Oppervlakte

Bevolkings­

inwoners

(km2)

dichtheid

e Noem nog een andere plaats in deze belangrijke IJslandse bevolkingsconcentratie. Gebruik hiervoor kaart 107A uit de atlas.

Opdracht 3 Lees in het Basisboek B24 Geografische breedte. a De hoofdstad van IJsland is de meest noordelijke hoofdstad ter wereld. Op welke breedtegraad ligt de hoofdstad van IJsland ongeveer? b De meest zuidelijke hoofdstad ter wereld ligt ongeveer op 42° ZB en 175° OL. Hoe heet deze hoofdstad en van welk land is dit de hoofdstad?

Foto 4 Groeten uit …

(afgerond) Nederland

16.491.461

41.526

IJsland

299.388

103.000

Als je goed hebt gerekend, heb je bij opdracht 1 kunnen zien dat de bevolkingsdichtheid van IJsland veel lager is dan die van Nederland. Gemiddeld wonen er in IJsland dus maar weinig mensen per vierkante kilometer. Maar de IJslanders wonen niet netjes verspreid over het beschikbare land. Kaart 3 laat de bevolkingsspreiding van IJsland zien.

Kaart 3 De bevolkingsspreiding van IJsland

Niet alleen de natuur en het landschap van IJsland zijn merkwaardig, ook de taal lijkt van een andere planeet.

Zo was bijvoorbeeld in het voorjaar en in de zomer 2010 de Eyjafjallajökull maandenlang in het nieuws. In eerste instantie lijkt dit een onbegrijpelijke verzameling klinkers en medeklinkers, maar met behulp van de Bosatlas kun je toch snel een paar woordjes IJslands leren.

Jökull is een woord dat in het IJslands veel voorkomt en de betekenis ervan staat zelfs in de Grote Bosatlas. In de 52e druk moet je daarvoor kijken bij ‘Geografische begrippen’ en in de 53e druk bij ‘Verklaring van topografische namen’.

Foto 5 De Vatnajökull

Opdracht 2 a Wat voor soort kaart is kaart 3? Kies uit: overzichtskaart, topografische kaart, thematische kaart. b Wat wordt bedoeld met een bevolkingsconcentratie? c In IJsland vind je één belangrijke bevolkingsconcentratie.

In welke windstreek vind je die bevolkingsconcentratie?

Kies uit: noordwest, zuidwest, noordoost, zuidoost. d Midden in de belangrijkste bevolkingsconcentratie vind je ook de hoofdstad van IJsland. Wat is de naam van de hoofdstad van IJsland?

De Geokrant 69

9 Opdracht 4 Bekijk foto 4 en 5. a Wat betekent het woord jökull? b Zoek in de atlas op wat de grootste jökull van IJsland is. c Hoe heet de jökull in het noordwesten van IJsland? d Welke stad ligt ten oosten van de Vatnajökull?

Opdracht 5 a De naam van de stad uit vraag 4d heeft ook een topografische betekenis. Wat betekent de naam van deze stad? b Ten noordoosten van de Vatnajökull ligt Snæfell. Wat betekent fell in het IJslands? c Hoe hoog is de Snæfell?

De noordelijke ligging van de hoofdstad en de grote hoeveelheid ‘jökulls’ vormen belangrijke aanwijzingen voor het klimaat van IJsland. Ook de naam van het land zelf geeft natuurlijk al aan dat je in IJsland geen tropisch regenwoudklimaat of een woestijnklimaat zal aantreffen. Maar hoewel het in heel IJsland stevig kan vriezen, treffen we er toch twee verschillende klimaten aan.

Foto 6 Satellietfoto: IJsland in de winter

De Geokrant 69

Opdracht 6 Gebruik de atlaskaart Klimaatgebieden van Europa, volgens Köppen. a Wat is de omschrijving van een klimaat? Als je het niet meer weet, kun je het nalezen in het Basisboek bij B28 Klimaat. b Het noorden van IJsland is het koudst. Welk klimaat heeft dit deel van IJsland? c Het zuiden van IJsland heeft een eigen klimaat. Geef met behulp van de legenda een omschrijving van dit klimaat. d Blijkbaar is het aan de zuidkust van IJsland het warmst.

Kijk nog eens goed naar de atlaskaart en leg uit op welke manier de IJslandse zuidkust wordt opgewarmd. e Heeft het klimaat in IJsland ook invloed op de bevolkingsspreiding van IJsland?

Op foto 6 is duidelijk te zien dat IJsland in de winter vrijwel geheel bedekt is met ijs en sneeuw. Alleen de zuidkust en de zuidwestkust zijn dan nog goed begaanbaar. Het is in grote delen van IJsland dus koud genoeg om uitgestrekte ijsmassa’s te doen ontstaan, maar waar komt dat ijs vandaan? IJs komt natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen, of toch wel... ?

