WERKBOEK NIVEAU 4
Persoonlijke basiszorg 1
Deze uitgave Persoonlijke basiszorg 1 maakt deel uit van de serie Traject V&V. De theorie van deze uitgave sluit volledig aan bij onderstaande werkproces uit het kwalificatiedossier Mbo-Verpleegkundige. B1-K1-W4 Biedt persoonlijke verzorging en monitort welbevinden De leermiddelen uit de serie Traject V&V zijn bestemd voor de opleiding Verzorgende-IG (niveau 3) en de opleiding Mbo-Verpleegkundige (niveau 4). Door de thematische opbouw is Traject V&V geschikt voor alle onderwijsvormen en alle leerwegen, past daarnaast in verkorte trajecten en sluit aan bij elke leerstijl. De leerstof is opgebouwd uit: theorie, praktijksituaties en beroepsvaardigheden. Je kunt starten vanuit de theorie of vanuit een (gesimuleerde) praktijksituatie. Wat voor jou het beste werkt.
Persoonlijke basiszorg 1 WERKBOEK
De theorie bevat alle basiskennis en achtergrondinformatie bij het betreffende werkproces en bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk. De verwerkingsopdrachten sluiten aan bij de leerstof in de theorieboeken. De praktijksituaties zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk, inclusief opdrachten gekoppeld aan houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen. De beroepsvaardigheden bevatten opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden. Het complete aanbod van Traject V&V bestaat uit: - theorieboeken met een heldere en gestructureerde uitleg over de benodigde vakkennis, verduidelijkt met veel praktijkvoorbeelden; - werkboeken met verwerkingsopdrachten, toepassingsopdrachten en evaluatie- / reflectieopdrachten; - digitale omgeving met ondersteunend materiaal voor zowel student als docent. Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject V&V? Kijk dan op: www.thiememeulenhoff.nl/trajectvenv
Auteurs: C.A. Abrahamse C.M. Broeshart M.B.J. Linssen A.F.M. Meijssen Onder redactie van: C.A. Abrahamse M.H.A.J. Gloudemans
9 789006 910605
verpleegkundige
Rondleiding door dit werkboek Het werkboek is verdeeld in thema’s. Een thema in het werkboek sluit precies aan bij een thema in de theorie. Thema 1 Lichamelijke verzorging
1
Themaopening Je leest waar het thema over gaat en welke hoofdstukken en onderwerpen aan de orde komen.
Lichamelijke verzorging is een belangrijk onderdeel van je werk als verzorgende. In dit thema gaat het om de verzorging van de huid, de haren, de slijmvliezen en het gebit. Daarbij is het belangrijk dat je het een en ander weet over de bouw en functies van deze lichaamsdelen. De lichamelijke of hygiënische verzorging is een belangrijk onderdeel van het takenpakket van de verzorgende. In eerste instantie wordt de hygiënische verzorging in de eerste levensjaren van een kind volledig door de mantelzorg gedaan. Naarmate een kind ouder wordt, neemt zijn zelfstandigheid toe, totdat er sprake is van volledige zelfzorg. Soms gaat het mis met de zelfzorg en de mantelzorg. Vaak moet je als verzorgende de hygiënische verzorging dan geheel of gedeeltelijk overnemen. Je hebt hierbij ook de taak om de familie van de zorgvrager in te schakelen. De wens van de zorgvrager komt hierbij altijd op de eerste plaats en daarna die van de familie. Daarnaast zijn er mensen die onvoldoende lichaamsbeweging krijgen om verschillende redenen. Door onvoldoende lichaamsbeweging kunnen allerlei complicaties ontstaan. Ook hier ligt een belangrijke taak voor jou als verzorgende om te weten hoe je bij bepaalde complicaties het beste kunt handelen. Dit thema bevat verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, vaardigheden, themaopdrachten, studiehulp, evaluatie en reflectie over de volgende onderwerpen. Hoofdstuk 1: Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit • huid • slijmvliezen • gebit Hoofdstuk 2: Hygiënische verzorging • doel van de hygiënische verzorging • hygiënische verzorging van de volwassene • de plaats voor hulp • hygiënische verzorging van de baby en het kind Hoofdstuk 3: Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging • decubitus • contracturen • osteoporose • trombose • longontsteking • obstipatie • smetten • blaasontsteking
Verwerking Verwerkingsopdrachten
1 Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 1
1
In de theorie staat dat de huid verschillende functies heeft. Een droge, schrale huid gaat eerder stuk, waardoor de huid niet optimaal functioneert. Welke functie van de huid is hier aangetast? a beschermen tegen schadelijke invloeden van buitenaf b lichaamstemperatuur regelen c stoffen uitscheiden d vet opslaan in het onderhuids bindweefsel
2
De huid bestaat uit drie lagen. Hieronder staan zes kenmerken. Vul in de tweede kolom in bij welke huidlaag het kenmerk hoort. Kies uit: opperhuid, lederhuid en onderhuids bindweefsel.
1 10
Het vet in deze laag zorgt voor warmte-isolatie. Er zitten geen bloedvaten in deze laag.
In dit werkboek staan verschillende soorten opdrachten. Deze helpen je om je de benodigde vakkennis en beroepsvaardigheden eigen te maken.
In deze laag zitten zweetklieren. In deze laag zitten pigmentkorrels. Deze laag is dikker op de billen, bovenbenen en bovenarmen. Deze laag bestaat uit de hoornlaag en de kiemlaag.
3
Verwerking Verwerkingsopdrachten helpen je de theorie te leren en te begrijpen. Ze zijn geordend per hoofdstuk.
De huid vertelt veel over iemand. a Beschrijf wat je aan jouw huid kunt aflezen.
1 11
Toepassing Praktijksituaties hiermee pas je de theorie toe in realistische praktijkbeschrijvingen. Vaardigheden om de benodigde beroepsvaardigheden aan te leren. Themaopdrachten grotere opdrachten waarmee je met de kennis en vaardigheden aan de slag gaat. Je werkt dan ook aan belangrijke algemene vaardigheden als samenwerken, informatie zoeken, presenteren, kritisch denken, plannen en problemen oplossen.
