Proefkatern Op niveau onderbouw by ThiemeMeulenhoff

OOK HET HELE BOEK BEKIJKEN? thiememeulenhoff.nl/ proefmateriaalopniveau

Met Op niveau ontdek je het plezier, de kracht en de duizend-en-een mogelijkheden van taal. Je kunt vanaf schooljaar 2022-2023 van start, maar we nemen je graag nu alvast mee in de ontwikkeling van deze nieuwe methode. Daarom presenteren we je dit proefkatern, met enkele hoofdstukken uit leerjaar 1. Begin 2022 kun je het hele boek inzien. Meld je aan via thiememeulenhoff.nl/proefmateriaalopniveau en je krijgt het kosteloos toegestuurd. Vragen of opmerkingen? Neem contact met ons op via vo@thiememeulenhoff.nl of 033 – 488 3600.

1 havo/vwo Leerwerkboek PROEFKATERN

Wij zijn taal

NEDERLANDS Leerwerkboek 1 havo/vwo Naam:

ONO1_HV_demoboek_omslag.indd 3

13/10/2021 08:45

Op Niveau 1 havo/vwo

Leerwerkboek A

Ruud Alers Jacqueline Buhler Paul Merkx Nicole Orij Geertje Plug Erica Renckens Jante Rittersma Marjan van Verseveld

ONO1_HV_demoboek2021.indb 1

14/10/2021 11:30

ROOD 1 2 3 4

vmbo-BK vmbo-BK vmbo-B vmbo-B

ORANJE

GEEL

BLAUW

PAARS

vmbo-K vmbo-K

vmbo-GT/havo vmbo-GT vmbo-GT vmbo-GT

havo/vwo havo havo

vwo vwo vwo

Bureauredactie MR Taal

Omslagfotografie Studio Kluif

Vormgeving Studio Michelangela

Opmaak Crius Group

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt. Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2021 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën,

opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 2

14/10/2021 11:30

Zo werk je met Op Niveau Structuur hoofdstuk

inhoud

thema

Aan de hand van een thema ga je aan de slag met het geven, beoordelen en interpreteren van informatie, het formuleren van een mening of het geven van uitleg of instructie. Je leest, beluistert en schrijft teksten en je oefent met het voeren van gesprekken en met presenteren. Net als in het echte leven. Daarnaast vergroot je je woordenschat met schooltaalwoorden en woorden uit de teksten.

fictie

In deze hoofdstukken gaat het over de kracht van het verhaal. Je maakt kennis met verschillende verhalen, je leest en vertelt verhalen en je luistert ernaar. Je leert praten, schrijven en presenteren over de verhalen die je leest en je leert hoe je zelf verhalen kunt schrijven.

taalverzorging

grammatica

Je leert met welke woordsoorten en zinsdelen zinnen kunnen worden opgebouwd, zodat je dit in teksten op de juiste manier kunt toepassen.

spelling

Je oefent de regels van spelling en leestekens, zodat je deze in teksten op de juiste manier toepast.

formuleren

Je leert zinnen logisch en goed op te bouwen, zodat je in teksten of gesprekken correcte zinnen kunt formuleren.

taalbeschouwing

Je leert meer over taalgebruik, taalvarianten en woordvorming, zodat je meer inzicht krijgt in het verschijnsel taal.

De thematische hoofdstukken en fictiehoofdstukken werken toe naar een eindopdracht waarin je alles uit het hoofdstuk toepast. Deze hoofdstukken sluiten af met een Terugblik waarin je terugkijkt op het hoofdstuk, jezelf beoordeelt en bepaalt wat je beter wilt doen. Wil je verder oefenen op jouw niveau? Online vind je extra oefeningen op jouw niveau bij de thematische hoofdstukken en de hoofdstukken taalverzorging. Ook vind je online nog meer fictie-opdrachten. Licentie Alle opdrachten en theorie staan ook in de online leeromgeving. Daar kun je ook extra oefenmateriaal vinden, bijvoorbeeld van andere niveaus/leerjaren. Ook vind je hier ingesproken leesteksten, leestips en dictees.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 3

14/10/2021 11:30

Leerstofoverzicht 1 havo/vwo – versie 1 H1 Verhalen over H2 Taalverzor- H3 Nieuws mensen ging 1 Start: Introductie fictie 2 Duik in een verhaal Daan Remmerts de Vries, Geest

1 Grammatica Woordsoorten: - Zelfstandig naamwoord - Lidwoord - Bijvoeglijk naamwoord Zinsdelen: - Werkwoord

3 Over verhalen Kate DiCamillo, Onmogelijk blauw

2 Spelling - Leestekens - Hoofdletters

- Fictie & non-fictie Werkwoord- Hoofdpersoon en spelling: - Tegenwoorbijfiguren dige tijd - Realistisch of niet-realistisch - Leeservaring beschrijven 4 Verhalen vertellen - Verhalen voorlezen - Verhalen vertellen - Personen beschrijven

H4 Taalverzorging H5 Sociale media

1 Start: Over nieuws Woordenschat

1 Start: Over sociale 1 Start: media Introductie Woordenschat fictie

2 Wat is nieuws? 1 Grammatica Nieuwsbericht Woordsoorten: herkennen en schrijven - Werkwoord en werkwoordsvormen - Schrijfdoelen en - Werkwoordelijk tekstsoorten gezegde - Nieuwsberichten - Onderwerp - De 5W+1H-vragen Zinsdelen: - Zinnen en zinsdelen

2 Jongeren en sociale mediagebruik Zakelijke e-mail schrijven

2 Spelling Spellingsregels: - Bijvoeglijk naamwoord - Meervoud van zelfstandige naamwoorden - Verkleinwoorden - Lettergrepen

3 Wanneer is iets nieuws? Nieuwsbericht presenteren - Aantekeningen maken - Publiekgerichtheid - Stemgebruik - Lichaamstaal - Monoloog

3 Formuleren - Leestekens - Stijl - Zinsbouw

4 Kritisch op nieuws 3 Formuleren Nieuws beoordelen - Formeel en informeel - Onderwerp en taalgebruik deelonderwerp - Zinsbouw - Alinea - Titel, tussenkopjes, bronvermelding - Nepnieuws en verzonnen nieuws

4 Taalbeschouwing - Trappen van vergelijking

5 Nieuws in verschillende bronnen Informatie beoordelen - Herhaling

Eindopdracht 1 Boek lezen en vlog maken 2 Verhaal bedenken en vertellen

H6 Verhalen in de tijd

Eindopdracht Nieuwspodcast maken

2 Duik in een verhaal Lieneke Dijkzeul, De overwintering op Nova Zembla

- Zakelijke e-mail - Tekst beoordelen - Tekst herschrijven 3 Sociale media en school Teksten vergelijken en een gesprek voeren

3 Over verhalen Marloes Marshuis, De schaduwen van Radovar

- Dialoog en groeps- Tijd waarin een gesprek verhaal zich - Gesprek voeren afspeelt - Gesprek - Vertelde tijd beoordelen - Spanning - Genres 4 Sociale media en 4 Verzinnen en bewegen vertellen Instructie schrijven - Verhalen voorlezen - Leesmanieren - Verhalen - Leesplan vertellen - Alinea en kernzin

4 Taalbeschouwing 5 De taal van - Vaktaal sociale media - Jongerentaal Schrijven over digitaal - Sociale media - Online communicatie - Taalgebruik afstemmen op publiek - Herhaling Eindopdracht E-mail schrijven: nieuwe emoji introduceren

Eindopdracht 1 Boekpresentatie geven 2 Spannend verhaal vertellen

ONO1_HV_demoboek2021.indb 4

14/10/2021 11:30

H7 Taalverzorging

H8 Reclame

H9 Taalverzorging H10 Schone aarde

1 Start: Over reclame Woordenschat

1 Start: Over schone aarde Woordenschat

1 Start: Introductie fictie

2 Opwarmende aarde Mindmap presenteren

2 Duik in een verhaal Anna Woltz, Honderd uur nacht

1 Grammatica Woordsoorten: - Voorzetsel - Persoonlijk voornaamwoord - Bezittelijk voornaamwoord - Zelfstandig werkwoord en hulpwerkwoord

2 Reclame werkt! Maar hoe? Reclamespot presenteren

2 Spelling Werkwoordspelling - Stam - Persoonsvorm - Voltooid deelwoord

3 Reclametaal en verleidingstrucs Reclameposter maken

3 Formuleren - Verwijzingen - Signaalwoorden - Letterlijk en figuurlijk taalgebruik - Beeldspraak

4 Andere soorten reclame Reclame beoordelen en presenteren - Standpunt en argumenten - Presentatie voorbereiden - Spreekplan - Een presentatie geven - Feedback geven en ontvangen - Kernzin

- Hoofdgedachte - Zoekvraag formuleren - Informatie zoeken - Bronvermelding en citaat

4 Taalbeschouwing - Beeldtaal

5 Kritisch kijken naar reclame 4 Taalbeschouwing Flyer schrijven - Woordvorming - Samenstellingen - Kernzin - Afleidingen - Herhaling

5 De voetafdruk van plastic Inleiding schrijven

Eindopdracht YouTube-video met reclamecheck

Eindopdracht Beschouwende tekst schrijven Een betere plek om te leven

- Schrijfdoelen en tekstsoorten - Leesplan - Inleiding, middenstuk, slot - Inleiding en slot presentatie - Verbale en non-verbale communicatie

- Reclametaal - Feit en mening

1 Grammatica Zinsdelen: - Werkwoordstijden - Lijdend voorwerp - Meewerkend voorwerp - Bijwoordelijke bepaling

H11 Creatief met taal

- Verbanden en signaalwoorden - Betrouwbare informatie - Kijk- en luisterplan

3 De voetafdruk van 3 Spelen met kleding taal Beschouwende tekst - Stijlfiguren Werkwoordspelling: schrijven - Persoonsvorm - Voltooid deelwoord - Hoofdzaken en bijzaken - Samenvatten - Vraagtechnieken Spellingsregels: - Discussie - Samenstellingen - Schrijfplan maken - Bezitsvorm - Inleiding, middenstuk, - Afkortingen slot 2 Spelling - Leestekens

3 Formuleren - Signaalwoorden - Stijlfiguren

4 De voetafdruk van voedsel Discussie voeren

4 Gedichten - Gedichten - Rijmschema - Verbanden tussen strofen

- Herhaling

Eindopdracht 1 Kijkdoos maken 2 Creatief verhaal schrijven

ONO1_HV_demoboek2021.indb 5

14/10/2021 11:30

Symbolen In de leerwerkboeken kom je de volgende symbolen tegen. Ga naar de Op Niveau-website of zoek iets op internet. Je werkt aan de vaardigheid Lezen. Je werkt aan de vaardigheid Kijken. Je werkt aan de vaardigheid Luisteren. Je werkt aan de vaardigheid Schrijven. Je werkt aan de vaardigheid Spreken of Gesprekken. Werk aan je persoonlijke ontwikkeling én aan Nederlands. Werk samen met een of meer klasgenoten. Het boek geeft het niveau van het leesfragment aan. Bij deze opdracht gebruik je strategieën van Woordenschat. Moeilijk woord

stap 1 Lees een stukje terug of verder. • • • •

Zie je een synoniem (dezelfde betekenis)? Zie je een antoniem (tegenstelling)? Zie je een omschrijving? Zie je een voorbeeld?

stap 2 Kijk naar de delen van het woord. stap 3 Kijk naar de afbeelding(en). stap 4 Vragen of opzoeken in een woordenboek.

Betekenis 6

ONO1_HV_demoboek2021.indb 6

14/10/2021 11:30

Inhoud 1 Verhalen over mensen

2 Taalverzorging

3 Nieuws

8 Reclame

ONO1_HV_demoboek2021.indb 7

14/10/2021 11:30

Verhalen over mensen

proefkatern

Verhalen over mensen

Inleiding Dit hoofdstuk draait om verhalen. Je ontdekt van alles over personen in verhalen en vergelijkt verzonnen verhalen met de werkelijkheid. Door verhalen te lezen en erover te praten, ontdek je wat mensen meemaken en doen in verschillende situaties. Daar kun je van genieten en even bij wegdromen, maar soms kun je er ook iets van opsteken. En soms … krijg je zin om zelf een verhaal te vertellen!

ONO1_HV_demoboek2021.indb 8

14/10/2021 11:30

proefkatern

1.1

Start

Je leert: 1 2 3 4 5 6 7 8 9

je openstellen voor gevoelens en opvattingen van anderen verhalen in verschillende vormen herkennen. verhalen kiezen die passen bij jouw 'smaak'. verhalen vergelijken met de werkelijkheid. personen en hun rol in verhalen beschrijven. uitleggen wat een verhaal met je doet. een verhaal voorlezen. een verhaal vertellen. een verhaal schrijven.

Wat ga ik leren?

Bekijk de leerdoelen van dit hoofdstuk. 1 Welke drie leerdoelen vind je het meest interessant? 2 Ik kan het meeste leren door me te richten op dit leerdoel: 3 Dit leerdoel ga ik zeker halen aan het einde van dit hoofdstuk:

1.1 Start LEERDOELEN

•

Je kijkt vooruit naar de dingen die je in dit hoofdstuk gaat leren.

Genieten van verhalen

2 a

Verhalen kom je op allerlei plaatsen tegen. Waar geniet jij het meest van verhalen?

Sociale media

Games

Film en series

Boeken

Songteksten en gedichten

◯

Ik bekijk of maak vaak stories.

Ik speel vaak een game met een verhaal.

Ik kijk veel naar films en series.

Ik lees graag een boek.

Ik let bij muziek op de tekst of ik lees gedichten.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 9

14/10/2021 11:30

Verhalen over mensen

proefkatern

In leesboeken kom je lange verhalen tegen. Sommige mensen houden veel van verhalen lezen, andere minder. Wat voor lezer ben jij?

Leesverslaafde

Plezierlezer

Af-en-toe-lezer

Niet-lezer

◯

Ik lees zo vaak en zo veel mogelijk en geniet er heel erg van.

Ik lees regelmatig en als ik lees, geniet ik ervan.

Ik lees alleen als het moet en vind het dan wel oké.

Ik lees nooit, alleen als ik gedwongen word en dan vind ik het niet leuk.

1.2 Duik in een verhaal LEERDOELEN Je leert: • je openstellen voor gevoelens en opvattingen van anderen; • uitleggen wat een verhaal met je doet.

Lekker lezen 3

Gedicht lezen Lees het gedicht Nieuwe klas. Ben jij weleens verhuisd? Denk daaraan terug of probeer het je voor te stellen. Maak de laatste zin van het gedicht af op je eigen manier. Het ergste van verhuizen is

ONO1_HV_demoboek2021.indb 10

14/10/2021 11:30

proefkatern

1.2

Duik in een verhaal

NIE UWE KLAS Voor me zit een meisje dat ik nog niet ken, ze lijkt een beetje veel op wie ik nooit meer zie ze is het niet maar juist daarom voel ik hoe messcherp missen is mijn klas, mijn plek, mijn juf alles wat daar gewoon nog bij me hoorde ik stop het weg maar weet wel hoe het zit het ergste van verhuizen is verscholen Mariet Lems

Verhaal lezen

4 a

Iedereen heeft weleens tegenslag en gaat daar anders mee om. Wat kun je volgens jou het beste doen als het even tegenzit? Noem drie dingen.

Lees het verhaal Dit is niet echt. b

Jochem heeft veel tegenslag. Haal uit het verhaal drie dingen die hem overkomen.

Jochem maakt in dit verhaal verschillende gevoelens door. Beschrijf bij elk deel hoe Jochem zich voelt. 1 regel 1-16 2 regel 17-62 3 regel 63-103 4 regel 107-200

ONO1_HV_demoboek2021.indb 11

14/10/2021 11:30

Verhalen over mensen

proefkatern

Wat bedoelt de schrijver met deze uitdrukkingen of zinnen? 1 Dat is gewoon een gepasseerd station. (regel 40-41)

2 Het huilen stond hem nu nader dan het lachen. (regel 49)

3 En daar, in de diepte, schuin onder hen, staat een grijze dobbelsteen. (regel 131)

4 Alles in haast perfecte staat. (regel 161)

Wat zou jij doen als je Jochem was en je ontdekte dat in je nieuwe huis geen bereik is?

Jochem beschrijft zijn nieuwe huis als een 'grijze dobbelsteen' (regel 131). Stel je voor dat jij gaat verhuizen naar een plek waar je juist heel graag naartoe zou willen. Bedenk een omschrijving voor je nieuwe huis die past bij die fijne plek.

DIT IS NIE T EC H T Jochem heeft een tijdlang zijn best gedaan op school. Maar toen verkocht Jochems vader zijn bedrijf. Ineens waren ze rijk, maar al gauw verveelde zijn vader zich, kregen zijn ouders ruzie en deed Jochem niets meer voor school. Hij gamede te veel. Jochem zal blijven zitten en naar een andere school moeten. 5

Het was maar nauwelijks tot Jochem doorgedrongen. Hij volgde zijn lessen, ook al wist hij dat het geen zin meer had. Hij ging uit met zijn vrienden. Hij ging Pokémons verzamelen in het Vondelpark. Eigenlijk geen slechte tijd: hij kon nu doen wat hij wilde. Voorbij waren de bijlessen van Frank, voorbij was het zuchtende bestaan boven zijn boeken. Het maakte niet meer uit. En hierdoor leek het vaak alsof er niets aan de hand was; hierdoor kon hij zijn mislukking wegdrukken en leek het alsof het leven dat hij kende gewoon door zou gaan. Zijn vader bemoeide zich amper meer met Jochems zaken. En na die periode waarin hij als een opgesloten beest door het huis liep, scheen hij weer iets te hebben gevonden om zich mee bezig te houden. Zo nu en dan zat hij langdurig in zijn studeerkamer. Soms overlegde hij meerdere uren met Jochems moeder, dan hoorde Jochem hun stemmen weer omhoogkomen – maar gedempter, niet meer met uithalen of getier. En toen, op een middag, na weer een geslaagde jacht in het park, zat zijn moeder thee te drinken aan tafel. 'Kom er even bij zitten,' zei ze. Jochem hing zijn jas over een stoel, hij kreeg een beker ingeschonken. 'Ja,' zei zijn moeder. 'Lieverd... Je spreekt toch Engels... ?' 12

ONO1_HV_demoboek2021.indb 12

14/10/2021 11:30

proefkatern

1.2

Duik in een verhaal

Jochem had wazig geknikt. Ja, dat deed hij. Het was een van de weinige vakken waar hij echt goed in was. 'Mooi,' zei zijn moeder. 'Ik vraag dit omdat... Je vader gaat 25 volgende week naar Schotland. We willen daar een huis gaan kopen.' 'Een vakantiehuis in Schotland?' 'Nee,' zei zijn moeder zacht. 'Nee, Jochem. We willen daar gaan wonen.' 30 'Wonen...? Jullie...? En... En ik dan?' 'Met z'n drieën,' zei zijn moeder. 'In... Schotland...?' Ze knikte. 'Het had ook Frankrijk kunnen worden, of Italië. Maar... we spreken alle drie Engels. Jij dus ook. We hebben 35 trouwens allebei niks met zon. Zeker je vader niet, die kan slecht tegen de hitte. Nee, Schotland leek ons wel… We zijn er ooit samen op vakantie geweest. Nog voordat... voordat jullie werden geboren. Het is er ruim. En mooi. Een puur land... Misschien kan ik daar gaan schilderen...' 40 Dromerig keek ze voor zich uit. Het was alsof Jochem zijn moeder nu van een afstand bekeek. Als een soort verschijnsel, dat wel weer voorbij zou gaan. 'En... En als ik nou wel was overgegaan...?' Ze leek wakker te worden van die vraag. 'Dat is dus niet het geval,' zei ze. 'Dus... dat is gewoon een gepasseerd station, Jochem. Je vader zei me dat je waarschijnlijk stomweg hebt zitten gamen. Al die tijd. Hij heeft dat de afgelopen weken een paar keer gezien... Je mag het tegenspreken. En ik weet wel dat je die bijlessen hebt gehad en zo. Maar hij heeft zijn conclusies getrokken... Het doet er niet meer toe. Want verder... verder zijn we er zo langzamerhand van overtuigd dat het niet goed voor je is in de stad. Zonder iets van de natuur om je heen, bedoel ik. Het... zal wel even slikken zijn. Vast wel. Maar het is een nieuw begin. Zo moet je het zien.' 'M'n vrienden...' zei Jochem. 'Ja,' zei zijn moeder. 'Die kunnen komen logeren, denk ik. Op den duur.' 'Als er maar wifi is,' zei Jochem. Het huilen stond hem nu nader dan het lachen. 'Internet,' zei zijn moeder. 'Maak je je daar zorgen over? Overal is toch tegenwoordig internet? Heus, je mag je computer meenemen, hoor.' Het gebeurde niet echt. Dit was te onwaarschijnlijk. Ze hóórden in de stad, daar hadden ze altijd gewoond. 'Nou, dan komt het wel goed, denk ik...' mompelde Jochem. Daarna liet hij ineens zijn thee in de steek en ging hij op zijn kamer zitten gamen. Als hij maar de dingen bleef doen die hij altijd had gedaan, dacht hij, zou alles hetzelfde blijven. Maar dat was niet zo. Op een van de laatste schooldagen, staand op het schoolplein, stuurde hij zijn vrienden een appje: Amigo's, over twee weken schijnen we ervandoor te gaan. Naar Schotland. Mijn ouders hebben daar een huis gekocht, bedoel ik. Met wifi, natuurlijk! Tot zijn verbazing kreeg hij geen berichtjes terug, geen grappen, niks. Hij keek op. Allemaal stonden ze hem aan te gapen. Isha kwam naar hem toe. 'Man! Meen je dit?' Jochem knikte schuw.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 13

14/10/2021 11:30

Verhalen over mensen

100

105

110

115

proefkatern

'Ja?' vroeg Isha. 'Gaan jullie... emigreren?' Intussen waren ze allemaal bij hem komen staan. Ze waren anders dan anders. Even leken ze stuk voor stuk verbijsterd. 'Ghost,' zei Marty. 'Ze dragen daar rokjes, gast! Mannen, bedoel ik! Die kleden zich als oude wijven! En daar ga jij tussen wonen?' 'Weet ik veel,' zei Jochem. Waarom stuurden ze niet gewoon een paar appjes terug? Waarom moest dit opeens besproken worden? 'Doedelzakken!' zei Jon. 'En van die buffels met veel te veel haar! Wat moet je daar nou gaan doen, gast?!' 'Gamen,' zei Jochem zacht. Ineens bogen ze zich allemaal over hun mobieltjes. En allemaal schenen ze hetzelfde te googelen: Scotland! En nu kreeg Jochem dan alsnog wat appjes. Een foto van een kale vlakte. Eronder stond: Heftige scene! Misschien kom je daar Harry Potter tegen Een foto van een dikke, ruige kerel in een geruit rokje, met een geweer over zijn schouders en een dode haas die hij vasthield aan zijn achterpoten. Pokémons vangen in de highlands!!!! In wijvenkleding! Een foto van een bandje, dat bestond uit twee jongens met doedelzakken en ertussen een zingende vrouw. Dj MacDoodle knalt het dak eraf! Isha keek grinnikend naar alle langskomende beelden. Daarna zei ze opeens: 'Genoeg nou!' En tegen Jochem zei ze: 'Trek je niks aan van die geintjes. Het is gewoon een ander land. Een land waar ze Engels spreken, dat is alles.' 'Ja,' zei Jochem. 'Ja, het komt wel goed.' Isha knikte. 'Ga je missen, gast.' 'Ik ben nog niet weg,' zei Jochem. Maar op een rare manier was hij dat opeens wél… Ja, het leek alsof hij langzaam aan het verdwijnen was, alsof hij was neergeschoten met een of andere laser. Zijn vrienden stonden nog wat besluiteloos om hem heen, als om een dodelijk ongeluk, daarna zeiden ze 'Doei', wat nadrukkelijker was dan normaal, en daarna liepen ze naar hun fietsen. Na een afscheidsfeestje met zijn vrienden vliegt Jochem aan het begin van de zomervakantie met zijn ouders naar Edinburgh in Schotland. Zijn vader koopt een auto en daarmee rijden ze verder naar het noorden. Om zeven uur 's avonds bereiken ze een dorp. 'Dit is 't,' zegt Jochems vader. 'Dunvie. We zijn er!' De auto bevindt zich schuin boven de oceaan. Grote golven rollen loom naar het land, soms met strepen schuim. Aan de andere kant van de weg staan verschillende huizen, in een rommelige rij. Erachter staan hier en daar nog wat andere gebouwen. Ertussen zijn velden, er lopen schapen, bruine koeien en een paar gevlekte pony's. Langzaam rijdt de auto verder. Ze passeren enkele grote stenen pieren, daar liggen boten langs. Er staat een rode telefooncel. 'De pub,' zegt Jochems vader. 'Hier heb ik al wat uren doorgebracht, een paar weken geleden.' 'The Red… iets...' zegt Jochems moeder. 'Ging te snel... 0, Mauk, het is fantastisch...' 'Je kunt er ook eten,' zegt Jochems vader. 'Vis, rechtstreeks uit zee.'

ONO1_HV_demoboek2021.indb 14

14/10/2021 11:30

proefkatern

120

125

130

135

140

145

150

155

160

165

1.2

Duik in een verhaal

'Yééééh,' mompelt Jochem. Nee, hij heeft hier geen bereik... 'En daar, in dat huis, gaan we overnachten,' zegt zijn vader. 'Bed & Breakfast van MaryAnn McGregor.' 'Maar het huis!' zegt Jochems moeder. 'Eerst het huis! Dit is zó spannend!' 'Natuurlijk,' zegt Jochems vader met een grijns. Ze rijden het dorp alweer uit! Het was niks, bedenkt Jochem. Een gehucht! Een serie wrakkige huizen bij de zee! Hij heeft geen supermarkt gezien. Geen winkels, geen skatebaan, geen bioscoop, geen snackbar... Niks! En dan, op een punt waar de weg afwijkt naar rechts, slaat de auto links af. Jochems vader draait bijna zwierig aan het stuur. Ze rijden nu over een onverhard pad, grind knarst onder de banden. Omlaag, weer omhoog, over een tamelijk steile helling. En ver erachter rijzen bergen op, de toppen zijn verborgen in laaghangende wolken. Ze komen, weer afdalend, langs een klein meer. Alles even grauw en dof in de schemering. Alles even uitgestorven... Een volgende top; de auto kruipt daarna weer langzaam omlaag, in de richting van een baai. En daar, in de diepte, schuin onder hen, staat een grijze dobbelsteen. Jochem herkent het van de foto's die hij, met tegenzin, had bekeken in Amsterdam. Een dak van leisteen. Muren van grove, gestapelde stenen. Als ze ervoor zijn aangeland blijkt het behoorlijk hoog te zijn. Het brommen van de motor stopt. Dit is nog erger dan hij zich had voorgesteld. De wind rukt aan zijn haren als hij uitstapt. Het mocht windstil zijn geweest op die berg in het binnenland, hier veegt de bries onheilspellend door het gras en over de bomen achter het huis. En dit is het dan, dit moet het zijn: dit is de ruisende, barre plek waarvoor zijn ouders hun warme, vertrouwde woning in het centrum van Amsterdam hebben ingeruild... Boven de deur is een plank aangebracht en daarop staat in schrijfletters: Gooseberry Cottage. 'Mauk... Het is nog veel groter dan ik had gedacht,' zegt zijn moeder. 'En het uitzicht!' zegt Jochems vader. 'Ruik je dat? Die zilte lucht...' Hij haalt bijna plechtig een sleutel tevoorschijn. Hij opent glimlachend de voordeur. Het huis ruikt vanbinnen nogal muf, maar het is ruim. Er liggen planken op de vloer van de woonkamer. Het mag er vanbuiten, in Jochems ogen, uitzien als een totaal antiek krot, vanbinnen blijkt het mee te vallen. De woonkamer is uitgestrekt en de muren zijn wit. Er is een open haard, en er is een grote, aangrenzende keuken, wat aan Amsterdam doet denken. Achter de keuken is een tuin, met een heg eromheen. Achter die heg beginnen direct de bomen van een bos. In de gang gaat een trap omhoog. En boven zijn drie slaapkamers en een badkamer met een ligbad. 'Welke wordt van mij?' vraagt Jochem knorrig. 'We dachten aan deze,' zegt zijn vader. Een grote kamer, onder het schuine dak. Er is een raam, in een erker. Uitzicht op zee. 'En? Lijkt het je wat?' Jochem zucht. Dit alles gebeurt niet echt. Het is een soort lugubere kampeerboerderij, iets tijdelijks. Een onderduikadres uit een saaie, achterlijke oorlogsfilm... Jochem gaat op de trap uitproberen of hij hier bereik heeft. 'Pa...? Pá?!'