10

Lesbrief

Natuurgeweld op IJsland

Kaart 7 Neerslagverdeling in IJsland

Opdracht 7 Gebruik kaart 7 en de atlas. a Wat is de omschrijving van neerslag? Als je het niet meer weet, kijk je in het Basisboek bij B40 Neerslag. b De bekendste vorm van neerslag is regen. Noem nog drie andere vormen van neerslag. c De jaarlijkse neerslag in millimeters varieert nogal in IJsland. De meeste neerslag valt onder andere in het gebied direct ten oosten van de hoofdstad. Hoeveel millimeter neerslag valt hier per jaar? d Bij de stad Raufarhöfn valt juist weinig neerslag. Schrijf, zonder in de atlas te kijken, op of Raufarhöfn aan de kust of in het binnenland ligt. Kijk goed naar de naam. e Hoeveel millimeter neerslag valt er in Raufarhöfn per jaar? f Kijk ter vergelijking in de atlas ook eens naar Dublin.

Hoeveel millimeter neerslag valt er in Dublin per jaar? g Blijkbaar valt er in Dublin dus meer neerslag dan in het noorden van IJsland, maar toch liggen er in de buurt van Dublin geen grote ijsmassa’s. Waarom niet?

Kaart 8 De uitbreiding van aswolk op 15 en 16 april 2010

De Geokrant 69

11 Foto 9 De IJslandse aswolk in april 2010

In april 2010 was IJsland dagelijks in het nieuws. Wekenlang werd het Europese luchtverkeer namelijk verstoord door een vulkanische aswolk die afkomstig was uit IJsland.

Vliegtuigen konden de lucht niet in omdat de in de lucht aanwezige asdeeltjes schadelijk zijn voor de motoren van vliegtuigen. Meer dan 100.000 vluchten moesten worden geannuleerd of omgeleid, waardoor de totale economische schade opliep tot enkele miljarden euro’s. IJsland was niet langer het land van ijs, maar het land van vuur.

Opdracht 8 Bekijk de volgende twee links over de vulkaanuitbarsting en de aswolk. a nos.nl/video/145382-ijslanders-geevacueerd-na-vulkaanuitbarsting.html. b www.youtube.com/watch?v=2NpO3VF _ kdE. Opdracht 9 Tijdens de uitbarsting van april 2010 werd steeds gesproken over een uitbarsting van de vulkaan Eyjafjallajökull. De naam werd in diverse internationale nieuwsuitzendingen verkeerd uitgesproken. a Ga naar de link www.youtube.com/watch?v=9jqsMZtSww en kijk wat er verkeerd ging in de diverse journaals. b Waarom klopt de naam Eyjafjallajökull eigenlijk niet? c Hoe is deze verwarring waarschijnlijk ontstaan?

Opdracht 10 Gebruik kaart 8 en foto 9. a Welke (wind)richting dreef de aswolk op? b Waarom juist in die richting? c Hoe lang was de aswolk op 16 april om middernacht? d Waarom heeft het vliegverkeer veel last van zo’n aswolk?

De Geokrant 69

Opdracht 11 Na de langdurige vulkaanuitbarsting, met de aswolk tot gevolg, was het misschien toepasselijk geweest om de naam IJsland te veranderen in ‘Vuurland’. Die naam wordt echter al door een ander land gebruikt. a In welk land ligt Vuurland?

Hoewel niemand rekening had gehouden met de langdurige vulkaanuitbarsting van 2010, was het toch niet echt een verrassing. IJsland behoort qua vulkanisme namelijk tot de wereldtop. Op de natuurkundige kaart van de aarde in de Grote Bosatlas is dit duidelijk te zien. b Welk ander Europees land kent volgens deze atlaskaart ook veel werkzame vulkanen?

Een andere IJslandse vulkaan die door geologen tegenwoordig scherp in de gaten wordt gehouden, is de Hekla.

Deze ligt vlakbij de Eyjafjallajökull. De laatste kleine uitbarsting van de Hekla vond plaats in 2000, maar geologen merken dat het ijs op de vulkaan aan het smelten is en dat betekent dat magma onder grond aan het opstijgen is.

Opdracht 12 Bekijk foto 10.

Lees in het Basisboek B69 Geologie en B60 Vulkanisme.

Gebruik kaart 107A uit de atlas. a Wat bestudeert de geologie? b Hoe hoog is de Hekla? c Onder de Hekla is magma aan het opstijgen. Wat is magma? d Hoe heet magma als het eenmaal uit de vulkaan is gestroomd?

