Voorjaar 2017
#
81
Lesbrief Europese problemen: Brexit en vluchtelingen Geoservice Iedere stad zijn GEObattle De provincie van ... Groningen
Van de redactie
Open avond Halverwege februari was het weer zo ver: het fenomeen open avond vond plaats. Hoe meer ik dergelijke avonden meemaak, hoe meer ik mij over dit gebeuren verbaas. Na een flauwe, door de directie gesponsorde spaghettihap, posteren glimlachende directieleden en de meest representatieve collega’s zich bij de ingang. Buiten staan al veel ouders met hun kinderen te wachten tot de deuren opengaan. Let wel: om zes uur ’s avonds! Bij binnenkomst krijgen ze een tasje waarin, behalve informatie over de school, ook allerlei prullaria zijn gestopt: geodriehoeken, opschrijfboekjes, pennen en wat al niet meer. Er is hard gewerkt om het gebouw er aantrekkelijk uit te laten zien. In de school hangen uithangborden die de route door de school aangeven. Ik werk al bijna twintig jaar in het gebouw en wist eerlijk gezegd niet dat je er kon verdwalen. Er worden allerlei activiteiten georganiseerd om ouders en toekomstige leerlingen te bewegen bij ons op school te komen. Zo zijn er ‘question and answers-tafels’ waarachter bovenbouwleerlingen in toga staan, informatiepunten her en der door de school, informatiebijeenkomsten in lokalen en ga zo maar door. Er blijken ook ineens veel muzikale leerlingen op school te zitten, want de halve school blijkt een instrument te kunnen bespelen of probeert te zingen. Elk vak profileert zich op zijn voordeligst in het eigen vaklokaal. Bij scheikunde worden zeepjes gemaakt, bij biologie koeienogen ontleed, bij aardrijkskunde hangt de dertig jaar oude reliëfkaart weer eens op, en zelfs wiskunde blijkt een leuk vak te zijn. Wie schetst je verbazing als leerlingen uit de examenklassen als gids met een groepje je lokaal binnenkomen en behoorlijke onzin over je vak vertellen. Je lokaal wordt drie uur lang overspoeld door ouders met kinderen in de groepen 6 tot en met 8. Veel oud-leerlingen, waarvan je niet het idee had dat ze zich ooit zouden voortplanten, blijken kinderen te hebben en spreken je amicaal aan over de lessen van vroeger. Als het evenement om negen uur is afgelopen, vloeit in de personeelskamer de (fris)drank en gaan er zelfs bitterballen rond. Volgend jaar maar weer doen! Uiteraard is bovenstaand stukje ironisch bedoeld en kan je als school niet zonder. Maar, zijn we niet te ver doorgeschoten? Een heel andere manier om goede pr voor je school te verkrijgen, is wellicht meedoen aan de GEObattle. Een initiatief van aardrijkskundedocent Frans Westerveen, dat zeker navolging verdient. In deze GeoKrant licht hij zijn idee toe. De onderbouw van het vmbo is aan de beurt voor een lesbrief. Nathalie Vastenholt heeft twee actuele Europese thema’s, migratie en Brexit, in een lesbrief verwerkt. In de rubriek (V)AKnieuws dit keer twee korte artikelen: één over de lichtoverlast in Nederland en één over taalgericht vakonderwijs. Frederik van Oorschot van het SLO praat u over het laatste bij. In de rubriek De provincie van ... komt dit keer Groningen aan de beurt. Allard Oterdoom reist door zijn provincie en doet enthousiast verslag van al het moois dat Groningen te bieden heeft.
Veel leesplezier Jan Padmos
02.
Inhoud Geonieuws De Geo 5e editie bovenbouw havo/vwo steelt de show .03 Starten met het digitale leerplatform eDition .04
Lesbrief
.06
Europese problemen
Geoservice Puzzel Iedere stad zijn eigen GEObattle
.12 .13
De provincie van ... Groningen: de provincie van Allard Oterdoom
(V)AKnieuws Te veel licht, te weinig duisternis? Taalgericht vakonderwijs
.14 .16 .19
Colofon Coverbeeld Uitdaging en plezier bij de GEObattle 2016 op het Twickel College in Hengelo Redactie Jan Padmos (hoofdredacteur), Wouter van Rennes, Carlijn Roessink Aan deze GeoKrant werkten mee: Nathalie Vastenholt, Allard Oterdoom, Frederik van Oorschot
Eindredactie Barbara Visschedijk Vormgeving en opmaak Marc Freriks (Hollandse Werken, Zwolle) Fotografie Sterre van der Pijll, Josef Prchal/123RF, NosUA/iStock, SwissH/iStock, AFP/ANP, Rudmer Zwerver/NatureInStock, Ben Westerink/RUG, Focusgroningen, Ron Giling/Lineair, Taeke Henstra/ HH, NOAA/RIVM, Gerard Til/HH Illustraties EMK Deventer De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
DE GEOKRANT #81
Geonieuws Bovenbouw havo/vwo
De Geo 5e editie bovenbouw havo/vwo
Kiest u maar: boeken of eDition?
steelt de show voor Aardrijkskunde havo en vwo de bovenbouw
Wereld rijk Arm en k havo
Studieboe
Studieboek havo SE
SE
Studieboek
vwo
Studieboek havo
CE
SE
Studieboek havo
Aardrijksku nde de bov enbouw voor havo en vwo
CE
SE
Leefomg eving Wonen in Nede rland
CE
Studieboe
k havo
voor Aardrijkskunde havo en vwo de bovenbouw
SE
Aardrijkskun de de bovenbouw voor havo en vwo
Aarde Systeem aard e
Wereld/Aarde (Over)leven in Europa
CE
nde voor Aardrijksku w havo en vwo de bovenbou
Wereld Arm en rijk
erg voordelig!
Aardrijkskunde voor de bovenbouw havo en vwo
Ontwikkelingsland BraziliĂŤ
r kunde voo Aardrijks ouw havo en vwo de bovenb
Leeropdrachtenboeken:
Gebieden Zuid-Amerika Studieboek vwo
Aardrijkskunde voor de bovenbouw havo en vwo
Aardrijkskunde voor de bovenbouw havo en vwo
Aarde Klimaatvraagstukken
Aarde Systeem aarde
Studieboek vwo
SE
SE
Studieboek vwo
CE
CE
Aardrijkskunde voor de bovenbouw havo
CE
Aardrijksku nde de bovenbou voor w havo en vwo en vwo
Leefomgeving Wonen in Nede rland Studieboek vwo
SE
SE
Wereld Globalisering Studieboek
vwo
CE
CE
Zo echt als de wereld zelf! Nieuwsgierig? Ga naar www.thiememeulenhoff.nl/degeobovenbouw-hv. Bekijk gratis inkijkexemplaren en bestel eenvoudig uw beoordelingsexemplaren en gratis proeflicentie voor eDition!
Nieuw
3e editie De Geo bovenbouw vmbo in eDition DE GEOKRANT #81
Geonieuws Bovenbouw vmbo Naast de nieuwe editie voor bovenbouw havo/vwo wordt ook De Geo voor bovenbouw vmbo verrijkt met de digitale leeromgeving eDition. Vanaf komend schooljaar kunnen dus ĂĄlle leerlingen die in de onderbouw met De Geo hebben gewerkt ook in de bovenbouw op vertrouwde voet verder met interactief leren. Werkt u met de 3e editie voor vmbo bovenbouw, dan kan leerjaar 3 komend schooljaar volledig digitaal aan de slag! Lees meer op www.thiememeulenhoff.nl/degeobovenbouw-vmbo.