Toepassing Praktijksituaties Het gedrag van Jolanda maakt Chaimaa onzeker tijdens de lichamelijke verzorging Chaimaa Chaimaa is tweedejaarsstudent verzorgende IG. In het eerste leerjaar deed ze BPV in een zorgcentrum. Die BPV werd ruim voldoende beoordeeld. Chaimaa werkt nu een week bij de stichting Adamant. Mensen met een beperking hebben daar een zelfstandige woning in een normale woonwijk. Er is een dienstencentrum van waaruit hulp verleend wordt. Elke woning heeft een communicatielijn met dat centrum. Als een bewoner hulp nodig heeft, belt hij naar het dienstencentrum. In haar eerste week heeft Chaimaa kennisgemaakt met alle bewoners en geholpen bij de hygiënische verzorging. Overleg met Hanneke en Chaimaa Begeleidster Hanneke geeft uitleg over hoe de gegevens van zorgvragers vastgelegd worden in een elektronisch zorgdossier. Sommige bewoners vinden het fijn dat er een uitgebreid zorgplan van hen is. Anderen willen geen of nauwelijks informatie in het dossier. De bewoner bepaalt zelf hoe en wanneer hij verzorgd wordt. Hij is zelf actief in het vragen van hulp. ‘Als iemand besluit om een dag niet gewassen te worden, dan respecteren we dat’, vertelt Hanneke. Chaimaa leest het zorgdossier van Jolanda Dan gaat de telefoon. Hanneke neemt op: ‘Komt in orde, Jolanda. Is het goed dat Chaimaa komt? Ja, dat is dat nieuwe meisje dat vorige week begonnen is. Ik zal zeggen dat ze even moet nalezen hoe moeilijk jij bent, ha ha ha!’ Hanneke legt de telefoon neer en vraagt aan Chaimaa: ‘Durf jij het aan om Jolanda zelfstandig te wassen? Je moet wel eerst even in haar dossier kijken. Niet dat het al compleet is, hoor. Jolanda heeft zelf haar persoonsbeschrijving ingetypt, daar stond ze op. Wat er met de rest van het zorgplan moet gebeuren, daar wil ze nog over denken.’ Chaimaa loopt naar de computer en leest het zorgplan van Jolanda. Dan pakt Chaimaa haar jas en gaat.
1 19
THEMA 1 Lichamelijke verzorging
Evaluatie Studiehulp
1 Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 1
Stelling 1 De huid is een van de zintuigorganen. 2 Vitamine C wordt in de huid gevormd onder invloed van zonlicht. 3 Bij een verminderde doorbloeding is de huid rood. 4 De huid is overal even dik. 5 Pigmentkorrels bevinden zich in de opperhuid. 6 De buitenste laag van de lederhuid is de hoornlaag. 7 De talgkliertjes bevinden zich in de lederhuid. 8 Het onderhuids bindweefsel bestaat grotendeels uit vet. 9 De lengtegroei van de nagels vindt plaats vanuit het nagelbed. 10 Een volledig gebit van een volwassene bestaat uit 28 tanden en kiezen. 11 Het tandbeen wordt in zijn geheel bedekt door tandglazuur.
Juist Onjuist
◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯
◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯
Hoeveel vragen heb je goed beantwoord?
1 Hygiënische verzorging 2
Stelling Juist Onjuist 1 De hygiënische verzorging heeft meestal alleen invloed op het lichamelijk ◯ ◯ functioneren. 2 Een zorgvrager was je met lekker warm water. ◯ ◯ 3 Smetten is een huidirritatie die kan ontstaan doordat de huidplooien niet ◯ ◯ goed droog gemaakt worden. 4 In fase 2 van smetten is de huid kapot. ◯ ◯ 5 In fase 3 van smetten breng je zinkoxide FNA op de huid aan. ◯ ◯ 6 Neten zijn eitjes van de hoofdluis. ◯ ◯ 7 Bij aanwezigheid van luizen en neten is het gebruik van een ◯ ◯ bestrijdingsmiddel altijd aan te raden. 8 Als iemand hoofdluizen heeft, is dat een teken van een slechte hygiëne. ◯ ◯ 9 Wanneer je iemand scheert met een elektrisch scheerapparaat met een ◯ ◯ scheerblad, moet je op-en-neergaande bewegingen maken. 10 Een fysiologische zoutoplossing kun je gebruiken om de ogen te reinigen. ◯ ◯ 11 Stomatitis is een ontsteking van het oogslijmvlies. ◯ ◯ 12 De teennagels worden in het algemeen recht afgeknipt. ◯ ◯ 13 De vulva was je van schaamheuvel richting anus. ◯ ◯ 14 Zeep is een goed reinigingsmiddel voor de vulva. ◯ ◯ 15 Wanneer je als verzorgende een vrouw moet wassen die menstrueert, kun je ◯ ◯ het best handschoenen dragen.
1 76
Evaluatie Studiehulp een zelftoets waarmee je controleert of je de theorie kent. Antwoorden zijn op te vragen bij je docent. Evaluatie evalueren en reflecteren zijn belangrijke vaardigheden voor jouw toekomstige beroep: zet na elk thema op een rij wat je goed beheerst en wat je actiepunten zijn.
THEMA 5 Zorg voor de bedden
Vaardigheden Een vaardigheid heeft een vaste opbouw: Oefenen Toepassen Transfer Oriënteren
Vaardigheden Bed opmaken, zonder dat de zorgvrager in bed ligt Oriënteren
1
1 2
Bestudeer de theorie over het opmaken van het bed zonder zorgvrager. Bestudeer de beschrijving van deze vaardigheid. Voorbereiding 1 Vertel de zorgvrager wat er gaat gebeuren. 2 Leg of zet de volgende benodigdheden klaar: - niet-steriele handschoenen, een overschort en een wasmand. Voor een bed in de thuissituatie: - hoeslaken; - dekbedovertrek; - kussenslopen. Voor een hoog-laagbed: - boven- en onderlaken; - steeklaken; - deken; - kussenslopen. 3 Creëer voldoende werkruimte rondom het bed. 4 Zet het bed op werkhoogte. 5 Plaats een of twee stoelen aan het voeteneinde van het bed. 6 Verwijder hand- en polssieraden en was of desinfecteer je handen.