Foto 10 De vulkaan Hekla

12

Lesbrief

Natuurgeweld op IJsland

Foto 11 Jökulhlaup in IJsland

b Echte geisers spuiten keer op keer met ongeveer gelijke tussenpozen. Leg uit hoe dit komt. Gebruik in je antwoord de woorden ‘grondwateraanvoer’ en ‘opslagruimte’.

De aardkorst is opgebouwd uit aardschollen of aardplaten die heel langzaam bewegen. Aardplaten kunnen horizontaal langs elkaar schuiven, ze kunnen botsen en ze kunnen uit elkaar drijven. Dit laatste gebeurt bij IJsland, waardoor steeds opnieuw ruimte tussen de aardplaten ontstaat. Deze ruimte wordt telkens opgevuld met magma.

Gebruik bij opdracht 15 en 16 de atlaskaart De aarde Natuurkundig en uit het Basisboek figuur 4.4.

Opdracht 13 a Gebruik op internet Wikipedia om op te zoeken wat een jökulhlaup in IJsland is. Bekijk ook foto 11. b Leg uit hoe zo’n jökulhlaup ontstaat. c Waarom zijn jökulhlaups gevaarlijk?

Vulkanen vormen niet het enige bewijs voor de aanwezigheid van magma op IJsland. Ook geisers verraden de hitte in de ondergrond, door regelmatig een mengsel van grondwater en stoom de lucht in te blazen. Dit gebeurt wanneer de druk in de ondergrondse opslagruimte te groot wordt.

Na de ontlading kan de druk weer langzaam opbouwen, totdat deze wederom te groot wordt en het water en de stoom weer de lucht in spuiten.

Opdracht 14 Bekijk in het Basisboek figuur 4.3. a De naam geiser komt van Geysir, de bekendste geiser van IJsland. In welk deel van IJsland ligt deze geiser?

Kies uit: noordwest, zuidwest, noordoost, zuidoost.

Opdracht 15 Bekijk foto 12. a IJsland ligt precies op de grens tussen twee grote aardschollen. Om welke twee aardschollen gaat het hier? b Welke oceaan is in de loop der miljoenen jaren ontstaan tussen deze twee aardschollen? c Als IJsland precies tussen twee uit elkaar bewegende aardplaten ligt, betekent dat dus dat die aardplaten vroeger aan elkaar hebben gezeten. Hoe kun je aan de huidige wereldkaart nog zien dat de landmassa’s aan weerszijden van de Atlantische Oceaan vroeger aan elkaar hebben gezeten?

Opdracht 16 In het midden van de Atlantische Oceaan ligt de MiddenAtlantische Rug en de Reykjanesrug. Hier bewegen de aardplaten uit elkaar en wordt de ontstane ruimte opgevuld met lava. Op sommige plaatsen komt zoveel lava naar boven dat er eilanden ontstaan. Zo zijn op de Reykjanesrug IJsland en Jan Mayen ontstaan.

Foto 12 Toeristen komen speciaal naar IJsland om tussen twee aardschollen te lopen

De Geokrant 69

13 Tabel 13

Uitspraak

Juist / Onjuist

1

IJsland bestaat vrijwel geheel uit vulkanisch gesteente.

2

De Midden-Atlantische Rug is het diepste deel van de Atlantische Oceaan.

3

De oudste oceaanbodem vind je bij de Midden-Atlantische Rug.

4

IJsland wordt steeds groter.

5

Amsterdam en New York komen elk jaar iets verder uit elkaar te liggen.

a Noem drie eilanden(groepen) die op dezelfde manier zijn ontstaan, maar dan op de Midden-Atlantische rug. b Lees de uitspraken in tabel 13. Zijn deze uitspraken juist of onjuist?

IJslanders zijn in de loop der eeuwen gewend geraakt aan de vulkanische activiteiten onder hun voeten. Ze weten dat ze beter uit de buurt kunnen blijven van actief vulkanisme en met zo veel beschikbare ruimte voor zo weinig mensen lukt ze dat over het algemeen aardig. Maar laten we ook eens wat verder inzoomen. Bijvoorbeeld op Heimaey, een klein maar bijzonder IJslands eilandje met veel vulkanische activiteit.

en ten slotte zelfs maanden. De eerste mensen konden pas na vijf maanden terugkeren naar Heimaey en de laatsten arriveerden zelfs pas na een jaar. Huizen moesten opnieuw worden gebouwd, want de halve stad was verwoest.

Maar er was niet alleen sprake van verwoesting. Vóór de uitbarsting was de oppervlakte van Heimaey 11 km2, na de uitbarsting 13 km2. Het eiland was 2 km2 gegroeid!

