Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening niveau 4 by ThiemeMeulenhoff

Werken als Verpleegkundige. Dat is leuk en afwisselend werk. Verantwoordelijk werk ook. Mensen doen een beroep op jou als het gaat om zorg en begeleiding in situaties waarin zij dat tijdelijk of langdurig niet zelfstandig kunnen. Het vraagt van jou dat je beschikt over de juiste competenties. Dit boek bevat de theorie die je nodig hebt om op een verantwoorde manier zorg te verlenen aan mensen die aan jou zijn toevertrouwd. Dit boek – Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening – maakt deel uit van de serie ThiemeMeulenhoff Zorg Basisboeken. Het boek draagt bij aan jouw ontwikkeling van beroepscompetenties. Beroepscompetenties zijn contextgebonden. Ze gelden slechts in bepaalde beroepssituaties, ook wel contexten genoemd. Een context wordt gevormd door personen met een bepaalde aandoening (een patiëntencategorie) in een bepaalde zorgomgeving (een branche). Dit boek gaat over het verplegen van mensen met een acute somatische aandoening. Dat is een heel grote patiëntencategorie: alle mensen die in een ziekenhuis een medische behandeling ondergaan en/of worden opgenomen. Je kent het ziekenhuis: veel verschillende specialismen en afdelingen. Met dit boek neem je een hoeveelheid basiskennis tot je die je op elke afdeling gebruikt. Je leert een aantal algemene zaken, zoals de pre- en postoperatieve zorg en assisteren bij onderzoeken. Daarnaast tref je zeven hoofdstukken aan over de verpleegkundige zorg rond de meest voorkomende somatische aandoeningen en hun medische behandeling. Dit boek sluit aan bij de volgende uitstroomverbijzondering: ZH

Zorg basisboek Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening

Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening – niveau 4

Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening

Ziekenhuizen

ThiemeMeulenhoff Zorg bestaat uit ThiemeMeulenhoff Zorg Basisboeken, Traject V&V, i-care flex, Verpleegtechniek in Beeld, InCasu en een reeks ondersteunende uitgaven (Anatomie & Fysiologie, Basisboek Pathologie etc.). Kijk voor meer informatie op www.thiememeulenhoff.nl/zorg

9006924480_omslag.indd 11

19-01-11 14:33

Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening

9006924480_bw.indd 1

08-02-11 15:04

Colofon Auteurs Netty van Balsfoort Katrien Demesmaeker Ronald Günther Jos Kaldenhoven Ton Vermeij

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 16 ISBN 978 90 06 92448 0

Inhoudelijke redactie Ton Vermeij John Vaessen Netty van Balsfoort Jos Kaldenhoven

Eerste druk, eerste oplage, 2011 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij

Ontwerp Omslag: Enof, Utrecht Binnenwerk: DeltaHage, Den Haag

elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j°

Fotografie Karin Ligthart, Amsterdam

het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloem

Overige foto’s in deze uitgave Fidder & Löhr, Deventer Ad van Horssen, Bussum Hans Brik, Callantsoog AKG, ANP, Rijswijk Spaarnestad Fotoarchief, Haarlem Algemeen Dagblad, Rotterdam

lezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

9006924480_bw.indd 2

08-02-11 15:04

Inhoudsopgave Woord vooraf Thema 1

Oriëntatie op de zorgcategorie 1 De ziekenhuiszorg 2 Ziekenhuiszorg in historisch perspectief

1 2 3 4

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Patiëntencategorieën Verplegen van mensen voor en na een operatie Diagnostische onderzoeken Operaties aan het maagdarmstelsel De luchtwegen De bloedsomloop De geslachtsorganen Het bewegingsapparaat De zintuigen Operaties aan nieren en urinewegen

89 90 112 136 164 184 206 238 260 278

Kernwoorden

293

Index

313

Thema 3

9 10 18

De verpleegkundige: het verplegen van mensen in het ziekenhuis en in de ziekenhuisverplaatste zorg De verpleegkundige in de ziekenhuiszorg en de ziekenhuisverplaatste zorg Het verpleegproces in de ziekenhuiszorg Coördinatie en kwaliteitszorg Verpleegkundige aandachtsgebieden in de ziekenhuiszorg en ziekenhuisverplaatste zorg

