Op Niveau LRN-line Leerwerkboek 3 havo by ThiemeMeulenhoff

NEDERLANDS

Leerwerkboek

3 havo

Naam:

Klas:

PROEFKATERN

Op niveau

3 havo

Leerwerkboek A

Alinde Haan

Geertje Plug

Liv Polman

Sandra van de Ven

ROOD ORANJE

GEEL BLAUW PAARS

1 vmbo-bk vmbo-kgt vmbo-gt/havo havo/vwo vwo

2 vmbo-bk vmbo-kgt vmbo-gt/(h) havo/(vwo) vwo

3 vmbo-b vmbo-k vmbo-gt havo vwo

4 vmbo-b vmbo-k vmbo-gt

Bureauredactie

MR Taal

Vormgeving

Studio Michelangela

Over ThiemeMeulenhoff

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt slimme flexibele leeroplossingen met een persoonlijke aanpak. Voor elk niveau en elke manier van leren. Want niemand is hetzelfde.

We combineren onze kennis van content, leerontwerp en technologie, met onze energie voor vernieuwing. Om met en voor onderwijsprofessionals grenzen te verleggen. Zo zijn we samen de motor voor verandering in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs.

Samen leren vernieuwen.

www.thiememeulenhoff.nl

ISBN 978 90 0623832 7

LRN-line 1.1

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën,

Omslagfotografie

Studio Kluif

Opmaak

Crius Group

opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Zo werk je met Op niveau

Structuur

hoofdstuk inhoud

thema Aan de hand van een thema werk je aan je taalvaardigheid. Je gaat aan de slag met het geven, beoordelen en interpreteren van informatie. Je leest, beluistert en schrijft teksten en je oefent met het voeren van gesprekken en met presenteren. Tegelijkertijd werk je aan persoonlijke vaardigheden zoals bronnen kritisch lezen, en je mening vormen over wat je leest. Daarnaast vergroot je je woordenschat met schooltaalwoorden, themawoorden en woorden uit de teksten.

fictie In deze hoofdstukken gaat het over de kracht van het verhaal. Je maakt kennis met verschillende verhalen, je leest en vertelt verhalen en je luistert ernaar. Je leert praten, schrijven en presenteren over de verhalen die je leest en je leert hoe je zelf verhalen kunt schrijven.

taalverzorging grammatica Je leert met welke woordsoorten en zinsdelen zinnen kunnen worden opgebouwd, zodat je dit in teksten op de juiste manier kunt toepassen.

spelling Je oefent de regels van spelling en leestekens, zodat je deze in teksten op de juiste manier toepast.

formuleren Je leert zinnen logisch en goed op te bouwen, zodat je in teksten of gesprekken correcte zinnen kunt formuleren.

taalbewustzijn Je leert meer over taalgebruik, taalvarianten en woordvorming, zodat je meer inzicht krijgt in het verschijnsel taal.

• Formatieve evaluatie: De thematische hoofdstukken en fictiehoofdstukken werken toe naar een eindopdracht waarin je alles uit het hoofdstuk toepast. Deze hoofdstukken sluiten af met een Terugblik waarin je terugkijkt op het hoofdstuk, jezelf beoordeelt en bepaalt wat je beter wilt doen.

• Differentiatie: Wil je verder oefenen op jouw niveau? Online vind je extra oefeningen op jouw niveau bij de thematische hoofdstukken en de hoofdstukken taalverzorging. Ook vind je online nog meer fictie-opdrachten.

Licentie

Alle opdrachten en theorie staan ook in de online leeromgeving. Daar kun je ook extra oefenmateriaal vinden, bijvoorbeeld van andere niveaus/leerjaren. Ook vind je hier ingesproken leesteksten, leestips en dictees.

Vakoverstijgende vaardigheden Bijv. begrijpen, analyseren, interpreteren, discussiëren, samenvatten

Taalvaardigheden Lezen, luisteren, schrijven, spreken, ﬁctie Wij zijn taal

Taalkennis Spelling, grammatica, formuleren, woordenschat, taalbewustzijn

Ontwikkeling identiteit Bijv. kritisch denken, sociaal-culturele vaardigheden, samenwerking, motivatie, bewustzijn van de kracht van taal

Leerstofoverzicht 3 havo (o.v.v. wijzigingen)

H1 Verhalen over liefde

- Sociale en culturele vaardigheden

1 Start: Introductie fictie

2 Duik in verhalen

1) Mijke Pelgrim, Dwarsloper

2) Tom de Cock, Lily

3) Edward van de Vendel, De dagen van de bluegrassliefde - Leeservaring beschrijven

H2 Taalverzorging 1

H3 Taal

- Kritisch denken - Informatievaardigheden

1 Grammatica Woordsoorten:

Herhaling:

- Zelfstandig werkwoord, hulpwerkwoord, koppelwerkwoord

Zinsdelen:

Herhaling:

- Naamwoordelijk gezegde

- Bouwplan van een zin

- Bijstelling

2 Spelling

Spellingsregels:

- Samenstellingen

Werkwoordsspelling:

Herhaling:

- Persoonsvorm, infinitief, voltooid deelwoord - Gebiedende wijs

Leestekens: - Koppelteken

1 Start: Over taal Woordenschat (online)

2 Je moedertaal leren Groepsgesprek over taalverwerving

- Manieren van lezen

- Schrijfdoelen en tekstsoorten

H4 Taalverzorging 2 H5 Toekomst

- Creatief denken - Mediawijsheid

1 Grammatica Woordsoorten:

Herhaling:

- Persoonlijk en bezittelijk voornaamwoord

- Wederkerend en wederkerig voornaamwoord

- Vragend, aanwijzend, betrekkelijk en onbepaald voornaamwoord

Zinsdelen:

- Samentrekking

Herhaling:

- Samengestelde zinnen

- Hoofd- en bijzin

2 Spelling Spellingsregels:

- Trema

Herhaling: - Meervoud

Werkwoordsspelling: Herhaling:

- Werkwoorden in samengestelde zin

- Werkwoorden uit het Engels

1 Start: Over toekomst Woordenschat (online)

3 Verhalen vertellen - Fanfictie - Dialogen schrijven

4 Over verhalen en poëzie

- Meer of minder realistisch - Levensechte personages - Beeldspraak - Stijlfiguren

5 Eindopdracht Fanfictie schrijven

3 Formuleren

Herhaling: - Hoofdletters en leestekens - Duidelijke zinnen schrijven - Publiek aanspreken

- Formuleringsfouten: als/dan, verkeerd (verwijs)woord, congruentiefout

4 Taalbewustzijn - Geschiedenis van het Nederlands

3 Meertaligheid

Dilemma beschouwen

- Hoofdzaken, bijzaken, kernzin - Spreekplan maken

2 Vroeger en nu Schrijven over nostalgie

- Aantekeningen maken

- Functies van tekstgedeelten - Tekststructuren

Terugblik

4 Taalfoutjes Beschouwende tekst schrijven - Functies van tekstgedeelten - Schrijfplan - Bronvermelding en citaat

3 Formuleren - Bronvermelding toevoegen - Woordbetekenis

- Formuleringsfouten: foutieve samentrekking, contaminatie, dat/als Herhaling: - Verwijswoorden - Signaalwoorden - Stijlfiguren

4 Taalbewustzijn

- Taal- en spraaktechnologie

3 De toekomst van het klimaat Pitch geven

- Aandacht vasthouden - Spreekplan

5 Taal en identiteit Beschouwende pitch geven - Tekststructuren - Zinsverbanden, alineaverbanden, signaalwoorden

6 Eindopdracht

Onderzoek naar meertaligheid in de klas

Terugblik en differentiatie

4 De toekomst van jouw omgeving Sollicitatiebrief schrijven en sollicitatiegesprek voeren - Formeel en informeel gesprek - Schrijfplan - Zakelijke e-mail

5 Toekomstverhalen Recensie schrijven

- Manieren om alinea’s met elkaar te verbinden

6 Eindopdracht Presenteer je eigen toekomstverhaal

Terugblik en differentiatie

H6 Verhalen over kansen

- Sociale en culturele vaardigheden

1 Start: Introductie fictie

H7 Taalverzorging 3 H8 Gezondheid H9 Taalverzorging 4 H10 Cultuur

- Informatievaardigheden - Probleemoplossend denken en handelen

1 Grammatica Woordsoorten:

Herhaling: - Voegwoord - Telwoord - Bijwoord - Alle woordsoorten

Zinsdelen:

- Bijvoeglijke bijzin

- Beperkende en uitbreidende bijzin

- Bedrijvende en lijdende zin

2 Duik in verhalen

1) Kate Alice Marshall, Mijn naam is Jess Cooper en ik leef nog

2) Lucas de Waard, Bast

3) Will Smith, Will - Setting - Genres

1 Start: Over gezondheid Woordenschat (online)

1 Grammatica Woordsoorten:

Herhaling: - Voornaamwoorden

- Alle woordsoorten

Zinsdelen:

- Beknopte bijzin

- Meervoudig samengestelde zin

- Kritisch denken

- Sociale en culturele vaardigheden

1 Start: Over cultuur Woordenschat (online)

H11 Verhalen over verschillen

- Creatief denken en handelen

1 Start: Introductie fictie

3 Verhalen schrijven - Creatief schrijven - Een verhaal vaart geven - Vertelvolgorde

2 Spelling Spellingsregels:

- Homofonen

Herhaling: - Werkwoord als bijvoeglijk naamwoord

Leestekens:

Herhaling: - Komma, puntkomma, dubbele punt

Werkwoordsspelling:

Herhaling: - Werkwoordsvormen

3 Formuleren - Lijdende vorm - Formuleringsfouten: foutieve inversie en foutieve begrenzing - Stijlfiguren Herhaling: - Wederkerend voornaamwoord - Vaste voorzetsels

4 Over verhalen en poëzie

S.K. Ali, Liefde van A tot Z

- Proloog en epiloog - Vertelperspectief - Verteltempo - Motief en thema - Soorten rijm

5 Eindopdracht

Verhaal schrijven en vertellen

4 Taalbewustzijn - Bedreigde talen

2 De gezondheid van jongeren Luisteren naar een podcast

- Manieren van luisteren

2 Spelling Spellingsregels:

- Accenttekens

Herhaling: - Meervouds-n bij verwijzingen Werkwoordsspelling:

Herhaling: - Werkwoordsvormen

2 Waarom cultuur? Mening over cultuur presenteren - Aandacht vasthouden

2 Duik in verhalen

1) Simone Atangana Bekono, Confrontaties

2) Valentijn de Heer, Beste mevrouw Eva

3) Sarah Crossan, Nieuwe maan

- Moraal

Terugblik

3 Zorg voor jezelf

Betoog schrijven en evalueren - Soorten argumenten

3 Formuleren - Verkeerd aansluitende beknopte bijzin

Formuleringsfouten: storende herhaling, foutief pleonasme, foutieve tautologie Herhaling: - Alle stijlregels

4 Zorg voor anderen Een jongereninitiatief schrijven en promoten - Argumentatiestructuur

5 Gezondheid in de maatschappij

Adviesgesprek voeren - Spreekplan

6 Eindopdracht

Betoog schrijven over gezondheid op school

Terugblik en differentiatie

4 Taalbewustzijn - Schriftsystemen

3 Multiculturele samenleving Respectvol gesprek voeren - Gesprekstechnieken

3 Verhalen vertellen

- Opmaak van verhalende teksten

- Persoonlijke leesvoorkeur

4 Jouw cultuur Tekst schrijven - Samenvatten

4 Over verhalen en poëzie Samira Ahmed, Ingesloten - Spanning - Recensie - Verbanden tussen strofen - Enjambement

5 Kunst en cultuur Debat en protest - Argument, tegenargument en weerlegging - Debat

6 Eindopdracht

In gesprek met de klas

Terugblik en differentiatie

5 Eindopdracht Pleinpoëzie schrijven

Terugblik

Symbolen

In de leerwerkboeken kom je de volgende symbolen tegen.