Kaart 15 Uitbouw van de kustlijn van Heimaey

Opdracht 17 Gebruik kaart 107A uit de atlas. a Heimaey ligt op ongeveer tien kilometer voor de zuidwestkust van IJsland. Wat is de naam van de enige plaats op Heimaey? b Hoeveel inwoners telt deze plaats volgens de legenda van de Grote Bosatlas maximaal?

In werkelijkheid wonen er op heel Heimaey nog geen vijfduizend mensen. Vanaf nu kijken we dus niet meer naar heel IJsland, maar naar een klein gebied met weinig mensen. We gaan wisselen van schaalniveau.

Lees in het Basisboek B8 Wisselen van schaalniveau. c Bekijk tabel 14. Kies bij ieder onderwerp steeds het juiste schaalniveau.

Op 23 januari 1973, midden in de nacht, begon de eruptie van de vulkaan Eldfell op het eiland Heimaey. De mensen werden al snel door vissersboten van het eiland weggevoerd, want de lava bleef maar stromen. Eerst dagen, toen weken Tabel 14

Onderwerp 1

het klimaat van de zuidwestkust van IJsland

2

vulkanisme op IJsland

3

de ligging van middenoceanische ruggen

4

het aantal inwoners van de enige plaats op Heimaey

De Geokrant 69

Schaalniveau

14

Lesbrief

Natuurgeweld op IJsland

Figuur 16 Koud water wordt opgewarmd door de hete lava, waarna het warme water wordt gebruikt om huizen te verwarmen.

Als het verwarmingswater weer is afgekoeld, wordt het opnieuw langs de hete delen van de vulkaan gestuurd. Een gesloten ­systeem

Opdracht 18 Gebruik kaart 15. a De naam Eldfell voor een vulkaan is goed gekozen. Het IJslandse woord eldur betekent namelijk vuur. Wat betekent dan volgens jou Eldfell? b Welke andere vulkaan is op Heimaey te vinden? c Op kaart 15 is duidelijk te zien dat het eiland Heimaey in 1973 is gegroeid. Op welke dag in 1973 was de laatste grote uitvloeiing van lava, waardoor de kustlijn veranderde? d Heimaey heeft flink kunnen groeien doordat de lava in de buurt van de kustlijn is gestold. Waarom is de lava niet veel dieper over de zeebodem uitgevloeid?

Binnen een jaar hadden de mensen op Heimaey hun normale leven weer opgepakt. En in plaats van angstig de volgende uitbarsting af te wachten, besloot men om de vulkanische activiteit op het eiland voor de verandering eens nuttig in te zetten. Na alle ellende had de vulkaan immers iets goed te maken en de IJslanders bleken daarbij zeer ­creatief. Men ging zeewater door buizen langs de hete delen van de vulkaan pompen. Het opgewarmde zeewater werd vervolgens gebruikt om de huizen op Heimaey te verwarmen. Zo heeft men tot bijna vijftien jaar na de uitbarsting gebruik kunnen maken van de vrijgekomen hitte.

Opdracht 19 Bekijk figuur 16. a Waarom lopen de buizen met zeewater niet door de heetste delen van de lavalagen, maar juist er langs? b Het vulkanische verwarmingssysteem werkte erg goed en de kosten waren erg laag. Toch moest men na vijftien jaar stoppen met dit systeem. Waarom moest men stoppen?

De natuurlijke hitte uit het binnenste van de aarde kan dus ook nuttige energie leveren aan mensen. We noemen dit ‘geothermische energie’. Geothermische energie kan in principe nooit opraken, het is duurzame energie. c Noem nog drie andere voorbeelden van duurzame energie. d De IJslanders hebben laten zien dat je vulkanische activiteit, met een beetje lef en de nodige creativiteit, nuttig kunt gebruiken. Bedenk zelf een originele manier waarop de IJslanders nog meer gebruik kunnen maken van natuurlijke hittebronnen.

Foto 17 Jökuls’arl’on is het grootste gletsjermeer in IJsland. De ijsbergen zijn soms grijs of zelfs zwart door de vulkanische as

De Geokrant 69

Opinie

Gevaarlijk spel op hoge breedte Op 2 augustus 2007 plantten twee Russische onderzeeërs een titanium vlag op de bodem van de Noordelijke IJszee, precies onder de geografische Noordpool.

Met deze actie wilden de Russen hun aanspraak op de poolregio onderstrepen, maar de claim werd verworpen door andere Arctische landen. Sindsdien is men verwik­ keld in een verhitte strijd om de gigantische ijstaart, maar wie krijgt de grootste punt?

