Feniks werkboek 1 vmbo-kgt by ThiemeMeulenhoff

Geschiedenis voor de onderbouw Werkboek 1 vmbo-kgt

Auteurs Christa Dekkers Ronald den Haan Juul Lelieveld Jan-Wolter Smit Ronald Stroo Eindredactie Eugenia Smit

6 Een nieuwe tijd

Een nieuwe tijd

Figuur 1.

Dit weet je al

In de Middeleeuwen leefden alle mensen volgens de regels van de Kerk. Waarom? Kruis de juiste antwoorden aan.  Mensen waren bang dat de Kerk hen zou vervolgen.  Mensen waren bang voor de priesters.  Mensen waren bang voor de hel na hun dood.  Mensen waren erg gehoorzaam. 2

a Stel, jij mag een reis maken naar een plaats waar nog nooit iemand geweest is. Waar zou je naartoe willen? Leg je antwoord uit. Naar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ., want. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Bespreek met een klasgenoot of je bang zou zijn op zo’n reis en waarom. c Stel, je hebt een reisbureau dat reizen naar de ruimte organiseert. Je wilt zoveel mogelijk klanten hebben. Maak een advertentie voor jouw bedrijf. Gebruik daarin het woord ontdekken.

Bekijk het beeldmerk bij het tijdvak en figuur 1

a Bekijk het schip in het beeldmerk. Dit schip komt ook in de eerste twee plaatjes van het stripverhaal (figuur 1) terug. Wat vind jij: past dit bij de naam van het tijdvak? Ik vind het pictogram goed / niet goed bij de naam van het tijdvak passen, omdat

Bekijk bron 1

...........................................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b In het derde plaatje van het stripverhaal zie je op de achtergrond een kunstwerk. Waar in dit hoofdstuk vind je dit kunstwerk terug?

Bekijk bron 1

a Tussen de schepen en het Kennedy Space Center is een overeenkomst. Welke?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3000 v. Chr.

...........

v. Chr.

n. Chr.

500

Oriëntatie

b In onze tijd reizen mensen naar de ruimte. Vind jij dat slim? Ja / Nee, want . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c De ontdekkingsreizen in de zestiende eeuw kun je vergelijken met de ruimtereizen in onze tijd. Ben je het eens met deze zin? Kruis aan wat het best bij jouw antwoord past.  Ja, want wij willen de ruimte ook ontdekken.  Ja, want alle reizen gaan naar onbekende gebieden.  Nee, want een ruimtereis is heel wat anders dan een zeereis.  Nee, want de ontdekkingsreizen in de zestiende eeuw waren eigenlijk eenvoudig en een ruimtereis is heel ingewikkeld en moeilijk.  Nee, want nu we weten veel meer dan de mensen in de zestiende eeuw. 5

Verandering 1 2 3 7

Rond 1550 bestaan de Nederlanden uit zeventien zelfstandige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . koning is in ons gebied de baas. Hij wil van de gewesten. . . . . . . . . . . . . . . . land maken. De gewesten vinden die plannen goed / niet goed. Onder leiding van ........................................................

wordt de kleur waaraan je ons land kunt herkennen, vooral als er wat te vieren valt. Bijvoorbeeld op

b Vul in. De Tijd van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en de

Een hervormer is iemand die:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees: Waarover gaat dit hoofdstuk?

Na 1500 begint er een nieuwe tijd. Vul het schema in. • Over welke drie grote veranderingen gaat dit hoofdstuk? Schrijf ze in de eerste kolom. • In welke paragraaf wordt over die verandering verteld? Blader dit hoofdstuk door. Schrijf het nummer van de paragraaf in de tweede kolom.

...........

komen de Nederlanden

in opstand tegen de Spaanse koning. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a Onderaan deze bladzijden zie je een tijdbalk. Daarbij ontbreken jaartallen. Schrijf die erbij.

Tijd van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e Kleur dat tijdvak rood. f Zoek op wat het woord hervormer betekent.

Lees: Waarover gaat dit hoofdstuk? en bekijk bron 2 en 3

a Maak de zinnen af.

Bekijk de tijdbalk

Tijd van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . samen noemen we de Middeleeuwen. c Kleur in de tijdbalk de Middeleeuwen blauw. d Hoe heet het tijdvak waar dit hoofdstuk over gaat?

Paragraaf

Koninginnedag / Koningsdag. Onze koning ........................................................

is een verre

afstammeling van . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b Ken je nog meer symbolen voor Nederland? Schrijf er twee op. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c Maak de opdracht op Werkblad 1.

Wat leer je in dit hoofdstuk?

In dit hoofdstuk krijg je antwoord op deze vragen: – Waarom gingen de Europeanen op ontdekkingsreis en wat waren de gevolgen? – Wat waren de gevolgen van de nieuwe manier van denken voor de christelijke Kerk? – Waarom kwamen de Nederlandse gewesten in opstand tegen de Spaanse koning? – Hoe werden de Nederlandse gewesten een zelfstandig land?