Ga naar de Op niveau-website of zoek iets op internet.

Je werkt aan de vaardigheid Lezen.

Je werkt aan de vaardigheid Kijken.

Je werkt aan de vaardigheid Luisteren.

Je werkt aan de vaardigheid Schrijven.

Je werkt aan de vaardigheid Spreken of Gesprekken.

Werk aan je persoonlijke ontwikkeling én aan Nederlands

Werk samen met een of meer klasgenoten.

Het boek geeft het niveau van het leesfragment aan.

Bij deze opdracht gebruik je strategieën van Woordenschat.

1 Verhalen over liefde 8 2 Taalverzorging 1 38 3 Taal 68 4 Taalverzorging 2 00 5 Toekomst 00 6 Verhalen over kansen 00 Stappenplan moeilijke woorden 00 Manieren van lezen 00 Soorten verbanden en en signaalwoorden 00 Schrijfplan 00 Stijlregels 00 Theorie 00 Register 00 Verantwoording 00

Inhoud

1 Verhalen over liefde

Inleiding

Verliefd zijn en liefhebben zijn belangrijk voor ieder mens. Ze hebben veel invloed op je leven en er horen diepe emoties bij. Er horen ook belangrijke vragen bij: wanneer volg ik mijn hart en wanneer moet ik verstandig zijn?

Wat is echte liefde? Wat zijn mijn grenzen en wat zijn mijn mogelijkheden? Verhalen helpen je om te begrijpen wat liefde met je doet en welke keuzes je kunt maken. Daarom is liefde een thema in zoveel boeken, films en liedjes. Laat je meenemen in een wereld van liefde!

Je leert:

1 je uiten over diversiteit en andere culturen;

2 nadenken over hoe in onze maatschappij gedacht wordt over liefde en relaties;

3 uitleggen hoe herkenbaar een verhaal voor jou is;

4 uitleggen hoe realistisch een verhaal is;

5 het denken, voelen en handelen van personages evalueren;

6 uitleggen wat een verhaal met je doet;

7 relaties tussen personages beschrijven;

8 beeldspraak herkennen en benoemen;

9 stijlfiguren herkennen en benoemen;

10 je persoonlijke reactie op een verhaal onderzoeken door zelf verhalen te schrijven.

Inleiding

1 Wat ga ik leren?

In jouw vriendengroep vindt het volgende gesprek plaats.

'Al dat gezeur van de laatste weken over verliefdheid … Ik ben er helemaal klaar mee!'

'Hoezo? Ik vind het juist wel interessant. Misschien leer ik er nog wel wat van, voor als ik zelf ooit…'

'Voor als jij ooit verliefd wordt, bedoel je? Ach joh, dat mag toch helemaal niet van jouw geloof? Bij jullie bepaalt de familie toch wie er met elkaar trouwt?'

'Nee joh! Dat bepaal ik zelf. Al is het wel handig als mijn ouders erachter staan. Anders wordt het moeilijk.'

'Dus stel, je bent verliefd, maar op de verkeerde persoon. Wat zou je dan doen?'

'Tja, dat is wel een dilemma…'

Bekijk de leerdoelen van dit hoofdstuk.

Welke drie leerdoelen kunnen jou helpen om op een goede manier verder te komen in zo'n gesprek?

Leg ook uit waarom.

1 2 3 5 Inleiding

1.1 Start

LEERDOELEN

• Je kijkt vooruit naar de dingen die je in dit hoofdstuk gaat leren.

2 Luisteren naar liefdesliedjes

Luister en kijk naar de volgende liedjes: 1) Maan, Beloof je dat, 2) Snelle, Kleur en 3) Kevin & Jade

Lauren, Trust

a Welke boodschap over liefde haal je bij elk liedje eruit?

Noteer deze boodschap bij elk liedje.

b Welk liedje verwoordt voor jou het best wat echte liefde is?

Leg je keuze uit. Gebruik een of twee citaten uit de liedtekst.

c Er zijn veel verhalen, films en liedjes over liefde.

Waar houd jij van?

◯ liefde als hoofdthema

◯ liefde als een van de thema's

◯ liever helemaal geen liefde als thema

1 2 3

3 2 1 1

Verhalen over liefde

1.2 Duik in verhalen

Je leert:

LEERDOELEN

• nadenken over hoe in onze maatschappij gedacht wordt over liefde en relaties;

• het denken, voelen en handelen van personages evalueren;

• uitleggen wat een verhaal met je doet;

• relaties tussen personages beschrijven.

Lekker lezen

3 Een kort verhaal lezen (1)

Lees het verhaal Dwarsloper

a Tessel merkt aan haar lijf dat ze verliefd is.

Herken je dat ?

• Noem drie dingen die Tessel merkt.

• Noem overeenkomsten en verschillen met wat jij voelt als je verliefd bent.

b Hoe goed gaat verliefd zijn samen met verstandig zijn?

Leg je antwoord uit en geef een voorbeeld.

c Beschrijf het dilemma waar Tessel voor staat.

d Gaat het goed komen met de liefde tussen Simon en Tessel?

Voorspel in enkele zinnen hoe het verhaal verder gaat.

e Verliefdheid en liefde kun je op verschillende manieren beleven. Je kunt er ook op verschillende manieren over schrijven, bijvoorbeeld herkenbaar of juist verrassend.

Wat vind je origineel in de beschrijving van gebeurtenissen, gevoelens en omgeving in dit verhaal?

Onderstreep de woorden of zinnen.

1.2 Duik in verhalen

DWARSLOPER

Tessel heeft zich in een opwelling aangesloten bij een jongerenklimaatmars onder leiding van Simon. Ruim duizend scholieren lopen in een aantal dagen van Utrecht naar Brussel. De klimaatcrisis boeit haar niet, maar ze is helemaal klaar met school en haar ouders. Ze wil niet gevonden worden en dus is ze voor de groep niet Tessel, maar Tessa. Langzamerhand krijgt ze steeds meer bewondering voor Simon en zijn idealen.

Het was nog druk op het strandje. Mensen zaten te genieten van de laatste zonnestralen van de dag. Een paar kinderen waren pootje aan het baden. Ik herkende groepjes van ons en kletste even met Tobias, die zich met zijn Amersfoortse vrienden en een verzameling drankjes en snacks in het zand had geïnstalleerd.

Hij bood me wat te drinken aan, maar ik bedankte en liep verder over het strand, net zo lang totdat ik een rustige plek had gevonden.

Ik ging zitten, trok mijn sneakers uit en begroef mijn bepleisterde voeten in het lauwe zand. Ver boven mijn hoofd klonk het geschreeuw van een paar meeuwen.

Ik liet het strandzand door mijn vingers lopen.

'Zit je je zonden te overdenken?' klonk een bekende stem boven mijn hoofd.

Ik keek naast me. Zag blote voeten in het zand.

'Mag ik naast je komen zitten?' vroeg Simon.

'Tuurlijk,' zei ik.

Wat moest ik anders zeggen?

En er was een stuk van mij, het niet verstandige stuk, het bonkende-hart-stuk, dat het geweldig vond dat hij hier nu was. Geweldig was niet eens het juiste woord. Het voelde zoals de lucht die nu boven de Schelde hing in rood en goud en oranje.

Simon keek opzij, lachte naar me en ik lachte terug.

Mijn hart bonkte in mijn keel.

Ik trok mijn voeten uit het zand en sloeg mijn armen om mijn knieën.

'Die lucht is fantastisch,' zei Simon.

Er hobbelden een paar kwakende eenden voor ons langs en aan de rand van het water liep een man met een hond. Ik durfde haast niet te ademen.

De ondergaande zon maakte een gouden streep over de Schelde. Een streep tussen hem en mij. Maar Simon pakte mijn hand en vlocht zijn vingers door de mijne.

'En ik vind jou ook fantastisch,' zei hij.

Ik voelde dat hij naar me keek, maar ik kon niet terugkijken.

Niet denken, niet denken. Alleen mijn wang tegen de zijne. Alleen zijn hand door mijn haren. Alleen zijn neus tegen mijn neus en onze lippen die elkaar vonden.

Ik wilde dat ik dapper was. Dat ik gewoon tegen hem zou kunnen zeggen: luister eens, Simon, ik moet even eerlijk zijn. Met dat hele klimaatgebeuren heb ik eigenlijk niks, maar jou vind ik geweldig. Je ogen, je haren, je mooie mond. Hoe je praat, hoe je luistert, hoe je stil bent, hoe je kwaad wordt en het dan weer goedmaakt. Ik ken niemand zoals jij.

Maar ik kreeg het mijn bek niet uit.

Want hier zat de leukste jongen van de wereld. Die net tegen me gezegd had dat hij me fantastisch vond. Die met me

5 10 15 20 25 30 35 40 45

1 Verhalen over liefde

wilde zoenen. Nog eens en nog eens en nog eens. Die me soms even aankeek met lichtjes in zijn ogen.

Alleen al de gedachte dat hij teleurgesteld in me zou zijn, gaf me zo'n ongelooflijk faalgevoel. Tien keer erger dan al die middelmatige cijfers waar ik mee thuis was gekomen. Twintig keer erger dan mevrouw Halfhide die tegen me zat te preken met mijn ouders erbij.

Dus ik was niet dapper. En elke keer als Simon begon te praten, drukte ik mijn lippen op de zijne.

Geen woorden, geen woorden. Gewoon even alles vergeten, heel dicht bij hem zijn, mijn gezicht verstoppen in zijn nek en het kuiltje kussen bij zijn sleutelbeen.

De tijd vergeten, mezelf vergeten.

Totdat het koud en donker werd.

Uit: Mijke Pelgrim, Dwarsloper

4 Een kort verhaal lezen (2)

Lees het verhaal Lily

a In welke tijd speelt dit verhaal zich af, denk je?