Late belangstelling Het Noordpoolgebied, onderdeel van de internationale wateren, is een van de laatste gebieden ter wereld waarvan de soevereiniteit nog niet is vastgelegd.

In de voorgaande eeuwen, die gekenmerkt werden door ‘zeeslag’ en ‘landjepik’, bleef het gebied rond de Noordpool onberoerd. Behoudens de plaatselijke Eskimo’s en een enkele ontdekkingsreiziger, maakte niemand gebruik van de meest noordelijke gebieden op aarde.

Wat moest je immers beginnen met deze massa van ijs en barre kou?

De laatste decennia is deze situatie echter veranderd. Als gevolg van de wereldwijde klimaatverandering verdwijnt het ijs in het Noordpoolgebied en daarmee dienen zich nieuwe commerciële mogelijkheden aan. Een goed voorbeeld is de zogenaamde noordoost­ passage, de vaarroute tussen Europa en Azië, die jaarlijks steeds langer bevaarbaar is. Deze zeeroute loopt langs de Arctische noordkust van Rusland en is in veel gevallen aanzienlijk korter dan via het Suezkanaal. Een boottocht van Rotterdam naar Ulsan (Zuid-Korea) is via de noordoost­passage bijvoorbeeld 7400 kilometer korter dan via de zuidelijke route. Grote vrachtschepen kan dit per tocht een kostenbesparing van vele tienduizenden euro’s opleveren, waar-

De Geokrant 69

door bijvoorbeeld tolheffing voor Rusland een interessante optie wordt.

Delfstoffen Maar het smelten van het poolijs heeft nog meer voordelen: nieuwe visgronden komen vrij en grote voorraden fossiele brandstoffen komen binnen handbereik. Met name de vermeende olievoorraden onder de poolzee werken als een magneet op de geïnteresseerde landen. De US Geological Survey heeft berekend dat het gaat om plusminus 90 miljard vaten ruwe olie. Met de huidige olievraag van 87 miljoen vaten per dag zou de hele wereld dus nog bijna drie jaar van Noordpoololie voorzien kunnen worden. De geschiedenis toont aan dat aardolie de gemoederen hoog kan doen oplopen, maar hoe ver durft men anno 2011 nog te gaan?

Wie krijgt wat?

Hoewel de rivaliserende poollanden hun spierballen regelmatig ontbloten, ligt de nadruk ditmaal niet op politieke bluf en militair machtsvertoon. In plaats daarvan wordt door wetenschappers koortsachtig gezocht naar geologische bewijsstukken die moeten aantonen dat de poolgebieden aan hun land toebehoren. In 2014 zal de United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) namelijk alle claims beoordelen en bepalen welke landen definitief mede-eigenaar worden van het Noordpoolgebied.

Rusland en de VS (Alaska) zijn wederom vertegenwoordigd. Daarnaast proberen ook Canada, Denemarken (Groenland), Noorwegen en IJsland van het koud buffet mee te eten. De ligging van de landen is ditmaal echter belangrijker dan de omvang of militaire slagkracht. Volgens de UNCLOS kunnen aan water grenzende landen namelijk altijd 370 kilometer zee buiten de eigen

kust claimen. Als echter bewezen kan worden dat een groter deel van de aangrenzende zeebodem, vanwege zijn geologische eigenschappen, te zien valt als een verlenging van de eigen landmassa, kan een land zelfs 650 kilometer zee claimen. Dit is inclusief vaarroutes, visgronden en natuurlijke hulpbronnen.

Twistpunten Maar wat nou als een van de genoemde landen binnenkort echt het onomstotelijke geologische bewijs levert voor het feit dat de poolbodem verbonden is aan de eigen landmassa? Hoe gaan de andere landen dan reageren? Opent dat misschien deuren voor andere mogendheden met ‘riskiaanse’ ambities? En in hoeverre zijn geologische eigenschappen eigenlijk maatgevend bij territoriale conflicten? Feit is bijvoorbeeld dat delen van de Appalachen in de Verenigde Staten tot dezelfde geologische formatie behoren als de Schotse Hooglanden. Ten tijde van de Caledonische gebergtevorming, een slordige 450 miljoen jaar geleden, lagen deze gebieden zelfs nog tegen elkaar aan.

Maar hoewel er sprake is van een evidente geologische verwantschap, lijkt het ondenkbaar dat Schotland op grond van dit bewijsmateriaal de VS zou kunnen annexeren. Maar wat als we de rollen omdraaien? Zou de VS tot zoiets in staat zijn als er bijvoorbeeld olie in het spel is? Begeeft men zich met deze geopolitieke strijd om de Noordpool niet op heel glad ijs?