...........

1700

1800

1900 1950

...........

6 Een nieuwe tijd

6 1

Op ontdekkingsreis  Hij noemde de bewoners van Amerika per vergissing indianen.  De bemanning was niet bang voor zeemonsters.

Dit weet je al

a Waarom waren mensen in de Middeleeuwen bang om verre reizen over zee te maken, denk je?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Stel, je maakt een ruimtereis. Je bent…  net zo bang als een matroos op het schip van een ontdekkingsreiziger;  net zo bang als de kapitein van dat schip;  helemaal niet bang, want jij houdt van avontuur;  een beetje bang, maar wie wat wil ontdekken moet nu eenmaal risico’s nemen. c Bekijk alle titels en bronnen van deze paragraaf. Naar welke gebieden varen de eerste ontdekkingsreizigers? Naar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en

Lees: Spaanse koloniën in Amerika

a Leg uit waarom de Spaanse koning na de verovering van Amerika kon zeggen: ‘In mijn rijk gaat de zon nooit onder’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Deze producten brachten handelaren mee uit Amerika. In Europa waren ze toen onbekend. Schrijf de namen bij de producten. Kleur de producten die jij lekker vindt.

naar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 2

Lees: Peperdure specerijen

a Wat betekent peperduur? Zoek het op in een woordenboek.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Leg uit waarom dit woord boven de tekst staat.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Waarom wilden Europeanen zelf een weg naar Indië vinden? Kruis het juiste antwoord aan.  Ze vonden de peper te duur.  Ze vonden de specerijen te duur.  Ze waren nieuwsgierig naar Indië.  Ze waren boos op de Arabieren. 3

Lees: Naar Indië… of is het Amerika?, en bekijk bron 5

Welke drie zinnen over Columbus zijn juist? Kruis ze aan.  Columbus geloofde dat de aarde plat was.  De koning en koningin van Spanje betaalden zijn reis.  Hij voer naar het westen en ontdekte Indië.  Hij was een Italiaan in dienst van de Spaanse koning.

Figuur 2.

c Welke zijn de beroemde ‘batatas’, denk je? Zet er een rondje om. d Welke drie gevolgen hadden de ontdekkingsreizen voor de bewoners van Amerika?

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e Welke drie gevolgen hadden de ontdekkingsreizen voor de Europeanen? 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.1 Op ontdekkingsreis

Lees: Waar is de échte weg naar Indië?, en bekijk bron 6

a Toen de Portugezen een zeeweg naar Indië hadden gevonden, hielden ze die geheim. Waarom? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Waaraan kun je in bron 6 zien dat in Indië veel rijke steden waren? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Als je goed kijkt, zie je dat de Indiërs bij de stads poort de bezoekers niet erg vertrouwen. Vasco da Gama is de man met de hoed in de hand. Hoe pro beert hij toch vrienden te worden met de Indiërs?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Figuur 4.

Lees: Hollanders op ontdekkingsreis

Leg uit waarom Hollandse handelaren een eigen zeeweg naar Indië wilden vinden.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dit weet je nu

a Vul het schema in: 1 Schrijf in de eerste kolom de namen van de ontdekkingsreizigers. 2 Schrijf in de tweede kolom naar welk gebied zij reisden. 3 Schrijf in de derde kolom in welk jaar ze dat deden. Naam

Bestemming

Jaar

b De vraag bij deze paragraaf is: Waarom gingen de Europeanen op ontdekkingsreis en wat waren de gevolgen? Geef antwoord op de vraag. 1 De Europeanen gingen op ontdekkingsreis om . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Figuur 3.

Gebruik figuur 3

a Zet bij de juiste zeeweg de letters C (Columbus), G (Da Gama) of B (Barentsz). b Op welke zeeweg vaart de Hollander Jan van Linschoten mee als spion? Zet hierbij een kruisje. c Met welk soort informatie komt Van Linschoten thuis, denk je? Bedenk twee nuttige tips voor zijn opdrachtgevers en schrijf die in het geheime aantekenboekje van Jan (figuur 4).

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 De gevolgen waren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tips voor de toets Begrippen: kolonie, wereldhandel Lees ‘Dit weet je nu’ nog eens door.

6 Een nieuwe tijd

6 1

De hervorming van de Kerk

Dit weet je al

a Streep de foute woorden door. In de Middeleeuwen konden alleen de edelen / geestelijken goed / niet lezen en schrijven. Daardoor had de Kerk toen heel veel / niet zoveel macht. De priesters / burgers leerden de mensen alles over het geloof. Als die leefden volgens de regels van de paus / keizer, hoefden ze niet bang te zijn om na hun dood naar de hel / hemel te gaan. b Waarom wordt de tijd van dit hoofdstuk de nieuwe tijd genoemd? Kruis de juiste antwoorden aan.  Omdat alles in die tijd nieuw was.  Omdat mensen nieuwe ideeën kregen over de wereld.  Omdat er een nieuw werelddeel werd ontdekt.  Omdat er veel nieuwe dingen werden uitgevonden. c Heeft het ontdekken van een nieuw werelddeel iets te maken met het christendom? Onderstreep de juiste zin. 1 Nee, want geloof en ontdekken zijn twee verschillende dingen. 2 Ja, want de ontdekkingsreizigers maakten hun reizen voor God. 3 Ja, want door de ontdekkingsreizen leerden de mensen andere manieren van leven kennen. 4 Ja, want de indianen moesten christen worden. 2

