A dermatite do ubre

Este artigo dá a coñecer os detalles desta enfermidade no gando vacún e alerta da importancia do seu tratamento para evitar males maiores, como unha mastite clínica ou o risco de complicacións máis graves, que incluso poden poñer en risco a vida da vaca.

Luís Miguel Jiménez

Servet Talavera SL luismi-che@servettalavera.es

Apel do ubre é fina, suave e con pouca adhesión ao tecido subcutáneo, a diferenza da dos tetos, que está firmemente adherida ao tecido subcutáneo. Esta pel está adecuada para poder aumentar o seu tamaño, isto é, dilatarse a medida que a vaca empeza a prepararse para a produción, unha vez que empeza a costroxénese. Debido a este feito, as vacas que teñen un maior número de lactacións tenden a tela moito máis fina que as de primeiro parto ou que as xovencas que non pariron.

A MICROBIOTA DO UBRE E A SÚA FUNCIÓN DEFENSIVA

Existe unha microflora na pel do ubre que se coñece co nome de microbiota do ubre. Está composta por microorganismos como bacterias, virus, fungos e parasitos. Non se debe confundir coa microbiota do interior da glándula mamaria. A súa importancia radica na súa implicación na función defensiva fronte a posibles infeccións mediante, por exemplo, a produción de substancias inhibitorias de posibles microorganismos agresores. Existen bacterias como Staphylococcus spp., Corynebacterium spp., fungos como Malassezia spp. e mesmo ácaros como Demodex. A pel do ubre é moi susceptible a infeccións por diferentes axentes patóxenos; así pois, inféctase facilmente, por exemplo, por virus como poxvirus, herpesvirus ou mesmo papilomavirus, o que ocasiona certa dor e incomodidade na vaca. Por suposto, estas infeccións tamén se producen por bacterias e por fungos, que adoita ser o máis común.

DEFINICIÓN, CAUSAS PREDISPOÑENTES E PATOXENIA DA DERMATITE DO UBRE

A dermatite do ubre, dermatite fendida do ubre ou UCD (udder cleft dermatitis) ou intertrigo é unha lesión que se produce na inserción dorsal do ubre, xusto na liña media ventral, entre os dous cuartos dianteiros. Hai que considerar que a denominación de intertrigo, que en ocasións se aplica a esta dermatite, en realidade está mal aplicada, posto que esta lesión, a dife-

AS VACAS QUE TEÑEN UN MAIOR NÚMERO DE LACTACIÓNS TENDEN A TER A PEL DO UBRE MOITO MÁIS FINA QUE AS DE PRIMEIRO PARTO OU QUE AS XOVENCAS QUE NON PARIRON

renza da dermatite, se produce por fricción entre dúas superficies da pel, o que trae como consecuencia unha contaminación bacteriana.

Por norma xeral prodúcese en vacas adultas e é máis frecuente en paridas recentemente, xa que hai inflamación e edema e, como indicamos, a pel nesta situación é máis fina.

Un dos factores asociados a esta lesión é a produción de leite, máis común en rabaños que teñen unha produción por riba de 10.900 kg. Outro factor asociado crese que pode ser o uso de pediluvios, aínda que isto é unha hipótese. Adoita ser máis común en vacas multíparas, a partir da terceira lactación e ten moito que ver o ángulo de inserción do ubre na parede abdominal. Desta maneira, canto maior sexa este ángulo, menor será a probabilidade de padecer a dermatite.

A causa pola que se produce esta dermatite débese, en principio, a un incremento da presión sanguínea, o que desencadea unha maceración da pel, así como unha necrose isquémica.

DISTRIBUIDOR DE GEA ROBOTICS PARA LA PROVINCIA DE A CORUÑA

GEA DairyRobot R9500

# Dos unidades finales # Baja presión en el ordeño # Producción y sanidad garantizada

ADOITA SER MÁIS COMÚN EN VACAS MULTÍPARAS, A PARTIR DA TERCEIRA LACTACIÓN, E TEN MOITO QUE VER O ÁNGULO DE INSERCIÓN DO UBRE NA PAREDE ABDOMINAL

Existe unha dermatite, tamén ulcerativa, que se produce entre a cara medial da coxa e a cara externa do ubre, que se coñece como eccema húmido, que é máis común en xovencas e que ten como axente causal a Fusobacterium necrophorum.