Leg je antwoord uit.

b Lily's vaders zijn gematcht door artificiële intelligentie.

Noem een voordeel en een nadeel van deze manier om mensen te matchen.

c Lily gruwt van het idee om te flirten.

Wat zou de reden kunnen zijn?

d Waarom schrikt Lily zo als ze Samuel ziet?

e Wat zou het plan kunnen zijn dat tijdens het zwemmen in Lily's hoofd ontstaat?

50 55 1.2 Duik in verhalen

LILY

Lily leeft in een wereld vol besmettelijke ziekten, maar gelukkig is alles daarop aangepast. Ze is succesvol als vlogger. Dankzij haar sponsors kan ze zelfs luxe reizen maken, zoals nu. Maar ze moet wel eerder dan haar concurrente Eli Lindel de mijlpaal van 200 miljoen volgers bereiken.

Het zwemmen liet haar toe haar gedachten te ordenen. En dat was nodig. Door haar hoofd gingen in de eerste plaats cijfers. Ze had ze die ochtend al zo vaak bekeken dat ze ze vanbuiten kende.

Lily's Cuts with Guts 193.8 mln. volgers (+1.3 mln.)

Eli Lindels Fashion Dawgs 192.4 mln. volgers (+1 mln.)

Het was haar voor het eerst in een week gelukt om dat rund van een Eli Lindel te verslaan. Akkoord, Eli had nog flink gescoord met de lelijke correctie van haar nog lelijkere neus, maar niet zoveel als Lily. En dat lag niet aan Lily's kapsel. Het lag ook niet aan het prinsessenhotel, de luxe, de vliegreis in Ultra Clean Class.

Op de muur van haar hotelkamer had ze samen met haar papa de cijfers geanalyseerd. Haar papa had naar een eerste, kleine piek in de grafiek gewezen.

'Kijk, dit is het moment waarop je live de buitenlucht in stapte, op het schip naar Oud New York. Het is dus duidelijk dat je volgers van avontuur houden, en af en toe een onverwachte zet. Maar dat krijgen ze bij Eli Lindel ook, met elke dag een nieuwe euhm… esthetische ingreep. Daar zijn jullie aan elkaar gewaagd. Maar het lijkt erop dat je een nieuw geheim wapen hebt!'

Toen gingen hun blikken naar de stijging verderop in het diagram. Een werkelijk fenomenale berg, die ver boven de rest van de grafiek uitstak.

'Dit hier is toen je, zonder het zelf te beseffen, met iedereen deelde hoe je die… hoe heet hij ook alweer?'

'Samuel', prevelde Lily vol ongeloof.

'Juist ja. Jouw ontmoeting met die Samuel heeft dus voor een miljoen extra volgers gezorgd.'

'Maar waarom?' had Lily gevraagd, terwijl ze in de eerste plaats jaloezie voelde.

'Lily. Je bent veertien. Waarom denk je?'

'Hij is toch maar gewoon een jongen?'

Magnus Dubois haalde een wenkbrauw op. Hij had niet verwacht dat hij dit aan zijn dochter zou moeten uitleggen.

'Kijk Lily, laat ik het anders zeggen. Hoe hebben dada en ik elkaar leren kennen?'

'Euh… dat weet jij zelf toch, wat een rare vraag?'

'Wij zijn zoals iedereen gematcht door artificiële intelligentie. We hebben een paar onlinevideodates gehad. Ik heb hem ten huwelijk gevraagd. Hij is toen gaan huilen. We zijn in quarantaine gegaan, hebben ons dagenlang laten testen, en hebben elkaar toen voor het eerst in het echt ontmoet. Hij is opnieuw gaan huilen.'

'Ja, en?'

5 10 15 20 25 30 35 40 45 1 Verhalen over liefde

'Zie je het dan niet? We leven in een wereld waarin een spontane ontmoeting tussen twee mensen bijna onmogelijk is geworden. En hier sta jij dan, op een boot, met een mooie jongen. Te flirten! Je kijkers wisten niet wat ze zagen. Echte, ouderwetse… romantiek!'

'Flirten? Wat? Jakkes! Papa!' schreeuwde Lily ontzet, terwijl ze hysterisch wapperend door de kamer huppelde. 'Ik mag er niet aan denken. Ik… Bah! Neem dat terug!'

'Avontuur. Romantiek. En af en toe iets compleet onverwachts doen. Als je een manier vindt om dat vol te houden, win je de race naar tweehonderd miljoen.'

Ze tikte de muur aan de overkant aan en maakte een koprol onder water om terug te keren. Haar zeemeerminnenhaar volgde haar in een natte wirwar van blond en turquoise.

Acht. Nog twee baantjes, komaan, moedigde Whisper haar aan. Lily zette er stevig het tempo in.

Avontuur. Romantiek. En af en toe iets compleet onverwachts doen. De woorden van haar vader bleven door haar hoofd galmen. Door de koelte van het water en het repetitieve malen van haar armen en benen bekwam ze langzaam van de schok. Het besef rijpte dat haar papa gelijk had. Cijfers liegen niet. En cijfers waren alles wat ertoe deed als ze dit heerlijke luxeleven niet kwijt wilde.

Dus ontstonden daar, terwijl ze haar negende baantje in het muizenzwembad trok, de eerste kiemen van een plan.

Toen ze halfweg het baantje onder haar arm door naar adem hapte, schrok ze zo dat ze een slok chloorwater binnenkreeg.

Samuel.

Daar, aan de overkant van het zwembad.

Uit: Tom de Cock, Lily

5 Luisteren naar een kort verhaal

Luister naar het verhaal De dagen van de bluegrassliefde

a Noteer tijdens het luisteren je eerste reactie(s).

Denk niet lang na, noteer in steekwoorden wat er spontaan in je opkomt.

b Welke vragen roept dit verhaal bij jou op?

Noteer minimaal twee vragen.

50 55 60 65 1.2 Duik in verhalen

6 Een kort verhaal lezen

Lees het verhaal De dagen van de bluegrassliefde

a 'Verliefdheid stoort je eerste stuurman.' (regel 18)

Herken je dat bij jezelf?

Geef uitleg of een voorbeeld bij je antwoord.

b Waarom wil Tycho niet aan Oliver laten merken dat hij verliefd op hem is?

c Hoe is de relatie tussen Tycho en Donna?

Noem minimaal vijf dingen waar je dit uit opmaakt.

d Tycho maakt zich geen zorgen over wat Donna ervan zou vinden en als hij zijn verhaal heeft gedaan, straalt ze.

Kan iedereen die uit de kast komt zo'n reactie verwachten?

Hoe zou jij zelf reageren als een vriend(in) jou zoiets vertelde?

DE DAGEN VAN DE BLUEGRASSLIEFDE

Er was al heel veel langer iets geweest wat hij maar niet had willen zien: zoals je op het strand kunt zitten en de mensen om je heen naar boven kunt zien wijzen – en je weet dat ze een vliegtuig zien, een vliegtuig met een sleep, een vliegtuig met een boodschap die voor iedereen te lezen is, maar nee, je kijkt niet, want je hebt geen zin.

Zo was er altijd iets geweest en hij had niet gekeken. Maar nu keek Tycho wel. Na zag hij alles.

De hele brede hemel.

Hij wist dat hij het wel verliefdheid noemen moest. Smoorverliefdheid. Tot-over-zijn-orenverliefdheid. Maar dat klonk allemaal te mager, te per ongeluk, te meisjesachtig. Hij zocht een andere benaming. Verbetering, idioterie? Hij voelde zich verbeterd en hij vond zichzelf een idioot.

Hoe hij het ook noemde, het had hem overstroomd. Het had hem licht gemaakt. En zwaar. Hij voelde zich hoger, dieper, echter.

Donna was naast hem komen zitten. Ze had hem een klap op zijn bovenbeen gegeven en gezegd: 'Je bent niet echt verliefd op mij, hè?'

5 10 15 1 Verhalen over liefde

Tycho keek opzij.

Ze lachte. 'Maar wel op iemand anders?'

Verliefdheid stoort je eerste stuurman. Je kunt niet goed bepalen wat je wel en niet wilt doen, er fladderen voortdurend vlinders door je zicht, maar toch had Tycho, dwars door alles heen, één ding besloten: Oliver mocht nergens iets van merken. Dit hield hij voor zichzelf.

Maar ze vroeg het nog een keer. En nog eens. En een dag later, ze stonden samen in een pan te roeren, niemand verder in de keuken, vertelde hij het Donna toch. Hij praatte en hij hoorde zichzelf de dingen hardop zeggen die hij nu een avond en een nacht, een ochtend en een middag lang bedacht had. En hij voelde dat het waar was. Nieuw en waar.

Hij maakte zich geen zorgen over wat ze ervan vinden zou. Hij keek niet eens naar haar terwijl hij praatte, hij keek wel, maar hij zag haar niet, hij zag alleen zichzelf. Pas later, toen hij over zijn verhaal gestruikeld was en het nog drie keer, vier keer opnieuw verteld had, zag hij dat ze straalde. Alsof hij háár gelukkig had gemaakt.

Maar Oliver mocht het niet weten.

'Jij bent gek,' zei Donna, 'waarom zou je het hem niet gewoon vertellen?'

'Nee!' zei Tycho. Hij zag voor zich hoe Oliver zou schrikken en hoe hij dan zou zeggen: 'Tych, ik vind je aardig, maar niet op die manier.' Dat had hij tegen Sherylen gezegd en daarmee had hij Sherylen vermorzeld – erger kon je het niet treffen. Tycho wilde niet vermorzeld.

Uit: Edward van de Vendel, De dagen van de bluegrassliefde

7 Verhalen vergelijken

Gebruik de verhalen Dwarsloper, Lily en De dagen van de bluegrassliefde

a Vergelijk Tessel (Dwarsloper) met Tycho (De dagen van bluegrassliefde). Ze zijn beide niet helemaal eerlijk.

Van wie begrijp je de oneerlijkheid het best?

Leg je antwoord uit.

b Ook Lily lijkt niet eerlijk.

Welke reden heeft ze daarvoor?

20 25 30 35 40 1.2 Duik in verhalen

c Denk na over andere thema's in de verhalen. Welk thema komt in twee verhalen voor?

In welk verhaal zie je het duidelijkst een verband tussen dat thema en het thema liefde? Leg je antwoord uit met een voorbeeld.

d Denk na over jouw leeservaring. Gebruik de theorie Leeservaring beschrijven. Kies telkens een van de drie verhalen die je gelezen hebt en vul de zin aan.