Lees: Kritiek op de kerk en Humanisten

a Welke twee groepen hadden kritiek op de Kerk? 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d Leg uit waarom het ontstaan van de protestantse Kerk de hervorming wordt genoemd?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a In de naam ‘protestanten’ zit een ander woord verstopt. Zien jullie het? Onderstreep dit woord. PROTESTANTEN b Wat heeft dit woord met ‘protestanten’ te maken? Leg het aan elkaar uit. c Pak een vel tekenpapier en stiften. Stel, jullie zijn protestanten in de zestiende eeuw. Met een span doek protesteren jullie tegen de verkeerde dingen van de katholieke kerk. Teken dit spandoek en schrijf er jullie kritiek in korte, krachtige woorden in. 4

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Overeenkomst: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Waarom was de paus niet blij met de kritiek?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bekijk bron 7

a Wat leggen de katholieken en protestanten in de weegschaal?

Katholieken: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Protestanten: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Welke mening heeft de schilder? Is hij een protestant of een katholiek, denk je? (Kijk goed wat er met de weegschaal gebeurt!) De schilder is vast een katholiek / protestant, want

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Noem een verschil en een overeenkomst tussen beide groepen. Verschil:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees: Protestanten

Bekijk bron 9, en lees bron 8 Je oefent: gebonden zijn aan tijd en plaats

a Wat is een heilige?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Erasmus vond het gek dat er voor alles een heilige was. Wat zou volgens Erasmus anders moeten, denk je? Zet een rondje om de juiste letter. A Christenen moeten geen heiligen, maar de paus aanbidden.

6.2 De hervorming van de Kerk

B Christenen moeten alleen God aanbidden en geen heiligen. C Christenen moeten Jezus belangrijker vinden dan Maria. D Christenen moeten harder bidden voor de heiligen, zodat die hun werk beter kunnen doen. c Is de schrijver van deze bron een katholiek, een protestant of een humanist? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d Erasmus laat in zijn boek de zot, de nar aan het woord. Waarom zou Erasmus dat gedaan hebben? Bedenk dat hij gebonden was aan tijd en plaats.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees bron 8 Je oefent: feit en mening

Noem twee feiten en twee meningen uit de tekstbron.

Feiten: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Figuur 5. Gelovigen konden van een priester een aflaat kopen. Het was een bewijs dat God al je fouten vergaf. Zo kon je na je dood toch in de hemel komen, ook al leefde je als een slecht christen. Met de verkoop van aflaten verdiende de Kerk veel geld.

b Wat vindt de tekenaar van de aflaathandel? Leg je antwoord uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Meningen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees: Een grote verandering

a Heb je voor straf wel eens een bladzijde uit een schoolboek moeten overschrijven? Hoeveel tijd had je daarvoor nodig? Zet een rondje om je keuze. paar minuten – half uur – halve dag b Hoelang zal het ongeveer duren om de Bijbel over te schrijven? een maand – half jaar – een jaar c Waarom zijn de protestanten blij met de uitvinding van de boekdrukkunst? Noem twee redenen.

Dit weet je nu.

a Pak een groot vel papier. Maak een woordweb bij het woord hervorming. b Onderstreep woorden die bij elkaar horen met dezelfde kleur. c De vraag aan het begin van de paragraaf was: Wat waren de gevolgen van de nieuwe manier van denken voor de christelijke Kerk? Geef nu antwoord op deze vraag. Gebruik woorden uit je woordweb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Bekijk figuur 5

a Bedenk wat de mening van Luther was over de aflaathandel?  Hij vond die goed, want zo werd de Kerk rijk.  Hij vond die slecht, want dit staat niet in de Bijbel.

Tips voor de toets Begrippen: hervorming, humanisten, ketter, protestanten Lees: ‘Dit weet je nu’ nog eens door.

6 Een nieuwe tijd

6 1

Het begin van de Opstand

Dit weet je al

a Welk geloof hadden de Spanjaarden? Zet een rondje om het juiste antwoord. katholiek / protestants / islamitisch / joods b Bekijk figuur 6. In de kaart zie je welke Europese gebieden bij het Spaanse Rijk hoorden. Schrijf de hoofdletters op de juiste plaats in de kaart. Spanje (S) – stukje Frankrijk (F) – delen van Italië (I) – de Nederlanden (NL). c Bedenk of het voor Filips II gemakkelijk was om dit rijk te besturen of juist niet. Leg je antwoord uit.