ONO1_HV_demoboek2021.indb 15

14/10/2021 11:30

Verhalen over mensen

170

175

180

185

190

195

200

proefkatern

Zijn ouders lopen glimlachend rond. 'Alles in haast perfecte staat,' zegt zijn vader. 'Centrale verwarming en... Wat is er?' 'Pa... Ik heb hier geen bereik...' 'O nee? Nou ja... Dat komt nog wel...' 'Echt? Moet dat nog worden aangelegd of zo?' 'Ach ja,' zegt zijn vader achteloos. 'Telefoon moet ook weer worden aangesloten. Heus, dat gaan we wel zien allemaal...' Het is een nachtmerrie. Een horrorfilm. Zo'n afgelegen spookhuis zoals in The Conjuring... Maar zijn ouders schijnen hier niets van te merken. Levendig pratend lopen ze alweer naar beneden. En even later, als Jochem achter hen aanloopt, ziet hij hoe ze weer, opnieuw met een arm om elkaar heen, staan uit te kijken over de donker wordende, klotsende zee. 'Pa... Ma...' Zijn ouders kijken achterom. 'Wat is er, lieve jongen?' vraagt zijn moeder. 'Ik wil dit niet,' zegt Jochem. 'Jochem...' zegt zijn vader. 'Ik begrijp best dat je het eng vindt. Maar ik zal je één ding zeggen: dit wordt je nieuwe huis. Je bent veertien. En voorlopig beslissen wij nog waar je gaat wonen. Ik beloof je dat we ons uiterste best zullen doen om het je naar de zin te maken. We willen graag dat je gelukkig bent... Maar-' 'Ik wás gelukkig,' zegt Jochem. 'Nee, dat was je niet,' zegt zijn vader. 'Je had concentratieproblemen.' 'En je zou naar een andere school hebben gemoeten,' zegt zijn moeder. 'Dat gaat nu ook gebeuren, dat weet ik wel. Maar... Ach, dat duurt nog even, hoor, eerst kun je hier een aantal weken wennen. Wij waren trouwens ook niet gelukkig, vergeet dat niet... En hier... hier kunnen we-' 'Er is hier... NIETS!' Jochem schreeuwt dit laatste woord bijna uit. Zijn moeder schrikt daar een beetje van. Maar zijn vader is absoluut niet onder de indruk. 'Integendeel,' zegt hij. 'Kalm nou maar, jochie. Laat het eerst maar eens over je heen komen.' Ze rijden terug naar het dorp. Haast stikkend van woede zit Jochem achterin. Maar alles om hem heen is even verontrustend, en hij beseft dat zijn ouders hier het enige zijn wat hij nog heeft... Uit: Daan Remmerts de Vries, Geest

Ervaringen uitwisselen 5

Verhaal bespreken Gebruik het verhaal Dit is niet echt. Werk samen met twee klasgenoten of doe de opdracht klassikaal. Bespreek het verhaal. Je kunt deze vragen gebruiken: 1 In Dit is niet echt zegt Jochems vader: 'Voorlopig beslissen wij nog waar je gaat wonen.' (regel 177-178) Waarom ben je het wel of niet met hem eens? 2 Probeer je te verplaatsen in Jochem. Hoe zou jij reageren als je ouders jou vertelden dat je ging verhuizen naar het buitenland? 16

ONO1_HV_demoboek2021.indb 16

14/10/2021 11:30

proefkatern

1.2

Duik in een verhaal

3 Hoe heb je je nieuwe huis op een fijne plek omschreven in de opdracht Verhaal lezen? Bespreek welke omschrijving jullie het mooist vinden. 4 Stel je voor: een week na de verhuizing is er nog steeds geen bereik en geen wifi in Jochems huis. Doe een rollenspel met twee andere klasgenoten. Bedenk samen een gesprek tussen Jochem en zijn ouders. Verdeel de drie rollen. Speel het gesprek na en bespreek daarna hoe het voelde om Jochem te zijn.

Leestips Wil je meer verhalen lezen over terechtkomen op een nieuwe plek? Bekijk deze tips.

Caja Cazemier en Martine Letterie, Made by Indira Terra houdt van shoppen en koopt het liefst veel voor weinig geld. Indira uit India moet in een spinnerij werken om de schulden van haar familie af te lossen. Op reis in India ontdekt Terra het verhaal achter de kleren die ze koopt. Robin Raven, De laatste reis van Garoeda Nederlands-Indië, Bandoeng, 1942. Meiske is jarig, maar iedereen is het vergeten. Meiske vlucht teleurgesteld de tuin in en ontmoet daar de geheimzinnige jongen Boetje. Samen overleven ze de bezetting door de Japanners en de moeilijke tijd in het jappenkamp. Maar na de oorlog is niets meer hetzelfde. Zal Meiske ooit nog thuiskomen? Danny de Vos, Toegang geweigerd Nick gaat in de zomer op vakantie naar een Grieks eiland. Lekker luxe, all-inclusive … maar de sfeer is anders dan anders, want het eiland wordt overspoeld door vluchtelingen. Nick ontmoet Zaïd. Hij gunt hem één dag vakantie en ruilt met Zaïd. Maar kan Nick nog wel terug? Herman van de Wijdeven, Leugenaar, leugenaar Op de ochtend van haar dertiende verjaardag ontdekt Charlie dat haar vader voorgoed is vertrokken. Ze voelt zich bedrogen. Aan haar moeder heeft ze niets. Haar vriendin praat liever over iets anders. En in de klas haalt Kat haar het bloed onder de nagels vandaan. Op de dag dat er brand uitbreekt op school, ontstaat er kortsluiting in haar hoofd. Ze maakt een keuze die het leven van iedereen om haar heen overhoop haalt.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 17

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

proefkatern

1.3 Over verhalen LEERDOELEN Je leert: • je openstellen voor gevoelens en opvattingen van anderen; • verhalen kiezen die passen bij jouw 'smaak'; • verhalen vergelijken met de werkelijkheid; • personen en hun rol in verhalen beschrijven; • uitleggen wat een verhaal met je doet; • een verhaal schrijven.

Verhalen herkennen Verhaal lezen

Lees het verhaal Vertrekken. a

Billy zegt dat ze wegloopt omdat haar hond Flappy dood is. Waarschijnlijk is dat niet de echte reden. Wat zou jij een goede reden vinden om weg te lopen?

Hoe goed heeft Billy haar vertrek voorbereid? Hoe weet je dat?

Verhalen vergelijken

Vergelijk het verhaal Vertrekken met het verhaal Dit is niet echt. a

Welk verhaal vind jij waarschijnlijker? Leg uit waardoor dat komt.

Vergelijk beide verhalen met jouw eigen leven. Schrijf uit elk verhaal ten minste twee dingen op die je herkent uit je eigen leven.

VE RTRE KKE N

Flappy ging dood. Billie begroef hem en toen ging ze naar het Clarameer. Ze nam de weg achterom, tussen de sinaasappelbomen door. Toen ze de Palmettolaan inliep, zag ze haar neef Joe Travis Joy voor het huis van zijn moeder staan. Joe Travis was negentien. Hij had rood haar, een heel klein, rood baardje en een rode Chevrolet Camaro, en hij werkte als dakdekker in Tamaray Beach.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 18

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.3

Over verhalen

Billie vond hem niet zo aardig. 'Hoi', zei Joe Travis toen hij Billie zag. 'Ik dacht dat je naar Tamaray was verhuisd', zei Billie. 'Dat is ook zo. Ik ben alleen even op bezoek.' 'Wanneer ga je terug?' vroeg ze. 'Nu', zei Joe Travis. Billie dacht: Flappy is dood. Mijn hond is dood. Ze kunnen me niet dwingen om te blijven. Ik blijf niet. Niemand kan me dwingen om te blijven. Dus ging ze weg. 'Waarom ga je naar Tamaray?' vroeg Joe Travis. 'Heb je daar vrienden of zo?' Ze zaten in de rode Camaro en reden op de snelweg. Billie gaf Joe Travis geen antwoord. Ze keek naar de trol met groen haar die aan de achteruitkijkspiegel hing. Ze vond dat de trol heel veel op Joe Travis leek, alleen was zijn haar de verkeerde kleur en had hij geen baard. En hij leek vriendelijker. Joe Travis vroeg: 'Vind je ZZ Top goed?' Billie haalde haar schouders op. 'Wil je een sigaret?' vroeg Joe Travis. 'Nee', zei Billie. 'Dan niet.' Joe Travis stak een sigaret op en Billie draaide het raampje omlaag. 'Hé', zei Joe Travis. 'De airco staat aan.' Billie hield haar gezicht in de warme lucht die door het open raampje kwam. Ze zei niets. Ze reden de hele weg naar Tamaray Beach met een raampje omlaag en de airconditioning op volle kracht. Joe Travis rookte zes sigaretten en at een bierworstje. Tussen de sigaretten en het bierworstje door trommelde hij met zijn vingers op het stuur. De kleine trol slingerde heen en weer, alle kanten op geblazen door vlagen airconditioning en wind, met een onnozele glimlach op zijn gezicht. Waarom glimlachten trollen trouwens altijd? Elke trol die Billie ooit had gezien, had een gezicht waar zonder enige reden een vette smile op geplakt zat. Toen ze bij de rand van de stad kwamen, zei Billie: 'Zet me hier maar ergens af.' 'Waar ga je heen dan?' vroeg Joe Travis. 'Ik breng je wel even.' 'Ik ga nergens heen', zei Billie. 'Laat me er maar uit.' 'Je hoeft niet zo geheimzinnig te doen. Zeg nou gewoon waar je heen gaat, dan zet ik je daar af.' 'Nee', zei Billie. 40 'Verdorie!' zei Joe Travis. Hij sloeg met zijn hand op het stuur. 'Jij vindt jezelf altijd beter dan alle andere mensen op deze planeet.' 'Niet waar', zei Billie. 'Net als je moeder', zei Joe Travis. 'Ha', zei Billie. 45 'Maar dat ben je niet', zei Joe Travis. 'Jullie zijn geen van tweeën beter. Jullie zijn helemaal niet beter, hoeveel missverkiezingen je moeder vroeger ook heeft gewonnen.' Hij trapte hard op de rem. Hij stopte langs de kant van de weg. 'Uitstappen', zei Joe Travis. 50 'Bedankt voor de lift', zei Billie. 'Hou je dank maar voor je', zei Joe Travis. 'Oké', zei Billie. 'Nou, toch bedankt.' Ze stapte de Camaro uit en gooide het portier dicht en begon in de tegenovergestelde richting van Joe Travis Joy de A1A af te lopen.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 19

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

100

proefkatern

Het was warm. Het was augustus. Het was 1979. Billie Tapinski was veertien jaar oud. Ze was al zo vaak van huis weggelopen, maar toen was ze nog een kind. Deze keer was het niet weglopen, dacht ze. Het was vertrekken. Ze was vertrokken. Billie liep langs de kant van de A1A. Ze droeg een paar oude teenslippers en het duurde niet lang of haar voeten begonnen pijn te doen. Auto's zoefden voorbij en veroorzaakten warme vlagen metalige lucht. Ze zag een bord waar een roze zeepaardje op geschilderd stond. Ze bleef staan. Ze keek naar her zeepaardje. Het had een glimlach op zijn gezicht en bolle wangen. Er kwamen allemaal belletjes uit zijn bek en een grote bel met daarin de woorden CARAVANPARK HET ZEEPAARDJE. Voorbij het bord lag een schelpenpad dat naar een stel stacaravans leidde. Voor een roze caravan stond een vrouw met een tuinslang een treurig plukje bloemen te besproeien. De vrouw stak haar hand op en zwaaide. 'Hoi, hoi!' riep ze. 'Oké', zei Billie. 'Hoi.' Ze begon weer te lopen. Ze keek naar haar voeten. 'Hoi', zei ze tegen ze. 'Hoi.' Ze ging werk zoeken. Dat ging ze doen. Hoe moeilijk kon het zijn om werk te vinden? Joe Travis kon het ook. Na Caravanpark Het Zeepaardje kwam een motel dat Strandlust heette en daarna kwam restaurant Meneer C. KOM LUNCHEN BIJ MENEER C! stond er op hun uithangbord. WIJ HEBBEN ALLE VIS UIT DE C! Billie hield absoluut niet van vis. Ze liep over het asfalt van het parkeerterrein. Het was bijna helemaal leeg. Ze ging naar het restaurant en deed de deur open. Binnen was het koel en donker. Het rook er naar vet. En naar vis. 'Tafel voor één?' vroeg een meisje met een hoop blond haar. Ze droeg een naamkaartje met daarop: Welkom bij Meneer C! Ik ben Freddie. Ergens links uit het donker kwamen de ping-panggeluiden van een videospelletje. 'Ik zoek werk', zei Billie. 'Hier?' vroeg Freddie. 'Is er werk hier?' 'Meneer Denby!' riep Freddie. 'Hé, er is iemand die hier wil werken. Geen idee waarom.' Billie keek naar rechts, langs Freddie. Ze zag een eetzaal met blauwe stoelen en blauwe tafelkleden, en een groot raam met uitzicht op de oceaan. De felle kleur, de blauwheid, deed pijn aan haar ogen. Ineens herinnerde ze zich dat Flappy dood was. En toen wou ze dat ze zich dat niet had herinnerd. 'Vergeet het', zei ze hardop. 'Vergeet wat?' vroeg Freddie. 'We gaan toch bijna sluiten. Dit is alleen een lunchrestaurant.' En toen riep ze nog eens: 'Meneer Denby! Hé, meneer Denby!' Ze rolde met haar ogen. 'Ik moet hier ook alles doen.' Uit: Kate DiCamillo, Onmogelijk blauw

ONO1_HV_demoboek2021.indb 20

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.3

Over verhalen

Fictie en non-fictie

Lees de theorie Fictie en non-fictie. THEORIE

Fictie en non-fictie Wat je leest en bekijkt in boeken, tijdschriften, op internet en op televisie, kun je verdelen in twee groepen: fictie en non-fictie.

Wat is het?

voorbeelden

fictie

verzonnen verhalen, bedoeld om je te vermaken

leesboek, stripverhaal, gedicht, film, televisieserie, musical, toneelstuk

non-fictie

teksten en beelden over de werkelijkheid, met feiten, over echte mensen en gebeurtenissen, niet verzonnen, bedoeld om je te informeren

krantenbericht, tijdschriftartikel, studieboek, informatief boek, journaal, documentaire, tekst op Wikipedia

Bekijk de afbeelding van een webwinkel van een boekhandel. Op welke lijst zijn alle boeken waarschijnlijk fictie?

Op welke lijst zijn alle boeken waarschijnlijk non-fictie?

Noem nog twee voorbeelden van verhalen die verzonnen zijn.

Noem nog twee voorbeelden van verhalen die niet verzonnen zijn.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 21

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

proefkatern

Kenmerken van verhalen Personen en rollen

Kijk opnieuw naar de verhalen Dit is niet echt en Vertrekken. Gebruik de theorie Hoofdpersoon en bijfiguren. THEORIE

Hoofdpersoon en bijfiguren De belangrijkste persoon in een verhaal noem je de hoofdpersoon. Veel verhalen hebben één hoofdpersoon, soms zijn er twee of meer. De hoofdpersoon:

• •

wordt uitgebreid beschreven. Je leert deze persoon van binnenuit kennen. heeft een belangrijk probleem of een opdracht of een doel.

Andere personen in het verhaal noem je bijfiguren. Ze zijn minder belangrijk en je leert hen minder goed kennen dan de hoofdpersoon. Een bijfiguur heeft vaak een bepaalde rol in het verhaal: een helper helpt de hoofdpersoon bij het oplossen van zijn probleem, een tegenstander maakt het de hoofdpersoon juist moeilijk.

Geef van de personen in Dit is niet echt aan of ze een hoofdpersoon of een bijfiguur zijn.

• • • • • • b

bijfiguur

◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯

Geef van de personen in Vertrekken aan of ze een hoofdpersoon of een bijfiguur zijn.

• • • • • • c

moeder vader Jochem Isha Marty Jon

hoofdpersoon

Flappy Billie Joe Travia de vrouw bij de roze caravan Freddie meneer Denby

hoofdpersoon

bijfiguur

◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯

Vergelijk jezelf met Jochem (Dit is niet echt) en met Billie (Vertrekken). Op wie lijk jij het meest? Leg uit door welke eigenschap van Jochem of Billie dat komt.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 22

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.3

Over verhalen

Wat is de rol van deze personen? 1 De moeder van Jochem is een helper | tegenstander. 2 Isha is een helper | tegenstander. 3 Joe Travis is een helper | tegenstander. 4 Freddie is een helper | tegenstander.

Herkennen of een verhaal realistisch is

Gebruik de theorie Realistisch of niet-realistisch. Bekijk Anne-Mar probeert Minecraft. THEORIE

Realistisch of niet-realistisch Verhalen kunnen verzonnen zijn of echt gebeurd. Een verzonnen verhaal lijkt vaak wel op de werkelijkheid. Het verhaal is dan realistisch. Gebeuren er veel dingen die in werkelijkheid niet kunnen, dan is het verhaal niet-realistisch. Dit maakt een verhaal realistisch:

Dit maakt een verhaal minder realistisch:

Mensen lijken echt in wat ze denken, doen en zeggen.

Mensen lijken onecht in wat ze denken, doen of zeggen.

De omgeving lijkt echt.

De wereld is verzonnen.

Gebeurtenissen zijn in werkelijkheid ook mogelijk. Gebeurtenissen zijn wel heel erg toevallig. Er komen mensen en plaatsen in voor die echt (hebben) bestaan.

Er komen verzonnen wezens en fantasiefiguren in voor.

Problemen en oplossingen zijn zoals in het echte leven.

Problemen en oplossingen zijn onvoorstelbaar.

De afloop van het verhaal is logisch en zou echt kunnen.

De afloop van het verhaal is te mooi om waar te zijn.

Leg uit wat Anne-Mar bedoelt als ze zegt: Dit ziet er helemaal niet realistisch uit! Geef ook een voorbeeld.

Gebruik ook het verhaal Dit is niet echt. Als Anne-Mar het verhaal Dit is niet echt zou lezen, zou ze dan ook zeggen dat het er helemaal niet realistisch uitziet? Leg in één zin uit waarom ze dat wel of niet zou zeggen.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 23

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

proefkatern

Nadat Anne-Mar heeft ontdekt met welke toetsen ze kan bewegen, stelt ze een belangrijke vraag. Die vraag past goed bij een hoofdpersoon. Welke vraag is dat?

Je hebt eerder het verhaal Dit is niet echt gelezen. Leg uit of de titel Dit is niet echt iets te maken heeft met de vraag of het verhaal realistisch is of niet. Gebruik in je antwoord het woord 'geloven'.

De schrijver van Dit is niet echt heeft een realistisch verhaal bedacht. Waaruit blijkt dat? □ De omgeving lijkt echt. □ Er komen mensen in voor die echt bestaan. □ Er komen plaatsen in voor die echt bestaan. □ Gebeurtenissen zijn in werkelijkheid ook mogelijk. □ Mensen lijken echt in wat ze denken, doen en zeggen. □ Problemen en oplossingen zijn zoals in het echte leven.

Wat een verhaal met je doet

11 a

Een verhaal doet iets met je. Een verhaal 'neemt je mee'. Je kunt je verplaatsen in de gevoelens van de hoofdpersoon en het verhaal vergelijken met je eigen leven. Lees het verhaal Vertrekken nog eens. Gebruik de theorie Leeservaring beschrijven. Vertel wat het verhaal Vertrekken met jou doet. Gebruik twee beoordelingswoorden. Leg uit waarom deze woorden voor jou bij dit verhaal passen.

THEORIE

Leeservaring beschrijven Als je een verhaal leest, doet dat iets met je. Het maakt je vrolijk of nieuwsgierig. Wat de hoofdpersoon overkomt maakt je verdrietig of je maakt je ergens boos over. Het verhaal laat je even alles vergeten of verveelt je. Dit is je leeservaring. Die is voor iedereen anders. Beoordelingswoorden helpen je jouw leeservaring onder woorden te brengen en uit te leggen. spannend laat me meeleven maakt me nieuwsgierig naar de afloop laat me alles even vergeten geheimzinnig maakt me verdrietig veel actie leest moeilijk

saai zegt me niets is voorspelbaar kan me niet boeien helder maakt me vrolijk gebeurt weinig in leest makkelijk

ONO1_HV_demoboek2021.indb 24

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.3

Over verhalen

Nieuwsberichten gaan ook vaak over mensen, net als verhalen. Toch zijn ze anders: er staan vooral feiten in en er is geen hoofdpersoon. Schrijf een nieuwsbericht dat past bij de gebeurtenissen in Vertrekken. Het bericht heeft in ieder geval 50 woorden.

Stel je voor dat jij de beste vriend(in) van Billie bent en dat je die middag met haar had afgesproken. Schrijf een kort verhaal over wat er gebeurt. Het verhaal heeft in ieder geval 50 woorden.

Laat je nieuwsbericht en je verhaal lezen aan een klasgenoot. Bespreek de vraag en maak daarna je keuze. Nieuwe dingen erbij verzinnen heb ik vooral gedaan bij ... ◯ het nieuwsbericht. ◯ het verhaal.

Speeddate met boeken

12 a

Lees de titels van zoveel mogelijk boeken. Noem een titel die jou aanspreekt.

Bekijk het omslag van in ieder geval tien boeken. Kies een omslag dat je mooi vindt. Leg ook uit waarom.

Lees de flaptekst van in ieder geval vijf boeken. Welke flaptekst maakt je zo nieuwsgierig dat je het boek zou willen lezen? Leg uit waarom.

Welk boek spreekt je niet aan en zou je niet willen lezen? Leg uit hoe dat komt.

Kies een boek dat je zou willen lezen en lees daaruit de eerste twee bladzijden. Noteer de volgende punten: • De auteur en titel van het boek • De hoofdpersoon van het boek • Een kenmerk van het boek (bijv. humor, spanning, vriendschap)

Vertel kort aan een klasgenoot waar het boek over gaat.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 25

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

proefkatern

1.4 Verhalen vertellen LEERDOELEN Je leert: • je openstellen voor gevoelens en opvattingen van anderen; • personen en hun rol in verhalen beschrijven; • een verhaal voorlezen; • een verhaal vertellen; • een verhaal schrijven.

De kunst van het voorlezen Luisteren naar een verhaal

Luister naar het verhaal Podkin Eenoor. Doe je ogen dicht tijdens het luisteren. a

Beschrijf wat er met je gebeurde tijdens het luisteren.

Wat vind jij goed aan de manier waarop dit verhaal wordt voorgelezen? Noteer twee dingen.

Vergelijk je antwoord met een klasgenoot. • Kies samen de twee belangrijkste 'voorleesregels'. • Kijk in de theorie Verhalen voorlezen of jullie iets gemist hebben of iets willen veranderen. THEORIE

Verhalen voorlezen Als je een verhaal voorleest, let dan op de volgende dingen:

• • • • • • •

Zorg dat je het verhaal zelf goed kent, lees het een paar keer door. Lees niet te snel, houd het rustig. Voor de afwisseling kun je af en toe wat versnellen, vooral bij stukjes met veel actie. Laat komma's, punten en witregels horen door korte en iets langere pauzes. Laat vraagtekens en uitroeptekens duidelijk horen. Leef je in in wat er in het verhaal gebeurt en wissel af met je stem: zachter of harder (maar niet schreeuwen), hoger of lager, verschillende tonen om gevoel en sfeer te laten horen. Zet geen stemmetjes op bij verschillende personen. Gebruik je eigen stem en pas die een klein beetje aan, als dat nodig is. Maak contact met de luisteraars, kijk hen af en toe aan.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 26

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.4

Verhalen vertellen

Verhaal voorlezen

In deze opdracht ga je een gedeelte van het verhaal Dit is niet echt voorlezen. a

Bekijk het beoordelingsmodel Toonhoogte, tempo en volume. Welk niveau wil je halen bij het voorlezen?

Werk in een groepje van vier en verdeel de rollen: Jochem, vader, moeder, verteller. Gebruik regel 145-194 van het verhaal Dit is niet echt. Denk aan de voorleesregels in de theorie Verhalen voorlezen. Lees het verhaal samen zo goed mogelijk voor. Let op de manier van voorlezen van de klasgenoot rechts van je.

Bespreek samen hoe het voorlezen ging. Let op onderstaande punten. Vertel aan je klasgenoot rechts van je hoe je vond dat diegene voorlas. Vertel ook welk niveau je klasgenoot haalde. Wat vertelde je klasgenoot over hoe jij voorlas?

• • d

◯ ◯

Ik wissel toonhoogte, tempo en volume af. De afwisseling ondersteunt het verhaal.

◯ ◯

Wat zou je de volgende keer beter willen doen bij het voorlezen?

Verzin het maar 15

Vervolg bedenken Lees de theorie Personen beschrijven. Bekijk de lijst met karaktereigenschappen. THEORIE

Personen beschrijven Als je een persoon uit een verhaal beschrijft, let je op:

• • •

het uiterlijk van de persoon (lichaam, gezicht, haar, kleding) – soms wordt er veel over gezegd, soms maar heel weinig. belangrijke kenmerken (bijvoorbeeld leeftijd, gezondheid, arm of rijk). de karaktereigenschappen die je ontdekt door te letten op wat iemand doet, zegt en denkt – zie de lijst hieronder.

aardig — gemeen verlegen — vrij eigenwijs — gehoorzaam piekert veel — zorgeloos agressief — zoekt vrede

Persoon beschrijven

uiterlijk

belangrijke kenmerken

karaktereigenschappen

opvliegend — beheerst zichzelf open, spontaan — gesloten, geremd snel in paniek — kalm angstig — dapper voorzichtig — onvoorzichtig

ONO1_HV_demoboek2021.indb 27

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

proefkatern

Kies uit de lijst twee karaktereigenschappen die een beetje op elkaar lijken.

Kijk nog eens naar de verhalen Dit is niet echt en Vertrekken. Noteer twee eigenschappen van Jochem en twee van Billie die je uit de verhalen kunt halen.

Kies voor Jochem en voor Billie elk een nieuwe eigenschap, die je bij hen vindt passen. Kies een eigenschap die je nu nog niet in het verhaal ziet.

Kies of je een vervolg wilt bedenken bij Dit is niet echt of bij Vertrekken. Dit is niet echt Bedenk voor Jochems probleem een oplossing die niet realistisch is. Hoe gaat het verhaal dan verder? Laat ook de nieuwe eigenschap zien die je hebt bedacht voor Jochem. Vertrekken Bedenk wat er gebeurt als meneer Denby erbij komt. Bedenk iets dat realistisch is. Laat ook de nieuwe eigenschap zien die je hebt bedacht voor Billie. Hoe gaat het verhaal verder? Noteer het vervolg in ongeveer vijf korte punten. Schrijf deze punten ook op een spiekbriefje.