Thema 2

29 30 44 58 76

9006924480_bw.indd 3

08-02-11 15:04

Woord vooraf Over Thiememeulenhoff Zorg - Basisboeken De ThiemeMeulenhoff Zorg â&#x20AC;&#x201C; Basisboeken zijn competentiegericht naslagmateriaal voor niveau 3 en niveau 4 van het gezondheidszorgonderwijs. Het uitgangspunt van ThiemeMeulenhoff Zorg is het leveren van een bijdrage aan het opleiden van studenten tot competente beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg. De Basisboeken sluiten aan bij het competentiegericht opleiden waarbij aan de beroepspraktijk gerelateerde theorie en leeractiviteiten vanaf het begin van de opleiding tot verzorgende-IG en verpleegkundige centraal staan. De theorie is toegankelijk geschreven en voorzien van veel praktijksituaties. Vragen en opdrachten doen voortdurend een beroep op het beroepsmatig handelen. Dit maakt de ThiemeMeulenhoff Zorg - Basisboeken tot een compleet product dat past in elk didactisch model. Het naslagmateriaal is gerelateerd aan de kerntaken en werkprocessen uit de nieuwe kwalificatiedossiers. Van hieruit is een vertaalslag naar de kernactiviteiten en beroepsprestaties eenvoudig te maken. Als zodanig is het naslagmateriaal goed te plaatsen in een onderwijsmagazijn. In combinatie met onze digitale producten vormt het een compleet en rijk geschakeerd aanbod aan competentiegericht lesmateriaal, dat ingezet kan worden binnen het competentiegericht leren. Deze variatie aan leermiddelen en werkvormen in combinatie met e-learning (blended learning) verhoogt het leerrendement en bevordert de zelfstandigheid van studenten.

Competenties Competenties zijn de vermogens van mensen om in bepaalde situaties effectief, doelbewust en gemotiveerd te handelen. Een competentie is samengesteld uit kennis, inzichten, vaardigheden, houdingen en persoonlijke eigenschappen. Een competent persoon kan deze elementen geĂŻntegreerd en doelgericht inzetten om de juiste resultaten te bereiken. Er zijn drie typen competenties, namelijk: beroepscompetenties: de vermogens om in beroepssituaties effectief, doelbewust en gemotiveerd te handelen; leercompetenties: de vermogens om in leersituaties effectief, doelbewust en gemotiveerd te handelen; burgerschapscompetenties: de vermogens om in maatschappelijke situaties effectief, doelbewust en gemotiveerd te handelen. Voor verpleegkundigen, maar ook voor verpleegkundigen in opleiding zijn alle drie de soorten competenties van belang. Beroepscompetenties heb je nodig omdat je handelen een grote invloed heeft op het leven van mensen. Je hebt een beroep gekozen met een grote verantwoordelijkheid, temeer

