Essay
De teloorgang van het tegendraadse
Vrijzinnige krakers versus de lucratieve plannen van de gemeente ‘Amsterdam is uniek vanwege haar lange traditie van tegencultuur. De stad ontwikkelt zich en daardoor komt deze cultuur onder druk te staan. Daarom beschermen we de rafelranden.’ Deze belofte stond in het coalitieakkoord uit 2018 van de gemeente Amsterdam. Maar van die bescherming is weinig terecht gekomen: waar Amsterdam vroeger het walhalla voor creatievelingen was, heeft veel vrije ruimte inmiddels plaatsgemaakt voor luxe appartementen en hotels. De creatieve stad wordt met uitsterven bedreigd. Tekst Lucca de Ruiter Beeld Kraakstaat & Daniëlle Kronenburg Nog geen jaar na de belofte van de coalitie in 2018 werd het ADM-terrein ontruimd, nota bene tijdens Kerst. Dit terrein was 21 jaar lang een vrijplaats voor kunstenaars, creatievelingen alternativo’s, die daar eigenhandig een kunstenaarsdorp bouwden, kinderen grootbrachten en festivals organiseerden. Hoewel er verschillende manieren zijn waarop een vrijplaats gesticht kan worden, gebeurt dit in Amsterdam vooral in de vorm van kraken. De stad kent een rijke kraakgeschiedenis, die begon na de Tweede Wereldoorlog toen er grote woningnood was ontstaan. In 1971 maakte een aantal gerechtelijke uitspraken het kraken bovendien min of meer legaal. Volgens onderzoek van Floris de Graad en Pieter Breek gaf dit het kraken in de daaropvolgende jaren extra stimulans. Voor het eerst ontstonden in Amsterdam op grote schaal vrijplaatsen.
22
Tijdschrift Cul Tijdschrift Cul
In de gekraakte panden droegen bewoners gemeenschappelijk de verantwoordelijkheid voor het onderhoud van het pand en werd er vaak voor gekozen de inkomsten onderling te nivelleren. Ook werden er buurtvoorzieningen opgezet, zoals gereedschapsuitleen, volkskeukens, fietsenmakers en theaters. Kraakpanden waren dus niet alleen een reactie op woningnood, maar ook een plek waar idealen in de praktijk gebracht werden. Bed, tafel, stoel: huis Vroeger was voor ontruiming een dagvaarding nodig die op naam van de bewoner stond. Door de identiteit van de bewoners te verbergen, bijvoorbeeld door alleen voornamen of bijnamen te gebruiken, kon men langer in de panden blijven wonen. Ook konden krakers ‘bewoningswil’ laten blijken door aan te tonen dat zich in de woning een huiselijk leven afspeelde. Dat was makkelijk te regelen door een bed, tafel en een stoel neer te zetten. Maar in 2010 was het uit met de pret en werd kraken per wet verboden. Sindsdien riskeren krakers maximaal een jaar celstraf. Dit had grote gevolgen voor het aantal vrijplaatsen. Waar Amsterdam in 1980 nog 78 vrijplaatsen kende, zijn dit er nu nog maar vijftien. Sinds 1980 is er nog veel meer veranderd: de grondprijzen zijn explosief gestegen, waardoor alles zonder winstoogmerk de stad uitgedrukt wordt. Ook werd Amsterdam een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven. De stad werd trendy, waardoor mensen met dikkere portemonnees naar de stad trokken. Maar het verdwijnen van vrijplaatsen is niet enkel een gevolg van de markt: de gemeente heeft hierin wel degelijk een rol gespeeld. Als grondbezitter heeft de gemeente Amsterdam er in vele gevallen voor gekozen dat de huur marktconform moest worden, wat voor sommigen een verdriedubbeling van de huur betekende. Zowel op nationaal als op gemeentelijk niveau is er bewust voor gekozen om commercialisering de vrije loop te laten.