1 Het verhaal maakt me het meest nieuwsgierig, want

2 Het verhaal past het best bij mij, want

3 Het verhaal raakt me het meest, want

THEORIE

Leeservaring beschrijven

Als je een verhaal leest, doet dat iets met je. Het verhaal raakt je bijvoorbeeld, je kunt goed meeleven met de hoofdpersoon of juist niet. Of je vindt het verhaal goed uitgewerkt of juist niet. Dit is je leeservaring

Beoordelingswoorden helpen je jouw leeservaring onder woorden te brengen. Je legt je keuze uit door argumenten of voorbeelden te geven bij de beoordelingswoorden.

'Dit verhaal vind ik ongeloofwaardig, omdat de hoofdpersoon veel grote problemen heeft die wel heel makkelijk worden opgelost.'

'Wat de hoofdpersoon in dit verhaal meemaakt, vind ik schokkend. Haar docent misbruikt zijn macht en zij kan daar helemaal niets tegen doen!'

Beoordelingswoorden kunnen verschillende dingen zeggen:

• Wat het verhaal met je doet.

Bijvoorbeeld: spannend, saai, griezelig, verwarrend, humoristisch.

• Hoe realistisch je een verhaal vindt.

Bijvoorbeeld: herkenbaar, leerzaam, slecht uitgewerkt, realistisch, ongeloofwaardig.

• Wat je van de boodschap of levensopvatting in het verhaal vindt

Bijvoorbeeld: schokkend, asociaal, netjes, bewonderingswaardig, goed.

Verhalen over liefde

8 Gedichten lezen

Lees de gedichten Trouw en Woord

a Bedenk een andere titel voor het gedicht Trouw

b Wat bedoelt de ik-persoon in Woord in de vierde strofe?

Leg de betekenis uit in je eigen woorden.

c De ik-persoon in Woord zegt: 'een woord is voor nu'.

Wat zou jij tegen deze persoon willen zeggen nu je deze opvatting leest?

TROUW

al mijn dacht denkt in jij en mijn was hangt aan jij mijn droom droomt steeds jou

maar jouw denkt denkt niet aan mij en jouw bent is niet van mij dus jouw droom droomt nooit van ik

slik stik

toch denkt mijn dag in jou want heel mijn ben hangt in jou! en mijn droom droomt alleen jou

Ingrid Prins

WOORD

Je woord was een tak. Zo een waarvan je denkt: die houdt, maar hij brak zodra ik er op stond.

Al dat ge-ik hou van jou, je bent me lief, de liefste van mijn leven ben jij, wat ben je mooi, ik heb nog nooit -, welterusten grote liefde, nooit ga ik, al mijn later is met jou.

Vlak voor je naar hem toe ging nog. 'Ik heb jou een miljoen keer zo lief. Alleen met jou wil ik wat ik alleen maar wou met jou.'

Ik zeg niet dat je loog maar een woord is voor nu, deze tel, en verder de sneeuw van vorig jaar, die windvlaag van vannacht, het gras dat ik vanmiddag heb gemaaid.

Kees Spiering

Trouw

1.2 Duik in verhalen

Woord

9 Gedicht beluisteren

Kijk en luister naar het gedicht Ze heeft één lijf

a Welke vraag stelt de dichter eigenlijk aan zijn geliefde?

b Welk personage uit de drie gelezen verhalen zou deze vraag ook kunnen stellen?

Leg uit waarom.

c Welk gedicht is het positiefst over liefde?

◯ Trouw

◯ Woord

◯ Ze heeft één lijf

Ervaringen uitwisselen

10 Verhalen en gedichten bespreken

Werk samen met twee klasgenoten of doe de opdracht klassikaal.

Gebruik de verhalen Dwarsloper, Lily en De dagen van de bluegrassliefde en de gedichten Trouw en Woord

Bespreek de verhalen en gedichten.

Je kunt deze vragen gebruiken:

1 Als je verliefd bent, kun je dat meteen laten merken of je kunt het nog even voor je houden. Welke voor- en nadelen hebben beide opties? Wat zou jij doen?

2 Deel je antwoorden op opdracht 9a en 9b. Wat spreekt jou meer aan: lezen over gevoelens die je zelf herkent of lezen over gevoelens die voor jou nieuw of onbekend zijn? Waarom?

3 Wat zou jouw advies zijn over eerlijkheid in relaties?

4 Wie geef jij de grootste kans om de oneerlijkheid op te lossen: Tessel, Lily of Tycho? Omschrijf kort wat je verwacht.

5 Welke schrijver schrijft het mooist over liefde?

6 Welke tijd vind jij uitdagender voor een liefdesverhaal: het verleden, zonder modern comfort, of de toekomst, te midden van klimaatrampen?

7 Kies bij elk van de drie gedichten een personage uit de verhalen bij wie het gedicht goed past. Leg uit welk verband je ziet.

Verhalen over liefde

Leestips

Wil je meer verhalen lezen over liefde? Bekijk deze tips.

Erna Sassen, Er is geen vorm waarin ik pas

Tessel is depressief. Ze denkt terug aan de afgelopen anderhalf jaar, waarin ze de regieassistente werd van P, een docent Nederlands van haar school. Steeds vaker ging ze met hem mee op pad om hem te helpen tijdens zijn cabaretvoorstellingen. Nu probeert ze te begrijpen wat er allemaal gebeurd is.

Splinter Chabot, Confettiregen

Naarmate hij ouder wordt ontdekt Wobie langzaam maar zeker dat hij anders is dan zijn broers, anders dan zijn meeste klasgenoten, anders dan wie hij dacht te zijn en wilde zijn. Langzaam sluipt er een grijze mist in zijn leven. Hij beschrijft zijn worsteling en zijn zoektocht.

John Green, Een weeffout in onze sterren

Hazel heeft kanker en is opgegeven, maar een nieuw medicijn houdt haar voorlopig in leven. Omdat haar moeder vindt dat ze depressief is, gaat ze naar een praatgroep met lotgenoten. Daar ontmoet ze Augustus Waters, genezen van botkanker. Hij wordt verliefd op haar, maar zij houdt hem op afstand. Want wie wil er nu een relatie met een tijdbom?

Jacqueline Woodson, Blijf zachtjes bij me

Jeremiah zit thuis goed in zijn vel. Maar nu gaat hij naar een chique middelbare school in Manhattan, waar zwarte tienerjongens nogal opvallen. Daarom is hij verbaasd als hij Ellie ontmoet. Zodra hun blikken elkaar kruisen weten ze dat ze bij elkaar horen – ondanks dat zij joods is en hij zwart. Waarom probeert de rest van de wereld hen dan uit elkaar te houden?

1.2 Duik in verhalen

1.3 Verhalen vertellen

Je leert:

LEERDOELEN

• je persoonlijke reactie op een verhaal onderzoeken door zelf verhalen te schrijven;

• het denken, voelen en handelen van personages evalueren.

Schrijven

11 Fanfictie

Lees de theorie Fanfictie

Fanfictie

THEORIE

Als een boek of film je erg aanspreekt, kun je zelf verder fantaseren en verhalen schrijven op basis van de personages en gebeurtenissen. Zo schrijf je fanfictie (in het Engels fan fiction). Er zijn allerlei manieren om je eigen draai aan het verhaal te geven: je kiest bijvoorbeeld een bijfiguur als hoofdpersoon, bedenkt een ander verhaal rondom de hoofdpersoon, verandert de setting of de relaties tussen de personages of je geeft jezelf een rol in het verhaal. Fanfictie wordt vaak online gedeeld, bijvoorbeeld op Wattpad.com of Fanfiction.net.

Er is ook nog een ander soort fanfictie. Je bent fan van een artiest of band of een team en schrijft verhalen waarin jouw held of helden een rol spelen.

Naast fanfictie is er ook fanart, beeldende kunst naar aanleiding van bestaande verhalen.

Op een stille zomeravond op Zweinstein, weg van de drukte van het kasteel, zit Draco Malfidus over het Grote Meer te turen. Hij heeft veel om over na te denken.

Plotseling hoort hij zachte voetstappen achter zich. 'Je kunt de boodschap van de sterren beter horen als je je ogen dicht hebt, Draco.'

Zucht, Loena Leeflang en haar vage gebrabbel, net wat hij nu níét nodig heeft. Hij draait zich om en kijkt haar aan, een snedige en onplezierige opmerking al op zijn lippen, vast van plan haar zo snel mogelijk rechtsomkeert te doen maken.

En dan … misschien is het het maanlicht, of misschien komt het door alle wanhopige gevoelens in zijn hart, maar als zijn ogen de hare vinden klikt er iets: is Loena met haar zachte vriendelijkheid misschien toch precies wat hij nu wél nodig heeft?

a Denk aan je favoriete film, serie of boek van dit moment. Zoek op internet of hier fanfictie of fanart bij is gemaakt.

1 Verhalen over liefde

b Bedenk welke fanfictie jij bij je favoriete film, serie of boek zou schrijven. Noteer je idee in enkele zinnen. Beschrijf wie de hoofdpersoon wordt en wat je zou veranderen of toevoegen aan het originele verhaal.

12 Schrijven bij verhalen

Gebruik de theorie Dialogen schrijven

Dialogen schrijven

THEORIE

Gesprekken tussen personages, dialogen, vormen een belangrijk deel van een verhaal. Dialogen worden beter als je let op zowel de inhoud als de opmaak.

Zo schrijf je sterke dialogen:

• Een goede opmaak maakt duidelijk wie wat zegt.

• Gebruik niet te vaak aanwijzingen zoals 'zei hij' of 'zeg ik'. Vul in plaats daarvan de dialoog aan met gedachten of handelingen.

• In het echte leven bestaan gesprekken voor een deel uit standaardzinnetjes, zoals begroetingen. In fictie laat je die meestal weg. Geef alleen het deel van het gesprek weer dat er echt toe doet.

Ik deed de deur open. Daar stond Hassan, de regen drupte uit zijn haar.

'Ik kom even kijken hoe het met je gaat,' zei hij.

'Het gaat prima! Sorry, ik kan je niet binnenlaten.' Ik voelde mijn wangen rood worden van schaamte. Wat was ik toch een hufter.

'Oké.' Hassan trok zijn schouders nog wat hoger op. 'Nou, dan ga ik maar weer...'

Ik keek hoe hij zich omdraaide en deed de deur dicht.

a Gebruik het verhaal Lily

Bedenk fanfictie waarin dit verhaal als volgt verdergaat: Samuel herkent Lily. Hij loopt naar haar toe. Bedenk wat er gebeurt en wat er gezegd wordt.

• Schrijf het gesprek dat Lily heeft met Samuel.

• Gebruik het hij-/zij-vertelperspectief, Lily is de verteller.

b Vergelijk je tekst met de aanwijzingen in de theorie.

Verbeter de inhoud van je tekst.

1.3 Verhalen vertellen

c Gebruik het verhaal De dagen van de bluegrassliefde Het verhaal gaat verder in jouw fanfictie: de volgende dag maken Tycho en Oliver samen het ontbijt klaar.

• Schrijf een korte scène over het gesprek tussen Tycho en Oliver.

