6.1 Wat heb je aan planten?

© Shutterstock / Ivanova Ksenia

Aan het eind van deze paragraaf kun je: • uitleggen dat planten belangrijk zijn voor andere organismen. • • benoemen dat planten met hulp van zonlicht glucose en zuurstof maken. uitleggen op welke manieren plantaardige producten belangrijk zijn voor andere organismen. • uitleggen dat planten zorgen voor geschikte leefomstandigheden voor andere organismen.

STARTOPDRACHT

1 De rol van planten

In deze opdracht denk je na over de rol van planten op aarde.

Doe deze opdracht in groepen van drie. Denk eerst zelf na over het antwoord en schrijf voor jezelf je antwoord op. Bespreek de antwoorden daarna met je groepsgenoten.

a Waarom zijn planten volgens jou belangrijk? b Wat kunnen planten betekenen voor je lichaam? c Wat kan een groene omgeving doen voor je geest? d Vind jij het belangrijk om planten om je heen te hebben? Leg je antwoord uit.

THEORIE

Omringd door planten

Planten zijn overal. Je kunt de straat niet oplopen of je ziet een plant: een boom langs de weg, sierplanten in een tuin of op een balkon, onkruid tussen de straatstenen. Van je eigen woonkamer tot het stadspark en van regenwoud tot de oceaan. Er zijn planten die we bijna niet opmerken, zoals gras of algen, en planten waar we niet omheen kunnen.

© Shutterstock / Virrage Images

Figuur 1 De mammoetboom (reuzensequoia) kan meer dan 100 meter hoog worden.

Zo zijn er in California mammoetbomen die wel 115 meter hoog kunnen worden (figuur 1). Een mammoetboom kan niet alleen heel hoog, maar ook heel oud worden: wel 3000 jaar. En dat is niet eens een record. De oudste boom ter wereld staat in Zweden: een spar waarvan de wortels minstens 9500 jaar oud zijn. De stam van een spar wordt maximaal 600 jaar oud. Deze spar in Zweden is zo oud geworden doordat een spar vanuit zijn wortels een nieuwe boom kan laten ontstaan wanneer de oude stam afsterft. De spar ziet er daardoor niet eens heel indrukwekkend uit, maar heeft wel hele oude wortels.

We zijn omringd door heel veel verschillende planten. En dat is maar goed ook, want mensen hebben planten hard nodig. Zonder planten zouden wij en andere organismen niet kunnen leven.

Planten zijn van levensbelang

Dat planten voor andere organismen belangrijk zijn heeft verschillende redenen. • Planten maken zuurstof. Andere organismen hebben deze zuurstof nodig om in leven te blijven. • Planten zijn voedsel voor verschillende organismen. Ze leveren ons lichaam brandstoffen (energie) en bouwstoffen. • Mensen verwerken planten tot plantaardige producten. Denk bijvoorbeeld aan een houten kast, een katoenen T-shirt of amandelmelk. • Sommige organismen hebben planten nodig om in te wonen of zich achter te verschuilen.

© Shutterstock / Tatevosian Yana

Figuur 2 Planten zijn een bron van voeding voor andere organismen.

Zuurstof en voedsel voor andere organismen

Zit je nu rustig op je stoel? Dan adem je ongeveer twaalf tot vijftien keer per minuut. Bij iedere ademhaling komt er 500 milliliter lucht met zuurstof in je lichaam. De zuurstof heb je nodig om te blijven leven. Je kunt slechts drie minuten zonder zuurstof. Daarna ontstaat er schade aan de hersenen.

Gelukkig is er op aarde voldoende zuurstof om te kunnen ademen. Dat hebben we te danken aan planten. Planten zetten water en koolstofdioxide met behulp van licht om in glucose en zuurstof (zie figuur 3). Dit proces heet fotosynthese. Fotos/phos is Grieks voor licht. Synthese betekent: maken.

De stoffen die ontstaan bij de fotosynthese staan aan de basis van het leven van andere organismen. • Zuurstof wordt door de plant afgegeven aan de lucht. Andere organismen ademen deze zuurstof in.

Zij ademen vervolgens koolstofdioxide uit. • Glucose wordt in de plant omgezet in andere stoffen, onder andere suiker en zetmeel. Als een ander organisme de plant opeet, krijgt dat organisme die voedingsstoffen via het spijsverteringsstelsel binnen.

Planten zijn dus een belangrijke voedingsbron voor andere organismen. Planten zijn een belangrijk schakel in de voedselketen. Plantaardige voedingsstoffen zorgen ervoor dat organismen kunnen groeien en de nodige energie hebben.

zonlicht

koolstofdioxide

fotosynthese zuurstof

water glucose

Figuur 3 Fotosynthese: planten zetten water en koolstofdioxide om in glucose en zuurstof. Dat gebeurt met behulp van licht.

Van planten gemaakt

Mensen gebruiken verschillende producten die van planten zijn gemaakt. Delen van de plant kunnen zelf voedsel zijn, zoals een appel of courgette. Mensen verwerken planten ook verder tot voedingsmiddelen. Denk bijvoorbeeld aan margarine of havermelk.

Planten leveren ons nog veel meer dan alleen voeding. Zo gebruik je materiaal van een plant om nieuwe voorwerpen te maken, zoals een houten tafel of een gevlochten rieten mand. Of kleding gemaakt van plantaardige vezels zoals katoen (zie figuur 4), hennep, vlas en jute.