.03
Geonieuws Onderbouw
Starten met het digitale leerplatform
eDition
De 9e editie van De Geo voor de onderbouw ging in 2014 van start. Dat was tevens de introductie van een digitaal leerplatform: eDition. Voor het eerst konden leerlingen online leren en interactief opdrachten maken. Binnen het digitale tijdperk was dat een mijlpaal voor De Geo. Inmiddels werkt ruim twintig procent van de Geo-docenten met eDition. Voor veel docenten gaat het werken met eDition beter leven als zij een gebruikerstraining volgen. Wat zijn hun ervaringen?
Starttrainingen Het kan lastig zijn om je gewoonten te veranderen. Ook al weet je dat jouw wijze van handelen niet altijd de meest efficiënte is, toch is er iets dat je ervan weerhoudt om het roer om te gooien of zelfs bij te stellen. De wil is er, maar door de waan van de dag lukt het toch niet om stappen te zetten in de richting die je eigenlijk zou willen. Uiteraard geldt dat niet voor iedereen. Toch hoorden wij deze geluiden bij een deel van onze gebruikers als we het hadden over het inzetten van digitale leermiddelen in de klas. Daarom besloot ThiemeMeulenhoff ter voorbereiding op het schooljaar 2015-2016 zogenoemde ‘starttrainingen’ te introduceren. Tijdens deze starttrainingen worden nieuwe gebruikers – bij ThiemeMeulenhoff of op hun eigen schoollocatie – getraind om te werken met het interactieve leerplatform van ThiemeMeulenhoff: eDition. Gedurende de training worden alle aspecten van eDition vanuit zowel leerling- als docentperspectief belicht. Naast de functionaliteiten van eDition wordt er aandacht besteed aan hoe dit platform in combinatie met de methode (bijvoorbeeld De Geo) kan worden ingezet in de
04.
lespraktijk om zo de meerwaarde van de digitale leermiddelen optimaal te kunnen benutten. ‘De applicatie ziet er goed uit. De voortgang van de leerlingen is perfect te monitoren en de mogelijkheid om leerlingen op een ander niveau aan het werk te zetten, is echt van deze tijd.’ Boris Berlijn (Ashram College)
‘Ik zie direct of ik het goed of fout heb gedaan’ Een belangrijk onderdeel van de starttraining is het zelf ervaren van het digitale platform. Hierbij nemen de docenten de rol van leerling aan en de trainer de rol van docent. De ‘leerlingen’ maken enkele opdrachten in eDition en ervaren op die manier de verschillende interactietypen en hoe het is om direct na het maken van een opdracht feedback te ontvangen. Tijdens dit onderdeel van de training gaat elke docent fanatiek aan de slag om zo veel mogelijk opdrachten zo goed mogelijk te maken. Kreten galmen door het lokaal: ‘Yes, honderd procent goed!’, ‘Aaah, ik ben een trema vergeten’, ‘Wat makkelijk dat je de theorie er zo eenvoudig bij kunt pakken’. Maar dat geldt niet alleen voor de docenten. Tijdens evaluatiemomenten met leerlingen is gebleken dat ook zij de directe feedback na het inleveren van een opdracht het meest waardevol vinden. ‘Zo hoef ik niet één of
Leerling 1 Leerling 2 Leerling 3 Leerling 4 Leerling 5 Leerling 6 Leerling 7 Leerling 8 Leerling 9
Resultatenoverzicht van een klas in eDition: per leerling en per toetsvraag. Om privacyredenen zijn de namen van de leerlingen onzichtbaar gemaakt.
DE GEOKRANT #81
Geonieuws Onderbouw
De starttrainingen bij eDition kunnen zowel op de eigen onderwijslocatie als in huis bij uitgeverij ThiemeMeulenhoff worden gevolgd.
twee dagen te wachten om erachter te komen of ik de vraag goed of fout heb gemaakt’, aldus een leerling tijdens een van deze evaluaties. Daarnaast noemen leerlingen als voordeel het overzicht dat je in eDition hebt: ‘Je kunt precies zien waar je bent gebleven en welke onderdelen je goed of minder goed hebt gemaakt.’
‘Zoveel inzicht heb ik nog nooit gehad’ Nadat de docenten de leerlingrol hebben vervuld, is het aan de trainer om de docentrol te vervullen. Alle ‘leerlingen’ melden zich in eDition aan bij de groep (klas) van de trainer en vanaf dat moment heeft de trainer in zijn rol als docent alle resultaten van zijn leerlingen inzichtelijk. In één oogopslag ziet hij welke leerlingen de meeste opdrachten hebben gemaakt en ook hoe goed ze dit hebben gedaan. Als het resultatenoverzicht op het digibord wordt getoond, duurt het niet lang voordat een eerste docent opmerkt: ‘Zoveel inzicht heb ik nog nooit gehad.’ Daarop volgt een positieve discussie. Het gaat over tijd die bespaard kan worden door voor aanvang van de les te controleren wie het huiswerk wel of niet heeft gemaakt, over het geven van verlengde instructies aan leerlingen die een bepaalde opdracht niet zo goed hebben gemaakt en over tempo- en niveaudifferentiatie. Kortom, het gaat over de meerwaarde van digitaal leren!
DE GEOKRANT #81
‘Als docent werk ik graag met de docententool eDition en vergeet ik soms te toetsen, omdat ik al perfect kan zien hoe de leerlingen scoren op de verschillende onderdelen. Dit vind ik echt een meerwaarde van dit digitaal lesmateriaal. Een klas met de leerlingen binnen de digitale omgeving van De Geo is zó aangemaakt en íedereen kan aan de slag. Makkelijk om bepaalde opdrachten uit te zetten, waardoor je als docent nog meer de lesstof op maat kan aanbieden voor je leerlingen of groepjes leerlingen.’ Boris Berlijn (Ashram College)
Samen leren vernieuwen Tijdens de starttrainingen en de daaropvolgende tussentijdse evaluaties vragen we de meningen van onze gebruikers.
Deze feedback is voor ons van groot belang. Op basis van deze ervaringen kunnen wij onze producten doorontwikkelen. Zowel de methodes die in eDition worden ontsloten als het leerplatform zelf hebben al verschillende aanvullingen gekregen. Zo zijn er bij verschillende methodes opdrachten anders geformuleerd, zodat de opdrachten duidelijker worden gepresenteerd. Ook zijn er in eDition kleine wijzigingen doorgevoerd die de gebruikerservaring verbeteren. Verder zullen er in de nabije toekomst binnen eDition twee nieuwe functionaliteiten beschikbaar zijn, namelijk: niveauoverstijgend leren en een uitgebreide zelftoetsmogelijkheid; twee nieuwe functionaliteiten die aansluiten bij de uitgesproken behoeften van onze klanten. Op deze manier maken we samen met onze gebruikers een leerplatform dat precies aansluit bij de wensen van zowel leerling als docent.
eDition in het kort • Theorie en opdrachten volledig geïntegreerd • Direct inzicht in de voortgang en resultaten • Mogelijkheid om leerlingen op maat te begeleiden • Overzichtelijke docentenstartpagina In de digitale leeromgeving eDition zijn de theorie en opdrachten van De Geo volledig geïntegreerd. Leerlingen kunnen hun werk maken, opslaan, nakijken en de resultaten inzien. Als docent hebt u live inzicht in de voortgang en resultaten van uw leerlingen. Bovendien kunt u uw leerlingen op maat begeleiden. U kunt namelijk zelf eenvoudig subgroepen aanmaken voor een lesprogramma op maat en opdrachten aan- of uitzetten voor een leerling, groep of subgroep. Omdat de leerlingen zelfstandig met het materiaal kunnen werken, kunt u gericht ondersteuning bieden aan één leerling of aan een groepje.
