Πρώτη του Μάη

[1]

Περηετόκελα

Κηα εηζαγσγή………………………………………………………………………………………………..………….03 Έλα παξακύζη: «Ο γάηδαξνο θαη ην ιηβάδη» - Walter Crane …………………….…………………..06 Έλα κνλόπξαθην: «Ο δηαξξήθηεο» - Upton Sinclair …………………………………………………….10 Κηα αγόξεπζε: «Γηα ηελ απεξγία ησλ αλζξαθσξύρσλ» - Clarence Darrow …..…..………….23 Έλα δηήγεκα: «Διεύζεξνη!» - Mike Gold …………………………………………………………………….34

- Δηζαγσγή, κεηάθξαζε θη επηκέιεηα -

Εάρνο Ρνύθαο toufas.blogspot.com [2]

Μηα εηζαγωγή Έπξεπε όκσο λα θάλσ θάηη, γηα ηελ Ξξσηνκαγηά. Ρελ Ξξσηνκαγηά. ΋ρη ηε «ινπινπδάηε» πξσηνκαγηά, ηελ «εξγαηηθή» πξσηνκαγηά ή ηελ «θνκκνπληζηηθή» πξσηνκαγηά. Ζ Ξξσηνκαγηά δελ έρεη αλάγθε ραξαθηεξηζκνύο. Δίλαη απηό πνπ είλαη. Δίλαη ε γηνξηή ηεο δσήο. Δίλαη ε γηνξηή ηεο θύζεο θαη ηνπ νξγαζκνύ ηεο, ηεο νκνξθηάο θαη ηεο αλαγέλλεζεο. Δίλαη ε γηνξηή ηεο εξγαηηθήο ηάμεο, θαη ηνπ δηθνύ ηεο αγώλα γηα δσή. Δίλαη ε γηνξηή ησλ Θνκκνπληζηώλ, ησλ ζπκάησλ ηνπ θαζηζκνύ θαη όισλ απηώλ πνπ έπεζαλ γηα ηε δσή ησλ άιισλ. Δίλαη όια απηά καδί. Ρν λα πξνζπαζείο λα ηελ πεξηνξίζεηο δίλνληάο ηεο κηα ηακπέια, ην ζεσξώ πνιύ κίδεξν. Γειαδή νη εξγάηεο πνπ θαηέβεθαλ ζηε Παινλίθε ην ’36 ή ζην Πηθάγν δελ είραλ ζηνιίζεη κε ινπινύδηα ηα πέηα ηνπο ή ηα παηδάθηα ηνπο δελ είραλ θηηάμεη ζηεθάληα γηα λα ηνπο πεξηκέλνπλ ζην ζπίηη; Γειαδή απηνί πνπ θηηάρλνπλ ζηεθάληα θαη καδεύνπλ ινπινύδηα δελ ην θάλνπλ απνιακβάλνληαο ηε ζέα πάλσ από ηνλ ίζα έλα αληξίθην αλάζηεκα ζσξό πνπ πςώζεθε πίζσ απ’ ηνλ ηνίρν ηεο Θαηζαξηαλήο εθείλε ηελ Ξξσηνκαγηά ηνπ ‘44; ΋ζνη επηκέλνπλ θαη ηνλίδνπλ ην έλα ή ην άιιν ραξαθηεξηζηηθό ηεο Ξξσηνκαγηάο γξάθνπλ εθεί πνπ δελ πηάλεη κειάλη ην πξαγκαηηθό λόεκα απηήο ηεο κέξαο, ηε γηνξηή ηεο δσήο. Δίλαη νη ίδηνη θιαςηάξεδεο θαη κίδεξνη πνπ ηέηνηα κέξα έρνπλ θάλεη ύκλν ηνπο ηνλ «Δπηηάθηο» θαη ην «Μέρα Μαγηού», ηνπ Ρίηζοσ: Θιαςνπξίδνπλ, ζθαισκέλνη ζηνπο δπν πξώηνπο θαη ζηνπο δπν ηειεπηαίνπο ζηίρνπο, αδηαθνξώληαο γηα ηηο νκνξθηέο πνπ πεξηγξάθεη –κάιινλ επεηδή δελ κπνξεί λα θάλεη θη αιιηώο- ν πνηεηήο ζηνπο ελδηάκεζνπο, ηνλ θόζκν γηα ηνλ νπνίνλ πάιεπαλ θαη παιεύνπλ όινη. Αθόκα θη ν Θεοδωράθες, απηνύο ηνπο ζηίρνπο, από ην IV ηνπ Δπηηάθηοσ, ηνπο έθνςε απ’ ην ηξαγνύδη.

Ο Ρίηζνο βιέπεη ζην πξσηνζέιηδν ηνπ Ρηδνζπάζηε, εθείλν ην Μάε ηνπ ’36 –καδί κε άιιεο πνπ δείρλνπλ ηελ θαηαζηνιή ηεο απεξγηαθήο δηαδήισζεο από ηελ αζηπλνκία- απηή ηε θσηνγξαθία, ηε κάλα πνπ κνηξνινγάεη ην λεθξό γην ηεο, θαη εκπλέεηαη ηνλ «Δπηηάθην».

Δθεί, ινηπόλ, ζηελ θιάςα, γη’ απηνύο πνπ -νη ηπρεξνί!έθπγαλ λσξίο, αθήλνληαο ηνπο άιινπο άβνπινπο λα θνηηηνύληαη κεηαμύ ηνπο, αλαπνθάζηζηνη, δηζηαρηηθνί, ρεζκέλνη πάλσ ηνπο. Γελ ζέινπλ λα γηνξηάζνπλ ην ζξίακβν ηεο δσήο. Θέινπλ λα θάλνπλε κλεκόζπλα. Ρνπο ηα ραξίδσ, θη εύρνκαη λα κπνπθώζνπλ θόιιπβα κέρξη λα ζθάζνπλ.

[3]

Ήζεια ινηπόλ λα θάλσ θάηη γηα ηελ Ξξσηνκαγηά. Θιαζζηθά ηα αθηεξσκαηάθηα. Ζ Ξξσηνκαγηά ζηελ πνίεζε, ζηε ινγνηερλία θαη όια ηα ζρεηηθά. Πηα ίδηα κνλνπάηηα ζα πξνρσξνύζα θη εγώ. Γηαηί όρη; Θνιιεκέλνο, ινηπόλ, ζε έλα από ηα πην ιακπξά ζπζηαηηθά ηεο Ξξσηνκαγηάο, ζην ακεξηθάληθν εξγαηηθό θίλεκα ησλ ηειώλ ηνπ πξν-πξνεγνύκελνπ αηώλα, είπα λα πηάζσ ηνπο ζπγγξαθείο πνπ έγξαςαλ γηα ηνπο αγώλεο εθείλσλ ησλ ρξόλσλ, κπαο θαη βξσ ηίπνηα αμηόινγν γη’ απηή ηε κέξα. ΋ρη ξεπνξηάδ ή θάπνηα άιιε αλαθνξά. Ήζεια έλα ινγνηερληθό θείκελν, έλα δηήγεκα, θάηη ηέηνην. «Πρωηοκαγηά», ηνπ Φράλζης ΢θοη Φηηδέραιλη; Κεηαθξαζκέλν θαη… θαηαζιηπηηθό. Ινγηθό, αλ ζθεθηείο όηη κηιάκε γηα έλα ζπγγξαθέα πνπ πέζαλε ζηα 46 ηνπ από θαηεζηξακκέλν από ην αιθνόι ζπθώηη, κε κνηό «δείρηε κνπ έλαλ ήξσα θαη ζα ζαο γξάςσ κηα ηξαγσδία». Αο ςάμνπκε θάηη άιιν. Ξηάλσ έλα Δπαγγέιην, γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζσ ζα κπνύζνπια: ην «Ακερηθάληθε Προιεηαρηαθή Λογοηετλία» (Δθδ. Πύγρξνλε Δπνρή, επηκέιεηα: Λίθνο Παξαληάθνο). Υξαία θείκελα, αιιά θη απηά, ξε γακώην κνπ, κεο ζηε καπξίια θαη ηελ απνγνήηεπζε. Απηή ήηαλ ε καιαθία (γηα ηα πξνζσπηθά κνπ γνύζηα) κε ηε ιεγόκελε «πξνιεηαξηαθή ινγνηερλία». Ινγηθό. Πηε ινγνηερλία εθείλε ηελ πεξίνδν κεζνπξαλνύζε ην θίλεκα ηνπ ξνκαληηζκνύ. Ρνλ μέξνπκε θαη από ηνπο ληόπηνπο εθπξνζώπνπο ηνπ. Πηε δσή, θπξηαξρνύζε ε «Μεγάιε Καηάζιηςε» («Great Depression») πνπ πξνθιήζεθε από ην θξαρ ηνπ ’29. Θαη λα ζθεθηείο όηη ζηελ αληίπεξα όρζε ηνπ Δηξεληθνύ, νη ηύπνη έπαηδαλ –ή εηνηκάδνληαλ λα παίμνπλ- ηξειή κπάια! Ν Νζηξόθζθη, ν Έξεκπνπξγθ θαη νη ινηπνί ζπγγελείο. Κεγάιε ζπκβνιή ζ ηελ πιαηηά δηάδνζε ηεο πξνιεηαξηαθήο ινγνηερλίαο είρε ηο Κοκκοσληζηηθό Κόκκα ηωλ ΗΠΑ, ην νπνίν θηλεηνπνίεζε ηνπο ζπγγξαθείο πνπ -είηε σο κέιε είηε σο ζπκπαζνύληεοεπεξέαδε (π.ρ. Σέκηλγνπετ, Πηλθιαίξ, Γθόιλη, Ληνο Ξάζζνο θιπ). ΋ινη απηνί ζπλέβαιαλ ηα κέγηζηα γηα λα γεκίδνπλ νη ζειίδεο πεξηνδηθώλ όπσο ην Blast, ην New Masses θαη άιια κε ηζηνξίεο εκπλεπζκέλεο από ηηο απεξγίεο, ηηο απνιύζεηο, ηε δσή ηεο εξγαηηθήο ηάμεο ησλ ΖΞΑ. Σν θύιιν Μαΐνπ ηνπ 1929 ηνπ πεξηνδηθνύ New Masses

Δλζνπζηάζηεθα. Ρέηνηνο πινύηνο θεηκέλσλ δελ κπνξεί λα είλαη θξπκκέλνο! Θη αο έιεγε ν Freeman (ππεύζπλνο [4]

έθδνζεο ηνπ New Masses) όηη νη εηαηξίεο πνπ ζίγνληαλ από ηα δηεγήκαηα απηά αγόξαζαλ ηα δηθαηώκαηά ηνπο από ηνπο απνγόλνπο ησλ ζπγγξαθέσλ γηα λα ηα ζάςνπλ, γηα λα κελ κπνξνύλ απηά ηα έξγα λα μαλαεθδνζνύλ, ηνπιάρηζηνλ ζηηο ΖΞΑ. Πηελ επνρή ηνπ Ίληεξλεη όια κπνξνύλ λα βξεζνύλ, ζθέθηεθα. ΋ιν θαη θάπνην θεηκελάθη πνπ λα ηαηξηάδεη ζηε κέξα ζα μεηξππώζσ! Θη αλ δελ είλαη γηα ηελ Ξξσηνκαγηά, αο είλαη γηα θάηη ζρεηηθό. Θάπνην πνπ λα ιέεη γηα απεξγίεο θαη ηα ζρεηηθά. Ξξώηεο έξεπλεο: Ρδίθνο. Θαη λα ππάξρνπλ αμηόινγα πξάγκαηα εθεί έμσ (κηιάσ γηα ηα –είηε απαιινηξησκέλα είηε ειεύζεξα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο- ηδάκπα, κηαο θαη ήηαλ ήδε πνιύ αξγά γηα λα αγνξάζσ πξσηόηππα έξγα ακεξηθαληθήο πξνιεηαξηαθήο ινγνηερλίαο), κάιινλ εγώ παξαείκαη άρξεζηνο γηα λα ηα βξσ. Γηα κηα ζηηγκή απνγνεηεύηεθα. Γειεάζηεθα από ηελ εύθνιε ιύζε. Γηαηί λα κελ ςάμσ ζηελ πινύζηα βηβιηνζήθε κνπ λα βξσ θαλά έηνηκν θεηκελάθη, λα ην ζθαλάξσ θαη λα ην αλεβάζσ; Θαλα δηεγεκαηάθη από ην «Ακεξηθάληθε Ξξνιεηαξηαθή Ινγνηερλία»; Θάπνην θείκελν ηνπ Λόληολ από ηε ζπιινγή «Οιότρσζο Φαράγγη» (Δθδόζεηο Πύγρξνλε Δπνρή, κεη. Θώζηαο Αιάηζεο) ή ηε ζπιινγή «Δπαλάζηαζε» (Δθδόζεηο Εαραξόπνπινο, κεη. Έθε Φξπδα); Έλα απόζπαζκα από ηνλ «Κόθθηλο Θερηζκό» ηνπ Νηάζηει Χάκεη (εθδ. Πύγρξνλε Δπνρή, κεη. Λίθνο Παξαληάθνο); Θάηη από Άπηολ ΢ηλθιαηρ; Κήπσο από ην «Πεηρέιαηο» (Δθδόζεηο Θαζηαληώηε, κεη. Αύγνπζηνο Θνξηώ), πνπ πάλσ ηνπ βαζίζηεθε ε ηαηλία «Θα ρπζεί αίκα» κε ηνλ Ληάληει Ληέη Ινύηο; Ή κήπσο από ην «Βαζηιηάς Άλζραθας» (Δθδόζεηο Πύγρξνλε Δπνρή, κεη. Βαζηιεία Ξαπαξήγα), πνπ εθδόζεθε πξόζθαηα; Κήπσο λα δνθίκαδα ιίγν Ρδνλ Ληνο Ξάζνο θαη ηελ ηξηινγία ηνπ "USA" (Δθδόζεηο Νδπζζέαο), πνπ έγξαςε ζρεδόλ 10 ρξόληα πξηλ από ηελ θσινηνύκπα ηνπ;

Σν εμώθπιιν ηεο πξώηεο έθδνζεο ηεο αζηπλνκηθήο πεξηπέηεηαο «Κόθθηλνο Θεξηζκόο» (1929) ηνπ κεηξ –θαη «θόθθηλνπ- Νηάζηει Χάκεη. Ζ ππόζεζε ηεο είρε λα θάλεη κε θάπνηνπο θόλνπο ζε κηα θαληαζηηθή πόιε ηεο Μνληάλα, ζην πεξηζώξην ηνπ πνιέκνπ αλάκεζα ζηα αθεληηθά κηαο κεηαιιεπηηθήο εηαηξίαο θαη ηα κέιε ησλ ζπλδηθάησλ ησλ εξγαηώλ.

[5]

Έλα παρακύζη Ρέινο πάλησλ, θάηη θαηάθεξα λα μεθιέςσ, λα κεηαθξάζσ θαη λα ζνπ παξνπζηάζσ, αλαγλώζηε κνπ. Μεθηλάκε από έλα παξακπζάθη. Κηα… παξαβνιή. Πηελ εηζαγσγή ηνπ –εθπιεθηηθνύ- δηεγήκαηόο ηνπ «Η δύλακε ηωλ δσλαηώλ», ν Ρδαθ Ιόληνλ αλαθέξεη κηα ξήζε θάπνηνπ Lip-King (πξνθαλώο θάπνηνπ από ηνπο ηζαγελείο πνπ γλώξηζε ζηα ηαμίδηα ηνπ ζηνλ Δηξεληθό). Απηόο ινηπόλ ν Lip-King –κέζσ ηνπ Ιόληνλ- καο ιέεη: «Οη παξαβνιέο δελ ιέλε ςέκαηα, αιιά νη ςεύηεο κηιάλε ζπλήζσο κε παξαβνιέο». Πηελ Αξηζηεξά θαη ηελ ηέρλε ηεο νη παξαβνιέο δελ είλαη θάηη άγλσζην. Γεο κόλν ηελ εγρώξηα παξαγσγή: «Η κπαιάληα ηοσ θσρ-Μέληηοσ» ηνπ Βάρλαιε, ν «Μέρκεγθας» ηνπ Λοΐδοσ θιπ. Έλαο ηέηνηνο παξακπζάο, θαη κάιηζηα από ηνπο πην «επηθίλδπλνπο», κηαο θαη όλησο έγξαθε θαη δσγξάθηδε ζρεδόλ απνθιεηζηηθά ηζηνξίεο γηα παηδηά, ήηαλ ν Άγγινο Walter Crane (1845–1915). Ππλεηδεηνπνηεκέλνο ζνζηαιηζηήο θαη ζηξαηεπκέλνο ζπγγξαθέαο, δελ θώισλε λα πεξάζεη ηηο ηδέεο ηνπ ζηα έξγα ηνπ, αθόκα θη όηαλ απηά απεπζύλνληαλ ζε κηθξά παηδάθηα! Έηζη, έβγαιε ην 1896 θη απηό ην βηβιηαξάθη, ην «Καρηούλ γηα ηολ αγώλα, 1886-1896». Από εθεί ινηπόλ κεηέθξαζα πξσηνκαγηάηηθν παξακπζάθη.

Έξγν ηνπ Walter Crane αθηεξσκέλν ζηελ Πξσηνκαγηά ηνπ 1894. Ο ηίηινο ηνπ είλαη «Το Μαγιάτικο Γαϊτανάκι των Εργατών». Οη θνξδέιεο πνπ θξέκνληαη από ην γατηαλάθη γξάθνπλ «8σξν», «Χξόλνο γηα ςπραγσγία γηα όινπο», «Γνπιηά γηα όινπο», «Εσή πνπ λα αμίδεη λα ηε δεηο» θιπ.

[6]

ην

παξαθάησ

Ο Γάηδαρος θαη ηο Ληβάδη του Walter Crane

ηα θνξά θη έλα θαηξό έλαο γατδαξάθνο απνιάκβαλε ηελ ειεπζεξία ηνπ ζ’ έλα ππέξνρν ιηβάδη. Ρν γιπθό γξαζίδη ήηαλ άθζνλν γηα λα βνζθάεη, ελώ –αλάινγα θαη ηελ επνρή- ππήξραλ θαη αξθεηά γατδνπξάγθαζα γηα λα εκπινπηίδεη ηε δίαηηά ηνπ. Νη ζάκλνη κε ηα ζθίλα ζθόξπηδαλ ηξηγύξσ επσδία, αιιά ηνπ παξείραλ θαη θαηαθύγην ζηηο θαηαηγίδεο. Πηα ζθάκκαηα ηεο άκκνπ θπιηόηαλ παίδνληαο αλέκεια, ελώ παληνύ ππήξραλ ιηκλνύιεο πνπ ηνπ πξόζθεξαλ λεξάθη γηα λα μεδηςάεη. Απηόλ ηνλ έηνηκν θαη όκνξθν παξάδεηζν ηνλ κνηξαδόηαλ θαη κε άιινπο γάηδαξνπο. Από ηε ζηηγκή όκσο πνπ ππήξρε κπόιηθνο ρώξνο γηα όινπο, ρσξίο λα θνπηνπιάλε κεηαμύ ηνπο, αιιά θαη αξθεηή βνζθή, δελ ηζαθώλνληαλ γηα ηίπνηα, νύηε πνηέ αθνύζηεθε λα πθίζηαληαη δηαθξίζεηο αλάκεζα ζε απηνύο θαη ηνπο άιινπο ζπλ-ιηβαδηώηεο ηνπο, πνπ είραλ ην ζρήκα θαηζίθαο θαη ήζαλ θαη απηνί δηαζθνξπηζκέλνη ζε εθείλν ην νηθνζύζηεκα. Κηα κέξα, πνπ ν γάηδαξόο καο βνιηάξηδε αλέκεια, κε ηα κεγάια θαη γεκάηα ζνθία απηηά ηνπ λα ηηλάδνληαη βαζπζηόραζηα, ηνλ πιεζίαζε έλα πιάζκα από απηά πνπ απνθαινύληαη άλζξσπνη, πνπ όινη ηα πεξηθξνλνύλ ιόγσ ηνπ όηη έρνπλ κόλν δπν πνδάξηα. Απηό ν άλζξσπνο, όκσο, είρε θάηη πνπ ηξάβεμε ην ελδηαθέξνλ ηνπ γάηδαξνπ, πέξα από ηα δπν ιηγόηεξα πόδηα: έλα δεκάηη ζαλό. Κέζα ζε ειάρηζην ρξόλν αλαπηύρζεθαλ αλάκεζά ηνπο θηιηθέο ζρέζεηο. Γελ ππήξρε ε παξακηθξή ππνςία εκπνξηθήο ζπλδηαιιαγήο θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο παξάδνζεο ηνπ ζαλνύ –όπσο γίλεηαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο, όηαλ εκπνξηθέο εηαηξίεο πξνζθέξνπλ γπάιηλα κπηριηκπίδηα θαη πόξπεο ζε θπιέο ηζαγελώλ, κε αληάιιαγκα ρξπζάθη θαη ειεθαληόδνλην. Απιά, ν ζαλόο παξαδηδόηαλ από ηνλ έλα θαη θαηαλαισλόηαλ από ηνλ άιινλ. Βέβαηα, ν δίπνδνο άξρηζε λα κεηαθηλείηαη, κεηαθέξνληαο καδί ηνπ θαη ην δεκάηη ην ζαλό ζε κηα αξθεηά ζεβαζηή απόζηαζε, αλαγθάδνληαο ην αλππνςίαζην ηεηξάπνδν λα αθνινπζεί, παξαθηλνύκελν από ηελ πξννπηηθή αξθεηώλ αθόκα κπνπθηώλ. Κε απηόλ ηνλ ηξόπν, έθηαζαλ ζην κεγάιν δξόκν. Ρόηε, ρσξίο θακία πξνεηδνπνίεζε, ν δίπνδνο ηξάβεμε καθξηά ην ζαλό θαη, πεξλώληαο έλα θαπίζηξη γύξσ από ην ιαηκό ηνπ γατδάξνπ, πήδεμε ζηα θαπνύιηα ηνπ θαη, κπήγνληαο δσεξά ηηο θηέξλεο ηνπ ζηελ θνηιηά ηνπ γατδάξνπ θαη κε ηε βνήζεηα θαη ελόο ξαβδηνύ, αλάγθαζε ην ηεηξάπνδν λα ηνλ θνπβαιήζεη, καδί κε ην δεκάηη ην ζαλό.