Wouter van den Berg

Geoservice

16

Vragen en tips In deze rubriek staan vragen van gebruikers van De Geo over het omgaan met het lesmateriaal, De Geosite en de ict-hulpmiddelen. Ook ideeën voor het werken met De Geo of geografische ­interessante tips zijn hier te vinden. Hebt u vragen en/of ideeën, stuur ze op naar: Redactie De Geokrant, ThiemeMeulenhoff, Postbus 400, 3800 AK Amersfoort, of mail ze naar: degeokrant@thiememeulenhoff.nl.

Vragen

Vraag Soms werken de links op de digiborden bij De Geo niet meer. Het blijkt dat sites waarnaar wordt verwezen niet meer bestaan. Is de uitgeverij hiervan op de hoogte en doen jullie hier wat mee?

Antwoord De sites waarnaar wordt doorgelinkt, zijn zorgvuldig onderzocht. Ze worden alleen in het digibord opgenomen als we ervan uit kunnen gaan dat ze langdurig bestaan. Desalniettemin kan het een enkele keer voorkomen dat een

site uit de lucht is genomen. Als de uit­ geverij dit weet, passen we de link aan.

Als u zelf een verlopen link tegenkomt, verzoeken we u dit door te geven via onze klantenservice: 088 - 800 2015 of vo@thiememeulenhoff.nl.

deel hier blijft het grensgebied tussen Mexico en de Verenigde Staten.

heeft op het dagelijks leven van de mensen in het grensgebied.

Kijk op: www.learner.org/powerofplace/page2.html?pop=yes?pop=yes?p op=yes&pid=1927#.

Tips

Tip 1 Afgelopen december zijn enkele katernen van de hernieuwde De Geo voor de tweede fase verschenen. In de herziene versie van ‘Arm en rijk’ voor het vwo wordt stilgestaan bij drie mondiale verdelingsvraagstukken: voedsel, aardolie en water.

Bij dit laatste onderwerp is een gedeelte van een uitzending van 3 op Reis goed te gebruiken. Floortje Dessing reist door Kazachstan en bezoekt het Aralmeer. De problematiek van het Aralmeer, maar ook de oplossing, worden in tien minuten tijd uitstekend in beeld gebracht.

Kijk op: beta.uitzendinggemist.nl/ afleveringen/1004104.

Bij het verdelingsvraagstuk over het water gaat een van de opdrachten over Nederlandse tuinders in Ethiopië.

Ook hierbij is een bruikbaar filmpje gevonden. Het gaat om een Westlandse fresiakweker die een bedrijf is begonnen in Ethiopië.

Kijk op: www.youtube.com/watch?v= YOSDg5ONFMs&feature=related.

Tip 2 Ook voor de havo worden de katernen voor de tweede fase herzien. Op korte termijn verschijnt van ‘Arm en rijk’ voor de havo de nieuwe editie. Onder-

De problematiek van dit onderwerp kan prima worden geïntroduceerd via muziek. Talloze Amerikaanse muzikanten zingen over dit grensgebied.

Bijvoorbeeld: • Bruce Springsteen met de nummers: ‘Sinaloa cowboys’: www.youtube. com/watch?v=Ok _ 6vvMbYn4 ‘Across the border’: www.youtube. com/watch?v=EHNIq0AWr _ E. • WillyDeVille met het nummer: ‘Across the borderline’: www.youtube.com/ watch?v=3AC8XONKoGQ. Bij dit onderwerp is ook de documentaire Boundaries and Borderlands – Mexico and the United States te gebruiken. In deze documentaire wordt via twee casestudies aandacht besteed aan het MexicaansAmerikaans grensgebied. De eerste casestudy ‘Twin Cities, Divided Lives’, vertelt het verhaal van Concha Martinez. Deze moeder steekt de grens over om in de VS een bestaan voor zichzelf en haar kinderen op te bouwen. In de tweede casestudie, ‘Operation Hold the Line’, wordt gekeken welke invloed het Amerikaanse grensbeleid

Ten slotte bij dit onderwerp een kort item uit het NOS-journaal. Dit filmpje laat zien hoe creatief Mexicanen zijn in het illegaal passeren van de grens met de Verenigde Staten.

Kijk op: nos.nl/video/99278-creatiefsmokkelen-tussen-mexico-en-vs.html.

Tip 3 Bij diverse domeinen is de volgende animatie te gebruiken: news.bbc. co.uk/2/shared/spl/hi/world/06/ urbanisation/html/urbanisation.stm.

De mondiale en continentale urbanisatie tussen 1955 en 2015 wordt via een kaart en grafieken in beeld gebracht.

Duidelijk te zien zijn de veranderingen in de verdeling van de bevolking over stad en platteland en de locatie van de steden met meer dan vijf miljoen inwoners.