.05
Lesbrief Europese problemen
Voor de docent
Voor de leerling
Inhoud
Inleiding
Het jaar 2016 is voor de Europese Unie een jaar vol problemen geweest. Tot die tijd werd de EU gezien als een van de stabiele centrumregio’s in de wereld. Het statenverband tussen Europese landen zorgde voor eenheid en veiligheid. Niet voor niets wilden in de jaren na de oprichting steeds meer landen deel uitmaken van de EU. Het vrije verkeer van arbeid, goederen, diensten en kapitaal, en het aanhouden van een gemeenschappelijk beleid op het gebied van handel, landbouw, visserij en regionale ontwikkeling zorgden ervoor dat veel landen zich bij de Europese Unie wilden aansluiten. In 2016 werd er flink aan de poten van deze stabiliteit gezaagd. Voor het eerst was er een land dat uit de EU wilde. Het Verenigd Koninkrijk hield een referendum over het lidmaatschap. De uitslag was voor veel mensen een verrassing. Met een nipte overwinning werd er voor een leave gestemd. De Brexit gaat er komen. Deze volksraadpleging geeft aan dat de grenzen van de Europese Unie altijd blijven bewegen. Wilde het Verenigd Koninkrijk uit de EU, aan de oostkant van Europa zijn er juist landen die lid willen worden. Iets wat door Rusland met argusogen wordt bekeken. Naast de Brexit werd de Europese Unie met nog een probleem geconfronteerd. In het voorjaar en de zomer van 2016 kreeg Europa te maken met een grote vluchtelingenstroom. Deze toestroom was zo groot dat verschillende landen in Zuid-Europa de situatie niet meer aankonden. In Brussel werd naarstig gezocht naar een oplossing. Europa werd, en is nog steeds, verdeeld. Oostenrijk zorgde, met een aantal Balkanlanden, met een eenzijdig besluit voor de eerste doorbraak door de grenzen te sluiten. Doordat de vluchtelingen niet meer door Slovenië, Kroatië, Servië en Macedonië konden reizen, verplaatste het probleem zich naar de Griekse grens. Turkije bleek na lang onderhandelen bereid om mensen die geen recht hebben op asiel in Europa terug te nemen. Kortom, het zijn spannende tijden voor de Europese Unie. Tijd om leerlingen met deze Europese problemen kennis te laten maken.
Op 23 juni 2016 stemde de Britse bevolking over een vertrek uit de Europese Unie. Bijna 52% van de Britten bleek vóór een Brexit. Het is voor het eerst dat een land de EU wil verlaten. Wanneer Groot-Brittannië echt uit de Europese Unie stapt, is nog onzeker. Maar het levert in ieder geval problemen op. Ook de grote hoeveelheid mensen die vanuit Afrika en het Midden-Oosten naar Europa willen, zorgen voor problemen in Europa. In deze lesbrief ga je deze Europese problemen bekijken. Welke veranderingen zijn er in Europa? Waardoor zijn de grenzen van Europa steeds in beweging? Voor het maken van de opdrachten heb je de Grote Bosatlas (54e editie) nodig.
FIGUUR 1
Niveau Deze lesbrief is bedoeld voor de onderbouw van het vmbo-gt. De lesbrief past bij thema’s als Europa, migratie en bevolking. De opdrachten kunnen worden ingezet als verdieping, als een frisse blik t.o.v. de open grenzen of als inleiding op een hoofdstuk. De leerlingen moeten de Grote Bosatlas (54e editie) gebruiken en toegang hebben tot internet. U kunt de lesbrief voor de leerlingen uitprinten. De kleurenversie is beschikbaar via www.thiememeulenhoff.nl/degeo. De leerlingen kunnen de lesbrief alleen of in groepjes maken. Een klassikale start is aan te bevelen.
06.
FIGUUR 2
DE GEOKRANT #81
Lesbrief Europese problemen Opdracht 1 Blader door de lesbrief. Bekijk alle foto’s en figuren. Geef kort antwoord op de volgende vragen: - Waar denk jij aan bij grenzen? - Welke grenzen ken jij? - Welke grenzen zijn er in Nederland?
0
100
200 km
1 : 12.000.000
Opdracht 2 Bekijk via internet de volgende filmpjes: - www.schooltv.nl/video/het-ontstaan-van-de-eu-hoe-en waarom-is-de-europese-unie-ontstaan/playlist/44/ - www.schooltv.nl/video/de-oprichting-van-de-europese-unievan-egks-naar-eu/playlist/44/. a Welke zes landen in Europa gingen als eerste samenwerken? b Waarom wilden deze landen samenwerken? Bekijk in de atlas kaart GB 74-75 Europa. c Wat valt je op aan de ligging van de zes landen?
Opdracht 3 Bekijk kaart GB 75A. a Wat is de titel van kaart GB 75A? Vergelijk kaart GB 75A met kaart GB 74-75. b Wat valt je op als je de landsgrenzen van nu vergelijkt met de landsgrenzen in 1877? Bekijk kaart GB 75C en figuur 2. c Welke kleur heeft de Europese Unie op kaart GB 75C? Bekijk kaart GB 75C en foto 3. d Noem twee West-Europese landen die geen lid zijn van de Europese Unie?
FIGUUR 4
Opdracht 5 Lees tekst 5. a Leg in je eigen woorden uit wat het bruto nationaal product (BNP) is. b Waarom kun je landen beter met elkaar vergelijken met het BNP per inwoner? Bekijk kaart GB 87A Bruto Nationaal Product. c Noem drie landen van de EU met een hoog BNP? d In welk deel van Europa liggen de EU-landen met een laag BNP? e In de Europese Unie helpen de rijkere landen de armere landen. Waarom denk jij dat het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie wil stappen?
BNP
FOTO 3
Dit land is geen lid van de Europese Unie.
Opdracht 4 Bekijk het filmpje: www.schooltv.nl/video/de-europese-unieeuropa-is-veranderd/playlist/44/. a Noem een handelsvoordeel van de Europese Unie. Bekijk figuur 4. b Welk land wil uit de EU stappen? c Welk nadeel op handelsgebied kan dat tot gevolg hebben?
DE GEOKRANT #81
Het bruto nationaal product (BNP) is de totale productie van goederen en diensten in een land in een jaar, uitgedrukt in geld. Het is een enorm geldbedrag (miljarden euro’s) dat alle inwoners van een land samen verdienen. Om de landen goed te kunnen vergelijken, wordt het bedrag gedeeld door het aantal inwoners van een land. De uitkomst is het gemiddelde inkomen per hoofd van de bevolking, ook wel het BNP per inwoner genoemd. TEKST 5
.07
Lesbrief Europese problemen Uitslag Brexit-referendum 2016
Uitslagenkaart
Engeland
leave remain
Atlantis che
13,3 miljoen
Schotland
Wales
Noord-Ierland 772.000
Noord-Ierland 440.000
349.000
e ze ord No
1,7 miljoen
1 miljoen
855.000
an ea Oc
15,2 miljoen
Schotland
IERLAND
Londen Wales
Engeland Londen
0
50
100 km
1 : 10.000.000
FIGUUR 6
Uitslag Brexit-referendum 23 juni 2016.