[7]

Ν γάηδαξνο δπζαλαζρέηεζε. Θαηέθπγε ζε θισηζηέο, ηηλάγκαηα θαη βπζίζκαηα, ελαιιάζζνληαο απηά ηα πνιηηηθά κέηξα κε ηελ πιήξε απνρή από ηελ θίλεζε. Ρειηθά ν δίπνδνο απνκαθξύλζεθε από ηελ ζέζε ηνπ θπβεξλήηε θαη επέζηξεςε ζην θξάζπεδν ηνπ δξόκνπ. Ν γάηδαξνο, ειεύζεξνο μαλά, θαηεπζύλζεθε πξνο ην ιηβάδη ηνπ. ΋κσο, θάπνηα άιια δίπνδα πξόιαβαλ θαη ηνπνζέηεζαλ εκπόδηα γύξσ ηνπ –ην απνθάιεζαλ «εγθιεηζκό»- θαη έηζη ν γάηδαξνο ηειηθά ληθήζεθε. Ν ηδηνθηήηεο ηνπ ζαλνύ, ηνλ μαλαπιεζίαζε ελώ, επσθεινύκελνο ηεο παξνύζεο θαηαζηάζεσο, έλαο θίινο ηνπ πέξαζε από ηε κνπζνύδα ηνπ γατδάξνπ έλα ραιηλάξη. Ρόηε αλέβεθαλ θαη νη δπν ζηε ξάρε ηνπ θαη ην ηεηξάπνδν, πξνο ην παξόλ θαηαηξνπσκέλν από απηέο ηηο αλώηεξεο ηαθηηθέο, ηξηπόδηζε ηαπεηλά όπνπ ηνλ θαηεύζπλαλ νη δπν αλαβάηεο ηνπ, πξνζπαζώληαο λα παξεγνξεζεί από ηελ πξννπηηθή ιίγνπ ζαλνύ ζην ηέινο ηνπ ηαμηδηνύ. Απηό, ην ηέινο ηνπ ηαμηδηνύ, επί ηέινπο έθηαζε θάπνηα ζηηγκή. ΋κσο, βξηζθόηαλ ζηα ζθνηεηλά δξνκάθηα κηαο άζιηαο θαη βξσκεξήο πόιεο, ζε κηα απιή θαη έλα ζάπην ππόζηεγν, κε κνπριηαζκέλν ζαλό θαη βξώκηθν λεξό, όπνπ έπξεπε λα μεθνπξάζεη ηα πνλεκέλα ηνπ θόθθαια. Νύηε αλνημηάηηθε ριόε, νύηε κπξσδηά ζθίλσλ, νύηε έλα δείγκα γατδνπξάγθαζνπ, έηζη γηα λα μεγειάζεη ηνλ πόλν ηνπ. Γελ άξγεζε λα ηνλ πάξεη ν βαζύο ύπλνο, εμαληιεκέλνο θαζώο ήηαλ από ηελ θνύξαζε θαη ηηο ζπγθηλήζεηο ηεο κέξαο. ΋κσο δελ είρε πξνιάβεη λα θνηκεζεί αξθεηά, όηαλ ηα λέα ηνπ αθεληηθά ηνλ μύπλεζαλ θαη, ηξαβώληαο ηνλ ζηελ απιή, ηνπ θόξεζαλ ηα ραιηλάξηα, κηα βαξηά ζέια θαη δπν θνθίληα, έλα από θάζε πιεπξά, γηα λα θξαηάεη ηελ ηζνξξνπία ηνπ, γεκάηα άθζνλα ιαρηαξηζηά ιαραληθά θαη θξνύηα, πνπ όκσο δελ κπνξνύζε θαλ λα πιεζηάζεη. Ρν δεπγάξη ηνλ μαλαθαβάιεζε θαη ηνλ νδήγεζε ζηελ αγνξά. ΋κσο απηό ζήκαηλε κόλν όηη ζα άιιαδε απιώο ην θνξηίν ηνπ γηα θάπνην άιιν, ρσξίο λα βειηηώλεηαη ζε ηίπνηα ε θαηάζηαζή ηνπ θαη νη ζπλζήθεο ππό ηηο νπνίεο πήγαηλε όπνπ ηνλ νδεγνύζαλ. Ν γάηδαξόο καο βξηζθόηαλ ζρεδόλ θάζε ζηηγκή ζηε ζέζε θάπνηνπ πνπ ε πιάηε ηνπ είλαη θνξησκέλε κε όια ηα θαιά ηνπ θόζκνπ, πνπ όκσο δελ κπνξεί λα ηα αγγίμεη. Έηζη, αηζζαλόηαλ επηπρηζκέλνο όηαλ ηζηκπνύζε από ην δξόκν θαλα πεηακέλν ιαραληθό, έηζη, γηα λα μεγειάζεη ηελ πείλα ηνπ. «Ρη γάηδαξνο ήκνπλ, πνπ άθεζα εθείλν ην ιηβάδη!», κνλνινγνύζε. Ζ δσή απηή, ηεο ζθιεξήο δνπιηάο, ηεο θαθνπέξαζεο, ησλ βαξηώλ θνξηίσλ, ζπλερίζηεθε γηα ιίγν θαηξό αθόκα, ρσξίο ηίπνηα λα δείρλεη όηη ζα θαιπηέξεπε ε θαηάζηαζε γηα ηνλ γατδαξάθν καο. Ξνύ θαη πνύ άθνπγε γηα γάηδαξνπο πνπ μεζεθώλνληαλ. Απηά ηα λέα, όκσο, θαηλόηαλ ζαλ λα έρνπλ απνηέιεζκα κόλν θη άιιν ζθίμηκν θαη πην βαξηά θνξηία. ΋κσο κηα κέξα, πξώηε ηνπ Κάε πξέπεη λα ήηαλ, ηα πξάγκαηα άιιαμαλ. Ρα αθεληηθά ηνπ ηνλ νδήγεζαλ –γηαηί πιένλ είρε πξναρζεί ζε ππνδύγην πνπ έζεξλε πίζσ ηνπ θαη έλα δεπγάξη ξόδεο, θάηη πνπ επέηξεπε πιένλ ζηα αθεληηθά ηνπ λα ηνλ αλαγθάδνπλ λα θνπβαιάεη αθόκα πεξηζζόηεξν βάξνο από απηό πνπ κπνξνύζε λα θνπβαιήζεη πξνεγνπκέλσο κε ηελ πιάηε ηνπ- πεξηιακβαλνκέλσλ θαη απηώλ. Ινηπόλ, ηα αθεληηθά ηνπ ηνλ νδήγεζαλ ζε έλα ιηβάδη. Θάηη ήηαλ θη απηό. Κόλν πνπ, απηό ην ιηβάδη ήηαλ γεκάην από ζθελέο θαη άκαμεο, πνπ [8]

πάλσ ηνπο είραλ δσγξαθηζκέλεο πεξίεξγεο εηθόλεο. Ξεξίεξγνη ηεξάζηηνη ηξνρνί γύξηδαλ γύξσ γύξσ, κε θαξθσκέλα πάλσ ηνπο μύιηλα αινγάθηα, ππό ηνπο ήρνπο κνπζηθώλ. Αθνύγνληαλ ζπλέρεηα ζθπξίρηξεο θαη ππξνβνιηζκνί, από ηνπο πάκπνιινπο αλζξώπνπο πνπ ηξηγπξλνύζαλ ζην ιηβάδη. Ζ αηκόζθαηξα ήηαλ εθπιεθηηθή! Ν γάηδαξόο καο μειύζεθε από ην ακάμη πνπ έζεξλε, ζηνιίζηεθε κε θνξδέιεο, θαη ηα δπν ηνπ αθεληηθά, πεδώληαο ζηε ξάρε ηνπ, ηνλ νδήγεζαλ ζε κηα γξακκή, πίζσ από ηελ νπνία ζηέθνληαλ θη άιινη γάηδαξνη κε ηα δηθά ηνπο αθεληηθά θαβάια. Ήηαλ κηα γατδνπξνδξνκία. Μεθίλεζαλ. Ν γάηδαξνο έλησζε ππέξνρα, απνιακβάλνληαο ηελ αλνημηάηηθε ριόε θάησ από ηηο νπιέο ηνπ. Γελ ρξεηάζηεθε λα ηνλ πηέζνπλ πνιύ, κηαο θαη ηα έλζηηθηά ηνπ θαη νη παιηέο ηνπ ζπλήζεηεο αξθνύζαλ γηα λα πάεη θαιά ζηνλ αγώλα. Κάιηζηα, ηα πήγαηλε ηόζν θαιά, θαη έηξερε ηόζν γξήγνξα, πνπ ν έλαο από ηα αθεληηθά ηνπ έπεζε ζην έδαθνο, θαη ζε ιίγν, κεηά από πνιιέο κάηαηεο πξνζπάζεηεο γηα λα θξαηεζεί ζηε ζέζε ηνπ θαη ζθπξίγκαηα, πνπ ην κόλν ηνπο απνηέιεζκα ήηαλ λα παξαθηλνύλ ην γάηδαξν λα ηξέρεη αθόκα πην γξήγνξα, έπεζε θαη ν άιινο ηύπνο, πξνθαιώληαο έλα ρείκαξξν γέιησλ εθ κέξνπο ησλ ζεαηώλ. Ν γάηδαξνο, αηζζαλόκελνο ηε ξάρε ηνπ ειεύζεξε από θάζε βάξνο, θέξδηζε ηνλ αγώλα κε ραξαθηεξηζηηθή επθνιία, ελώ έδεημε θαη ηόζε επηκνλή θαη πείζκα λα κελ μαλαγπξίζεη ζηε δσή ηνπ κόρζνπ, πνπ δελ πξνζπάζεζε θαλέλαο λα ηνλ θαβαιήζεη ή λα ηνλ δέζεη. Άθνπζα όηη επέζηξεςε ζην ιηβάδη ηνπ, απνιακβάλνληαο κηα ήξεκε θαη απιή δσή.

--------΢εκείσζε ηνπ ζπγγξαθέα: Θα ήηαλ πεξηηηό λα ζρνιηάζνπκε ην εζηθό δίδαγκα απηήο ηεο ηζηνξίαο. Αλ αιιάμνπκε, βέβαηα, ηε ιέμε «γάηδαξνο» κε ηε ιέμε «άλζξσπνο ηεο θύζεο» ή «εξγάηεο», ην πξώην αθεληηθό κε ην «Μνλνπώιηα ηεο γεο» θαη ην δεύηεξν κε ην «Καπηηαιηζκόο», κπνξνύκε εύθνια ζηε ζπλέρεηα λα θάλνπκε θαη ηηο ππόινηπεο αληηζηνηρήζεηο ζε απηό ην παξακπζάθη, όπσο «αληαγσληζκόο», «βηνκεραληθή παξαγσγή», «ζρέζε εξγαζίαο-εξγάηε» θιπ.

[9]

Έλα κολόπραθηο Κεηά από ην πξσηνκαγηάηηθν παξακπζάθη, ζεηξά έρεη έλα κνλόπξαθην. Έλα κνλόπξαθην πην γξαθηθό θη από… έλα κπνπδνύθη πνπ παίδεη ην «Ενξκπά» ζε ειιεληθό εζηηαηόξην ζην Ξαξίζη. Νξίζηε, ινηπόλ, αλαγλώζηε κνπ, ζνπ παξνπζηάδσ ην «Γηαρρήθηε», ηνπ Άπηολ ΢ηλθιαηρ. Γε ιέεη νύηε γηα ηελ Ξξσηνκαγηά, νύηε γηα απεξγίεο. Γε ιέεη νύηε θαλ γηα ηε δσή, όπσο ζα ήζεια λα ιέεη. Ιέεη όκσο άιια, ρνληξνθνκέλα, αιιά ηα ιέεη...

Δμώθπιιν ηνπ ηεύρνπο ηνπ Ννέκβξε ηνπ 1929 ηνπ πεξηνδηθνύ «New Masses», κε αθηέξσκα ζηα 50 ρξόληα ηνπ Άπηνλ ΢ηθλιαίξ.

[10]

Ο Γηαρρήθηες ηοσ Upton Sinclair

Χαραθηήρες: Ρδηκ Φάξαληετ: ν δηαξξήθηεο Σάξβετ Ώζηηλ: έλαο δηθεγόξνο Έιελ Ώζηηλ: ε ζύδπγόο ηνπ ΢θεληθό: Ζ βηβιηνζήθε ηνπ ζπηηηνύ ηνπ Ώζηηλ Ώρα: 2 ην βξάδπ

[Σν ζθεληθό είλαη έλα πνιπηειέζηαηα επηπισκέλν δσκάηην. ΢ηε κέζε βξίζθεηαη έλα ηξαπέδη κε έλα ιακπαηέξ. ΢ηα δεμηά είλαη ε πόξηα γηα ην ρσι ηνπ ζπηηηνύ, κε ηελ εμσηεξηθή πόξηα λα θαίλεηαη ζην βάζνο. ΢ε κηα γσλία ππάξρεη έλα ληνπιάπη κε ηηκαιθή. ΢ην βάζνο ηεο ζθελήο ππάξρεη έλα κεγάιν παξάζπξν πνπ βιέπεη ζην δξόκν. Σν ηδάθη είλαη αλακκέλν. ΢ηα αξηζηεξά έρεη δύν εηζόδνπο. Οη ηνίρνη είλαη γεκάηνη κε ξάθηα κε βηβιία, ελώ ζην δσκάηην βξίζθνληαη θαη δπν-ηξεηο πνιπζξόλεο.] [Αλνίγεη ε απιαία. Ζ ζθελή είλαη άδεηα θαη ην δσκάηην ζθνηεηλό, κε κόλε πεγή θσηόο ηε θσηηά ζην ηδάθη. Αθνύγεηαη θάηη ζαλ λα ζπάεη μύιν.]

ΡΕΗΚ. [Έλαο ξαθέλδπηνο λεαξόο, κε επίδεζκν πάλσ από ην έλα ηνπ κάηη κπαίλεη από ην παξάζπξν, θνηηάεη λεπξηθά γύξσ ηνπ, ζην ρσι θιπ θαη αλάβεη έλα θιεθηνθάλαξν] Κηα ραξά κνπ θαίλεηαη εδώ. [Πιεζηάδεη ην ηδάθη, παίξλεη από ην πξέθη ηνπ έλα αζεκέλην δηαθνζκεηηθό δνρείν θαη ην ρώλεη ζηελ ηζάληα πνπ θνπβαιάεη. Μεηά βγαίλεη από κηα από ηηο αξηζηεξέο εμόδνπο] ΥΠΡΗΛ. [Μπαίλεη από ηελ θύξηα είζνδν ηνπ ζπηηηνύ, ρσξίο λα θάλεη πνιύ ζόξπβν. Κξεκάεη ην παιηό ηνπ θαη ην θαπέιν ηνπ θαη κπαίλεη ζηελ βηβιηνζήθε. Δίλαη έλαο θαινβαικέλνο λεαξόο, ληπκέλνο επίζεκα] Ξήγαλ όινη ηνπο γηα ύπλν, ε; [Βγάδεη κηα ηακπαθέξα θαη πάλσ πνπ εηνηκάδεηαη λα αλάςεη έλα ηζηγάξν, αθνύγεηαη έλαο ήρνο από ηα αξηζηεξά, ζαλ λα έρεη πέζεη θάησ θαη λα έζπαζε έλα βάδν. Ξαθληάδεηαη, ηξέρεη ζην ηξαπεδάθη ζην θέληξν ηεο ζθελήο, αλνίγεη έλα ζπξηάξη, βγάδεη έλα πεξίζηξνθν, ην εμεηάδεη θαη βγαίλεη από ηελ άιιε αξηζηεξή έμνδν] Φάλεθε ζαλ λα αθνύζηεθε από θάησ. ΡΕΗΚ. [Μπαίλεη παληθόβιεηνο] Θαηάξα! Ρη βιαθεία έθαλα! [Κνηηάδεη ην ρσι θαη πξνο ηε ζθάια γηα ηνλ πάλσ όξνθν. Μεγάιε παύζε] Γελ πξέπεη λα ηνπο μύπλεζα. [Αξρίδεη λα [11]

εμεηάδεη ην δσκάηην, ζηακαηώληαο πόηε πόηε γηα λα ζηήζεη απηί. Αθνύ έβαιε δηάθνξα αληηθείκελα ζηελ ηζάληα ηνπ, πιεζηάδεη πξνο ην ληνπιάπη θαη πξνζπαζεί λα ην αλνίμεη. Σνπ παίξλεη ιίγε ώξα. Καζώο παιεύεη εθεί, ζηε ζθηά, κε ηελ πιάηε ηνπ ζηελ δεμηά είζνδν, εκθαλίδεηαη ε Κα Ώζηηλ] ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Δίλαη λέα θαη όκνξθε. Φνξάεη κηα λπρηηθηά θαη από πάλσ κηα ξόκπα. Ρίρλεη κηα θνβηζκέλε καηηά ζην δσκάηην, θαη όηαλ πιεζηάδεη πξνο ην θέληξν ηνπ αθνύεη έλαλ ήρν από ηνλ Σδηκ θαη ζηακαηά μαθληαζκέλε] Υ! ΡΕΗΚ. [΢ηξίβεη απόηνκα, θξαηώληαο έλα πεξίζηξνθν] Τειά ηα ρέξηα! [Σνλ θνηηάδεη ηξνκνθξαηεκέλε] Τειά ηα ρέξηα ζνπ ιέσ! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [ζεθώλνληαο ιίγν ηα ρέξηα ηεο] Γελ είκαη νπιηζκέλε. ΡΕΗΚ. Θάλ’ ην, έηζη θη αιιηώο. [Μεγάιε παύζε, θαζώο θνηηνύλ ν έλαο ηνλ άιινλ] Γελ ζέισ λα ζε πεηξάμσ, θπξά κνπ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Ήξεκε κεηά ην πξώην ζνθ] ΋ρη, θαληάδνκαη όηη δελ ζεο λα κε πεηξάμεηο. Θεο κόλν λα μεθύγεηο. ΡΕΗΚ. Πσζηά! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ξνιύ θαιά. Κπνξείο λα θύγεηο. ΡΕΗΚ. Λαη, θαη ηε ζηηγκή πνπ ζα πεξλάσ ηελ πόξηα ζα θσλάμεηο ηελ αζηπλνκία, ε; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη, δελ πξόθεηηαη λα θαιέζσ ηελ αζηπλνκία. Γελ πηζηεύσ ζην λα ζηέιλεηο ηνπο αλζξώπνπο ζηε θπιαθή. ΡΕΗΚ. Σα! [Παύζε] ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Γηαηί ην θάλεηο απηό; ΡΕΗΚ. Έηζη δσ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Γελ είλαη πνιύ θνπξαζηηθή δνπιηά; ΡΕΗΚ. Δ, δελ είλαη θαη παηρληδάθη, θπξά κνπ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [ρακνγειώληαο] Φαληάδνκαη όηη είλαη δύζθνιε θαη γηα ηα λεύξα ζνπ. [Παύζε] Γελ ππάξρεη άιινο ηξόπνο γηα λα δεηο; Λόκηκνο; ΡΕΗΚ. Γελ μέξσ. Κπνξεί θαη λα ππάξρεη. Θνπξάζηεθα λα ηνλ ςάρλσ, όκσο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Κπνξώ λα ζε βνεζήζσ, αλ ζέιεηο. ΡΕΗΚ. Γε ζνπ δήηεζα θακηά βνήζεηα. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη, αιιά εγώ ζνπ ηελ πξνζθέξσ. [Παύζε] Ρελ θάλεηο θαηξό απηή ηε δνπιηά; [12]

ΡΕΗΚ. ΋ρη. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ξόζν θαηξό; ΡΕΗΚ. [Γηζηάδνληαο] Απηή… είλαη ε πξώηε κνπ δνπιηά. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρη! Αιήζεηα ιεο; ΡΕΗΚ. Θη όκσο, είλαη αιήζεηα, θπξά κνπ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρη ζε έζπξσμε εδώ; ΡΕΗΚ. Δίλαη κεγάιε ηζηνξία. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ξεο ηελ κνπ. ΡΕΗΚ. Γελ είλαη ώξα γηα λα ιέκε ηζηνξηνύιεο ηώξα. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Κε θνβάζαη; Γελ έρσ ηίπνηα λα ρσξίζσ καδί ζνπ. Γε κε λνηάδεη γηα απηά πνπ έρεηο ζηελ ηζάληα ζνπ. Άζε πνπ είκαη ζίγνπξε όηη ηειηθά δελ ζα ηα πάξεηο καδί ζνπ. Απιά ιππάκαη λα βιέπσ θάπνηνλ λα παξαζηξαηεί θαη ζέισ λα βνεζήζσ αλ κπνξώ. Γελ πξόθεηηαη λα ζε μεγειάζσ. Πνπ δίλσ ην ιόγν ηεο ηηκήο κνπ. ΡΕΗΚ. Γελ ππάξρεη ηηκή ζ’ απηέο ηηο δνπιηέο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη, έρεηο δίθην. Αιιά εκέλα κπνξείο λα κε εκπηζηεπηείο. Άθεζε θάησ ην όπιν θαη θάηζε λα κηιήζνπκε. ΡΕΗΚ. [ζθπζξσπόο] Γελ ζα αιιάμεη ηίπνηα. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη πξνο ην ρεηξόηεξν. Άζε θάησ ην όπιν θαη πεο κνπ ηη ηξέρεη. ΡΕΗΚ. Θαη κεηά ζα κ’ αθήζεηο λα θύγσ; Σσξίο θόιπα; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Πνπ έδσζα ην ιόγν κνπ. ΡΕΗΚ. Θαιά ινηπόλ. Δίκαη ζίγνπξνο όηη θάλσ βιαθεία, αιιά ζα ζ’ εκπηζηεπηώ. [Βάδεη ην πεξίζηξνθν ζηε ηζέπε ηνπ] Θάηζε, θπξά κνπ. Ξξέπεη λα θξπώλεηο. Ρη πεξίεξγε θαηάιεμε γηα κηα δηάξξεμε, αιήζεηα. [Κάζεηαη απέλαληί ηεο] Ρνλ άθνπζεο ην ζόξπβν πνπ έθαλα ζην άιιν δσκάηην; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Λαη. Ρη ήηαλ; ΡΕΗΚ. Έλα βάδν, λνκίδσ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ, ν ειιεληθόο κνπ ακθνξέαο. Δληάμεη, δελ πεηξάδεη… απνκίκεζε ήηαλ. Ρη έθαλεο εθεί; ΡΕΗΚ. Έςαρλα θάηη θαγώζηκν. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ!

