6.7 Verbreding: Stekken en enten

© Shutterstock / D. Kucharski K. Kucharska

Aan het eind van deze paragraaf kun je: • • • uitleggen hoe je planten stekt en de voordelen daarvan benoemen. uitleggen hoe je planten ent en de voordelen daarvan benoemen. geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting bij planten vergelijken.

STARTOPDRACHT

1 Handleiding stekken

Stekken is een manier om uit één plant meerdere planten op te kweken. Er zijn verschillende manieren van stekken.

Dit ga je doen: 1 Zoek informatie over stekken en kies één manier. 2 Maak een eenvoudige handleiding. De handleiding bevat de naam van de stekmethode en een duidelijk overzicht van de stappen die je moet doen. 3 Laat een medeleerling je handleiding beoordelen.

Plaats hieronder de stekmethode en de stappen.

THEORIE

Kruiden stekken

In een tuincentrum zie je elk seizoen weer veel nieuwe plantjes. Misschien heb je daar wel eens een plantje voor de tuin of voor de huiskamer gekocht. Sommige planten zijn ontstaan uit zaad en andere uit een stekje. Stekken is in kwekerijen een veelgebruikte methode om plantjes te vermeerderen.

Kruiden, zoals basilicum of rozemarijn, kun je gemakkelijk stekken. Bij stekken haal je van een plant een stukje eraf. Dat stukje kweek je op in de grond (zie figuur 1). Soms zet je het stekje eerst in water, zoals bij basilicum. De delen groeien uit tot volledig nieuwe plantjes, met dezelfde eigenschappen als de bestaande plant. Stekken is een manier van voortplanting waarbij geen bevruchting nodig is. Het is dus een vorm van ongeslachtelijke voortplanting.

Figuur 1 Plantjes stekken

Fruitbomen enten

Een nieuwe appelboom kun je laten groeien door de pitten (zaden) uit het klokhuis in de grond te stoppen. De nieuwe appelboom noem je een zaailing. Je weet niet exact hoe de appel van een zaailing eruit gaat zien en hoe hij smaakt. Zaad is ontstaan door geslachtelijke voortplanting. De zaailing heeft dus een mix van erfelijke eigenschappen, voor de helft van de eicel en voor de helft van de stuifmeelkorrel. Misschien wordt de appel aan de nieuwe boom kleiner dan de originele appel. Of hij smaakt wat zuurder.

Een appelkweker wil natuurlijk de grootste en lekkerste appels krijgen. Daarom gebruiken kwekers een methode die enten heet. Deze methode lijkt op stekken, met het verschil dat je een stukje plant laat uitgroeien op een andere soort. De appelkweker bevestigt een tak van een boom die grote en lekkere vruchten geeft op de onderstam van een verwante soort (zie figuur 2). Dit doet hij zodanig dat de twee delen met elkaar vergroeien.

Voor de onderstam wordt een boomsoort gekozen die een goed wortelstelsel heeft. Dat zorgt ervoor dat de enttak goed kan uitgroeien. De boom bestaat dus uit twee delen met verschillende erfelijke eigenschappen. Enten gebeurt overigens niet alleen bij fruitbomen. Ook andere bomen en rozen worden geënt om zo de beste en sterkste planten te krijgen.

Door middel van enten kun je dus planten vermeerderen zonder geslachtelijke voortplanting. Wanneer het bovenste gedeelte gaat groeien, kan er wel geslachtelijke voortplanting plaatsvinden. Er komen namelijk bloemen aan de boom, waardoor er bestuiving en bevruchting kan plaatsvinden. De zaailingen die daaruit voortkomen hebben niet de eigenschappen van de onderstam!

enttak

onderstam

Figuur 2 Bij enten wordt een tak op een stam van een andere plant gezet.

Figuur 3 Twee enttakken van een onderstam

© Shutterstock

Voordelen van enten

Door te enten weet je zeker dat een boom lekkere vruchten geeft. Enten heeft ook nog andere voordelen. • Van een geënte boom kun je eerder oogsten dan van een zaailing. Vandaar dat kwekers graag bomen enten. Een zaailing kan er soms dertig jaar over doen voordat er vruchten aan de boom komen. • Door te enten op onderstammen die niet snel groeien, blijven de bomen met vruchten laag. je spreekt dan van laagstambomen. Voordeel daarvan is dat je de vruchten gemakkelijk kunt plukken (zie figuur 5). Een zaailing blijft lang groeien en kan meters hoog worden. Je spreekt dan van een hoogstamboom. • Door te enten is de plant beter bestand tegen ziekten. Bij een zaailing kunnen bijvoorbeeld de wortels aangetast raken door een ziekte. Dat kan voorkomen worden door te enten op een onderstam die niet gevoelig is voor de ziekte.

© Shutterstock Figuur 4 Een stamroos is geënt op een stam die niet meer zal groeien.