Observatielijsten
Observatielijsten Bij de meeste vaardigheden horen observatielijsten. Die vind je direct achter in dit werkboek. De observatielijsten zijn geordend per thema. Bovenaan staat bij welke vaardigheid de observatielijst hoort. Een observatielijst kun je gemakkelijk uit je werkboek halen. Zo kun je ze in de klas of in je BPV laten invullen.
Thema 1 Lichamelijke verzorging
277
Zorgvrager wassen op bed 277 Zorgvrager wassen op bed met wasdoekjes 281 Zorgvrager wassen aan de wastafel, onder de douche of in bad 285 Haren wassen op bed 289 Zorgvrager die zich op bed bevindt, scheren met een elektrisch scheerapparaat 291 Zorgvrager die zich op bed bevindt, scheren met scheermes en scheerzeep 293 Tandenpoetsen van een zorgvrager die zich op bed bevindt 295 Gebitsprothese verzorgen van een zorgvrager die zich op bed bevindt 297 Mondholte reinigen van een zorgvrager die zich op bed bevindt 299 Therapeutische elastische kousen met een open teenstuk aantrekken 301 Therapeutische elastische kousen met een gesloten teenstuk aantrekken 303 Therapeutische elastische kousen uittrekken 305 Hygiënische verzorging van een baby 307
Thema 2 Hulp bieden bij de opname van voeding en vocht Hulp bieden aan een zorgvrager die zelf niet kan eten en drinken Flesvoeding geven 311
Thema 3 Hulp bieden bij de uitscheiding
Uitvoering 7 Trek bij kans op contact met uitscheidingsproducten en bloed handschoenen en/ of overschort aan. 8 Leg de kussens op de stoel(en). 9 Maak sprei en dekens los. 10 Let er tijdens het opmaken van het bed op dat je niet te veel met het beddengoed wappert in verband met hygiëne. 11 Zorg ervoor dat tijdens de werkzaamheden het vuile wasgoed zo min mogelijk in contact met het schone wasgoed komt in verband met hygiëne. 12 Vouw sprei en dekens afzonderlijk in drieën en leg ze over de stoel(en). Het beddengoed mag de vloer niet raken. 13 Doe het bovenlaken in drieën gevouwen in de wasmand. 14 Doe het steeklaken in de wasmand. 15 Leg een eventueel zeil ongevouwen over de stoel(en). 16 Doe het onderlaken in de wasmand. 17 Als je het molton niet verschoont, trek je het glad.
1 260
309
309
313
Hulp bij het gebruik van een po op bed 313 Hulp bij het gebruik van een urinaal op bed 317 Verwisselen van een incontinentiemat 319 Externe katheter of condoomkatheter verwisselen 321 Katheterzak verwisselen 325 Verzorgen van een blaaskatheter 327 Laxerende zetpil toedienen 329 Microklysma (microlax) of fosfaatklysma toedienen 331 Hulp bieden bij het manueel verwijderen van ontlasting 333 Hulp bieden bij het opgeven van sputum 335 Hulp bieden bij braken 337 Hulp bieden bij het inbrengen van een tampon bij menstruatie
339
Thema 4 Hygiënisch en ergonomisch verantwoord werken
341
Handen wassen met (vloeibare) zeep 341 Handen desinfecteren met handalcohol 343 Aan- en uittrekken van steriele handschoenen 345 Creëren van een schoon of steriel werkveld 347
1 275
Iconen helpen je op weg In de kantlijn staan icoontjes. Die geven aan wat je in de opdracht kunt verwachten.
1 1 1 1 1 1
geeft aan dat je een deel van de theorie (nog een keer) leest om de vraag te kunnen beantwoorden. bij deze opdracht werk je samen met anderen. bij deze opdracht heb je een computer met internet nodig om informatie op te zoeken. bij deze opdracht werk je aan je schrijfvaardigheden, bijvoorbeeld met het schrijven van een uitgebreid antwoord, verslag of rapport. bij deze opdracht laat je de uitkomsten zien in een mondelinge presentatie. geeft aan dat het gaat om een creatieve opdracht.
Werken met dit werkboek Vind je het prettig om eerst de theorie te lezen en dan te kijken of je het weet en begrepen hebt? Lees dan eerst de theorie en maak daarna de verwerkingsvragen. Ben je meer iemand die het liefst de theorie doorneemt aan de hand van vragen? Start dan met de verwerkingsvragen en leg je theorieboek ernaast. Werk je het liefst vanuit de praktijk? Begin dan met een praktijksituatie of een themaopdracht en kijk of je de vragen kunt beantwoorden met de informatie uit de theorie.