[13]

ΡΕΗΚ. Θα ήηαλ ε πξώηε θνξά πνπ ζα έηξσγα θάηη εδώ θαη δπν κέξεο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρη ζνπ ζπλέβε; ΡΕΗΚ. Αλεξγία. [Παύζε] Φαληάδνκαη όηη ζα αξρίζεηο ην θιαζζηθό θήξπγκα… ΢πάξρεη δνπιηά γηα όπνηνλ έρεη όξεμε θαη ζέιεζε λα ηε βξεη… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη, όρη. Έρσ ζπνπδάζεη ιίγν θαη μέξσ θάηη παξαπάλσ γη’ απηό ην ζέκα. Αλ ήκνπλ απηή πνπ θαληάδεζαη, ζα είρα ιηπνζπκήζεη ηε ζηηγκή πνπ ζε είδα… αληί λα θάζνκαη εδώ λα ζπδεηάσ καδί ζνπ… Ξίλεηο; ΡΕΗΚ. Λαη, αιιά ην μεθίλεζα πξόζθαηα. Ν θαζέλαο ζα ην έξηρλε ζην πνηό… αλ πέξλαγε απηά πνπ πέξαζα εγώ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Δίζαη παληξεκέλνο; ΡΕΗΚ. Λαη… Ήκνπλ. Ζ γπλαίθα κνπ έρεη πεζάλεη. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Έρεηο παηδηά; ΡΕΗΚ. Γύν. Θαη ηα δπν έρνπλ πεζάλεη θη απηά. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ! ΡΕΗΚ. Γελ είλαη σξαία ε ηζηνξία κνπ, θπξά κνπ. Δίλαη ε ηζηνξία ελόο θησρνύ αλζξώπνπ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ξεο ηελ κνπ. ΡΕΗΚ. Ξνιύ θαιά. Θα ζνπ ραιάζεη ηνλ ύπλν, βέβαηα, αιιά αθνύ ζεο λα ηελ αθνύζεηο... [Παύζε] Ξξηλ έλα ρξόλν ήκνπλ απηό πνπ ιέλε θηιόηηκνο εξγάηεο. Δίρα έλα ζπηηάθη θαη κηα επηπρηζκέλε νηθνγέλεηα. Θαη δελ έπηλα θαζόινπ. Θαη ηα πήγαηλα κηα ραξά… παξόιν πνπ ε δνπιηά κνπ ήηαλ πνιύ ζθιεξή. Γνύιεπα ζηε ραιπβνπξγία ηεο πεξηνρήο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Έληξνκε] Πηελ Δκπάηξ-Σαιπβνπξγηθή; ΡΕΗΚ. Λαη. Γηαηί; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρίπνηα… απιά μέξσ θάπνηνπο πνπ δνπιεύνπλ εθεί. Ππλέρηζε. ΡΕΗΚ. Δίλαη πνιύ δύζθνιε ε δνπιηά εθεί πέξα, θπξά κνπ. Ππλέρεηα γίλνληαη αηπρήκαηα… πνιύ πεξηζζόηεξα απ’ όζα καζαίλεη ν θόζκνο. Έρσ δεη άλζξσπν λα γίλεηαη ζηάρηε ζε θιάζκαηα ηνπ δεπηεξνιέπηνπ. Θαη δελ ηνπο ζπκπεξηθέξνληαη ζσζηά. ΋ιν ηνπο πηέδνπλ λα δνπιεύνπλ πην γξήγνξα. Γελ ζα πηζηεύεηο ζη’ απηηά ζνπ αλ ζνπ πσ ηα κηζά απ’ όζα μέξσ γη’ απηό ην εξγνζηάζην. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ξεο ηα κνπ. ΡΕΗΚ. Έρσ δεη άλζξσπν λα πηάλεηαη ζε έλαλ από ηνπο γεξαλνύο. Πηακάηεζαλ ηε κεραλή, αιιά δελ κπνξνύζαλ λα ηνλ βγάινπλ έμσ. Έπξεπε λα δηαιύζνπλ ηνλ γεξαλό, θαη απηό ζα ηνπο πήγαηλε πίζσ πνιιέο κέξεο θαη βηάδνληαλ. Ν εξγάηεο ήηαλ έλαο θαθόκνηξνο Ξνισλόο [14]

θαη δελ λνηαδόηαλ θαλέλαο γηα πάξηε ηνπ. Θη έηζη μαλάβαιαλ κπξνζηά ηε κεραλή θαη ηνπ ‘θνςε ην πόδη. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ! Ρη απαίζην! ΡΕΗΚ. Ρέηνηα πξάκαηα δελ ηα πηζηεύεηο αλ δελ ηα δεηο κε ηα ίδηα ζνπ ηα κάηηα. Δγώ ηα είδα. ΋κσο ηόηε δελ κ’ έλνηαδαλ. Ήκνπλ ειίζηνο. Κέρξη πνπ ήξζε ε ζεηξά κνπ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρη ελλνείο; ΡΕΗΚ. Κηα πςηθάκηλνο εμεξξάγε θαη έλα θνκκάηη αηζάιη κε πέηπρε εδώ, πνπ βιέπεηο ηνλ επίδεζκν. Αλ δελ είρα ηνλ επίδεζκν, ζα αεδίαδεο από απηό πνπ ζα έβιεπεο. Γελ κπνξείο λα θαληαζηείο ηνλ πόλν πνπ έλησζα… Ξέξαζαλ δπν κέξεο κέρξη λα ζπλεηδεηνπνηήζσ πνύ βξηζθόκνπλ. Θαη ην πξώην πξάγκα πνπ κε πεξίκελε όηαλ βξήθα ηηο αηζζήζεηο κνπ… ζην λνζνθνκείν, ήηαλ… ήηαλ έλαο δηθεγόξνο κε έλα ραξηί. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Με αγσλία] Έλαο δηθεγόξνο; ΡΕΗΚ. Λαη, θπξά κνπ. Δθπξόζσπνο ηεο εηαηξίαο, μέξεηο. Θαη έπξεπε λα ππνγξάςσ ην ραξηί… Ήηαλ ε απόδεημε γηα ηα έμνδα λνζειείαο κνπ… ηελ εγρείξεζε θαη όια η’ άιια… Βιέπεηο, έπξεπε λα κνπ αθαηξέζνπλ όηη απέκελε από ην κάηη κνπ. Θαη θπζηθά, δελ κπνξνύζα λα δσ… Έπξεπε λα ππνγξάςσ ζην ζεκείν πνπ έδεηρλε. Θαη όηαλ έγηλα θαιά, αλαθάιπςα όηη κε είρε παγηδέςεη. Κε είρε βάιεη λα ππνγξάςσ κηα παξαίηεζε. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Κηα παξαίηεζε; ΡΕΗΚ. Δίρα απνδερηεί όηη ηα έμνδα ηεο λνζειείαο κνπ ζα ήηαλ ε κνλαδηθή απνδεκίσζε πνπ ζα έπαηξλα από ηελ εηαηξία. Θαη δελ κπνξνύζα λα ηνπο δεηήζσ άιιε απνδεκίσζε… Γηα ην κάηη κνπ, πνπ ην ‘ραζα, γηα όιεο εθείλεο ηηο βδνκάδεο ρσξίο δνπιηά θαη κηζζό. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Θεέ κνπ! ΡΕΗΚ. Θαη ήκνπλ πιένλ ηόζν αδύλακνο, πνπ κε ην δόξη κπνξνύζα λα πεξπαηήζσ θαη.. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Πνιύ ηαξαγκέλε] Ξνηνο ήηαλ εθείλνο ν άληξαο; ΡΕΗΚ. Ξνηνο; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ν δηθεγόξνο. ΡΕΗΚ. Γελ έκαζα η’ όλνκά ηνπ. Ήηαλ έλαο λεαξόο… θαινβαικέλνο… θαινμπξηζκέλνο… ΘΑ ΥΠΡΗΛ [Ψηζπξίδνληαο] Υ… ΡΕΗΚ. Γελ ηνπο λνηάδεη ηίπνηα. Δίλαη αηζίδεο. Απηό θάλνπλ ζπλέρεηα. Γη’ απηό ηνπο πιεξώλνπλ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Καιύπηνληαο ην πξόζσπό ηεο κε ηα ρέξηα ηεο] Υ, ζηακάηα! ΡΕΗΚ. Ρη έγηλε; [15]

ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Με παληαζκέλν πξόζσπν] Ρίπνηα. Ππλέρηζε. ΡΕΗΚ. Ξέξαζαλ δπν κήλεο κέρξη λα κπνξώ λα εξγαζηώ. Θαη ηόηε ήξζαλ ηα λνίθηα πνπ ρξσζηάγακε θαη καο πέηαμαλ έμσ… Ήηαλ ρεηκώλαο. Ζ γπλαίθα κνπ άξπαμε έλα θξύσκα, πνπ γύξηζε ζε πλεπκνλία, θαη πέζαλε. Έηζη απιά. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ππλέρηζε. ΡΕΗΚ. Θαη κεηά, βιέπεηο, άξρηζε ε θξίζε, ν παληθόο… Έθιεηζε ε θάκπξηθα… Μαθληθά. Ν δηθεγόξνο κνπ είρε πεη όηη ε εηαηξία ζα θξόληηδε λα κελ έκελα ρσξίο δνπιηά. ΋κσο απηό ήηαλ κόλν γηα λα κε θαηαθέξεη λα ππνγξάςσ γηα ηελ παξαίηεζή κνπ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Με αγσλία] Γνθίκαζεο λα ηνπ κηιήζεηο; ΡΕΗΚ. Ξήγα ζην γξαθείν ηνπ θαη πξνζπάζεζα λα ηνπ κηιήζσ, αιιά δελ δερόηαλ θαλ λα κε δεη. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Θαηάιαβα. Θαη κεηά; ΡΕΗΚ. Άξρηζα λα ςάρλσ γηα θάπνηα άιιε δνπιηά. Βιέπεηο, είρα δπν κσξά… θαη έλαο Θεόο μέξεη πόζν η’ αγαπνύζα. Δίρα πεηζκώζεη, ζα αγσληδόκνπλ θαη ζα ηα θαηάθεξλα, γηα ράξε ηνπο. Αιιά ε Έηκπ… ε κηθξόηεξε… είρε αδύλαην νξγαληζκό. ΋ηαλ είζαη θησρόο, δελ κπνξείο λα έρεηο θαιό θαγεηό. Ρν γάια πνπ πνπιάλε ζηελ όιε δελ θάλεη γηα ηα παηδηά. Θη έηζη, ην κσξάθη κνπ πέζαλε… Ξνηέ δελ θαηάιαβα αθξηβώο από ηη. Θαη κνύ ‘κεηλε κόλν έλα... ελώ εγώ ηξηγπξλνύζα όιε κέξα από δσ θη από θεη ςάρλνληαο γηα δνπιηά. Ξώο ήηαλ δπλαηόλ λα ηνλ θξνληίζσ, θπξά κνπ; Ξώο κπνξνύζα λα ην βνεζήζσ; [Ζ θσλή ηνπ ζπάεη, από ζπγθίλεζε] Ρη ραξηησκέλν αγνξάθη ήηαλ ν γηόθαο κνπ… κε ρξπζαθέληα καιιηά. Θαιόο θαη δπλαηόο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ [Ψηζπξίδνληαο] Θαη ηη ηνπ ζπλέβε; ΡΕΗΚ. Ρνλ ζθόησζε έλα ακάμη ζην δξόκν. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ! ΡΕΗΚ. Ξέξαζε πάλσ από ην ζηεζάθη ηνπ, θπξά κνπ. ΋ηαλ ήξζα ην βξάδπ ζην ζπίηη θαη κνπ ην είπαλ, έραζα ην κπαιό κνπ. Γελ θαληάδεζαη πώο έλησζα όηαλ ηνλ είδα… Κε ηα καηάθηα ηνπ έμσ από ηηο θόγρεο ηνπο θαη ην θνξκάθη ηνπ ιησκέλν… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Άγξηα] Υ, ιππήζνπ κε! ΡΕΗΚ. Πην είπα όηη ε ηζηνξία κνπ δελ ζα ήηαλ όκνξθε. Ρη ιεο, δε ζα άξρηδεο θη εζύ ην πνηό κεηά από έλα ηέηνην ζέακα; [Βπζίδεηαη ζηελ πνιπζξόλα] Από ηόηε ςάρλσ γηα δνπιηά, αιιά δελ κε λνηάδεη πνιύ. Ώξεο ώξεο ζα ήζεια λα πεηύραηλα εθείλν ην λεαξό δηθεγνξάθν… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Ξαθληαζκέλε] Υ! ΡΕΗΚ. Λαη! ΋ια μεθίλεζαλ από απηόλ. Αιιά… δελ μέξσ… Θα κε κπνπδνπξηάδαλ ακέζσο. ΋πσο θαη λα ‘ρεη, ζήκεξα ηα ‘πηλα κε δπν ηππάδεο. Ν έλαο ηνπο ήηαλ δηαξξήθηεο… Από απηνύο πνπ κπνπθάξνπλ από κπαιθόληα θαη εμόδνπο θηλδύλνπ. Θαη ηνλ άθνπζα λα κηιάεη [16]

γηα κηα γεξή κπάδα πνπ είρε θάλεη θαη ζθέθηεθα «Λα κηα δνπιηά γηα κέλα… Θα γίλσ δηαξξήθηεο». Θαη πξνζπάζεζα… αιιά όπσο βιέπεηο, δελ πήγε πνιύ θαιά. Κάιινλ δελ αμίδσ γηα ηίπνηα πιένλ. ΥΠΡΗΛ. [Μπαίλεη από αξηζηεξά, κε ην πεξίζηξνθν ζηα ρέξηα. ΢ηέθεηαη θαη θνηηάεη, ρσξίο λα ηνλ έρνπλ πάξεη είδεζε] Σξηζηόο θαη Ξαλαγία! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Γελ ην μέξεηο απηό. Κπνξεί λα πεηύρεηο εθεί πνπ δελ ην πεξηκέλεηο. ΡΕΗΚ. Κπα… Γελ κπνξεί λα κε βνεζήζεη πιένλ θαλείο. Δίκαη γηα απόζπξζε. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Έληνλα] Ξεξίκελε θαη ζα δεηο. Δίζαη… ζίγνπξα θάπνηνο ζα κπνξεί λα ζε βνεζήζεη… ΥΠΡΗΛ. [Πιεζηάδνληάο ηνπο] Ρη ζεκαίλεη απηό; ΡΕΗΚ. [Ψάρλεη καληαζκέλα ην πεξίζηξνθό ηνπ] Σα! ΥΠΡΗΛ. [΢εθώλνληαο ην δηθό ηνπ πεξίζηξνθν] Τειά ηα ρέξηα! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Σξέρνληαο πξνο ην κέξνο ηνπ] ΋ρη! Πηακάηα! ΥΠΡΗΛ. Ρη ιεο; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Απηό πνπ ιέσ! Πηακάηα! Ρνπ ππνζρέζεθα ηελ ειεπζεξία ηνπ! ΥΠΡΗΛ. Κα, αγάπε κνπ… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Γώζ’ κνπ ην όπιν ζνπ. ΥΠΡΗΛ. Κα… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Γώζ’ ην κνπ [Παίξλεη ην πεξίζηξνθν]. Ρώξα, θάηζε θάησ. ΡΕΗΚ. [Όιε απηήλ ηελ ώξα θνηηνύζε εμεηαζηηθά ηνλ Ώζηηλ] Θεέ κνπ, απηόο είλαη ν δηθεγόξνο! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Λαη, απηόο είλαη. ΥΠΡΗΛ. Ρη ζεκαίλνπλ όι’ απηά; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Θνίηα απηόλ ηνλ άλζξσπν. ΥΠΡΗΛ. [Κνηηώληαο ηνλ Σδηκ] Γηαηί; ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρνλ μέξεηο; ΥΠΡΗΛ. ΋ρη. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Θνίηα πην πξνζερηηθά. [Αλάβεη ην θσο] Γελ ηνλ έρεηο μαλαδεί πνηέ; ΥΠΡΗΛ. ΋ρη, απ’ όζν ζπκάκαη. Ξώο ηνλ ιέλε; [17]

ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Γελ μέξσ. [Πξνο ηνλ Σδηκ] Ξώο ζε ιέλε; ΡΕΗΚ. [Θπκσκέλνο] Θα κπνξνύζε λα ην θαηαιάβεη. Ρδηκ Φάξαληετ. ΥΠΡΗΛ. Φάξαληετ… γλσζηό κνπ αθνύγεηαη. ΡΕΗΚ. [Άγξηα] Φαληάδνκαη όηη ζα έθαλεο ην ίδην θόιπν θαη ζε πνιινύο άιινπο. ΥΠΡΗΛ. [Πξνο ηελ θα Ώζηηλ] Ρη ελλνεί; ΡΕΗΚ. Γε ζπκάζαη ην Ιατθό Λνζνθνκείν; Ρνλ ηύπν πνπ ηνπ θάεθε ην κάηη ζηελ κεγάιε έθξεμε; ΥΠΡΗΛ. [Ξαθληαζκέλνο] Υ! ΡΕΗΚ [Χιεπαζηηθά] Α, λαη! ΥΠΡΗΛ. Δζύ είζαη απηόο… ΡΕΗΚ. Δγώ είκαη. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Σάξβετ, έδσζεο ζε απηόλ ηνλ άλζξσπν θάηη ραξηηά γηα λα ππνγξάςεη. ΥΠΡΗΛ. Λαη… ζπκάκαη. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Θπκάζαη λα ηνπ ιεο ηη ραξηηά ήζαλ απηά; ΥΠΡΗΛ. [Γηζηάδνληαο] Κα… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Απάληεζέ κνπ, ζε παξαθαιώ. ΥΠΡΗΛ. Κα, αγάπε κνπ… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρνπ είπεο ηη έγξαθαλ απηά ηα ραξηηά; ΥΠΡΗΛ. Κα, αγάπε κνπ, δελ ήηαλ δηθή κνπ δνπιηά λα ηνπ πσ ηη ήηαλ απηά ηα ραξηηά. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ! ΥΠΡΗΛ. Δθπξνζσπνύζα ηελ εηαηξία. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Θαηάιαβα. ΥΠΡΗΛ. Γηθηά ηνπ ππνρξέσζε ήηαλ λα δεη ηη έιεγαλ απηά ηα ραξηηά. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Σάξβεη! Ν άλζξσπνο είρε κόιηο ράζεη ην κάηη ηνπ θαη δελ είρε ζπλέιζεη θαιά θαιά από ην αηύρεκα! ΥΠΡΗΛ. Αγάπε κνπ, δελ θαηαιαβαίλεηο… ΡΕΗΚ. [Άγξηα] Γελ κε άθεζεο θαλ λα ηα δηαβάζσ κόλνο κνπ! Κνπ είπεο ςέκαηα!