Opdracht 6 Bekijk figuur 6. Gebruik kaart GB 102-103 Verenigd Koninkrijk en Ierland. a Uit welke vier landen bestaat het Verenigd Koninkrijk? b Schrijf in je eigen woorden op wat een referendum is. c Wat betekent het Engelse woord leave? Zoek eventueel op internet een vertaling. d Wat betekent het Engelse woord remain? Zoek eventueel op internet een vertaling.
b Wat hebben de 65-plussers vooral gestemd? c Welke leeftijdsgroep woont vooral in Londen? Kies uit: 18-24 of 65+. d Waarom zal deze leeftijdsgroep vooral voor remain hebben gekozen?
100
%
90
Opdracht 7 Bekijk nogmaals figuur 6. a Wat laat figuur 6 zien? b Kies steeds het juiste woord: Londen ligt in het noorden/zuiden van het Verenigd Koninkrijk. Het noorden van het Verenigd Koninkrijk heeft vooral voor remain/leave gestemd. Het zuiden van het Verenigd Koninkrijk heeft vooral voor remain/leave gestemd. Er is wel een/geen duidelijke tweedeling in het Verenigd Koninkrijk.
Opdracht 8 Bekijk figuur 7 en foto 8. In figuur 7 zie je per leeftijdsgroep of er voor leave of remain is gestemd. a Wat heeft de groep van 18 tot en met 24 jaar het meest gestemd?
08.
80 70 60 50 40 30 20 10 0
18 - 24
25 - 34
35 - 44
45 - 54
55 - 64
65+ leeftijd
Uitslag Brexit-referendum 2016 remain leave
FIGUUR 7
Uitslag Brexit-referendum naar leeftijd.
DE GEOKRANT #81
Lesbrief Europese problemen
Blijdschap om de uitslag van het Brexit-referendum.
FOTO 8
FIGUUR 9
Opdracht 9
Bekijk figuur 9. b Zie je op figuur 9 een open of een gesloten grens? Leg uit waaraan je dat ziet. c Wat voor probleem kan de grens van figuur 9 opleveren voor de export van het Verenigd Koninkrijk?
Bekijk nogmaals kaart 6 en figuur 7. Gebruik eventueel ook kaart GB 102-103 Verenigd Koninkrijk en Ierland. a Waar of niet waar? 1 In Schotland willen de mensen vooral uit de EU. 2 In Noord-Ierland heeft de oostkust gestemd voor blijven in de EU. 3 Vooral oudere mensen hebben voor een Brexit gestemd. b Waarom is er in Ierland niet gestemd?
Opdracht 11 Bekijk figuur 10 en foto 11. Bekijk het filmpje: jeugdjournaal.nl/artikel/2107997-meer-vluchtelingen-maken-gevaarlijke-tocht-over-zee.html. a Van welk continent komen de meeste asielzoekers? b Bedenk drie redenen waarom mensen naar Europa willen. c Waarom gebruiken asielzoekers steeds minder de route via Griekenland of Turkije?
Opdracht 10 a Leg uit wat het verschil is tussen een open en een gesloten grens?
Veelgebruikte vluchtroutes naar Europa aantal doden in 2015 (tot 11 mei)
Subotica
Zwarte Zee Nis
SPANJE 18 doden
Cádiz
Málaga
ITALIË 1.780 doden
Skopje Istanbul Thessaloniki
Almeria
TURKIJE
GRIEKENLAND 31 doden
Rabat Oran
Annaba
Tunis
Catania Pantelleria
MAROKKO
Malta Ghardaia
TUNESIË
Lampedusa Middellandse Zee
Ouargla ALGERIJE
Kreta
Tripoli Alexandrië
LIBIË 0
250
EGYPTE
500 km
1 : 20.000.000
FIGUUR 10 Vluchtroutes naar Europa en aantallen doden, 2015.
DE GEOKRANT #81
.09
Lesbrief Europese problemen Wanneer krijgt iemand asiel in Nederland? Een persoon krijgt asiel in Nederland als hij of zij vluchteling is. Een vluchteling is iemand die terecht bang is voor vervolging in zijn land. Bijvoorbeeld omdat hij van een bepaald ras is. Of omdat hij bij een bepaalde sociale groep hoort, zoals homoseksuelen.
Voorwaarden toekennen van asiel Een asielzoeker krijgt een verblijfsvergunning als hij in zijn eigen land wordt vervolgd vanwege: ras of sociale groep, godsdienst, nationaliteit of politieke overtuiging. Een asielzoeker krijgt asiel wanneer hij risico loopt op marteling, onmenselijke of vernederende straf. Willen of kunnen de autoriteiten van een land de eigen bevolking niet beschermen? Dan kunnen inwoners van dat land bescherming vragen in Nederland. FOTO 11
Een levensgevaarlijke overtocht.
TEKST 12
Opdracht 12
Opdracht 13
Iedereen die in Europa aankomt, kan asiel aanvragen. Lees tekst 12. Zijn de volgende beweringen juist of onjuist? 1 Vluchtelingen en asielzoekers zijn hetzelfde. 2 Immigranten zijn mensen die vertrekken uit een land. 3 In de Europese Unie kun je vrij reizen tussen landen. 4 Alle asielzoekers mogen in Nederland blijven.
Bekijk kaart 13. a Welk Europees land kreeg in de eerste maanden van 2015 de meeste asielaanvragen? b Hoeveel asielaanvragen kreeg het Verenigd Koninkrijk? c Denk je dat het aantal asielaanvragen voor het Verenigd Koninkrijk een reden is om uit de EU te stappen? Licht je antwoord toe.
O
ce aa n
Verdeling asielaanvragen naar land (top 15) in eerste halfjaar van 2015 aantal eerste asielaanvragen
A
n tla
e ch tis
4.285
37% Duitsland 37% van de asielaanvragen werd gedaan in Duitsland
25.710
4.000 14.800
8.690 154.055
8.480
16% Hongarije
27.105 65.485 7%
Oostenrijk
7%
ItaliĂŤ
7%
Frankrijk
6%
Zweden Verenigd Koninkrijk Zwitserland Nederland
4% 3% 2%
12% overige landen
29.460
11.130
7.240 6.585 30.145 5.480 0
250
500 km
1 : 35.000.000
Middellandse Zee
FIGUUR 13 Verdeling van asielaanvragen in Europa, 2015.
10.
DE GEOKRANT #81
Lesbrief Europese problemen Opdracht 14 Bekijk nog een keer figuur 9. a Is dit de situatie vóór of na de Brexit? b Leg je antwoord uit door iets te zeggen over de stroom asielzoekers.
Opdracht 15 Bekijk foto 14. Lees tekst 15. Bekijk via internet de volgende de filmpjes: - jeugdjournaal.nl/artikel/2138111-honderdenvluchtelingenkinderen-weg-uit-calais.html - nos.nl/artikel/2048443-waarom-vluchtelingen-zo-graag-het kanaal-over-willen.html. a Waar ligt Calais? Zoek het eventueel op in de atlas. b Waarom wilden zoveel asielzoekers naar het tentenkamp bij Calais. c Waarom is het Verenigd Koninkrijk zo geliefd bij asielzoekers? d Welk problemen kan het Verenigd Koninkrijk krijgen door de toestroom asielzoekers?