Inhoudsopgave Thema 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
10
Verwerking 11 Verwerkingsopdrachten 11 Hoofdstuk 1 Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 11 Hoofdstuk 2 Hulp bieden bij de hygiënische verzorging 13 Hoofdstuk 3 Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging 15 Toepassing 18 Praktijksituaties 18 Meneer Janszoon gaat snel achteruit 18 Meneer Kiliç heeft een fikse longontsteking 22 Mevrouw Strijbos heeft een kwaadaardige tumor in haar linkerborst 26 Vaardigheden 30 Zorgvrager wassen op bed 30 Zorgvrager wassen op bed met wasdoekjes 34 Zorgvrager wassen aan de wastafel, onder de douche of in bad 38 Haren wassen op bed 42 Zorgvrager die zich op bed bevindt, scheren met een elektrisch scheerapparaat 46 Zorgvrager die zich op bed bevindt, scheren met scheermes en scheerzeep 49 Tandenpoetsen van een zorgvrager die zich op bed bevindt 52 Gebitsprothese verzorgen van een zorgvrager die zich op bed bevindt 55 Mondholte reinigen van een zorgvrager die zich op bed bevindt 59 Therapeutische elastische kousen met een open teenstuk aantrekken 62 Therapeutische elastische kousen met een gesloten teenstuk aantrekken 65 Therapeutische elastische kousen uittrekken 68 Themaopdrachten 71 Evaluatie 73 Studiehulp 73 Hoofdstuk 1 Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 73 Hoofdstuk 2 Hulp bieden bij de hygiënische verzorging 74 Hoofdstuk 3 Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging 74 Evaluatie en reflectie 76
Thema 2 Hulp bieden bij de opname van voeding en vocht
78
Verwerking 80 Verwerkingsopdrachten 80 Hoofdstuk 4 Spijsvertering 80 Hoofdstuk 5 Voeding en gezondheid 82 Hoofdstuk 6 Verpleegkundige zorg bij voeding van de volwassene Hoofdstuk 7 Voeding bij ziekte 90 Hoofdstuk 8 Dieetleer 93
86
Toepassing 99 Praktijksituaties 99 Helpen bij de warme maaltijd in een psychogeriatrisch verpleeghuis 99 Ineke is een ‘lekkerbek’ 103 Meneer Meeuwse droogt uit 107 Vaardigheden 111 Hulp bieden aan een zorgvrager die zelf niet kan eten en drinken 111 Themaopdrachten 115 Evaluatie 117 Studiehulp 117 Hoofdstuk 4 Spijsvertering 117 Hoofdstuk 5 Voeding en gezondheid 118 Hoofdstuk 6 Verpleegkundige zorg bij voeding van de volwassene Hoofdstuk 7 Voeding bij ziekte 119 Hoofdstuk 8 Dieetleer 120 Evaluatie en reflectie 122
Thema 3 Hulp bieden bij uitscheiding
124
Verwerking 125 Verwerkingsopdrachten 125 Hoofdstuk 9 Uitscheidingsstelsel 125 Hoofdstuk 10 Urine 127 Hoofdstuk 11 Feces 131 Hoofdstuk 12 Transpiratie, menstruatie, sputum en braaksel Toepassing 138 Praktijksituaties 138 Johannes heeft een flinke longontsteking 138 Meneer Van Vliet is geobstipeerd 141 Mirjam heeft een blaaskatheter 145 Vaardigheden 149 Hulp bij het gebruik van een po op bed 149 Hulp bij het gebruik van een urinaal op bed 153 Externe katheter of condoomkatheter verwisselen 157 Verwisselen van een incontinentiemat 161 Katheterzak verwisselen 165 Verzorgen van een blaaskatheter 169 Laxerende zetpil toedienen 172 Microklysma (microlax) of fosfaatklysma toedienen 176 Hulp bieden bij opgeven van sputum 180 Hulp bieden bij braken 183 Hulp bieden bij de menstruatie 186 Themaopdrachten 189
134
118
Evaluatie 191 Studiehulp 191 Hoofdstuk 9 Uitscheidingsstelsel 191 Hoofdstuk 10 Urine 191 Hoofdstuk 11 Feces 192 Hoofdstuk 12 Transpiratie, menstruatie, sputum en braaksel Evaluatie en reflectie 194
Thema 4 Hygiënisch en ergonomisch verantwoord werken
193
196
Verwerking 198 Verwerkingsopdrachten 198 Hoofdstuk 13 Leefomgeving van de zorgvrager 198 Hoofdstuk 14 Infectieleer 200 Hoofdstuk 15 Voorschriften voor hygiënisch werken 203 Hoofdstuk 16 Voorschriften voor veilig werken 206 Hoofdstuk 17 Ergonomisch verantwoord werken 209 Hoofdstuk 18 Milieuvoorschriften 212 Toepassing 216 Praktijksituaties 216 Renco denkt na over verbetering van de arbeidsomstandigheden in De Planeet Anna ondersteunt Tjeerd in omgekeerde isolatie 220 Voedselvergiftiging bij mevrouw Dirksma 224 Vaardigheden 227 Handreiniging met (vloeibare) zeep 227 Handdesinfectie met handalcohol 230 Aan- en uittrekken van steriele handschoenen 232 Creëren van een schoon of steriel werkveld 234 Themaopdrachten 236 Evaluatie 238 Studiehulp 238 Hoofdstuk 13 Leefomgeving van de zorgvrager 238 Hoofdstuk 14 Infectieleer 238 Hoofdstuk 15 Voorschriften voor hygiënisch werken 239 Hoofdstuk 16 Voorschriften voor veilig werken 240 Hoofdstuk 17 Ergonomisch verantwoord werken 240 Hoofdstuk 18 Milieuvoorschriften 241 Evaluatie en reflectie 243
Thema 5 Zorg voor de bedden
245
Verwerking 246 Verwerkingsopdrachten 246 Hoofdstuk 19 Bed van de zorgvrager
246
216
Toepassing 250 Praktijksituaties 250 Simone verpleegt mevrouw Keizer thuis 250 Samira maakt het bed op van meneer Johanson 252 Vaardigheden 254 Bed afhalen en opmaken, zonder dat de zorgvrager in bed ligt 254 Bed afhalen en opmaken, terwijl de zorgvrager in bed ligt en kan draaien Themaopdrachten 262 Evaluatie 263 Studiehulp 263 Hoofdstuk 19 Bed van de zorgvrager Evaluatie en reectie 264
Observatielijsten
266
263
258
Thema 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
1
De lichamelijke verzorging is een belangrijk onderdeel van het werk van een verpleegkundige. In dit thema besteden we allereerst aandacht aan de anatomie en de functies van de huid, de slijmvliezen en het gebit. Deze kennis heb je nodig om een zorgvrager goed te kunnen ondersteunen bij zijn persoonlijke lichamelijke verzorging. Onder invloed van verschillende factoren kunnen zelfzorg en mantelzorg op het gebied van de hygiënische verzorging tekortschieten. In dat geval moet je deze zorg geheel of gedeeltelijk overnemen. Onder de totale hygiënische verzorging van de mens verstaan we de verzorging van de huid, de slijmvliezen, de haren, het gebit en de nagels. Als laatste behandelen we de gevolgen van onvoldoende lichaamsbeweging. Na het bestuderen van de leerstof ken je de belangrijkste complicaties die op kunnen treden door onvoldoende lichaamsbeweging. Je leert waar je op moet letten om ze te herkennen en kunt preventieve maatregelen toepassen. Ook kun je de juiste zorg geven wanneer een complicatie optreedt. De bekendste en meest voorkomende complicatie is decubitus. Dit thema bevat verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, vaardigheden, themaopdrachten, studiehulp, evaluatie en reflectie over de volgende onderwerpen. Hoofdstuk 1: Bouw en functie van de huid, de slijmvliezen en het gebit • huid • slijmvliezen • gebit Hoofdstuk 2: Hulp bieden bij de hygiënische verzorging • doel van de hygiënische verzorging • hygiënische verzorging van de volwassene • de plaats waar de hygiënische verzorging wordt uitgevoerd Hoofdstuk 3: Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging • decubitus • contracturen • trombose • pneumonie • spieratrofie • osteoporose • obstipatie • smetten • cystitis
1 10
Verwerking Verwerkingsopdrachten
1 Bouw en functie van huid, slijmvliezen en gebit 1
1
In de theorie staat dat de huid verschillende functies heeft. Een droge, schrale huid gaat eerder stuk, waardoor de huid niet optimaal functioneert. Welke functie van de huid is hier aangetast? a beschermen tegen schadelijke invloeden van buitenaf b lichaamstemperatuur regelen c stoffen uitscheiden d vet opslaan in het onderhuids bindweefsel
2
De huid bestaat uit drie lagen. Hieronder staan zeven kenmerken. Vul in de tweede kolom in bij welke huidlaag het kenmerk hoort. Kies uit: lederhuid, onderhuids bindweefsel, opperhuid.