Tip 4 Voor wie allerlei mondiale demografische, economische en sociaal-culturele statische gegevens teruggebracht wil zien worden naar honderd mensen, is de site www.miniature-earth.com/ een aanrader.

De Geokrant 69

Geoservice

Puzzel

17

Nederlandse ­gemeenten Onder de puzzel staan 21 combinaties van Nederlandse gemeenten. Zoek steeds de naam van een gezamenlijke buurgemeente. Gebruik hiervoor uit de Grote Bos­atlas 53e druk de kaartbladen 238 t/m 241.

Noteer de naam van de gevonden buurgemeente op de juiste plaats in het invulschema. Sommige in te vullen gemeentenamen hebben hetzelfde aantal letters.

Om een goed keuze te kunnen maken, zijn hier en daar alvast letters ingevuld.

Spaties en verbindingsstreepjes doen niet mee en y = ij.

Bij een correcte invulling leest u in de gekleurde vakjes van boven naar beneden een begrip waarmee gemeenten te maken hebben.

O R E A M B R A R T O H L U Z K E De combinaties – in willekeurige ­volgorde – zijn de volgende: • Tynaarlo – Veendam • Zuidhorn – Groningen – Marum • Andijk – Stedebroec • Terneuzen • Tubbergen – Borne – Hengelo • Hilversum – Baarn – Zeist • Overbetuwe – Nijmegen – • Assen – Noorderveld – Ubbergen Hoogezand-Sappemeer • Lochem – Oost-Gelre • Koggenland – Zeevang • Heerlen – Simpelveld • Losser – Enschede • Doesburg – Doetinchem – Zutphen • Westland – Vlaardingen

Oplossing puzzel nr. 68 Horizontaal 6 landbouw 7 snijmaïs 8 veen 10 melk 12 kwel 15 boer 17 LEI 20 intensivering 22 combine 24 mechanisatie 25 fosfaten 26 bloemen Verticaal 1 gras 2 zetmeel 3 bodem 4 suikerbieten 5 zavel 6 leek 9 nitraten 11 polder 13 wol 14 graan 15 bioindustrie 16 Flevoland 18 tuinbouw 19 pacht 21 kavel 23 pest 24 mest Uit de goede oplossingen trokken wij als winnaar: klas 3AG1 van het Bonhoeffer ­College in Enschede.

Deze klas ontvangt een jaarabonnement op de Nederlandstalige editie van de National Geographic.

• Reimerswaal – Bergen op Zoom • Venraij – Mill en Sint Hubert • Heeze-Leende – Nuenen, Gerwen en Nederwetten • Coevorden – Assen • Lith – Tiel • Werkendam – Drimmelen • Dantumadeel - Leeuwarderadeel

Stuur de oplossing voor 1 augustus 2011 naar: Redactie De Geokrant, ThiemeMeulenhoff, Postbus 400, 3800 AK Amersfoort, of mail naar: degeokrant@thiememeulenhoff.nl.

De Geokrant 69

18

(V)AKnieuws

Aarde.Nu nieuwe stijl Er zijn van die jaren dat aard­ wetenschappers hun best niet hoeven te doen om ervoor te zorgen dat het weer eens op het netvlies staat dat de aarde geen dode planeet is: aardbevingen in Haïti, Nieuw-Zeeland en Chili, de Eyjafjallajökull-uitbarsting op IJsland, de Merapi die maar blijft rommelen. En ook in eigen land: volop sneeuw en ijs in november en december.

Tweede fase Genoeg links met aardwetenschappen dus in het dagelijks leven. Door deze links denken scholieren eerder aan een aardwetenschappelijke opleiding als start van hun verdere loopbaan. Voor minder spannende jaren werd in 2000 door de voorlichters van de aardwetenschappelijke opleidingen in Nederland Aarde.Nu opgericht. Het doel was om leerlingen die de profielen natuur & techniek of natuur & gezondheid hadden gekozen, te interesseren voor

aardwetenschappelijke opleidingen.

En dat was hard nodig, want bij de invoering van de tweede fase was het vak aardrijkskunde niet in een natuurprofiel terechtgekomen. Dit betekende dat de instroom via enthousiaste aardrijkskundedocenten opdroogde.

Op die manier was ik tenslotte ooit zelf bij aardwetenschappen terechtgekomen! Taak dus om de leerlingen en docenten in de natuurprofielen duidelijk te maken hoeveel wiskunde, scheikunde, biologie en natuurkunde aardwetenschappers toepassen om de aarde beter te begrijpen.