Verhaal vertellen

16 a

Oefen je verhaal een keer, zodat je het straks aan je klasgenoten kunt vertellen. Gebruik de theorie Verhalen vertellen. • Gebruik je spiekbriefje uit de vorige opdracht. • Vertel het zo dat je echt in het verhaal zit. Begin dus niet met: Ik heb bedacht dat … Begin bijvoorbeeld met: Wat moet ik nu doen, denkt Jochem. THEORIE

Verhalen vertellen Als je een verhaal vertelt, let dan op de volgende dingen:

• • • • • •

Vertel uit je hoofd. Gebruik alleen een spiekbriefje met korte punten. Oefen het vertellen een paar keer, zodat de volgorde goed in je hoofd zit. Vertel rustig, houd pauzes, gebruik afwisseling in toonhoogte, tempo en volume. Gebruik je eigen stem, met soms een kleine aanpassing. Maak veel contact met de luisteraars en let op hun reactie op het verhaal. Zorg dat je gezichtsuitdrukking en gebaren bij het verhaal passen, maar overdrijf niet.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 28

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.4

Verhalen vertellen

Bekijk het beoordelingsmodel Uit het hoofd voordragen. Hoe goed kun je dit al?

Vorm een groepje met vier klasgenoten. Vertel jouw verhaal aan je klasgenoten. Gebruik je spiekbriefje. Je klasgenoten luisteren en letten op deze punten: • Vertel je vloeiend uit je hoofd? • Versterkt je voordracht de inhoud van je verhaal?

Bespreek samen hoe het vertellen ging. Let op onderstaande punten. Vertel aan de klasgenoot rechts van je hoe je vond dat diegene vertelde. Zeg ook welk niveau je klasgenoot haalde. Wat zei je klasgenoot over hoe jij vertelde?

• • e

◯ ◯

Ik vertel vloeiend uit het hoofd. Mijn voordracht versterkt de inhoud.

◯ ◯

Wat zou je de volgende keer beter willen doen bij het vertellen van een verhaal?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 29

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

proefkatern

1.5 Eindopdracht LEERDOELEN

•

Je past je taalvaardigheden en persoonlijke vaardigheden toe in een eindopdracht.

Fictiedossier In dit hoofdstuk heb je kennisgemaakt met allerlei verhalen. Je sluit het hoofdstuk af met een eindopdracht waarbij je op een creatieve manier je leeservaring verwerkt. Alle eindopdrachten van de fictiehoofdstukken verzamel je in je fictiedossier. Je docent vertelt je hoe het fictiedossier er precies uitziet.

EINDOPDRACHT ONLINE Je kunt kiezen uit twee eindopdrachten. Een opdracht staat hieronder, de andere (Verhaal bedenken en vertellen) vind je op Op Niveau online. Overleg met je docent welke opdracht je gaat maken.

Boek lezen en vlog maken Inleiding Je leest een boek en prijst het aan in een vlog. Bekijk eerst het beoordelingsmodel.

Boek kiezen Kies een boek dat jou aanspreekt. Je mag het boek nog niet eerder hebben gelezen. Noteer de volgende informatie. 1 Auteur 2 Titel 3 Aantal bladzijden 4 Welke manier(en) heb je gebruikt om het boek te kiezen

Eerste bladzijden lezen Lees de eerste 25 bladzijden van het boek. Beantwoord de volgende vragen. 1 Beschrijf de hoofdpersoon van het verhaal in minimaal vijf zinnen. Schrijf zo veel mogelijk dingen op die je weet over uiterlijk, eigenschappen en kenmerken. Noteer ook welk probleem de hoofdpersoon in het verhaal heeft. 2 Vertel in drie zinnen hoe realistisch het verhaal op jou overkomt. 3 Vat in vijf zinnen drie belangrijke gebeurtenissen uit het begin van het verhaal samen. 4 Welke 'smaak' heeft het boek? Is het spannend, avontuurlijk, leerzaam, griezelig, romantisch, gezellig, makkelijk, pittig, sportief, vol problemen, of … ? 5 Waarom zouden jouw klasgenoten dit boek moeten lezen? Gebruik ten minste twee beoordelingswoorden met uitleg. 30

ONO1_HV_demoboek2021.indb 30

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.5

Eindopdracht

Vlog maken Je maakt een vlog voor lezers die op zoek zijn naar een geschikt boek. Lees het boek nog niet uit. Maak een vlog waarin je het boek introduceert. 1 Verwerk de antwoorden die je tot nu toe hebt opgeschreven in je vlog. 2 Je vlog duurt maximaal drie minuten. 3 Je vlog krijgt de titel: 'Jouw naam probeert titel van het boek'.

Vervolg op de vlog maken Lees het boek nu helemaal uit. Maak een vervolg van maximaal drie minuten op je eerste vlog. Gebruik in je vlog het volgende om over het boek te vertellen: 1 Een foto van hoe de hoofdpersoon eruit zou kunnen zien (vraag wel toestemming!). Vertel bij de foto iets over de hoofdpersoon wat nog niet in je eerste vlog zit. 2 Foto's van de belangrijkste bijfiguren in het verhaal. Wie zijn ze en zijn ze helper of tegenstander? Let op: verklap de afloop van het verhaal niet! 3 Drie briefjes met een beoordelingswoord. Vertel waarom jij deze woorden bij het verhaal vindt passen. 4 Lees een klein stukje voor uit het boek, niet meer dan één pagina. 5 Je vlog krijgt de titel: 'Jouw naam heeft titel van het boek helemaal uit!'.

Beoordelingsmodel Houd bij het maken van de vlog rekening met de volgende punten: Inhoud van de vlog • Je hebt de gegevens van het boek genoemd (titel, auteur, aantal bladzijden). • Je hebt verteld hoe realistisch het verhaal is. • Je hebt het boek beschreven en verteld waarom anderen het moeten lezen. Hier heb je beoordelingswoorden bij gebruikt. • Je hebt bij foto's verteld over de hoofdpersoon en bijfiguren. • Je hebt een klein stukje uit het boek voorgelezen. • Je hebt over de hoofdpersoon en zijn of haar probleem verteld. • Bij het navertellen van gebeurtenissen laat je merken dat je je kunt inleven in de personen in het verhaal. Presenteren • Je bent goed verstaanbaar en vertelt enthousiast door een goed spreektempo en afwisseling in toon en volume. • Je hebt af en toe contact met de luisteraars. • Er zijn geen storende achtergrond- of bijgeluiden.

Vlog verbeteren Bekijk je opnames. Bewerk de opnames of maak ze opnieuw als dat nodig is. Let op de punten van het beoordelingsmodel.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 31

14/10/2021 11:31

Verhalen over mensen

proefkatern

Vlog beoordelen Laat je vlog zien aan je docent of aan een klasgenoot. Deze beoordeelt jouw vlog op de punten van het beoordelingsmodel. Bewaar je vlog en de beoordeling in je fictiedossier.

Eindopdracht evalueren a

Hoe ging de eindopdracht?

• • • • b

Ik kon de informatie die ik nodig had gemakkelijk uit het verhaal halen. Ik heb het boek met plezier helemaal uitgelezen. Ik kon me goed inleven in de hoofdpersoon van het verhaal. Ik ben tevreden over de vlog die ik gemaakt heb.

◯

Heb je na deze opdracht meer, evenveel of minder plezier in het lezen van een boek? Beschrijf waardoor dat komt.

Wat vond je het leerzaamst aan deze eindopdracht?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 32

14/10/2021 11:31

proefkatern

1.6

Terugblik

1.6 Terugblik LEERDOELEN

•

Je kijkt terug op je werk.

Wat neem ik mee? a

In dit hoofdstuk heb je ontdekt dat verhalen iets met je doen. Je hebt je ingeleefd in de personen in verhalen. Je hebt geleerd verhalen te kiezen die passen bij jouw smaak. Je hebt geleerd hoe je een verhaal goed voorleest en vertelt. Kijk nu terug op het hoofdstuk. Heb je de leerdoelen van dit hoofdstuk bereikt?

• • • • • • • • •

Ik kan me openstellen voor gevoelens en opvattingen van anderen. Ik kan verhalen in verschillende vormen herkennen. Ik kan verhalen kiezen die passen bij mijn 'smaak'. Ik kan verhalen vergelijken met de werkelijkheid. Ik kan personen en hun rol in verhalen beschrijven. Ik kan uitleggen wat een verhaal met me doet. Ik kan een verhaal voorlezen. Ik kan een verhaal vertellen. Ik kan een verhaal schrijven.

◯

◯ ◯ ◯

Hoeveel plezier in schrijven gaf dit hoofdstuk jou? ◯ meer plezier dan hiervoor ◯ evenveel plezier als hiervoor ◯ minder plezier dan hiervoor

Wat uit dit hoofdstuk vind je waardevol om te onthouden?

Wat zou je in het volgende hoofdstuk over verhalen willen verbeteren?

MEER MET FICTIE Wil je nog meer opdrachten over fictie maken? Ga dan naar Op Niveau online voor het schrijven van een gedicht.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 33

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

Taalverzorging 1

Inleiding Bij taalverzorging ontdek je van alles over taal. In dit hoofdstuk leer je met welke woordsoorten en zinsdelen je zinnen kunt opbouwen, zodat je dit op de juiste manier in een tekst kunt toepassen. Om je boodschap zo goed mogelijk te kunnen overbrengen, oefen je met de regels van spelling en het formuleren van goede zinnen. Ook leer je hoe je nieuwe woorden kunt vormen en kom je meer te weten over het systeem achter taal.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 34

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.1

Grammatica

2.1 Grammatica LEERDOELEN Je leert: deze woordsoorten herkennen en benoemen: zelfstandig naamwoord; lidwoord; bijvoeglijk naamwoord; werkwoord.

• • • •

Woordsoorten Zelfstandig naamwoord herkennen

Lees de theorie Zelfstandig naamwoord en lidwoord. THEORIE

Zelfstandig naamwoord en lidwoord Een zelfstandig naamwoord (znw) is een woord voor mensen, dieren, planten en dingen. Je kunt er een lidwoord (lw) voor zetten: de, het of een. Van de meeste zelfstandige naamwoorden kun je een meervoudsvorm en een verkleinwoord maken. kind

het kind

de kinderen

het kindje

lamp

de lamp

de lampen

het lampje

Ook namen zijn zelfstandige naamwoorden. Je noemt ze eigennamen. Er staat geen lidwoord voor. Ze komen ook niet als meervoudsvorm of verkleinwoord voor. Victor

Gelderland

Kampen

Rembrandtplein

Omniversum

maart

Schiphol

Soms staan er ook andere woorden tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord. de drie biggetjes

het gezellige feestje

Het woord gepersonaliseerd betekent 'speciaal voor jou bedoeld'. Maak zo veel mogelijk zelfstandige naamwoorden met de letters van gepersonaliseerd. 1 Schrijf de woorden op. 2 Maak een aparte rij van de eigennamen.

Hint Je kunt meer dan dertig zelfstandige naamwoorden maken met de letters van dit woord. Hoe ver kom jij? 35

ONO1_HV_demoboek2021.indb 35

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

Bij de vorige vraag heb je zelfstandige naamwoorden gevormd. Hoe kun je controleren of deze woorden zelfstandige naamwoorden zijn?

Maak van de eerste tien zelfstandige naamwoorden van je lijstje een meervoud en een verkleinwoord. Zet er steeds het juiste lidwoord voor. zelfstandig naamwoord

meervoud

verkleinwoord

Kijk naar de lidwoorden van de meervoudsvormen en de verkleinwoorden. Wat valt je op?

Woordsoort herkennen

1 De fietsenmaker repareert de fiets. 2 De handige fietsenmaker repareert de kapotte fiets. a

Waarom heeft de schrijver in de tweede zin de woorden handige en kapotte toegevoegd, denk je?

Zijn handige en kapotte ook zelfstandige naamwoorden? Leg je antwoord uit.

Lees de theorie Bijvoeglijk naamwoord. Controleer je antwoorden op de vorige vragen.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 36

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.1

Grammatica

THEORIE

Bijvoeglijk naamwoord Een bijvoeglijk naamwoord (bnw) geeft extra informatie over een zelfstandig naamwoord. Je kunt kenmerken of eigenschappen toevoegen aan zelfstandige naamwoorden. De geoefende acrobaat sprong zonder beveiliging vanaf het hoogste punt.

In deze zin voegt geoefende een eigenschap van de acrobaat toe en hoogste voegt een kenmerk van het punt toe.

Bijvoeglijk naamwoord invullen

Lees de theorie Bijvoeglijk naamwoord. Neem de zinnen over en zet voor elk zelfstandig naamwoord (behalve eigennamen) een bijvoeglijk naamwoord. 1 De leerlingen hebben de opdracht snel gemaakt.

2 De fans stonden in een rij voor het hek van het sportveld.

3 In deze winkel zijn de broeken uitverkocht.

4 Op vrijdagavond willen Michael en zijn broertje altijd die serie zien.

5 De jongens zoeken een boek over koning Arthur.

6 Deze politicus heeft gisteren een toespraak gehouden.

Werkwoord herkennen

4 a

Welke woorden zijn een vorm van een werkwoord? □ plakte □ slangen □ presentatie □ reis □ geboord 37

ONO1_HV_demoboek2021.indb 37

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

Werk samen met twee of drie klasgenoten. Bekijk je antwoorden op de vorige vraag. Waarom zijn deze woorden werkwoorden? Gebruik maximaal 20 woorden.

In welke zinnen doet iemand iets en in welke zinnen gebeurt er iets?

1 2 3 4 5 6

Er gebeurt iets.

Iemand doet iets.

◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯

Voor het feest heb ik mijn kleding aangepast. Dit shirt kleurt mooi bij mijn nieuwe broek. De felle lampen verlichten de dansende jongeren. De harde muziek dreunt in mijn oren. Dans jij straks met die leuke jongen? Al mijn vrienden gaan ook naar het feest.

Waarom is het werkwoord het belangrijkste onderdeel van de zin?

Lees de theorie Werkwoord. Bekijk nog eens je antwoord op de vorige vraag. THEORIE

Werkwoord Werkwoorden (ww) zijn de belangrijkste onderdelen van een zin. Ze vertellen je wat iemand of iets doet, of wat er gebeurt. Een zin zonder werkwoord is geen goede zin.

Markeer alle werkwoorden in de tekst. Kippenvel Dieren gebruiken hun lichaamshaar voor isolatie door een warme luchtlaag rond het lichaam vast te houden. Een haar kan door een spiertje rechtop worden gezet. Omdat wij nog nauwelijks lichaamshaar hebben, werkt een dikke trui beter. Bron: www.kijkmagazine.nl.

ZELFTOETS Testen hoe goed je dit onderdeel beheerst? Ga naar Op Niveau online en maak de zelftoets.

VERDER OEFENEN? Wil je verder oefenen op jouw niveau? Ga dan naar Op Niveau online.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 38

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.2

Spelling

2.2 Spelling LEERDOELEN Je leert: • werkwoorden vervoegen; • persoonsvorm in de tegenwoordige tijd spellen; • hoofdletters en kleine letters goed gebruiken; • leestekens goed gebruiken;

Werkwoordspelling Verwarrende werkwoorden

Lees het gedicht.

VE RWARRE NDE W E R KWO O R D E N Lopen wordt liep, maar hopen niet hiep. Laten wordt liet, maar praten niet priet. Komen wordt kwam, maar dromen niet dram. Vragen wordt vroeg, maar zagen niet zoeg, Vliegen wordt vloog, maar wiegen niet woog. Joke van Leeuwen

Waar gaat het gedicht over?

Vind jij werkwoorden vervoegen verwarrend? Waarom wel of niet?

Taal op een verkeersbord

Lees de tekst op het verkeersbord. a

Leg uit wat hier staat.

Is dat ook wat de maker bedoelde? Leg uit.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 39

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

Werkwoordspelling Persoonsvorm bekijken

Kijk naar de persoonsvormen in de zinnen. • Ik rijd langzaam naar huis. • Wij rijden langzaam naar huis. • Anne rijdt langzaam naar huis. • Ik reed langzaam naar huis. Welke twee factoren in de zin hebben invloed op de vorm van de persoonsvorm?

Verschillende persoonsvormen

Bekijk het schema in de theorie Werkwoorden vervoegen. THEORIE

Werkwoorden vervoegen Werkwoorden kun je vervoegen. Dat wil zeggen dat je de vorm van het werkwoord aanpast, zodat deze goed past in de zin. De persoonsvorm is een vervoegde vorm van het werkwoord. Hij bevat veel grammaticale informatie over de zin waar hij in staat. Drie kenmerken hebben invloed op de persoonsvorm: 1 Getal: enkelvoud of meervoud? Het getal van de persoonsvorm is altijd hetzelfde als dat van het onderwerp. 2 Persoon: eerste, tweede of derde persoon? De persoonsvorm staat altijd in dezelfde persoon als het onderwerp. 3 Tijd: tegenwoordige of verleden tijd? Als je in een zin een of meer kenmerken verandert, dan verandert ook de persoonsvorm. In dit schema zie je de persoonsvormen van het werkwoord lachen. getal

enkelvoud

meervoud

persoon

tijd tegenwoordige tijd

verleden tijd

eerste persoon

lach

lachte

tweede persoon

jij (je)/u

lacht

lachte

derde persoon

hij/zij (ze)/het

lacht

lachte

eerste persoon

wij

lachen

lachten

tweede persoon

jullie

lachen

lachten

derde persoon

zij (ze)

lachen

lachten

Je kunt hij, zij (ze) of het vervangen door andere woorden, zoals mijn broer, de hond van de buren of de sportschoenen.

Hoeveel verschillende persoonsvormen kun je maken van het werkwoord lachen? ◯ 4 ◯ 5 ◯ 6 ◯ 7 ◯ 8

ONO1_HV_demoboek2021.indb 40

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.2

Wat is de regel voor de persoonsvorm in het meervoud van de tegenwoordige tijd?

Zie je nog meer regelmatigheden in het schema? Noem er drie.

Spelling

Persoonsvorm in de tegenwoordige tijd Lees de theorie Persoonsvorm in de tegenwoordige tijd. Vul de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd in. (helpen) bij het plakken van je band.

1 De nieuwe conciërge op school 2

(Bieden) jij echt zo veel voor die lelijke schoenen?

3 De onhandige chef-kok 4

(branden) zijn vingers aan de hete oven. (Geven) u weleens geld aan goede doelen?

5 Jij

(verrassen) me soms met je grappige opmerkingen.

6 Zonder problemen landingsbaan.

(landen) het vliegtuig op de aangewezen

THEORIE

Persoonsvorm in de tegenwoordige tijd In het enkelvoud heeft de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd (tt) twee verschillende vormen: de ik-vorm en de ik-vorm + t. De ik-vorm schrijf je achter het onderwerp ik. In het meervoud schrijf je de persoonsvorm als infinitief (heel werkwoord). getal

persoon

vorm

dansen

worden

praten

enkelvoud

eerste persoon

ik-vorm

ik dans

ik word

ik praat

tweede persoon

ik-vorm + t

jij danst

jij wordt

jij praat

derde persoon

ik-vorm + t

hij danst

het wordt

zij praat

eerste persoon

infinitief

wij dansen

we worden

wij praten

tweede persoon

infinitief

jullie dansen

jullie worden

jullie praten

derde persoon

infinitief

zij dansen

ze worden

zij praten

meervoud

Soms eindigt de ik-vorm al op een -t, zoals bij ik praat. Je hoeft dan geen tweede -t te schrijven in de tweede en derde persoon enkelvoud. Soms eindigt de ik-vorm op een t-klank, zoals bij ik word. Je schrijft dan in de tweede en derde persoon enkelvoud nog steeds de ikvorm + t: jij wordt, hij vindt. Let op: Staat het onderwerp jij of je achter de persoonsvorm? Dan spreek je geen t uit. Je schrijft de t daarom ook niet. Je schrijft alleen de ik-vorm. Blijf jij?

Vind je?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 41

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

Hoofdletters en leestekens Tekst zonder leestekens

Lees de blogpost van een forum.

BLOG ruzie met vader beste lezer wie kan me advies geven ik heb dus ruzie met mijn vader vroeger was hij altijd mijn beste maatje sinds een paar maanden is het bijna altijd ruzie tussen ons gisteren kwamen er vrienden eten en zoals altijd doe ik heel erg mijn best om te helpen met het koken en het schoonmaken van het huis ik zou een gezonde lekkere pastasaus maken en mijn vader had gevraagd om extra veel te maken zo zou er nog wat over zijn voor later deze week nou ik heb natuurlijk mijn best daarvoor gedaan extra veel tomaten gehakt groenten en kruiden het was alleen heel moeilijk in te schatten en achteraf bleek dus dat het minder was dan ik had gedacht mijn vader werd toen boos hij zei dat ik te koppig was om zijn raad op te volgen ook zei hij dat ik dom bezig was en dat ik er te veel tijd in stak pff echt belachelijk hij zou juist dankbaar moeten zijn dat ik er zo veel moeite voor deed ik ben dus boos om hoe hij zich naar mij toe gedraagt hoe kan ik hier nou het best mee omgaan

Vind jij deze tekst prettig leesbaar? Leg uit waarom.

Hoe kan de schrijver deze tekst beter leesbaar maken? Noem ten minste twee verbeterpunten.

Hoofdletters gebruiken Wanneer gebruik je hoofdletters? □ aan het begin van een zin □ bij namen van merken of personen

□ als iemand iets schreeuwt □ als je iets wilt benadrukken

ONO1_HV_demoboek2021.indb 42

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.2

Spelling

Zinnen verbeteren Lees de theorie Hoofdletters en kleine letters. THEORIE

Hoofdletters en kleine letters Het eerste woord van een zin schrijf je altijd met een hoofdletter, net als namen. Er zijn een paar uitzonderingen.

uitzondering

voorbeeld

Begint de zin met een apostrof? Dan schrijf je het tweede woord met een hoofdletter.

's Morgens ga ik zwemmen.

Begint de zin met een getal? Dan schrijf je geen hoofdletter.

72 procent rijdt door.

Staat er een ander deel van de naam voor een tussenvoegsel? Eva van Ham Schrijf het tussenvoegsel dan met een kleine letter mevrouw Ras-de Vries Staat er geen deel van de naam voor het tussenvoegsel? Dan mevrouw Van Ham schrijf je wel een hoofdletter. meneer El Hamdaoui

Merknamen schrijf je met een hoofdletter.

een Apple, de Porsche

Woorden waarbij je niet meer aan de eigennaam denkt, schrijf coopertest, barbiepop je met een kleine letter. 4

Titels van boeken, series, films enzovoort beginnen met een hoofdletter.

het boek De hongerspelen

Verbeter de zinnen. Schrijf hoofdletters waar nodig. 1 deze week is mark geschorst, omdat hij tien euro uit de portemonnee van mevrouw de jong heeft gestolen.

2 in leiden kun je bij bakker groot overheerlijke duitse broodjes halen.

3 31 onderzoekers beweren dat ze water op mars hebben gevonden.

4 als kind heb ik de boeken van annie m.g. schmidt, en dan met name floddertje, stukgelezen.

5 's avonds in bed probeerden saar en yuri via de muur met morsecode te praten.

6 de derde zondag van april gaan we met de hele familie naar de efteling.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 43

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

7 de familie el idrissi mag volgende week haar sint-bernardshond ophalen uit het asiel.

8 ieder jaar kijkt xess op 14 februari met vriendinnen de film alles is liefde.

Hoofdletters en leestekens toevoegen Bekijk de theorie Hoofdletters en kleine letters, Punt, vraagteken en uitroepteken, Komma en Dubbele punt. Verbeter de zinnen. 1 43 procent van de leerlingen wil liever een blokuur gym

2 hé kijk even uit waar je loopt

3 de tas van mijn zus bevat altijd lipgloss mascara zakdoekjes en paracetamol

4 meneer de jong staat vandaag met een ingezonden brief in het algemeen dagblad

5 't regent in utrecht nu al de hele dag aan één stuk door

6 wist je dat breaking bad de best bekeken serie is op netflix

THEORIE

Punt, vraagteken en uitroepteken Aan het eind van een zin zet je altijd een punt, vraagteken of uitroepteken. regel

voorbeeld

na een gewone zin

Veel mensen hebben een huisdier.

bij veel afkortingen

o.a. (onder andere), enz. (enzovoort)

na een voorletter

S.A. de Vries

vraagteken

na een vragende zin

Hoe laat is het?

uitroepteken

na een uitroep

Wat leuk!

na een waarschuwing

Kijk uit!

na een bevel

Kom hier!

punt

ONO1_HV_demoboek2021.indb 44

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.2

Spelling

THEORIE

Komma Met een komma maak je een zin overzichtelijker. Je laat zien waar de lezer een korte pauze kan inlassen. regel

voorbeeld

Gebruik een komma tussen bijvoeglijke naamwoorden die van plaats kunnen wisselen.

Dat is een kleine, blauwe tafel.

Zet komma's tussen de delen van een opsomming. Voor en of of schrijf je geen komma.

Wil je twee, drie of vier kaartjes bestellen?

Na een naam, aanhef of uitroep aan het begin van Poeh, moet dat allemaal naar boven? de zin schrijf je een komma. Voor een naam, aanhef of uitroep aan het eind van Komt u maar, meneer De Jong. de zin schrijf je een komma.

THEORIE

Dubbele punt De dubbele punt gebruik je voor een opsomming. We kregen drie maaltijden: ontbijt, lunch en diner.

Tekst verbeteren

Verbeter de tekst. Voeg hoofdletters en leestekens toe aan deze blogpost.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 45

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

ZELFTOETS Testen hoe goed je dit onderdeel beheerst? Ga naar Op Niveau online en maak de zelftoets.

VERDER OEFENEN? Wil je verder oefenen op jouw niveau? Ga dan naar Op Niveau online.

2.3 Formuleren LEERDOELEN Je leert: • regels voor leestekens, stijl en zinsbouw goed toepassen.

Stijlregels 15

Tekst verbeteren Lees Stijlregel 1: Gebruik hoofdletters en leestekens. Verbeter de tekst. Voeg hoofdletters en leestekens toe. THEORIE

Stijlregel 1: Gebruik hoofdletters en leestekens. Gebruik hoofdletters en leestekens. Een tekst met hoofdletters en leestekens is namelijk makkelijker te lezen. De leestekens laten zien welk verband er is tussen woorden en zinnen.

•

Schrijf een hoofdletter: - aan het begin van elke zin; - aan het begin van een naam;

• • • •

Gewone zin? Schrijf een punt. Vragende zin? Zet een vraagteken. Uitroep? Schrijf een uitroepteken! Opsomming: gebruik een dubbele punt.

Gebruik nooit meer dan één vraagteken of uitroepteken per keer. Als je een uitroep extra wilt benadrukken, doe dat dan met woorden.

•

Zet een komma: - tussen de delen van een opsomming; - tussen bijvoeglijke naamwoorden die van plaats kunnen wisselen; - na een naam, aanhef of uitroep aan het begin van de zin; - voor een naam, aanhef of uitroep aan het eind van de zin.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 46

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.3

Formuleren

amina (12) maakt populaire ASMR-video's amina van 12 heeft haar eigen kanaal op youtube iedere week post ze op dit kanaal nieuwe ASMR-video's dat zijn filmpjes met rustgevende geluiden ze fluistert bijvoorbeeld of tikt zachtjes met haar vingers filmpjes met dit soort aangename rustgevende geluiden zijn hartstikke populair mensen worden er rustig van of vallen er zelfs door in slaap vaak zijn ze miljoenen keren bekeken wat is ASMR de term is een Engelse afkorting het staat voor een tintelend gevoel dat je kunt krijgen als je iets fijns hoort of voelt veel mensen krijgen dat gevoel van zachte geluiden voorbeelden daarvan zijn tikkende regen op het dak een fluisterende stem of ritselend papier Bron: Jeugdjournaal.nl.

Afkortingen

Lees Stijlregel 2: Gebruik geen afkortingen. Bekijk een contactadvertentie uit een krant. THEORIE

Stijlregel 2: Gebruik geen afkortingen. Schrijf in brieven en teksten woorden altijd helemaal uit. Gebruik geen afkortingen. Ze maken je tekst moeilijker leesbaar, want niet iedereen begrijpt ze.