Kenmerken
Huidlaag
De talgklieren in deze laag zorgen ervoor dat de huid soepel blijft. Deze laag bestaat uit de hoornlaag en de kiemlaag. Deze laag is dikker op de billen, bovenbenen en bovenarmen. Er zitten geen bloedvaten in deze laag. Het vet in deze laag zorgt voor warmte-isolatie. In deze laag zitten pigmentkorrels. In deze laag zitten zweetklieren.
3
Waarom kun je zonder pijn te voelen een naald in de opperhuid steken?
4
De huid heeft verschillende taken, zoals uitscheiding van stoffen, regeling van de lichaamstemperatuur en tastzin.
1 11
THEMA 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
a
b
In de tabel hierna staan in de eerste kolom drie functies van de huid. Vul in de tweede kolom in hoe dat bij jouw huid is. Ben je bijvoorbeeld gevoelig voor druk? Heb je een vette huid? Ben je gevoelig voor warmte of juist kou? Stel je moet volledig verzorgd worden. Vul in de derde kolom in hoe een ander dan rekening moet houden met de eigenschappen van jouw huid. Word je liever hard of zacht afgedroogd? Vind je het bijvoorbeeld nodig om elke dag te douchen?
Functies huid
Hoe is dat bij jou?
Hoe rekening ermee houden?
Tastzin
Uitscheiding van stoffen
Regeling lichaamstemperatuur
1
5
Het klinkt misschien vreemd dat de huid net als het hart, de lever of de darmen een orgaan is. Waarom is de huid ook een orgaan? Maak voor het beantwoorden van deze vraag eventueel gebruik van internet.
6
Waarom kan een zorgvrager die door verbranding een groot deel van zijn huid is kwijtgeraakt ook bij 30 graden Celsius nog onderkoeld raken?
7
Welke beweringen over de nagels zijn juist? Omcirkel de juiste antwoorden. a Een nagelwal beschermt de nagel aan de achterkant. b De nagelwortel ligt onder de huid aan de achterkant van de nagel. c Vanuit de nagelwortel groeit de nagel in de breedte. d Vanuit het nagelbed groeit de nagel dikker.
1 12
Verwerkingsopdrachten
8
2 Hulp bieden bij de hygiënische verzorging
Er zijn verschillen in het gebit van volwassenen en kinderen. Vul de juiste woorden in. Een volwassene heeft in totaal
tanden en kiezen. Je kunt hierbij ,
vier soorten tanden en kiezen onderscheiden, namelijk: kiezen en
kiezen. kiezen. Een
Kinderen hebben een melkgebit. Daarin ontbreken de melkgebit heeft daarom in totaal maar kinderen tussen de
tanden en kiezen. Als en
jaar zijn, krijgen ze het
blijvende gebit. 9
In de theorie wordt de anatomie van de tand beschreven. Welke van de volgende beweringen zijn juist? Omcirkel de juiste antwoorden. a De kiezen hebben een iets gelere kleur, omdat ze een dikkere laag tandbeen bevatten. b De tandpulpa bestaat uit bindweefsel met bloedvaten en zenuwen. c Er zitten veel levende cellen in het tandglazuur. d Het tandbeen zit direct onder het tandglazuur. e Het tandglazuur is ondoorzichtig. f Het wortelvlies is de verbinding tussen de tand en de kaak.
10
Een van de behandelingen die een tandarts kan verrichten, is het boren in een kies, omdat hij een gaatje moet vullen. In welk deel van de kies zit de boor als je een pijnscheut voelt? Licht je antwoord toe.
11
Waarom voelt iemand na een wortelkanaalbehandeling geen pijn meer aan de betreffende kies?
1 Hulp bieden bij de hygiënische verzorging 2
1
,
In de theorie staat dat je zorgvragers soms bij hun hygiënische verzorging moet helpen, omdat zelfzorg of mantelzorg onvoldoende zijn. Hoe kan het dat iemand niet meer zelf zijn hygiënische verzorging kan doen? Geef drie oorzaken.
1 13
THEMA 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
2
De theorie behandelt de invloed van een goede hygiëne op lichamelijk functioneren, sociaal functioneren en psychisch welbevinden. Beschrijf een duidelijk voorval uit je eigen leven waaruit blijkt dat een goede hygiëne invloed had op jouw sociaal functioneren.