[18]

ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρνλ θνξόηδεςεο, ή ην ιηγόηεξν, επέηξεςεο λα ηνλ θνξντδέςνπλ. Γελ ηνπ είπεο ηελ αιήζεηα γηα ηα ραξηηά εθείλα θαη ηη ζπλέπεηεο ζα είρε αλ ηα ππέγξαθε. ΥΠΡΗΛ. Αγάπε κνπ, δελ θαηαιαβαίλεηο. Γελ ζα ήηαλ δπλαηόλ λα έθαλα θάηη ηέηνην. Δθπξνζσπνύζα ηα ζπκθέξνληα ηεο εηαηξίαο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Απηή ηε δνπιηά θάλεηο γη’ απηνύο; ΥΠΡΗΛ. Απηή είλαη ε δνπιηά πνπ πξέπεη λα γίλεηαη. Γελ κπνξώ λα θάλσ θάηη γη’ απηό, όζν θαη λα ην ‘ζεια… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Άγξηα] Ρν έρεηο μαλαθάλεη θάηη ηέηνην; Θαη ζα ην μαλαθάλεηο! ΥΠΡΗΛ. Αγάπε κνπ… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Θαη πιεξώλεζαη γη’ απηό! Θαη θέξλεηο απηά ηα ιεθηά εδώ ζην ζπίηη, ζε κέλα! Θαη δελ κνπ είπεο πνηέ πώο αθξηβώο ηα βγάδεηο! Θαη κε θάλεηο ζπλέλνρή ζνπ! ΥΠΡΗΛ. Έιελ! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Έηζη πήξεο πξναγσγή! Γη’ απηό κνπ είρεο έξζεη θαη πεξεθαλεπόζνπλ! Γη’ απηά παληξεπηήθακε! Απηά ηα ιεθηά… βνπηεγκέλα ζε αίκα… απηά παίξλεηο γηα λα θνξντδεύεηο απηνύο ηνπο αλππεξάζπηζηνπο εξγάηεο… γηα λα ηνπο θιέβεηο ό, ηη έρνπλ ζηνλ θόζκν! ΥΠΡΗΛ. Αγάπε κνπ, παξαθέξεζαη. Γελ θαηαιαβαίλεηο πώο πάλε απηέο νη δνπιηέο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ, ηηο θαηαιαβαίλσ θαη πνιύ θαιά κάιηζηα… Αθόκα θαη έλα παηδάθη ζα ηηο θαηαιάβαηλε! Κόλν εζύ… έλαο αλεξρόκελνο θαη πνιιά ππνζρόκελνο λεαξόο δηθεγόξνο δελ ηηο θαηαιαβαίλεηο! Σάξβετ, Σάξβετ! Μέξεηο ηη έθαλεο ζε απηόλ εδώ ηνλ άλζξσπν; Ρη ηνπ θάλακε, θη εγώ θη εζύ; Ρνπ ηζαθίζακε ηε δσή! Ρνλ νδεγήζακε ζηελ θόιαζε! Γνινθνλήζακε ηε γπλαίθα ηνπ θαη ηα δπν ηνπ παηδηά. Ρνλ θάλακε αιήηε θαη εγθιεκαηία. Πηεξίμακε ηελ επηηπρία καο πάλσ ζηηο πιάηεο ηνπ… βγάιακε κηα πεξηνπζία από ην αίκα ηνπ! Απηό ην ζπίηη… ηα έπηπια… νη πίλαθεο… όιε απηή ε ριηδή θαη ην γνύζην… ΋ια απηά πιεξώζεθαλ από ηα δάθξπα θαη ηνλ πόλν ηνπ… από ηηο δσέο ηεο άξξσζηεο γπλαίθαο ηνπ θαη ησλ δπν κσξώλ ηνπ! Θαη όια απηά ηα έθαλεο γηα κέλα… Κε έθαλεο ηελ αηηία γηα όια απηά… Γέκηζεο ηε δσή κνπ κε ελνρέο… κε έλα αβάζηαρην θνξηίν, πνπ ζα ην θνπβαιάσ κέρξη λα πεζάλσ! ΥΠΡΗΛ. [Πεγαίλνληαο πξνο ην κέξνο ηεο] Έιελ! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη! Κε κ’ αγγίδεηο! Κίια ζ’ Α΢ΡΝΛ! Κ’ απηόλ έρεηο πιένλ λα θάλεηο! Ρη έρεηο λα ηνπ πεηο; Κε κε ζθέθηεζαη εκέλα! ΥΠΡΗΛ. Αγάπε κνπ, ινγηθέςνπ! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Ρη έρεηο λα ηνπ πεηο; Απηό ζέισ κόλν λα μέξσ! Σάξβετ! Γελ θαηαιαβαίλεηο όηη πιένλ δηθάδεζαη; ΥΠΡΗΛ. Γελ είλαη ηόζν άζρεκα ηα πξάκαηα.

[19]

ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Γηαηί λα κελ είλαη; Οώηα ηνλ, γηα λα κάζεηο. ΥΠΡΗΛ. [Μεηά από κηα κεγάιε παύζε ζηξέθεηαη πξνο ηνλ Σδηκ] Φάξαληετ. ΡΕΗΚ. [Δηξσληθά] Λαη; ΥΠΡΗΛ. Απηά πνπ ιέεη ε γπλαίθα κνπ, είλαη αιήζεηα; ΡΕΗΚ. Δίλαη όια αιήζεηα. ΥΠΡΗΛ. Γελ πήξεο απνδεκίσζε από ηελ εηαηξία; ΡΕΗΚ. Δζύ δε θξόληηζεο γη’ απηό; Γη’ απηό δε ζε πιεξώλνπλ; ΥΠΡΗΛ. Θαη δελ είρεο νηθνλνκίεο; ΡΕΗΚ. Ρηο ιίγεο πνπ είρα ηηο εμάληιεζα γηα λα δήζεη ε νηθνγέλεηά κνπ. ΥΠΡΗΛ. Θαη δελ πήξεο πίζσ ηε δνπιηά ζνπ; ΡΕΗΚ. Κέρξη λα θιείζεη ην εξγνζηάζην, λαη. ΥΠΡΗΛ. Α, λαη. Ρν είρα μεράζεη απηό. ΡΕΗΚ. Σκθ…. ΥΠΡΗΛ. Ιππάκαη πνιύ. Θα δσ ηη κπνξώ λα θάλσ γηα ζέλα. ΡΕΗΚ. Θαη απηό ζα θέξεη πίζσ ηε γπλαίθα θαη ηα παηδηά κνπ; ΥΠΡΗΛ. Υ, πέζαλε ε νηθνγέλεηά ζνπ! Θεέ κνπ… Ρξνκεξό! [Παύζε] Φάξαληετ, δελ κπνξώ λα ζε βνεζήζσ ζ’ απηό. Ρη κπνξώ λα θάλσ; Άθνπζε… βιέπεηο πόζν δπζηπρηζκέλε είλαη ε γπλαίθα κνπ… Θέο λα θάλεηο ηα πξάγκαηα αθόκα πην δύζθνια γηα κέλα; ΡΕΗΚ. Κα, δελ έρσ θάλεη ηίπνηα. ΥΠΡΗΛ. Ινγηθέςνπ θαη ζπγρώξεζέ κε γηα ην ιάζνο κνπ. Γελ πξόθεηηαη λα πεη θαλείο ηίπνηα… ηίπνηα γηα ην απνςηλό. Θα μαλαξρίζνπκε από ηελ αξρή. Θα ζνπ βξσ κηα θαιή δνπιηά θαη ζα πάλε όια θαιά. ΡΕΗΚ. Σκθ! ΥΠΡΗΛ. Δληάμεη; Δηιηθξηλά, ζνπ δεηώ ζπγγλώκε γηα όια. Κάιηζηα, γηα αξρή, ζα κπνξνύζα λα ζνπ δώζσ θαη κεξηθά ρξήκαηα. [Βγάδεη ην πνξηνθόιη ηνπ] ΡΕΗΚ. Θξάηα ηα ιεθηά ζνπ. Γελ ππάξρεη πεξίπησζε λα έρεηο εθεί κέζα όζα κνπ ρξσζηά ε εηαηξία. ΥΠΡΗΛ. Α, απηό ζεο; Ίζσο έρεηο δίθην. Θα δσ ηη κπνξώ λα θάλσ γη’ απηό ην ζέκα. ΡΕΗΚ. Θαη γηα ηνπο άιινπο;

[20]

ΥΠΡΗΛ. Ξνηνπο άιινπο; ΡΕΗΚ. Γηα όινπο απηνύο πνπ ηνπο έθαλεο ό, ηη έθαλεο θαη ζε κέλα. Γηα ηνλ Ληαλ Θίξλη πνπ έραζε ηε δσή ηνπ ηελ επόκελε κέξα από ην δηθό κνπ αηύρεκα… θαη πνπ εζύ θαη νη άιινη θαξραξίεο ηεο εηαηξίαο ην θάλαηε έηζη, πνπ λα κελ κπνξεί λα απνδείμεη ε ρήξα ηνπ ην πώο πέζαλε! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Σάξβετ! ΡΕΗΚ. Κάιηζηα θπξά κνπ, ην έθαλαλ θη απηό. Θαη δελ ήηαλ πξώηε θνξά πνπ έθαλαλ θάηη ηέηνην… νύηε ε ηειεπηαία. Έρνπλ εμαγνξάζεη θαη ελόξθνπο… θαη δηθαζηέο, απ’ όζν μέξσ… Γελ ππάξρεη βξώκηθε δνπιηά ζ’ απηήλ ηελ πόιε πνπ λα κελ ηελ έρεη θάλεη ε ΔκπάηξΣαιπβνπξγηθή. Θαη ζηνηρεκαηίδσ ό, ηη ζεο όηη νη εμππλάθεδεο, νη λεαξνί ηεο δηθεγόξνη ηα μέξνπλ θαιά όια απηά! Πε ιππάκαη, θπξά κνπ… Δζύ είζαη θαζαξή θαη ζα ραηξόκνπλ λα ζε βνεζήζσ. Αιιά έρνπλ δεη ηόζα ηα κάηηα κνπ ζ’ απηήλ ηελ εηαηξία, πνπ δελ πξόθεηηαη λα θάηζσ θξόληκα θαη λα γιείςσ ην θνθαιάθη πνπ κνπ πέηαμε ν άληξαο ζνπ. Νύηε γηα όια ηα ιεθηά ηνπ θόζκν! Γελ έρσ θηάζεη ηόζν ρακειά, πνπ λα κπνξώ λα κεηξήζσ ηηο δσέο ηεο γπλαίθαο κνπ θαη ησλ παηδηώλ κνπ κε ρξήκαηα. Θα κείλσ έμσ απ’ ην καληξί θαη ό, ηη θαηαθέξσ. Φαληάδνκαη όηη ζα θαηαιήμσ ζηελ ςεηξνύ. Ξνιινί θαιύηεξνη άλζξσπνη από εκέλα, όκσο, έπαζαλ ηα ίδηα. Φεύγσ, θαη ην ιήγνπκε εδώ. [Ξεθηλάεη λα θύγεη] ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Σάξβετ! ΥΠΡΗΛ. Αγάπε κνπ… ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Κόλν απηά είρεο λα ηνπ πεηο; Θα ηνλ αθήζεηο λα θύγεη; [Πηνλ Ρδηκ] Άθνπζέ κε. Έρεηο δίθην. Γελ κπνξνύκε λα πάξνπκε πίζσ ό, ηη έρνπκε θάλεη. Γελ κπνξνύκε λα ζε μεπιεξώζνπκε. Αιιά ηνπιάρηζηνλ, πξέπεη λα θάλνπκε ό, ηη κπνξνύκε γηα ην από ‘δώ θαη πέξα. Γελ κπνξνύκε λα αθήζνπκε απηή ηελ θαηάζηαζε λα ζπλερίδεηαη. Νύηε εζύ έρεηο δηθαίσκα… νύηε εζύ έρεηο δηθαίσκα λα παξαηηεζείο από ηε δσή ζνπ. ΡΕΗΚ. Θαηαιαβαίλσ ηη κνπ ιεο θπξά κνπ. Θαη ιππάκαη γηα ζέλα. Αλ κπνξνύζα, ζα βνεζνύζα. ΋κσο είλαη πνιύ αξγά…. Ρν μέξσ θαιά. Γελ ππάξρεη θαλείο πνπ λα κπνξεί λα κε ζώζεη. Δίκαη ζάπηνο. Έλαο κπεθξήο. Γελ ζα κπνξνύζα λα ζηακαηήζσ, αθόκα θη αλ ην ήζεια. Θαη δελ έρσ ιόγνπο γηα λα ζέισ λα ζηακαηήζσ. Ξιένλ δελ ελδηαθέξνκαη γηα ηίπνηα. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. [Σεληώλνληαο ηα ρέξηα ηεο] Θη εγώ; Γελ κπνξώ λα θάλσ ηίπνηα; ΡΕΗΚ. Κπνξείο λα θξνληίζεηο απηνύο πνπ δελ έρνπλ πέζεη θάησ αθόκα. Φξόληηδε απηνύο πνπ πξόθεηηαη λα πεξηιάβνπλ ν άληξαο ζνπ θαη νη άιινη θαξραξίεο ηεο εηαηξίαο. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη! ΡΕΗΚ. Υ, λα είζαη ζίγνπξε όηη ζα ην θάλνπλ! Μέξσ ηη ζθέθηεζαη… Θα ηνλ αλαγθάζεηο λα ζηακαηήζεη… ΋κσο ζα βξνπλ άιινπο γηα λα πάξνπλ ηε ζέζε ηνπ. Δίλαη νιόθιεξνο

[21]

κεραληζκόο… δελ ζηακαηάεη εύθνια. Λαη, δελ πξόθεηηαη λα θαηαθέξεηο πνιιά, ζίγνπξα όρη όζα θαληάδεζαη. Θα λνκίζεηο όηη πιένλ ηέιεησζαλ όια, θαη απηό ήηαλ. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. ΋ρη! ΋ρη! ΡΕΗΚ. Γελ κπνξείο λα θάλεηο θάηη άιιν… Δίζαη θη εζύ θνκκάηη απηνύ ηνπ κεραληζκνύ. Ιόγσ ηεο ηάμεο ζνπ. Κπνξείο λα κηιάο όζν ζεο θαη λα ιεο όηη ιππάζαη… Αιιά δελ έρεηο ηε δπλαηόηεηα λα θάλεηο θάηη άιιν. Ξξέπεη λα έρεηο ηα ζπίηηα ζνπ θαη ηα θίλα ζνπ θνξέκαηα... Γελ κπνξείο λα δήζεηο ρσξίο απηά, θαη δελ έρεη θαη θαλέλα λόεκα λα πξνζπαζήζεηο λα δήζεηο ρσξίο απηά. Εεηο εηο βάξνο ηεο δηθηάο κνπ ηάμεο… Θαβαιάο ηηο πιάηεο καο. ΋ισλ καο ηηο πιάηεο. Θα θαηαθέξεηο ηνλ άληξα ζνπ λα βξεη κηα άιιε δνπιηά, σξαία. Θα θάλεη πάιη ην ίδην πξάγκα, κε δηαθνξεηηθό ηξόπν… κόλν πνπ εζύ δελ ζα ην κάζεηο πνηέ απηό. Κε όπνην ηξόπν θαη λα βγάδεη ηα ιεθηά ηνπ, ηα βγάδεη ζε βάξνο κνπ θαη ησλ άιισλ ηνπ ζηλαθηνύ κνπ. Θαηάιαβεο; Δγώ δνπιεύσ… Δγώ είκαη από θάησ. Δγώ θηηάρλσ όκνξθα πξάκαηα… θη εζύ ηα αγνξάδεηο. [Παύζε] Πνπ εύρνκαη θαιή ηύρε. ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Δίζαη πνιύ ζθιεξόο. ΡΕΗΚ. Θάζε άιιν. Απιά ζνπ είπα ηα γεγνλόηα. Πε ιππάκαη. Θα έθαλα ό, ηη κπνξνύζα γηα ζέλα. [Σεληώλνληαο ηα ρέξηα ηνπ] Θνίηα ηη θαηάθεξα! Πνπ έδσζα ηε δσή ηνπ άληξα ζνπ! ΘΑ ΥΠΡΗΛ. Υ! ΡΕΗΚ. Λαη, αθξηβώο απηό. Γελ έρεηο ηδέα πόζεο θνξέο νξθίζηεθα κέζα κνπ… όηη ζα ηνλ ζθόησλα κε ην πνπ ζα ηνλ έβιεπα… ΋ηη ζα ηνλ ζηξαγγάιηδα, γηα λα βιέπσ ηε δσή λα βγαίλεη από κέζα ηνπ ζηγά ζηγά, έηζη θαη ηνλ πεηύραηλα πνπζελά κπξνζηά κνπ. Θάπνηεο θνξέο πνπ θαζόκνπλ, κηζνκεζπζκέλνο, θαληαδόκνπλ όηη ην έθαλα ζη’ αιήζεηα… Θεέ κνπ, ην νξθίζηεθα αθόκα θαη πάλσ από ην πηώκα ηνπ κηθξνύ κνπ αγνξηνύ! Δδώ έρσ ην όπιν κνπ, θη εζύ ηνπ πήξεο ηνπ δηθό ηνπ. Θαη δελ ηνλ ππξνβόιεζα. [Παύζε] Ρνλ αθήλσ ζηα ρέξηα ζνπ. [Άγξηα] Δζύ είζαη απηή πνπ ζα ηνλ ηηκσξήζεηο. [Ο Σδηκ βγαίλεη από δεμηά. Ο Ώζηηλ ηεληώλεη ηα ρέξηα ηνπ πξνο ηε γπλαίθα ηνπ. Απηή πέθηεη ζην ηξαπέδη, βάδνληαο ην θεθάιη ηεο αλάκεζα ζηα ρέξηα ηεο]

- Απιαία -

[22]

Μηα αγόρεσζε Βξήθα έλα θεηκελάθη ηνπ Howard Fast (λαη, λαη, ηνπ ζπγγξαθέα ηνπ «΢πάρηαθοσ», πνπ ελέπλεπζε ηνλ Θηνύκπξηθ γηα ην δηθό ηνπ νκώλπκν αξηζηνύξγεκα κε ηνλ Θέξθ Ληάγθιαο), πνπ έιεγε γηα κηα ζθαγή απεξγώλ εξγαηώλ ζε κηα καγηάηηθε δηαδήισζε ην 1937. ΋κσο… θάηη κε ηζίγθιαγε. Γελ κ’ άξεζε ηόζν. Θη έηζη παξάηεζα ηελ ηδέα λα κεηαθξάζσ δηήγεκα (πέξα από απηό πνπ ζα βξεηο ζην ηέινο απηήο ηεο αλάξηεζεο) θαη γύξηζα –πνύ αιινύ;- ζην Darrow. Ρη ζην δηάνιν. Απ’ ην Πηθάγν ήηαλ, κάξηπξαο ησλ γεγνλόησλ ηεο πιαηείαο Haymarket ήηαλ, δηθεγόξνο ζπλδηθάησλ θαη αγσληζηώλ ήηαλ, όιν θαη θάηη ελδηαθέξνλ ζα είρε γηα λα κεηαθξάζσ. Ρν 1902 ζηελ Ξελζπιβαλία ινηπόλ 147.000 αλζξαθσξύρνη κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο (πνπ θαη απηνί δνύιεπαλ ζηα νξπρεία) θαηέβεθαλ ζε απεξγία. 6 κήλεο απεξγία. Κηα απεξγία πνπ ζηελ δηάξθεηά ηεο έγηλαλ πνιιά. Έγηλαλ όια απηά πνπ γίλνληαη όηαλ νη εξγάηεο επηιέγνπλ νμπκέλεο κνξθέο πάιεο θαη είλαη απνθαζηζκέλνη λα πεηύρνπλ ηνπο ζθνπνύο ηνπο κε θάζε ηξόπν, γηαηί αιιηώο θξίλεηαη ε ίδηα ηνπο ε επηβίσζε. Γελ έρεη λόεκα λα ζηαζώ ζηηο ζπλζήθεο δνπιηάο ηνπο θαη ζηα αηηήκαηα ηεο απεξγίαο. Σακειά κεξνθάκαηα πνπ πξέπεη λα απμεζνύλ, παηδηθή εξγαζία πνπ πξέπεη λα απαγνξεπζεί, 10σξε θαη 12σξε εξγαζία πνπ πξέπεη λα γίλεη 8σξε θαη όια ηα ζρεηηθά. Ρν λα ζηαζώ ζε απηά ζα είλαη ζαλ λα ζπκθσλώ κε όζνπο ιέλε «ηέηνηεο απεξγίεο γίλνληαλ κόλν ηόηε πνπ ήζαλ άζιηεο νη ζπλζήθεο, ελώ ηώξα πνπ όινη δνύκε δσάξα δελ έρνπκε αλάγθε ηέηνηα πξάκαηα». Γη’ απηό θαη έρεη αμία, όρη πιένλ ε αλάιπζε πνπ θάλεη ν Ληάξξννπ ζηα κεξνθάκαηα θαη ζε όια απηά, πνπ ζα ηελ παξαιείςσ από εδώ, αιιά ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ζηέθεηαη ζηα νηθνλνκηθά αηηήκαηα ησλ απεξγώλ. «Κύξηνη, ζέινπκε ηα ιεθηά ζαο. Λεθηά ηα νπνία βγάδεηε από ην δηθό καο ηδξώηα».

Απεξγνί αλζξαθσξύρνη κεηά από κηα ζπγθέληξσζή ηνπο, ζηα 1902. ΢ηε ζπγθέληξσζε ζπκκεηείραλ θαη ηα παηδηά…

΋πσο θαη λα ‘ρεη, ζε κηα ηέηνηα απεξγία, θαζνιηθή, απνθαζηζηηθή θιπ δελ κηιάλε κόλν νη ζπλδηθαιηζηέο, νη δηεπζπληάδεο ησλ επηρεηξήζεσλ, νη «θνηλσληθνί εηαίξνη» θαη νη δηθεγόξνη ηνπο. Κηιάλε θαη άιινη. Νη εηαηξίεο, βιέπνληαο ηα θέξδε ηνπο λα κεδελίδνληαη έθεξαλ ζε εθείλα ηα κέξε θάζε θαξπδηάο θαξύδη.