9006924480_bw.indd 4

08-02-11 15:04

omdat je als verpleegkundige zelfstandig besluit, kiest en handelt. Je bent een professional met een eigen bevoegdheid. Leercompetenties zijn van belang omdat het beroep voortdurend in ontwikkeling is. Verplegingswetenschap, maar ook de medische en gedragswetenschappen zorgen onophoudelijk voor nieuwe kennis. Dat maakt het verplegen tot een vak waarin steeds weer nieuwe leersituaties ontstaan. Burgerschapscompetenties zijn belangrijk omdat het verzorgen midden in de samenleving gebeurt. Het contact met mensen staat altijd centraal. Verpleegsituaties zijn maatschappelijke situaties, ongeacht de zorgsetting. De beroepsspecifieke boeken – dus ook dít boek, Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening – zijn geschreven voor verpleegkundigen in opleiding. Het boek levert een bijdrage aan jouw ontwikkeling van beroepscompetenties. Beroepscompetenties zijn contextgebonden, dat wil zeggen dat ze slechts gelden in bepaalde beroepssituaties, of met een andere woord ‘contexten’. Zo’n context wordt gevormd door personen met een bepaalde aandoening (een cliëntencategorie) in een bepaalde zorgomgeving (een branche). Omschrijvingen van beroepscompetenties kom je in dit boek tegen in thema 3, dat handelt over specifieke cliëntencategorieën. Dit boek gaat over mensen met een acute somatische aandoening. Acuut wordt meestal geassocieerd met spoedeisend en levensbedreigend. Zo is het hier echter niet bedoeld. Met het acute in de titel van het boek wordt onderscheid gemaakt met het andere boek binnen deze serie dat over somatische aandoeningen gaat: ‘Verplegen van mensen met een chronische somatische aandoening’. Bij mensen met een acute somatische aandoening ligt het accent van de verpleging op herstel en genezing. Dit in tegenstelling met het verplegen van mensen met een chronische aandoening, waar de focus eerder uitgaat naar de kwaliteit van leven. Omdat het accent op herstel en genezing ligt, heb je als verpleegkundige een grote rol in de medische behandeling van patiënten. Natuurlijk is psychosociale ondersteuning bij veel patiënten ook een belangrijke taak, maar het medisch-technisch handelen is er eigenlijk altijd. De verpleegkundige zorg speelt zich veelal in het ziekenhuis af, maar niet uitsluitend. Steeds meer ziekenhuiszorg wordt verplaatst naar waar de patiënt woont. Dat wordt genoemd ziekenhuisverplaatste zorg. Het gaat dan om zorg waar geen specialistische ziekenhuisapparatuur en -techniek voor nodig is. Die zorg wordt dan verleend door verpleegkundigen van de thuiszorg (wijkverpleegkundigen), maar ook door ziekenhuisverpleegkundigen. Als ziekenhuisverpleegkundige kun je te maken krijgen met heel veel verschillende aandoeningen en behandelingen, teveel om hier te beschrijven. In dit boek vind je de actuele basiskennis die je nodig hebt op de meeste verpleegafdelingen. Als je op een afdeling gaat werken, zul je merken dat je meer nodig hebt. Hoe je daarmee om moet gaan, dat heb je in je eerste studiejaar geleerd.

9006924480_bw.indd 5

08-02-11 15:04

Dit boek sluit aan bij de volgende uitstroomverbijzondering: ZH Ziekenhuizen In deze boeken komen alle kerntaken en de daarbij behorende werkprocessen op het niveau van verdieping en verbijzondering aan bod. Dit boek sluit aan bij de volgende beroepsprestaties: Fase 2: Beroepsprestaties ontwikkelingsgericht: Vaardig in verplegingstechniek Planmatig verplegen 2 Beroepsprestaties kwalificerend: Uitvoeren van verpleegtechnische vaardigheden Begeleiden bij verliesverwerking Hanteren van communicatieproblemen Handelen onder druk Fase 3: Beroepsprestaties kwalificerend: Verdiepen in de branche Regie voeren Professionaliseren Het boek is ingedeeld in drie thema’s: Oriëntatie op de zorgcategorie Het verplegen van mensen met een acute lichamelijke aandoening Patiëntencategorieën Ieder thema is ingedeeld in hoofdstukken die elk een afgerond geheel vormen. De hoofdstukken vormen samen het bronnenmateriaal voor je verdere verdieping als beginnend beroepsbeoefenaar in één of meerdere uitstroomverbijzonderingen. Het bronnenmateriaal heb je nodig om je de betreffende competenties eigen te maken. Naast theorie kom je praktijkvoorbeelden tegen waarmee je je verdiept in levensechte situaties. In thema 3 tref je competentieopdrachten aan. Deze opdrachten doen een appèl op de competenties die je ook in je beroep nodig hebt, zoals zelfstandigheid, initiatief, keuzes

9006924480_bw.indd 6

08-02-11 15:04

maken en beslissingen nemen. Zo beslis je bij elke opdracht zelf in welke vorm je deze giet en of je de opdracht alleen of met anderen uitvoert. Ook organiseer je zelf bijvoorbeeld het krijgen van feedback. De auteurs hopen dat deze uitgave zal voldoen aan de eisen van de huidige student verpleging. In ieder geval hebben zij geprobeerd de leerstof zodanig te presenteren dat: de inhoud relevant is voor het verpleegkundig beroep; de verwerking in iedere gewenste leervorm kan plaatsvinden; elk hoofdstuk onafhankelijk van andere hoofdstukken bestudeerd kan worden. De auteurs: Netty van Balsfoort Katrien Demesmaeker Ronald G端nther Jos Kaldenhoven Ton Vermeij Eindredactie: Ton Vermeij John Vaessen Netty van Balsfoort Jos Kaldenhoven