3
Ga jij wel eens in bad of onder de douche als je lichaam fris en schoon is? Zo ja, waarom doe je dat?
4
In de theorie staat dat je tijdens de hygiënische verzorging maatregelen moet nemen om te voorkomen dat je de zorgvrager infecteert of verwondt. Noem drie van deze maatregelen.
5
Er zijn instellingen waar het de gewoonte is mensen die hulpbehoevend zijn maar niet bedlegerig, twee keer per week in bad te doen. Wat vind je van deze gewoonte? Motiveer je antwoord.
6
In de theorie staat dat je bij de hygiënische verzorging altijd alert moet zijn op schaamtegevoelens bij de zorgvrager. Het genitaalgebied is een intieme plaats. Vooral als de zorgvrager bloot ligt, kan dit tot schaamte leiden. Geef één manier van hoe jij als verpleegkundige kunt proberen dit schaamtegevoel bij de zorgvrager te beperken.
7
Zowel bij de man als bij de vrouw kan het wassen van het genitaalgebied seksuele reacties oproepen. Bij de man is dit duidelijk zichtbaar. Geef één voorbeeld van wat jij zou doen als een zorgvrager tijdens de wasbeurt een erectie krijgt?
8
Waarom moet je als verpleegkundige in onze multiculturele samenleving enige kennis hebben van andere culturen in relatie tot de persoonlijke verzorging?
1 14
Verwerkingsopdrachten
3 Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging
9
In de theorie komen verschillende aspecten van de hygiënische verzorging van volwassenen aan bod. Omcirkel de juiste beweringen. a Het aantrekken van therapeutische elastische kousen gaat gemakkelijker als je een aantreksok gebruikt. b Intertrigo kan ontstaan als je de huidplooien na het wassen niet goed afdroogt. c Nadat je een oogprothese hebt verwijderd, maak je de oogholte schoon met een vochtig gaasje. d Voor het verwijderen van zichtbaar oorsmeer gebruik je een wattenstaafje.
10
In de theorie staat dat hoofdluis regelmatig voorkomt en erg besmettelijk is. Verklaar de volgende waarschuwing die op een middelbare school te lezen is: ‘Er is hoofdluis geconstateerd op school. Pas op met selfies!’
11
In de theorie staat dat een goede mondverzorging van belang is voor het welzijn van de zorgvrager. Je moet er onder andere voor zorgen dat de zorgvrager geen last krijgt van stomatitis. Omcirkel de juiste beweringen. a Bij stomatitis is het slijmvlies in de mond rood, glimmend en opgezwollen. b Het stimuleren van de speekselproductie door suikervrije kauwgom kan stomatitis voorkomen. c Iemand met stomatitis kan beter geen sambal en hard stokbrood eten. d Om de mondholte te reinigen gebruik je swabs met glycerine. e Om stomatitis te voorkomen inspecteer je elke week de mondholte van de zorgvrager. f Zorgvragers die antibiotica gebruiken, hebben een grotere kans op stomatitis.
12
Je gaat een zorgvrager die volledig afhankelijk is van jou, in bad verzorgen. Op welke twee punten moet je speciaal letten in relatie tot de plaats waar jij de hygiënische verzorging uitvoert?
door onvoldoende 1 Complicaties lichaamsbeweging 3
1
In de theorie staat dat voldoende lichaamsbeweging belangrijk is om allerlei complicaties te voorkomen. Er zijn echter redenen op grond waarvan zorgvragers niet voldoende kunnen bewegen, zelfs als zij dat zelf wel willen. Noem drie van deze redenen.
1 15
THEMA 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
2
Waarom is de kans op het ontstaan van decubitus extra groot bij een zorgvrager die verlamd is? Omcirkel de juiste antwoorden. a Omdat de doorbloeding door de verlamming slecht is. b Omdat de verlamming oedeem veroorzaakt dat vervolgens leidt tot decubitus. c Omdat de zorgvrager geen pijnprikkels voelt die kunnen waarschuwen voor decubitus. d Omdat er door de verlamming veel schuif- en drukkrachten op steeds dezelfde plek zijn.
3
In de theorie staat dat gezonde voeding een rol kan spelen bij de genezing van decubitusletsel. Welke stoffen zijn belangrijk voor de genezing? Omcirkel de juiste antwoorden. a eiwitten b ijzer c koolhydraten d vezels e vitaminen f zink
4
Lees de volgende situatieschets.
Jip heeft acht weken gips om zijn linkerarm gehad. Nadat het gips verwijderd is, blijkt dat hij nog geen emmer water kan tillen met zijn linkerarm.
a
b
5
Waar heeft Jip last van? Omcirkel het juiste antwoord. a contracturen b osteoporose c spieratroďŹ e d trombose Welke manier van bewegen is het meest effectief, zodat Jip de emmer zo snel mogelijk weer kan tillen? Omcirkel het juiste antwoord. a actief bewegen b passief bewegen Motiveer het antwoord dat je bij b hebt gegeven.
In de theorie staat dat mensen die weinig bewegen last kunnen krijgen van obstipatie. Welke mogelijkheden zijn er om obstipatie te voorkomen bij iemand die bedlegerig is? Omcirkel de juiste antwoorden. a passief bewegen b veel drinken c vezelrijke voeding eten d voldoende vitamine D opnemen e wisselhouding toepassen
1 16
Verwerkingsopdrachten
3 Complicaties door onvoldoende lichaamsbeweging
6
Volgens de theorie ontstaan smetten op plaatsen waar twee huiddelen op elkaar drukken. Een mannelijke zorgvrager zit de hele dag in zijn rolstoel. Op welke plaatsen is de kans op het ontstaan van smetten het grootst? Omcirkel de juiste antwoorden. a bij het scrotum b in de knieholtes c in de liezen d onder de oksels
7
Waarom heeft een traagschuimmatras goede drukverlagende eigenschappen? Omcirkel het juiste antwoord. a De matras bestaat uit verschillende compartimenten waar lucht doorheen wordt geblazen. Doordat de compartimenten wisselend met lucht worden gevuld, wisselt de druk op het lichaam ook steeds.in de matras b De matras wordt door de lichaamstemperatuur van de zorgvrager soepeler en vormt zich perfect om het lichaam. Hierdoor wordt de druk optimaal verdeeld. c De siliconenkorrels in de matras gaan zich door warme lucht als een vloeistof gedragen. Hierdoor drijft de zorgvrager als het ware op de matras waardoor hij weinig druk ervaart.