Schrijf de contactadvertentie helemaal uit. a'dam aantr. m. 50+, hbo, fin. onafh., n.r., zkt. rust. sl. spont. bl. vr. <1.75 voor ser. rel.

Waarom heeft deze tekst zo in de krant gestaan?

Gebruik je zelf weleens afkortingen? Zo ja, in wat voor soort teksten?

In welke teksten horen afkortingen niet thuis, volgens jou? Leg uit waarom.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 47

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

Zinnen verbeteren Lees Stijlregel 3: Maak hele zinnen. Verbeter de zinnen. 1 Ben echt helemaal klaar met dat irritante liedje dat steeds op de radio komt.

2 In het pretpark afgelopen zaterdag twaalf keer in de achtbaan geweest.

3 Weet niet wanneer ik de toets mag herkansen.

4 Zal voor de zekerheid die middag vrijhouden.

5 Deze zomer op vakantie naar Terschelling geweest.

6 Morgen maar eens aan mijn huiswerk beginnen.

THEORIE

Stijlregel 3: Maak hele zinnen. Maak hele zinnen. Schrijf dus in elke zin een onderwerp en een gezegde. Volgende week tennissen? ✘ Ga je volgende week met me tennissen? ✓

ZELFTOETS Testen hoe goed je dit onderdeel beheerst? Ga naar Op Niveau online en maak de zelftoets.

VERDER OEFENEN? Wil je verder oefenen op jouw niveau? Ga dan naar Op Niveau online.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 48

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.4

Taalbeschouwing

2.4 Taalbeschouwing LEERDOELEN Je leert: • de trappen van vergelijking toepassen.

Woordvorming Trappen van vergelijking

Kijk naar deze reeksen: • groot – groter – grootst • nieuw – nieuwer – nieuwst • goed – beter – best

Bij welke woordsoort horen deze woorden?

Hoe verandert de betekenis van de woorden in elke reeks?

Trappen herkennen Lees de theorie Trappen van vergelijking. THEORIE

Trappen van vergelijking Van bijvoeglijke naamwoorden kun je afleidingen maken die aangeven hoe sterk de eigenschap is. Je gebruikt hiervoor de trappen van vergelijking.

overtreffende trap

De grondvorm noem je de stellende trap. Daar maak je een vergrotende trap van door -er erachter te zetten. Je maakt de overtreffende trap meestal door -st achter de stellende trap te zetten.

vergrotende trap

stellende trap

blauwst donkerst liefst

blauwer donkerder liever

blauw donker lief

Er zijn een paar uitzonderingen waarbij je de spelling een beetje moet aanpassen:

Eindigt de stellende trap op een r? Dan schrijf je vaak ook een d erbij in zuur – zuurder de vergrotende trap. helder – helderder Eindigt de stellende trap op een s? Schrijf dan geen extra s in de overtreffende trap.

vers – verst dwaas – dwaast

ONO1_HV_demoboek2021.indb 49

14/10/2021 11:31

Taalverzorging 1

proefkatern

Eindigt de stellende trap op -de, -isch, -sd, -sk of -st? Schrijf dan in de overtreffende trap meest.

stupide – meest stupide logisch – meest logisch verbaasd – meest verbaasd pittoresk – meest pittoresk vast – meest vast

Sommige trappen van vergelijking zijn onregelmatig. Deze moet je uit je hoofd leren.

goed – beter – best graag – liever – liefst

Welke trap is gebruikt in de zin? stellende trap 1 In dit pak zie je er netjes uit, maar met die das erbij is het nog chiquer. 2 Het is bizar om te zien hoe snel roddels zich verspreiden. 3 Vanmorgen wilde ik het liefst nog even in mijn bed blijven liggen. 4 Die film konden we niet kijken, omdat hij te spannend is voor mijn zusje. 5 Faas voelt zich het meest relaxed als hij deze trui draagt. 6 Ik ben niet veel wijzer geworden van het lezen van de handleiding. 7 Mijn vader heeft weinig vertrouwen in het vakmanschap van de loodgieter. 8 Kasia is het meest begaan met het welzijn van dieren.

vergrotende overtreffende trap trap

◯

ONO1_HV_demoboek2021.indb 50

14/10/2021 11:31

proefkatern

2.4

Taalbeschouwing

Trappen invullen Vul de ontbrekende woorden in. stellende trap

vergrotende trap

overtreffende trap laatst

blonder smerig veel malser geschikter kritischer viest sluw carnavalesker

Trappen van vergelijking uitbeelden Bekijk de theorie Trappen van vergelijking. Maak drie foto's. • Op de eerste foto staat iets in de stellende trap. Op de tweede foto staat hetzelfde in de vergrotende trap en op de derde foto in de overtreffende trap. Kies zelf een bijvoeglijk naamwoord. • Zorg ervoor dat de trappen van vergelijking duidelijk herkenbaar zijn. Originaliteit telt mee in de beoordeling. • Zet de drie foto's in één bestand en lever het in bij je docent.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 51

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Nieuws

Inleiding Wat betekent nieuws voor jou? Naar welk nieuws ga je op zoek en waarom juist naar dat nieuws? Dit hoofdstuk draait om nieuws. Je kijkt naar nieuwsberichten en nieuwsbronnen en je leert waar nieuwsmakers op letten. Niet al het nieuws is waar. Je kijkt kritisch naar de taal in nieuwsberichten, je beoordeelt de informatie die je leest, ziet en hoort en je vormt je eigen mening over deze informatie. Duik in de wereld van nieuws!

ONO1_HV_demoboek2021.indb 52

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.1

Start

Je leert: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

beschrijven wat je weet over een onderwerp. bepalen welke informatie je nodig hebt om een vraag te beantwoorden of een probleem op te lossen. de inhoud van nieuwsberichten begrijpen. nieuwsberichten beoordelen. het schrijfdoel van informerende teksten herkennen. inleiding, middenstuk en slot van een tekst herkennen. alinea's herkennen en onderscheiden. onderwerp en deelonderwerpen van een tekst benoemen. titel, tussenkopjes en bronvermelding van een tekst beoordelen. aantekeningen maken en overzichtelijk weergeven. een nieuwsbericht schrijven. een nieuwsbericht presenteren.

Wat ga ik leren?

Bekijk de leerdoelen van dit hoofdstuk. 1 Welke drie leerdoelen passen het beste bij jou? 2 Ik kan het meeste leren door me te richten op dit leerdoel: 3 Dit leerdoel ga ik zeker halen aan het einde van dit hoofdstuk:

3.1 Start LEERDOELEN

•

Je kijkt vooruit naar de dingen die je in dit hoofdstuk gaat leren.

Nieuws kijken

Bekijk de video Nieuws. a

Zijn de twee berichten in de video nieuwsberichten? Wat vind jij? Leg je antwoord uit.

Geloof jij al het nieuws dat je leest of hoort? Leg je antwoord uit.

Vind je nieuws belangrijk? Leg uit waarom wel of niet.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 53

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Zou je journalist willen zijn en over nieuws willen schrijven of vertellen? Leg uit waarom wel of niet.

Nieuwsberichten ordenen

Bekijk de titels en afbeeldingen van Nieuwsberichten.

NIE UWSBE RIC H TE N

1 Scholen experimenteren met nieuwe roosters

2 Kleine zonnebril grote trend

3 Criminelen opsporen met technische snufjes

4 Gigantische walrus fluit naar vrouwtjes

5 Te lang naar een scherm kijken is slecht voor je ogen

6 13 jaar en miljonair door gezond snoep

Beoordeel de nieuwsberichten. Kleur zes sterren bij het bericht dat je het meest interessant vindt en één ster bij het bericht dat je het minst interessant vindt.

Wat heeft jouw keuze bij de vorige vraag bepaald? ◯ de titel van het bericht ◯ het beeld ◯ zowel de titel als het beeld

Welk nieuwsbericht vind je het meest interessant? Leg uit waarom.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 54

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.1

Start

Welk nieuwsbericht vind je het minst interessant? Leg uit waarom.

Bekijk of lees het nieuwsbericht dat je het meest interessant vond. Vind je het door jou gekozen nieuwsbericht nog steeds interessant? Licht je antwoord toe.

Scholen experimenteren met nieuwe roosters Schooldagen met acht lessen van 50 minu-

voorbeeld lessen van 60 minuten, keuze-uren

ten? Veel scholen doen daar niet meer aan. Zij

waarin scholieren zelf mogen kiezen naar wel-

experimenteren met lesroosters waarin leer-

ke docent ze gaan, huiswerkuren, blokuren van

lingen voor een deel zelf hun lessen invullen.

80 minuten en weken met vier lesdagen en één dag praktijk.

Het AD schrijft dat vandaag naar aanleiding van een enquête van de VO-raad, een organisatie

Soepeler

voor voortgezet onderwijs. Eén op de vijf scho-

Omdat het ministerie van Onderwijs sinds 2015

len werkt volgens de uitkomsten van het on-

soepeler is over het aantal verplichte lesuren

derzoek niet meer met de traditionele roosters.

per leerling, kunnen scholen nu onderzoeken hoe ze het onderwijs anders kunnen invullen.

Ruimte Het project Leerling 2020 van de VO-raad ondersteunt scholen bij deze zoektocht. In het project gaat het erom dat het onderwijs beter aansluit bij de belevingswereld van de leerlingen. Het idee is dat hun motivatie omhooggaat als ze meer ruimte krijgen om zelf te bepalen

Keuze

waar, hoe en wat ze het liefste leren.

In het project van de VO-raad experimenteren scholen met verschillende lesroosters: bij-

Bron: www.kidsweek.nl

ONO1_HV_demoboek2021.indb 55

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Kleine zonnebril grote trend Morgen kunnen de eerste lentekriebels alweer opkomen. Het kan plaatselijk wel 16 graden worden. Voor je het weet staat de zomer alweer voor de deur en dan kun je maar beter je zonnebril paraat hebben. Maar een oversized donkere zonnebril is helemaal uit. De mini-zonnebril is nu al wat de klok slaat. Bekijk de video.

Bron: www.rtlnieuws.nl

Criminelen opsporen met technische snufjes Dieven en zakkenrollers. Winkeleigenaren

kelen. Agenten bepalen dan zelf of ze de auto

in een winkelcentrum in Roermond hebben

controleren. De politie ziet op deze manier snel

er genoeg van. De politie start met de Tech-

wie wel en niet verdacht is. Veel sneller dan dat

nische Universiteit Eindhoven een proef met

agenten op straat elke bestuurder controleren.

technische snufjes. Miljoenen mensen geven elk jaar hun geld uit in het winkelcentrum in Roermond. Een paradijs voor zakkenrollers dus. De politie weet dat het winkelcentrum vooral last heeft van dieven uit Oost-Europa die de grens oversteken om hun zakken te vullen. De politie hoopt dat dit verandert door de proef.

Schrikken Waarschuwing

Als de proef werkt, krijgen agenten meer van

Maar hoe werkt die proef dan precies? Crimine-

dit soort technische snufjes. De politie hoopt

len gedragen zich anders dan gewone mensen.

dat criminelen van de controle schrikken. Niet

Speciale camera's bekijken wie zich opvallend

iedereen is enthousiast over de proef. Volgens

anders gedraagt. Bij veel verdachte informatie

de actiegroep Bits of Freedom mag de politie

stuurt het apparaat automatisch een waarschu-

niet zomaar zo'n grote groep mensen in de

wing naar de politie. Bij bijvoorbeeld een auto

gaten houden.

uit het buitenland, met daarin veel passagiers én gestolen telefoons gaan de alarmbellen rin-

Bron: www.kidsweek.nl

ONO1_HV_demoboek2021.indb 56

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.1

Start

Gigantische walrus fluit naar vrouwtjes Wakker worden van fluitende vogels: dat ge-

Bijzonder

beurt wel vaker. Maar in Harderwijk worden

Volgens zijn verzorgers vinden bewoners van

sommige mensen wakker van een fluitende

Harderwijk het geweldig om Nikolai te horen.

walrus!

Hoeveel mensen kunnen nou zeggen dat ze een walrus horen fluiten als ze thuis in bed liggen? Dat is toch bijzonder?

Het dier heet Nikolai. Hij woont in het Dolfinarium en hij is op zoek naar een vrouwtje. Door keihard te fluiten maakt hij veel indruk op de walrusvrouwtjes Olivia, Olga en Rosit.

Verzorger van Nikolai Toch is het binnenkort weer afgelopen met het gefluit. Mannetjeswalrussen fluiten namelijk alleen maar tussen november en maart. Verzorgers hopen dat Nikolais gefluit heeft geholpen en dat er misschien wel een babywalrus aan komt. Bron: www.jeugdjournaal.nl

Te lang naar een scherm kijken is slecht voor je ogen Onderzoekers weten het nu zeker. Te lang en

Blindheid

te vaak turen naar een klein beeldscherm is

De verwachting is zelfs dat méér dan de helft

slecht voor je ogen.

van de onderzochte groep jongeren bijziend is als ze 21 jaar zijn. Hoewel alleen naar kinderen

Onderzoekers van het Erasmus MC volgden

in Rotterdam is gekeken, verwachten de onder-

een grote groep Rotterdamse kinderen van hun

zoekers dat de uitkomsten voor alle kinderen

zesde tot dertiende jaar. Een kwart van deze

in Nederland gelden. Bijziendheid kan als je

groep blijkt nu bijziend. Dat betekent dat ze

ouder bent ook tot blindheid leiden.

niet scherp kunnen zien in de verte. Op zesjarige leeftijd kon maar 2,5 procent van deze

Scherp zien

kinderen niet goed in de verte kijken.

Dat de ogen van kinderen achteruitgaan, komt volgens de onderzoekers doordat ze vaak én lang naar iets kijken dat dichtbij is: tablets en smartphones. Aan het NOS Radio 1 Journaal vertelt oogdeskundige Jan Roelof Polling: 'Als je heel veel leest of heel veel dichtbij kijkt en heel weinig buiten komt, dan gaat het oog groeien. Dan wordt het oog bijziend. Als je in je schrift kijkt op school of op je tablet, dan kun je alles nog goed zien. Maar als je in de verte op het bord kijkt, zie je niet meer scherp.'

ONO1_HV_demoboek2021.indb 57

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

20, 20, 2-regel

In deze video van RTV Rijnmond leggen oogspe-

Het advies van Polling? De 20, 20, 2-regel. Niet

cialisten uit hoe het zit.

te lang achter elkaar op je schermpje turen, bijvoorbeeld twintig minuten en dan twintig

Bron: www.sevendays.nl

minuten rust nemen zodat je ogen iets anders kunnen doen. En verder zoveel mogelijk buiten spelen. Minstens twee uur per dag.

13 jaar en miljonair door gezond snoep Kun je het je voorstellen om op je dertiende

ment gezonder laten glimlachen. De familie

al schatrijk te zijn? Alina Morse maakt onge-

van Alina hielp met de financiering door geld

veer twee miljoen dollar winst met haar eigen

te sparen.

snoepbedrijf Zollipop, dat snoep maakt dat

VERSCHILLENDE SMAKEN

goed is voor je tanden.

Inmiddels is er de keuze uit Zollipops, Zolli

ZEVEN JAAR OUD

Drops en Zaffi Taffy, in de smaken aardbei,

Ze was net zeven jaar oud toen ze een lolly

druif, ananas, framboos, kers en sinaasappel.

aangeboden kreeg en die van haar ouders af

Het snoep bestaat volgens Alina uit volledig

moest slaan. Het zou haar tanden namelijk te

natuurlijke, suikervrije zoetstoffen, die de pH

veel beschadigen. Alina vroeg haar vader of ze

in de mond verhogen en het tandglazuur ver-

geen lolly kon maken die goed was voor haar

sterken.

tanden, zodat ze wel snoep kon eten, schrijft HLN. Alina besloot om een nieuwe snoepsoort

Interessant feitje: je kunt het snoep vinden in

uit te vinden, die wel goed is voor je tanden.

de supermarkt, op de tandenborstelafdeling! Het is helaas niet zo dat je je tanden na het eten ervan niet meer hoeft te poetsen. Alina wil nog naar de universiteit om meer kennis op te doen over het bedrijfsleven.

HAPPY TOOTH LOGO Vooralsnog is Zollipops voornamelijk in Amerika verkrijgbaar. In Nederland kennen we wel producten met het Happy Tooth logo, dat gaEn dat lukte. Het duurde ongeveer twee jaar

rant staat voor tandvriendelijke producten in de

om de producten, in samenwerking met haar

winkel. Dit logo vind je op bijvoorbeeld Mentos,

tandarts en mondhygiënist, te ontwikkelen.

Fruittella of SMINT.

Het doel: perfecte snoepproducten maken, die

Bron: www.metronieuws.nl

niet alleen goed smaken, maar ook de consu-

WOORDENSCHAT Als je veel woorden kent, kun je beter zeggen wat je bedoelt, en kun je teksten beter begrijpen. In de paragraaf Woordenschat leer je de betekenis van woorden. Ook leer je wat je kunt doen als je een woord niet kent. Ga naar Op Niveau online en oefen je woordenschat.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 58

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.2

Wat is nieuws?

3.2 Wat is nieuws? LEERDOELEN Je leert: • beschrijven wat je weet over een onderwerp; • de inhoud van nieuwsberichten begrijpen; • nieuwsberichten beoordelen; • het schrijfdoel van informerende teksten herkennen; • een nieuwsbericht schrijven.

Nieuws definiëren TIP Zie je een woord dat je niet kent? Denk aan het Stappenplan moeilijke woorden.

Kenmerken van nieuws ontdekken

Nieuws kun je vinden in verschillende nieuwsbronnen. De krant is een voorbeeld van een nieuwsbron.

Je wilt op de hoogte blijven van het nieuws. Welke nieuwsbronnen gebruik je?

Kranten worden ook wel dagbladen genoemd, omdat ze iedere dag verschijnen behalve op zondag. Er zijn landelijke en regionale kranten. Welke krant is landelijk en welke is regionaal?

• • • • • • •

landelijk

regionaal

Algemeen Dagblad

◯

Brabants Dagblad

◯

De Stentor

◯

De Telegraaf

◯

Volkskrant

◯

Friesch Dagblad

◯

NRC Handelsblad

◯

ONO1_HV_demoboek2021.indb 59

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Lees deze uitspraken. 1 'Nieuws is belangrijk'. 2 'Nieuws is alleen maar vermaak.' 3 'Nieuws zet je aan het denken.' 4 'Nieuws is meestal negatief.' Ben jij het eens of oneens met deze vier uitspraken? Licht je keuze toe.

Vorm een groepje met drie klasgenoten. Bespreek wat volgens jullie kenmerken van nieuws zijn. Noteer ten minste drie kenmerken.

Wat is nieuws volgens jullie? Maak de zin af. Nieuws is

Is nieuws altijd waar? Bespreek deze vraag met elkaar. Leg ook uit waarom je dat vindt.

Nieuws definiëren

Lees de tekst Wat is nieuws? www.rug.nl

WAT IS NIEUWS? Nieuws is wat er gebeurt in je omgeving, in Nederland, in de wereld. Je leest erover in kranten en ziet het op de televisie.

Er bestaat niet iets als 'het nieuws', want er zijn verschillende soorten nieuws. Dat heeft te maken met het medium dat het nieuws brengt (krant, televisie of internet) en met de manier waarop nieuws gebracht wordt. Nieuws moet wel aan een paar voorwaarden voldoen voordat je het kunt horen of lezen. Zo

moet nieuws actueel zijn. Een bericht van een maand oud is geen nieuws. Het moet belangrijk zijn voor een grote groep mensen. Nieuws wijkt af van het normale. Ook beroemde mensen, wereldleiders, koningen die iets gaan doen of hebben gedaan, zijn nieuws. Meestal niet leuk, maar conflicten tussen groepen mensen en tussen landen zijn nieuws. Emotie, groot verdriet of veel vreugde, is ook nieuws. Bron: www.rug.nl

Lees de theorie Schrijfdoelen en tekstsoorten. Gebruik de tekst Wat is nieuws? Wat is het doel van de tekst? ◯ informeren ◯ instructie geven

◯ uitleg geven

ONO1_HV_demoboek2021.indb 60

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.2

Wat is nieuws?

THEORIE

Schrijfdoelen en tekstsoorten Je leest of beluistert een tekst altijd met een bepaald doel. Je wilt bijvoorbeeld uitleg krijgen of de mening van een ander te weten komen. Een schrijver schrijft een tekst met een schrijfdoel, hij wil met zijn tekst iets bereiken. Een tekst kan ook meerdere doelen hebben, maar meestal is er één hoofddoel. Bij elk schrijfdoel hoort een tekstsoort. Tekstsoorten kun je tegenkomen in geschreven en in gesproken vorm. Hier staan drie belangrijke schrijfdoelen en de bijbehorende tekstsoorten: Informerende teksten

schrijfdoel

tekstsoort

uitleg

voorbeelden

informeren

informerende tekst

alleen (nieuwe) informatie over nieuwsbericht, verslag, een onderwerp zakelijke brief, notulen werkstuk, journaal

uitleg geven

uiteenzettende een uitleg, beschrijving of tekst in schoolboek, tekst verklaring van een onderwerp achtergrondtekst in krant of tijdschrift, uitlegfilmpje

instructie geven

instructieve tekst

aanwijzingen over hoe je iets moet doen, hoe iets werkt of gebruikt moet worden

recept, gebruiksaanwijzing, videotutorial, routebeschrijving

De tekst Wat is nieuws? komt van de Rijksuniversiteit Groningen. Kun je de informatie in deze tekst vertrouwen? Leg uit.

Wat is nieuws volgens jou? Gebruik maximaal 30 woorden. Nieuws is

Vergelijk je antwoord op de vorige vraag met je antwoord op opdracht 4e. Is er verschil tussen de antwoorden? Zo ja, wat?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 61

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Nieuws beschrijven Nieuwsberichten herkennen

6 a

Lees de theorie Nieuwsberichten. Welke kop(pen) zijn van een nieuwsbericht? □ Op jacht naar de geluksknop in onze hersenen □ Musea en pretparken gaan weer open □ Gamehonger □ Mathilda □ Hoe je een heerlijke zalmcurry maakt □ Aangename zaterdag, maar onstuimig weer op zondag □ Online oplichting naar recordhoogte THEORIE

Nieuwsberichten Nieuwsberichten zijn vaak korte teksten in media met als doel de lezer te informeren. Elke tekst gaat over één onderwerp. Een nieuwsbericht begint altijd met een aantrekkelijke kop (titel), waardoor de lezer geïnteresseerd raakt. Meestal vertelt de kop van een nieuwsbericht direct om welk nieuws het gaat. Na de titel volgt een vetgedrukte tekst (de lead). Dit is de inleiding van de tekst met het belangrijkste nieuws over het onderwerp. De inleiding maakt de lezer nieuwsgierig naar de rest van de tekst. De hele tekst geeft antwoorden op de 5W+1H-vragen. Teksten zijn vaak verduidelijkt of aantrekkelijker gemaakt met beeld, zoals foto's, schema's, grafieken en tekeningen. Nieuwsberichten komen uit een bepaalde bron. Deze staat meestal onder de tekst vermeld. Om te weten of je de tekst kunt vertrouwen, is het belangrijk te weten uit welke nieuwsbron hij komt.

Kies een kop van een nieuwsbericht uit vraag a. Waar denk je dat het bericht over gaat? Schrijf dit in twee zinnen op. Gebruik maximaal 25 woorden. Het bericht gaat over

Nieuws voorspellen Lees de kop van de tekst Jongen (15) geëerd om levensreddende reanimatie op school. Bekijk de afbeelding en de bron bij de tekst.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 62

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.2

Wat is nieuws?

Jongen (15) geëerd om levensreddende reanimatie op school 1

Als een held reanimeerde de 15-jarige Milan

boven om te kijken of hij kon helpen. Terwijl

onlangs zijn schoolgenootje toen zij in de klas

hij zijn schoolgenootje een hartmassage gaf,

een hartstilstand kreeg. Om hem te bedanken

konden de hulpverleners zich concentreren op

voor zijn levensreddende actie, werd de tiener

hun andere taken.

gisteren verrast op zijn school. Nu zit het meisje met haar moeder in een

ruimte op school te wachten op Milan. Het is de eerste keer sinds haar hartstilstand dat ze weer op school is. De ambulanceverpleegkundige en -chauffeur

brengen als verrassing Milan met een ambulance naar school. Daar wachten cadeautjes, applaus en speeches van schoolbestuurders. 'Ik wist precies wat ik moest doen', zegt Milan.

5 2

Het is nu vier weken geleden dat een 15-ja-

Bij de jeugdbrandweer volgde hij een reanima-

rig meisje plotseling van haar stoel viel tijdens

tiecursus. Zijn moeder glimt van trots.

wiskundeles. Twee meiden renden in paniek Milans lokaal binnen. Hij ging meteen naar

Bron: De Stentor

Wat doe je bij een reanimatie?

Lees de theorie De 5W+1H-vragen. Welke informatie staat in het bericht, denk je? Bedenk drie vragen waarop je antwoord verwacht.

THEORIE

De 5W+1H-vragen Een nieuwsbericht moet antwoord geven op deze vragen:

• • • • • •

Wat is het nieuws? Wie speelt een rol in dit nieuws? Waar is het gebeurd? Wanneer is het gebeurd? Waarom is het gebeurd? Hoe is het gebeurd?

Als je je oriënteert op een onderwerp voor een tekst of een presentatie, kunnen deze 5W+1Hvragen je ook helpen.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 63

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Is de nieuwsbron betrouwbaar? Waarom?

Nieuwsbericht lezen

Lees de tekst Jongen (15) geëerd om levensreddende reanimatie op school helemaal. a

Staat in het nieuwsbericht de informatie die je had verwacht? Licht je antwoord toe.

Wat bedoelt de schrijver met '... konden de hulpverleners zich concentreren op hun andere taken' (alinea 2)? ◯ De hulpverleners konden hun eigen gang gaan om ander werk te doen. ◯ De hulpverleners richtten al hun aandacht op wat er ook moest gebeuren. ◯ De hulpverleners wilden zich niet bemoeien met waar Milan mee bezig was.

Vorm een groepje met drie klasgenoten. Bespreek of je Milans daad bijzonder vindt. Leg ook uit waarom je dat vindt.

Nieuwsbericht schrijven

Je bent verslaggever voor een krant. Je krijgt de opdracht om een nieuwsbericht te schrijven voor een publiek vanaf 12 jaar. a

Schrijf een bericht over nieuws dat jij hebt meegemaakt. Kun je niets bedenken? Schrijf dan een nieuwsbericht bij een van deze koppen. 1 Miljoenen privégegevens op straat na hack 2 Verkoop tweedehandskleding groeit hard 3 Rapper voor de tweede keer vader geworden

• • • • • •

Gebruik ongeveer 125 woorden. Gebruik 20-25 woorden voor de lead en verdeel je bericht in twee of drie alinea's. Noteer eerst de feitelijke gebeurtenissen van het nieuws. Gebruik de 5W+1H-vragen. Lees zo nodig de theorie Nieuwsberichten nog eens door. Bedenk ook de bron van je bericht. Schrijf die erbij. Pas de stijlregels 1 en 2 toe (zie paragraaf 2.3). Controleer je spelling.

Laat je tekst lezen door een klasgenoot en bespreek elkaars tekst. • Kijk naar de opbouw van het nieuwsbericht, de schrijfstijl en het taalgebruik: een nieuwsbericht moet duidelijke informatie geven. • Kijk of het tekstdoel van het nieuwsbericht (informeren!) duidelijk is en of je de bron kent. • Is de taalverzorging in orde? Klopt de spelling en zijn de stijlregels 1 en 2 goed toegepast?

Wat wil je bij een volgende schrijfopdracht beter doen?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 64

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.3

Wanneer is iets nieuws?