Welke zin is juist? Kruis die aan. De landvoogdes…  erfde de Nederlanden van Filips II.  hielp Filips II bij het bestuur van de Nederlanden.  werd de koningin van de Nederlanden.  bestuurde de Nederlanden vanuit Spanje. 4

Lees: Centralisatie

a Waarom wilde Filips II een eenheid van de gewesten maken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees: Filips II, heer der Nederlanden

b Waarom waren de gewesten tegen die plannen?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 a Lees de volgende tekst.

Figuur 6. Het Spaanse Rijk in Europa, rond 1550.

Lees: De Nederlanden, en bekijk bron 11

a Uit hoeveel gewesten bestonden de Nederlanden in 1550? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b Deze mensen bestuurden een gewest. Geef met de nummers 1 t/m 5 de volgorde van belangrijkheid aan. De belangrijkste persoon krijgt het nummer 1.

Wet tegen de ketters Niemand mag ketterse boeken drukken, schrijven of in zijn bezit hebben. Het is verboden om over ketterse ideeën te praten. Wie toch een ketter blijft, zal op de brandstapel ter dood gebracht worden.

b Zet een rondje om het goede antwoord. Deze wet is gemaakt door: ketters / de Spaanse koning / priesters / de gewesten / protestanten c Leg je antwoord bij 5b uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d Noem twee mensen uit die tijd met ‘ketterse ideeën’.

.............

burgers uit de steden

.............

landvoogdes

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.............

landsheer

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.............

stadhouder

.............

machtige edelen

e Welke straf kon je krijgen wanneer je protestants was?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.3 Het begin van de Opstand

Lees: De Beeldenstorm, en bekijk bron 12 Je oefent: oorzaken en gevolgen

a Noem twee oorzaken van de Beeldenstorm. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Noem twee gevolgen van de Beeldenstorm. 1 Voor het bestuur van de Nederlanden: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 Voor de protestanten:

Lees: Alva

a Zet de zinnen in de goede volgorde van tijd. Geef het aan met de cijfers 1 t/m 6. . . . . . . . . . . . Alva wordt de landvoogd. . . . . . . . . . . . Alva zorgt dat veel protestanten de doodstraf krijgen. . . . . . . . . . . . Filips II laat protestanten vervolgen. . . . . . . . . . . . Filips II stuur Alva na de Nederlanden. . . . . . . . . . . . Beeldenstormers vernielen kerken. . . . . . . . . . . . Margaretha van Parma treedt af. b Wat denk je, wordt de ruzie tussen de Nederlanden en Spanje door het optreden van Alva groter, of juist niet? Leg je antwoord uit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees bron 10 Je oefent: directe en indirecte bronnen

a Wie bedoelt de schrijver met ‘Maaike’? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Wie waren de Hunnen? Kijk nog eens in § 3.5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Streep het foute woord door. De schrijver van deze bron vindt de beeldenstormers goed / slecht. d Waarom vindt hij dat? Geef twee voorbeelden uit de bron.

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e Streep het verkeerde woord door.

Dit weet je nu

a Pak een vel papier. Maak in drie stukjes een samenvatting van deze paragraaf. Van ieder stukje staat hier de titel en enkele woorden. Die woorden moet je in jouw samenvatting gebruiken. 1 Spaanse Rijk koning / landvoogdes / centralisatie 2 de Nederlanden gewesten / edelen / vrijheid van godsdienst 3 Beeldenstorm Beeldenstorm / hertog van Alva / Bloedraad b Aan het begin van de paragraaf staat de vraag: Waarom kwamen de Nederlandse gewesten in opstand tegen de Spaanse koning? Noem twee redenen. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bron 10 is een directe/ indirecte bron want. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tips voor de toets Begrippen: Beeldenstorm, centralisatie, gewest, landvoogd(es), stadhouder, vrijheid van godsdienst, Provinciale Staten, provincie Lees ‘Dit weet je nu’ nog eens door.

6 Een nieuwe tijd

6 1

Een nieuw land

Dit weet je al

Maak de zinnen af. Kies uit: gewesten / protestantse / rechten / wetten / katholieke / vrijheid / centralisatie Filips II wilde voor de Nederlanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , het land vanuit één punt besturen. Ook wilde hij dat overal dezelfde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . golden en dat er maar één geloof was: het . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . geloof. De Nederlandse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wilden echter .........................

van godsdienst: mensen moesten zelf

b Met welke twee ellendige dingen kregen de burgers tijdens het beleg te maken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en

................................

c Haarlem gaf zich over. De Spanjaarden hadden beloofd dat ze de burgers niet zouden straffen. Wat gebeurde er? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d Is de schrijver van dit gedicht vóór of tegen de Opstand? Leg je antwoord uit.

kunnen kiezen tussen het . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . en het

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

katholieke geloof. Ook wilden ze dat de oude

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.........................

voor de gewesten en steden bleven

gelden. 2

Lees: Tachtig jaar oorlog?

Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen. Willem van Oranje * * Spaans leger de Opstand * * legers op zee watergeuzen * * honger Hertog van Alva * * 80 jaar Beeldenstorm * * huurleger 3

Lees: Spaans geweld

a Lees het gedicht over de verovering van Haarlem door de Spanjaarden. Haerlem wat hebt ghy geleden Boven alle andere steden Wat al ongelucken heeft Uwe Burgerij beleeft In Belegeringh ellendigh Honger, Sieckten langh bestendigh Toegheseyt wiert wel ghenade Maer belofte was u schade Burgers, Knechten, meenich Helt Wurcht men, moort men, ongetelt Honderden men liet verdrincken Honderden den hals afklincken

Lees: Steden worden belegerd, en bekijk bron 13

a Hoe probeerden de Spaanse soldaten Alkmaar te veroveren? Noem drie dingen. 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b Waarom hielden de mensen in Alkmaar het lang vol tegen de Spanjaarden? Kruis twee antwoorden aan.  Ze waren bang voor de Spaanse soldaten.  Ze waren bang voor de watergeuzen.  Ze waren geen aanhangers van Oranje.  Ze waren geen aanhangers van Filips II. c Teken het beleg van Alkmaar. Maak de tekening van figuur 7 af. Maak er een spannende en kleurrijke tekening van. Denk aan: – de mensen op de muren die hun stad verdedigen. – het Spaanse leger rondom de stad; – de watergeuzen die dijken doorsteken. 5

Lees: De Republiek

a In 1588 werden de zeven noordelijke Nederlanden een republiek. Historici zeggen dat Nederland in dat jaar is ‘geboren’. Leg uit wat ze hiermee bedoelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.4 Een nieuw land

Figuur 7.

b Zijn deze uitspraken waar of niet waar? Zet een kruisje in de juiste kolom. waar niet waar De zeven noordelijke Nederlanden wilden eerst geen republiek worden. De Staten-Generaal nam de macht van de Spaanse koning over. Een republiek is een land met een koning. De Staten-Generaal besliste over alle zaken in het land. 6

Lees: Oranje boven!

a Waar ligt Willem van Oranje begraven? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b In de grafkelder van deze kerk worden ook in onze tijd de leden van de Koninklijke Familie begraven. Wat is de achternaam van deze familie?  Van Oranje-Boven  Van Oranje-Nassau  Van Oranje-Alexander c Waarom wordt Willem van Oranje ‘Vader des Vaderlands’ genoemd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dit weet je nu

a Maak een stripverhaal van de gebeurtenissen in deze paragraaf. Gebruik daarvoor werkblad 2. Verwerk per plaatje één van deze ballonteksten in je stripverhaal.

Ik vecht voor de vrijheid van de gewesten.

Hoera! Vanaf nu zijn de noordelijke Nederlanden een zelfstandig land.

Vluchten amigo’s! Caramba, ik voel nattigheid!

Hoe durven die ketters! Op de brandstapel met ze!

Voorwaarts mars, mannen! We gaan die opstandelingen in de Nederlanden een lesje leren!

b Welke vraag lees je aan het begin van de paragraaf? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Beantwoord de vraag door een korte scène (toneelstukje) te maken. Werk samen met twee klasgenoten en gebruik de zinnen van 7a. Voer het op voor je klas. Tips voor de toets Begrippen: Staten-Generaal, watergeuzen Lees ‘Dit weet je nu’ nog eens door.

6 Een nieuwe tijd

6 1

Vreemde volken

Dit weet je al

a In deze paragraaf ga je oefenen met gebondenheid aan tijd en plaats. Wat is dat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Waarom is het bij geschiedenis belangrijk om dit te herkennen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Bedenk zoveel mogelijk over de hoofdpersoon. Schrijf het op:

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Geboortedatum: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . man / vrouw

Geboren in: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Godsdienst:

Opleiding: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Beroep: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stap 1 Wat ga je doen? 2 Je gaat een scène (stukje) uit een film over de ontmoeting tussen de Spanjaarden en de Azteken voorbereiden en opvoeren. Doe dat samen met drie of vier klasgenoten. Eén van jullie is de verteller. De anderen spelen het verhaal. Met wie ga je samenwerken? Schrijf de namen op.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stap 2 Hoe ga je het doen? 3 a b c d e

Bestudeer alle bronnen in het leesboek. Kies een hoofdrolspeler. Schrijf een script (tekst) voor de scène. Oefen op school of na schooltijd. Speel de scène voor de klas. Overleg dit met je docent.