8
Waarom is een kussen met kersenpitten in het kader van decubituspreventie niet goed?
9
Bij onvoldoende lichaamsbeweging kunnen zich een aantal gezondheidsrisico’s voordoen. Vul de juiste woorden in. Als zich een bloedstolsel vormt tegen een bloedvatwand, dan heet dit een Dit gebeurt meestal in een ader in het onderbeen. Er is dan sprake van een . Bij bedlegerige zorgvragers is de kans op groter, omdat er vaak
in de blaas achterblijft. Dit is een geschikte
voedingsbodem voor bacteriĂŤn. Osteoporose is
van de botten. Hierdoor worden de botten
brozer en kunnen sneller breken. Ter preventie van osteoporose is het goed om voldoende vitamine
binnen te krijgen.
Zorgvragers die bedlegerig zijn, kunnen oppervlakkig gaan ademhalen. Hierdoor . Dit kan leiden tot een
worden de longen onvoldoende . 10
Waarom is het risico op smetten bij zorgvragers met contracturen groter?
1 17
.
THEMA 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
Toepassing Praktijksituaties Meneer Janszoon gaat snel achteruit Thomas is wijkverpleegkundige. Vandaag gaat hij de verzorging van meneer Janszoon doen. Meneer Janszoon is 80 jaar en sinds enkele jaren weduwnaar. Zijn enige dochter woont in een verre uithoek van het land. Meneer Janszoon is gedurende zijn leven nooit noemenswaardig ziek geweest. Vier maanden geleden is bij meneer Janszoon amyotrofische laterale sclerose (ALS) gediagnosticeerd. Achteraf bleek de ziekte zich een klein jaar geleden voor het eerst te hebben geopenbaard. Moeheid, algeheel krachtsverlies en onverklaarbare valpartijen door evenwichtsproblemen manifesteerden zich toen. De laatste maanden gaat het erg snel bergafwaarts. Meneer Janszoon kan sinds enkele weken niet meer lopen en hij heeft problemen met spreken. Vanwege de problemen die hij heeft met slikken, eet hij niet veel meer. Mede daardoor is meneer Janszoon in twee maanden tijd 25 kilo afgevallen. Sinds vorige week is de dochter van meneer Janszoon bij hem in huis om hem te verzorgen. Ze heeft dit besloten, omdat ze verwacht dat haar vader niet lang meer te leven heeft. Nieuwe zorgproblemen Thomas heeft afgesproken vandaag de verzorging samen met de dochter van meneer Janszoon te doen. Tot op heden werd de zorg door of samen met een verzorgende uitgevoerd. In overleg is besloten dat de verzorging eenmaal per week door of samen met een wijkverpleegkundige wordt gedaan. Thomas heeft dit voorstel gedaan, omdat meneer Janszoon erg snel achteruit gaat. Om de paar dagen doen zich nieuwe zorgproblemen voor. Thomas vindt het belangrijk dat hier snel en professioneel op kan worden ingespeeld. De deur wordt opengedaan door Tinka. ‘Ik ben blij dat je er bent,’ zegt ze. ‘Mijn vader heeft net weer een enorme hoestbui gehad, omdat hij zich verslikte. Hij klaagt over pijn aan zijn stuit, maar wil niet uit bed.’ Thomas loopt de slaapkamer binnen en ziet meneer Janszoon onderuitgezakt in bed liggen. Het beddengoed is een puinhoop. Meneer Janszoon ligt in een chaos van lakens en dekens. Wanneer hij de dekens terug slaat, ziet Thomas dat het bed kletsnat is en dat de condoomkatheter die gisterenavond door de verzorgende is aangebracht losgeschoten is.
1 18
Praktijksituaties
Meneer Janszoon gaat snel achteruit
Pijnlijke mond Samen met Tinka begint Thomas met de verzorging. Meneer Janszoon wordt op bed gewassen, omdat hij te zwak is om aan de wastafel te worden geholpen. Douchen gaat al helemaal niet meer. Thomas vraagt hoe het met hem gaat sinds vorige week. Meneer Janszoon antwoordt dat het niet veel meer is. ‘Ik heb nauwelijks nog kracht in mijn lijf. Het eten gaat slecht. Ik lust nog alles maar ik krijg het niet meer naar binnen, omdat ik me vaak verslik. Bovendien doet mijn mond pijn.’ Thomas inspecteert de mondholte van meneer Janszoon. Hij ziet verschillende rode plekken op het slijmvlies. Sommige plekken hebben ook een gelige rand. Op de vraag hoe het met tandenpoetsen gaat, vertelt meneer Janszoon dat hij dat de laatste dagen nauwelijks meer heeft willen laten doen vanwege de pijn. ‘Voor wie moet ik mijn tanden nog poetsen, jongen? Ik heb nog maar kort te leven en ik hoef geen schoonheidsprijs meer te winnen.’ Thomas legt meneer Janszoon en zijn dochter uit dat tandenpoetsen juist nu erg belangrijk is. Bij het wassen van het gezicht valt het Thomas op dat meneer Janszoon wat rode randen op zijn gezicht heeft. Hij vermoedt dat het afdrukken zijn van het mond-neus(zuurstof)kapje dat meneer Janszoon ’s nachts draagt tegen verslechtering van de ademhaling. Tinka vertelt dat het kapje gisteren behoorlijk strak op het gezicht van haar vader zat. Last van smetten Bij inspectie van het genitaal gebied van meneer Janszoon ziet Thomas een rood geïrriteerde huid van de penis. Ook de liezen van meneer Janszoon zien er niet goed uit. Ze zijn erg rood en glanzen een beetje. Het natte beddengoed heeft er ook geen goed aan gedaan. Thomas vraagt meneer Janszoon hoe hij denkt over de condoomkatheter. Hij vertelt dat hij die maar niets vindt. Thomas vertelt dat het belangrijk is dat de urine op een goede manier wordt opgevangen, omdat natte en broeierige plekken veel narigheid kunnen veroorzaken. Thomas legt Tinka uit dat haar vader last heeft van smetten. Hij vertelt welke maatregelen er genomen kunnen worden om verslechtering te voorkomen en voegt de daad bij het woord. Voor zover hij kan zien is er gelukkig nog geen sprake van een bijkomende schimmelinfectie. Decubitus voorkomen Na de verzorging wordt meneer Janszoon even op de stoel geholpen, zodat het bed verschoond kan worden. Morgen zal er een speciaal matras afgeleverd worden om decubitus te voorkomen. Thomas denkt dat dit hoog tijd wordt, omdat meneer Janszoon op zijn rug en stuit al warme en rode plekken heeft die niet meer weg te drukken zijn. 1
Thomas komt meneer Janszoon helpen met zijn persoonlijke lichamelijke verzorging, maar dat is niet de enige reden dat hij eenmaal per week langskomt. Wat wil hij met zijn regelmatige komst nog meer bereiken?