9006924480_bw.indd 7

08-02-11 15:04

9006924480_bw.indd 8

08-02-11 15:04

Thema Oriëntatie op de zorgcategorie Dit boek gaat over het verplegen van mensen met een acute somatische aandoening. Het begrip ‘acuut’ kun je op verschillende manieren uitleggen. In dit boek betekent het: niet-chronisch, dat wil zeggen: kortdurend, niet-blijvend. We gebruiken het begrip ‘acuut’ dus om de zorgcategorie af te bakenen: het gaat om mensen die een chirurgische ingreep, onderzoeken en/of (medische) behandelingen ondergaan vanwege een lichamelijke aandoening, ziekte of trauma. Zij worden hiervoor langere of kortere tijd in het ziekenhuis opgenomen. Maar de zorg voor deze mensen houdt in veel gevallen niet op bij het ontslag uit het ziekenhuis. Met name de verpleegkundige zorg gaat thuis vaak nog door. De patiënt wordt dan – via de transferverpleegkundige – overgedragen aan een organisatie voor thuiszorg. Als de thuiszorg gegeven wordt onder verantwoordelijkheid van een medisch specialist, heet de gegeven zorg ‘ziekenhuisverplaatste zorg’. Verkorting van ligtijd, extra- en transmuralisering zijn enkele van de vele ontwikkelingen die de ziekenhuiszorg doormaakt. Andere voorbeelden van recente ontwikkelingen zijn het zorg verlenen volgens geïntegreerde zorgprogramma’s en diagnosebehandelingcombinaties (DBC’s). Ook de medische technologie houdt niet op zich te ontwikkelen. Er is steeds meer mogelijk. De zorgcategorie breidt zich uit, zelfs tot en met mensen die baat hebben bij xenotransplantatie, transplantatie van dierlijke organen. Behalve dat dit voor jou de consequentie heeft je vak voortdurend te moeten bijhouden, roept dit heel wat ethische vragen op, waar ook de verpleegkundige beroepsgroep een antwoord op moet zien te vinden. Want de tijd dat verpleegkundigen in de ziekenhuiszorg klakkeloos deden wat artsen hen opdroegen, is al lang voorbij.

Thema 1

9006924480_bw.indd 9

08-02-11 15:04

De ziekenhuiszorg

Hans werkt sinds een jaar of vijf als verpleegkundige op een algemene chirurgische afdeling in het oosten van het land. Op de afdeling verblijven patiënten met verschillende aandoeningen, maar hij merkt dat de laatste tijd de zorg intensiever geworden is. Door een verandering in beleid worden patiënten van de intensivecareafdeling eerder overgeplaatst dan vroeger het geval was. Vorige week was dit goed te merken toen de heer Hendriks op de afdeling kwam. Meneer Hendriks heeft een ernstig auto-ongeval gehad en is met een hersenschudding, een gecompliceerde fractuur aan het rechterbeen en een bekkenfractuur op de intensivecareafdeling opgenomen, waar hij een week heeft doorgebracht. Meneer Hendriks heeft een infuus, een katheter à demeure en zijn rechterbeen hangt in een tractie. Toen de vitale functies redelijk stabiel waren, is besloten meneer Hendriks over te plaatsen naar de chirurgische afdeling. Omdat er nog steeds complicaties kunnen optreden, wordt meneer regelmatig gecontroleerd en is besloten hem op een eenpersoonskamer te verplegen. In dit eerste hoofdstuk wordt uiteengezet wat je onder ziekenhuiszorg moet verstaan, wat er allemaal gebeurt en hoe het georganiseerd is. Het is zorg die sterk wordt bepaald door medisch-technologisch handelen en die hoge eisen stelt aan de begeleiding van patiënten.

9006924480_bw.indd 10

Thema 1

08-02-11 15:04

1.1 Ziekenhuiszorg Ziekenhuiszorg is zorg die betrekking heeft op somatische aandoeningen. Medische behandeling en verpleegkundige zorg in het ziekenhuis worden sterk bepaald door technologisch handelen. Ziekenhuiszorg wordt – het woord zegt het al – intramuraal in het ziekenhuis gegeven, maar wordt in veel gevallen na ontslag extramuraal voortgezet. Dit gebeurt in de vorm van thuiszorg, of, als de zorg onder verantwoordelijkheid van een medisch specialist plaatsvindt, in de vorm van ziekenhuisverplaatste zorg. Dit gebeurt door wijkverpleegkundigen, die bij een thuiszorgorganisatie werken, of door verpleegkundigen uit het ziekenhuis.