Stap 3 Doen! 4

Lees en bekijk alle bronnen

Vul het schema op bladzijde 13 helemaal in. Schrijf van elke bron op welke mening er in staat. Schrijf van elke mening op waarom iemand zo denkt (gebondenheid aan tijd en plaats). 5 a Wie is de belangrijkste persoon in jullie scène? Kruis aan.  Moctezuma  Cortés  Azteek  Spaanse soldaat  Spaanse priester

6 Bedenk samen een scène van maximaal vijf minuten over de ontmoeting tussen de Spanjaarden en de Azteken. Wat heeft jullie hoofdrolspeler beleefd? Haal ideeën uit de bronnen in je boek. Let hier op: • Wat de hoofdfiguur zegt, moet kloppen met zijn gebondenheid aan tijd en plaats. • De tekst die de verteller tijdens de opvoering voorleest, schrijf je in de ik-vorm • Wie speelt welke rol? Verteller: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdrol: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andere rollen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7 Oefen de scène een paar keer. Houd rekening met de ruimte waar jullie gaan spelen. Zorg als acteur dat iedereen je goed kan zien. Welke voorwerpen en kleding gaan jullie gebruiken? Houd het eenvoudig. Zorg voor een duidelijk begin en einde.

Stap 4 Laten zien 8 Beoordeel elke scène door een aantal sterren in te kleuren. Schrijf daarachter in een paar woorden wat je van de scène vindt. ✩ = matig en ✩✩✩✩✩ = heel erg goed

6.5 Vreemde volken

Bron

Wie?

Mening

Gebondenheid aan tijd en plaats: Waarom denkt hij zo?

Hij ziet pas voor het eerst indianen. Hij is gewend dat mensen kleding dragen.

De koning van de Azteken is een machtige man met veel dienaren. Cortés weet niet zo goed hoe hij zich moet gedragen.

Moctezuma is heel belangrijk: zijn voeten mogen de grond niet raken.

We moeten onze bijzondere gasten gastvrij ontvangen. We geven ze daarom voedsel doordrenkt met mensenbloed. Spaanse soldaat en Cortés

Cortés vindt het christelijke geloof de enige ware godsdienst.

Uit hebzucht (goud!) hebben de Spanjaarden de Azteken uitgemoord.

De Goden zijn blij dat de priesters hen offers brengen

De schilder heeft vast verhalen over rijke en machtige Azteekse koningen gehoord.

Azteekse edelman

Azteekse kunstenaar

De Azteekse kunstenaar wil de krijgers laten zien.

Scène 1: ✩✩✩✩✩

..............................................................

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Scène 2: ✩✩✩✩✩

..............................................................

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Scène 3: ✩✩✩✩✩

..............................................................

Scène 4: ✩✩✩✩✩

..............................................................

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Scène 5: ✩✩✩✩✩

..............................................................

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Scène 6: ✩✩✩✩✩

..............................................................

Stap 5 Kijk terug 9 a Welke twee dingen gingen goed bij de voor bereiding van jullie toneelstuk?

b Waarover ben je minder tevreden?

c Hebben jullie de gebondenheid aan tijd en plaats van jullie hoofdrol duidelijk uitgebeeld? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Een nieuwe tijd

Dit heb je geleerd

Mensen in de tijd 1

a Over wie gaat ons volkslied?

Gebruik de tijdbalk onder aan de bladzijde

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a Kleur het tijdvak waarover dit hoofdstuk gaat, rood. b Schrijf de naam van het tijdvak erbij. c Zet de zinnen in de goede volgorde van tijd. Gebruik de cijfers 1 t/m 10. . . . . . . . . . E Vasco da Gama bereikt Indië. . . . . . . . . . R Filips II wordt koning. . . . . . . . . . A Moord op Willem van Oranje. . . . . . . . . . T Protestanten vernielen kerken. . . . . . . . . . L De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt opgericht. . . . . . . . . . G Alkmaar wordt belegerd. . . . . . . . . . H Columbus bereikt Amerika. . . . . . . . . . O Begin van de Opstand tegen Spanje. . . . . . . . . . A Vrede met Spanje. . . . . . . . . . V Willem Barentsz op Nova Zembla. d Staan de zinnen in de goede volgorde? Zet dan de letters achter elkaar. Je leest nu de naam van iemand die met dit tijdvak te maken heeft:

b Trek lijnen tussen iedere zin uit het lied en de betekenis. c Het Wilhelmus zingen wij nog altijd bij bepaalde gebeurtenissen. Noem er twee.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

a Welke gewesten vormen in 1588 samen de Republiek der Verenigde Nederlanden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b De Spanjaarden bleven in de zuidelijke Nederlanden nog lang de baas. Welk land is later uit deze zuidelijke Nederlanden ontstaan?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e Wie was deze persoon?

Mensen in hun land

(betekenis)

Wilhelmus van Nassouwe • • tot ik doodga Ben ik, van Duitsen bloed • • De koning van Spanje Den vaderland getrouwe • • Willem uit Nassau (= gebied in Duitsland)

Blijf ik tot in den dood • • ik ben nergens bang voor

Een Prince van Oranje • • heb ik altijd geëerd

Ben ik vrij onverveerd • • ik kom uit Duitsland

Los de puzzel op.