3.3 Wanneer is iets nieuws? LEERDOELEN Je leert: • bepalen welke informatie nodig is om een vraag te beantwoorden; • nieuwsberichten beoordelen; • aantekeningen maken en overzichtelijk weergeven; • een nieuwsbericht presenteren.

Inzicht in nieuwswaarde krijgen Fragment bekijken en aantekeningen maken

Je gaat een fragment bekijken over het verzamelen van nieuws en informatie door journalisten. Lees eerst de vragen. Gebruik de theorie Aantekeningen maken. Bekijk het fragment Nieuwsgaring. Maak aantekeningen. THEORIE

Aantekeningen maken Als je informatie wilt onthouden, is het belangrijk dat je goede aantekeningen maakt. Aantekeningen helpen je om te onthouden wat je leest, ziet of hoort. Bijvoorbeeld als je informatie krijgt van je docent tijdens de les, maar ook als je een werkstuk maakt.

• • • • • • •

Lees of luister goed naar alles wat wordt gezegd. Onderscheid hoofdzaken en bijzaken. Schrijf alleen de hoofdzaken op. Sla regels over, zodat er ruimte overblijft voor aanvullingen. Schrijf schematisch. Gebruik iconen, pijlen, kleuren en andere tekens om het verband tussen woorden en zinnen aan te geven. Gebruik eventueel tussenkopjes. Lees je aantekeningen nog eens en vul ze zo nodig aan. Is alles duidelijk? Wacht niet te lang met het uitwerken van je aantekeningen, want je kunt al snel iets belangrijks vergeten.

Op welke drie manieren kan nieuws gebracht worden?

Hoe komt het dat niet elk nieuwsprogramma hetzelfde nieuws brengt?

Bij het kiezen van nieuws kijkt het NOS Journaal naar de nieuwswaarde. Wat is nieuwswaarde?

Het NOS Journaal ontvangt soms ook persberichten met nieuws. Wat is een persbericht?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 65

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Hoeveel nieuwswaarde heeft de opening van een sportcentrum in jouw woonplaats? Leg je antwoord uit.

Nieuwswaarde voorspellen

Lees de koppen van deze nieuwsberichten. a

Heeft het bericht volgens jou veel, weinig of geen nieuwswaarde? veel weinig geen nieuwswaarde nieuwswaarde nieuwswaarde

• • •

Man wordt gek in elektronicawinkel Vier op vijf badeenden bron van bacteriën en schimmels Elke dag bewegen moet verplicht worden op school

Licht je antwoorden bij vraag a toe.

Met welk doel zijn deze nieuwsberichten geschreven?

◯

Kenmerken van een presentatie beoordelen Presentatie bekijken en beoordelen

Kijk en luister naar het fragment Presenteren: zonietdusss... . Maak aantekeningen. Lees de theorie Tekstdoelen en tekstsoorten in paragraaf 3.2. a

Welk doel heeft de spreker met zijn presentatie? ◯ informeren ◯ instructie geven

Wat is er niet goed aan het geluid?

Gebruik de theorie Publiekgerichtheid en Stemgebruik en Lichaamstaal. Wat doet de spreker in het fragment fout? Geef ten minste vijf voorbeelden.

◯ uitleg geven

ONO1_HV_demoboek2021.indb 66

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.3

Wanneer is iets nieuws?

THEORIE

Publiekgerichtheid Als je een tekst schrijft of een gesprek voert, wil je daarmee iets bereiken. Een geschreven of een gesproken tekst is altijd bestemd voor een bepaald publiek. Het is belangrijk dat je weet wie je publiek is, zodat je er rekening mee kunt houden. Dat doe je door de inhoud en je taalgebruik te 'richten' op je publiek. Dit noem je publiekgerichtheid. Stem de inhoud van je tekst af op je publiek door de volgende vragen te stellen: 1 Wat weet mijn publiek al van het onderwerp? (= voorkennis) 2 Welke informatie heeft mijn publiek nodig? (= vraag) 3 Wat vindt mijn publiek van het onderwerp? (= standpunt) Sluit altijd aan bij de voorkennis, de vraag en het standpunt van je publiek. Maak de inhoud uitnodigend: zorg ervoor dat je de aandacht van je publiek trekt en vasthoudt. Bijvoorbeeld met een pakkende inleiding, een goed gekozen beeld of een grapje of verhaaltje. THEORIE

Stemgebruik De manier waarop je iets zegt, bepaalt of de inhoud van je boodschap goed overkomt. Met andere woorden: het gaat niet alleen om wát je zegt, maar ook om hóé je iets zegt. Dat heeft te maken met de momenten waarop je pauzes neemt in een zin, maar ook met de nadruk die je legt op sommige woorden en met je stemgebruik. Goed stemgebruik begint met een goede lichaamshouding en een goede spreektechniek. Lichaamshouding

• • • •

Sta of zit met beide voeten stevig, maar ontspannen, op de grond. Ontspan je schouders. Houd je hoofd rechtop. Adem naar je buik.

Spreektechniek

• • • •

De toonhoogte van je stem kun je afwisselen. Als je afwisselend wat hoger en lager spreekt, houd je de aandacht van de luisteraar beter vast. Houd er rekening mee dat een lagere stem prettiger is om naar te luisteren dan een hoge stem. Let tijdens het spreken op je volume. Als je te zacht praat, zal niet iedereen je verstaan. Te hard praten schrikt de luisteraar af. Stem je volume af op de ruimte waarin je spreekt. Denk ook aan het tempo waarin je spreekt. Te snel spreken is vermoeiend voor jezelf en voor de luisteraar, dus praat rustig. De intonatie geeft je stemming aan. Je kunt aan de intonatie vaak horen of iemand blij, moe, ongeduldig, verrast, angstig of enthousiast is.

Denk ook aan je non-verbale communicatie (Theorie: Lichaamstaal). Zorg ervoor dat deze past bij wat je vertelt, anders komt je boodschap niet goed over.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 67

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

THEORIE

Lichaamstaal Lichaamstaal is de taal die je spreekt met je lichaam en niet met je stem. Je kunt met je lichaam spreken via je houding, je handen en je gezicht. Je lichaam speelt een belangrijke rol bij het overbrengen van informatie. Je geeft er een gesproken boodschap extra nadruk mee. blij

handen omhoog, lachen

verontwaardigd

handen in de zij, wenkbrauwen gefronst

bang

weglopen, wegkijken

verdrietig

tranen in de ogen, hoofd gebogen

ongeïnteresseerd

handen in de zakken

woedend

samengeknepen gezicht, rood hoofd

Soms geef je met je lichaam signalen die je niet zo bedoelt. Als je bijvoorbeeld ingespannen bezig bent, kun je boos kijken, terwijl je dat misschien helemaal niet bent.

Tips voor een goede presentatie

Presenteren kun je leren. Je zult op school, maar ook later tijdens je studie of beroep vaak een presentatie moeten geven. Kijk en luister naar Rob Wuijster - 5 fouten en 5 tips hoe het wel moet. a

Rob Wuijster zegt: 'Je kunt alleen de boodschap goed overbrengen als er contact met het publiek is'. Wat bedoelt hij? ◯ Je moet de aandacht van het publiek vasthouden. ◯ Je moet het publiek vertellen wat je bedoelt. ◯ Je moet vragen stellen aan het publiek.

Rob Wuijster geeft verschillende tips voor een goede presentatie. Welke? □ Begin met iets positiefs. □ Spreek niet met je rug naar het publiek toe. □ Leer je presentatie uit je hoofd. □ Spreek op verschillende toonhoogtes. □ Lees je presentatie niet op. □ Spreek vooral niet te snel. □ Motiveer het publiek. □ Wijs op een bord achter je duidelijk aan wat □ Ondersteun wat je zegt met je je bedoelt. handen en armen. □ Wissel het volume van je stem af.

Nieuwsbericht presenteren Presentatie voorbereiden

14 a

Zoek in kranten of op internet een nieuwsbericht dat je interessant vindt voor je klasgenoten. Licht toe waarom je dit nieuwsbericht hebt gekozen.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 68

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.3

Wanneer is iets nieuws?

Gebruik de theorie De 5W+1H-vragen. Lees zo nodig de theorie Nieuwsberichten nog eens door. Noteer de belangrijkste informatie uit het nieuwsbericht.

Wat is het doel van je presentatie?

Lees de theorie Monoloog. Bereid een presentatie van maximaal drie minuten voor over je nieuwsbericht. THEORIE

Monoloog Als je een tekst voorleest of een presentatie geeft, dan noem je dat een monoloog. Bij een monoloog is er maar één persoon aan het woord. Een monoloog is dus geen gesprek, maar een toespraak.

• • • • • •

Verwerk de informatie van het bericht duidelijk in je presentatie. Houd rekening met je publiek (je klasgenoten). Geef kort je mening over het nieuwsbericht. Noteer de belangrijkste woorden op een blaadje. Oefen je presentatie voor jezelf. Bekijk voordat je gaat presenteren het beoordelingsmodel Inhoud, Publiekgerichtheid en Verstaanbaarheid.

Presentatie geven

15 a

Werk in een groepje met drie klasgenoten. Presenteer je nieuwsbericht aan elkaar. Maak aantekeningen tijdens de presentaties van je klasgenoten. Let op: • Inhoud • Publiekgerichtheid • Verstaanbaarheid

Bespreek je aantekeningen met je groepje. Noem bij elke presentatie een punt dat goed ging en geef ook een tip voor verbetering.

Hoe beoordeel je jouw presentatie?

• • • • • d

Het doel van mijn presentatie is duidelijk. Het onderwerp van mijn presentatie is duidelijk. Ik kan de inhoud van mijn presentatie afstemmen op het publiek. Ik kan een verstaanbare presentatie geven. Ik kan mijn lichaamstaal inzetten om mijn boodschap over te brengen.

◯

Wat is jouw verbeterpunt? 69

ONO1_HV_demoboek2021.indb 69

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

3.4 Kritisch op nieuws LEERDOELEN Je leert: • bepalen welke informatie nodig is om een vraag te beantwoorden; • de inhoud van nieuwsberichten begrijpen; • nieuwsberichten beoordelen; • alinea's herkennen en onderscheiden; • onderwerp en deelonderwerpen van een tekst benoemen; • titel, tussenkopjes en bronvermelding van een tekst beoordelen; • een nieuwsbericht schrijven.

Verschillende nieuwsberichten lezen Nieuws kritisch beoordelen

Lees de tekst Man wordt gek in elektronicawinkel.

Man wordt gek in elektronicawinkel 1

Een medewerker van een bekende landelijke

wet is het bedrijf verplicht om de producten

elektronicagigant is vanmorgen door het lint

tegen de afgebeelde prijzen te leveren.

gegaan. De man leefde zich uit op de webshop van het bedrijf, waardoor er van de prijzen 5 niets meer lijkt te kloppen.

De doorgedraaide medewerker is inmiddels op non-actief gezet. Hoelang de belachelijk lage 15 prijzen nog op de website blijven staan, is on-

Allerlei artikelen in de webshop van de elektro-

duidelijk. Het bedrijf werkt achter de schermen

nicawinkel hebben ineens absurd lage prijzen.

aan een oplos sing, maar de bizarre koopjes zijn

De man maakte zelfs een 10 speciale pagina

nog steeds te zien.

waarop absurde koopjes zijn afgebeeld. Wie een 10 bestelling plaatst heeft geluk, want volgens de

Bron: www.nieuwspaal.nl.

Wat betekent door het lint gegaan? (regel 2-3)

Wat betekent het als een medewerker op non-actief is gezet? (regel 14) ◯ De medewerker is ontslagen. ◯ De medewerker mag zijn werk nooit meer doen. ◯ De medewerker mag zijn werk voor een bepaalde tijd niet doen. ◯ De medewerker moet voortaan thuiswerken.

Beantwoord de 5W+1H-vragen bij deze tekst.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 70

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.4

Kritisch op nieuws

De bron van deze tekst is nieuwspaal.nl. Heb je weleens gehoord van deze bron?

In de opdracht Nieuwswaarde voorspellen heb je geantwoord welk tekstdoel het nieuwsbericht Man wordt gek in elektronicawinkel heeft. Is dat inderdaad het doel van de tekst? Licht je antwoord toe.

Stel je voor dat jij op een website met bizarre koopjes terechtkomt. Zou jij artikelen kopen? Waarom?

Nieuwsbericht begrijpen en beoordelen

17 a

Lees de tekst Vier op vijf badeenden bron van bacteriën en schimmels. www.nu.nl

'VIER OP VIJF BADEENDEN BRON VAN BACTERIËN EN SCHIMMELS'

In vier van de vijf badeenden zitten bacteriën en schimmels. Doordat er een gat in de onderkant zit, zitten in het water dat zich in de eenden kan ophopen veel potentiële ziekteverwekkers.

Voor het onderzoek, dat woensdag door Nature is gepubliceerd, zijn negentien verschillende badeendjes onderzocht. Het onderzoek werd gedaan door het Swiss Federal Institute of Aquatic Science and Technology.

Het speelgoed werd gebruikt tijdens een badsessie met schoon water en de eendjes werden voor en na het badderen gecheckt. Hieruit bleek dat er flink wat ziekteverwekkers waren ontstaan, onder meer die van legio-

nella en de ziekenhuisbacterie pseudomonas aeruginosa. 4 20

Door het plastic waar badeenden van zijn gemaakt, maar ook door urine, zweet en zeepresten, is het speelgoed een goede broedplaats voor bacteriën en schimmels. Bron: www.nu.nl

Wat betekent het woord potentiële? (regel 5) b

Hoeveel eenden zijn er voor het onderzoek onderzocht? Antwoord in een hele zin.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 71

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

De conclusie in de tekst is dat vier op de vijf van alle badeenden een bron zijn van bacteriën en schimmels. Is het aantal onderzochte badeenden voldoende om deze conclusie te trekken? Leg je antwoord uit.

Is dit nieuwsbericht waar? Leg je antwoord uit.

Wat is het doel van dit nieuwsbericht?

Heb je hetzelfde doel voorspeld in de opdracht Nieuwswaarde voorspellen? Antwoord in een hele zin.

Structuur van een tekst onderzoeken

Lees de tekst Elke dag bewegen moet verplicht worden op school. www.sevendays.nl

GEZONDHEID

'ELKE DAG BEWEGEN MOET VERPLICHT WORDEN OP SCHOOL' 1

2 10

Niet alleen in de gymzaal, maar ook in de klas en op het plein moeten leerlingen gaan bewegen. Niet een paar keer per week, maar elke dag twee keer een halfuur. Dat vinden adviseurs van drie organisaties voor onderwijs, sport en gezondheid.

zelfvertrouwen. Sporten is daarom net zo belangrijk als wiskunde en Nederlands.

Kansen 4

De minister van Onderwijs moet twee keer per dag een half uur bewegen verplicht stellen, voor alle scholen, schrijven de organisaties in een rapport dat ze vandaag aanbieden aan de minister-president. Scholen zouden er ook voor moeten zorgen dat leerlingen drie keer per week oefeningen doen voor sterke botten en spieren: squats, sit-ups en andere rek- en strekoefeningen.

Sommige scholen doen het al goed vinden de adviseurs, maar er zijn ook scholen waar leerlingen nog te weinig gestimuleerd worden om in beweging te komen. Bijvoorbeeld omdat het lesrooster overvol is, of omdat er geen gymleraar of gymzaal is. De organisaties denken dat alle leerlingen dezelfde kansen krijgen, als de minister dagelijks bewegen op school verplicht maakt. Bron: www.sevendays.nl

Zelfvertrouwen 3 20

De organisaties beweren dat bewegen niet alleen belangrijk is om gezond te blijven, maar het maakt je ook leniger en handiger. Daarnaast leer je jezelf beter kennen en het geeft je meer

ONO1_HV_demoboek2021.indb 72

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.4

Het woord gestimuleerd (regel 27) komt van het werkwoord stimuleren. Wat betekent stimuleren? ◯ aanmoedigen ◯ bewegen ◯ dwingen

Kritisch op nieuws

◯ stoppen

Gebruik de theorie Onderwerp, deelonderwerp. Wat is het onderwerp van de tekst? THEORIE

Onderwerp, deelonderwerp Een tekst gaat ergens over. Dat noem je het onderwerp van een tekst. Je kunt het meestal in enkele woorden beschrijven. Een onderwerp bestaat vaak uit deelonderwerpen. Daarin wordt steeds een gedeelte van het onderwerp besproken.

De tekst bestaat uit vier alinea's. Gebruik de theorie Alinea. Wat is het deelonderwerp van alinea 2? THEORIE

Alinea Een stukje tekst over een deelonderwerp noem je een alinea. Een alinea van een geschreven tekst begint altijd op een nieuwe regel. Een alinea van een gesproken tekst herken je aan de korte pauze die de spreker na de alinea neemt. Het middenstuk van een tekst bestaat uit verschillende alinea's. Het deelonderwerp kan in een of meer alinea's worden uitgewerkt.

Gebruik de theorie Titel, tussenkopjes, bronvermelding. Welk tussenkopje geeft de inhoud van alinea 2 het best weer? ◯ Bewegen ◯ Oefeningen ◯ Rapport

◯ Verplicht THEORIE

Titel, tussenkopjes, bronvermelding Elke tekst moet een titel hebben. De titel vertelt vaak waar de tekst over gaat, maar kan je ook nieuwsgierig maken. In langere teksten staan meestal tussenkopjes. Die geven aan waarover de volgende tekst gaat. Ze maken een tekst overzichtelijker. Onderaan de tekst staat de bronvermelding. Deze geeft aan waar de tekst vandaan komt.

Wat vind jij van het voorstel van de adviseurs? Licht je mening toe in ongeveer 20 woorden.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 73

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Nepnieuws en verzonnen nieuws beoordelen Nepnieuws herkennen

Lees de theorie Nepnieuws en verzonnen nieuws. THEORIE

Nepnieuws en verzonnen nieuws In een nieuwsbron kun je nieuwsberichten tegenkomen die niet waar zijn: nepnieuws. Soms kom je ook nieuwsberichten tegen die gedeeltelijk verzonnen zijn. Een schrijver kan de waarheid aanvullen met informatie die verzonnen is. Er zijn verschillende redenen voor het verspreiden van nepnieuws, er kan bijvoorbeeld geld mee verdiend worden (via advertenties). Nepnieuws of verzonnen nieuws duikt regelmatig op. Het is belangrijk dat je echt nieuws kunt onderscheiden van nieuws dat niet waar is. Zo bepaal je of een bericht waar is:

• • • • • a

Bekijk de bron. Ken je de bron niet? Bekijk op internet ook andere berichten van die bron. Is de informatie ook in andere bronnen te vinden? Dan is het waarschijnlijker dat het bericht waar is. Gaat het over een onderzoek? Controleer hoe en door wie het onderzoek is gedaan. Wees kritisch. Vraag jezelf af of het mogelijk is wat je leest of hoort. Controleer dingen die je vreemd of belachelijk vindt.

Een nieuwsbericht is niet altijd waar. Geef twee voorbeelden van een nieuwsbericht dat niet waar is.

In wat voor soort bronnen vind je nieuws dat niet waar is?

Waarom is het belangrijk dat je kritisch naar de bron van een nieuwsbericht kijkt? Geef twee redenen.

Inzicht krijgen in nepnieuws

Bekijk het fragment Wat is nepnieuws? en maak aantekeningen. a

Wat is volgens de spreekster de belangrijkste reden dat mensen nepnieuws maken?

Welke twee tips geeft de spreekster voor het onderscheiden van nepnieuws en echt nieuws?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 74

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.4

Wat bedoelt de spreekster met op het verkeerde been zetten? ◯ Iemand beschuldigen van iets wat hij niet heeft gedaan. ◯ Iemand ergens een verkeerde indruk van geven. ◯ Iemand iets geven waar hij niets aan heeft. ◯ Iemand iets zeggen wat niet waar is.

Wat willen Facebook en Google doen tegen nepnieuws?

Kritisch op nieuws

Informatie voorspellen

Lees de titel en de lead en kijk naar de bron van de tekst Zeg nee tegen de klik-chip! .

Zeg nee tegen de klik-chip! Dikke kans dat je het er deze week op school

Tandarts Garp le Panier is één van de beden-

of thuis al wel over gehad hebt: de tandsensor.

25 kers. Hij is heel blij dat de suikersensor er nu

Wil jij hem wel of wil jij hem niet? Veel ouders

eindelijk echt komt. 'Dat gaat een heleboel ga-

en tandartsen zijn blij met die nanochip die

tjes en obesitas schelen. Het aanbrengen van de

5 heel nauwkeurig de suikergraad in de mond

sensor doet geen pijn en gebeurt gewoon bij de

meet. Maar sommige jongeren zijn juist boos

eerstvolgende reguliere tandartscontrole. En de

en voeren actie tegen de 'klik-chip'.

30 chip is zo klein dat je hem ook bijna niet voelt

zitten.' Ouders moeten wel even mee, vertelt 1

De vernuftige technologie in het chipje kan

Le Panier. 'Hun smartphone moet gekalibreerd

aan de samenstelling van speeksel heel nauw-

worden met het signaal van de sensor.'

10 keurig de suikergraad in de mond meten. Als

dat boven een bepaald maximum komt, bij-

Riane uit Elp (13) vindt het allemaal veel te ver

voorbeeld na het drinken van meer dan twee

35 gaan: 'Als ik een keer snoep koop, vind ik het

blikjes energiedrank, gaat er automatisch een

echt niet nodig dat dat meteen wordt doorge-

waarschuwingsappje naar de ouders. Op ter-

klikt naar mijn moeder. Wij hebben ook ge-

15 mijn kunnen de suikerwaardes eventueel ook

woon recht op privacy!' Ze is zó boos dat ze een

gekoppeld worden aan online schoolsystemen als Magister.

actie is begonnen en zo veel mogelijk handte40 keningen verzamelt van jongeren die ook tegen

zijn. Ze wil al deze handtekeningen overhandiIn eerste instantie krijgen alleen basisschool-

gen aan minister De Jong van Volksgezondheid.

kinderen de sensor achter op hun voortand. Na 20 de zomer zijn ook middelbare scholieren aan

Bron: Kidsweek.nl.

de beurt. De chip is gratis en wordt betaald uit een speciaal obesitas-preventiefonds van de gezamenlijke verzekeraars.

Is de bron van deze tekst te vertrouwen, denk je? Licht je antwoord toe.

Heb jij al eens gelezen of gehoord over de tandsensor?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 75

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Boven een nieuwsbericht staat meestal een duidelijke kop. Vind je de kop duidelijk?

Welke informatie staat in de tekst, denk je? Bedenk ten minste drie vragen waarop je antwoord wilt hebben. Denk aan de 5W+1H-vragen.

Tekst kritisch beoordelen

Lees de tekst Zeg nee tegen de klik-chip! helemaal. a

Wat betekent het woord vernuftig? (regel 8)

Waarom zeg je 'ja' of 'nee' tegen de klik-chip?

Welke informatie vind je geloofwaardig en welke niet? geloofwaardig

niet geloofwaardig

◯

1 De vernuftige technologie in het chipje kan aan de hand van de samenstelling van speeksel heel nauwkeurig de suikergraad in de mond meten. 2 Er gaat automatisch een waarschuwingsappje naar de ouders. 3 De suikerwaardes kunnen ook gekoppeld worden aan online schoolsystemen als Magister. 4 De chip wordt betaald uit een speciaal obesitaspreventiefonds van de gezamenlijke verzekeraars. 5 De suikersensor gaat een heleboel gaatjes en obesitas schelen. 6 Riane uit Elp is een actie begonnen tegen de klik-chip. d

Een tussenkopje geeft aan waar de alinea over gaat. In de tekst ontbreken vier tussenkopjes. Bedenk een passend tussenkopje bij elke alinea. Alinea 1: Alinea 2: Alinea 3: Alinea 4:

Zoek op internet naar bronnen over het invoeren van de klik-chip.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 76

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.4

Kritisch op nieuws

Beoordeel of de informatie in de tekst Zeg nee tegen de klik-chip! waar is. Noem ten minste twee 'bewijzen' uit de tekst

Nepnieuwsbericht schrijven

De redactie van de schoolkrant heeft je gevraagd om een nieuwsbericht te schrijven. Het moet een bericht zijn met nieuws dat niet waar is. a

Wat is het onderwerp van je tekst?

Wie is je publiek?

Welke informatie ga je in je nieuwsbericht brengen? Gebruik de 5W+1H-vragen.

Schrijf het nieuwsbericht. Gebruik ongeveer 100 woorden. • Deel je tekst in: lead (inleiding), middenstuk, slot. • Pas de stijlregels 1 en 2 toe (zie paragraaf 2.3). • Controleer je spelling. • Gebruik je fantasie!

ONO1_HV_demoboek2021.indb 77

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

3.5 Nieuws in verschillende bronnen LEERDOELEN Je leert: • beschrijven wat je weet over een onderwerp; • de inhoud van nieuwsberichten begrijpen; • nieuwsberichten beoordelen; • onderwerp en deelonderwerpen van een tekst benoemen; • titel, tussenkopjes en bronvermelding van een tekst beoordelen; • aantekeningen maken en overzichtelijk weergeven.

Bronnen beoordelen Nieuwsbericht begrijpen en beoordelen

Bekijk de tekst Mag het een onsje minder zijn?.

Mag het een onsje minder zijn? 1

Je stamppot is niet hetzelfde zonder gehakbal of rookworst en op een feestje smaakt een bit-

20 3

De kip of het ei? Extra veel kaas over je pasta strooien of een

terbal extra lekker. Laten we vlees een week

paar eieren koken dan maar. Of niet? Ook daar-

staan, dan is dat niet alleen beter voor de die-

voor zijn dieren nodig, die met hun boeren en

5 ren, maar ook voor het milieu. Dat is het idee

scheten flink wat broeikasgassen de wereld in

achter de Nationale week zonder vlees, die

25 helpen. Kaas belast het milieu daardoor zelfs

volgende week voor het eerst wordt gehouden.

nog meer dan bijvoorbeeld varkensvlees. En biologische kip is goed voor het dier, maar

Een week lang elke avond vlees eten is net zo

juist slecht voor het milieu, omdat ze veel

slecht voor het milieu als zeven maanden dou-

meer ruimte nodig hebben om rond te rennen

10 chen of 114 kilometer autorijden. Als iedereen

30 (en dus ook meer eten). Wil je bewust met het

een week geen vlees eet, is dat veel beter voor

milieu bezig zijn, dan heb je het tegenwoordig

de wereld, bedacht blogger Isabel Boerdam (27)

best lastig. Als je het echt goed wilt doen, kun

van De hippe vegetariër. Zo kwam ze op het

je het beste kiezen voor peulvruchten of een

idee voor de Nationale week zonder vlees, die

insectenburger.

15 van 5 tot en met 11 maart voor het eerst wordt

gehouden. Meer dan vijftig grote bedrijven als

Uit: www.sevendays.nl

supermarkten en restaurants sloten zich daarbij aan en bedachten speciale acties voor volgende week.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 78

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.5

Nieuws in verschillende bronnen

Lees de titel en bekijk de afbeelding en de bron van de tekst Mag het een onsje minder zijn?. Waar gaat de tekst over, denk je? Deze tekst gaat over

Lees de tekst nu helemaal. Wat is het onderwerp van de tekst? Gebruik maximaal drie woorden.

Was je antwoord bij vraag a goed? Leg je antwoord uit.

Draagt het initiatief van Isabel Boerdam bij aan een beter milieu? Waarom?

e f

Wat kun je het beste eten als je rekening wilt houden met het milieu? ◯ biologische kip ◯ eieren ◯ insectenburger

◯ varkensvlees

Vind je de informatie in de tekst geloofwaardig? Waarom? Zoek zo nodig op internet naar meer informatie over het onderwerp.

Informatie beoordelen Lees de tekst Veel overtreders nationale week zonder vlees.