Met gevaar voor eigen leven klimmen migranten in vrachtwagens om de oversteek naar Groot-Brittannië te maken. Op dit moment bivakkeren duizenden vluchtelingen onder erbarmelijke omstandigheden in Calais met de hoop een nieuw leven in het Verenigd Koninkrijk op te bouwen. Maar waarom is dat zo’n gewilde bestemming. Groot-Brittannië, en met name Londen, wordt door velen ervaren als een immigrant-vriendelijke plek, met veel kansen. ‘Ik ben ook in Frankrijk geweest, maar daar voelde ik me gediscrimineerd. En iedereen weigerde Engels te praten. In Londen maakt je achtergrond niet uit, hier is plek voor iedereen.’ TEKST 15
Opdracht 16 Bekijk figuur 9, kaart 13 en tekst 15. Lees de volgende woorden: vluchtelingen – bestaansmiddelen – ontwikkelingspeil – Europese integratie – kunstmatige grenzen – discriminatie – cultuurkenmerken – toerisme. Waar passen volgens jou deze woorden het best bij: bij figuur 9, kaart 13 of tekst 15? Noteer ze op de juiste plek in tabel 16.
Opdracht 17 Tot slot maak je een woordweb over de Europese Unie. Alles wat je hebt geleerd, moet daarin terugkomen! Je mag dus alle informatie uit de lesbrief gebruiken.
FOTO 14
Stap 1 Zet in het midden: Europese Unie. Stap 2 Noteer daaromheen de volgende woorden: verleden – toekomst – Verenigd Koninkrijk – veranderingen in Europa – grenzen – Brexit. Stap 3 Bedenk nu zo veel mogelijk informatie bij elk woord van stap 2. Noteer alles wat in je opkomt! Stap 4 Neem een ander kleur en geef met pijlen de verbanden aan: Wat hoort bij elkaar? Wat is een oorzaak? Wat is een gevolg? Stap 5 Onderstreep met een andere kleur wat je hebt geleerd. Wat wist je nog niet? Wat vond je interessant.
Het vluchtelingenkamp in Calais.
Figuur 9
Kaart 13
Tekst 15
TABEL 16
DE GEOKRANT #81
.11
Geoservice Puzzel
Plaatsnamen In deze GeoKrant is weer een ruimte voor een puzzel. Niet zo’n heel moeilijke, leuk om met onderbouwklassen te doen. Elke Nederlandse provincie doet mee met een lange plaatsnaam. De letters van de steden en dorpen staan door elkaar. Vind de namen van de twaalf plaatsen en schrijf ze in het schema. De letters in de gekleurde vakjes laten de naam van een stad in Nederland zien. Alleen inzendingen die geheel zijn ingevuld dingen mee naar de prijs!
1
P
I
E D M S K A
2
3
N I 4
E U W G R A N K 5
6
A M IJ R
T O S B E G
E N T E R G 7
8
9
O O L T G E N B E R G E N A A V R O U W E N S I N K L 10
11
12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Provincie
Letters plaats
Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Flevoland Utrecht Zuid-Holland Noord-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg
bereeinprtu aregodednle mwindaumsetear negmgarebsr vkkrreeeneny uegkngbrgar reteswosginet toaoalltpgnse engezbeaarene upeervworldo iodtreeesnrodn nmmlkie
R G E R K E S S N P T I
B E R G E N O P Z O O M
U R D E R B E L E L E M
R A A N V U S A E D D E
E N D E E L M E R T A
E N G W E T E R T
I N G
E R E N R O D E N
Stuur de oplossing voor 1 augustus 2017 naar: Redactie De GeoKrant, Thiememeulenhoff, Postbus 400, 3800 AK Amersfoort Of mail naar: degeokrant@thiememeulenhoff.nl.
12.
DE GEOKRANT #81
Geoservice Tips
Iedere stad zijn eigen GEObattle De aardrijkskundedocenten van het Twickel College in Hengelo kwamen op het idee een soort aardrijkskunde-olympiade voor de basisschool te ontwikkelen. Het idee kreeg de naam GEObattle. De GEObattle bestaat uit twee onderdelen. Eén onderdeel omvat vijf battles, waarmee punten te verdienen zijn. Een battle duurt 12 minuten. Een voorbeeld van een battle is een door de organisatie van GEObattle gemaakte Geoguessr. Daarbij moeten de leerlingen aan de hand van beelden van Google Maps bepalen waar een bepaalde foto is genomen en een speld plaatsen op die plaats. Hoe dichter de speld bij de werkelijke plaats staat, des te meer punten krijgt het team. Andere battles zijn de ‘Waterschapsbattle’, met vragen over water in de breedste zin van het woord, en een battle die de atlas- en kaartvaardigheden test. De Geo sponsort de ‘Wat hoort bij elkaar?-battle’, waarbij leerlingen foto’s van landen bij elkaar moeten zoeken. Het andere onderdeel is een ontwerpwedstrijd. Bij dat onderdeel is het de bedoeling dat ieder team binnen 45 minuten een oplossing voor een ruimtelijk probleem ontwerpt. Samenwerking, creativiteit, doortastendheid en kennis binnen het team spelen, net als bij de andere battles, ook hier een grote rol.
l leuk ‘Ik vond alle quizjes hee d.’ eer gel en ik heb veel
‘Het ontwerpen van een waterpark was heel leuk!’
De uitvoering van GEObattle bleek in 2015 zo’n groot succes dat al snel de gedachte ontstond om meer scholen een GEObattle te laten organiseren. Een LOF-aanvraag, het oprichten van een stuurgroep, en heel wat manuren verder is er een prachtige website (www.GEObattle.nl). Aardrijkskundesecties in o.a. Kerkrade, Zutphen, Enschede, Urk, Losser en Zwolle organiseren dit jaar al de GEObattle op hun school.
Organiseer de GEObattle bij u op school! Meld uw school aan op de website: www.geobattle.nl/organiseer-geobattle
Verschillende organisaties, zoals KNAG, ThiemeMeulenhoff/ DeGeo en Waterschap Vechtstromen, ondersteunen de GEObattle. Mede dankzij hun support kunt u gratis gebruikmaken van alle digitale bestanden om de GEObattle op uw school te organiseren.
‘Bij de vragen moesten we een stee n op juist of onjuist leggen. Echt leuk !’
leuk omdat ‘De battles waren heel in zat.’ ng agi uitd l er vee
kon je ‘Bij de ontwerpwedstrijd laten.’ p loo e vrij de ie tas fan je
1e prijs Geobattle 2016 in Hengelo. FOTO’S STERRE VAN DER PIJLL
DE GEOKRANT #81
.13
De provincie van ...
Groningen:
de provincie van Allard Oterdoom
Van Lauwerszee tot Dollard tou, van Drenthe tot aan ’t Wad… Voor een geograaf een prachtige opening van het volkslied van de provincie Groningen, waarin direct de geografische ligging wordt gemarkeerd. Tegelijkertijd geeft dit ook een mooi aanknopingspunt voor mijn bijdrage aan ‘De provincie van ...’. Een leuk detail is dat Geert Teis (1864-1945), die het Groninger volkslied in 1919 schreef, na zijn kweekschoolopleiding in ’s-Hertogenbosch ook leraar werd. Helaas geen aardrijkskundedocent, wat zo’n openingszin wel zou doen vermoeden.