© Shutterstock

Figuur 5 Bij laagstambomen kun je gemakkelijker het fruit plukken.

Bijzondere bomen

Eén boom waar abrikozen, pruimen, perziken èn nectarines aan groeien, bestaat die? Jazeker! Door te enten kunnen bijzondere bomen ontstaan. Je kunt zelfs bomen krijgen waar meerdere soorten van een vrucht op geënt zijn. Er is bijvoorbeeld een boom waar rode, gele en groene appels aan groeien. En een boom die mandarijnen, citroenen, limoenen, sinaasappels en grapefruits geeft!

© fruitsaladtrees.com

Verschillende citrusvruchten aan dezelfde plant

© fruitsaladtrees.com

Verschillende appels aan dezelfde plant

OPDRACHTEN

2 Een appelboom

Je kunt takken van het appelras Elstar enten op een onderstam van een wilde appel. Vergelijk het enten en het ontstaan van appels.

Wanneer heb je geslachtelijke voortplanting en wanneer ongeslachtelijke voortplanting?

◯ Alleen het enten is een vorm van ongeslachtelijke voortplanting. ◯ Alleen het ontstaan van appels is een vorm van ongeslachtelijke voortplanting. ◯ Zowel het enten als het ontstaan van appels is een vorm van ongeslachtelijke voortplanting. ◯ Zowel het enten als het ontstaan van appels is een vorm van geslachtelijke voortplanting.

3 Geslachtelijke voortplanting

Welke processen komen alleen voor bij geslachtelijke voortplanting?

☐ ☐ ☐ ☐ ☐ ☐ celdeling bladvorming productie van geslachtscellen ontkieming stekken bevruchting

4 Scheuren van planten

Je kunt planten vermeerderen door ze te scheuren. Je doet dat door planten uit elkaar te trekken. Zo krijg je twee of meer planten. Aan het gescheurde stuk van de plant zijn drie organen van de plant nodig om uit te kunnen groeien tot een nieuwe plant .

Welke drie organen zijn dat? Leg ook uit waarom.

5 Rozen kweken

Oculeren is een bepaalde vorm van enten om planten te vermeerderen. Daarbij wordt de knop van een plant met een stukje bast onder de bast van de stam van een andere plant geschoven (zie de afbeelding). Dit gebeurt onder andere bij rozen. Een knop van een gekweekte roos (met witte bloemen) wordt onder de bast van de onderstam van een wilde roos (met roze bloemen) geplaatst en groeit daar vast. Uit de knop groeit een tak met bladeren en nieuwe bloemknoppen.

onderstam

a Welke kleur hebben de rozen die zich ontwikkelen uit de nieuwe bloemknoppen?

◯ roze

◯ lichtroze

◯ witte

b Het komt regelmatig voor dat de onderstam van de wilde roos gaat uitlopen en bloeien.

Welke kleur zijn de bloemen die aan de takken van deze onderstam ontstaan?

◯ roze

◯ lichtroze

◯ wit

6 Stekken en enten

Welke beweringen zijn juist?

1 Het is mogelijk een tweede enttak op een eerder vastgegroeide enttak te enten.

2 Uit knoppen van een tak die op een boom is geënt, kunnen bloemen groeien.

3 Door te enten kan de plant goed tegen ziekten.

4 Het is belangrijk dat een stekje van een deel van een blad snel wortels maakt.

5 Bij stekken hebben de nieuwe plantjes dezelfde eigenschappen als de moederplant.

6 Een geënte boom bestaat uit twee delen met dezelfde erfelijke eigenschappen.

Juist Onjuist

7 Appelrassen

Bij appelbomen bestaan rassen waarvan de bloemen alleen bevrucht worden door stuifmeel van een ander ras. Alleenstaande bomen van één ras kunnen dus nooit appels krijgen.

Om van die appelrassen toch appels te krijgen, ent men twee verschillende appelrassen (ras 1 en ras 2) op één gemeenschappelijke onderstam (zie afbeelding).

ras 1 ras 2

onderstam

Welke beweringen over deze twee appelrassen zijn juist?

1 Een zaad in een appel van ras 1 bevat erfelijke eigenschappen van beide appelrassen.

2 De cellen van het vruchtvlees van ras 1 bevatten erfelijke eigenschappen van beide appelrassen.

3 De erfelijke eigenschappen van de ent en de onderstam zijn gelijk.

4 De erfelijke eigenschappen in de cellen van het vruchtvlees van de appels komen overeen met de erfelijke eigenschappen in de cellen van de onderstam.

Juist Onjuist

5 De appels van ras 1 kunnen alleen ontstaan door zelfbestuiving. ☐ ☐ 6 Ras 1 heeft als erfelijke eigenschap dat de appels gemiddeld groter zijn dan de appels van ras 2.