Veel overtreders nationale week zonder vlees 1

De politie heeft de handen vol aan mensen

Toch lappen veel Nederlanders de Nationale

die weigeren mee te werken aan de Nationa-

10 Week Zonder Vlees aan hun laars. Agenten de-

le Week Zonder Vlees. Op de eerste ochtend

len massaal boetes uit aan mensen die de regels

werden al 83 boetes uitgedeeld.

overtreden. Een man uit Haarlem werd vanmorgen betrapt met salami in zijn lunchpak-

5 De Nationale Week Zonder Vlees ging maan-

ket. Bij een supermarkt in Velp wilde een vrouw

dagochtend van start. Tot en met 11 maart mo-

15 vier kipfilets afrekenen. De vrouw weigerde het

gen Nederlanders geen vlees eten. Dat levert

vlees terug te leggen in het schap.

een aanzienlijke bijdrage aan een beter milieu. De organisatie van de Nationale Week Zonder

Vlees is teleurgesteld: 'Helaas is er altijd een kleine groep die het voor de rest moet verpes20 ten. Dat is heel jammer', aldus een woordvoer-

der. De politie zal deze week extra surveilleren bij slagers, snackbars en supermarkten. Bron: www.nieuwspaal.nl

ONO1_HV_demoboek2021.indb 79

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Op de eerste ochtend werden al 83 boetes uitgedeeld. (regel 3-4) a

Is dit een geloofwaardig aantal? Leg je antwoord uit. Schrijf hele zinnen.

Agenten delen massaal boetes uit aan mensen die de regels overtreden. (regel 10-12) b

Kan de politie boetes geven aan mensen die vlees kopen of bij zich hebben? Schrijf hele zinnen.

Wat wil de schrijver eigenlijk zeggen met deze opmerking? Schrijf hele zinnen.

Helaas is er altijd een kleine groep die het voor de rest moet verpesten. (regel 20-22) d

Is het nieuws in deze tekst waar of niet waar? Noem ten minste drie redenen.

Wat is het doel van deze tekst? ◯ activeren ◯ amuseren

◯ informeren

◯ uitleg geven

Tv-nieuws beoordelen

Bekijk het fragment De week zonder vlees. Maak aantekeningen. a

Wat betekenen deze woorden? aspect campagne gigantisch niveau

Wat bedoelt de spreker als hij zegt dat er verbinding bij de Vebo was? Verbinding bij de Vebo betekent

Heeft deze actie geleid tot verandering van het eetgedrag? Leg je antwoord uit.

De heer Van de Riet trekt de conclusie dat er eigenlijk niet zoveel aan de hand is. Welke twee redenen noemt hij? De heer Van de Riet zegt dat

ONO1_HV_demoboek2021.indb 80

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.5

Nieuws in verschillende bronnen

Is Isabel Boerdam positief of negatief over de deelname van mensen aan de Nationale Week Zonder Vlees? Leg uit.

Vergelijk de nieuwswaarde van De week zonder vlees met Mag het een onsje minder zijn? Welk bericht heeft de meeste nieuwswaarde? Noem ten minste twee redenen.

Standpunt innemen Informatie voorspellen

De tekst Veganisten hebben meer kans op botbreuken is een langer nieuwsbericht. Bekijk de kop, de tussenkopjes, de afbeelding en de bron van de tekst. a

Komt dit nieuwsbericht uit een bron die je kunt vertrouwen? Licht je antwoord toe in een hele zin.

Lees de kop, de lead en de tussenkopjes. Welke informatie wordt in dit nieuwsbericht gegeven, volgens jou?

Heeft dit bericht volgens jou veel, weinig of geen nieuwswaarde? Licht je antwoord toe.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 81

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Veganisten hebben meer kans op botbreuken 1

30 procent meer plantaardige eiwitten

Veganisten hebben volgens een nieuw onderzoek meer kans op botbreuken. Vooral de heup en benen worden vaker gebroken door

mensen met een veganistisch dieet.

Wat veel veganisten niet weten, is dat je van plantaardige eiwitten 30 procent meer binnen moet krijgen dan van de dierlijke variant. Ze worden simpelweg minder goed door het lichaam opgenomen.

Wat je dan precies moet hebben? Kies je voor een plantaardige variant, dan is sojadrank de beste keuze. In de dranken met haver en kokos die ook veel verkocht worden, zit eigenlijk

heel weinig eiwit.

Onderzoekers wisten al dat de zogenoemde botdichtheid van veganisten en vegetariërs la-

Veganisten eten alleen plantaardige producten.

ger was dan dat van mensen die wel vlees eten. Maar dat dit er waarschijnlijk voor zorgt dat veganisten vaker botten breken, dat is nieuw.

Kans op botbreuk groter 3

Voor voedingsdeskundige Suzan Tuinier en

Traumachirurg Bartlema legt uit waarom het

traumachirurg Bartlema (Leids Universitair

niet gek is dat je eerder een bot breekt bij een

Medisch Centrum) zijn de bevindingen nieuw,

lagere botdichtheid. Als je te weinig calcium

maar niet verbazingwekkend. Je krijgt namelijk

binnenkrijgt, wordt je bot minder hard en kan

sterke botten van calcium, een stof die vooral

het daardoor simpelweg minder hebben bij een

in zuivel zit. En dat gaat niet zo makkelijk als

ongeluk.

je geen melk drinkt en ook kaas en yoghurt

Vleesvervangers

laat staan. 9 4

Ben je vegetariër of veganist, dan is het raad-

55.000 deelnemers

zaam om je eigen dieet nog eens na te lopen.

Bijna 55.000 mensen deden mee aan het on-

Voedingsdeskundige Tuinier: "Niet alle kant-

derzoek dat al in 1993 begon. Mensen vulden

en-klare vleesvervangers zijn volwaardige ver-

vragenlijsten in over onder meer dieet, levens-

vangers, dat is een denkfout."

stijl en medische geschiedenis. Ze werden in-

BMI een uitleg

gedeeld per dieet en dat werd in 2010 herhaald. Bij veganisten bleken 43 procent meer breuken voor te komen dan bij vleeseters.

Volgens de onderzoekers is de BMI (body mass index) een mogelijke uitleg van de botbreuken. Veganisten en vegetariërs hebben doorgaans

Volgens voedingsdeskundige Tuinier vormt het

een lagere BMI, zoals ook het geval was in deze

onderzoek een waarschuwing voor veganisten.

studie. Een laag BMI kan zorgen voor meer

Want het kan namelijk wél: plantaardig eten

botbreuken, omdat er minder bescherming is

en genoeg calcium en proteïne binnenkrijgen.

als er daadwerkelijk wordt gevallen.

'Kies voor een goed plantaardig alternatief met voldoende calcium en eiwitten.'

Bron: RTL

ONO1_HV_demoboek2021.indb 82

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.5

Nieuws in verschillende bronnen

Informatie beoordelen

Lees de tekst Veganisten hebben meer kans op botbreuken. a

Wat betekenen deze woorden? alternatief (alinea 5) variant (alinea 6 en 7) raadzaam (alinea 9)

Boven alinea 2 en 3 ontbreekt een tussenkopje. Bedenk goede tussenkopjes. Alinea 2: Alinea 3:

In welke alinea vind je informatie over wat veganisten zouden moeten doen om de kans op botbreuken te verkleinen? ◯ Alinea 3 ◯ Alinea 6 ◯ Alinea 8 ◯ Alinea 10

Wat is BMI (alinea 10)?

Lees nog een keer de titel van de tekst. Is de titel een goede samenvatting van de tekst? Waarom?

Is de informatie in de tekst waar, denk je? Licht je antwoord toe.

Je mening vormen Als je ergens iets van vindt en je mening geeft, dan heb je daar je redenen voor. Niet iedereen hoeft het met je eens te zijn. Je kunt leren van de mening van een ander. Zo kun je beter je eigen mening vormen. Het moet bij wet verboden worden om nepnieuws of verzonnen nieuws te publiceren. Praat met de klas over deze uitspraak. • Neem de beurt door op te staan of je vinger op te steken. • Leg uit waarom je er zo over denkt. Geef één reden per keer. • Luister naar elkaar en laat elkaar uitpraten.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 83

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

3.6 Eindopdracht LEERDOELEN

•

Je past je taalvaardigheden en persoonlijke vaardigheden toe in een eindopdracht.

Nieuwspodcast maken Inleiding Samen met drie klasgenoten maak je een podcast van tien minuten over het nieuws van de dag. Podcast is een samentrekking van iPod en broadcast. Een podcast is een audio-uitzending of een reeks van uitzendingen via internet. Een podcast lijkt erg op radio: er is geen publiek bij de opname. Een luisteraar (het publiek) kan een podcast beluisteren waar, wanneer en hoe hij dat wil.

Nieuwspodcast maken Lees de eindopdracht eerst helemaal, zodat je weet wat je moet doen.

Podcast voorbereiden a

Bekijk het beoordelingsmodel.

Beoordelingsmodel Let bij de beoordeling van de podcast op deze punten: Geschreven tekst • Stijlregel 1: Gebruik hoofdletters en leestekens. • Stijlregel 2: Vermijd afkortingen. • Minstens vijf van deze woorden en uitdrukkingen zijn verwerkt in het nieuwsbericht: actueel – alternatief – aspect – conflict – door het lint gaan – emotie – iets aan zijn laars lappen – op het verkeerde been zetten – stimuleren. Gesproken tekst • Inhoud. • Publiekgerichtheid. • Verstaanbaarheid. Bekijk ook je verbeterpunt(en) bij opdracht 15.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 84

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.6

Eindopdracht

Beluister een podcast. Wat kunnen jullie gebruiken voor je eigen podcast? Maak aantekeningen. Denk aan: • openen met een muziekje; • inleiding met een samenvatting van de onderwerpen; • passend slot.

Podcast bedenken a

Maak met een groep van vier een podcast met het nieuws van de dag. De nieuwsberichten uit dit hoofdstuk zijn de basis voor jullie podcast. Kies ieder een nieuwsbericht uit dit hoofdstuk .

Bepaal de inhoud van je nieuwsbericht voor de podcast. • Wat is het onderwerp? • Wat is de belangrijkste informatie? • Gebruik ten minste vijf van deze woorden en uitdrukkingen in je nieuwsbericht: actueel – alternatief – aspect – conflict – door het lint gaan – emotie – iets aan zijn laars lappen – op het verkeerde been zetten – stimuleren.

Schrijf de tekst van je nieuwsbericht. • Bouw je zinnen correct op. • Gebruik hoofdletters en leestekens. • Schrijf woorden volledig uit.

Podcast oefenen a

Oefen de presentatie van het nieuwsbericht een paar keer voor jezelf. Je totale spreektijd is twee minuten. Gebruik wat je in dit hoofdstuk hebt geleerd. Houd rekening met de manier waarop je het nieuws wilt brengen: dramatisch, neutraal, overdreven. • Pas de lengte van de tekst of het spreektempo aan als dat nodig is.

• • •

b c

Neem je presentatie op, zodat je het aan je klasgenoten kunt laten horen. Beluister de opnames van je klasgenoten kritisch. Let op de punten in het beoordelingsmodel. Geef elk groepslid twee tops en twee tips.

• •

Podcast opnemen a

Bereid de opname van de podcast samen met je klasgenoten voor. Bepaal de volgorde van de nieuwsberichten. Bedenk een pakkende opening en een passend slot. Bepaal wie de opening en het slot inspreekt. Beginnen jullie met een muziekje of niet? Zo ja, met welk muziekje?

• • • • b

Neem de hele nieuwsuitzending op. • Beluister de nieuwsuitzending en verbeter wat nog niet goed is. • Stuur jullie podcast en de uitgeschreven nieuwsberichten naar je docent.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 85

14/10/2021 11:31

Nieuws

proefkatern

Eindopdracht evalueren a

Hoe ging de eindopdracht?

• • • • • • b

Ik kan bepalen welke informatie nodig is voor de presentatie van een nieuwsbericht. Ik kan de stijlregels toepassen in een geschreven nieuwsbericht. Ik heb mijn presentatie op een passende manier ingeleid. Ik kan de inhoud en het doel van mijn presentatie afstemmen op het publiek. Ik kan het nieuws van de dag verstaanbaar presenteren in een podcast. Ik wissel toonhoogte en volume af.

◯

Wat zou je nog willen verbeteren?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 86

14/10/2021 11:31

proefkatern

3.7

Terugblik

3.7 Terugblik LEERDOELEN

•

Je kijkt terug op je werk.

Wat neem ik mee? In dit hoofdstuk heb je geleerd wanneer nieuws echt nieuws is. Je hebt nieuwsberichten kritisch beoordeeld en je eigen nieuwsbericht geschreven en gepresenteerd. Kijk nu terug op het hoofdstuk. Oefen daarna verder op je eigen niveau. a

Heb je de leerdoelen van dit hoofdstuk bereikt?

• • • • • • • • • •

Ik kan beschrijven wat ik weet over een onderwerp. Ik kan de inhoud van nieuwsberichten begrijpen. Ik kan nieuwsberichten beoordelen. Ik kan in een tekst alinea's en inleiding, middenstuk en slot herkennen. Ik kan het schrijfdoel van een tekst herkennen. Ik kan het onderwerp van een tekst benoemen. Ik kan de structuur van een tekst herkennen. Ik kan aantekeningen maken. Ik kan een nieuwsbericht schrijven. Ik kan een nieuwsbericht presenteren.

Wat vond je het interessantst in dit hoofdstuk?

Met welk leerdoel wil je nog verder oefenen?

◯

◯ ◯ ◯

VERDER OEFENEN? Via Op Niveau online kun je verder oefenen op jouw niveau. Kijk naar de smileys die je hebt gekozen en bepaal wat bij jou past: • Heb je vooral en gekozen? Doe dan de basisopdrachten. • Heb je vooral en gekozen? Doe dan de plusopdrachten.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 87

14/10/2021 11:31

Reclame

proefkatern

Reclame

Inleiding Reclamemakers bedenken allerlei slogans om jou over te halen een bepaald product te kopen. Ook op andere manieren proberen reclamemakers jou te raken. Wat denk je van dat aanstekelijke reclamedeuntje dat je bijblijft? In dit hoofdstuk leer je meer over dit soort verleidingstrucs. Het is trouwens niet altijd eenvoudig reclame te herkennen. Steeds meer reclame wordt verstopt, bijvoorbeeld in vlogs, in tv-programma's of als 'artikel' in een krant of tijdschrift. Laat jij je gemakkelijk door reclame beïnvloeden? Ontdek het!

ONO1_HV_demoboek2021.indb 88

14/10/2021 11:31

proefkatern

8.1

Start

Je leert: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

actief naar anderen luisteren en reageren op wat er wordt gezegd. plannen uitvoeren en de uitvoering presenteren. een (reclame)tekst beoordelen en het oordeel toelichten. het schrijfdoel van waarderende teksten herkennen. de functie van de zinnen van een alinea bepalen. zins- en alineaverbanden herkennen op basis van signaalwoorden. de manier van inleiden en afsluiten in een tekst benoemen en gebruiken. feiten en meningen benoemen. objectief en subjectief taalgebruik herkennen. standpunt en argumenten benoemen en formuleren. beeldspraak herkennen een spreekplan maken. een presentatie geven over een reclame. een activerende flyer schrijven.

Wat ga ik leren?

Bekijk de leerdoelen van dit hoofdstuk. Maak een top 3 van de leerdoelen die jij het nuttigst vindt. 1 2 3

8.1 Start LEERDOELEN

•

Je kijkt vooruit naar de dingen die je in dit hoofdstuk gaat leren.

Je mening vormen over reclame

Bekijk de reclames voor Playstation, Ohra, Wakker Dier, Adidas en Hornbach.

Playstation

Ohra

Wakker Dier

Adidas

Hornbach

Wat is volgens jou het doel van reclame?

ONO1_HV_demoboek2021.indb 89

14/10/2021 11:31

Reclame

proefkatern

Kijk jij graag naar reclame? Leg uit waarom wel / niet.

Noteer een paar reclames die je aanspreken. Leg uit wat je er leuk aan vindt.

Noteer een reclame die je irritant vindt. Leg uit wat de reclame zo vervelend maakt.

Reclame kom je op heel veel plekken tegen. Waar kom jij vooral reclame tegen? Noteer minimaal vier plaatsen.

Reclamemakers proberen indruk op jou te maken en je gedrag te beïnvloeden. Welke trucjes vallen jou op?

Wat doet reclame met jou? Leg je antwoord uit.

Heb jij wel eens iets gekocht vanwege een reclame? Zo ja, wat en waarom?

Meningen delen en uitwisselen

Vorm een groep van vier klasgenoten. a

Bespreek de vragen en antwoorden van de vorige opdracht. • Ga de vragen van de vorige opdracht puntsgewijs langs. • Ieder groepslid vertelt wat hij / zij op de betreffende vraag heeft geantwoord. • Bespreek de overeenkomsten en verschillen met elkaar.

Bekijk het fragment Jongeren over reclame. Floor en Rosanne beantwoorden ook enkele vragen over reclame. Vergelijk hun antwoorden met die van jullie.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 90

14/10/2021 11:31

proefkatern

8.2

Reclame werkt! Maar hoe?

Je kent nu de meningen van drie klasgenoten en twee andere jongeren. Formuleer samen een conclusie over jongeren en reclame door de volgende twee vragen te beantwoorden. 1 Wat vinden jongeren van reclame? 2 Laten jongeren zich beïnvloeden door reclame? Verwerk in jullie antwoord alle meningen die je hebt gehoord.

8.2 Reclame werkt! Maar hoe? LEERDOELEN Je leert: • actief naar anderen luisteren en reageren op wat er wordt gezegd; • het schrijfdoel van waarderende teksten herkennen; • de manier van inleiden en afsluiten in een tekst benoemen en gebruiken; • zins- en alineaverbanden herkennen op basis van signaalwoorden; • een (reclame)tekst beoordelen en het oordeel toelichten; • een presentatie geven over een reclame.

Reclame begrijpen TIP Zie je een woord dat je niet kent? Denk aan het Stappenplan moeilijke woorden.

Schrijfdoel herkennen en titels formuleren

Uit de titel van een tekst kun je vaak het schrijfdoel afleiden. a

Welke titels zijn van een reclametekst? □ 10 kilo's lichter in 10 dagen: ons dieet helpt echt! □ China bouwt regenmachine tegen droogte □ Neem een abonnement op Basic Fit □ Scholier onderzoekt merkloze schooldag □ Veel honden en katten te dik door luxe snacks □ Waarom plastic rietjes verboden moeten worden

ONO1_HV_demoboek2021.indb 91

14/10/2021 11:31

Reclame

proefkatern

Lees de theorie Schrijfdoelen en tekstsoorten. Heb je bij de vorige vraag de juiste titels gekozen? Nee? Leg uit wat er niet klopte. Gebruik hiervoor de theorie.

THEORIE

Schrijfdoelen en tekstsoorten In de voorgaande hoofdstukken heb je kennisgemaakt met informerende en verhalende teksten. In dit hoofdstuk komen daar tekstsoorten bij die als doel hebben om je mening te vormen of die te beïnvloeden. schrijfdoel

tekstsoort

uitleg

voorbeelden

informeren

informerende tekst

alleen (nieuwe) informatie over een onderwerp

nieuwsbericht, verslag, zakelijke brief, notulen werkstuk, journaal

instructie geven

instructieve tekst

aanwijzingen over hoe je iets recept, gebruiksaanwijzing, moet doen, hoe iets werkt of videotutorial, routebeschrijving gebruikt moet worden

beschouwen beschouwende verschillende kanten van tekst een onderwerp laten zien, aan het nadenken zetten

achtergrondtekst in krant, tijdschrift of online, column of weblog, documentaire, probleemoplossende discussie, vergadering

overtuigen

betogende tekst

met argumenten van een mening overtuigen

ingezonden brief, recensie, meningtekst in krant, tijdschrift of online, column of weblog, discussie

activeren

activerende tekst

met argumenten activeren klachtenbrief, sollicitatiebrief, flyer, iets te kopen of te gaan doen folder, brochure, advertentie, reclame

Reclameteksten Een reclametekst is een voorbeeld van een activerende tekst. Een reclame wil je overhalen om een product te kopen, gebruik te maken van een dienst of lid te worden van een organisatie. Om je ook daadwerkelijk over te halen komen in reclames overtuigende argumenten voor. Je ziet of hoort bijvoorbeeld iets over de kwaliteit, de mogelijkheden of de prijs.

Bedenk nu zelf activerende titels bij drie producten. Kies eerst drie producten waarvoor je een titel gaat verzinnen. Vind je het lastig? Ga dan na welke producten je zelf vaak gebruikt of koopt.

• •

Wissel je titels uit met die van een klasgenoot. Passen de titels bij het schrijfdoel activeren? • Zijn titels niet zo goed gekozen? Leg dan uit waarom je dat vindt en geef een tip. • Bespreek samen jullie bevindingen als jullie klaar zijn met nakijken.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 92

14/10/2021 11:31

proefkatern

8.2

Reclame werkt! Maar hoe?

Opbouw van een tekst bekijken Lees de theorie Inleiding, middenstuk, slot. Lees de tekst Reclame globaal en beantwoord de vragen. TIP Voor je aanpak bij het lezen van teksten kun je het leesplan gebruiken.

THEORIE

Inleiding, middenstuk, slot Een tekst bestaat meestal uit drie delen: inleiding, middenstuk en slot. Elk deel heeft een functie binnen de hele tekst. De inleiding is bedoeld om de lezer of luisteraar nieuwsgierig te maken. In het middenstuk wordt het onderwerp verder uitgewerkt en het slot rondt de tekst af. In de afbeelding zie je op welke manieren je een tekst kunt inleiden en afsluiten. Je kunt ook meerdere manieren gebruiken. Eén daarvan is meestal de belangrijkste. Titel Inleiding alinea 1 doel: lezer nieuwsgierig maken naar de tekst

ONDE RWE RP

Middenstuk alinea 2 deelonderwerp 1

Manieren (vaak voorkomend): • het onderwerp aankondigen • een kort, grappig of bijzonder verhaaltje vertellen • een of meer vragen stellen • de aanleiding voor het schrijven van de tekst noemen • een voorbeeld geven Tussenkopje ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................

alinea 3 deelonderwerp 2

Tussenkopje ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................

alinea 4 deelonderwerp 3

Slot alinea 5 doel: tekst afsluiten

Manieren: • een korte samenvatting van de tekst geven • een conclusie van de tekst geven • een advies geven • een oproep doen

Bron

ONO1_HV_demoboek2021.indb 93

14/10/2021 11:31

Reclame

proefkatern

www.maken.wikiwijs.nl

RECLAME 1

2 10

Heb jij al zo'n flitsend mobieltje? Zo één van de tv-reclame? Of ben je al naar die spannende film geweest? Door reclame weet je wat er allemaal aan geweldige dingen te koop is. En dat is precies waar het bij reclame om gaat: een product zo aanprijzen dat mensen het willen kopen. Of in het geval van die film: dat ze plannen maken om ernaartoe te gaan. Als je om je heen kijkt, zie en hoor je overal reclame. Er wordt vooral reclame gemaakt via de massamedia: krant, tijdschrift, radio, televisie en internet. Daar bereik je immers massa's mensen mee.

De producenten laten hun reclame meestal maken door een reclamebureau. Daar bedenken de mensen van het creatieve team de advertentie, het tv-spotje of de radioboodschap. Op de eerste plaats moet reclame opvallen. Want er is veel concurrentie. De verschillende producenten van sportschoenen bijvoorbeeld, willen hun schoenen allemaal aan dezelfde groep mensen verkopen. Dan moet de reclame ervoor zorgen dat de klanten juist dat ene merk schoenen willen hebben.

De informatie die je in reclame krijgt, is altijd positief. 3 15

Er zijn ontzettend veel producten waarvoor reclame wordt gemaakt. De makers van die producten, de producenten, geven via de massamedia informatie over hun producten. Want als consument wil je weten wat je koopt. Natuurlijk geloof je niet alles wat je in een reclamespotje hoort. Voor je een product koopt, ga je het vaak eerst bekijken of testen. De Consumentenbond is een speciale organisatie die allerlei producten test, van haardrogers tot tandpasta. Als een product slecht uit de test komt, helpt zelfs de leukste reclame vaak niet meer.

Het Wereld Natuur Fonds maakt reclame voor een goed doel. Ook deze reclame beïnvloedt het gedrag van mensen.

5 40

Daarom gebruiken de reclamemakers aller lei trucjes. Ze laten beroemde atleten of mooie fotomodellen de hoofdrol spelen in reclamefi lmpjes. Of ze bedenken iets grappigs. Muziek bij reclame zorgt ook dat je die reclame onthoudt. Denk maar aan de reclamedeuntjes, de jingles, op de radio. Heel goed werken speciale aanbiedingen, zoals 'twee halen, één betalen'. Als iets goedkoper is, willen de mensen het graag hebben. Bron: maken.wikiwijs.nl

ONO1_HV_demoboek2021.indb 94

14/10/2021 11:31

proefkatern

8.2

Reclame werkt! Maar hoe?

Teksten beginnen meestal met een inleiding. Welke functie heeft de inleiding van een tekst?

Welke manier gebruikt de schrijver van de tekst om de tekst in te leiden? ◯ De schrijver geeft een voorbeeld. ◯ De schrijver noemt de aanleiding voor het schrijven van de tekst. ◯ De schrijver stelt een of meer vragen.

Markeer de zinnen in de tekst die jou hebben geholpen bij het beantwoorden van de vorige vraag.

Heeft de schrijver een van de manieren om de tekst af te sluiten gebruikt? ◯ Ja, want de schrijver doet een oproep in de laatste alinea. ◯ Ja, want de schrijver geeft in de laatste alinea een korte samenvatting van de tekst. ◯ Nee, want de schrijver behandelt in de laatste alinea een nieuw deelonderwerp.

Tekst over reclame begrijpen

Lees de tekst Reclame intensief en beantwoord de vragen. a

Welk tussenkopje past het best boven alinea 3? ◯ Erg veel reclame ◯ Koop niet alles!

◯ Leuk helpt niet ◯ Producten testen

Welke vier reclametrucs worden er in alinea 5 opgesomd? 1 2 3 4

Aan welke twee signaalwoorden herken je de opsomming in alinea 5?

Voor welke van de vier reclametrucs ben jij het meest gevoelig? Leg je antwoord uit.

Bekijk de afbeelding van de shampooreclame in de tekst. Past de afbeelding goed bij deze tekst? Leg uit waarom wel of niet.

Onder de afbeelding staat: De informatie die je in reclame krijgt, is altijd positief. Ben je het eens met deze uitspraak? Leg uit waarom wel of niet.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 95

14/10/2021 11:31

Reclame

proefkatern

Is het belangrijkste doel van deze tekst activeren of informeren? Leg je keuze uit en geef daarbij twee redenen.

Reclame beoordelen Presentatie voorbereiden

Vorm een groep van vier klasgenoten. Jullie presenteren jullie favoriete reclamespot aan elkaar. Bereid eerst voor wat je precies gaat zeggen. a

Welke reclamespot vind jij erg leuk en/of goed?

Lees de theorie Inleiding en slot van een presentatie en Verbale en non-verbale communicatie. Bereid je presentatie over je gekozen reclamespot voor. Je presentatie bestaat uit drie delen: 1 Inleiding: vertel welke reclame je hebt gekozen. 2 Middenstuk: vertel waar de reclame over gaat, wat er te zien is en waarom de reclame zo goed werkt en leuk is om te zien. Let daarbij op de reclametrucs die zijn gebruikt. 3 Slot: vraag de andere groepsleden om hun mening. Wat vinden zij van de reclame? THEORIE

Verbale en non-verbale communicatie Mensen praten, schrijven e-mails, discussiëren, bellen elkaar op en sturen berichtjes. Zo communiceren ze met elkaar. Daarbij gebruiken ze taal om de boodschap over te brengen. Een communicatieproces heeft altijd een zender en een ontvanger. Communiceren met woorden is verbale communicatie. Non-verbale communicatie is communicatie zonder woorden. Je gebruikt dan je lichaam, houding, gebaren, gezichtsuitdrukkingen, stiltes en oogcontact om je boodschap over te brengen. Non-verbale communicatie is heel belangrijk. Het geeft betekenis aan wat je zegt. Onderzoek heeft uitgewezen dat het meer dan de helft van onze communicatie uitmaakt. Voorbeelden van non-verbale communicatie:

• • •

Iemand zit onderuit gezakt en zucht diep. (Iemand is ongeïnteresseerd.) Iemand maakt oogcontact en knikt regelmatig. (Iemand luistert geïnteresseerd.) Iemand maakt een grapje met een serieus gezicht. (De ontvanger denkt dat de boodschap serieus bedoeld is.)