1 Nederland is nu verdeeld in twaalf … 2 Een gebied vanuit één punt willen besturen, noem je … 3 Spanje maakte van gebieden in Amerika een … 4 Iemand die in de zestiende eeuw de katholieke kerk verliet. 5 Naam voor opstandelingen in de Nederlanden die vanuit zee vochten. 6 De Republiek werd bestuurd door de …-Generaal. 7 Veel katholieke kerken werden vernield tijdens de … 8 Tijdens Koningsdag is alles … gekleurd. 9 Een land zonder koning.

Lees het eerste couplet van het Nederlandse volkslied

Het Wilhelmus

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Begrippen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bekijk bron 25

Den Koning van Hispanje • • ik blijf Nederland trouw

Heb ik altijd geëerd • • prins van Orange (= gebied in

In het grijze vak lees je

Frankrijk)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1450

1500

1550

1600

1650

6.6 Dit heb je geleerd

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Dit weet je nu 5 Geef antwoord op de vragen. Gebruik alle woorden die bij de vraag tussen haakjes staan. a §6.1 Waarom gingen de Europeanen op ontdekkings reis en wat waren de gevolgen? (specerijen – handel – goedkoper – Indië – aarde rond – handige instrumenten) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b §6.2 Wat waren de gevolgen van de nieuwe manier van denken voor de christelijke kerk? (kerk – rijk – machtig – luxe leven – mensen arm – Bijbel – leren lezen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c §6.3 Waarom kwamen de Nederlandse gewesten in opstand tegen de Spaanse koning? (plannen Filips II – centralisatie – straffen – ketters – godsdienstvrijheid)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d §6.4 Hoe werden de Nederlandse gewesten een zelfstandig land? (Opstand – Willem van Oranje – watergeuzen – noordelijke Nederlanden – samenwerken – oprichten Republiek 1588 – vrede in 1648) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wat vind je zelf?

Wat vind jij het belangrijkste dat je in dit hoofdstuk hebt geleerd? Kruis aan. Noem zelf nog twee dingen.  Waarom de Nederlanden met Spanje in oorlog waren.  Wie Willem van Oranje was.  Hoe het komt dat de Europeanen overal naartoe reisden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Een nieuwe tijd

Keuzeopdrachten

6 A

Op avontuur met Willem Barentsz

Opdracht Je maakt een spel over de reis van Willem Barentsz. Beantwoord eerst de vragen. Ze helpen je bij het maken van de opdracht. 1

Lees: Vast in het ijs

In elk rijtje hoort steeds één woord er niet bij. Zet daar een streep onder. 1 zeeman – Spanje – Nederlanden 2 Amerika – specerijen – Azië 3 Noorden – ijs – Afrika 4 Nova Zembla – overwintering – vakantie 2

Lees: Dagboek, en bekijk bron 1

a Wat is er met het schip gebeurd?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Wat doen de mannen rechts?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Waarom doen ze dat, denk je?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bekijk bron 2

a De mannen hebben geprobeerd het Behouden Huys gezellig te maken. Hoe kun je dat zien? Geef twee voorbeelden.

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b Wat doet de man links in het hokje, denk je?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Zijn de mannen bang voor gevaar? Waaraan zie je dat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 a Pak een groot vel papier en maak een spel over de tocht van Willem Barentsz. Je mag zelf de spelvorm bedenken. Wordt het een bordspel met opdrachten? Een kaartspel? Of bedenken jullie iets heel anders? Het onderwerp van het spel moet gaan over de reis van Barentsz en het verblijf op Nova Zembla. b Zorg voor duidelijke spelregels c Speel het spel.

Keuzeopdracht A en B

Leven aan boord van een schip

Opdracht Je bent journalist van een krant in de zestiende eeuw. Je mag mee met een schip naar IndiĂŤ. Je gaat hiervan een verslag schrijven voor je krant. Je mag overal kijken aan boord. Beantwoord eerst de vragen. Ze helpen je bij het maken van de opdracht. 1

Lees: Hard werken

a Welke mensen zijn er aan boord van het schip en wat zijn hun taken? Vul het schema in. beroep

taken

b Wie is er de baas op een schip? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c Wat is er te eten aan boord?

Bekijk bron 1

a Je ziet drie masten. Hoe zal een dergelijk schip worden genoemd, denk je? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b In de twee hoogste masten zie je een soort bakje waar iemand in staat. Bedenk waarvoor dat bakje dient. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c Links zijn mensen aan het werk aan de buitenkant van het schip. Wat is hun beroep? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d In het midden zie je dat het schip van alles in het ruim heeft. Wat zal dat zijn, denk je? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zet de letters op de juiste plaats in figuur 1. K = de hut van de kapitein W = het want U = de uitkijkpost (kraaiennest) R = het roer (= stuur) R = het ruim A = het anker H = het hoofdzeil T = de timmerman

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d Wat gebeurt er als het wekenlang niet waait? Denk aan het eten en drinken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e Wat is scheurbuik? Hoe krijg je het? Zoek het op in een boek of op internet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

f Hoe probeert een kapitein te voorkomen dat zijn bemanning ziek wordt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Figuur 1.