• Gebruik het ik-vertelperspectief, Oliver is de ik-persoon.

• Denk eerst na over de volgende vragen:

a Valt Oliver wel of niet op jongens?

b Is Oliver wel of niet verliefd op Tycho?

c Houdt Tycho het vol om niets aan Oliver te vertellen?

d Wat merkt Oliver aan Tycho?

e Hoe reageert Oliver?

d Wissel de twee stukjes fanfictie uit in een tweetal. Geef elkaar feedback. Let daarbij op de punten bij vraag e. Gebruik de feedback om je teksten te verbeteren.

e Hoe ging het schrijven van de verhalen?

• Ik schrijf op een creatieve manier een eigen verhaal op basis van een bestaand verhaal.

• Het verhaal voelt echt en raakt de lezer. ◯

• Ik pas het vertelperspectief juist toe.

• Ik schrijf goede dialogen.

Vertellen

13 Dialogen spelen

Werk in een groep van drie.

a Bekijk jullie dialogen uit opdracht 9a en 9c. Kies de beste twee teksten.

b Verdeel in de groep de rollen: Lily-Samuel-verteller en/of Oliver-Tycho-verteller. Oefen de dialogen.

Vertel zoveel mogelijk uit het hoofd.

c Speel de dialogen voor de klas of voor een andere groep na.

◯ ◯ ◯ ◯

◯ ◯ ◯

◯

◯ ◯ ◯ ◯

liefde

Verhalen over

1.4 Over verhalen en poëzie

LEERDOELEN

Je leert:

• uitleggen hoe realistisch een verhaal is;

• nadenken over hoe in onze maatschappij gedacht wordt over liefde en relaties;

• beeldspraak herkennen en benoemen;

• stijlfiguren herkennen en benoemen.

Verhalen

14 Verhaal herkennen

Bekijk het fragment Goed eten is samen eten

a Vind je dit reclame?

Leg je antwoord uit.

b Lees de theorie Verhalen

Beantwoord nog een keer de vraag of het fragment dat je zag reclame is.

THEORIE

Verhalen

Verhalen, of ze nu verzonnen of waargebeurd zijn, laten je dingen voelen en beleven.

Verhalen raken je en kunnen je daardoor aanzetten tot actie. Deze eigenschap van verhalen wordt op veel plaatsen ingezet, bijvoorbeeld in het nieuws, in de politiek, in onderwijs en in reclame.

Een verhaal heeft deze kenmerken:

• Er zijn personages met wie je kunt meeleven.

• Er is een aanleiding die iets in beweging brengt: een probleem moet worden opgelost of een doel moet worden bereikt.

• Er is een volgorde van gebeurtenissen, met oorzaak en gevolg, een begin en een eind.

1.4 Over verhalen en poëzie

15 Verhaal lezen

a Bekijk het omslag en lees de flaptekst van Izzy + Tristan

Noem drie dingen die duidelijk maken dat het hier gaat om een verhaal.

Gebruik in je antwoord begrippen uit de theorie Verhalen

b Lees het verhaal Izzy & Tristan

Welke zinnen in het verhaal maken dat je met Tristan kunt meevoelen?

Neem minimaal twee zinnen over.

c Wat is in het verhaal de aanleiding die de gebeurtenissen op gang brengt?

d Gebruik de theorie Meer of minder realistisch

Wat vind je het minst realistisch aan dit verhaal?

1 Verhalen over liefde

THEORIE

Meer of minder realistisch

Een verzonnen verhaal kan lijken op de werkelijkheid, dan is het realistisch. Gebeuren er dingen die ongeloofwaardig zijn of die in werkelijkheid niet mogelijk zijn, dan is het verhaal niet-realistisch. Hoe realistisch je een verhaal vindt, laat je zien door het ergens op de realismelijn te zetten.

helemaal niet realistisch een beetje realistisch heel realistisch

e Hoe zal dit verhaal verdergaan?

Noteer in enkele zinnen je vermoedens.

IZZY & TRISTAN

Tristan is een talentvolle zwarte schaker. Zijn neef en beste vriend Marcus laat hem schaken voor geld. Marcus denkt dat Hull, een nieuwe buurtbewoner die wit, rijk en nerdy is, op de zwarte jongens neerkijkt. Om Hull een lesje te leren moet Tristan een partij tegen hem schaken. Hull verliest, krijgt een driftbui en trekt een mes, maar Marcus werkt hem tegen de grond. Tristan rent weg en bezeert zijn enkel. Hij wordt geholpen door Izzy, de zus van Hull.

Ik geef me over. Dat zijn de woorden die ik vanochtend maar niet van me af kan zetten, die ik, of ik wil of niet, maar in mezelf blijf herhalen.

Misschien wist ik het toen ze aanbood me te helpen, toen haar lieve stem als een slok koele limonade door me heen stroomde. Misschien wist ik het toen ik haar mooie gezicht zag, verlicht door de ondergaande zon, toen ik verdronk in haar meelevende blik. Of misschien wist ik het toen ik doorkreeg dat ze Hulls zusje was, toen tot me doordrong dat het typisch iets voor het lot was om me zo'n rotstreek te leveren. Hoe dan ook, inmiddels weet ik het zeker: ik ben machteloos. Mijn eigen noodlot heeft me schaakmat gezet. Ik geef me over.

Het is de laatste dag voor de school weer begint, en ik overweeg de rest van de ochtend diep onder mijn dekbed te kruipen en me voor de wereld te verstoppen, maar kort nadat ik mijn ogen open heb gedaan klinkt er een felle roffel op de deur. Tante Patrice vóélt het als ik wakker ben; dat ruikt ze, als een draak.

'Tristan, ik moet met je praten,' zegt ze, en er klinkt iets van scherpe irritatie in haar stem. 'Kom naar de keuken, alsjeblieft.'

Mijn brein is zo gekapseisd door de ontmoeting met Izzy dat ik het grotere geheel bijna was vergeten: de schaakpartij, de politie, dat ik Marcus aan zijn lot heb overgelaten. Ik spring uit bed en voel een pijnscheut door mijn enkel. Toch ziet hij er bij nadere inspectie een stuk beter uit dan gisteren. Ze heeft magische handen. Ik zet mijn gedachten zo goed mogelijk op een rijtje, probeer te bedenken hoe ik wat er gisteren is gebeurd aan tante Patrice kan opdissen, bereid me erop voor de strijd aan te gaan met de draak. Ze zit met

5 10 15 20 25

1.4 Over verhalen en poëzie

haar armen over elkaar op een keukenkruk op me te wachten. Ik doe mijn best niet te hinken.

'Was jij bij die vechtpartij betrokken?' snauwt ze nog voor ik goed en wel in de keuken ben.

'Niet echt,' mompel ik. 'En Marcus kon er niks aan doen, dat zweer ik.'

'Natuurlijk niet,' zegt Patrice. 'De problemen weten Marcus altijd te vinden, maar hij heeft er nooit iets mee te maken. Ga door. Vertel me precies wat er is gebeurd.'

Dus ik geef haar een versie van de gebeurtenissen waaruit ik enkele details weglaat, zoals het feit dat Marcus geld op de partij had ingezet, want dat vindt ze nooit goed, en de beschrijving hoe dat mes eruitzag, want daar wordt ze maar ongerust van. 'En toen de politie eraan kwam bleef Marcus maar roepen dat ik weg moest rennen en ik denk dat ik in paniek raakte, want dat heb ik gedaan. Maar ik lieg niet: hij is niet met vechten begonnen.' En dat was de waarheid, min of meer, als je buiten beschouwing liet dat Marcus oorspronkelijk was begonnen Hull te jennen.

Patrice schudt haar hoofd en ze tuit haar lippen zo stijf dat ze een lippenstiftkleurig vlekje op haar gezicht worden. 'Eerlijk, Tristan, ik verwachtte meer van je toen je bij me kwam wonen. "Tristan is bijzonder." Dat zei ik steeds tegen alle mensen die me voor gek verklaarden omdat ik jou hierheen haalde. En nu trek je zo ongeveer dag en nacht met Marcus op en je sluipt rond als een ordinaire crimineel. Denk je dat ik niet weet hoe marihuana ruikt? En nu de politie. Tegenwoordig zeggen diezelfde mensen: "O, hij is maar een doodgewone tiener." Maar dat is precies het tegenovergestelde van wat ik in je zag.'

Haar woorden schroeien me. Toch is het niet de eerste keer dat ik Patrice kwaad meemaak, en ik kan zien dat veel van wat ze zegt alleen maar komt doordat ze van streek is. Zodra ze gekalmeerd is beseft ze wel dat er eigenlijk niet veel aan de hand is. Er is niemand dood, er is niemand gewond. Je kunt er altijd op rekenen dat Patrice praktisch is.

'En dan heb ik het er nog niet eens over dat je Marcus in de steek hebt gelaten toen hij werd gearresteerd. Als er problemen waren had ik dat van jou moeten horen.'

'Gearresteerd?' Er installeert zich een dikke brok schuldgevoel in mijn keel.

'Ik had gisteravond een kaartavondje bij Ramona, en midden in het spel krijgt Cherry een telefoontje.' Cherry is Marcus' moeder. 'Je had haar gezicht moeten zien toen ze hoorde dat ze Marcus op het politiebureau moest komen ophalen.' Ze maakt een afkeurend klakkend geluidje met haar tong. 'En ik was zo ongerust over jou, omdat ik wist dat het niet anders kon of jij was bij hem, en dan kom ik thuis en kijk nou eens, daar lig jij, al diep in slaap.' Dat klopt; toen ik thuiskwam was ik zo bekaf van de pijn in mijn enkel en de ontmoeting met Izzy dat ik me op mijn bed liet vallen en meteen in slaap viel.

'Ik moet naar Marcus,' zeg ik. Als Patrice vragend één wenkbrauw optrekt voeg ik er snel aan toe: 'Het spijt me dat ik je ongerust heb gemaakt. Ik dacht niet dat Marcus in de problemen zou komen. Eerlijk waar, dat had niet mogen gebeuren, want hij had niks verkeerds gedaan.' In elk geval niks verkeerders dan elke andere dag van zijn leven, ga ik in gedachten door.

'Ik vind dat jij Marcus dit weekend wel genoeg hebt gezien,' zegt tante Patrice, die eindelijk haar armen niet meer zo streng over elkaar houdt. 'Ik vind dat jij vandaag maar moet thuisblijven om te zorgen dat je er klaar voor bent om morgen weer naar school te gaan.' Aan de manier waarop ze dat zegt hoor ik wel dat het meer dan een suggestie is.

'Hebben ze hem ergens van beschuldigd?' vraag ik.

'Dat heb ik nog niet gehoord,' zegt Patrice, maar ze is al opgestaan en begint aan de afwas, om duidelijk te maken dat het gesprek is afgelopen.