A etioloxía desta lesión é moi controvertida e non está clara de todo. Por exemplo, no ano 2000, Beattie e Taylor argumentaron que a bacteria Treponema spp. podería ser un dos microorganismos responsables da dermatite e tamén axente causal da dermatite interdixital.

Pódense illar bacterias aerobias como Trueperella pyogenes, Eschericia coli e Staphylococcus aureus; tamén bacterias anaerobias, como Bacterioides pyogenes, Fusobacterium necrophorum e diferentes especies de clostridios. Tamén se pode contaminar con diversas especies de fungos, como Geotrichum spp., Candida spp e Malassezia spp.

En calquera caso, nesta lesión pódense illar gran cantidade de microorganismos, sobre todo bacterias, pero non está claro que sexan axentes causais ou contaminantes.

Dentro da etioloxía desta patoloxía crese que pode ter importancia a parasitación por Stephanofilaria stilesi, parasito da familia Filariidae, e pode ser responsable da orixe da lesión.

Cando a causa se debe a esta estefanofilaria, adoitan ser lesións que aparecen a finais da primavera e principios do verán. Estas lesións non soamente se circunscriben ao ubre, senón tamén aos tetos e esténdense á cara ventral do abdome. Neste caso esta lesión recibe o nome de “úlcera de verán”. As filarias femias enquistadas debaixo da epiderme depositan microfilarias que directamente ou por vía hemolinfática van á pel.

Unha vez que a lesión está formada, pódese transmitir dunha vaca a outra a través de insectos, especialmente moscas. A mosca involucrada na transmisión adoita ser Haematobia irritans ou mosca dos cornos. En campo identificouse este axente, aínda que non hai ningún caso reportado.

PREVALENCIA DA DERMATITE DO UBRE

Con respecto á prevalencia desta afección, realizáronse dous estudos; un deles tivo lugar en Suecia en 2014, fíxose en 6 rabaños con 1.084 vacas e a prevalencia foi do 18,5 % (Persson Waller et al.). O outro grande estudo realizouse en 2015 en Holanda, con 948 vacas de 20 explotacións e a prevalencia foi do 5,2 % (Riekerink et al.).

LESIÓNS E SIGNOS CLÍNICOS

As lesións que se producen son dende cambios leves na pel con eritema, pequenas costras, pústulas... ata outras moito máis graves, como úlceras, secreción serosanguinolenta e mesmo necrose e secrecións purulentas.

O signo clínico é un característico mal cheiro, parecido ao dunha metrite ou unha retención de placenta. A lesión pode ter ao comezo unha superficie de 2-3 cm de lonxitude e alcanzar ata 10-20 cm. Adoita haber engrosamento da pel, exudado serosanguinolento, eritema e desaparición de folículos pilosos. En raras ocasións hai baixada na produción de leite, inapetencia ou mesmo febre.

Unha dermatite pode empezar de forma incipiente cunha simple costra ata acabar cunha grande úlcera.

Imaxes: cortesía de Lisa Ekman

Como podemos ver na clasificación realizada por Lisa Ekman, existen varios graos de lesión. Esta autora clasifica a dermatite do ubre en moderada e severa, aínda que dentro do grao da dermatite severa hai varios niveis.

UN DIAGNÓSTICO CLÍNICO SIMPLE E UN MAL PROGNÓSTICO

O diagnóstico é moi simple. Basicamente, a mellor pista é o cheiro e posteriormente a visualización. O que se debe facer é realizar un raspado co fin de visualizar ao microscopio os posibles axentes causais.

O prognóstico non é bo, xa que se trata dunha úlcera tórpida cunha evolución lenta, que chega mesmo a durar tres meses ou máis. Un feito relevante é que en moitas explotacións se presentan máis dun caso á vez.

É importante considerar que o risco de que unha vaca cunha úlcera desenvolva unha mastite clínica aumenta nun factor x 3. Isto pódese deber a que a úlcera é un reservorio de microorganismos. Tamén se describiu que, nalgunha ocasión, sobre todo cando a ferida é moi profunda, pódese producir unha embolia pulmonar, o que ocasiona a morte da vaca (Hansen e Nissen, 2010).