Als de boodschap van de zender niet goed overkomt bij de ontvanger, dan spreek je van miscommunicatie. Dit wordt vaak veroorzaakt doordat de verbale en non-verbale communicatie niet bij elkaar passen, zoals in het laatste voorbeeld. Zorg dus dat je nonverbale communicatie past bij je boodschap.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 96

14/10/2021 11:31

proefkatern

8.2

Reclame werkt! Maar hoe?

THEORIE

Inleiding en slot van een presentatie Je houdt de aandacht van het publiek beter vast als de structuur van je presentatie helder is. De luisteraar weet dan wat hij ongeveer kan verwachten. Het is daarom belangrijk dat je presentatie een duidelijke indeling heeft, met een pakkende inleiding en een aantrekkelijk slot (zie theorie Inleiding, middenstuk, slot). Tips voor een pakkende inleiding:

• • • • •

Kondig het onderwerp aan op een originele manier. Vertel de aanleiding voor je presentatie over dit onderwerp. Verwoord de hoofdgedachte van je presentatie. Kondig (bij een lange presentatie) de opbouw van je presentatie aan. Geef aan dat het publiek na afloop van de presentatie vragen mag stellen.

Tips voor een aantrekkelijk slot:

• • • • c

Sluit aan bij het spreekdoel van je presentatie. Vat de hoofdpunten van je presentatie op een pakkende manier samen. Sluit af met een krachtige eindzin. Eindig ook eens met een prikkelende vraag of een stelling, waarop je publiek kan reageren.

Oefen de presentatie een keer hardop voor jezelf. • Houd rekening met de punten uit het beoordelingsmodel bij opdracht 8b. • Pas je presentatie aan als dat nodig is. • Op welke punten ga je letten bij het geven van je presentatie? Noem er ten minste twee.

Presentatie geven en beoordelen

8 a

Geef om de beurt je presentatie. • Luister naar elkaar. • Bespreek met elkaar wat er wel en niet goed ging bij iedere presentatie.

Kijk terug op je eigen presentatie. Geef aan welke dingen goed gingen en waar je nog op moet oefenen.

• • • • •

Mijn presentatie heeft een goede inleiding. (7) Mijn presentatie heeft een goede afsluiting. (9) De presentatie heeft een duidelijke opbouw en is verdeeld in een inleiding, middenstuk en slot. (17) Ik ben goed verstaanbaar. (34) Mijn stemgebruik en lichaamstaal passen bij wat ik zeg. (36)

◯

ONO1_HV_demoboek2021.indb 97

14/10/2021 11:31

Reclame

proefkatern

In jullie groep zijn nu vier verschillende reclames beschreven. Welke reclame vinden jullie het best? Leg jullie keuze uit.

8.3 Reclametaal en verleidingstrucs LEERDOELEN Je leert: • het maken van een reclameposter plannen en uitvoeren; • feiten en meningen benoemen; • objectief en subjectief taalgebruik herkennen; • beeldspraak herkennen; • een advertentie opstellen.

Reclametaal en -trucs bekijken 9

Reclametaal herkennen Lees de theorie Slogans. THEORIE

Slogans Bijna elke reclame is voorzien van een slogan. Dit is een korte boodschap die je gemakkelijk kunt onthouden. Een succesvolle slogan bevat een of meer van de volgende kenmerken van reclametaal. De slogan:

• • • • • •

is kort en bondig. roept een goed gevoel op. klinkt mooi. speelt met woordbetekenis(sen), bevat een woordgrapje of is dubbelzinnig. bevat figuurlijk taalgebruik. is grappig.

ONO1_HV_demoboek2021.indb 98

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.3

Reclametaal en verleidingstrucs

Bespreek de volgende slogans. Kruis aan welke kenmerken van reclametaal jullie in de slogans herkennen.

kort en bondig

roept een goed gevoel op

klinkt mooi

speelt met woordbetekenis

figuurlijk taalgebruik

grappig

1 Lotto, het grootste risico om miljonair te worden. (Lotto)

□

2 Een ster in autoruiten. (Van der Kraan Autoglas in Naaldwijk)

□

3 Bloemen houden van mensen. (Nederlandse bloemkwekerij)

□

4 Er gaat niets boven Groningen. (Provincie Groningen)

□

5 I'm lovin' it. (McDonald's)

□

6 Alles voor een glimlach. (Coolblue)

□

7 Samen maken we chocolade 100% slaafvrij. (Tony's Chocolonely)

□

8 Verrassend Volledig, Verbazend Voordelig. (Action)

□

Bekijk de reclame. Welke kenmerken van reclametaal zie en hoor je in deze commercial? □ kort en bondig □ roept een goed gevoel op □ klinkt mooi □ speelt met woordbetekenis □ figuurlijk taalgebruik □ grappig Bekijk de afbeelding. Welk kenmerk van reclametaal herken je op deze afbeelding?

Hé jij daar......

HOU JE KLEP DICHT! Doe je tas goed dicht en berg je spullen goed op. Geef dieven geen kans.

Wat is de boodschap van deze advertentie? 99

ONO1_HV_demoboek2021.indb 99

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

Objectief en subjectief taalgebruik onderscheiden

Lees de tekst Attractiepark Slagharen intensief en beantwoord de vragen. www.slagharen.com

ATTRACTIEPARK SLAGHAREN Ontdek het Wilde Westen van Nederland in Attractie- & Vakantiepark Slagharen. Beleef als cowboy of indiaan een geweldig avontuur in meer dan dertig spannende attracties en verbluffende shows! Ga over de kop in onze nieuwe spectaculaire Gold Rush, de eerste achtbaan in Nederland waarmee je in drie lanceringen van 0 naar 95 km per uur vliegt! Doe je liever wat rustiger aan? Verken dan de omgeving in een historische Chuck Wagon of stap in de boot voor een Wild

West Adventure. Pas je op voor watervallen en beren? Wil je nu zelf in actie komen? Ga de strijd aan in het water en spat elkaar in een paar minuten zo nat als maar kan in de Expedition Nautilus. Of stap als een echte avonturier in een boomstam en trotseer de wildwaterbaan Ripsaw Falls. Houd je goed vast en pas op voor die stroomversnellingen, want voor je het weet ga je heel snel naar beneden. Bron: slagharen.com

Voor welk publiek heeft de reclamemaker deze tekst geschreven?

Lees de theorie Reclametaal. In de eerste alinea gebruikt de schrijver een aantal subjectieve woorden om een positief gevoel op te roepen. Markeer die subjectieve woorden. THEORIE

Reclametaal Een schrijver van een reclametekst wil het publiek activeren. Om dat doel te bereiken, kiest hij woorden en zinnen die bij het publiek passen. De kracht van reclametaal zit in het gebruik van de juiste woorden. Denk aan grappige woorden, nieuwe woorden of versterkende woorden. Vaak gebruikt een schrijver subjectieve woorden die een positief gevoel oproepen, zoals heerlijk, goedkoop of fantastisch. Zulke woorden maken duidelijk wat de schrijver ervan vindt. Daarnaast geeft hij objectieve informatie om betrouwbaar over te komen op het publiek.

Wat heeft de schrijver nog meer gedaan om de tekst aantrekkelijk te maken voor zijn publiek? • Let op aanspreekvorm, zinsbouw en leestekens. • Noteer een of meer voorbeelden die je ziet in de tekst.

100

ONO1_HV_demoboek2021.indb 100

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.3

Reclametaal en verleidingstrucs

Lezen over verleidingstrucs

Reclamemakers gebruiken niet alleen taal om invloed op de lezer of kijker uit te oefenen, ze gebruiken ook trucs. Lees de tekst Acht trucs van reclamemakers intensief en beantwoord de vragen. www.scholieren.com

ACHT TRUCS VAN RECLAMEMAKERS 1

In oude reclames ligt de boodschap er hilarisch dik bovenop. Wil Jij Net Zo Gelukkig Worden Als Deze Happy Family of Dit Happy Couple? Koop! Dit! Nu! Zou jij nooit intrappen. Toch drukken reclamemakers van nu op precies dezelfde geluksknopjes. Prik jij erdoorheen?

Geluk ... met een Grote G!

2 10

Wat wil jij het liefst in je leven? Gelukkig zijn. Vraag al je vrienden wat ze het liefst willen in hun leven. Geluk. Vraag het de rest van de wereld. Geluk. Dus wat belooft elke reclame ons? Geluk! (Met een Grote G dan hè?) Ja maar, zul je zeggen, ik word toch van heel andere dingen gelukkig dan de rest van de wereld? Klopt, maar zó uniek ben je nou ook weer niet. Zeker weten dat ook jij valt voor de acht G's ...

Ga maar eens na. Wat was jouw laatste aankoop en waarom kocht je die? De mijne: een paar nieuwe sneakers. Mijn oude waren totaal doorgesleten (auw!), ik vond de kleur mooi (lavendelblauw!) en ze waren toevallig ook nog eens in de uitverkoop (30% off!). In reclametermen waren mijn 'koopmotieven': Gezondheid (pijnloze voeten), Genot (oogstrelende blauwe kleur) en Gewin (ik kon geld besparen). Ze horen bij de acht G's die bijdragen aan die ene Grote G van Geluk.

ezondheid – Zodra je pijn hebt in je buik, voeten of hoofd, voel je je meteen minder gelukkig. Dus geven reclamemakers je graag het gevoel dat iets gezond is, voor jou of voor je gezinnetje (denk: multivitaminecomplex, Calvé Pindakaas, Becel, Bona, Yakult, Spa ...).

mogelijk energie te verspillen. Dus geef ons maar een robotstofzuiger, afstandsbediening, smartphone, kant-en-klaarmaaltijd... 'Gemak' klopt geld uit je zak.

Groep (en geliefde) – Weer zo'n menselijke

7 55

oerbehoefte: bij een groep horen. Of dat nou een gelukkig gezinnetje, vette vriendengroep, stel coole collega's of (het ultieme minigroepje) een straalgelukkig stelletje is. Dus koop je waar je gewenste groep jou aantrekkelijk door vindt. Dingen die zij ook al hebben, of waar ze juist stikjaloers van worden.

Mensen strelen ook graag hun zintuigen: oren, ogen, mond, neus en huid. Dus kopen ze 'suikerzoete' gebakjes, 'krokant gebakken' frieten, 'elegante' hooggehakte schoenen of 'verleidelijk geurende' parfums. Mmmm, genieten! Gewin – Was jij ook zo gelukkig met je laatste afgeprijsde H&M'metje? Voordeel! Gratis! Korting! Afgeprijsd! Sale! Geef mensen het gevoel dat ze méér voor minder krijgen, en ze voelen zich eventjes een gelukkige winnaar.

Gemak – Wij hebben de oerneiging zo min

De G 8-formule

Genot – Alleen maar gezond doen? Saai!

evaar (voorkomen) – Overal loert gevaar! Gelukkig: veiligheid is te koop! Bescherm jezelf en je geliefden. Airbags. Brandmelders. Zonnebrandcrème. Verzekeringen. Eerst waarschuwen ze je voor het giga-gevaar, daarna dempen ze je angst met hun fántástische product.

9 70

oed Geweten – Heerlijk, al dat gemak, genot en gewin, maar je wilt je liefst ook nog 'een goed mens' voelen. Dus koop je uitloopkippeneieren en biologisch vlees. Geef je geld aan Amnesty, Greenpeace of de Dierenambulance.

101

ONO1_HV_demoboek2021.indb 101

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

En koop je geen sneakers waar 12-jarige Indiase meisjes 12 uur per dag aan hebben gewerkt in een stikdonkere fabriek met giftige lijmdampen (of wil je zoiets gewoon liever niet weten).

Groter (of: beter, dunner, mooier, nieuwer,

sneller!) – Een nieuwe aankoop verhoogt ons geluksniveau. Helaas maar heel tijdelijk, zo blijkt uit onderzoek. Al snel zakt ons geluk weer terug. Tijd voor 'nu nog beter', 'drie keer zo snel', 'nieuwste versie', enzovoort. Zeker als je vrienden ook 'een grotere' hebben.

de acht G's een rol speelde bij je besluit om je pinpas in de ja-gleuf te stoppen? Of het nu red hot lippenstift, de latest game of steunpanty's voor je oma waren. En kijk nu eens naar een willekeurige reclame, eentje van vroeger op deze DUFpagina's, of eentje van nu. Zie je hoe de reclameboys & -girls inspelen op die acht basisG's? Zo zetten ze jou en mij en de hele wereld steeds maar weer aan tot kopen, kopen en nog eens kopen. Wie weet worden we op een dag nóg gelukkiger! Bron: scholieren.com

Val jij voor G8?

11 85

Goed, ga nu nog even terug naar jouw eigen laatste aankoop. Wedden dat minimaal één van

Welke manier van inleiden gebruikt de auteur in de eerste alinea? ◯ De auteur geeft een voorbeeld. ◯ De auteur noemt de aanleiding voor het schrijven van de tekst. ◯ De auteur stelt een of meer vragen. ◯ De auteur vertelt een kort, grappig of bijzonder verhaaltje.

Lees de theorie Feit en mening. De tekst begint met de zin: In oude reclames ligt de boodschap er hilarisch dik bovenop. Is dit een feit of een mening? Leg je antwoord uit.

THEORIE

Feit en mening In een tekst kunnen feiten en meningen staan.

Feit controleerbaar: objectief

iets wat je kunt opzoeken iets wat waar is

Een feit beschrijf je met objectieve (zakelijke, niet-persoonlijke) woorden. Doordat het hogedrukgebied vanuit Engeland naar Nederland trekt, wordt de kans op motregen later vandaag klein.

102

ONO1_HV_demoboek2021.indb 102

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.3

Reclametaal en verleidingstrucs

Mening wat de schrijver, spreker, jij of een ander van iets vindt

iets waar je het wel of niet mee eens bent persoonlijk: subjectief

Een mening beschrijf je met subjectieve (persoonlijke) woorden. 'De dansers bewogen prachtig over het toneel. De voorstelling was dan ook buitengewoon goed.'

Noteer in je eigen woorden wat de woorden betekenen. 1 uniek (regel 16) 2 koopmotieven (regel 26) 3 oerbehoefte (regel 54)

Bekijk de zin: 'Gemak' klopt geld uit je zak. (regel 51-52) Leg uit dat de schrijver hier gebruik maakt van figuurlijk taalgebruik.

In de laatste alinea komt de schrijver terug op de vraag die hij aan het begin van de tekst stelde. Goed, ga nu nog even terug naar jouw eigen laatste aankoop. Wedden dat minimaal één van de acht G's een rol speelde bij je besluit om je pinpas in de ja-gleuf te stoppen? (regel 85-88) Heeft de schrijver gelijk? • Noteer wat je laatste aankoop was. • Ga na of een of meerdere G's tot jouw aankoop hebben geleid.

De schrijver komt in de laatste alinea ook tot een conclusie. Markeer die conclusie.

103

ONO1_HV_demoboek2021.indb 103

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

Bedenk twee heel verschillende groepen mensen. Welke truc(s) uit de tekst zou jij als reclamemaker bij het eerste publiek gebruiken en welke bij het tweede? Leg je keuzes uit.

Advertentie opstellen Reclameposter bekijken

12 a

Je hebt gezien hoe reclamemakers bepaalde taal en trucs gebruiken om invloed op de lezer of kijker uit te oefenen. Je gaat deze kennis nu zelf toepassen bij het maken van een reclameposter, maar eerst bekijk je twee voorbeelden. Reclameposters kom je overal tegen. In een tijdschrift, als billboard langs de weg of als online advertentie.

Bekijk de afbeeldingen. Welke reclametaal wordt er gebruikt in de afbeeldingen? Markeer vijf voorbeelden. 104

ONO1_HV_demoboek2021.indb 104

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.3

Reclametaal en verleidingstrucs

Noteer per afbeelding de truc(s) die zijn gebruikt. Maak gebruik van de acht G's uit de tekst Acht trucs van reclamemakers.

Reclameposter voorbereiden

13 a

Bereid nu je eigen reclameposter voor. Bedenk voor welk product je een poster wilt maken.

Noteer voor welk publiek je de poster maakt.

Bedenk welke reclametruc het beste past bij het product en het publiek. Kies een van de acht G's uit de tekst Acht trucs van reclamemakers.

Noteer een woordspeling of slogan waarmee je de poster wilt laten opvallen.

Bedenk met welke reclametaal (subjectieve woorden en zinnen) je het publiek enthousiast wilt maken.

Kies of maak een bijpassende afbeelding voor je advertentie.

Reclameposter maken

14 a

Maak nu je eigen reclameposter. • Gebruik een groot vel papier. • Verwerk alle informatie die je bij de vorige opdracht hebt verzameld. • Zorg ervoor dat de poster de aandacht trekt. • Denk goed na over de vormgeving en zorg voor een aantrekkelijke opmaak.

Bekijk de poster nog eens kritisch en pas nog wat aan indien nodig. Gebruik de punten uit het beoordelingmodel in opdracht 15b.

Reclameposter beoordelen

15 a

Laat jouw poster zien aan een klasgenoot. Beoordeel elkaars poster. Gebruik de punten bij vraag b. Bespreek samen de beoordelingen.

105

ONO1_HV_demoboek2021.indb 105

14/10/2021 11:32

Reclame

Beoordeel je poster. Geef aan welke dingen goed gingen en waar je nog op moet oefenen.

• • • • • c

proefkatern

Mijn poster heeft een duidelijk doel. (5) Mijn poster heeft een goede slogan. (11) Mijn taalgebruik past bij het publiek en bij het doel. (23) Ik varieer de woorden die ik gebruik. (29) Mijn poster is goed opgemaakt. (33)

◯ ◯

◯

◯ ◯

Noteer voor jezelf minimaal twee onderdelen waarop je jezelf bij de volgende schrijfopdracht wilt verbeteren.

8.4 Andere soorten reclame LEERDOELEN Je leert: • een presentatie plannen en uitvoeren; • standpunt en argumenten benoemen en formuleren; • een (reclame)tekstbeoordelen en het oordeel toelichten; • een ideële reclame opstellen en presenteren; • een spreekplan maken.

Verschillende soorten reclame bekijken Kijken en luisteren naar een reclame

Neem de vragen door. Kijk en luister daarna intensief naar het fragment Kom in actie voor de tijger. a

Wat is het onderwerp? Gebruik maximaal vijf woorden.

Het fragment start met de volgende zin: De tijger, de enige echte koning van de jungle. Is deze uitspraak een feit of een mening? Leg je antwoord uit.

106

ONO1_HV_demoboek2021.indb 106

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.4

Andere soorten reclame

Lees de theorie Standpunt en argumenten. Verderop in de video wordt gezegd: Tijgers eten andere dieren, zoals herten en zwijnen. Dat lijkt zielig, maar dat is wel nodig. Markeer in dit citaat de zin die het standpunt van de spreker bevat. THEORIE

Standpunt en argumenten Een standpunt is een uitspraak of bewering over een bepaald onderwerp. Je hebt een opvatting of mening over het onderwerp, die je duidelijk wilt maken aan je publiek. Daarvoor gebruik je argumenten. Dat zijn redenen waarom je iets vindt. Je gebruikt ze om je standpunt te onderbouwen. Het standpunt en de argumenten samen noem je de argumentatie. Tijdens de schooltijden moeten mobiele telefoons in de kluisjes worden opgeborgen (standpunt), want te veel leerlingen kunnen zich niet concentreren met hun mobiele telefoon in de buurt (argument).

Aan welk woord herken je het standpunt? Leg je antwoord uit.

Waarom is het nodig dat tijgers andere dieren eten, volgens de spreker? Noteer het argument dat hij geeft.

Tijgers worden met uitsterven bedreigd. Welke twee verklaringen worden daarvoor gegeven?

Wat is het gevolg van die bedreigingen?

Wat doet het Wereld Natuur Fonds precies om de tijger te beschermen? Noem twee punten.

107

ONO1_HV_demoboek2021.indb 107

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

Reclame analyseren

Neem de vragen door. Kijk en luister daarna nog eens naar het fragment Kom in actie voor de tijger. a

Leg uit waarom deze video een reclame is.

Kijk nog eens naar de tekst Acht trucs van reclamemakers uit de vorige paragraaf. Welke truc past het WNF toe in de video? Kies een van de acht G's en leg je keuze uit.

Werkt deze truc bij jou? Leg uit waarom wel of niet.

Bekijk de afbeelding. Hoe probeert het WNF jou hier over te halen om de video te bekijken? • Noem minimaal twee dingen. • Kijk goed naar de reclametaal die is gebruikt.

108

ONO1_HV_demoboek2021.indb 108

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.4

Andere soorten reclame

Tekst over soorten reclame lezen

Lees de tekst Soorten reclames intensief en beantwoord de vragen. www.scholieren.com

SOORTEN RECLAMES 1

2 10

3 20

Vind jij alle reclames hetzelfde en denk je dat ze allemaal als doel hebben jou geld te laten uitgeven? Ja, dan help ik je hierbij uit die droom. Nee, check dan of je de juiste kennis hebt. Er zijn namelijk veel verschillende soorten reclame. Ik behandel hier die soorten reclame die het meest voorkomen.

De eerste soort is de reclame die bedoeld is om winst te maken. Bedrijven willen dat de consument de producten gaat kopen. Je kent ze wel, de reclames van grote bedrijven die je vaak op verschillende plaatsen ziet en hoort. De reclames worden vaak herhaald om ervoor te zorgen dat je ze onthoudt en gelooft, zodat je uiteindelijk het product gaat kopen.

Niet altijd maakt een bedrijf openlijk reclame op televisie, in de krant, online of op billboards. Soms is de reclame stiekem. De reclame is dan als het ware verstopt in een filmpje waarin een van de spelers een bepaald merk frisdrank drinkt of een bepaalde snack eet waarvan dan net het logo of de naam herkenbaar is.

25 4

5 35

6 45

Een andere soort reclame is reclame voor goede doelen. Deze instanties willen geen winst maken. Door middel van reclame willen ze dat je geld stort om een goed doel te steunen. Van het ingezamelde geld kunnen onderzoeken, projecten of mensen worden ondersteund.

Een reclame die hierop lijkt, is reclame die je wil laten nadenken over je gedrag. Het doel is dan niet geld verdienen, maar ervoor zorgen dat je je anders gaat gedragen om problemen te voorkomen of om je te informeren over de gevolgen van bepaald gedrag. De reclames kunnen gaan over gezondheid, veiligheid, wonen, enzovoort. Vaak zijn dit reclames van de overheid en stichtingen als SIRE die zich inzetten voor belangrijke zaken voor de samenleving. Dit zijn de belangrijkste verschillen. Zoals je dus hebt gelezen, hoef je niet altijd je portemonnee te trekken. Bepaal eerst wat voor soort reclame je ziet, leest of hoort en daarna of je eraan voorbijgaat of niet. Soms is het goed om ook eens na te denken naar aanleiding van een reclame. Naar: scholieren.com

In de tekst zijn de tussenkopjes weggelaten. Zet de tussenkopjes bij de juiste alinea. Kies uit: Commerciële reclame — Ideële reclame — Onbaatzuchtige reclame — Sluikreclame

In de tekst wordt gesproken over de organisatie SIRE (regel 41). Ga naar de website Sire.nl. Wat betekent de afkorting SIRE?

Wat is het doel van SIRE?

109

ONO1_HV_demoboek2021.indb 109

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

Reclames bekijken

19 a

Lees eerst de vragen. Kijk en luister daarna intensief naar de commercials van SIRE en van de Rijksoverheid. Wat is de boodschap van elk fragment?

Hebben de makers een of meer reclametrucs gebruikt? Zo ja, leg uit welke.

Welke woorden worden gebruikt om ervoor te zorgen dat de luisteraar zich aangesproken voelt?

Onder welke soort reclame vallen de reclames van SIRE en de Rijksoverheid? Leg je antwoord uit. Noem twee redenen.

SIRE

Rijksoverheid

Reclames beoordelen

20 a

Gebruik de commercials van SIRE en van de Rijksoverheid. Denk je dat de campagnes van SIRE en de Rijksoverheid helpen? Leg uit waarom wel of niet.

SIRE

Rijksoverheid

110

ONO1_HV_demoboek2021.indb 110

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.4

Andere soorten reclame

Denk nog even terug aan de reclame van het WNF uit de vorige opdracht. Bekijk de volgende uitspraak: De reclame van het WNF is een ideële reclame. Ben je het met deze uitspraak eens of niet? Onderbouw je mening met een argument.

Een ideële reclame maken Een ideële reclame bedenken

Je gaat nu zelf een ideële reclame maken. Vervolgens presenteer je deze reclame aan klasgenoten in een korte presentatie van ongeveer 1 minuut. Lees de theorie Presentatie voorbereiden. a

Bedenk een onderwerp voor je ideële reclame. Bedenk iets wat beter kan (of moet) in je directe omgeving, in Nederland of in de wereld.

THEORIE

Presentatie voorbereiden Een presentatie staat of valt met de voorbereiding. Zorg ervoor dat je precies weet waar je presentatie aan moet voldoen en hoelang je presentatie mag duren. Ga ook na welke hulpmiddelen je kunt inzetten. Zoek naar informatie in betrouwbare bronnen waar je interessante gegevens en goede voorbeelden uit kunt halen. Houd daarbij ook rekening met de voorkennis van je publiek. Wat weet je publiek al over het onderwerp? De belangrijkste punten verwerk je in een overzichtelijk spreekplan.

Kies je publiek.

Bedenk welke truc je kunt gebruiken om het publiek te overtuigen. Kies één van de acht G's.

111

ONO1_HV_demoboek2021.indb 111

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

Een ideële reclame voorbereiden

22 a

Lees de theorie Spreekplan maken. Vul het spreekplan in. 1 Kies een manier van inleiden die direct de aandacht trekt. 2 Formuleer drie deelonderwerpen. 3 Kies een manier van afsluiten waarmee je het publiek duidelijk aanspreekt. Onderwerp: Spreekdoel: Publiek: Inleiding

Manier(en)

Alinea

Deelonderwerp

Inhoud

2 3 4 Slot

Manier(en):

THEORIE

Spreekplan maken Als voorbereiding op je presentatie maak je een spreekplan. Dit is een schema waarin je de opbouw van je presentatie vastlegt. Met een spreekplan kun je dus een goed opgebouwde presentatie maken. Tijdens de presentatie kun je het spreekplan gebruiken om je houvast te geven. In het spreekplan noteer je het onderwerp, het spreekdoel, de tekstsoort en het publiek. Je schrijft ook de deelonderwerpen op. Daarachter noteer je in enkele woorden wat je gaat vertellen over de deelonderwerpen. Spreekplan bij een presentatie over een nieuw ontdekte dinosaurussoort. Onderwerp: nieuw ontdekte dinosaurussoort Spreekdoel: informeren Tekstsoort: informerende tekst Publiek: klasgenoten Inleiding Manier(en): Alinea

Deelonderwerp

Inhoud

nieuwe soort

nieuwe dinosaurussoort ontdekt in Oezbekistan

uiterlijk

Timurlengia euotica lijkt op Tyrannosaurus rex, maar is kleiner

belang van de ontdekking

de nieuwe soort schept duidelijkheid in de ontwikkeling van de T-rex van klein naar reusachtig

Slot

Manier(en):

112

ONO1_HV_demoboek2021.indb 112

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.4

Andere soorten reclame

Verwerk de informatie uit je spreekplan in een korte reclametekst. • Gebruik reclametaal: wees overtuigend en gebruik subjectieve woorden. • Verwerk de gekozen reclametruc in de tekst. • Zoek eventueel nog informatie op over het onderwerp als je de deelonderwerpen uitwerkt. • Houd bij het schrijven van de tekst rekening met je publiek.