[23]

Ηδησηηθνύο αζηπλνκηθνύο, κπξάβνπο, θνηλνύο εγθιεκαηίεο θαη όπνηνλ άιιν είρε όξεμε γηα γξήγνξν θέξδνο, αξθεί λα είρε κηα γεξή γξνζηά, έλα ζθιεξό γθινκπ ή έλα γξήγνξν καραίξη. ΋ινπο απηνύο ηνπο ζπείξαλε αλάκεζα ζηνπο απεξγνύο γηα λα ηνπο… κεηαπείζνπλ, αθνύ έβιεπαλ όηη κόλν ε πείλα δελ ηνπο έθακπηε. Από ηελ πιεπξά ηνπο νη απεξγνί, είηε απζόξκεηα, είηε νξγαλσκέλα, νξγάλσζαλ ηε δηθηά ηνπο ιατθή απηνάκπλα, αληηκεησπίδνληαο κπξάβνπο θαη απεξγνζπάζηεο κε ηνλ ηξόπν πνπ έθξηλαλ ζσζηό γηα ηηο αλάγθεο ηνπ αγώλα ηνπο Ζ απεξγία είπακε όηη θξάηεζε 6 κήλεο. Ήηαλ θπζηθό κηα ηέηνηα θαηάζηαζε λα ελνριήζεη ηα… πςειόηεξα θιηκάθηα. Ξαξελέβε κέρξη θαη ν πξόεδξνο ησλ ΖΞΑ, ν Θίνληνξ Ονύζβειη. Ππζηήζεθε κηα εηδηθή επηηξνπή γηα λα εμεηάζεη ηα αηηήκαηα ησλ απεξγώλ θαη λα πξνζπαζήζεη λα παξέκβεη, ώζηε λα ππάξμεη έλαο ζπκβηβαζκόο, κηα ζπκθσλία. Πηε δηαδηθαζία ελώπηνλ απηήο ηεο επηηξνπήο νη αλζξαθσξύρνη θαη ην ζσκαηείν ηνπο (ην νπνίν ε εξγνδνζία δελ αλαγλώξηδε) εθπξνζσπήζεθαλ από ηνλ Clarence Darrow. Δδώ ινηπόλ είλαη κεξηθά απνζπάζκαηα (ηα πην ραξαθηεξηζηηθά, θαηά ηε γλώκε κνπ) από ηελ αγόξεπζή ηνπ ελώπηνλ απηήο ηεο επηηξνπήο.

Πεξήθαλνη εξγάηεο ζηα αλζξαθσξπρεία ηεο Πελζπιβάληα. Ζ θσηνγξαθία απηή ηξαβήρηεθε ζηα 1911, 9 ρξόληα κεηά ηε ιήμε ηεο απεξγίαο, έλα από ηα αηηήκαηα ηεο νπνίαο ήηαλ ε θαηάξγεζε ηεο παηδηθήο εξγαζίαο…

΋κσο… ππάξρεη έλα πξόβιεκα. Ρα πξαθηηθά ησλ αγνξεύζεσλ ελώπηνλ ηεο επηηξνπήο πνπ βξήθα ζηακαηνύλ ζηε κέζε ηεο αγόξεπζεο ηνπ Darrow. Ζ αγόξεπζή ηνπ δηαθόπηεηαη ζην ζεκείν αθξηβώο πνπ – κέρξη θη ν ίδηνο ν Darrow έιεγε όηη- ζα γηλόηαλ πην… ελδηαθέξνπζα. Γειαδή αθξηβώο ζην ζεκείν πνπ νη αλζξαθσξύρνη ηνπνζεηνύληαη απέλαληη ζηηο θαηεγνξίεο πνπ ηνπο απεύζπλε ε εξγνδνζία θαη ην θξάηνο γηα εγθιεκαηηθέο ελέξγεηεο. Κηα πξώηε ηδέα ηελ παίξλνπκε από ηα πξώηα ιόγηα ηνπ δηθεγόξνπ, ν νπνίνο απνδέρεηαη, ή ηνπιάρηζηνλ θαηαλνεί, θάπνηεο από ηηο ελέξγεηεο ησλ απεξγώλ. Θακία ζρέζε κε ηελ «θιάςα» πεξί «αλππεξάζπηζησλ εξγαηώλ, πνπ θαηεβαίλνπλ ζαλ πξόβαηα επί ζθαγή ζηηο θηλεηνπνηήζεηο ηνπο» ή «νη θαθνί κπάηζνη καο επηηέζεθαλ απξόθιεηα.». Ρέινο πάλησλ. Νξίζηε εθηελή απνζπάζκαηα από ηελ...

[24]

Σειηθή Αγόρεσζε ηοσ Clarence Darrow, εθπροζώποσ ηωλ απεργώλ αλζραθωρύτωλ, ελώπηολ ηες Δπηηροπής γηα ηελ Απεργία ηωλ Αλζραθωρύτωλ

[…] Γελ μέξσ πώο αθξηβώο λα αλνίμσ ηελ νκηιία κνπ γη’ απηήλ ηελ ππόζεζε. Ξεξάζακε πνιύ θαηξό εμεηάδνληαο ηα ζηνηρεία θαη θέξλνληάο ηα ελώπηόλ ζαο γηα λα ηα αμηνινγήζεηε. Βξηζθόκαζηε ζε έλαλ πηθξό θαη ζθιεξό αγώλα. Πε έλαλ αγώλα ζηνλ νπνίν άλζξσπνη θαη από ηηο δπν πιεπξέο κεηαηξάπεθαλ ζε άγξηα ζεξία θαη μέραζαλ ηα ζπλαηζζήκαηα αλζξσπηζκνύ πνπ πξέπεη λα καο δηαθαηέρνπλ όινπο. Απηή ε αθξόαζε ινηπόλ έξρεηαη λα ιήμεη κηα άγξηα δηακάρε. ΋ηαλ πξσηνήξζα εδώ πέξα ήζεια λα δώζσ όιεο κνπ ηηο δπλάκεηο γηα λα ακβιύλσ ηα άζρεκα ζπλαηζζήκαηα. Ξιένλ δελ ζέισ θαλ λα θύγσ από δσ πέξα. ΋κσο αηζζάλνκαη όηη όμπλα αθόκα πεξηζζόηεξν ηηο δηακάρεο αληί λα ηηο εμαθαλίζσ θαη όηη βνήζεζα ζην λα απμεζνύλ ηα αηζζήκαηα κίζνπο αλάκεζα ζηηο δπν αληηκαρόκελεο πιεπξέο, αληί λα θαηαθέξσ λα ηηο θέξσ πην θνληά ηε κηα ζηελ άιιε, έηζη ώζηε πιένλ λα κπνξνύλ λα δνπλ αξκνληθά θαη ελ εηξήλε, έηζη όπσο πξέπεη λα δνπλ όινη όζνη θαηνηθνύλ ηε γε. Βξίζθνκαη ζε έλα ζεκείν, ιίγν πξηλ ην ηέινο, όπνπ πξέπεη λα θξνληίζσ λα κελ πάεη ρακέλε ε ζπκβνιή κνπ ζε απηήλ ηελ ππόζεζε, θαη απηό αθξηβώο πξνηίζεκαη λα θάλσ. Γηα ηξεηο κέξεο άθνπγα ηηο αγνξεύζεηο ησλ εθπξνζώπσλ ησλ εηαηξηώλ. Βέβαηα, δελ ήηαλ ηόζν αγνξεύζεηο όζν πξνζβνιέο, ύβξεηο, εθδειώζεηο κίζνπο θαη ζηρακάξαο. Πίγνπξα πξόθεηηαη γηα ιόγηα πνπ δελ έπξεπε λα έρνπλ αθνπζηεί εδώ πέξα θαη ζίγνπξα, πξνέξρνληαη από εγθεθάινπο πνπ δελ μέξνπλ ηίπνηα γηα ην πώο ζπκπεξηθέξνληαη νη άλζξσπνη. Άθνπζα θαη ηνπο πειάηεο κνπ, εθαηόλ ζαξάληα επηά ρηιηάδεο εξγάηεο, πνπ κνρζνύλ ηελ ώξα πνπ άιινη πινπηίδνπλ. Δξγάηεο πνπ θαηεβαίλνπλ βαζηά ζηε γε, αληηκεησπίδνληαο ηεξάζηηνπο θηλδύλνπο, πνιύ κεγαιύηεξνπο από απηνύο ησλ λαπηηθώλ ή ησλ ζηξαηησηώλ, αλζξώπσλ πνπ έρνπλ πνιύ ιίγα γηα λα ειπίδνπλ θαη αθόκα ιηγόηεξα γηα λα ζθεθηνύλ, εθηόο από ηε δνπιηά. Άθνπζα απηνύο ηνπο αλζξώπνπο λα ηνπο ραξαθηεξίδνπλ σο δνινθόλνπο, βάξβαξνπο, εγθιεκαηίεο, παξάλνκνπο, αλάμηνπο ζεβαζκνύ, θαηάιιεινπο κόλν γηα θπιαθέο θαη θξεκάιεο. Μέξσ θαιά όηη όια απηά είλαη ςέκαηα.

[25]

Πέβνκαη πάξα πνιύ ηελ Ξνιηηεία ηεο Ξελζπιβάληα, ζέβνκαη πάξα πνιύ όινπο ηνπο ζπλαλζξώπνπο κνπ, γηα λα πηζηέςσ όηη είλαη δπλαηόλ έηζη μαθληθά κηα κεγάιε νκάδα αλζξώπσλ λα γίλνπλ εγθιεκαηίεο θαη καραηξνβγάιηεο, ρσξίο λα ππάξρεη κηα πνιύ ζνβαξή αηηία. Απηνί εδώ, άλζξσπνη όπσο όινη νη άιινη, κέζα ζε ζπλζήθεο απαξάδεθηεο, απάλζξσπεο, απαίηεζαλ γηα ηνπο εαπηνύο ηνπο ληόκπξα, κε επγέλεηα, ππεξεθάλεηα θαη γελαηόηεηα απηά πνπ ηνπο αμίδνπλ. Θαη ηνλ αγώλα ηνπο ηνλ έθαλαλ κε ηελ ίδηα ηηκή πνπ πάιεςαλ όινη όζνη ππέθεξαλ θαη πέζαλαλ πξνο όθεινο ησλ γεληώλ πνπ είλαη γηα λα ‘ξζνπλ. Γελ πξόθεηηαη λα απνινγεζώ γηα θαλέλα από ηα ιάζε ηνπο, νύηε λα δεηήζσ ζπγρώξεζε γηα ηπρόλ απξέπεηέο ηνπο. Απηό πνπ ιέσ όκσο είλαη όηη δελ δηθαηνύληαη νη θαηήγνξνί ηνπο λα ηνπο ιέλε εγθιεκαηίεο θαη δελ πξόθεηηαη λα επαλαιάβσ, όηαλ ζα κηιάσ γηα ηηο αηηίεο πνπ πξνθάιεζαλ όια απηά πνπ δήζακε απηνύο ηνπο κήλεο, ηνπο ραξαθηεξηζκνύο απηώλ ησλ πξάμεσλ ζαλ λα επξόθεηην γηα επίζεκν δηθαζηηθό θαηεγνξεηήξην θαηά ησλ πειαηώλ κνπ, ζαλ λα δηθάδνληαλ θαηεγνξνύκελνη γηα όια απηά από ηηο εηαηξίεο. Ξξώηνλ. Ξνύ ζηεξίδεηαη απηή ε ππόζεζε; Έρνπκε κηα απεξγία έμη νιόθιεξσλ κελώλ. Έρνπκε κηα δηαηηεζία ηξηώλ κελώλ. Έρνπκε κηα θαηάζηαζε όπνπ όινη νη θάηνηθνη ηεο Ξελζπιβάληα αληηκάρνληαη ν έλαο ηνλ άιινλ, νηθνγέλεηεο ελαληίνλ νηθνγελεηώλ, ηάμε ελαληίνλ ηάμεο. Από ηε κηα, ινηπό, έρνπκε έλα ζώκα αμηνζέβαζησλ πινύζησλ θπξίσλ, αλζξώπσλ πνπ θαηαιαβαίλνπλ πιήξσο ηελ αγγιηθή γιώζζα θαη μέξνπλ πώο λα ηε ρξεζηκνπνηνύλ, αλζξώπσλ πνπ δελ είλαη νύηε μέλνη, νύηε εγθιεκαηίεο, νύηε ηδενιόγνη, νύηε νλεηξνπόινη, Αλζξώπσλ πνπ ζηελ νπζία είλαη επηρεηξεκαηίεο, ινγηθνί άλζξσπνη, πνπ όκσο ζηέθνληαλ θόληξα ζην θύκα ηεο πξνόδνπ θαη πνπ κε αλαίδεηα είπαλ ζηνπο εξγάηεο πνπ είραλ ζηε δνύιεςή ηνπο όηη εκείο δελ ζα θάλνπκε ηίπνηα, δελ ζα ζαο θάλνπκε απμήζεηο ζηνπο κηζζνύο, δελ ζα ζαο βνεζήζνπκε ζηηο δηαθνξέο ζαο κε θαλέλαλ, νύηε κε ηνπο ζπλαλζξώπνπο ζαο νύηε κε ην Θεό, ζα ζαο ζπξνθνιινύκε ηηο αλαθνηλώζεηο καο θαη απηά ζα είλαη ηα ζπκβόιαηά ζαο. Παο εηδνπνηνύκε όηη γηα έλα ρξόλν νη κηζζνί ζαο ζα είλαη απηνί, θαη απηό είλαη όιν. Πα ζπλέπεηα απηώλ, είδακε εθαηόλ ζαξάληα επηά ρηιηάδεο αλζξώπνπο, άληξεο, γπλαίθεο θαη παηδηά, λα παξαηάλε ηα εξγαιεία ηνπο θαη λα νδεγνύληαη ζηελ πείλα θαη ηελ απόγλσζε γηα έμη καθξηνύο κήλεο. Δίδακε κέρξη θαη ηνλ Ξξόεδξν ησλ Ζλσκέλσλ Ξνιηηεηώλ λα δηνξίδεη απηήλ ηελ Δπηηξνπή, γηα λα ζπκβηβάζεη ηηο δπν πιεπξέο θαη λα ιύζεη ηηο δηαθνξέο ηνπο. Θαη ηόηε, πξηλ ιίγν, ιίγν πξηλ ηελ ηειεπηαία αθξόαζε απηήο ηεο Δπηηξνπήο, είδακε απηόλ πνπ θέξεη ηε κεγαιύηεξε επζύλε γηα όια όζα έγηλαλ, λα έξρεηαη εδώ, ελώπηνλ ηεο Δπηηξνπήο, θαη λα ιέεη, α, ζα ζπλαηλέζνπκε κε έλα κέξνο ησλ αηηεκάησλ ησλ απεξγώλ, ζα απμήζνπκε ηνπο κηζζνύο ζαο, ζα θάλνπκε θάηη, ζα αλαγλσξίζνπκε ηα ζσκαηεία ζαο, ζα ζπλνκηιήζνπκε κε ηνπο εθπξνζώπνπο ζαο, ζα θάλνπκε αθξηβώο όηη απαίηεζαλ απηνί νη άλζξσπνη πξηλ ελληά κήλεο. ΋ια απηά πνπ κέζα ζηε ζηξαβνκάξα ηνπ, ζηελ άγλνηα θαη ηελ ειηζηόηεηά ηνπ αξλήζεθε ηόηε.

[26]

Γηαηί ν θύξηνο Κπάεξ δελ πήγε ζηνλ Ρδνλ Κίηζει πξηλ ελληά κήλεο θαη ήξζε ηώξα; Γηαηί ν Κέηηδνξ Γνπόξελ θαη ν θύξηνο Ρόξξη θαη ν άιινο ζπλήγνξόο ηνπο δελ πήγαλ λα ζπλνκηιήζνπλ κε απηή ηε εγθιεκαηηθή ζπκκνξία θαη ηνπο εθπξνζώπνπο ηεο πξηλ ελληά κήλεο; Γηαηί ηα αξλήζεθαλ όια απηά θαη έπξεπε εθαηόλ ζαξάληα επηά ρηιηάδεο άλζξσπνη, άληξεο, γπλαίθεο θαη παηδηά, λα θηάζνπλ ζηα όξηα ηεο εμαζιίσζεο, ηεο ιηκνθηνλίαο θαη ε ρώξα λα βηώζεη ηελ κεγαιύηεξε θξίζε θάξβνπλνπ ηεο ηζηνξίαο ηεο; Θη όκσο! Λα ‘ηνη ζήκεξα εδώ, νη ίδηνη πνπ ηνπο ηειεπηαίνπο έμη κήλεο αξλνύληαλ ηελ ίδηα καο ηελ ύπαξμε, λα απαηηνύλ ηε δηάιπζε ησλ ελώζεώλ καο, πνπ ηηο αγαπάκε πην πνιύ θη απ’ ην ςσκί καο, λα ζηακαηήζνπκε λα νξγαλσλόκαζηε θαη λα είκαζηε έηνηκνη λα πεηαρηνύκε ζηελ αλεξγία έηζη θαη ηνικήζνπκε λα μαλαζεθώζνπκε ηε θσλή καο. Απηνύ ηνπο όξνπο καο πξνηείλνπλ απηνί εδώ ζήκεξα. Απηέο ηηο κέξεο αθνύζακε ινγηώλ ινγηώλ ζεσξίεο. Βέβαηα, έρσ ππάξμεη θη εγώ ζεσξεηηθόο (γέιηα). Θα κπνξνύζα λα κηιήζσ ζηελ Δπηηξνπή ζαο γηα ην ζνζηαιηζκό, ηε θνξνινγία, αθόκα θαη ηε ζξεζθεία, γηα ό, ηη ζέιεηε (γέιηα), αλ έθξηλα όηη είλαη ζσζηό θαη όηη θη εζείο ην επηηξέπεηε. Κπνπρηίζακε ζηηο ζεσξίεο. Ν αγαπεηόο Κέηηδνξ Γνπόξελ καο αλέιπζε απηά πνπ γλσξίδεη γηα ην ζνζηαιηζκό, ή κάιινλ απηά πνπ δελ γλσξίδεη. (Γέιηα θαη ρεηξνθξνηήκαηα) Γελ πξόθεηηαη λα εκπιαθώ ζε κηα ζπδήηεζε γηα ην ζνζηαιηζκό κε ηνλ θύξην Γνπόξελ. Ρν λα κελ ζηαζώ ζηα ιάζε ηνπ γηα ην ζνζηαιηζκό είλαη ην θαιύηεξν πνπ κπνξώ λα θάλσ γηα λα ηνλίζσ ην εζθαικέλν ησλ απόςεώλ ηνπ γη’ απηήλ ηελ ππόζεζε. […] Έρσ πξνγξακκαηίζεη απηό ην απόγεπκα λα ζαο πσ πνιύ βαξεηά πξάγκαηα θαη αύξην λα ζηαζώ ζηα ελδηαθέξνληα (γέιηα). Γη’ απηό ζα ζαο είλαη ιίγν πην δύζθνιν λα κε παξαθνινπζήζεηε κε πξνζνρή ζήκεξα, ελώ αύξην ζα είλαη πην εύθνιν. Απηό βέβαηα δε ζεκαίλεη όηη απηά πνπ ζα πσ ζήκεξα είλαη ζεκαληηθά ελώ ηα απξηαλά δελ είλαη (γέιηα). Πνβαξά ηώξα, κνπ θαίλεηαη όηη νη ηνπνζεηήζεηο ησλ αγαπεηώλ κνπ εθπξνζώπσλ ησλ εηαηξηώλ θηλνύληαλ ζε κηα θαηεύζπλζε λα απνθξύςνπλ ηηο πξαγκαηηθέο αηηίεο ηεο δηακάρεο απηήο. Καο θαηεγνξνύλ όηη είκαζηε νλεηξνπόινη θαη δελ κπνξώ παξά λα παξαδερηώ όηη κε έρνπλ θαηεγνξήζεη αξθεηέο θνξέο γη’ απηό ην πξάγκα. Έρσ παξαθνινπζήζεη πάξα πνιιέο ζπδεηήζεηο γηα θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θαη ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα, όκσο κε βεβαηόηεηα κπνξώ λα δειώζσ όηη δελ έρσ αθνύζεη πνηέ πεξηζζόηεξεο κπνύξδεο από απηέο πνπ άθνπζα απηέο ηηο κέξεο εδώ πέξα. Κνπ θαίλεηαη ζαλ λα έρνπκε παληειώο μεράζεη ην πξαγκαηηθό δηαθύβεπκα απηήο ηεο ππόζεζεο, ην ιόγν γηα ηνλ νπνίν βξηζθόκαζηε εδώ πεξά, θαζώο θαη ηη είλαη απηό πνπ πξέπεη λα δηεπζεηήζνπκε. Ξξνηείλσ λα αθήζνπκε ζηελ άθξε ηνλ Άληακ Πκηζ θαη όινπο ηνπο άιινπο Ξαηξηάξρεο. Δγώ ηνπιάρηζηνλ ζα πξνζπνηεζώ όηη βξίζθνκαη ζε έλα δηθαζηήξην ππεξαζπηδόκελνο κηα πιεπξά πνπ έρεη πνιιά δεηήκαηα λα ιύζεη κε ηελ άιιε, θαη ηίπνηα άιιν. Απηά ηα δεηήκαηα ζέισ λα δηεπζεηεζνύλ κε βάζε ηνπο θαλόλεο ηεο ινγηθήο θαη ζύκθσλα κε ην λόκν θαη ηηο αξκνδηόηεηεο ηεο Δπηηξνπήο απηήο, νη νπνίεο απ’ ό, ηη θαηαιαβαίλσ είλαη αξθεηά εθηεηακέλεο.