Stad en ommelaand Als geboren en getogen Groninger is het lastig om keuzes te maken voor een artikel over je eigen provincie waar vanuit zoveel dimensies veel over te vertellen valt. Hoe dan ook doe ik mijn ‘Pronjewail, stad en ommelaand’ te kort met het beschrijven van slechts één geografisch verschijnsel. De provincie Groningen kent diverse landschappen en dat maakt het voor geografen een interessante provincie. Slechts een greep …
Lauwersmeergebied Het Lauwersmeergebied ligt in het noordwesten van de provincie Groningen. Landschappelijk behoort dit gebied tot de jonge zeekleipolders. Het grootste deel bestaat uit de ingepolderde voormalige Lauwerszee, waar vanuit de stad Groningen o.a. het Reitdiep en het wad elkaar ontmoetten. Na de afsluiting zag het Lauwersmeer er uit als een stuk van de Waddenzee bij eb; een uitgestrekte zand- en slikvlakte met bochtige geulen en prielen. Het
14.
Lauwersmeer wordt nu gebruikt als boezemmeer. Het gebied bestaat uit begroeide voormalige kwelders met veel open water. Hier vinden we het natuurgebied en nationaal park het Lauwersmeer. De overige delen van de ingepolderde Lauwerszee zijn ingericht voor de landbouw of worden gebruikt als recreatieterrein, als militair oefenterrein of hebben een woonfunctie. Het natuurgebied wordt o.a. beheerd door voormalig leraar aardrijkskunde en nu boswachter Jaap Kloosterhuis. Mocht u met een klas naar dit gebied willen, dan is hij via Staatsbosbeheer bereid te vertellen over zijn Dark Sky Park. Nationaal Park Lauwersmeer heeft namelijk sinds oktober 2016 officieel het predicaat Dark Sky Park. Het is dus een van de laatste plekken in ons land waar het nog echt donker wordt. De duisternis blijft behouden en bezoekers zijn ’s nachts welkom om de duisternis te beleven. Er is hier ’s nachts nog een heldere sterrenhemel te zien en op sommige dagen zelfs het Noorderlicht.
In het weekend is het gebied een magneet voor dagjesmensen: wandelen, watersporten, uitwaaien op de dijk, de boot nemen voor een dagje Schiermonnikoog of een visje eten bij de visafslag.
Aardbevingsgebied Van het Lauwersmeergebied hemelsbreed naar de Dollard komen we door het veelbesproken aardbevingsgebied (van open streekdorpenlandschap op (oude) zeeklei tot grootschalig open veenontginningslandschap); een gebied dat de Groningers erg bezighoudt en dat behoorlijk wat impact heeft op het gevoel van veiligheid en de opvattingen over de landelijke politiek als het gaat om de status van ‘de Groninger bevolking’. Voor circa vijfhonderd woningen uit de eerste ronde van het inspectieprogramma van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) Hans Alders is versterking noodzakelijk. Daarnaast is het zeer waarschijnlijk dat ook de rest van de 1450 gebouwen uit deze eerste inspectieronde moet worden versterkt. In 2017 worden onder regie van de NCG nog eens 5000 woningen in 18 plaatsen in het aardbevingsgebied geïnspecteerd. Een behoorlijke operatie dus!
DE GEOKRANT #81
De provincie van ...
Wadlopen op het Groninger wad.
Zeehonden bij de Punt van Reide.
De Dollard De Dollard is een bijzonder brakwatergetijdengebied, met slik- en wadplaten. Er is voedsel voor duizenden (zee)vogels en met wat geluk zie je tijdens laagwater vanachter de zeehondenkijkwand bij de Punt van Reide de zeehonden rusten. De Punt van Reide is een restant van een oude oeverwal van de rivier de Eems. Tijdens het op Deltahoogte brengen van de dijk ontstond Polder Breebaart, een voor planten en dieren veilige buffer tussen land en zee.
De Semslinie Het meest opvallende aan de provinciegrens met Drenthe is te vinden in het zuidoosten van Groningen: de rechte provinciegrens ofwel de Semslinie. De grens is in 1615 op verzoek van de Staten van Drenthe en Groningen bepaald door Johan de la Haye namens de Drenten en Johan Sems namens de Groningers. Het bepalen van de grens was nodig omdat men in die jaren het veen begon af te graven. Vóór de zeventiende eeuw was het moerassige gebied economisch onaantrekkelijk en was het bepalen van een exacte grens nooit de moeite geweest. Een extra reden was dat beide provincies aanspraak wilden maken op Ter Apel en daar moest nu eindelijk ook maar eens duidelijkheid in komen. Uiteindelijk werd Ter Apel Gronings,
DE GEOKRANT #81
De inpolderingen van de Lauwerszee.
vandaar ook de opmerkelijke uitstulping in het uiterste zuidoosten, op grond van het historisch feit dat het klooster ooit bij het bisdom Münster had behoord en niet bij Utrecht. Gekscherend wordt nog wel eens gezegd over het gebied rondom Ter Apel dat hierdoor het mooiste stukje van Drenthe in Groningen ligt.
Het Groninger Wad Van het zuidoosten hemelsbreed noordwestwaarts richting het wad kom je door het Hogeland. Een open landschap met graslanden, kromme sloten, hoge luchten en kronkelende dijkjes. En wierden. Noem ze vooral geen terpen; in Groningen heten de woonheuvels die onze voorouders van klei, mest en afval bouwden, wierden. Het Hogeland loopt door tot de Groninger waddenkust, die zich over een lengte van 34 kilometer uitstrekt tussen het Lauwersmeer en de Eemshaven. De Waddenzee, en dus ook het Groninger deel, is opgenomen in de Unesco-lijst van Werelderfgoederen. Het is in de wereld het grootste systeem van zanden moddervlakten die droogvallen tijdens eb. De Waddenzee is, na het Alpengebied, de grootste aaneengesloten wildernis van Midden-Europa.
Allard Oterdoom (48) werkt als docent aardrijkskunde en schoolopleider voor de CSG Groningen op de vestiging CSG Wessel Gansfort (gecertificeerde Cultuurprofiel- en VECON businessschool). Tevens is hij ook als tutor verbonden aan de lerarenopleiding van de Rijksuniversiteit Groningen. Allard is geboren in de stad Groningen. Na te zijn opgegroeid op het Hogeland heeft deze ‘eigenheimer’ zijn provincie nooit verlaten en woont hij al weer achttien jaar in de voormalige veenkolonie Veendam. Als puber was hij vrijwilliger bij de zeehondencrèche in Pieterburen en gaf daarover lezingen op basisscholen. Zo wist hij al op jonge leeftijd dat hij het onderwijs in wilde.
In deze rubriek besteden Geo-gebruikers aandacht aan een geografisch verschijnsel in hun provincie. In GeoKrant 82 komt een volgende provincie aan bod. Wilt u over uw provincie schrijven? Meld u aan bij de redactie: degeokrant@thiememeulenhoff.nl.
.15
(V)AKnieuws Zeeën van licht
Lichtvervuiling door glastuinbouw.
Te veel licht, te weinig duisternis?