1.1.1 Aspecten van de ziekenhuiszorg In deze paragraaf komt een aantal aspecten aan bod die een beeld geven van de inhoud van de ziekenhuiszorg. Dit zijn: specialismen; de veelheid aan disciplines; intramuraal en extramuraal; ondersteuning van apparatuur; ethische dilemma’s. Specialismen Ziekenhuiszorg heeft als kenmerk een veelheid van specialismen. We hebben het dan over medische specialismen en verpleegkundige specialismen. Medische specialismen zijn bijvoorbeeld gynaecologie, traumatologie, oncologie en neurologie. De verpleegkundige specialismen in de ziekenhuiszorg zijn: Acute zorg bij somatische aandoeningen. De verpleegkundig specialist acuut-somatisch behandelt en verpleegt mensen met een (levens)bedreigende aandoening en mensen die het slachtoffer zijn van ongevallen en rampen. Intensieve zorg bij somatische aandoeningen. De verpleegkundig specialist intensief-somatisch behandelt en verpleegt mensen in de behandelfase van een aandoening.

beroepsdomein

Thema 1

9006924480_bw.indd 11

Veelheid aan disciplines Ziekenhuiszorg is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle zorgverleners die op de een of andere manier betrokken zijn bij de behandeling, verpleging, ondersteuning en begeleiding van de patiënt. Elke discipline heeft zijn eigen professionaliteit. Daar waar de arts een medische verantwoordelijkheid heeft en het medisch beleid bepaalt, heeft de verpleegkundige haar eigen beroepsdomein. De huidige organisatievormen geven de verpleegkundige een centrale rol in het team van zorgverleners. Zij is verantwoordelijk voor de coördinatie en continuïteit van de 24-uurszorgverlening.

08-02-11 15:04

spinale pijnbestrijding

centrale lijn

ethisch dilemma

Intramuraal en extramuraal Ziekenhuiszorg wordt in veel gevallen na ontslag uit het ziekenhuis thuis voortgezet. Via de transferverpleegkundige wordt de patiënt overgedragen aan verpleegkundigen van een organisatie voor thuiszorg. Dit zijn wijkverpleegkundigen. Als de thuiszorg onder verantwoordelijkheid van een medisch specialist (verbonden aan het ziekenhuis) plaatsvindt, is er sprake van ziekenhuisverplaatste zorg. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het geval dat een patiënt spinale pijnbestrijding krijgt, of ambulante nierdialyse. Ondersteuning van apparatuur Wanneer intensievere bewaking van de vitale functies nodig is, maken ziekenhuisverpleegkundigen gebruik van bewakingsapparatuur. Ademhaling, bloedsomloop en bewustzijn kunnen zij op deze manier constant in de gaten houden. Ook bepaalde vormen van infusie, zoals centrale lijnen en infuuspompen, behoren tot de apparatuur in de ziekenhuiszorg. Voor de diagnostiek maken behandelaars in het ziekenhuis gebruik van diverse instrumenten. Ethische dilemma’s Door de ontwikkeling van de medische technologie is er steeds meer mogelijk. Patiënten kunnen langer in leven gehouden worden en de kans op het overlijden van te vroeg geborenen is aanmerkelijk kleiner geworden. Daarmee rijst de vraag of de medische technologie altijd moet worden ingezet. Hierdoor ontstaan ethische dilemma’s, dat wil zeggen vraagstukken waarbij verschillende waarden botsen. Bijvoorbeeld de waarde van ‘in leven blijven’ tegenover de waarde ‘zelf beslissen over je leven’ of tegenover de waarde ‘een kansrijke toekomst hebben’. De meeste ziekenhuizen hebben voor de beantwoording van dit soort vraagstukken een ethische commissie, waar ook verpleegkundigen deel van uitmaken.