Terug in mijn kamer haal ik mijn telefoon uit mijn tas en bel Marcus. Vreemd, ik bel hem eigenlijk haast nooit; ik zie hem zowat elke dag, dus dat is niet nodig. Net als ik denk dat hij niet zal opnemen antwoordt hij.

30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 1 Verhalen over liefde

'Hoe gaat-ie, T.?' vraagt hij, en zodra ik hem mijn naam hoor zeggen voel ik de opluchting door me heen slaan.

'Gewoon,' zeg ik. 'Hoor 's, Patrice vertelde dat de politie je gisteren goed te pakken heeft gehad, en het spijt me, ik had in de buurt moeten blijven om zeker te weten dat jij oké was.'

'Neu,' zegt hij grinnikend. 'Jij bent mijn paradepaardje. Van jou moeten ze afblijven.'

'Worden jullie gerechtelijk vervolgd?'

'Nee. Behalve Hector misschien, omdat die negentien is. Reken maar dat ze het niet aandurven Hull te vervolgen. Je had zijn ouders moeten zien, gisteren op het politiebureau, handenwringend van paniek.' Ik besef dat hij het over Izzy's ouders heeft en voel me opeens even misselijk. 'Maar goed, neem maar van mij aan dat ik die kleine weirdo niet laat vergeten hoe hij mij in de problemen heeft gebracht. En shit, ik kreeg ook nog honderd dollar van hem.'

'Hoor 's, als hij de overwinning betwist kan ik nog wel een keer tegen hem spelen…' Als ik dacht dat ik daarmee de vrede kon bewaren zou ik me meteen gewonnen geven.

'Hoeft niet, T.'

'Oké,' zeg ik. En dan, alsof ik ineens een aanval van het Tourette-syndroom krijg, gooi ik eruit: 'Hij heeft een zusje. Hull, bedoel ik.' Waarom zeg ik dat in vredesnaam? Omdat ze al die tijd dat ik met Patrice praatte en nu met Marcus in mijn hoofd zat en zich naar voren drong. En ergens wil ik ook dat Marcus weet dat alles – noord, zuid, gigantische tektonische platen – voor mij is verschoven.

'Huh,' zegt Marcus, en er klinkt iets berekenends in zijn stem waardoor ik wens dat ik mijn mond had gehouden. 'Hoe ziet ze d'ruit? Is ze hot?'

'Wel oké,' zeg ik. Er klinkt een of ander geluid op de achtergrond, en omdat ik er toch al naar snak van onderwerp te veranderen, vraag ik: 'Waar ben je nu?'

'Bij de TipTop. Zin om ook hierheen te komen?' Natuurlijk heeft Marcus geen huisarrest, zoals ik. Dat is zijn stijl niet.

'Ik denk niet dat dat gaat. Patrice is vandaag op het oorlogspad.'

'Oké. Dan zie ik je later wel, T.' En hij hangt op voor ik afscheid kan nemen.

Als tante Patrice boos op me is voel ik altijd de vage en vermoedelijk onredelijke angst dat ze me bij de eerste de beste gelegenheid regelrecht terug naar Atlanta zal sturen, dus ik stel mijn geluk niet op de proef door bij Izzy's huis te gaan rondhangen en als een smoorverliefd hondje voor haar deur te gaan zitten hijgen, maar blijf de hele middag rustig op mijn kamer. Al weerhoudt dat me er niet van mijn laptop te pakken, die mijn vader me vorig jaar met Kerstmis heeft gestuurd, en te proberen meer over haar te weten te komen. Afgezien van een paar prijzen voor exacte vakken, vermeld op de website van haar oude school, staat er niet veel online. Wees stil, mijn nerd-minnende hart. Ik probeer haar profiel te vinden op Facebook, Insta of Snapchat, alle gebruikelijke socialemediaverzamelplaatsen, maar eerst zonder enig resultaat. Hull is veel makkelijker op te sporen (hij heeft een eigen YouTube-kanaal over politieke wetenschap, al heeft hij er al een poosje niets op gepost) en eindelijk puzzel ik, door zijn Facebook-pagina uit te pluizen, uit dat ze er onder haar volledige naam staat, Iseult*. Ik klap de laptop dicht en herhaal die naam een paar keer in mezelf: Iseult, Iseult, Iseult, als de blaadjes van een roos die zich openvouwt.

* Iseult – deze Ierse naam spreek je in het Engels uit als iesol. De naam komt uit een Middeleeuwse legende die we in het Nederlands kennen als Tristan en Isolde

Shannon Dunlap, Izzy & Tristan, Amsterdam: Luitingh-Sijthoff, 2019

80 85 90 95 100 105 110 115 120

1.4 Over verhalen en poëzie

16 Personages en hun relaties

Gebruik het verhaal Izzy & Tristan. Gebruik de theorie Levensechte personages

THEORIE

Levensechte personages

Een belangrijke taak van een schrijver van verhalen is personages zo 'tot leven te wekken' dat ze echt lijken: levensechte personages. Bij een hoofdpersoon gebeurt dat het uitgebreidst, maar ook bij bijfiguren is het belangrijk.

Een beschrijving van een personage bestaat uit verschillende onderdelen.

• uiterlijk (lichaam, gezicht, haar en kleding, maar ook houding, uitdrukkingen en gebaren)

• karaktereigenschappen (meestal niet direct genoemd, maar blijkend uit al het andere)

• kenmerken (waaronder leeftijd, geslacht, stem, gezondheid, sociale status, nationaliteit, gewoontes, talenten)

• voelen, spreken, denken en handelen

• relaties met andere personages

• ontwikkeling in de loop van het verhaal (verandering in denken, voelen of doen door gebeurtenissen)

a Noteer de eigenschappen, kenmerken of uiterlijkheden die je te weten bent gekomen van Tristan, Izzy en Marcus.

b Wie vind je het meest levensecht beschreven, Tristan of tante Patrice? Verklaar waardoor dat komt door voorbeelden te geven.

c Tristan zegt: 'Hoe dan ook, inmiddels weet ik het zeker: ik ben machteloos. Mijn eigen noodlot heeft me schaakmat gezet. Ik geef me over.' (regel 13-15)

Ben je het eens met Tristan dat je machteloos bent als je heel erg verliefd bent?

Leg je antwoord uit.

d Beschrijf de relatie tussen Tristan en Marcus.

liefde

Verhalen over

1.4 Over verhalen en poëzie

e Bedenk voor zowel Tristan als Marcus hoe zij zich in de loop van het verhaal zullen ontwikkelen.

f Wat vind je van de aandacht voor zwart en wit in het verhaal?

Leg je antwoord uit met een argument.

17 Beeldspraak in een verhaal

Gebruik het verhaal Izzy & Tristan. Gebruik de theorie Beeldspraak

Beeldspraak

THEORIE

Als je beeldspraak gebruikt, bedoel je niet letterlijk wat je zegt, maar figuurlijk. Er zijn verschillende soorten beeldspraak.

beeldspraak uitleg

voorbeeld vergelijking met als Je vergelijkt twee dingen met elkaar, verbonden door het woord als. In plaats van als zijn ook andere woorden mogelijk: zoals, alsof, net als en net

vergelijking zonder als

Je vergelijkt twee dingen met elkaar, maar een verbindingswoord ontbreekt.

metafoor Je noemt iets wat lijkt op datgene wat je eigenlijk bedoelt, maar wat je niet noemt. Er is een overeenkomst tussen de twee.

a Welke vorm van beeldspraak herken je in de zin?

Gedachten zoefden rond als papieren vliegtuigjes; zo'n beetje iedereen die ik wilde vergeten, was aanwezig en het werd met de seconde rumoeriger …

[Uit: Sam Hepburn, Een slag in het donker]

Ze droeg een lichtgroene jurk met witgele bloemetjes. Een weiland met madeliefjes.

[Uit: Koos Meinderts, De zee zien]

Ik probeerde langs de zenders in mijn hoofd te zappen, maar het akelige tafereel dat Nina net had beschreven, legde het hele netwerk plat.

[Uit: Sam Hepburn, Een slag in het donker]

1 Dat ruikte ze, als een draak.

2 Patrice schudt haar hoofd en ze tuit haar lippen zo stijf dat ze een lippenstiftkleurig vlekje op haar gezicht worden.

3 En nu trek je zo ongeveer dag en nacht met Marcus op en je sluipt rond als een ordinaire crimineel.

4 Jij bent mijn paradepaardje.

5 En dan, alsof ik ineens een aanval van het Tourettesyndroom krijg, ...

vergelijking met als vergelijking zonder als

◯ ◯

b Neem uit het verhaal nog twee vergelijkingen met of zonder 'als' over.

c De metafoor is een andere vorm van beeldspraak. In het verhaal staat bijvoorbeeld deze metafoor: 'Mijn eigen noodlot heeft me schaakmat gezet.' (regel 14)

Het beeld dat de schrijver gebruikt, is een schaakwedstrijd tegen het noodlot. Dat wordt vergeleken met het leven met z'n goede en slechte gebeurtenissen. Dat laatste wordt niet genoemd. In regel 19 lees je deze vergelijking met als: '...dat ruikt ze, als een draak.' De schrijver breidt deze vergelijking later uit tot een metafoor.

Citeer het deel van de zin waarin die metafoor staat.

Leg ook uit waar het beeld mee wordt vergeleken.

d In regel 22 staat: 'Mijn brein is gekapseisd...' Wat betekent deze metafoor?

e In regel 97-98 staat deze metafoor: 'En ergens wil ik ook dat Marcus weet dat alles – noord, zuid, gigantische tektonische platen – voor mij is verschoven.'

Herschrijf deze zin, maar dan zonder beeldspraak.

f Waardeer jij dit verhaal meer doordat er veel beeldspraak in voorkomt?

Leg je antwoord uit.

1 Verhalen over liefde

1.4

Poëzie

18 Beeldspraak en stijlfiguren

Gebruik het gedicht Woord (paragraaf 1.2). Gebruik de theorie Beeldspraak en Stijlfiguren

THEORIE

Stijlfiguren

Schrijvers en sprekers maken hun teksten vaak mooier door iets op een bijzondere manier te zeggen. Ze maken gebruik van stijlfiguren

Stijlfiguren kun je tegenkomen in verhalen, films, reclames, speeches en artikelen. Ze kunnen je tekst versterken of levendiger maken.

Enkele stijlfiguren zijn:

stijlfiguur uitleg

voorbeelden herhaling Je herhaalt woorden of zinnen of je zegt meerdere keren hetzelfde, maar telkens net iets anders.

opsomming

Je zet een aantal dingen op een rij of noemt ze na elkaar op.

tegenstelling Je zet dingen tegenover elkaar, waardoor de verschillen opvallen.

overdrijving (hyperbool)

Je maakt iets erger of groter dan het in werkelijkheid is.

ironie Je beschrijft iets op een beetje spottende manier, die niet kwetsend bedoeld is. Vaak zeg je het tegengestelde van wat er bedoeld wordt.

sarcasme

Harde, bijtende spot die verder gaat dan ironie.

eufemisme Je vervangt een directe, duidelijke omschrijving door een verzachtende, meer verhullende omschrijving, die niet spottend bedoeld is.

understatement Het tegenovergestelde van overdrijving: je zwakt iets af, terwijl het in werkelijkheid veel erger of groter is. Dit heeft een spottend effect.