[27]

Έλα κεγάιν κέξνο ησλ ζηνηρείσλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ ελώπηόλ ζαο δελ έρεη θακία ζρέζε κε ηελ ππόζεζε. Πε ό, ηη αθνξά απηά πνπ απαζρνινύλ ηνπο αλζξαθσξύρνπο, δελ έρεη λόεκα αλ έρνπλ δηαπξαρζεί εγθιήκαηα ή όρη. Αλ ν Ρδνλ Πκηζ βγάδεη 500 δνιάξηα ην ρξόλν, δελ κπνξεί λα ηνπ αληηηαρζεί ην όηη ζθόησζε θάπνηνλ ελ ςπρξώ. Γελ ζαο απαιιάζζεη από ηίπνηα θάηη ηέηνην. Γελ κπνξεί ζηα αηηήκαηα ησλ εξγαηώλ λα αληηηαρζεί ην όηη θάεθε ην ζπίηη θάπνηνπ. Ή όηη πξνπειαθίζηεθε θάπνηνο; Ζ εξώηεζε είλαη άιιε. Ξόζα βγάδεη; Απηνί νη άλζξσπνη δηθαηνύληαη πεξηζζόηεξα ρξήκαηα; Γηθαηνύληαη λα δνπιεύνπλ ιηγόηεξεο ώξεο; Θα πξέπεη λα αλαγλσξίζνπκε, όληαο ινγηθνί άλζξσπνη, ην Πσκαηείν ηνπο ή ζα ζπλερίζνπκε λα πέθηνπκε πάλσ ηνπ ζα ζε έλαλ πέηξηλν ηνίρν, πξνθαζηδόκελνη όηη δελ βξίζθεηαη ηίπνηα κπξνζηά καο; Απηέο είλαη νη πξνηάζεηο καο. Θύξηνη, δελ έρσ πξόβιεκα λα κε ζηαζώ άιιν ζε απηό ην δήηεκα. Κπνξείηε λα θάλεηε ό, ηη ζέιεηε, λα αλαγλσξίζεηε ην Πσκαηείν ή όρη. Αλ δελ ην αλαγλσξίζεηε, απηό ζα είλαη επεηδή είζηε ηπθινί θαη ηε βξίζθεηε λα ζπγθξνύεζηε καδί ηνπ. Απηό είλαη όιν. Ρν Πσκαηείν είλαη εδώ. Θαη ήξζε γηα λα κείλεη. Ρν θξίκα είλαη ζην δηθό ζαο ιαηκό θαη όρη ζην δηθό καο. Απηή ε Δπηηξνπή δελ έρεη νύηε ηε δύλακε νύηε ηελ αξκνδηόηεηα λα ην δηαιύζεη. Αθόκα θαη λα ζέιαηε δελ ζα κπνξνύζαηε λα ην δηαιύζεηε. Θαη αλ απηνί νη ζνθνί επηρεηξεκαηίεο, κε ηε ζπζσξεπκέλε δύλακε όισλ ησλ επηρεηξεκαηηώλ ηνπ θόζκνπ θαη ηε βνήζεηα ηνπ Ξαληνδύλακνπ αδπλαηνύλ λα δηαθξίλνπλ ην Πσκαηείν, αθήζηε ηνπο λα βαπθαιίδνληαη πξνθαζηδόκελνη όηη δελ ππάξρεη. Κεηά από ιίγν ζα αλαγθαζηνύλ λα ην αλαγλσξίδνπλ. Άιια είλαη ηα πξαθηηθά δεηήκαηα πνπ πξέπεη λα ζπδεηήζνπκε εδώ πεξά. ΋ηαλ δεηήζακε απμήζεηο, καο ιέλε «Υ, όρη, είζαζηε εγθιεκαηίεο θαη γη’ απηό δελ δηθαηνύζηε απμήζεηο». ΋ηαλ δεηάκε κείσζε ηεο εξγάζηκεο κέξαο, καο ιέλε «Υ, όρη. Θάςαηε έλα ζπίηη, θαη γη’ απηό πξέπεη λα δνπιεύεηαη δέθα ώξεο αληί γηα νρηώ». Αο ππνζέζνπκε γηα κηα ζηηγκή όηη δελ είκαζηε ηόζν ινγηθνί όζν απηνί εδώ νη επηρεηξεκαηίεο. Γελ έρνπκε απαίηεζε λα καο αληηκεησπίδεηε ζαλ επηρεηξεκαηίεο. Δίκαζηε ζεσξεηηθνί, δηθεγόξνη. ΋ηαλ ινηπόλ μαλαξλεζνύλ λα καο δώζνπλ αύμεζε, γηα θαληαζηείηε λα πσ «΋ρη, θύξηε επηρεηξεκαηία. Δίζαζηε εγθιεκαηίαο». Θαη ζα ηζρπξηζηώ όηη όινη, επηηξνπέο λνκνζεηηθέο, γλσκνδνηηθέο, δηθαζηήξηα θαη άιινη, ζαο έρνπλ βγάιεη εγθιεκαηίεο θαη παξάλνκνπο. Θα ηζρπξηζηώ όηη ζπλερίδεηαη ηηο επηρεηξεκαηηθέο ζαο δξαζηεξηόηεηεο θόληξα ζην πλεύκα θαη ην γξάκκα ηνπ λόκνπ θαη ηνπ Θαηαζηαηηθνύ Σάξηε απηήο ηεο κεγάιεο Θνηλνπνιηηείαο ζηελ νπνία δείηε. Δ θαη; Απηόο δελ είλαη ιόγνο γηα λα κελ καο πιεξώζνπλ απηά πνπ δηθαηνύκαζηε. Ρελ αύμεζε από ην έλα δνιάξην ζηα δύν ηε δηθαηνύκαζηε ην ίδην, είηε δνπιεύνπκε γη’ απηνύο, είηε γηα εζάο, πνπ είζηε απόιπηα λνκνηαγείο (γέιηα)! Αλ δνπιεύνπκε γηα ζαο, δελ ην θάλνπκε επεηδή καο ελδηαθέξεη ε εζηθή ζαο θαη ν ραξαθηήξαο ζαο. Ρα δνιάξηά ζαο καο ελδηαθέξνπλ, απηό είλαη όιν. Γελ ζαο ειέγρνπκε γηα λα δνύκε αλ ηεξείηε ηηο Γέθα Δληνιέο ή ηνλ Ξνηληθό Θώδηθα. Παο παίξλνπκε όπσο είζηε. Αλ δελ ην θάλακε απηό, δελ ζα κπνξνύζακε λα δνπιέςνπκε ζε ζαο θαζόινπ. Ρν κόλν ινηπόλ πνπ ζαο δεηάκε είλαη ην κεξνθάκαην πνπ πξέπεη λα παίξλνπκε γηα λα πιεξσζνύκε ηελ δνπιηά καο. Ζ Δπηηξνπή απηό ην δήηεκα ην έιπζε εδώ θαη θαηξό. ΋ηαλ ζέζακε ππόςε ηεο Δπηηξνπήο όηη νη ίδηνη άλζξσπνη πνπ ήζαλ ηδηνθηήηεο ησλ νξπρείσλ ήζαλ ηδηνθηήηεο θαη ηνπ ζηδεξνδξόκνπ, όηη δειαδή ό, ηη βγάδνπλ από ηε κηα ηζέπε ην βάδνπλ ζηελ άιιε, [28]

ρξεώλνληαο εμσθξεληθά αθξηβά κεηαθνξηθά θαη εηζηηήξηα, ε Δπηηξνπή είπε: Θαη ηη καο λνηάδεη εκάο απηό; Πνθή ζηάζε. Ρη είρε λα θάλεη απηό κε ην ζέκα ησλ κεξνθακάησλ; Αλ απηνί εδώ νη άλζξσπνη, πνπ ελεπιάθεζαλ ζηελ δνπιηά ησλ αλζξαθσξπρείσλ θαη δνπιεύνπλ γηα ινγαξηαζκό απηώλ ησλ εηαηξηώλ, έρνπλ ην δηθαίσκα λα απαηηνύλ ό, ηη ζέινπλ, ρσξίο λα ιακβάλνπλ ππόςε ηελ εζηθή ησλ αθεληηθώλ ηνπο, γηαηί λα κελ ηζρύεη θαη ην αληίζεην; Νύηε νη εηαηξίεο έρνπλ ηα δηθαίσκα ηζρπξίδνληαη ην παξακηθξό γηα ηελ εζηθή ηνπο όηαλ απηνί εδώ νη άλζξσπνη θαη ην Πσκαηέην ηνπο ηνπο δεηά απμήζεηο ζηνπο κηζζνύο. ΋πνηνλ ηέηνην ηζρπξηζκό πξνβάιινπλ, ηνλ πξνβάιινπλ θαθόπηζηα θαη πξνζπαζνύλ λα ππεθθέπγνπλ. ΋κσο απηέο νη ζπδεηήζεηο γίλνληαη κε αλνηρηά ραξηηά, από αλζξώπνπο πνπ δε δηζηάδνπλ θαη δελ πξνζπαζνύλ λα θξπθηνύλ πίζσ από ιόγηα. Απηνί εδώ νη θύξηνη είλαη θαθόπηζηνη. Ρα κεραλήκαηά ηνπο, ηα νξπρεία ηνπο, ηα δνιάξηά ηνπο είλαη απνθιεηζκέλα από ηνπο πειάηεο κνπ, ησλ νπνίσλ νη νηθνγέλεηεο δνπλ από απηά πνπ βγάδνπλ νη άλζξσπνί ηνπο θάησ από ηελ επηθάλεηα ηεο γεο, πνπ δελ έρνπλ νύηε νκόινγα, νύηε κεηνρέο. Από απηνύο ηνπο άζιηνπο μέλνπο θαη από απηά ηα αηίζαζα παηδηά. Απηνί εδώ νη θαθόπηζηνη άλζξσπνη δελ ηνικνύλ λα πνπλ όηη ηα θέξδε ηνπο θαη ηα πινύηε ηνπο νθείινληαη ζηε δνπιηά εγθιεκαηηώλ, θαη γη’ απηό δελ πξέπεη ε Δπηηξνπή απηή λα ηνπο δίλεη βάζε. Δηπώζεθε θαη από άιινλ, κε δηαθνξεηηθό βέβαηα ηξόπν, όηη είλαη ηθαλνί λα ζηξαγγίμνπλ κεξηθά δνιάξηα από απηνύο ηνπο αλζξώπνπο, πνπ δνπιεύνπλ ζθιεξά θαη ξηζθάξνπλ ηελ ίδηα ηνπο ηε δσή, γηα λα απνθηήζνπλ κεγαιύηεξε αμία ηα νκόινγά ηνπο θαη νη κεηνρέο ηνπο λα πηάζνπλ πςειόηεξεο ηηκέο ζην ρξεκαηηζηήξην. Δκείο βξηζθόκαζηε εδώ γηα λα απαηηήζνπκε πεξηζζόηεξα ρξήκαηα, αλεμάξηεηα από ζεσξίεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο. Βξηζθόκαζηε εδώ γηα λα απαηηήζνπκε κεησκέλν σξάξην. Θαη απηά πνπ δεηάκε δελ έρνπλ λα θάλνπλ νύηε κε ην ζνζηαιηζκό νύηε κε ηνλ αλαξρηζκό, εθηόο βέβαηα ηνπ όηη θάζε απαίηεζε ησλ θαηώηεξσλ ζηξσκάησλ από ηα αλώηεξα ζεσξείηαη ζνζηαιηζηηθή. Θαη βέβαηα δελ έρνπκε θαλέλα πξόβιεκα λα απνδερηνύκε θάηη ηέηνην. Πηηο δηαπξαγκαηεύζεηο γηα ηνπο κηζζνύο είλαη πνιύ ζεκαληηθό πξώηα πξώηα λα μεθαζαξίζνπκε ην πόζα παίξλνπκε. Ρν πόζα παίξλνπκε έρεη λα θάλεη ην αλ ζα έπξεπε λα παίξλνπκε πεξηζζόηεξα ή όρη. Καο ιέλε όιν απηό ηνλ θαηξό πάλσ θάησ όηη νη αλζξαθσξύρνη δελ μέξνπλ πόζα αθξηβώο ιεθηά παίξλνπλ. Θαη –αλ έρνπλ δίθην απηνί νη θύξηνη- όλησο, θάηη ηέηνην ηζρύεη. Βέβαηα, απηό ζα έθηαλε αλ νη αλζξαθσξύρνη ήζαλ όινη νπαδνί ηεο «Σξηζηηαληθήο Δπηζηήκεο» γηα λα πηζηεύνπλ ρσξίο ακθηζβήηεζε ό, ηη ηνπο ιέλε νη αλώηεξνί ηνπο! Αλ δελ πίζηεπαλ όηη όλησο είραλ όκνξθα ζπίηηα θαη όια ηα ζρεηηθά. Δθηόο θη αλ έρνπκε θαη νπαδνύο ηεο «Σξηζηηαληθήο Δπηζηήκεο» θαη ζηελ Δπηηξνπή, δελ μέξσ. (γέιηα). Ρη ζέισ όκσο λα πσ; Θέισ λα πσ ην εμήο. Απηνί εδώ νη αλζξαθσξύρνη, αλ όλησο πίζηεπαλ όηη είραλ όκνξθα ζπίηηα θαη ιεθηά ζηελ ηξάπεδα θαη θαιή ηαηξηθή πεξίζαιςε θαη κεγάιν πξνζδόθηκν δσήο θαη θαιά ζρνιεία θαη εθθιεζίεο θαη κεγάιεο δπλαηόηεηεο αλέιημεο, όπσο ζέινπλ λα καο θάλνπλ λα πηζηέςνπκε [29]

απηνί εδώ νη θύξηνη, ηόηε δελ ζα ππήξρε θαλέλα πξόβιεκα θαη ζα είρακε ιήμεη επί ηόπνπ ηελ απεξγία. ΋κσο, παξόιν πνπ έρνπλ θαηαθέξεη ζαύκαηα κέρξη ηώξα νη εηαηξίεο, απηό ην πξάγκα, λα απνηππώζνπλ ζην κπαιό ησλ πειαηώλ κνπ ηέηνηεο πεπνηζήζεηο, δελ ην έρνπλ θάλεη αθόκα. […] Νη εηαηξίεο είλαη πνιύ πην έμππλεο από εκάο. Έηζη ηζρπξίδνληαη. Θαη εκείο ην παξαδερόκαζηε, ρσξίο λα πξνζπαζήζνπκε λα απνδείμνπκε ην αληίζεην. (γέιηα) Έρνπλ έλα ζσξό πιενλεθηήκαηα ζε ζρέζε κε εκάο. Ζ θνηλσληθή ηνπο ππεξνρή είλαη πξνθαλήο, ηα πξνλόκηά ηνπο ζηε ζξεζθεία είλαη πεξηζζόηεξα από ηα δηθά καο, κηινύλ πνιύ θαιύηεξα ηα Αγγιηθά από εκάο. Γελ είλαη παηδηά. Κπνξνύλ λα πξνζιάβνπλ θαινύο δηθεγόξνπο θαη εμπέξ ινγηζηέο. Δίλαη αλώηεξνη ζε όια από εκάο, ην παξαδερόκαζηε. ΞΟΝΔΓΟΝΠ: Θαη δηθεγόξν έρνπλ θαιύηεξν; ΛΡΑΟΝΝ΢: Υ, αθόκα θαη εθεί έρνπλ πιενλέθηεκα. (Γέιηα) Βέβαηα δελ αγρσλόκαζηε ηόζν γηα ηνπο δηθεγόξνπο όζν γηα ηελ Δπηηξνπή. [αθνινπζνύλ πνιιέο ζειίδεο κε ζηνηρεία γηα κηζζνύο θιπ] Γηα λα δνύκε θαη έλα άιιν ζέκα. Νη αρζνθόξνη είλαη κηα πνιππιεζέζηαηε θαηεγνξία εξγαδνκέλσλ. Θαη θπζηθά, είλαη παηδηά. Ν θύξηνο Κπάεξ ελεκέξσζε ηνλ Δπηζεσξεηή Δξγαζίαο, ηε Πύγθιεην ησλ ΖΞΑ θαη όινπο ηνπο ακεξηθαλνύο πνιίηεο όηη ην θαηώηεξν εκεξνκίζζην ελόο παηδηνύ αρζνθόξνπ είλαη 85 ζεληο. Βέβαηα, ν θύξην Κπάεξ είλαη έλαο πνιπάζρνινο άλζξσπνο. Θαη άλζξσπνο ησλ έξγσλ, όρη ηεο ζεσξίαο νύηε νλεηξνπόινο. Γη’ απηό θαη παξαπνίεζε ηα ζηνηρεία. Ρα βηβιία πνπ θξαηάεη ιέλε όηη ην κεξνθάκαην είλαη 58 ζεληο θαη όρη 85. ΋κσο νύηε απηό ην ιαζάθη ζηα ζηνηρεία, όπσο θαη θάπνηα άιια, δελ πξόιαβε λα ην αλαθαιύςεη, όρη ηνπιάρηζηνλ κέρξη ηώξα. Δίπε ζ’ νιόθιεξε ηε ρώξα όηη ην θαηώηαην κεξνθάκαην απηώλ ησλ παηδηώλ ήηαλ 85 ζεληο. ΋κσο είλαη 58. Γελ μέξσ ηη πξνηίζεζηε λα θάλεηε, αιιά πξνηείλσ ζηελ Δπηηξνπή ζαο λα θάλεη ην εμήο: Λα απμήζεη ην κεξνθάκαην απηώλ ησλ παηδηώλ ζηα ηνπιάρηζηνλ 2,50 δνιάξηα (γέιηα). Έηζη ζα αλαγθαζηνύλ λα ηα δηώμνπλ. ΋ια ηνπο. Αλ ε Δπηηξνπή δελ θαηαθέξεη λα εμαιείςεη απηό ην εμάκβισκα, απηό ην ληξνπηαζηηθό θαζεζηώο ηεο παηδηθήο εξγαζίαο ζηελ Ξελζηιβάληα, ηόηε ζα ζεσξώ όηη απέηπρε ζην έξγν ηεο. Κπνξεί λα κελ ηα θαηαθέξεηε λα εμαθαλίζεηε ηελ παηδηθή εξγαζία κε ηε κηα, αιιά δελ ππάξρεη νύηε έλαο πνπ λα ζαο δηθαηνινγήζεη αλ δελ ην πξνζπαζήζεηε. Γελ κπνξώ λα θαληαζηώ θάπνηνλ λα κελ θνθθηλίδεη όηαλ βγάδεη ιεθηά από έλα θαζεζηώο ζαλ θη απηό. [αθνινπζεί έλα εθηελέζηαην «θαηεγνξώ» ζηελ παηδηθή εξγαζία, κε αλαθνξέο ζηελ ηζηνξία, ηελ εζηθή θιπ. Ο Νηάξννπ, βαζηά επεξεαζκέλνο από απηά πνπ είδε, έγξαςε κέρξη θαη έλα δηεγεκαηάθη κε ήξσα έλα αγόξη πνπ δνύιεπε ζε απηά ηα αλζξαθσξπρεία, πνπ δεκνζηεύηεθε ηo Γεθέκβξε ηνπ 1902, ιίγν πξηλ ηε ιήμε ηεο απεξγίαο] ΋ηαλ νη πξόεδξνη ησλ ζηδεξνδξνκηθώλ εηαηξηώλ εκθαλίζηεθαλ ελώπηνλ ηνπ Ξξνέδξνπ ησλ ΖΞΑ, έλαο από απηνύο πιεκκύξηζε ζηα δάθξπα, επεηδή ε Ππλνκνζπνλδία ησλ Αλζξαθσξύρσλ επέηξεπε ζε απηά ηα θαθόκνηξα αγνξάθηα λα γξάθνληαη ζηα ζσκαηεία ηνπο, επεηδή δίδαζθαλ ζε απηά ηα κσξάθηα ηελ αλαξρία θαη ηελ αλππαθνή ζην λόκν. Απηόο [30]