© Shutterstock / Esin Deniz

Ook andere organismen gebruiken planten voor meer dan alleen voeding. Denk aan vogels die hun nest bouwen van takken, een kraai die takjes gebruikt als gereedschap om insecten uit een boomstam te halen en prooidieren die planten gebruiken om zich achter te verschuilen.

Pioniersvegetatie trekt andere organismen aan.

Planten zorgen er ook voor dat meer en andere planten kunnen groeien. Wanneer een nieuw stuk land ontstaat, bijvoorbeeld door opspuiten van zand of een vulkaanuitbarsting, groeien daar na een tijdje allerlei planten. Dat gebeurt door aangewaaid zaad dat vervolgens ontkiemt. Deze planten heten pioniersvegetatie. Het zijn voornamelijk planten die snel kiemen, groeien, zaad produceren en afsterven aan het eind van één seizoen. Zo bedekken ze heel snel een kale bodem. De planten trekken vervolgens andere organismen, zoals vogels en insecten, aan en maken de bodem vruchtbaarder.

UITGELICHT

Planten op de Marker Wadden

De Marker Wadden zijn helemaal nieuw: ‘Wat hier gebeurt, is echt spannend’ Tot voor kort was dit gewoon een stuk van het Markermeer. Nu zijn er de Marker Wadden. Voor het eerst in de Nederlandse poldergeschiedenis is niet voor de mens land op water gewonnen, maar voor de natuur.

De Marker Wadden zijn nieuwe Nederlandse eilanden.

© Shutterstock / Aerovista Luchtfotografie

In een jaar tijd is er veel veranderd. De zandduinen zijn nog steeds kaal, maar langs de oevers wuiven rietpluimen en lisdodden. In de kreken groeit nu veel moerasandijvie. Er zijn al meer dan 200 plantensoorten. De meeste zijn spontaan aan komen waaien of door vogels meegebracht. “Wat hier gebeurt, is echt spannend. De natuur begint echt vanaf nul.” zegt insectenonderzoeker Yvonne Kahlert.

uit: Het Parool (bewerkt)

OPDRACHTEN

2 Planten en de mens

Mensen kunnen niet leven zonder planten. Planten maken namelijk stoffen aan waar mensen niet zonder kunnen.

Welke stoffen gemaakt door planten, zijn van levensbelang voor de mens? Leg dit uit.

3 Planten als voedsel

Planten zijn een onderdeel van de voedselketen. Andere organismen eten planten om aan voedingsstoffen te komen.

Twee voorbeelden van een voedselketen: wie eet wat?

Bekijk de afbeelding en beantwoord samen met een klasgenoot de vragen.

a Planten zijn de eerste schakel in de voedselketen. Leg uit waarom dit zo is.

b De derde schakel in de voedselketen zijn dieren die vlees eten. Noem twee redenen

waarom ook zij planten nodig hebben.

4 Plantaardige producten

In deze opdracht denk je na over plantaardige producten.

Bespreek iedere vraag met een klasgenoot. Vul samen het antwoord in.

a Wat is het verschil tussen planten en plantaardige producten?

b Welke plantaardige producten zie je in de ruimte waar je bent?

c Welke plantaardige producten gebruik je zelf?

Maak één dag lang foto’s van alle plantaardige producten die je eet, drinkt of op een andere manier gebruikt (zoals een katoenen T-shirt). Maak samen van de foto’s een (digitale) collage.

5 Planten zorgen voor leven

Op een braakliggend terrein kunnen planten ervoor zorgen dat er meer leven komt.

Stel je voor dat je een leeg stuk grond in een tuin hebt, zoals op de afbeelding. Hoe zou dit er na een jaar uitzien? Ga ervan uit dat er voldoende water in de bodem zit.

a Maak de tekening af.

b Leg uit waarom je denkt dat het stuk land er na een jaar zo uitziet als op je tekening.

6 De groene muur

In 2007 lanceerde de Afrikaanse Unie een plan om een 15 km brede groene muur van planten om de Sahara heen aan te leggen. Dit om landbouwgrond te beschermen tegen de oprukkende woestijn en de toenemende droogte. Het gaat nog jaren duren voordat de muur af is maar de eerste successen zijn al zichtbaar. In Niger zijn veel bomen als de Gao (Faidherbia albida) geplant, die het in dat gebied goed doen.

Welke eigenschappen maken de Gao-boom zo geschikt om de leefomstandigheden in droge gebieden te verbeteren? Noem drie eigenschappen van deze boom.

Tip: gebruik internet met zoektermen Gao-boom en Niger.

7 Relaties tussen organismen en omgeving

Bekijk nogmaals het grote plaatje van dit hoofdstuk. Zonder planten zouden wij mensen niet kunnen leven.

a Leg kort het verband uit tussen een plant en zuurstof.

b Leg kort het verband uit tussen een plant en voeding en vertering.

c Leg kort het verband uit tussen een plant en leefomgeving en duurzaamheid.

AFSLUITING

8 Wat heb je aan planten?

De grote vraag van deze paragraaf is ‘Wat heb je aan planten?’

Wat is jouw antwoord op deze vraag?

Gebruik in je antwoord de informatie van deze paragraaf.