Lees de theorie Presentatie geven. Oefen de presentatie een keer hardop voor jezelf. • Zorg ervoor dat de presentatie niet langer duurt dan 1 minuut. • Houd rekening met de punten uit het beoordelingsmodel bij opdracht 23c. • Pas je presentatie aan als dat nodig is. THEORIE

Presentatie geven Tijdens de presentatie is het belangrijk dat je het spreekdoel goed in de gaten houdt. Maak gebruik van je spreekplan als geheugensteuntje tijdens je presentatie. Denk daarnaast aan de manier waarop je jezelf presenteert:

• • • •

Betrek je publiek bij je presentatie en kijk je luisteraars aan. Let erop dat je houding je verhaal ondersteunt. Zorg ervoor dat je goed verstaanbaar bent (zie theorie Stemgebruik). Geef je publiek aan het eind van je presentatie de ruimte om vragen te stellen. Beantwoord de vragen zo goed mogelijk en zeg het eerlijk als je het antwoord niet weet.

Ideële reclame presenteren

23 a

Vorm een groepje van vier. Jullie gaan om de beurt je ideële reclame aan elkaar presenteren. Lees de theorie Feedback geven en ontvangen. Houd om de beurt op een overtuigende manier je presentatie. • Geef feedback op elkaars presentatie. Gebruik de punten uit het beoordelingsmodel in vraag c. • Schrijf voor iedere spreker een tip én een top op. THEORIE

Feedback geven en ontvangen Feedback krijgen kan moeilijk zijn, maar feedback geven is soms nog veel moeilijker. Je wilt iemand niet beledigen of aanvallen, maar je vindt wel dat er nog iets verbeterd kan worden. Hoe doe je dat dan? In de eerste plaats door eerlijk te zijn en ervoor te zorgen dat je precies weet waarover je het hebt. Probeer het zo over te brengen dat je ook echt begrepen wordt. Gebruik duidelijke woorden, zonder beschuldigingen. Houd het niet alleen bij commentaar, maar geef ook suggesties voor verbetering. Bied eventueel je hulp aan. Wat ook heel belangrijk is: geef complimenten. Laat de ander weten wat naar jouw idee heel goed was en waarom. Als je feedback ontvangt, doe er dan je voordeel mee. Ga niet meteen in de verdediging, maar luister goed naar wat de ander te vertellen heeft. Vraag zo nodig om toelichting en denk na over wat je met de opmerkingen kunt doen. Je kunt veel leren van wat anderen je vertellen over jezelf of je werk. Zie het als een advies om nog beter te worden. 113

ONO1_HV_demoboek2021.indb 113

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

Feedback geven: dit werkt niet Feedback geven: dit werkt wel

In je tekst ontbreekt een duidelijke opbouw. Maak een goede indeling in inleiding, middenstuk en slot.

Je mompelde maar wat en niemand kon je verstaan.

Achterin was je niet goed verstaanbaar. Probeer iedereen aan te kijken en de woorden duidelijker uit te spreken.

Je keek steeds naar de grond.

Je was een beetje verlegen. Als je mensen af en toe aankijkt, luisteren ze beter naar je verhaal.

Je zei voortdurend 'ehhh' en dat was super irritant.

Als je niet weet hoe je verder moet, laat dan gewoon een stilte vallen. Dat is minder erg dan steeds 'ehhh' zeggen.

Je presentatie was oersaai.

De inhoud (of iets anders) was goed, maar je kunt je verhaal levendiger maken door ... (beeld te gebruiken, je toonhoogte te variëren, de luisteraars meer te betrekken bij de presentatie, enzovoort).

Bespreek samen de beoordelingen. Geef aan welke dingen goed gingen en waar je nog op moet oefenen.

• • • • • c

Je tekst is slecht.

Mijn presentatie heeft een goede inleiding, die het publiek nieuwsgierig maakt. (7) Mijn presentatie heeft een goede afsluiting. (9) Het onderwerp en de deelonderwerpen van mijn presentatie zijn duidelijk. (18) Mijn taalgebruik past bij het publiek en bij het doel. (23) Mijn stemgebruik en houding passen bij de presentatie. (36)

◯

Wissel de tips en tops met elkaar uit. • Vraag verduidelijking als dat nodig is. • Noteer voor jezelf een of meer verbeterpunten.

8.5 Kritisch kijken naar reclame LEERDOELEN Je leert: • actief naar anderen te luisteren en te reageren op wat er wordt gezegd; • regels voor reclame begrijpen en beoordelen; • een (reclame)tekst beoordelen en het oordeel toelichten; • de functie van de zinnen van een alinea te bepalen; • standpunt en argumenten benoemen en formuleren; • een activerende flyer schrijven. 114

ONO1_HV_demoboek2021.indb 114

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.5

Kritisch kijken naar reclame

Oordelen over reclame(regels) Nadenken over reclameregels

Werk samen met een klasgenoot. Voor het maken van reclame zijn regels opgesteld. Zo mag er voor bepaalde producten bijvoorbeeld helemaal geen reclame worden gemaakt. Bepaal samen of de onderstaande 'reclameregels' echt bestaan of niet. bestaande geen reclameregel reclameregel 1 In reclame mag niet worden gescholden. 2 In reclame mag niet worden overdreven. 3 Je mag geen reclame maken voor producten die slecht zijn voor het milieu. 4 Op koek- en snoepverpakkingen mogen geen afbeeldingen van kinderidolen staan. 5 Reclame mag niet kwetsend zijn. 6 Rondom programma's die bekeken worden door minderjarigen mag er geen reclame worden gemaakt voor alcohol. 7 Voor ongezonde producten, zoals chips en frisdank, mag je geen reclame maken.

◯ ◯

◯

Je verdiepen in reclameregels

Lees de tekst Regels voor reclamemakers intensief en beantwoord de vragen. www.maken.wikiwijs.nl

REGELS VOOR RECLAMEMAKERS 1

2 10

Reclamemakers moeten zich aan bepaalde regels houden. Deze regels staan in de Nederlandse Reclame Code. Reclames mogen bijvoorbeeld niet liegen en mensen niet misleiden. Zo mag een reclamemaker niet zomaar beweren dat je van een afslankproduct in vier dagen tijd zes kilo afvalt. Naast algemene regels voor iedereen zijn er ook bijzondere reclamecodes. Zo is er een reclamecode voor alcoholhoudende dranken, sigaretten en kinderen. Reclame voor kinderen moet er rekening mee houden dat kinderen nog niet alles snappen en sneller misleid kunnen worden dan volwassenen. Vooral jonge kinderen kunnen nog niet goed onderscheid maken tussen wat 'echt' is en wat een reclamebood-

20 3

schap is. Wanneer een reclamespotje zegt dat lolly's gezond zijn, dan geloven kinderen dat. Reclamemakers mogen hier geen misbruik van maken. De Reclame Code Commissie ziet erop toe dat reclames ook voldoen aan alle regels. Wie denkt dat een bepaalde reclame in strijd is met de regels, kan een klacht indienen bij de Reclame Code Commissie. Soms haalt een bedrijf uit eigen beweging een reclame van de muur, van de buis of van internet. Zo stopte Sony met een advertentiecampagne, nadat mensen hadden geklaagd dat deze racistisch was. Naar: maken.wikiwijs.nl

115

ONO1_HV_demoboek2021.indb 115

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

De tekst bestaat uit drie alinea's met drie deelonderwerpen. Formuleer voor iedere alinea een passend tussenkopje. 1

alinea 1:

alinea 2:

3 alinea 3: b

Lees de theorie Kernzin. Wat is de kerzin van alinea 2? Markeer deze. THEORIE

Kernzin Een goed opgebouwde alinea heeft altijd een kernzin: de zin waarin de belangrijkste mededeling van de alinea staat. Deze zin staat meestal vooraan in de alinea. Het is dan de eerste of tweede zin. Soms staat de kernzin achteraan. De andere zinnen van de alinea zijn voorbeelden of een toelichting bij de kernzin. Middenstuk

Tussenkopje Kernzin: belangrijkste mededeling van de alinea Voorbeeld(en) of toelichting bij de kernzin

O ND E RW E R P

Deelonderwerp

Inleidende zin Kernzin: belangrijkste mededeling van de alinea Voorbeeld(en) of toelichting bij de kernzin Deelonderwerp

Tussenkopje Voorbeeld(en) of toelichting bij de kernzin Kernzin: belangrijkste mededeling van de alinea

In dit tekstgedeelte zijn twee deelonderwerpen uitgewerkt:

• •

leefomgeving stokstaartjes (alinea 1 en 2) sociale omgeving stokstaartjes (alinea 3)

De kernzin geeft de belangrijkste mededeling van de alinea aan. 1

Stokstaartjes, of aardmannetjes, leven in ondergrondse burchten. Daar ontsnappen ze aan de extreme temperaturen van het Afrikaanse continent – en aan de meeste roofdieren. In zo'n ondergronds netwerk wonen wel vijftig beestjes. Een gemiddelde kolonie is echter half zo groot, met twee of drie gezinnen die er samenleven. 2 In de ondergrondse burcht bevinden zich slaapkamers, kraamkamers en toiletten. De toiletten worden schoongemaakt door de mestkevers waarmee ze samenleven. Die rollen de poep van de stokstaartjes naar buiten om op te eten en hun eitjes erin te leggen. Als deze uitkomen, hebben de stokstaartjes weer een nieuwe schoonmaakploeg. 3 In de kolonie zal alleen het alfapaartje zich voortplanten. De kleintjes blijven na de geboorte eerst drie weken in hun hol. Alle soortgenoten helpen bij het babysitten. Ze vlooien en verzorgen de jongen en leren hen waardevolle levenslessen: zoeken naar voedsel, speelgevechten en welke delen van een schorpioen je kunt eten. Deze sociale beesten zorgen dus voor elkaars jongen. 116

ONO1_HV_demoboek2021.indb 116

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.5

Kritisch kijken naar reclame

Hoe werkt de schrijver het deelonderwerp in de rest van de alinea uit?

Vind je het terecht dat er een reclamecode voor kinderen is? Leg je antwoord uit.

De reclamecode voor alcoholhoudende dranken en sigaretten wordt niet uitgelegd in de tekst. Waarom is er voor deze producten een code, denk je?

In de tekst lees je dat het bedrijf Sony stopte met een advertentiecampagne, omdat mensen deze racistisch vonden. Met welke reclameregel was de campagne van Sony waarschijnlijk in strijd?

Je verdiepen in reclameregels

Kun je zelf een voorbeeld noemen van een misleidende reclame? Leg uit waarom je deze reclame misleidend vindt.

Reclame beoordelen

Neem eerst de vragen door. Kijk en luister daarna intensief naar het fragment Kinder Chocolate. a

Een kijker van deze reclame dient een klacht in. De kijker beweert: 'Met speciaal gemaakt voor kinderen prijst de adverteerder een ongezond product als gezond aan. Deze reclame moet verboden worden.' Ben jij het met deze klacht eens of niet? Ondersteun je mening met twee argumenten.

Wissel je mening en argumenten uit met een klasgenoot. • Zijn jullie het met elkaar eens? • Je kunt proberen elkaar te overtuigen van je mening als deze verschillend is.

117

ONO1_HV_demoboek2021.indb 117

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

Kritische tekst lezen

Lees de tekst Lieve Coca-Cola en Mars ... intensief en beantwoord de vragen. a

Wat is het onderwerp van de tekst?

Welke manier gebruikt de schrijver om de tekst in te leiden? ◯ De schrijver geeft een voorbeeld. ◯ De schrijver noemt de aanleiding voor het schrijven van de tekst. ◯ De schrijver stelt een of meer vragen. ◯ De schrijver vertelt een kort, grappig of bijzonder verhaaltje.

Het woord pleidooi (regel 33) komt van het werkwoord pleiten. Wat doe je als je ergens voor pleit?

Wat betekent mij treft geen blaam? (regel 38-39)

Argumentatie analyseren

Lees de tekst Lieve Coca-Cola en Mars ... nog een keer en beantwoord de vragen.

Lieve Coca-Cola en Mars, wij weten al hoe we de school gezonder krijgen: al uw rommel de deur uit 1

Ik keek naar een filmpje van Coca-Cola en nu

(waarom niet gewoon uit de kraan?), maar light

ben ik misselijk. In het filmpje legt het be-

frisdrank is zeker niet gezond.

drijf uit hoezeer het zich inspant voor gezonde schoolkantines. Niet door, wat je met een beet-

En dan moeten we in het filmpje nog naar

5 je gezond verstand zou denken, zijn producten

25 school. Coca-Cola, vertelt de voice-over, past

uit de scholen terug te trekken, maar juist door

bij het voortgezet onderwijs een eigen speciale

alle schoolgebouwen vol te stouwen met fris-

gedrags code toe – hoe sympathiek is dat? –

drankautomaten. In een gelikt animatiefilmpje

en is ondertekenaar van het Akkoord Gezonde

zien we mensen langs een mand met groente

Voeding op Scholen. In beeld verschijnen nu

10 en fruit fietsen. Dat fietsen en die mand hebben

30 flesjes en blikjes Fanta, cola, ijsthee, water en

natuurlijk geen zier met cola te maken, maar

Dr. Pepper. Later komt ook Sprite nog voorbij.

komen wel lekker gezond over.

De colastem begint met zijn slotpleidooi. Het pleidooi dat alle bedrijven altijd en overal hou-

Dat is precies wat het bedrijf wil. Al snel be-

den als ze ons rotzooi willen verkopen: het gaat

gint een colastem te vertellen dat Coca-Cola

35 om keuzevrijheid en de verantwoordelijkheid

15 een bijdrage wil leveren aan onze gezondheid.

van de consument. Dat is handig voor bedrij-

Hoe dan? In beeld komen een blikje cola zero,

ven, want als de consument alle verantwoor-

een flesje water en een flesje ijsthee die 'min-

delijkheid draagt, dan treft noch henzelf, noch

der, weinig of geen calorieën bevatten'. Een

de schoolleiding enige blaam: 'We vinden het

drankje met suiker, één met nepsuiker en water

40 belangrijk dat leerlingen kunnen kiezen uit een

20 dus. Of we daarmee de gezondheidsoorlog gaan

verantwoord aanbod, want als je kunt kiezen

winnen is de vraag. Water is natuurlijk prima

varieer je ook meer.' Voor die keuzevrijheid en

118

ONO1_HV_demoboek2021.indb 118

14/10/2021 11:32

proefkatern

variatie is het kennelijk nodig in scholen enor-

8.5

Kritisch kijken naar reclame

55 Ondertekenaars zijn een paar cateringbedrij-

me automaten te plaatsen met frisdranken vol

ven en ook Mars(!), Peijnenburg(!) en dus

45 suiker en nepsuiker. En dus water.

Coca-Cola(!). In de praktijk betekent dit dat het gezonder maken van de schoolkantines aan

Wees niet bang dat leerlingen toch naar de Sp-

deze bedrijven wordt overgelaten. En dat zij

rite of de Coca-Cola grijpen, want 'ook promo-

60 dus goede sier kunnen maken met elk klein

ten we op scholen alleen de gezonde drinksug-

light-stapje dat ze zetten. Het wordt tijd dat

gesties'. Pak van mijn hart.

we weer baas worden op onze eigen scholen.

5 50 Oorzaak van al deze ellende is dat Akkoord Ge-

Lieve Coca-Cola en Mars, u hoeft niet meer

zonde Voeding. In dit akkoord hebben cate-

met ons mee te denken. Wij weten zelf al hoe

raars, automatenleveranciers, producenten en

65 we de school gezonder krijgen: al uw rommel

de school uit. Zo snel mogelijk.

andere toeleveranciers zich verplicht tot gezondere voeding op scholen.

Bron: de Volkskrant

In de eerste alinea staan twee tegenstellingen. Markeer de tegenstellingen.

Aan welk signaalwoord herken je de tegenstellingen?

Wat wil de schrijver met de twee tegenstellingen duidelijk maken?

In de tekst gebruikt de schrijver verschillende subjectieve woorden of woordgroepen om zijn boodschap kracht bij te zetten. Noteer minimaal drie subjectieve woorden of woordgroepen.

De snoep- en frisdrankfabrikanten verdedigen het aanbieden van hun producten in schoolkantines met de volgende argumentatie: We vinden het belangrijk dat leerlingen kunnen kiezen uit een verantwoord aanbod, want als je kunt kiezen, varieer je ook meer. (regel 39-42) Markeer het standpunt van deze argumentatie .

Wat vindt de schrijver van de tekst van deze argumentatie?

119

ONO1_HV_demoboek2021.indb 119

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

In de tekst staat: Pak van mijn hart. (regel 49) Wat bedoelt de schrijver hier met deze uitdrukking? ◯ Dat is echt een goede oplossing. ◯ Dat is voor mij een grote opluchting. ◯ Dat is voor mij een hele geruststelling. ◯ Dat stelt mij helemaal niet gerust.

Naar welk tekstgedeelte verwijst de schrijver terug in alinea 5?

Past de titel bij de inhoud van de tekst? Leg je antwoord uit. Noem twee argumenten.

Heeft de schrijver jou overtuigd van zijn standpunt? Kies ja of nee. Leg je antwoord uit.

Flyer schrijven Flyer voorbereiden

Maisbrood zonder mais, kip-noedels zonder kip en vruchtensap zonder echte vruchten. Je hebt er vaak geen idee van hoe vaak je wordt misleid als je de supermarkt bezoekt. De verpakkingen van voedsel laten je vaak van alles geloven, maar wanneer je de piepkleine lettertjes op de achterkant leest, blijkt dat je geregeld voor de gek wordt gehouden. Werk samen met een klasgenoot. Jullie zijn de misleidende voedseletiketten zat en vragen met een flyer aandacht voor het probleem. a

Ieder jaar wordt het Gouden Windei uitgereikt. Een prijs voor het meest misleidende voedselproduct. Zoek op welke producten er de afgelopen jaren genomineerd zijn voor deze prijs. Kies twee producten voor jullie flyer. Je gaat de gekozen producten op jullie flyer als voorbeeld gebruiken.

Zoek van ieder gekozen product een afbeelding voor op de flyer.

Flyer schrijven

31 a

Schrijf bij ieder gekozen product een alinea waarin jullie uitleggen waarom het product misleidend is. De alinea's komen op de flyer onder de afbeeldingen te staan. In de alinea's vertellen jullie welke 'fabel' de verpakking verkondigt én zetten jullie de feiten op een rijtje. Maak hierbij gebruik van een tegenstellend én een opsommend tekstverband. Gebruik de juiste signaalwoorden.

• •

120

ONO1_HV_demoboek2021.indb 120

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.5

Kritisch kijken naar reclame

Schrijf een inleidende tekst waarin jullie het doel van de flyer duidelijk maken. • In de inleiding vertellen jullie dat de supermarkt vol ligt met misleidende producten en leggen jullie uit dat dit in strijd is met de reclameregels. • Formuleer in de inleiding een duidelijk standpunt over de misleidende voedseletiketten én onderbouw het standpunt met minimaal één argument.

Schrijf een korte slotalinea, waarin jullie een oproep doen.

Bedenk tot slot een pakkende titel die de aandacht trekt.

Maak nu de flyer. Gebruik papierformaat A6 of A4. Zet de titel en inleiding bovenaan. Plaats de afbeeldingen onder de inleiding en zet de bijbehorende alinea onder de afbeelding. Zorg voor een aantrekkelijke en overzichtelijke opmaak.

• • • • f

Bekijk de flyer nog eens kritisch en pas nog wat aan indien nodig. Gebruik de punten uit het beoordelingsmodel in vraag h.

Laat jullie flyer zien aan een ander tweetal. Beoordeel elkaars flyer. Gebruik de punten uit de volgende vraag.

Bespreek de beoordelingen met elkaar. Geef aan welke dingen goed gingen en waar je nog op moet oefenen.

• • • • •

Mijn flyer heeft een duidelijke inleiding met daarin mijn standpunt en argumenten. (5) Mijn flyer heeft een goede titel die de aandacht trekt. (11) Ik zet in elke alinea een passende kernzin. (15) Ik gebruik goede singaalwoorden tussen zinnen en alinea's. (16) Mijn flyer is goed opgemaakt. (33)

◯

121

ONO1_HV_demoboek2021.indb 121

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

8.6 Eindopdracht LEERDOELEN

•

Je past je taalvaardigheden en persoonlijke vaardigheden toe in een eindopdracht.

YouTube-video met reclamecheck maken Inleiding Samen met drie klasgenoten maak je een YouTube-video van ongeveer 10 minuten waarin jullie een reclamecheck doen. Je hebt in dit blok verschillende reclameteksten gezien, gelezen en gemaakt. Je weet nu dat reclametaal en -trucs belangrijk zijn om de kijker en lezer over te halen. Ook heb je gezien dat commerciële reclames vaak een mooier beeld geven van de werkelijkheid. Het beeld dat reclamemakers van een product geven, ga jij met twee klasgenoten testen in een YouTube-video. Lees de eindopdracht eerst helemaal, zodat je weet wat je moet doen.

Reclamecheck voorbereiden a

Bedenk waar je op gaat letten bij het maken van de reclamecheck. Bekijk het beoordelingsmodel. Bekijk de verbeterpunten die je voor jezelf hebt opgeschreven bij de opdrachten Reclameposter beoordelen en De ideële reclame presenteren.

• •

Beoordelingsmodel Let bij de beoordeling van de reclamecheck op de volgende punten:

• • • • •

Ik kan goed naar anderen luisteren en reageren op wat er wordt gezegd. (25 en 26) Mijn video heeft een goede inleiding en afsluiting. (7 en 9) Mijn taalgebruik en de inhoud van mijn video passen bij het publiek. (22 en 23) Mijn stemgebruik en houding passen bij de presentatie. (36) Ik houd rekening met de stijlregels (1 t/m 9)

Vorm een groepje met twee andere leerlingen. Gebruik het fragment Reclamecheck #1. Bekijk samen het fragment zodat jullie weten wat een reclamecheck precies inhoudt.

In jullie eigen video 'checken' jullie drie reclames. Ieder groepslid kiest één product uit dat hij / zij gaat 'checken'.

122

ONO1_HV_demoboek2021.indb 122

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.6

Eindopdracht

Welk product ga jij in de video 'checken'?

Product: Product: Spreekdoel: Product: Spreekdoel: Product: Publiek: Spreekdoel: Product: Publiek: Spreekdoel: Publiek: Spreekdoel: Inleiding Manier(en): Publiek: Inleiding Manier(en): Publiek: Inleiding Manier(en): Alinea Deelonderwerp Inleiding Manier(en): Alinea Deelonderwerp Inleiding Manier(en): Alinea Deelonderwerp Alinea Deelonderwerp 2Alinea reclame van het product Deelonderwerp 2 reclame van het product 2 2 23 3 3 3 34 4 4 4 4 5 5 5 5 5Slot Slot

Slot Slot Slot

reclame van het product reclame van het product reclame vanhet hetproduct product belofte van belofte van het product belofte van het product belofte van het product belofte het product manier van testen van het product manier van testen van het product manier van testen van het product manier van testen van het product manier van testen van het product uitkomst van de test uitkomst van de test uitkomst van de test uitkomst van de test Manier(en): uitkomst van de test Manier(en):

Inhoud Inhoud Inhoud Inhoud Inhoud

Manier(en): Manier(en): Manier(en):

Schrijf nu jouw tekst voor de video. 1 Vul voor jouw product het spreekplan in. 2 Schrijf op basis van het ingevulde spreekplan de tekst voor jouw deel van de video helemaal uit. 3 Gebruik ten minste vijf van deze woorden in je tekst: billboard - campagne - commercial commercieel - gedragscode - logo marketing - misleiding - promoten - suggestie d

Bedenk op welke manier je de reclamecheck voor je product wilt uitvoeren. Beantwoord de volgende vragen: • Waar wil je jouw deel opnemen? • Welke voorwerpen heb je nodig? • Welke rol spelen je groepsgenoten?

Bekijk en bespreek met zijn drieën jullie teksten en ideeën voor de uitvoering. Pas zo nodig samen de teksten en/of de uitvoering aan.

Reclamecheck oefenen a

Oefen jouw deel van de presentatie. 1 Oefen jouw deel van de video zoals je dat hebt bedacht. • Je totale spreektijd is ongeveer 3 minuten. • Houd tijdens het spreken rekening met de manier waarop je je reclamecheck wilt gaan brengen. 2 Pas de lengte van de tekst of het tempo van spreken aan als dat nodig is. 3 Neem de gesproken versie van jouw videotekst op. 4 Sla het bestand op je telefoon of device op, zodat je het aan de groepsleden kunt laten zien.

Bereid de opname van de video nu met elkaar voor. 1 Bekijk elkaars opnames kritisch. Let op de punten uit het beoordelingsmodel bij deze opdracht. 2 Geef elkaar twee tips en twee tops. 3 Bepaal samen de volgorde van de producten. 4 Bepaal hoe jullie de aankondiging en het slot verzorgen. 5 Bepaal of jullie een tune erbij willen laten horen. 123

ONO1_HV_demoboek2021.indb 123

14/10/2021 11:32

Reclame

proefkatern

YouTube-video opnemen Neem samen de hele video op. 1 Zoek zo nodig op internet tips voor het maken en monteren van een video. 2 Verwerk de tips en tops uit de vorige vraag. 3 Bekijk en beluister de video en verbeter wat niet goed is. 4 Sla de video op en stuur alle leden van de groep en je docent een link.

Eindopdracht evalueren a

Hoe ging de eindopdracht?

• • • • • b

◯

Wat zou je nog willen verbeteren?

124

ONO1_HV_demoboek2021.indb 124

14/10/2021 11:32

proefkatern

8.7

Terugblik

8.7 Terugblik LEERDOELEN

•

Je kijkt terug op je werk.

Wat neem ik mee? a

In dit hoofdstuk heb je veel geleerd over de taal en trucs in reclame. Je hebt deze kennis toegepast en je kunt kritischer kijken naar reclame. Kijk nu terug op de leerdoelen van het hoofdstuk. Oefen daarna verder op je eigen niveau. Heb je de leerdoelen van dit hoofdstuk behaald?

• • • • • • • • • • •

Ik kan het maken van een reclameposter/ flyer plannen en uitvoeren. Ik kan het schrijfdoel van waarderende teksten herkennen. Ik kan een (reclame)tekst beoordelen en het oordeel toelichten. Ik kan de functie van de zinnen van een alinea bepalen. Ik kan zins- en alineaverbanden herkennen op basis van signaalwoorden. Ik kan de manier van inleiden en afsluiten in een tekst benoemen en gebruiken. Ik kan feiten en meningen benoemen. Ik kan standpunt en argumenten benoemen en formuleren. Ik kan beeldspraak herkennen. Ik kan een presentatie geven over een reclame. Ik kan een activerende flyer schrijven.

◯

Wat vond je in dit hoofdstuk het meest interessant om te leren?

Met welk leerdoel wil je nog eens oefenen?

VERDER OEFENEN? Via Op Niveau online kun je verder oefenen op jouw niveau. Kijk naar de smileys die je hebt gekozen en bepaal wat bij jou past: Heb je vooral en gekozen? Doe dan de basisopdrachten. Heb je vooral en gekozen? Doe dan de plusopdrachten.

125

ONO1_HV_demoboek2021.indb 125

14/10/2021 11:32

OOK HET HELE BOEK BEKIJKEN? thiememeulenhoff.nl/ proefmateriaalopniveau

1 havo/vwo Leerwerkboek PROEFKATERN

Wij zijn taal

NEDERLANDS Leerwerkboek 1 havo/vwo Naam:

ONO1_HV_demoboek_omslag.indd 3

13/10/2021 08:45