Stijging In de jaren 2002-2007 was de totale instroom van de aardwetenschappelijke universitaire opleidingen gedaald tot onder de 200. Dit academisch jaar zijn aan dezelfde opleidingen bijna 380 eerstejaars begonnen. Mede dankzij de aarde die ons weer regelmatig met de neus op de feiten drukt? Ik hoor in ieder geval wel vaker op scholen en bij voorlichtingsbijeenkomsten dat scholieren ‘vulkanen’ zo interessant

vinden. Maar de toeneming is ook zeker te danken aan Aarde.Nu. Nu de instroom op orde lijkt, is het project dat was gestart door enthousiaste voorlichters van minder belang. Daar komen de bezuinigingen bij. Aarde.Nu is een prachtig en bijzonder project, maar het kostte op de oude manier wel veel tijd en geld. Te veel, vonden leidinggevenden op de verschillende universiteiten.

Expeditie naar IJsland Het uitloven van prijzen voor de beste profielwerkstukken heeft de afgelopen jaren een steeds grotere vlucht genomen. We zijn niet de enige club die dat heeft gedaan, wel hebben we tien jaar lang een zeer bijzondere prijs kunnen uitloven: een tiendaagse expeditie naar IJsland voor de beste profielwerkstukken over de aarde. En we hebben heel leuke en bijzondere werkstukken binnengekregen! Over geijkte onderwerpen als klimaatverandering, plaattektoniek of vulkanisme, maar ook over bodemdaling door gaswinning in Noord-Nederland, over de waterkwa-

Op expeditie in IJsland

De Geokrant 69

19

De nieuwe opzet van Aarde.nu. Nog steeds kunnen leerlingen terecht voor hulp bij een profielwerkstuk

liteit in de eigen omgeving, of in een bijzondere vorm: als lesmateriaal voor lagere klassen. Heel wat hoofd- en deelvragen zijn met onze hulp bijgesteld, experimenten zijn verzonnen en uitgevoerd. Het is bijzonder om leerlingen te zien ontdekken hoe praktisch wetenschap kan zijn!

Vanaf dit jaar hebben we de expeditie vaarwel gezegd. Jammer? Zeker!

Het was een mooie manier om onder de aandacht te komen van scholieren die toch al interesse hadden in ons vakgebied. En ook om aandacht te krijgen van lokale media en op de scholen van de winnaars. Al kostte het wat tijd, een excursie naar IJsland begeleiden was toch elke keer fantastisch. Het is prachtig om de leerlingen te zien genieten van dit unieke stukje aarde! De afgelopen zomer hebben ze zelfs aan de voet van de EyjafjallajĂśkull gestaan om wat as te kunnen opscheppen. En wat is mooier dan een

De Geokrant 69

flink deel van de avond en nacht door te brengen in het warme water bij Landmannalaugar.

Aarde.Nu is dood, lang leve Aarde.

Nu! Na tien jaar wilden we graag een breder publiek gaan bedienen. De tijd en het geld die we investeerden in de reis naar IJsland, worden nu anders aangewend. Juist deze zomer kwam het verzoek om het Centrum voor Geocommunicatie te ondersteunen.

In samenwerking met grote bedrijven en kennisinstellingen in Nederland zijn georedacteurs aangesteld voor de wetenschapssite Kennislink.nl.

De komende drie jaar zullen zij een stroom aan geonieuws genereren en openbaar maken. Het is de bedoeling om op die manier ook meer bruikbare en goed leesbare informatie te produceren die door leerlingen kan worden gebruikt voor een profielwerkstuk,

maar ook door docenten als achtergrond bij de lessen.

Dit betekent niet dat leerlingen niet meer bij ons terecht kunnen voor hulp bij een profielwerkstuk. In tegendeel!

Nog altijd helpen we ze graag met het meedenken over hoofd- en deel­vragen, het nadenken over een mogelijk experiment of geven we hulp bij het uitvoeren van een experiment. De site www.Aarde.Nu zal ook gewoon in de lucht blijven.

Bernd Andeweg docent en voorlichter Aardwetenschappen Vrije Universiteit en voorzitter Aarde.Nu Links: www.falw.vu.nl/aardbeving www.falw.vu.nl/vulkaan www.aarde.nu www.kennislink.nl

De Geokrant is een uitgave van ThiemeMeulenhoff. Dit tijdschrift verschijnt twee keer per jaar ter ondersteuning van de methode De Geo voor de onderbouw, leerwegen en tweede fase.

Voor meer informatie over de methodes of over de artikelen uit deze Geokrant kunt u contact opnemen met onze klantenservice 088 - 800 2015.

U kunt ook een e-mail sturen naar degeokrant@thiememeulenhoff.nl.

ThiemeMeulenhoff Postbus400 3800 AK Amersfoort 978-11-112-5948-8