In zijn beroemde speech begint Martin Luther King acht zinnen op rij met 'I have a dream …'

'Dit werkstuk heeft ons bloed, zweet en tranen gekost.'

'Het brood is oud, maar m'n schoenen zijn vers.' [Uit: De Jeugd van Tegenwoordig, ’t Gaat te fur]

'Als mijn ouders me betrappen, krijg ik tachtig jaar huisarrest!'

'Dat is een lieverdje.'

Een leerling zegt tegen een docent die na lange tijd van ziekte weer op school is: ‘En, hoe was uw vakantie?’

'Aan de manier waarop ze dat zegt hoor ik wel dat het meer dan een suggestie is.'

[Uit: Shannon Dunlap, Izzy + Tristan]

'Je hebt een paar foutjes gemaakt in je toets, ik kon er niet meer van maken dan een twee.'

a Welke vorm van beeldspraak gebruikt de dichter in versregel 1?

◯ metafoor

◯ vergelijking met als

◯ vergelijking zonder als

Over verhalen en poëzie

b Lees versregel 2 tot en met 4.

Leg uit waarom deze versregels een metafoor zijn.

c Welke twee stijlfiguren gebruikt de dichter in de tweede strofe?

□ eufemisme

□ hyperbool

□ ironie

□ opsomming

□ understatement

d In de vierde strofe maakt de dichter gebruik van een opsomming.

In welke regels?

In versregel , versregel en versregel

e ''k heb jou een miljoen keer zo lief...' (versregel 12) Welke stijlfiguur herken je in deze versregel?

◯ eufemisme

◯ hyperbool

◯ ironie

◯ opsomming

◯ understatement

f 'Ik zeg niet dat je loog / maar een woord is voor nu' Waarom zijn deze versregels een eufemisme?

Citeer een andere versregel om je antwoord te onderbouwen.

g Met welke vorm van beeldspraak eindigt het gedicht?

◯ metafoor

◯ vergelijking met als

◯ vergelijking zonder als

liefde

Verhalen over

1.5 Eindopdracht

LEERDOELEN

• Je past je taalvaardigheden en persoonlijke vaardigheden toe in een eindopdracht.

Fanfictie schrijven

Inleiding

Je leest een boek over liefde en schrijft daar fanfictie bij. Bekijk het beoordelingsmodel.

Beoordelingsmodel

Houd bij het schrijven van het verhaal rekening met deze punten:

Inhoud van het verhaal

1 Je verhaal is geïnspireerd door het gelezen boek, en met name door de gekozen scène en het daarbij passende gevoel en het tegendeel daarvan.

2 In het verhaal beschrijf je de tegenovergestelde emotie bij het gekozen gevoel. Deze emotie noem je niet met zoveel woorden, maar laat je blijken uit gedachten, woorden en handelingen van de personages.

3 In de dialogen staan zo weinig mogelijk standaardzinnen of overbodige zinnen.

4 Het verhaal telt ongeveer 400 woorden.

5 Het verhaal heeft hetzelfde vertelperspectief als het origineel.

Opmaak

Je houdt je aan de regels voor de opmaak van een dialoog.

Boek lezen

Kies een boek waarin liefde een van de thema's is. Het mag gaan om romantische liefde, maar ook om liefde tussen vrienden, broers en zussen of (groot)ouders en kinderen.

Lees het boek.

Scène kiezen

Kies uit het boek een scène die je aanspreekt.

a De scène past bij een van de volgende situaties en gevoelens:

• onmogelijke liefde – boosheid, frustratie, verdriet

• liefde met een happy end – blijdschap, geluk

• verboden liefde – angst, geheimzinnigheid

• onwaarschijnlijke liefde – ongeloof, blijdschap

• verloren liefde – verdriet, rouw, boosheid

• stille liefde – verlegenheid, schaamte, angst

b Ga na welk gevoel bij de situatie past. Noteer kort waarom deze scène je aanspreekt en leg je keuze voor het gevoel uit.

1.5 Eindopdracht

c Kies een gevoel dat het tegenovergestelde is van de emotie die je herkent in de gekozen scène.

Nieuwe scène schrijven

Schrijf een nieuwe scène bij het verhaal.

Houd bij het schrijven rekening met de volgende punten:

• Je mag een andere hoofdpersoon kiezen dan in het oorspronkelijke verhaal.

• In het verhaal komt de tegenovergestelde emotie naar voren. Noem de emotie niet, maar laat deze blijken uit de gedachten, woorden en handelingen van de personages.

• In het verhaal komt minimaal een dialoog voor.

• Volg de regels voor de opmaak van een verhaal.

• Je verhaal telt ongeveer 400 woorden.

Verhaal bespreken

Wissel je verhaal uit met een klasgenoot.

Bespreek de verhalen.

a Welk gevoel herkent de klasgenoot in het verhaal?

b Hoe sterk zijn de dialogen?

c Raakt het verhaal?

d Onderstreep in je verhaal de zinnen die de klasgenoot de beste vindt.

Eindopdracht evalueren

a Hoe ging de eindopdracht?

• Mijn verhaal voelt echt en raakt de lezer.

• Ik schrijf op een creatieve manier een eigen verhaal op basis van een bestaand verhaal.

• Ik pas het vertelperspectief juist toe.

• Ik schrijf goede dialogen.

• Ik laat gevoelens van personages blijken uit gedachten, woorden en handelingen.

b Je hebt een boek gelezen waarin liefde een van de thema's was.

Welke wijsheid uit het verhaal is bruikbaar voor jou in je eigen situatie?

c Zou je vaker fanfictie willen schrijven?

Waarom wel of niet?

◯ ◯ ◯

◯

◯ ◯ ◯ ◯

Verhalen over liefde

1.6 Terugblik

• Je kijkt terug op je werk.

Wat neem ik mee?

LEERDOELEN

a In dit hoofdstuk heb je meegeleefd met mensen in verhalen. Je hebt ontdekt dat dat verhalen anders maakt dan feitelijke teksten; verhalen doen iets met je. Je hebt geleerd hoe je het vertelperspectief moet toepassen in een verhaal.

Kijk nu terug op het hoofdstuk.

Heb je de leerdoelen van dit hoofdstuk bereikt?

• Ik kan me uiten over diversiteit en andere culturen.

• Ik kan nadenken over hoe in onze maatschappij gedacht wordt over liefde en relaties.

• Ik kan uitleggen hoe herkenbaar een verhaal voor mij is.

• Ik kan uitleggen hoe realistisch een verhaal is.

• Ik kan het denken, voelen en handelen van personages evalueren.

• Ik kan uitleggen wat een verhaal met me doet.

• Ik kan relaties tussen personages beschrijven.

• Ik kan een persoonlijke reactie op een verhaal onderzoeken door zelf verhalen te schrijven.

• Ik kan beeldspraak herkennen en benoemen.

• Ik kan stijlfiguren herkennen en benoemen.

b Door het lezen van liefdesverhalen kun je verkennen wat jij belangrijk vindt in de liefde en welke keuzes je zelf wilt maken in relaties.

Aan welk verhaal uit dit hoofdstuk heb jij het meest gehad?

Leg je keuze uit.

c 'Leren over schrijftechnieken helpt je om betere verhalen te schrijven en dat vergroot je plezier in het schrijven van verhalen.'

Ben je het met deze stelling eens?

Leg je antwoord uit.

◯ ◯ ◯ ◯

1.6 Terugblik

2

Taalverzorging 1

Inleiding

Bij taalverzorging ontdek je van alles over taal. In dit hoofdstuk leer je met welke woordsoorten en zinsdelen je zinnen kunt opbouwen, zodat je dit op de juiste manier in een tekst kunt toepassen.

Om je boodschap zo goed mogelijk te kunnen overbrengen, oefen je met de regels van spelling en het formuleren van goede zinnen. Ook leer je over de verschillende betekenissen van woorden en kom je meer te weten over de geschiedenis van het Nederlands.

2.1 Grammatica

Je leert:

LEERDOELEN

• deze woordsoorten en zinsdelen herkennen en benoemen (herhaling):

• naamwoordelijk gezegde;

• zelfstandig werkwoord;

• hulpwerkwoord;

• koppelwerkwoord;

• een bouwplan van een zin herkennen en gebruiken (herhaling);

• een zin in zinsdelen verdelen (herhaling);

• zinsdelen benoemen (herhaling).

Woordsoorten

1 Hulpwerkwoord, zelfstandig werkwoord en koppelwerkwoord herkennen

In de volgende zinnen is 'blijven' steeds een ander soort werkwoord.

In welke zin is 'blijven' een hulpwerkwoord, in welke zin een zelfstandig werkwoord en in welke zin een koppelwerkwoord?

Bespreek samen de zinnen en onderbouw jullie antwoorden.

1 Bibi is een speelse hond, maar ze blijft altijd bij ons in de buurt.

2 Ondanks alle maatregelen blijft pesten op onze school een lastig probleem.

3 Mijn zusje blijft maar zeuren om een nieuwe mobiele telefoon, maar ze is pas zes.

2 Werkwoorden benoemen

Lees de theorie Zelfstandig werkwoord en hulpwerkwoord, Koppelwerkwoord en Hulpwerkwoord en koppelwerkwoord

Markeer en benoem de werkwoorden in de zinnen.

Kies uit: hulpwerkwoord (hww) — koppelwerkwoord (kww) — zelfstandig werkwoord (zww)

1 Hind schijnt gisteren al naar Marrakesh te zijn vertrokken.

2 Na vijf nederlagen zal de club misschien eindelijk weer eens winnen.

3 Ik ben verbaasd over de vele klachten met betrekking tot de wc's.

4 Kamiel is gisteren langer op school gebleven vanwege de kennismaking met de toneelclub.

5 Het schoonmaken van de muren van het fietsenhok zal een hele klus worden met al die graffiti.

2.1 Grammatica

6 De hele klas is in opstand gekomen tegen de veel te moeilijke toets.

7 Door die donkere ramen lijkt onze school altijd gesloten te zijn.

8 Door de vele files onderweg zijn we gisteravond pas laat van vakantie teruggekomen.

THEORIE

Zelfstandig werkwoord en hulpwerkwoord

Een werkwoord kan voorkomen als persoonsvorm, voltooid deelwoord en infinitief. Je kunt werkwoorden ook indelen naar soort. Er zijn verschillende soorten werkwoorden.

• Het zelfstandig werkwoord (zww). Dit is het werkwoord dat de handeling aangeeft in de zin.