De lichtemissiekaart laat zien welke gebieden in Nederland ’s nachts het meest zijn verlicht (rood gekleurd). In het oog springen het Westland, de omgeving van Aalsmeer en de steden. In andere gebieden van Nederland, vooral op het platteland, is de lichtuitstoot een stuk lager. Hoewel niet is aangetoond dat minder donkere nachten slecht zijn voor de gezondheid, is de overvloed aan licht voor veel mensen een bron van ergernis. Er is sprake van hinder als je je niet kunt onttrekken aan het licht terwijl je dat wel wilt. Veel mensen nemen daarom aanstoot aan de horizonvervuiling, de zichtbaarheid van het licht op grotere afstand. Men klaagt erover dat het nooit meer echt donker wordt en de sterrenhemel niet of nauwelijks is te zien. Te veel licht ’s nachts kan ook zorgen voor een verstoring van het bioritme bij mens en dier.
Oorzaken lichtvervuiling Hoewel de glastuinbouw de meest in het oog springende lichtvervuiler is, is het niet de enige. In Nederland wordt ruim 20% van de snelwegen verlicht. In vergelijking met België is dat weinig (90%!), maar ten opzichte van Duitsland weer veel (slechts 5%). Een grotere (verkeers)
TEKST JAN PADMOS
Als je van een verre vakantie ’s nachts terugvliegt en landt op Rotterdam The Hague Airport of Schiphol, dan zijn de verlichte wegen en steden duidelijk te zien. Sommige gebieden in Nederland stralen ’s avonds en ’s nachts zeeën van licht uit. Mag dit zomaar?
Lichtemissie 2012.
16.
DE GEOKRANT #81
(V)AKnieuws
Een felverlichte binnenstad.
veiligheid wordt natuurlijk als argument aangevoerd, maar er zijn gemeenten die al aanpassingen doen. De lampen worden bijvoorbeeld niet allemaal aangezet, maar om en om. Overigens blijkt uit onderzoek dat de verkeersveiligheid door meer verlichting in gevaar wordt gebracht. Door verblinding kunnen juist ongelukken gebeuren. Ook wordt er op meer verlichte wegen harder gereden. Op de Belgische snelwegen gebeuren ’s avonds meer ongelukken dan op de Nederlandse. ’s Avonds worden in Nederland veel sportvelden verlicht. Een voorzichtige schatting komt uit op 60.000 lichtmasten. Behalve sportvelden worden ook terreinen (parkeerplaatsen, bouwterreinen, bedrijventerreinen) voor de veiligheid volop in het licht gezet. Monumentale gebouwen, torens en dergelijke worden vaak van onderaf verlicht. De krachtige lichtbundels sierlicht reiken kilometers ver de lucht in. Ten slotte is er de steeds toenemende reclameverlichting. Onze 24-uurs economie zorgt ervoor dat bedrijven vanwege de toenemende concurrentie ook ’s nachts in het oog willen springen bij potentiële klanten. In steden en langs snelwegen verschijnen steeds meer torenhoge, felverlichte, knipperende billboards.
DE GEOKRANT #81
Schaalvergroting in de glastuinbouw De glastuinbouw is uitgegroeid tot een belangrijke pijler onder het Nederlandse agrocluster. Het belang van de tuinbouw voor de Nederlandse economie staat buiten kijf. Uitgedrukt in toegevoegde waarde gaat het om een bedrag van 4,8 miljard euro. Toch daalde tussen 1990 en 2004 het aantal glastuinbouwbedrijven van 10.250 tot 6400. Deze daling heeft zich de laatste jaren doorgezet en het aantal glastuinbouwbedrijven zal in de nabije toekomst blijven dalen. Dit betekent dat de blijvers qua omvang sterk zullen groeien. Het gemiddeld aantal hectare glas per bedrijf steeg de laatste tien jaar van 1,5 naar 3. Een derde van de bedrijven heeft al meer dan 3 hectare glas en er zijn uitschieters naar meer dan 50 hectare. Schaalvergroting gaat in de glastuinbouw hand in hand met technologische vernieuwing op het gebied van teelt, product, kassenbouw, klimaatbeheersing en energiebesparing. Steeds meer kassen worden verlicht door assimilatieverlichting. Dit kunstlicht is aanvullend op het zonlicht, waardoor de planten langer kunnen assimileren. Vooral in de wintermaanden geeft assimilatiebelichting een betere kwaliteit,
zowel bij groenten als siergewassen. Het meest wordt assimilatiebelichting toegepast bij rozen en chrysanten. Maar ook andere gewassen (zoals paprika, tomaat, komkommer, orchidee) worden steeds meer belicht. Het grootste deel van het uitgestoten licht verlaat de kas via het dak. Van boven zijn de kassen dus goed zichtbaar als grote licht uitstralende oppervlakten. Dit levert de warm oranje gloed boven o.a. het Westland op. Zelfs op foto’s uit de ruimte valt het nachtelijk licht uit kassen op. Vergeleken met bijvoorbeeld sportvelden en wegen gaat het bij kassen om zeer grote oppervlakten.
Regelgeving De tuinbouwsector sector realiseert zich gelukkig dat de klachten over het strooilicht serieus moeten worden genomen. De sector is al een convenant overeengekomen met de Stichting Natuur en Milieu. Het Nederlandse Activiteitenbesluit Milieubeheer bevat algemene milieuregels voor bedrijven. Alleen voor assimilatiebelichting bij glastuinbouw en voor verlichting van sportterreinen bestaan er voorschriften. Op de volgende bladzijde staat een deel van de gemaakte afspraken.
.17
(V)AKnieuws Regelgeving assimilatiebelichting kassen
Roze, paars of blauw
• Kassen met assimilatiebelichting overdag: geen regels • Kassen met assimilatiebelichting van zonsondergang tot zonsopgang: • zijgevelscherm met ten minste 95% lichtreductie • bij meer dan 15.000 lux bovenscherm met ten minste 98% lichtreductie • bij minder dan 15.000 lux en alleen toepassing in de nanacht bovenscherm met ten minste 74% lichtreductie • bij minder dan 15.000 lux en toepassing in de donkerste periode een bovenscherm met ten minste 98% licht reductie. De donkerste periode is: - van 1 september tot 1 november: van het tijdstip van een half uur na zonsondergang tot 02.00 uur - van 1 november tot 1 april: van 18.00 tot 24.00 uur - van 1 april tot 1 mei: van het tijdstip van een half uur na zonsondergang tot 02.00 uur.
Een teler uit Monster heeft na een proef besloten zijn kas van 16.000 vierkante meter te verlichten met led-lampen. Dat is duurzamer en zuiniger. Het bedrijf is het eerste bedrijf in Nederland dat op zo’n grote schaal werkt met led-lampen. Elders experimenteren tuinders al wel in kleinere kassen met led-lampen of met een combinatie van led-verlichting en de ouderwetse gasontladingslampen. ‘Het voordeel van de led-lampen is onder andere dat de kleur aangepast kan worden’, zegt innovatietechnicus Bart van Meurs van het bedrijf. ‘We variëren van fluorescerend roze tot blauw en paars. Dat is afhankelijk van wat de kiemplanten nodig hebben. Zo wordt bijvoorbeeld de waterkers die in restaurants gebruikt wordt, mooi dieprood.’ Traditioneel stralen de kassen in het Westland warm oranje licht uit. Dit zou in de toekomst dus paars of roze kunnen worden. Bron: nos.nl, 6 januari 2017.