ν πξόεδξνο κηαο ζηδεξνδξνκηθήο εηαηξίαο ιύζεθε ζηα θιάκαηα επεηδή ε Ππλνκνζπνλδία ησλ Αλζξαθσξύρσλ… ράιαγε απηά ηα θαθόκνηξα παηδάθηα, ηελ ίδηα ώξα πνπ εηζέπξαηηε κε επραξίζηεζε ηα θέξδε πνπ απνθόκηδε από ηελ εξγαζία απηώλ ησλ παηδηώλ, ηελ ίδηα ώξα πνπ απηόο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ πινπηίδαλ από ην κόρζν απηώλ ησλ αγνξηώλ. Απηά ηα… κσξά μέξνπλ θαιά πνηνη είλαη νη πξαγκαηηθνί ηνπο θίινη. Θαλέλα ηνπο δελ είλαη ηόζν αθειέο, θαλέλα δελ είλαη αλίθαλν λα θαηαιάβεη πνηνο πξαγκαηηθά ηα αγαπάεη. Γελ ππάξρεη νύηε έλα, πνπ αλάκεζα ζηελ νξζάλνηρηε αγθαιηά εθείλνπ ηνπ πξνέδξνπ θαη ην ρέξη ηνπ Ρδνλ Κίηζει δελ ζα δηάιεγαλ ην δεύηεξν. Θαη έρνπλ δίθην. Γελ ακθηβάιισ όηη αγαπάεη ηα παηδηά. Νύηε ακθηβάιισ γηα ην αλ ν ιύθνο αγαπάεη ην αξλίζην θξέαο. [Λήγεη ην θαηεγνξεηήξην ζηελ παηδηθή εξγαζία θαη γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο δνύζαλ νη εξγάηεο θαη νη νηθνγέλεηέο ηνπο.] Απηνί εδώ νη θύξηνη, πνπ δελ έρνπλ ηδέα γηα ην πώο δνπλ νη εξγάηεο ηνπο, πνπ πξνζιακβάλνπλ επηζηάηεο θαη πξντζηάκελνπο θαη έρνπλ απαίηεζε γηα απνηειέζκαηα, ηνπο είλαη πνιύ εύθνιν λα ιέλε όηη είκαζηε αλαξρηθνί θαη εγθιεκαηίεο, όηη είκαζηε κπεθξήδεο θαη αθόιαζηνη, όηη δελ κπνξνύκε λα κηιήζνπκε αγγιηθά, όηη είκαζηε αηίζαζνη. ΋ια απηά ζα πηζηεύακε όηη ηα ιέλε γηα ην θαιό καο, αλ κπνξνύζαλ έζησ θαη κηα θνξά, έζησ θαη κία κόλν θνξά λα δείμνπλ όηη όινλ απηόλ ηνλ θαηξό πνπ θάλνπλ θνπκάλην ζε απηά ηα εδάθε πνπ ν ίδηνο ν Θύξηνο παξέδσζε κε ηα ίδηα ηνπ ηα ρέξηα ηνπ ζηνλ θύξην Κπάεξ γηα λα ηα δηνηθεί, αλ ινηπόλ καο απνδείμνπλ όηη έζησ θαη κηα κόλν θνξά ζθέθηεθαλ θαη θάπνηνλ άιινλ πέξα από ηνλ εαπηό ηνπο. […] Έρνπκε θαη ηνπο ρεηξηζηέο ησλ αληιηώλ πνπ ηξαβάλε ην λεξό από ηα νξπρεία γηα λα κελ πιεκκπξίζνπλ, έλα πόζην πνπ πξέπεη λα είλαη επαλδξσκέλν εηθνζηηέζζεξηο ώξεο ην εηθνζηηεηξάσξν. Αληί λα πξνζιάβνπλ ηξεηο αλζξώπνπο, πξνζιακβάλνπλ δύν θαη ηνπο αλαγθάδνπλ λα δνπιεύνπλ δώδεθα ώξεο ηε κέξα, γηα λα θξαηάλε καθξηά ην λεξό θαη ηνλ αέξα θαζαξό. Απηνί νη ρεηξηζηέο ησλ αληιηώλ είραλ απεξγήζεη μαλά ζην παξειζόλ. Δίραλ απεξγήζεη γηα νρηώ ώξεο. Ρν Πσκαηείν ηνπο έθξηλε όηη δελ ήηαλ αθόκα θαηάιιειε ε ώξα γηα κηα θαλνληθή απεξγία θαη ηνπο είπαλ λα πεξηκέλνπλ. ΋ηαλ μεθίλεζε απηή ε απεξγία, νη εθπξόζσπνί ηνπο είπαλ όηη ήζειαλ λα ζπκκεηέρνπλ θαη απηνί. Θαη ηη έθαλαλ ηόηε νη αλζξαθσξύρνη; Ρνπο είπαλ εληάμεη, κπνξείηε λα απεξγήζεηε θη εζείο, αιιά πξηλ θαηεβείηε ζε απεξγία, πξέπεη λα ηνπο δώζνπκε κηα δηνξία δέθα εκεξώλ. Ρελ πξώηε Ηνύλε λα ηνπο εηδνπνηήζνπκε όηη αλ κέρξη ηηο δέθα ηνπ Ηνύλε δε ζαο δώζνπλ ην νρηάσξν πνπ δεηάηε, ηόηε ζα θαηεβείηε ζε απεξγία. Απηνί εδώ νη θύξηνη ηζρπξίδνληαη όηη ηνπο βάιακε ην πηζηόιη ζηνλ θξόηαθν. ΋ηη εγθαηαιείςακε ηα πόζηα καο. Γελ ήμεξα όηη επηβηώλνπλ αθόκα θενπδαξρηθέο αληηιήςεηο ζηελ δεκνθξαηηθή Ακεξηθή. Ρη πάεη λα πεη πόζην θαη θαζήθνλ; Ρη ήζαλ νη ρεηξηζηέο ησλ αληιηώλ; Πηξαηηώηεο; Λαύηεο; Δξγάηεο ήζαλ, ησλ νπνίσλ ε ζύκβαζε κπνξνύζε λα ιήμεη αλά πάζα ώξα θαη ζηηγκή, ρσξίο θαλ λα ηνπο εηδνπνηήζεη ε εξγνδνζία. Θη όκσο, είπαλ ζηνπο εξγνδόηεο ηνπο δώζηε καο ην νρηάσξν θαη ζα ζπλερίζνπκε λα δνπιεύνκε. Αλ δελ καο [31]

ην δώζεηε, ζα θαηεβνύκε ζε απεξγία. Θαη ηα αθεληηθά ηνπο γπξλνύζαλ ζε όιε ηε ρώξα θαηεγνξώληαο ηνπο αλζξαθσξύρνπο γηα ην όηη πιεκκύξηζαλ ηα νξπρεία ηνπο. Θύξηνη, είκαζηε ζε πόιεκν. Γελ κ’ αξέζεη λα δνπιεύσ πεξηζζόηεξν από ηνλ θαζέλα, αιιά εδώ είκαζηε ζε πόιεκν θαη δελ παηδηαξίδνπκε. Δίκαη δηαηεζεηκέλνο λα παξαδερηώ, παξόιν πνπ είλαη άζρεην κε ηελ ππόζεζή καο, όηη εζείο, θύξηνη, ζηελ αληηπαξάζεζή ζαο κε εθαηόλ ζαξάληα εθηά ρηιηάδεο αλζξώπνπο, άληξεο, γπλαίθεο θαη παηδηά, ηα όπια ζαο ήηαλ ε πείλα θαη ε εμαζιίσζε. Ξηζηέςαηε όηη ζα ηνπο θέξλαηε κε ηα λεξά ζαο κε ην πην αδπζώπεην, ην πην ζθιεξό όπιν, ηελ πείλα θαη ηελ εμαζιίσζε. Δζείο, ε πιεπξά ζαο, ρξεζηκνπνηήζαηε απηά ηα όπια. Απηνί νη αγσληζηέο αλζξαθσξύρνη θαη νη ζύληξνθνί ηνπο είραλ ην λόκηκν θαη θπζηθό δηθαίσκα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ην δηθό ηνπο όπιν, απηό πνπ ζεώξεζαλ όηη ηαηξηάδεη ζηελ πεξίπησζή ηνπο θαη ζαο είπαλ: Γερηείηε ηνπο όξνπο καο, αιιηώο ηα νξπρεία ζαο ζα ραζνύλ. Θα ηα παξαδώζνπκε ζηε κεηέξα θύζε θαη ζα ηελ αθήζνπκε λα ηα θάλεη απηή ό, ηη ζέιεη. Απηό όκσο δελ έγηλε έηζη αθξηβώο. Νη ρεηξηζηέο πήγαλ θαη ηνπο πξνεηδνπνίεζαλ. Γώζηε καο ην νρηάσξν, ηνπο είπαλ, θαη ζα παξακείλνπκε ζηηο αληιίεο, ζα κείλνπκε δίπια ζηηο κεραλέο, ζα ζπλερίζνπκε λα παηάκε ηα θνπκπηά, ζα έρνπκε ην λνπ καο ζηα νξπρεία, όζν ηα αδέξθηα καο, νη ζύληξνθνί καο, δίλνπλ ηνλ αγώλα ηεο απεξγίαο. Αλ απηνί νη άλζξσπνη άθελαλ απηήλ ηελ επθαηξία λα θαηαρηήζνπλ θάηη ηόζν δίθαην όζν ην νρηάσξν, ζηε δηθηά κνπ ζπλείδεζε δε ζα ήζαλ αληάμηνη ηνπ ηίηινπ ηνπ Ακεξηθάλνπ πνιίηε. Αλ νύηε ηώξα δελ πξνζπαζνύζαλ λα παιέςνπλ γηα ηελ θαιπηέξεπζε ησλ ζπλζεθώλ εξγαζίαο θαη δσήο ηνπο, απηό ζα ήηαλ απόδεημε ηεο απειπηζηηθήο ηνπο θαηάζηαζεο θαη ηνπ όηη δελ μέξνπλ κε πνην ηξόπν λα δηεθδηθνύλ ηα δηθαηώκαηά ηνπο. Ξώο ηνπο αληηκεηώπηζαλ απηνί εδώ νη θύξηνη; Ρνπο αληηκεηώπηζαλ κε πεξηθξόλεζε. Ρν έθαλαλ επεηδή δελ ήζειαλ λα ηνπο δώζνπλ ην νρηάσξν; Υ, όρη. Ν ζπλήγνξόο ηνπο παξαδέρηεθε ζηελ Δπηηξνπή απηή όηη νη ππξνζβέζηεο δηθαηνύληαλ ην νρηάσξν. Θαη απηό ην παξαδέρηεθαλ ηώξα, κεηά από ηόζνπο κήλεο. Θαη θαληάδνκαη όηη δελ ζα έρνπλ θακία έλζηαζε ην νρηάσξν απηό λα ην έρνπλ θαη νη κεραληθνί θαη νη ρεηξηζηέο ησλ αληιηώλ. Απηνί εδώ νη θύξηνη δελ ηνπο αξλήζεθαλ ην νρηάσξν ιόγσ ησλ κηζζώλ, ηεο επηπιένλ βάξδηαο ή επεηδή δελ είραλ αξθεηά ιεθηά γηα θάηη ηέηνην. Υ, όρη. ΋ηαλ πίεζα ηνλ θύξην Οόνπδ γηα κηα απάληεζε πάλσ ζε απηό ην ζέκα, δήισζε όηη αξλήζεθαλ λα παξαρσξήζνπλ ην νρηάσξν επεηδή δελ ήζειαλ λα αλαγλσξίζνπλ ην Πσκαηείν θαη όηη πξνηηκνύζαλ λα πιεκκπξίζνπλ ηα νξπρεία. Γηα ζθεθηείηε! Απηνί εδώ νη θύξηνη, όηαλ ηνπο επηζθέθηεθαλ κε όιεο ηηο θαιέο πξνζέζεηο νη εξγαδόκελνί ηνπο θαη ηνπο είπαλ όηη κπνξνύζαλ λα εγγπεζνύλ ηελ θαιή θαηάζηαζε ησλ νξπρείσλ ηνπο όιεο απηέο ηηο κέξεο ηεο απεξγίαο, αξθεί λα ηνπο παξαρσξείην ην νρηάσξν θαη ηνπο ην αξλήζεθαλ. Ρνπο είπαλ όηη πξνηηκνύζαλ λα ζηείινπλ ζηηο ηέζζεξηο γσληέο ηνπ θόζκνπ θαη λα καδέςνπλ όια ηα απνβξάζκαηα γηα λα θάλνπλ θνπκάλην ζηηο επηρεηξήζεηο ηνπο, επεηδή είλαη πνιύ ρνληξόπεηζνη θαη κπνπκπνπλνθέθαινη, θαη όηη δελ είραλ λα πεξηκέλνπλ ηίπνηα ηέηνην από απηνύο. […] Αλ απηνί εδώ νη θύξηνη ήζαλ ηόζν ειίζηνη γηα λα αθήζνπλ ηα νξπρεία ηνπο λα γεκίζνπλ λεξό αληί λα δώζνπλ ζε θάπνηνπο ην νρηάσξν, εληάμεη. ΋κσο ζα έπξεπε λα ζηακαηνύζαλ εθεί. Αθνύ ην έθαλαλ, όζν πην πνιύ θιαίγνληαλ γη’ απηό, ηόζν πην πνιύ έρνπλ δηθαίσκα λα ηνπο πεξηθξνλνύλ όζνη κπνξνύλ λα ζθέθηνληαη.

[32]

Θύξηε Ξξόεδξε, αλ ζαο ππνζρεζώ όηη ζα νινθιεξώζσ αύξην, κπνξνύκε λα δηαθόςνπκε ηώξα; ΞΟΝΔΓΟΝΠ: Θαη βέβαηα, αλ έρεηε θνπξαζηεί. ΛΡΑΟΝΝ΢: Λα είζηε ζίγνπξνο όηη αύξην ζα νινθιεξώζσ. Κη έηζη, ζηηο 16:20 δηαθόπεθαλ νη εξγαζίεο ηεο Δπηηξνπήο κέρξη ηελ Παξαζθεπή, 13 Φεβξνπαξίνπ 1903, ζηηο 10:00 π.κ.

[33]

Έλα δηήγεκα Ρέινο, γηα λα κελ απνγνεηέςσ ηνπο γθάνπ κπίνπ αλαγλώζηεο, έξρεηαη θαη έλα γθάνπ κπίνπ πξνιεηαξηαθό δηήγεκα. Από ηνλ «Πξύηαλε ηεο ακεξηθαληθή πξνιεηαξηαθήο ινγνηερλίαο» (όπσο είδα λα ηνλ αλαθέξνπλ ζηελ ειεθηξνληθή έθδνζε ηνπ πεξηνδηθνύ –πιένλ, θαη όρη πηα «νξγάλνπ»- ηνπ ΘΘΖΞΑ, Political Affairs), Μάηθ Γθοιλη. Κάηθ Γθνιλη. Ξσξσκέλνο. Ρόζν πσξσκέλνο, πνπ αξρίδεη θαη βξίδεη όζνπο ζπγγξαθείο δελ πάλε κε ηε γξακκή ηνπ Θόκκαηνο. Θάλεη θαη κηα θαθξίια. Ιέεη ηνλ Σέκηλγνπετ «απνζηάηε». Θαη ηη είπε ν Κεγάινο κόιηο ην έκαζε; «Πείηε ηνπ Μάηθ Γθνιλη όηη ν Έξλεζη Χέκηλγνπετ ηνπ ιέεη λα πάεη λα γακεζεί». Ρέινο πάλησλ. Νξίζηε ινηπόλ θαη έλα δηεγεκαηάθη ηνπ Κάηθ Γθνιλη, ην «Διεύζεροη!» (από ηε ζπιινγή δηεγεκάησλ «Ο θαηαρακέλος ζσλδηθαιηζηής», ηνπ 1927), μέξεηο, από εθείλε ηελ πεξίνδν πνπ νη ζπλδηθαιηζηέο ζηέιλνληαλ ζηε θπιαθή γηα ηελ δξάζε ηνπο αλάκεζα ζηνπο εξγάηεο.

Πξνπαγαλδηζηηθή αθίζα ηεο πεξίθεκεο ηαμηθήο ζπλδηθαιηζηηθήο νξγάλσζεο Βηνκεραληθνί Δξγάηεο ηνπ Κόζκνπ (Industrial Workers of the World), ε νπνία ηδξύζεθε ζηα 1905. Οη ΒΔΚίηεο ή «γνύκπιηο» (wobblies) πξσηνζηάηεζαλ ζηελ νξγάλσζε καύξσλ, γπλαηθώλ, κεηαλαζηώλ, θαη γεληθά όισλ ησλ εξγαηώλ. Αληηηάρζεθαλ ζηνλ Α' Παγθόζκην Πόιεκν, ραηξέηηζαλ ηελ Ορησβξηαλή Δπαλάζηαζε, νξγάλσζαλ ηνπο εξγάηεο, εγήζεθαλ κεγάισλ απεξγηώλ, αλέδεημαλ ζεκαληηθά ζηειέρε ηνπ θηλήκαηνο ησλ ΖΠΑ θαη θπλεγήζεθαλ ιπζζαιέα από ηνπο βηνκήραλνπο θαη ην αζηηθό θξάηνο, έρνληαο θαη ζύκαηα. Μεηά ηε δεθαεηία ηνπ ’20 ε νξγάλσζε εθθπιίζηεθε.

[34]

Διεύζεροη! Σοσ Mike Gold

΋ιν ην πξσί ην πέξαζαλ πξνζπαζώληαο λα βγνπλ από ην δαίδαιν ηεο γξαθεηνθξαηίαο πνπ βαζηιεύεη –καδί κε ηηο αιπζίδεο- ζηηο θπιαθέο. Νη ηέζζεξηο θπιαθηζκέλνη Γνύκπιηο ειέγρζεθαλ από έλα ζσξό ππεύζπλνπο, άθνπζαλ κηα ζύληνκε νκηιία ελόο ή δπν ιεπηώλ από ην δηεπζπληή ησλ θπιαθώλ θαη κεηά επέζηξεςαλ ηα γθξη ξνύρα ησλ θπιαθηζκέλσλ θαη γη’ αληάιιαγκα πήξαλ πίζσ ηα δηθά ηνπο ξνύρα, ηα μεραζκέλα θαη ρηιηνηζαιαθσκέλα κεηά από πέληε ρξόληα πνπ ήζαλ παηηθσκέλα ζε κηα ηζάληα. Ρνπο έςαμαλ δπν θνξέο γηα ηπρόλ απαγνξεπκέλεο επηζηνιέο θαη κεηά ηνπο έδσζαλ ηα εηζηηήξηά ηνπο γηα ην ηξέλν κέρξη ην Πηθάγν, ηελ πόιε ζηελ νπνία είραλ δηθαζηεί. «Αληίν, κάγθεο», ηνπο είπε ραξνύκελα έλαο από ηνπο θύιαθεο πνπ ζηεθόηαλ ζηελ ηειεπηαία αηζάιηλε πόξηα πξηλ ηελ ειεπζεξία. Ήηαλ έλαο ςειόο, ζσκαηώδεο θαινθάγαζνο Ηξιαλδόο, κε γθξίδα κνπζηάθηα, πνπ είρε δεη εθαηνληάδεο απνθπιαθηζκέλνπο άληξεο λα ζηέθνληαη ακήραλα κπξνζηά ζην πεξίεξγν γη’ απηνύο θσο ηνπ ήιηνπ, δαιηζκέλνη, ζαλ λα ηνπο είραλ κόιηο ηξαβήμεη από ηνλ πάην ηεο ζάιαζζαο. «Αληίν κάγθεο. Αλ ληώζεηε κνλάρνη θακηά θνξά, κε δηζηάζεηε λα καο μαλάξζεηε! Ρε ραξήθακε ηελ επίζθεςή ζαο!» Νη άληξεο ηνπ ρακνγέιαζαλ δηζηαρηηθά, καδεκέλα θαη κε ηνλ πξέπνληα ζεβαζκό πνπ πξέπεη λα επηδεηθλύεηαη ζε έλαλ δεζκνθύιαθα. Γελ είραλ απνβάιεη ηηο ζπλήζεηεο ηεο θπιαθήο αθόκα. Πην κπαιό ηνπο, δελ είραλ απειεπζεξσζεί αθόκα. Ξξνρώξεζαλ ζησπεινί ζηνλ επίπεδν ζθνληζκέλν δξόκν πνπ έλσλε ηε θπιαθή κε ηνλ θεληξηθό δξόκν, κε ηα ζαγόληα ηνπο ζθηγκέλα θαη ηα ρισκά θαη θάηηζρλά ηνπο πξόζσπα λα θαίλνληαη ζαλ λα κελ έρνπλ ζπλεζίζεη αθόκα ην ζέακα ηνπ έβιεπαλ ηα κάηηα ηνπο ηξηγύξσ. «Ώζηε, έηζη είλαη ε Ακεξηθή!», είπε ν κηθξόο Κπιάθη Λησλ, αθήλνληαο έλα βαζύ αλαζηελαγκό θαη θηύλνληαο δπλαηά θαη καθξηά πξνο ην δξόκν, γηα λα ην παίμεη αηάξαρνο. Ν Κπιάθη κέζα ήηαλ ν πην λεπξηθόο θαη ν πην θνβηζκέλνο απ’ όινπο ηνπο άιινπο. Ήμεξε θαιά όηη έλαο άληξαο θνξδώλεηαη θαη θνκπάδεη θαη θηύλεη επηδεηθηηθά θαη κε ηνλ αέξα ηνπ ζθιεξνύ όηαλ βξίζθεηαη ζε δόξηθεο ζπλζήθεο. Απηή ε έθξεμε μαθληθήο ειεπζεξίαο κεηά από πέληε ρξόληα ρηύπεζε πην ζθιεξά ηνλ Κπιάθη από ηνπο άιινπο άληξεο Κόιηο ηελ πξνεγνύκελε κέξα είρε βγεη από έλα ζθνηεηλό, πγξό θαη κνλαρηθό ππόγεην θειί, κεηά από πέληε κήλεο απνκόλσζε, όπνπ πθίζηαην ό, ηη ρεηξόηεξν από ηνπο δεζκνθύιαθέο ηνπ. Δίρε ηζαθίζεη κε ηηο γξνζηέο ηνπ θαη ηα πόδηα ηνπ έλαλ θύιαθα ζρεδόλ έλα θεθάιη ςειόηεξό ηνπ, επεηδή απηόο ν θύιαθαο έδεξλε κε ηηο γξνζηέο ηνπ, ην ξόπαιό ηνπ θαη ηα θιεηδηά ηνπ έλα [35]