1.1.2 Maatschappelijke ontwikkelingen in relatie tot de ziekenhuiszorg De samenleving en de gezondheidszorg zijn altijd onderhevig aan veranderingen geweest en dat zal ook zo blijven. Opvattingen over gezond en ziek, medisch-technische ontwikkelingen, discussies over ethische dilemma’s, het overheidsbeleid en wetgeving zijn voorbeelden waar zowel patiënten als behandelaars en zorgverleners voortdurend mee te maken krijgen. Veranderingen in zorg en aanbod hebben een duidelijke invloed op de manier waarop de gezondheidszorg is georganiseerd en gefinancierd. De betere medische kennis over de diagnostiek en grotere belangstelling voor medische ontwikkelingen en voorzieningen heeft tot gevolg dat patiënten veelvuldig gebruik zullen maken van de mogelijkheden die het ziekenhuis biedt. Het mag duidelijk zijn dat dit ook invloed heeft op de financiering van de gezondheidszorg. Allerlei ontwikkelingen (denk aan marktwerking, behandeling volgens diagnosebehandelingcombinaties en het ontstaan van ziekenhuisverplaatste zorg) maken

9006924480_bw.indd 12

Thema 1

08-02-11 15:04

duidelijk dat er op verschillende manieren gezocht wordt naar een andere kostenbeheersing van de ziekenhuiszorg. Uiteindelijk zal het goedkoper, maar vooral ook efficiënter moeten worden. Diagnosebehandelingcombinatie Een diagnosebehandelingcombinatie – kortweg: DBC – bevat alle onderzoeken, behandelingen en zorg die een patiënt in het ziekenhuis krijgt gedurende een vastgestelde periode. Een DBC beschrijft met vier codes (zorgtype, zorgvraag, diagnose, behandeling) met welke klacht en hoe een patiënt het ziekenhuis binnenkomt, welke diagnose er gesteld is, en de behandeling. Ziekenhuizen mogen (bij zorgverzekeraars) alleen de kosten van DBC’s in rekening brengen. Van een aantal DBC’s is de kostprijs door de regering vastgesteld. Van de overige DBC’s mogen ziekenhuizen zelf de prijs bepalen. Met de financiering van ziekenhuiszorg door middel van DBC’s wil de regering marktwerking stimuleren, waardoor ziekenhuizen met elkaar gaan concurreren en behandeling en zorg tegen scherpe prijzen aanbieden. Op die manier hoopt de regering dat de kosten van gezondheidszorg binnen de perken blijven. Ketenzorg Enkele jaren geleden is het begrip ‘ketenzorg’ in Nederland geïntroduceerd. Al eerder is aangegeven dat de ziekenhuiszorg start met de opname van een patiënt in een ziekenhuis en eindigt bij ontslag of overplaatsing naar een verpleeghuis of revalidatiecentrum. In sommige gevallen echter heeft de patiënt ook in de thuissituatie ziekenhuiszorg nodig. De ziekenhuiszorg kan op basis hiervan beschouwd worden als de eerste stap in de keten. In het volgende voorbeeld wordt een patiënt met een CVA in het ziekenhuis opgenomen. Vervolgens vindt overplaatsing naar een verpleeghuis of revalidatiecentrum plaats en bevindt de patiënt zich in de volgende schakel van de keten. Het voordeel van ‘ketenzorg’ voor de patiënt ligt vooral op het gebied van de continuïteit. Overlappingen en tegenstrijdige behandeling worden voorkomen en de deskundigheid van de medewerkers in een bepaalde schakel wordt geoptimaliseerd. Hiermee wordt een adequate ondersteuning en begeleiding van de patiënt bereikt.

Voorbeeld De juiste zorg, op de juiste plaats, op het juiste moment, door de juiste zorgverlener. Doordat het VU medisch centrum, verpleeghuis De Vreugdehof, het Revalidatie Centrum Amsterdam en Amsterdam Thuiszorg er samen in geslaagd zijn het zorgtraject voor CVApatiënten beter op elkaar af te stemmen, worden CVA-patiënten gerichter geholpen en neemt de doorstroom tussen deze zorginstanties toe. Lies van der Weide, senior verpleegkundige beleid en

De besluitvorming rondom de gezondheidszorg gaat vaak gepaard met discussies in de Tweede Kamer

Thema 1

9006924480_bw.indd 13

08-02-11 15:04

kwaliteit op de zorgeenheid neurologie en projectleider van het project, licht de voordelen van de samenwerking tussen de verschillende organisaties toe. ‘De deelnemers aan het project werken aan het verbeteren van de zorg, de behandeling en de organisatie van de zorgverlening voor deze groep. In onze regio worden op jaarbasis zo’n 160 nieuwe CVA-patiënten aan onze keten gepresenteerd.’ Van der Weide geeft aan dat het projectteam – waarin alle zorginstellingen vertegenwoordigd zijn die deelnemen aan de CVA-keten Amsterdam-Zuid – aan vier knelpunten heeft gewerkt: stagnatie in de doorstroming van de patiënt naar de volgende zorgfase; het ontbreken van een multidisciplinair overdrachtsformulier voor de vervolginstelling; het geringe aantal CVA-patiënten dat wordt getrombolyseerd; de niet optimale deskundigheid op het gebied van CVA-zorg binnen de verschillende schakels.