1 19
THEMA 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
2
Meneer Janszoon verslikt zich snel. Noem twee mogelijke gevolgen.
3
Noem twee redenen waarom meneer Janszoon door zijn ziektebeeld een verhoogd risico heeft op decubitus.
4
Thomas observeert het bed waarin meneer Janszoon ligt. Verklaar waarom het bed in deze situatie een verhoogd risico geeft op decubitus.
5
Thomas stelt vast dat meneer Janszoon last heeft van smetten. a Welke fase betreft het hier naar alle waarschijnlijkheid?
b
Op basis van welke observaties concludeert Thomas dat er hier waarschijnlijk sprake is van smetten?
c
Welke maatregelen kan Thomas in dit geval nemen?
6
Welke conclusie kan Thomas trekken nadat hij de mondholte heeft geĂŻnspecteerd? Motiveer je antwoord.
7
Welk advies zou jij Thomas laten geven aan meneer Janszoon om de pijn in zijn mond te bestrijden?
1 20
Praktijksituaties
Meneer Janszoon gaat snel achteruit
8
Thomas vermoedt dat de afdrukken op het gezicht van het zuurstofkapje komen. Waar moet hij hier alert op zijn en wat zou jij adviseren? Motiveer je antwoord.
9
Thomas denkt aan decubitus op de rug en stuit van meneer Janszoon. Aan welke categorie denk jij, als je de kenmerken leest? Motiveer je antwoord.
1 21
THEMA 1 Ondersteunen bij de persoonlijke lichamelijke verzorging
Meneer Kiliç heeft een fikse longontsteking Meneer Kiliç is 79 jaar. Drie jaar geleden verloor hij zijn vrouw. Hij heeft drie kinderen. Tot zijn 52e jaar werkte meneer Kiliç bij een kolen- en oliehandel. Toen hij longemfyseem kreeg, kon hij zijn werk niet meer doen. In de loop van de jaren ging de functie van zijn longen steeds meer achteruit. Meneer Kiliç werd daardoor steeds afhankelijker van zijn vrouw. Klusjes die hij altijd deed, zoals grasmaaien en kleine boodschappen, werden hem allemaal te veel. Iedere ochtend had hij veel tijd nodig voor zijn lichamelijke verzorging. Zijn vrouw zette dan een stoel voor hem bij de wastafel, zodat hij zich rustig kon wassen en scheren. Eenmaal per week, op zaterdag voor het avondeten, hielp mevrouw Kiliç hem met douchen. Meneer Kiliç mist zijn vrouw Toen mevrouw Kiliç overleden was, kreeg meneer Kiliç problemen op psychosociaal, lichamelijk en huishoudelijk gebied. Ze waren bijna vijftig jaar getrouwd geweest. Meneer Kiliç miste zijn vrouw dan ook heel erg. Zij hield hem bijvoorbeeld op de hoogte van wat er in de buurt en in de familie gebeurde. Ook miste hij de gesprekken met haar en de gezelligheid. Voor de zelfzorgproblemen op lichamelijk verzorgend en huishoudelijk gebied kreeg meneer hulp van de thuiszorg. De gezinshulp kwam drie halve dagen per week voor het huishouden. De maaltijden werden gebracht door 'Tafeltje-dek-je' en voor de douchebeurt kwam er eenmaal in de week een verzorgende. Toch kon meneer Kiliç niet langer zelfstandig blijven wonen. Het alleen zijn gedurende de avonden en de nachten viel hem steeds moeilijker. Hij was voortdurend bang dat hem in die periode iets zou overkomen. In zorgcentrum De Korhoen Meneer Kiliç woont nu in zorgcentrum De Korhoen. Hij voelt zich er goed thuis. Door zijn longaandoening is hij niet in staat lichamelijk actief te zijn. Daarom gaat hij vaak naar de gemeenschappelijke ruimte, waar hij de andere bewoners ontmoet. Meneer Kiliç kan zijn eigen woonruimte niet schoonhouden. Dat wordt voor hem gedaan. Op het gebied van de lichamelijke verzorging krijgt hij eenmaal in de week hulp. Dat is bij het douchen. Zelfstandig douchen is te vermoeiend voor hem. Op dit moment is meneer Kiliç een week ziek. Wat eerst een behoorlijke verkoudheid leek te zijn, bleek al snel een fikse longontsteking. Hij heeft koorts (38,7 °C) en is erg moe. De huisarts heeft hem medicijnen en bedrust voorgeschreven. Door de extreme vermoeidheid is meneer Kiliç niet in staat zichzelf te verzorgen, ook niet op bed. Jozef en Esra in gesprek Jozef is de BPV-begeleider van Esra. Ze zijn in gesprek met elkaar: ‘Zo Esra, je loopt nu alweer een week met me mee. Inmiddels hebben we samen al veel bewoners verzorgd. Ik stel voor dat we vandaag beginnen met de lichamelijke verzorging van
1 22