3 Schrijf een verslag van een dag aan boord. Jij bent de beste verslaggever van jullie krant. Jouw hut (kamertje) is vlak bij die van de kapitein. Je bent een belangrijke gast aan boord.

6 Een nieuwe tijd

Spotten met de Spanjaarden

Opdracht Je bedenkt en tekent een spotprent die past bij de tijd van de Opstand. Beantwoord eerst de vragen. Ze helpen je bij het maken van de opdracht.

d De tekenaar heeft een foutje gemaakt. Kijk maar eens hoe aan de drukpers gedraaid wordt. Wat valt je op? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lees: De Nederlanden geplet, en bekijk bron 1

a Kruis aan. Deze spotprent is waarschijnlijk gemaakt door:  een Nederlandse tekenaar.  een Spaanse tekenaar. b Welk woord past het best bij deze spotprent?  vrijheid  onderdrukking  verzet  gelijkheid c Wat probeert de tekenaar met deze spotprent duidelijk te maken?  Het Spaanse bestuur is goed voor de Nederlanden.  De Nederlanden laten zich niet door de Spanjaarden onderdrukken.  Het Spaanse bestuur is slecht voor de Nederlanden.  De Nederlanden komen in opstand tegen de Spaanse koning.

2 a Teken een spotprent over de Opstand tegen de Spanjaarden. Pak potlood en papier en leef je uit! Waar gaat jouw spotprent over? Bedenk zelf een onderwerp, of kies uit: een boze Filips II – vluchtende Spaanse soldaten – moedige Watergeuzen – Willem van Oranje – de Spaanse legerleider Alva b Wat betekent jouw spotprent? Schrijf het onder de tekening.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Keuzeopdracht C en D

Leonardo da Vinci

Opdracht Je gaat onderzoeken of Leonardo Da Vinci het menselijk lichaam goed heeft getekend. Daarvoor bekijk je ook de verhoudingen van je eigen lichaam. Beantwoord eerst de vragen. Ze helpen je bij het maken van de opdracht. 1

Lees: Een alleskunner

a Zet een rondje om de woorden die jij bij Leonardo da Vinci vindt passen. vliegen koken

dom

televisie duizendpoot

nieuwsgierig

Italië

bloed

Nederlander

uitblinken klooster

hervorming elektriciteit

b Leonardo is in heel veel dingen heel erg goed. Noem vijf dingen waar hij zich mee bezighoudt.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bekijk bron 1

Er zijn twee meningen over de juiste verhoudingen van ons lichaam: Mening 1 Leonardo heeft zijn mening getekend. Kijk maar op bron 1: – Je navel is precies in het midden. – De spanwijdte* van je armen is hetzelfde als de lengte van het lichaam. – De breedte van je schouders is een kwart (1/4) van de lengte van je lichaam. – De lengte van je haargrens tot aan de onderkant van je kin is een tiende (1/10) van de lengte van je lichaam. – Je voet is een zesde (1/6) van de lengte van je lichaam. Mening 2 Volgens andere onderzoekers en kunstenaars is de verhouding 1 : 7 ( je zegt 1 staat tot 7). Dus: – Je lengte is zeven keer de lengte van je hoofd. – De spanwijdte van je armen is zeven keer de lengte van je hoofd. – De lengte van je hand past zeven keer in de lengte van je arm. – De lengte van je voet past zeven keer in de lengte van je been. * spanwijdte = je armen wijd gespreid en van het topje van je middelvinger naar het topje van je andere middelvinger.

a Wie heeft er gelijk? Onderzoek welke ideale afmetingen jullie hebben: die volgens Leonardo da Vinci (mening 1) of die volgens de andere geleerden en kunstenaars (mening 2). – Pak een meetlint en meet de afmetingen van jullie hoofd, benen, armen, voeten enzovoort. – Meet het ook op bij andere klasgenoten. b Welke theorie klopt het best? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20 Eigen aantekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Een nieuwe tijd

Werkblad 1

Wapens Adellijke families zetten in de Middeleeuwen tekens op hun schilden. Zo kon je een ridder herkennen als hij tijdens een gevecht zijn vizier gesloten had. Hieronder zie je twee van zulke tekens: wapens. Het bovenste wapen is dat van Willem van Oranje. Het andere wapen is het wapen van Nederland nu. De kleuren van een wapen zijn bijna altijd hetzelfde. – Een leeuw is goudkleurig (behalve de leeuw met de kroon in het wapen van Willem, die was rood). – De koningsmantel is rood. Maar het bont (van een hermelijn) is wit. – De achtergrond is rood, wit, of blauw. – Een kroon en letters zijn goudkleurig. – Een band waarop letters staan, is blauw. Meer kleuren worden er niet gebruikt. a Kleur de twee wapens. b Wat valt je op als je de twee wapens met elkaar vergelijkt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Een nieuwe tijd

Werkblad 2

De Opstand in een stripverhaal