αδύλακν, αζζεληθό αγόξη δεθαελληά ρξνλώ πνπ πάληα μερλνύζε πνύ αθξηβώο πξέπεη λα ζηέθεηαη ζηε ζεηξά –έλα από ηα πην ζνβαξά αδηθήκαηα κέζα από ηνπο ηνίρνπο ηεο θπιαθήο. «Ζ γε ησλ ειεύζεξσλ θαη ην ζπίηη ησλ γελλαίσλ!», είπε ν Ρδόλπ Κπξάπλ, έλαο ςειόο, ειηνθακκέλνο Δγγιέδνο, κε γθξηδαξηζκέλα καιιηά, γεξαθίζηα κύηε θαη ζηαξάηα γαιάδηα κάηηα. «Καθάξη λα είρα κηα πξέδα ηακπάθν», πξόζζεζε κνλόηνλα, ζα ζε ιηηαλεία. Νη άιινη δπν θπιαθηζκέλνη Γνύκπιηο, πνπ κόιηο απειεπζεξώζεθαλ κεηά από πέληε ρξόληα ηηκσξία γηα ην έγθιεκα όηη ελαληηώζεθαλ ζε έλαλ παγθόζκην πόιεκν, δελ είπαλ ιέμε. Κόλν ζθνπληνύθιεζαλ ν έλαο πάλσ ζηνλ άιιν, πεξηκέλνληαο λα ζπκβεί θάηη πην ελδηαθέξνλ. Ν έλαο ηνπο ήηαλ ν Σηιι Ρδόνπλο, έλαο ξσκαιένο λεαξόο ακεξηθάλνο από ηα Γπηηθά, κε ην πξόζσπν θαη ηε ζσκαηνδνκή ελόο παίρηε θνιεγηαθνύ θνύηκπνι θαη κε θσηεηλά πξάζηλα κάηηα πνπ θνηηνύζαλ ηνλ θόζκν κε ην αζών βιέκκα ελόο παηδηνύ. Ν άιινο Γνύκπιη ήηαλ ν Οακόλ Γθνλδάιεο, έλαο λεαξόο μεξαθηαλόο ζθνπξόρξσκνο Ακεξηθαλν-Κεμηθαλόο, κέινο ηεο δεύηεξεο γεληάο εθείλσλ ησλ ζθιεξά εξγαδόκελσλ Κεμηθαλώλ εηιώησλ, πνπ έρηηζαλ ηνπο ζηδεξόδξνκνπο ηεο ρώξαο καο. «Καθάξη λα είρα κηα πξέδα ηακπάθν!» επαλέιαβε ν Κπξάνπλ, γιείθνληαο ηα μεξακέλα ηνπ ρείιηα θαη ζαξώλνληαο κε ην βιέκκα ηνπ ηελ θαθεηηά γπκλή πεδηάδα. «Κνύ θαίλεηαη όηη ζα θηύζσ κπακπάθη». Ζ αιήζεηα ήηαλ όηη ην ηακπάθν ην ήζειε γηα λα θαικάξεη ηα λεύξα ηνπ. ΋πσο θαη ν άιινη, ην κέζα ηνπ ήηαλ έλαο αρηαξκάο έληνλσλ ζπλαηζζεκάησλ. Ξέληε ρξόληα ηα είρε πεξάζεη ζε έλα ζηδεξέλην ζπίηη, πίζσ από αηζαιέληεο κπάξεο, επαλαιακβάλνληαο θάζε κέξα απηά πνπ ηνπ επέβαιαλ άληξεο κε ξόπαια θαη όπια. Κηα θαηάζηαζε απάλζξσπε θαη αζάιεπηε, ζαλ αηζάιη. Ρώξα, ήηαλ ειεύζεξνο. Γελ ηνλ παξαθνινπζνύζε θαλείο. Ξεξπαηνύζε αλέκεια ζε έλαλ θαπηό επαξρηαθό δξόκν θάησ από ηνλ απέξαλην θαη θαηαθίηξηλν απ’ ην θσο ηνπ ήιηνπ νπξαλό. Δίρε επηζηξέςεη ζηνλ θόζκν ησλ ειεύζεξσλ αληξώλ θαη ησλ ειεύζεξσλ γπλαηθώλ. Θαη απηόο, όπσο θαη νη άιινη, ζα έπξεπε λα αλάζαηλε βαζηά, λα θηινύζε ην ρώκα θαη λα γέκηδε ραξά. Αληί γη’ απηό όκσο, θαίλνληαλ αγρσκέλνη θαη ζηελαρσξεκέλνη, θαη ιίγν απνγνεηεπκέλνη. Ρη πεξίκελαλ; Γελ ήζαλ ζίγνπξνη, αιιά όπσο θη όινη νη άιινη θπιαθηζκέλνη, ρσξίο λα γλσξίδνπλ επαθξηβώο ηα πξάκαηα, είραλ θηηάμεη ζηε θαληαζία ηνπο έλαλ εθπιεθηηθό έμσ θόζκν. Ρώξα, απηόο ν θόζκνο ηνπο παξαθαηλόηαλ θπζηνινγηθόο. Ν νπξαλόο ήηαλ θη εδώ θίηξηλνο όζν έιακπε ν ήιηνο κέζα ηνπ. Ζ επίπεδε βαξεηή πεδηάδα απισλόηαλ γύξσ ηνπο αδηάθνξε ζαλ έλαο άδεηνο αρπξώλαο. Ρν επίπεδν ην έζπαδαλ κόλν ζεκσληέο από θαιακπνθηέο, ζηνηβαγκέλεο ζε ζιηβεξέο ζεηξέο, ε κηα πίζσ από ηελ άιιε κέρξη εθεί πνπ θηάλεη ην κάηη. Από θάπνπ αθνπγόηαλ ην γαύγηζκα ελόο ζθύινπ. Από κηα ζπζηάδα αγξνηόζπηησλ ζεθσλόηαλ κηα ζηήιε θαπλνύ, ελώ από καθξηά ηνπο εξρόηαλ ν ήρνο από ην ζθύξηγκα θάπνηνπ ηξαίλνπ. ΋ια ηα πιάθσλε κηα κνπληή εζπρία. Ν θόζκνο ηεο ειεπζεξίαο ηνπο θαηλόηαλ βαξεηόο. Δλώ νη θπιαθέο ήζαλ γεκάηεο από έληνλα θαη άζβεζηα ζπλαηζζήκαηα ειπίδαο θαη θόβνπ.

[36]

Ξξνζπέξαζαλ έλαλ αγξόηε κε θαλειέλην πνπθάκηζν πνπ πεξπαηνύζε αξγά πίζσ από θάηη ηεξάζηηα άινγα ζε έλα ιηβάδη κε θαιάκηα. Ρν ηζρλό ηνπ θαη ειηνθακέλν πξόζσπν ήηαλ γεκάην ηδξώηα θνθαισκέλν ζε κηα γθξηκάηζα, αγέιαζην, θαζώο πίεδε πξνο ηα θάησ ην άξνηξν, αθήλνληαο πίζσ ηνπ έλα κνλνπάηη ζην παρύ θαη ζθνύξν ρνύκα. «Γε κνηάδεη κε βαξππνηλίηε;» είπε ν Κπξάνπλ, δείρλνληάο ηνλ κε ηνλ αληίρεηξά ηνπ. «Δίλαη ίδηνο εθείλνο ν δνινθόλνο πνπ ήζαζηαλ ζην ίδην θειί, ε Οακόλ;» Ν κηθξόο Κεμηθάλνο έξημε κηα γξήγνξε, ιππεκέλε καηηά κε ηα καύξα κάηηα ηνπ ζ’ εθείλνλ ηνλ άλζξσπν ηνπ κόρζνπ, πίζσ από ην άξνηξν. «Λαη», είπε γξήγνξα θαη γύξηζε ην βιέκκα ηνπ ζην δξόκν. «Ρν ίδην θαη ην ίδην αλαζεκαηηζκέλν θαιακπόθη», γθξίληαμε ν Κπιάθη θισηζώληαο κηα άδεηα θνλζέξβα από ην δξόκν, ξίρλνληαο ζπλάκα θη έλα ραζηνύθη ζηνλ αέξα. «Θαη νη ίδηνη θαη νη ίδηνη βιάρνη, λα ην θαιιηεξγνύλ! Θαιακπόθη θαη βιάρνη. Γηαηί ξε γακώην δε θπηεύνπλ θαη θαλά θαξόην θακηά θνξά, έηζη γηα αιιαγή;» Νη άιινη δελ κπνξνύζαλ λα απαληήζνπλ ζε απηό ην ακεξηθάληθν αίληγκα. Δίραλ ζην κπαιό ηηο λέεο εκπεηξίεο πνπ ηνπο πεξίκελαλ ζε απηόλ ηνλ λέν θόζκν πνπ ηνπο είραλ ξίμεη. Ξιένλ, δπν κίιηα καθξηά από ηε θπιαθή, πξνρσξνύζαλ ζηνλ δξόκν πνπ νδεγνύζε ζηελ πόιε. Θνηηνύζαλ ηα θαθάζρεκα κεζνδπηηθά ζπίηηα πνπ μεθύηξσλαλ αλάκεζα ζηα δέληξα, ηξηγπξηζκέλα από αθξάην γξαζίδη, ηα ακάμηα, ηα πέηξηλα πεδνδξόκηα θαη ζε ιίγν ηα καγαδηά θαη ηηο βηηξίλεο ηνπο, κέρξη πνπ έθηαζαλ ζην θέληξν ηεο κηθξήο εθείλεο πνιηηείαο. Απηά έβιεπαλ. Ξάλσ θαη θάησ ζηνπο δξόκνπο πξνρσξνύζαλ άληξεο θαη γπλαίθεο, ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο ξνπηίλα. Έλαο ςηιηθαηδήο δύγηδε δάραξε, ζε κηα ζθνηεηλή γσληά ηνπ καγαδηνύ ηνπ. Ξξνζπέξαζαλ έλα κηθξό Ηηαιηθό ξαθηάδηθν. Ξξνζπέξαζαλ έλα ιεπθό ζρνιείν, κέζα από ην νπνίν αθνύγνληαλ νη θξέζθεο θσλέο ησλ παηδηώλ λα ηξαγνπδάλε. Πηε ζηξνθή θνληά ζην ζηδεξνδξνκηθό ζηαζκό ήζαλ παξαηαγκέλα ζηε ζεηξά κπόιηθα Φνξλη. Πην ζεκείν εθείλν πεξπαηνύζαλ αξγά αθόκα πεξηζζόηεξνη άληξεο θαη γπλαίθεο, από θαη πξνο ηε πιαηεΐηζα θνληά ζην ζηαζκό, ζπδεηώληαο γηα εξγαζίεο ζηα ζπίηηα ηνπο, γηα ηηο εθινγέο γηα ην λέν Πεξίθε θαη γηα ηελ ηηκή ηνπ θαιακπνθηνύ θαη ησλ γνπξνπληώλ. Απηόο ήηαλ ν θόζκνο. «Γελ βιέπσ θηιαξκνληθέο, λα παίδνπλ γηα ηελ ππνδνρή καο», ζπλέρηζε λα γθξηληάδεη ν Κπιάθη. «Ρη έρεηο λα πεηο γη’ απηό, Σηιι; Γελ είρεο αθνύζεη όηη ζα έξρνληαλ;» Ν Σηιι, ν λεαξόο ζσκαηώδεο κεζνεπηζεηηθόο κε ηα κεγάια πξάζηλα κάηηα θαηλόηαλ αλίθαλνο λα βγάιεη έζησ θαη κηα ιέμε. Φάλεθε ζαλ λα θαηζνπθηάδεη θαη θνύλεζε ην θεθάιη ηνπ. «Ρη ζπκβαίλεη, Σηιι;» ζπλέρηζε λα ηνλ πεηξάδεη ν Κπιάθη. «Γελ αμίδνπκε ην ίδην κε θείλνπο πνπ πνιέκεζαλ γηα λα γεκίζνπλ κε αζθάιεηα θαη δεκνθξαηία ηνλ θόζκν;» «Υ, ζθάζε επηηέινπο!» κνπξκνύξηζε ν Σηιι Ρδόνπλο. «Δίζαη πην ελνριεηηθόο θαη από έλαλ πνιπινγά παπαγάιν ώξεο ώξεο!»

[37]

«Δίκαη ζπλδηθαιηζηήο, γη’ απηό κηιάσ πνιύ», είπε ριεπαζηηθά ν Κπιάθη θαη ζα έιεγε θη άιια, αιιά έλησζε ην ρέξη ηνπ Δγγιέδνπ ηνπ Κπξάνπλ ζηνλ ώκν ηνπ. Πε κηα γσληά παξαθάησ ζηεθόηαλ έλαο κπάηζνο ραδεύνληαο ηξηγύξσ. Γηα θάπνην πεξίεξγν ιόγν, γλσζηό κόλν ζηνπο πξώελ θπιαθηζκέλνπο, ν απαζήο Δγγιέδνο ηαξάρηεθε. «Ξάκε λα πηνύκε θαλά θαθέ», είπε, νδεγώληαο ηνπο ζε έλα θηελό εζηηαηόξην ηνπ νπνίν ηελ πόξηα ηελ έθξπβε κηα ρνληξή ζθεληακηά. Νη ηέζζεξίο ηνπο θάζηζαλ ζε έλα πάγθν δίπια ζην ηακείν, ν νπνίνο ήηαλ γεκάηνο κε πηαηέιεο γιπθά θαη πίηεο θαη θνίηαμαλ ζηνλ θαζξέθηε απέλαληί ηνπο ηα ρισκά ηνπο πξόζσπα. «Θαθέ θαη θνπινύξηα», παξάγγεηιε ν Δγγιέδνο, ζπλνςίδνληαο ζε δπν ιέμεηο ηε δίαηηα όισλ απηώλ πνπ πεξηπιαληνύληαη ζηνπο ακεξηθάληθνπο δξόκνπο θαη ηζηκπνινγνύλ ην θαί ηνπο ζαλ ζπνπξγίηηα, όπνπ βξνπλ ιίγν. «Απγά θαη κπέηθνλ», είπε ν Σηιι. «Απγά θαη κπέηθνλ θαη γαιιηθό ηνζη θαη θαθέ», είπε ν Κπιάθη. «Απγά θαη κπέηθνλ», είπε ν Οακόλ κε ζηγαλή θσλή. Ν εζηηάηνξαο, έλαο ρνληξόο πξόζραξνο αλζσπάθνο κε κηα άζπξε πνδηά, κεηξνύζε ραξηνλνκίζκαηα πίζσ από ην ηακείν θαη ζπδεηνύζε κε έλαλ λεαξό αγξόηε γηα ηα ζπαξηά. Θιείδσζε ηελ ηακεηαθή θαη κε ζβέιηεο θηλήζεηο θαηέγξαςε ηηο παξαγγειίεο, πξνζπαζώληαο ηαπηόρξνλα λα θαηαιάβεη ηη ζόη άλζξσπνη ήζαλ απηνί νη λένη ηνπ πειάηεο, θνηηώληαο ηνπο κε ηελ άθξε ηνπ καηηνύ ηνπ. Δπαλέιαβε ηηο παξαγγειίεο ζε κηα κηθξή ζθνηεηλή ηξύπα, πνπ έβιεπε ζηελ θνπδίλα. «Πηελ απνκόλσζε θη ν ηύπνο, έηζη;», είπε ν Κπιάθη ζηνλ Δγγιέδν, δείρλνληάο ηνπ ην ηαιαηπσξεκέλν πξόζσπν ηνπ κάγεηξα, πνπ εκθαλίζηεθε κέζα από ηε ζθνηεηλή ηξύπα θαη επαλέιαβε ηηο παξαγγειίεο κε κηα θσλή πνπ ήηαλ ιεο θαη έβγαηλε από ηάθν. Νύηε ν Κπξάνπλ νύηε νη άιινη απάληεζα. Κόλν πεξίκελαλ λεπξηθνί ην θαΐ ηνπο. ΋ηαλ απηό ήξζε, ην θαηέβαζαλ ιαίκαξγα, ζαλ λα είραλ θάπνηνλ από πάλσ ηνπο λα ηνπο παξαθνινπζεί. Ν Κπιάθη όκσο δελ κπνξνύζε λα ζπγθξαηεζεί. «Σίιηεο θνξέο θαιύηεξν από ηα αλαζεκαηηζκέλα κπηδέιηα θαη ην ζάπην βξαζηό πνπ ηξώγακε θάζε κέξα ζε εθείλν ην μελνδνρείν», είπε κε ην ζηόκα γεκάην. «Αιεζηλό κπέηθνλ θη αιεζηλά απγά! Φίλα!!» Ν Κπξάνπλ θνίηαμε ην ξνιόη. Κόιηο είρε θηάζεη κεζεκέξη. «Ώξα ζπζζηηίνπ θαη γηα ηα παηδηά κέζα», είπε. «Λαη, λα θαη ε ζθπξίρηξα. Σξηζηέ κνπ! Κπνξείο λα ηελ αθνύζεηο σο εδώ!» ΋λησο, ήηαλ ε ζθπξίρηξα ηεο θπιαθήο, έλαο ήρνο ζηξηγθόο, ζαλ ην νπξιηαρηό θάπνηνπ άγξηνπ θηήλνπο πνπ έρεη βγεη γηα θπλήγη, λα αθνύγεηαη ζε όιε ηελ κηθξή πνιηηεία, πάλσ από ηα επίπεδα ρσξάθηα κε ην θαιακπόθη. Ζ θσλή ηνπ άξρνληα ηεο δσήο, ε θσλή ηνπ ζενύ ησλ θαιακπνθηώλ. Νη ηέζζεξηο πξώελ θπιαθηζκέλνη ηνλ ήμεξαλ πνιύ θαιά εθείλν ηνλ ήρν. Ρν ίδην θαη νη θάηνηθνη εθείλεο ηεο πόιεο θαη νη αγξόηεο ζηα ρσξάθηα.

[38]

«Θνηηάμηε», είπε ν Κπιάθη, δείρλνληαο από έλα παξάζπξν πίζσ ηνπο. «Κπνξείο λα δεηο ηνπο ηνίρνπο ηεο θπιαθήο από εδώ. Ξνηνο θαληαδόηαλ όηη ζα θαίλνληαλ από ηόζν καθξηά;» Νη άληξεο άθεζαλ ιίγν ην θαΐ ηνπο γηα λα θνηηάμνπλ ζθπζξσπνί εθεί πνπ ηνπο έδεηρλε ν ζύληξνθόο ηνπο, ελώ ν ρνληξόο εζηηάηνξαο έθξπβε έλα ρακόγειν πνπ έιεγε «ήκνπλ ζίγνπξνο» πίζσ από ηα κνπζηάθηα ηνπ. «Γπν ρηιηάδεο άλζξσπνη ζηελ θόιαζε», είπε ήζπρα ν Ρδόνπλο. «Θαη όινη απηνί νη βιάρνη ην κόλν πνπ μέξνπλ είλαη από θαιακπόθη θαη γνπξνύληα. Αμίδεη, Θεέ κνπ; Δηθνζηπέληε από ηα αγόξηα καο είλαη αθόκα εθεί κέζα, άιινη ελελήληα έμη βξίζθνληαη αθόκα ζην Ιίβελγνπνξζ. Θεέ κνπ, γηαηί δερόκαζηε λα ζηαπξσλόκαζηε γηα ράξε απηώλ ησλ βιάρσλ;» «Ν Ρδηκ Ληάνπλη έρεη άιια δεθαπέληε ρξόληα. Ρν ίδην θη ν Φξαλθ Βάξνηζεθ, ν Σάξξη Κπιάτ ν Οαιθ Πλέιιηλο θαη άιινη ηέζζεξηο», είπε ν Ρδόλη Κπξάνπλ ήζπρα, θνηηώληαο έληνλα κε ηα βαζηά ηνπ γαιαλά κάηηα ηνπο ηνίρνπο ηεο θπιαθήο. «Θαη ν Ρδαθ Πκσι είλαη θζηζηθόο. Θαη ν Ρδνξηδ Καιβέηλ ράλεη ηα ινγηθά ηνπ. Σηιι, ιεο λα βγνπλ πνηέ δσληαλνί από θεη κέζα;» Θαη ηόηε, έπηαζε πζηεξία ηνλ Οακόλ. Π’θώζεθε όξζηνο, πςώλνληαο ηηο γξνζηέο ηνπ θαη ηηο θνύλεζε άγξηα πξνο ην κέξνο ηεο θπιαθήο, ηξέκνληαο απ’ ηε ζπζζσξεπκέλε νξγή πέληε ρξόλσλ ζησπήο. Ρν πξόζσπό ηνπ ζθνηείληαζε από ην αίκα πνπ ηνπ αλέβεθε ζην θεθάιη θαη ηνύθεο από ην ζθνύξν ηνπ καιιί έπεζαλ ζηα κάηηα ηνπ, εκπνδίδνληάο ηνλ λα βιέπεη. Ρν ιαηίληθό ηνπ ηακπεξακέλην εμεξξάγε. «Ρέξαηα!» θώλαμε κε κηα πληγκέλε θσλή. «Ιεζηέο ησλ θησρώλ, δνινθόλνη ησλ ληάησλ! Γήκηνη, θαπηηαιηζηέο, εζλίθηα! Λνκίδεηε όηη καο ηηκσξήζαηε! Λνκίδεηε όηη πιένλ ζα ζσπαίλνπκε θαη δελ ζα θσλάδνπκε γηα ηα εγθιήκαηά ζαο! Ζιίζηνη, δελ γίλεηαη λα καο θιείζεηε ην ζηόκα! Κπνξείηε λα καο βαζαλίζεηε, λα καο ρώζεηε ζηηο θπιαθέο γηα όιε καο ηε δσή…» «Υ, Οακόλ», θώλαμε ν Κπιάθη, ζπξώρλνληάο ηνλ λα θαζίζεη θαη ζθίγγνληάο ηνπ απαιά ηνλ ώκν. «Ζξέκεζε! Ζξέκεζε! ΋ινη καο ληώζνπκε όπσο εζύ θαη ηνπο κηζνύκε ην ίδην. Κα ην Θεό, ηνπο κηζνύκε. Αιιά εξέκεζε ηώξα, θηιαξάθν, εξέκεζε!» Ρνλ βνήζεζαλ θαη νη άιινη λα εξεκήζνπλ ηνλ Κεμηθάλν κε ηα θνπξειηαζκέλα λεύξα, κέρξη πνπ απηόο θάζηζε ζηε ζέζε ηνπ θη έθξπςε ην πξόζσπό ηνπ κε ηα ρέξηα ηνπ κέρξη νη άιινη λα ηειεηώζνπλ ην θαΐ ηνπο. Ρόηε νη ηέζζεξίο ηνπο πιήξσζαλ ην ινγαξηαζκό ζηνλ δηαθξηηηθό εζηηάηνξα θαη βγήθαλ ζην δξόκν γηα λα πάλε ζηνλ ζηδεξνδξνκηθό ζηαζκό, πξνζπαζώληαο λα δείρλνπλ πάιη αλέκεινη θαη θπζηνινγηθνί. Πηελ επόκελε γσληά ζηεθόηαλ έλαο άιινο κπάηζνο, έμσ από κηα κεγάιε βηηξίλα θαη νη ηέζζεξηο ειεύζεξνη άλζξσπνη πξνζπάζεζαλ λα πεξάζνπλ από δίπια ηνπ απαξαηήξεηνη. Ξεξπάηεζαλ πεξήθαλα θαη κε ςειά ην θεθάιη, αιιά θαη πάιη ηνπο θάλεθε απίζηεπην όηη πιένλ ήζαλ ειεύζεξνη. Θα ηνπο έπαηξλε ζίγνπξα αξθεηό θαηξό κέρξη λα ζπλεζίζνπλ ηε δσή ζε απηή ηελ λέα ηνπο ηεξάζηηα θπιαθή, πνπ είλαη γλσζηή ζαλ «θόζκνο».

[39]