Achtergrond
Laten we het wel gezellig houden Het belang van gesprekken over racisme In de zomermaanden van 2020 gingen duizenden Nederlanders de straat op om te demonstreren tegen racisme. Ook in Nederland hebben we wel degelijk te kampen met racisme. Toch hoor ik mensen om me heen vaak zeggen dat het hier in Nederland allemaal wel meevalt. Op verjaardagen worden er vaak grapjes gemaakt over de demonstraties; als je dan een serieus gesprek wil aangaan krijg je al snel te horen dat het wel ‘gezellig’ moet blijven. Tekst Stans de Jong Beeld Oscar Slagveer
Ik schrijf dit artikel omdat ik het lastig vind om gesprekken over racisme aan te gaan. Ik zal nooit weten hoe het is om racisme te moeten ervaren en ik ben me bewust van mijn geprivilegieerde positie als wit persoon. Het valt me op dat veel witte mensen om me heen racisme ‘een moeilijk onderwerp’ vinden en het zien als een ver-van-mijn-bed-show, terwijl dat het juíst niet is. Zolang witte mensen ontkennen dat zij - hoewel ze zich geen racist voelen - een rol hebben in het bestaan van racisme, zal er geen verandering plaatsvinden. Het is niet enkel het probleem van mensen die er slachtoffer van zijn, het is vooral ook het probleem van de mensen die het genereren en in stand houden, bewust of onbewust. Zoals de Amerikaanse activiste en filosofe Angela Davis zegt: ‘In een racistische samenleving is het niet genoeg om geen racist te zijn, we moeten anti-racistisch zijn.’ In plaats van enkel te zeggen dat je geen racist bent, moet je dus proactief handelen en racisme op die manier tegengaan. Hier hoort bij dat je jezelf moet onderwijzen en soms gesprekken moet voeren die niet altijd even makkelijk zijn. Niet iedereen in mijn familie of vriendenkring denkt bijvoorbeeld hetzelfde over racisme als ik. In deze gesprekken wil ik wel de discussie voeren maar tegelijkertijd mijn liefde voor de desbetreffende persoon bewaren. Hoe reageer je dan op iemand die zegt dat het allemaal wel meevalt? Laat je het gaan of ga je het gesprek aan? Een tolerant zelfbeeld Het Nederlandse zelfbeeld is aan herziening toe. Nederland wordt als een progressief en zeer tolerant land gezien, waarbij vrijheid en gelijkheid hoog in het vaandel staan. Gloria Wekker beschrijft in haar boek White Innocence dat veel witte
30
Tijdschrift Cul
Nederlanders zichzelf veelal beschrijven als ‘tolerant, ethisch gerechtvaardigd, kleurenblind en vrij van racisme’ en daarom vaak snel in een defensieve kramp schieten wanneer dit positieve zelfbeeld in twijfel wordt getrokken. De vierhonderd jaar Nederlandse imperiale heerschappij is van grote invloed op het ‘culturele archief ’: de opvattingen waarmee witte Nederlanders zijn opgegroeid en die verweven zijn in hun doen en laten. Dit wordt vaak beschouwd als de normale gang van zaken. De geschiedenis heeft dus een essentiële rol in hoe er in het heden wordt gedacht en gehandeld. Wekker beschrijft een paradox waarbij Nederlanders een tolerant en niet-racistisch zelfbeeld hebben, terwijl de maatschappij waar zij deel van uitmaken onderhevig is aan mechanismen van institutioneel racisme. Institutioneel racisme houdt in dat er sprake is van systematische discriminatie van groepen op basis van geschreven én ongeschreven regels, tradities, gedrag en omgangsvormen. Dit bevindt zich onder meer in de taal, sollicitatieprocedures, de huizenmarkt, de ‘Nederlandse tradities’ en politiekorpsen. Hoeveel bewijs van racisme er ook wordt aangedragen, veel witte mensen lijken er alleen over te willen praten wanneer zij zich er comfortabel bij voelen. Als wit persoon hoef je je echter niet comfortabel te voelen als het over racisme gaat. Een gesprek over racisme wordt juíst nuttig wanneer het wat ongemakkelijk wordt. Institutioneel racisme In gesprekken met familie en vrienden komt vaak naar voren dat racisme enkel wordt gezien als een hatelijke en agressieve houding richting mensen van kleur. Je zou dan alleen ‘een racist’ kunnen zijn wanneer je daadwerkelijk kwade bedoelingen hebt. Deze gedachte heeft vooral te maken met ‘het tolerante