1.1.3 De patiënt als consument Nederland telt talloze patiënten- en consumentenorganisaties. Veel van deze organisaties zijn aangesloten bij de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF). Met hun websites, tijdschriften en bijeenkomsten bereiken deze organisaties samen zo’n 10.000.000 Nederlanders. De patiëntenorganisaties hebben samen meer dan 500.000 leden. Vraaggestuurde zorg De belangrijkste doelstelling van de NPCF is het versterken van de positie van patiënten en consumenten in de gezondheidszorg. Het uitgangspunt is daarbij vraaggestuurde zorg: de patiënt of consument moet het heft in handen hebben. Hij is immers ‘de klant’ en bovendien de ervaringsdeskundige. De patiënt bepaalt zelf welke zorg hij ‘afneemt’. Vraaggestuurde zorg moet gekoppeld zijn aan solidariteit, keuzevrijheid en behoud van de autonomie. De NPCF werkt eraan om deze visie maatgevend te laten zijn bij de beoordeling van de kwaliteit en doelmatigheid van zorg. Door het intensieve karakter van de ziekenhuiszorg speelt informatie-uitwisseling een belangrijke rol in de manier waarop zorgverleners met patiënten communiceren. Een goed geïnformeerde patiënt is meer tevreden over de geboden zorg en beter in staat zijn keuzes te maken. Deze patiënt is daardoor meer betrokken bij zijn genezing en heeft minder hooggespannen verwachtingen met als gevolg therapietrouw, een betere kwaliteit van leven en zelfs verkorting van de opnametijd in het ziekenhuis. Ook is aangetoond dat informatie die zorgverleners zowel mondeling als schriftelijk aanbieden, beter beklijft.

Van de ene schakel in de keten naar de andere

9006924480_bw.indd 14

Thema 1

08-02-11 15:04

Regelgeving Vanuit de overheid is een aantal wetten opgesteld waarmee patiënten te maken hebben op het moment dat zij met ziekenhuiszorg te maken krijgen. Deze wetten hebben tot doel de kwaliteit van de zorg op peil te houden en waar nodig te verbeteren. Het levert een zekere bescherming op voor de patiënt en hij kan zich op deze wetten beroepen als behandelaars en zorgverleners hun afspraken niet nakomen. Deze wetten zijn: Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO); Wet klachtrecht cliënten zorgsector (WKCZ); Wet beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG); Kwaliteitswet zorginstellingen (KWZ).

1.1.4 De organisatie van de ziekenhuiszorg Somatische zorg vindt plaats in zowel intra- als extramuraal verband, waarbij de onderlinge samenwerking een belangrijk punt is. Ook is de zorg niet los te koppelen van de manier waarop de patiënt wordt benaderd: de visie op zorg. Visie op zorg De toenemende mondigheid van de patiënt heeft een duidelijke invloed op de manier waarop de zorgverlening plaatsvindt. Patiënten bepalen zelf wat zij wel en niet belangrijk vinden. Zorgverleners staan ten dienste van de patiënt en niet andersom. Deze ontwikkeling heeft geleid tot ‘zorg op maat’ en ‘vraaggestuurde zorg’. Onder invloed van maatschappelijke en medische ontwikkelingen is de ziekenhuiszorg aan verandering onderhevig. Dit vraagt niet alleen van beroepsbeoefenaren dat zij hun eigen handelen regelmatig onder de loep nemen, ook bestuurders op instellings- en politiek niveau moeten kritisch kijken naar de manier waarop de ziekenhuiszorg georganiseerd is. De problemen waar de maatschappij en de gezondheidszorg regelmatig mee te maken hebben, vragen van de verschillende disciplines een geïntegreerde aanpak van behandeling, zorg en voorlichting. Om dit te bereiken is het uitwisselen van informatie en het gebruikmaken van elkaars deskundigheid erg belangrijk. Niet alleen in intraen interdisciplinair verband, maar ook als het gaat om de samenwerking tussen de extramurale en intramurale zorgverleners Samenwerking tussen de eerste- en tweedelijnszorg Somatische zorg vindt vooral plaats in de ziekenhuizen. In bepaalde gevallen wordt de zorg thuis voortgezet. Het overheidsbeleid is erop gericht de zorg in de eerste lijn – de thuiszorg – te intensiveren. Het streven is de opnameduur van patiënten in de intramurale situatie zo veel mogelijk te bekorten en te vervangen door dagopnames en poliklinische behandeling. Dit betekent vaak dat