1 Kelly bestudeert de paragraaf aandachtig.

2 Kelly heeft de paragraaf aandachtig bestudeerd

3 Kelly zal de paragraaf aandachtig bestuderen

De werkwoordsvormen bestudeert, bestudeerd en bestuderen geven de handeling aan. Het zijn zelfstandige werkwoorden. Je ziet dat de vorm elke keer anders is: persoonsvorm, voltooid deelwoord en infinitief

• Het hulpwerkwoord (hww). Om het voltooid deelwoord en de infinitief te kunnen schrijven, is een hulpwerkwoord nodig als persoonsvorm. In het voorbeeld zijn dit heeft en zal

THEORIE

Koppelwerkwoord

Behalve het zelfstandig werkwoord en het hulpwerkwoord is er nog een werkwoordsoort: het koppelwerkwoord (kww).

• Het koppelwerkwoord 'koppelt' het onderwerp aan een toestand, functie of eigenschap. Het onderwerp geeft geen handeling aan (het doet niets), maar is iets.

• Er zijn negen werkwoorden die een koppelwerkwoord kunnen zijn: zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken en voorkomen

1 Oscar is een gezellig huisdier

2 Mijn ouders worden soms gek van mijn gedrag.

In zin 1 is Oscar het onderwerp. Het werkwoord is geeft geen handeling aan, maar het koppelt Oscar aan een gezellig huisdier. In zin 2 is Mijn ouders het onderwerp. Het werkwoord worden geeft geen handeling aan, maar het koppelt gek aan Mijn ouders

• Als het koppelwerkwoord het onderwerp koppelt aan een deel met een zelfstandig naamwoord, dan kun je het koppelwerkwoord meestal vervangen door een =-teken Oscar = een gezellig huisdier (zin 1).

• Als het koppelwerkwoord het onderwerp koppelt aan een deel met een bijvoeglijk naamwoord, dan kun je het bijvoeglijk naamwoord voor het zelfstandig naamwoord in het onderwerp plaatsen. Het woord noemt een eigenschap of kenmerk van het zelfstandig naamwoord. Het koppelwerkwoord kun je dan weglaten: 'Mijn gekke ouders' (zin 2).

2 Taalverzorging 1

THEORIE

Hulpwerkwoord en koppelwerkwoord

In een zin kunnen ook een hulpwerkwoord én een koppelwerkwoord voorkomen. Het koppelwerkwoord is dan een voltooid deelwoord of een infinitief.

1 Marco is twee maanden afwezig geweest. (is = hulpwerkwoord, geweest = koppelwerkwoord)

2 Zal hij nu voorlopig niet meer afwezig zijn? (zal = hulpwerkwoord, zijn = koppelwerkwoord)

De werkwoorden zijn, worden en blijven kunnen als koppelwerkwoord of als hulpwerkwoord worden gebruikt. De werkwoorden zijn en blijven kunnen ook als zelfstandig werkwoord worden gebruikt. Ze hebben dan de betekenis van 'zich ergens bevinden'.

Marco is afwezig. (is = koppelwerkwoord)

Marco is afwezig geweest. (is = hulpwerkwoord, geweest = koppelwerkwoord)

Marco is weer op school. (is = zelfstandig werkwoord)

De deur blijft tot het eind van de voorstelling dicht. (blijft = koppelwerkwoord)

De deur blijft tot het eind van de voorstelling gesloten. (blijft = hulpwerkwoord, gesloten = voltooid deelwoord)

De deur blijft op deze plaats. (blijft = zelfstandig werkwoord)

De afloop van het verhaal wordt steeds spannender. (wordt = koppelwerkwoord)

De afloop van het verhaal wordt verklapt. (wordt = hulpwerkwoord, verklapt = voltooid deelwoord)

Een koppelwerkwoord en een zelfstandig werkwoord kunnen nooit tegelijk in een zin voorkomen.

3 Werkwoorden gebruiken

a Maak zinnen met de volgende werkwoorden.

1 Maak een zin waarin 'zijn' een zelfstandig werkwoord is.

2 Maak een zin waarin 'worden' een hulpwerkwoord is.

3 Maak een zin waarin 'lijken' een koppelwerkwoord is.

b Ruil je zinnen met die van een klasgenoot. Bespreek samen de verschillen.

2.1 Grammatica

Zinsdelen

4 Basiszin herkennen en gebruiken

Lees de theorie Bouwplan van een zin

Bouwplan van een zin

THEORIE

Het bouwplan van een zin geeft aan uit hoeveel zinsdelen een zin bestaat. De betekenis van het werkwoord bepaalt hoeveel zinsdelen een zin minimaal heeft. Bij sommige werkwoorden weet je van tevoren dat je bepaalde zinsdelen moet toevoegen en andere zinsdelen mag toevoegen.

wassen wie? wat?

ander zinsdeel ander zinsdeel ander zinsdeel

Het bouwplan van het werkwoord wassen bestaat uit drie delen. Bij het werkwoord 'wassen' stel je altijd twee vragen (wie? en wat?). Je moet dus twee delen aan het werkwoord toevoegen. De basiszin bestaat uit drie delen. Je mag de zin langer maken door er delen aan toe te voegen.

Wie voert de handeling uit? Wat is de handeling? Wat (is nodig)? Hoe? Wanneer? Waar?

Jessica wast haar handen

Jessica wast haar handen met zeep voor het eten in de keuken

a Uit hoeveel delen bestaat het bouwplan van deze werkwoorden?

Zet de werkwoorden op de juiste plek in de tabel. betalen – meedelen – ontmoeten – repareren – uitvinden drie delen vier delen

2 Taalverzorging 1

b Gebruik de werkwoorden uit vraag a. Maak basiszinnen met de werkwoorden.

Verdeel de zinnen in zinsdelen.

5 Basiszin verklaren

Lees de zinnen.

1 Ersin onthoudt zijn afspraken.

2 Ik wilde jullie deze mop niet onthouden

Bestaan de twee basiszinnen uit evenveel delen?

Leg je antwoord uit.

6 Zinsdelen herkennen

Verdeel de zinnen met behulp van verticale strepen (|) in zinsdelen.

Noteer daaronder het vraagwoord dat bij het zinsdeel hoort. Niet elke zin heeft alle onderdelen.

Kies uit: handeling — hoe — wie — wat — wanneer — waar

1 In de trein zag ik gisteren de moeder van Jayda.

2 Ga jij elke dag om kwart voor acht naar school?

3 In Nijmegen lopen jaarlijks meer dan 40.000 wandelaars de Vierdaagse.

4 De leerlingen willen in mei op een camping in de buurt kamperen.

5 Volgend jaar gaat mijn broer een vakantie naar Thailand boeken.

2.1 Grammatica

7 Basiszinnen schrijven en uitbreiden

a Maak basiszinnen met de werkwoorden.

1 dichtvallen

2 neerzetten

3 reserveren

4 sporten

5 zien

b Gebruik de basiszinnen uit vraag a.

Breid de basiszinnen uit volgens de instructies.

1 Voeg 'hoe' toe.

2 Voeg 'waar' toe.

3 Voeg 'waar' en 'wanneer' toe.

4 Voeg 'hoe vaak' en 'waar' toe.

5 Voeg 'hoe vaak' en 'waar' toe.

8 Werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde Lees de zinnen.

1 Ons project is allang ingeleverd.

2 Ons project is heel mooi geworden.

Welke zin heeft een werkwoordelijk gezegde en welke zin heeft een naamwoordelijk gezegde?

Leg je antwoord uit.

2 Taalverzorging 1

9 Naamwoordelijk gezegde herkennen

Lees de theorie Naamwoordelijk gezegde

Naamwoordelijk gezegde

THEORIE

Als er een koppelwerkwoord in de zin staat, dan heeft de zin een naamwoordelijk gezegde (nwg). Een naamwoordelijk gezegde is een gezegde dat uit twee delen bestaat: een werkwoordelijk deel en een naamwoordelijk deel.

• een werkwoordelijk deel bevat een of meerdere werkwoordsvormen

In een zin met één werkwoordsvorm is dit de persoonsvorm. Dit werkwoord is dan een koppelwerkwoord. In een zin met meer werkwoordsvormen zijn dit het koppelwerkwoord en een voltooid deelwoord of infinitief. De persoonsvorm is dan een hulpwerkwoord en het voltooid deelwoord of de infinitief een koppelwerkwoord.

• een naamwoordelijk deel zegt iets over het onderwerp

Dit is het deel van de zin waaraan het onderwerp is gekoppeld.

1 Het verhaal is ongeloofwaardig.

2 Het verhaal is ongeloofwaardig geworden.

Werkwoordelijk deel

In zin 1 staat één werkwoordsvorm: is is = persoonsvorm, koppelwerkwoord is = werkwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde

In zin 2 staan twee werkwoordsvormen: is en geworden is = persoonsvorm, hulpwerkwoord; geworden = voltooid deelwoord, koppelwerkwoord is geworden = werkwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde

Naamwoordelijk deel

In zin 1 koppelt het koppelwerkwoord is de eigenschap ongeloofwaardig aan het onderwerp Het verhaal (het ongeloofwaardige verhaal). In zin 2 koppelt het koppelwerkwoord geworden de eigenschap ongeloofwaardig aan het onderwerp Het verhaal (het ongeloofwaardige verhaal).

ongeloofwaardig = naamwoordelijk deel van het naamwoordelijk gezegde

a In welke zinnen staat een naamwoordelijk gezegde?

□ Itidal is al sinds het begin van de middelbare school de beste van de klas in wiskunde.

□ De rivier dreigt morgen buiten haar oevers te treden als gevolg van de vele regen.

□ Het weggelopen meisje is vanochtend in goede gezondheid aangetroffen bij haar tante in Meppel.

□ Het steeds weer oplaaiende conflict tussen Israël en de Palestijnen lijkt onoplosbaar.

□ De Nijmeegse chef-kok en zijn ploeg hebben twee Michelinsterren verdiend met hun veganistische restaurant.

□ Sawans vader, een politieke vluchteling uit Syrië, blijkt heel hartelijk te zijn.

□ Het schoolgebouw is na de ingrijpende verbouwing verrassend licht en ruim geworden.

□ Mijn neef is vorige week bijna elke nacht bij onze zieke oma gebleven.

2.1 Grammatica

b Gebruik een van de zinnen uit vraag a.

Leg aan de hand van de zin uit wat een naamwoordelijk gezegde is en uit welke delen het bestaat.

10 Naamwoordelijk gezegde benoemen

Benoem in elke zin het onderwerp (ond) en het naamwoordelijk gezegde (nwg).

Benoem ook het werkwoordelijk deel (wwd) en naamwoordelijk deel (nwd) van het gezegde.

1 De expressionistische schilderijen uit de privécollectie van de miljonair bleken na taxatie waardeloos.

onderwerp:

naamwoordelijk gezegde: