11 minute read
Gifted with ADHD
Uncanny Experiences
The Red Piece on the Chess Board of Science
Advertisement
You are playing a game of chess with black and white pieces. Suddenly you notice a red piece on the board. Your heart rate elevates, your eyebrows climb toward your forehead; an uncomfortable feeling arises. Are the rules of the game different with this red piece in place? Should you just deny the existence of the red piece and carry on as usual? Text Janina Ryymin Image Lieke van den Belt
Encountering a thing that questions our set ways of thinking is a universal human phenomena explored by anthropologist Mary Douglas. She found that anomalies - things that don’t fit into set categories of thinking - are either ignored, condemned, or confronted. If they are confronted, anomalies create new patterns of thinking. Experiences that don’t fit into our set ways of thinking are commonly named ‘uncanny’ experiences. Because these experiences are deeply personally meaningful and thus subjective, they are stigmatised. Due to their personally meaningful nature, uncanny experiences are difficult to convey in words. Many choose to remain silent about their uncanny experiences due to the difficulty of speaking of such a stigmatised experience. The stigma within the western scientific culture diagnoses uncanny experiences as symptoms of mental illness. These ‘supernatural’ experiences include phenomena such as telepathy and foresight alongside others. Uncanny experiences can also be experienced as mystical or religious experiences which are often described as going beyond the objective and subjective world. Anthropologist Marja-Liisa Honkasalo writes in her book At the Limits of the Mind that despite their name, uncanny experiences are encountered by more than half of the population of Western countries. Why is there such stigma attached to such experiences and those who research them? When Honkasalo alongside her colleagues received funding from the Finnish government for her research project on the topic, the media reflected the public’s discomfort toward the ambiguous theme questioning why the public funds were used to finance ‘mumbo jumbo’ studies. To understand the discomfort, we first must see what the rules of chess are that uncanny experiences uncomfortably question.
Anomalies have agency, they are real
Discomfort & Commonality
Uncanny experiences do not fit the current scientific worldview: they are subjective, non-repeatable and are often described as going ‘against reason’. They sit uncomfortably on the border of objective and subjective worlds; they are not shared, that is, they are not necessarily similar in objective measures. Yet those who experience them often describe them as crossing the boundary of subjective and objective experience. Their content varies from person to person, yet more than half of the population experience them. We cannot repeat them with certainty. Uncanny experiences force us to take a second look at how we categorise experiences as real and unreal. If we consider these ‘hallucinations’ as real in some way, the boundary between subjective and objective becomes porous. At the same time, they raise questions on how we define mental illnesses; if half of the population experiences phenomena that could be a symptom of a mental illness, do our categories of mental illness need redefining too? Perhaps hallucinations are more normal than we would like to admit. Honkasalo points out that simply hearing sounds is not considered as a mental disorder. Hearing voices as a phenomenon raises uncomfortable questions, it is an anomaly. Could research lessen the stigma of these experiences and lessen their negative effect? After all, to whose worldview uncanny experiences fit and are part of their grand narrative, have more positive uncanny experiences. Philosopher William James, writing about religious experiences, defined the genuineness of an experience by evaluating whether the experience had witnessable consequences. If a person sees a vision of a deceased loved one who had passed away holding grudges and this vision informs them that the grudge can be let go, the positive outcome is real. Therefore, the experience should be considered real. They have agency, these experiences influence the ’real’ world. They are not simple fantasies. Many report seeing loved ones appear after their death to say their final goodbyes. Studying such experiences requires one to consider these experiences as real and not just a story. Accepting this, leaves the mind on shaky territory because it questions its connection to the body. Third point, uncanny experiences produce questions about the separation of mind and body. The rather common phenomena of out-of-body experiences, experienced by one out of ten people, bring up questions about the mind being in the body. In these experiences, there can be a feeling of being dead or/and a feeling of peace. Honkasalo shares an example of a woman who felt that she was lifted a few centimetres up from her body. We do not understand these experiences. There seems to be a fear of even looking at their direction because they seem to go beyond reason. These experiences are uncomfortable anomalies that are worth studying instead of ignoring and/or condemning, as the consensus seems to be doing now. What better way to study these experimental phenomena than using anthropological research methods? After all, as anthropologist researcher Kapferer said, the roots of anthropology are in the research of the ‘irrational’. Honkasalo makes a brilliant example of this. There already is a red piece on the board. The piece requires rethinking fundamental assumptions and ways of asking questions. Anthropologists could use their skills in understanding subjective experiences to further our understanding of uncanny experiences. A phenomenon so common should be studied even if it requires a questioning of previous paradigms. Why not use anthropological research methods to study these experiences in order to better understand them? There are many more possibilities to be discovered in the chess game of science if we first discover and accept the red chess piece.
Science and subjective experience don’t mix
Science & Subjective Experience
Uncanny experiences influence the ‘real’ world - when a person sees a dead relative waving goodbye after their death and through this experience feel more peace. The subjective experience that is sometimes labelled as a hallucination affected the ‘real’ reality in. We cannot say that these experiences are not real. When they are considered, they question some basic assumptions attached to the Western scientific worldview. This is one of the reasons this anomaly is rejected from study. Firstly, uncanny experiences don’t seem to have a clear cause. They go against the idea of causality. In other words, they do not seem to follow a clear cause and effect pattern. Uncanny experiences don’t sit well with one of the biggest scientific breakthroughs. Because they aren’t easy to repeat, studying them is challenging. Secondly, uncanny experiences often question categorisations such as alive/dead, mind/body or self/other. Can anthropology be a way forward?
Wie ik ben? Volg me maar!
De reality-check die de online sprookjeswereld nodig heeft
‘Zal ik dit posten op Instagram?’ Mijn beste vriendin laat een vakantiefoto rondgaan waarop zijzelf, gehuld in badpak, zwoel wegkijkend de zee uit loopt. Op de foto ziet ze er knap, gebruind en gelukkig uit. ‘Ja, waarom niet?’ antwoord ik. Ze kijkt bedenkelijk. ‘Is het niet te…kijk-mij-eens-leuk-en-sexy zijn?’ Een andere vriendin barst in lachen uit. ‘Dat is toch precies waar sociale media om draait?’
Text and image Masja Willekens
Wanneer ik door het online profiel van een onbekende scroll, creëer ik onbewust een beeld in mijn hoofd van wie diegene is. Uit de foto’s kan ik vaak ongeveer opmaken wat diens hobby’s zijn, welke bijzondere plekken die persoon bezocht heeft en wat voor persoonlijke doelen diegene bereikt heeft (‘Bachelor in the pocket!’ of: ‘Toegelaten tot de Toneelschool / Kunstacademie!’). Facebook vertelt me hoeveel vrienden we gemeenschappelijk hebben, en op LinkedIn zie ik het gehele CV van iemand in geuren en kleuren uitgemeten. Het eigen profiel is verworden tot ons visitekaartje. Zonder dat ik de betreffende persoon ooit ook maar de hand heb geschud, kan ik een totaalplaatje van diens identiteit vormen.
Par(ad)ijs!
Eén foto zegt meer dan duizend woorden, is de welbekende spreuk. Met één oogopslag kunnen we een geheel verhaal ontrafelen, één beeld vertelt ons een veelheid aan samenhangende gebeurtenissen. Zo is bij een selfie van een blozend tweetal voor de Eiffeltoren weinig context nodig: ‘Aah, wat romantisch, een tripje naar de stad van de liefde! Dat moet een romantische relatie zijn, je gaat immers niet zómaar naar Parijs. Het geluk spat er vanaf! Like.’ Het is niet nep, dat moment van geluk. Wie samen naar Parijs gaat en een foto voor de Eiffeltoren maakt voelt zich vast gezegend met elkaar. Maar het verhaal is incompleet: de stressvolle momenten en alledaagse discussies - die er ongetwijfeld in iedere relatie zijn - worden buiten het kader van de foto gehouden. Het moment dat je de Thalys mist omdat hij nog koffie wilde halen, of het moment dat je allebei geen oplader hebt meegenomen en nu met lege telefoons zit.
Het eigen profiel is verworden tot ons visitekaartje Als iedereen mooi weer speelt, ben ik toch zeker geen donderwolk? Je identiteit is fluïde, mag en kan iedere dag veranderen
‘Hoe kunnen we dan straks onze QR-codes laten scannen? Hoe?’. Het moment dat die lekker goedkope Airbnb toch echt in een buitenwijk van Parijs blijkt te zitten en je de twee éénpersoonsbedden aan elkaar schuift waardoor er altijd iemand in de spleet ligt. Het moment dat je samen verdwaald raakt in de wirwar van metrolijnen en vervolgens twee uur in de rij staat om een glimp op te vangen van de Mona Lisa. Dat het schilderij zó klein was in het echt, dat had niemand je verteld. Maar dan: samen voor de Eiffeltoren. ‘Kom schat, even een selfie? Zo lief, die ga ik posten!’ Vergeet de stress van de heenreis en het appartement, de metro’s en de rijen. Dat hoeven de volgers niet te weten. Wij zijn #gezegend.
Tipp-Ex
Een profiel op sociale media is als een biografie waarin de hoofdpersoon bepaalde stukken met Tipp-Ex heeft weggewerkt. Dit uit zich niet alleen in foto’s van perfecte relaties, maar in alle eerdergenoemde informatie die ik via sociale media over iemand dacht te vergaren. Een foto van die gespierde jongen met zijn surfplank. Reality check: is dit zijn passie, of volgde hij al stuntelend een lesje aan de Costa Brava? Die foto van je nichtje met haar geneeskunde-diploma. Reality check: wilde zij niet stiekem naar de dansacademie? Die 1.087 Facebook-vrienden van je studiegenoot. Reality check: kent hij ze allemaal persoonlijk? Misschien is ‘1.077 vage kennissen en 10 goede vrienden’ een betere benaming. Tot slot: dat CV op LinkedIn. Wie de kleine lettertjes leest, ziet dat ‘advanced barista’ gewoon een baantje in de koffiezaak was, en ‘experienced au-pair’ niet meer dan het sporadische oppassen bij de buren.
Body-positive
Het is duidelijk: het totaalplaatje van iemands identiteit dat zich ontrafelt in ons hoofd is incompleet. Meer dan duizend woorden, allen eenzijdig van aard. En dat is geen breaking news. Verschillende influencers begonnen in 2019 met het aanhangen en promoten van de body positivity movement, een beweging overgewaaid uit Amerika. De beweging staat voor het trots kunnen zijn op je lichaam en jezelf te durven laten zien aan je volgers, inclusief imperfecties en onzekerheden. Het is een dapper en een goed begin. Het verbinden van de online wereld met de realiteit begint bij het tonen van een realistische versie van het menselijk lichaam. Maar hoe zit het met al die prestigieuze prestaties, die extravagante hobby’s en die honderden ‘vrienden’? Hoe zit het met de rest van de biografie, het met Tipp-Ex bewerkte verhaal, verworden tot fictie?
Schijnwerper
Onderzoekers aan de Harvard University toonden aan dat over jezelf praten eenzelfde gevoel van bevestiging geeft als het krijgen van een orgasme - beide zorgen voor een dopaminekick in de hersenen. Mensen praten dertig tot veertig procent van de tijd over zichzelf. Maar: wie wil praten over zichzelf heeft een omgeving nodig met actieve luisteraars. Online is dat niet nodig. De volgers zijn er altijd, liken en reageren de hele dag door, als een passief publiek dat de zaal nooit meer verlaat. De dopamine-kick maakt ons verslaafd aan dat podium, aan de schijnwerper die we telkens weer kunnen opzoeken. In deze verslaving imiteren we elkaar. Als iedereen mooi weer speelt, ben ik toch zeker geen donderwolk? Ik had het gevoel dat ik een totaalplaatje kon vormen van iemands identiteit op basis van diens profiel. Nu ik inzie hoe eenzijdig de beelden kunnen zijn en hoe incompleet het verhaal is dat ze vertellen, realiseer ik me des te meer de maakbaarheid van de online werkelijkheid. In een wereld waarin we allemaal opzoek zijn naar een eigen identiteit, kunnen we die op sociale media mooi afgekaderd vormgeven,
Verras me (en jezelf)
Je mág, zeker online, van jezelf houden, enthousiast je eigen passie laten zien, dat behaalde diploma in capslock benoemen en uitdrukken hoe verliefd je bent. Maar onthoud de reality check. Net zoals dat de waarde van jouw eigen bestaan niet afhangt van het incomplete verhaal van anderen, ben je zelf óók meer dan je profiel. Jouw identiteit is fluïde, mag en kan iedere dag veranderen. Ga op in ervaringen zonder deze vast te leggen, durf een écht gesprek aan te gaan over zeker- en onzekerheden en laat je verrassen door dingen die je nog niet online hebt kunnen zien. Bijvoorbeeld, hoe klein de Mona Lisa wel niet is. En die vriendin met de badpak-foto? Die heeft Instagram inmiddels verwijderd. Ze woont nu een semester in Istanbul, heeft haar haren kort geknipt en heeft de tijd van haar leven. In plaats van dat ik haar online kan volgen, kan ze het straks allemaal zelf aan me vertellen. Ik kan niet wachten.
precies naar hoe wij willen dat anderen ons zien. Het is een vicieuze cirkel waarin we de grip op de werkelijkheid allang verloren zijn. In het echt vergeten we iets belangrijks: zijn wie je wilt zijn begint niet bij de bevestiging van anderen, maar bij jezelf.