Aanbevolen sites: www.nachtvandenacht.nl en www.platformlichthinder.nl
(V)AKnieuws
Taalgericht vakonderwijs, leer de taal van aardrijkskunde In de onderbouw van het voortgezet onderwijs beantwoorden leerlingen de volgende vraag: ‘Waarom groeien steden in Afrika de laatste 25 jaar zo snel? Geef twee oorzaken.’ • Antwoord 1: De steden in Afrika groeien doordat er veel kinderen worden geboren en er veel mensen wonen. • Antwoord 2: De snelle urbanisatie van Afrikaanse steden is een gevolg van hoge geboortecijfers en (extreme) armoede op het platteland. In beide antwoorden is sprake van oorzaken, herkenbaar aan ‘doordat’ resp. ‘een gevolg van’. Het tweede antwoord lijkt gepaster omdat er specifieke aardrijkskundige begrippen worden gebruikt als ‘urbanisatie’ en ‘geboortecijfers’. Daarnaast wordt er ook bewust met taal gewerkt. Woorden als ‘snelle’ en ‘extreme’ geven een extra lading aan urbanisatie en armoede.
18.
Waarom aandacht voor taalgericht vakonderwijs? In een vak als aardrijkskunde komen veel (complexe) processen, structuren en patronen aan de orde, die we beschrijven en verklaren. Systematische aandacht voor vaktaal geeft houvast om deze processen, structuren en patronen onder woorden te brengen. Op ieder niveau is taalgericht vakonderwijs noodzakelijk. Een groot deel van de leerlingen volgt geen aardrijkskunde meer na de onderbouw. Dat een leerling de geleerde kennis over de aarde en wereld op een basale manier kan verwoorden, is van belang om de wereld beter te begrijpen. Leerlingen die aardrijkskunde in de bovenbouw kiezen, krijgen te maken met een examenprogramma waarbinnen ook eisen worden gesteld aan het effectief
DE GEOKRANT #81
(V)AKnieuws gebruiken van aardrijkskundige vaktaal (Syllabus aardrijkskunde havo, versie 2, juni 2015). Naast vakdoelen is er dus ook sprake van taaldoelen. Om die vaktaal onder de knie te krijgen, zal geoefend moeten worden.
stappen zijn uitgebreid terug te vinden in de publicatie Werken aan vaktaal bij mens- en maatschappijvakken uit 2013. Hieronder kort toegelicht aan de hand van een voorbeeld over bodemerosie uit De Geo.
Kenmerken van taalgericht vakonderwijs aardrijkskunde
De diepte in met taalgericht vakonderwijs – werken met genres
De antwoorden uit de inleiding laten eigenlijk precies zien waar het om draait bij het aanleren van vaktaal. Het eerste antwoord is geformuleerd in Dagelijkse Algemene Taal (DAT), het tweede antwoord heeft meer kenmerken van Cognitieve Academische Taal (CAT), waarbij ‘academisch’ moet worden opgevat als ‘vakspecialistisch’. Om leerlingen te brengen naar het niveau van CAT zijn een aantal stappen te zetten. Deze
Een recente ontwikkeling op het gebied van taalgericht vakonderwijs is het gebruik van ‘genres’. Een genre is teksttype met een specifiek doel en daarbij passende opbouw en taalmiddelen. Er zijn verschillende genres te onderscheiden (Genres in schoolvakken, 2015), maar één springt er bij het vak aardrijkskunde uit en dat is het verklarende genre. Een verklaring brengt a) een reeks van opeen-
B 113 Bodemerosie Bodemerosie is het verdwijnen van de bovenste vruchtbare bodemlaag. Dat
gebeurt door het wegspoelen (water) of wegwaaien (wind) van de bodem. De kans op bodemerosie door water is het grootst in gebieden met veel reliëf. Zolang de hellingen begroeid zijn, is het gevaar van afspoeling klein. De wortels van de bomen, planten en grassen houden de bodem vast. Maar als mensen de begroeiing weghalen om er bijvoorbeeld akkers aan te leggen, is de kans op bodemerosie groot. Uit: De Geo Basisboek.
Wat is er voor nodig om van DAT tot CAT te komen? 1 Concrete contexten gebruiken om waarnemingen te verwoorden. Laat bijvoor beeld een kort filmfragment van wegspoelende aarde door een regenbui zien in een reliëfrijk gebied. 2 Afstand nemen. Laat in een klein groepje leerlingen onderling vertellen wat ze hebben gezien. Zo worden leerlingen gedwongen om explicieter te vertellen wat ze hebben gezien. 3 Gezamenlijke conclusies trekken. Welke waarneming heeft iedereen gedaan? 4 Nieuw taalgebruik introduceren door de docent. Bijvoorbeeld: ‘In reliëfrijke gebieden met weinig begroeiing komt bodemerosie voor bij neerslag. Dat is het wegspoelen van de vruchtbare grond door regenwater.’ 5 Lezen van een stukje tekst uit De Geo (zie de tekst uit Het Basisboek). 6 Opschrijven. De leerling schrijft zelf een tekst op, waarin bijvoorbeeld het begrip erosie voorkomt, de oorzaak van erosie en de gevolgen.
volgende oorzaken en gevolgen tot uitdrukking, geeft b) een aantal gevolgen van een bepaald oorzaak, of c) een aantal oorzaken van een bepaald gevolg. Van dit laatste type verklaring is sprake in het urbanisatie-voorbeeld in de inleiding. Ook in het nieuwe schoolexamen voor havo en vwo wordt expliciet aandacht gevraagd voor het gebruik van vaktaal. Leerlingen denken na over toekomstige scenario’s en moeten deze verwoorden in een advies. Net als een verklaring is ook een advies een genre, een teksttype met een specifieke opbouw en taalmiddelen.
Bronnen Taalgericht vakonderwijs verdient een plaats binnen aardrijkskunde. Het is een diepte-investering die zich op meerdere manieren terugbetaalt. Begin maar eens in het klein. Bent u geïnteresseerd, neem contact op met f.oorschot@slo.nl of verdiep u in de volgende bronnen: - Drie, J. van (2012), Taalgericht vakonderwijs in de Mens- en Maatschappijvakken, handreiking voor opleiders en docenten. Amsterdam: LEMM. - Meestringa, T. (2013), Werken aan vaktaal bij de mens- en maatschappijvakken. Enschede: Platform Taalgericht Vakonderwijs. - Drie, J. van (2015), Verbeteren van schrijfvaardigheid in de mens- en maatschappijvakken, handreiking voor opleiders en docenten. Amsterdam: LEMM. - Leeuw, B. van der & Meestringa, T. (2014). Genres in schoolvakken, taalgerichte didactiek in het voortgezet onderwijs. Bussum: Coutinho. - Hajer, M. & Meestringa, T. (2015) Handboek taalgericht vakonderwijs. Bussum: Coutinho. taalgerichtvakonderwijs.nl. - Syllabus aardrijkskunde havo (2015). Utrecht: CvTE.
TEKST FREDERIK VAN OORSCHOT Leerplanontwikkelaar SLO
DE GEOKRANT #81
.19
De GeoKrant is een uitgave van ThiemeMeulenhoff. Dit tijdschrift verschijnt twee keer per jaar ter ondersteuning van de methode De Geo voor de onderbouw, bovenbouw vmbo en bovenbouw havo en vwo.
Voor meer informatie over de methode of over de artikelen in deze GeoKrant kunt u contact opnemen met onze klantenservice
088 - 800 2015
U kunt ook een e-mail sturen naar degeokrant@thiememeulenhoff.nl.