Thema 1

9006924480_bw.indd 15

08-02-11 15:04

behandeling en zorg in de thuissituatie moeten worden voortgezet. Dit maakt een goede afstemming tussen de thuiszorgorganisaties en het ziekenhuis noodzakelijk. Transmurale zorg Transmurale zorg is een vorm van zorg die afgestemd is op de behoeften van de patiënt. De zorg wordt verleend op basis van afspraken over samenwerking, afstemming en regie tussen algemene en specialistische zorgverleners, waarbij sprake is van een gemeenschappelijk gedragen verantwoordelijkheid met deelverantwoordelijkheden. Bij transmurale zorg werken zorgverleners van de verschillende instellingen die bij de behandeling en zorg betrokken zijn met elkaar samen, om zo beter op de vraag van de patiënt in te kunnen spelen. Dit gebeurt niet alleen tussen de eerste en tweede lijn, maar ook tussen intramurale instellingen onderling. Nadat de medisch specialist in het ziekenhuis bepaald heeft wanneer een patiënt met ontslag gaat, en de patiënt heeft thuiszorg nodig, wordt er een transferverpleegkundige ingeschakeld. De transferverpleegkundige is verantwoordelijk voor een juiste overdracht naar de verschillende zorgverleners en regelt de noodzakelijke hulpmiddelen. Ziekenhuisverplaatste zorg Als de thuiszorg na ontslag uit het ziekenhuis onder verantwoordelijkheid van de medisch specialist gegeven wordt, is er sprake van ziekenhuisverplaatste zorg. Over het algemeen gaat het bij ziekenhuisverplaatste zorg om medisch-specialistische behandeling en zorg.

Voorbeeld De botontsteking van Jan de Boer (17) moet gedurende drie weken met antibiotica intraveneus worden behandeld. Jan is na enkele dagen zover opgeknapt dat hij voor de rest van de therapie niet meer in het ziekenhuis hoeft te blijven. ‘Zuster, dat infuus kan ik toch ook makkelijk thuis krijgen?’, vraagt hij aan de verpleegkundige die bij hem de infuuszak komt verwisselen. ‘Ik zal het aan de arts vragen. Als die het goedvindt, schakelen we de transferverpleegkundige in, die contact opneemt met het CIZ voor de indicatie en met de thuiszorg om na te gaan wat hun mogelijkheden zijn.’

9006924480_bw.indd 16

Thema 1

08-02-11 15:04

Samenvatting Ziekenhuiszorg is het geheel van medische behandeling en verpleegkundig zorg startend op het moment dat een patiënt vanwege een lichamelijke aandoening opgenomen wordt in het ziekenhuis. In eerste instantie is een overzicht geboden van de aspecten van de ziekenhuiszorg. Hiermee is aangegeven wat ziekenhuiszorg in feite inhoudt. Vervolgens is een aantal maatschappelijke ontwikkelingen besproken die op zowel financieel als op zorginhoudelijk gebied invloed hebben op de ziekenhuiszorg. Een model om de prijs voor behandeling en verpleging te bepalen is de diagnosebehandelcombinatie. De patiënt is in feite de belangrijkste partij in de ziekenhuiszorg. ‘Geen patiënt, geen zorg’. De patiënt wordt in feite gezien als een consument en heeft ook consumentenrechten, recht op een kwalitatief goede behandeling en zorgverlening. In dit onderwerp zijn de wetten genoemd die de patiënt als consument beschermen. Tot slot is er aandacht besteed aan de organisatie van de ziekenhuiszorg, waarbij vooral het ziekenhuis en de thuiszorg aan de orde gekomen zijn.

Thema 1

9006924480_bw.indd 17

08-02-11 15:04

Zorg basisboek Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening

Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening – niveau 4

Verplegen van mensen met een acute somatische aandoening

Ziekenhuizen

9006924480_omslag.indd 11

19-01-11 14:33