Existen recuperacións espontáneas, isto é, sen usar ningún tipo de tratamento. Nun primeiro estudo levado a cabo en 2016 por Bouma et al. rexistráronse un 61 % de recuperacións espontáneas. Estudos ACONSÉLLASE EN TODOS OS CASOS LAVAR BEN ESTA FERIDA CON AUGA E XABÓN, ASÍ COMO APLICAR ANTISÉPTICOS COMO AUGA OSIXENADA E SOLUCIÓNS CON POVIDONA IODADA

A DERMATITE DO UBRE É UNHA PATOLOXÍA QUE ESTÁ MOI DIFUNDIDA POLAS EXPLOTACIÓNS E EXISTE CASE SEMPRE ALGUNHA VACA CON ESTA LESIÓN

máis recentes, como o realizado por Lisa Ekman et al. (2020), rexistrou un 38 % de casos que se recuperaron en 4-8 semanas, e era nas vacas con 3 ou máis partos nas que existía unha menor taxa de recuperación.

TRATAMENTO: NON HAI EFICACIA COMPLETA

Con respecto ao tratamento, non existe un tratamento eficaz ao 100 %. Cada veterinario ou gandeiro ten o seu propio. O que se aconsella en todos os casos é lavar ben esta ferida con auga e xabón, así como aplicar antisépticos como auga osixenada e solucións con povidona iodada.

Usáronse tratamentos tópicos con cobre e zinc. Neste caso, o zinc produce unha recuperación da pel estimulando o crecemento de células epiteliais e o cobre ten un efecto antimicrobiano e, á súa vez, estimula a formación de vasos sanguíneos.

Experimentouse con alginoxel encimático con encimas lactoperoxidasa e glicosa oxidasa, tratamento de feridas usado en medicina humana (Van Werven et al., 2018), que é efectivo para úlceras severas.

Outro dos tratamentos aconsellados e moi estendido é o uso de pomadas con substancias desinfectantes como povidona iodada, á que se lle engaden antibióticos e antifúnxicos, debido á gran variedade de microorganismos implicados. Tamén é aconsellable usar algún antiparasitario pola posible existencia de filarias e/ou moscas.

CONCLUSIÓNS

Como conclusión pódese dicir que a dermatite do ubre é unha patoloxía que está moi difundida polas explotacións e existe case sempre algunha vaca con esta lesión. Poderiamos afirmar que a prevalencia en España sería moi similar ao estudo realizado en Holanda, preto do 5 %. É unha lesión cuxa etioloxía é moi controvertida e existe gran variedade de xermes implicados, dos cales moitos, sen lugar a dúbida, actúan como contaminantes.

Esta dermatite débese tratar canto antes, debido a que aumenta o risco de que se desenvolva unha mastite clínica e, por suposto, por un problema de benestar, así como polo risco da complicación máis grave, que é unha embolia pulmonar que acaba coa vida da vaca. Este tratamento axuda a que o proceso de cicatrización se acelere.

AgroBank

Asesoramento e servizo para o sector agrario

Boehringer Ingelheim GENERALIDADES Siembra y crecimiento selectivo Siembra y crecimiento selectivo Siembra y crecimiento selectivo En vídeo presenta unha guía para o Tratamiento selectivo de los casos de mastitis clínica de los agentes causales en la propia granjade los agentes causales en la propia granjade los agentes causales en la propia granja 14 PUNTOS CLAVE cultivo bacteriolóxico en granxa Medida para reducir el uso de antibióticos en animales de producción ¿Cuál es el objetivo del cultivo en granja?¿Cuál es el objetivo del cultivo en granja?¿Cuál es el objetivo del cultivo en granja?Buena herramienta para la diferenciación de mastitis Gram+ de las que No implementar ningún sistema de prueba rápida en rebaños con Firmes no seu compromiso de xerar valor cos seus produtos, así como de facer da formación continuada un dos seus piares, a compañía puxo a disposición dos profesionais do coidado da saúde do ubre e da calidade de leite unha guía práctica para unha posta en marcha eficaz do cultivo en granxa elaborada polos expertos El principal objetivo del cultivo en granja es el de determinar qué grupo bacteriano es el causante de la infección intramamaria , para así poder tomar una decisión fundamentada sobre qué antibiótico debe utilizarse, o incluso si puede evitarse el uso de un antibiótico. ¿Puede evitarse el uso de antibióticos? Si se debe tratar, ¿qué antibiótico es el más adecuado? El principal objetivo del cultivo en granja es el de determinar qué grupo bacteriano es el causante de la infección intramamaria , para así poder tomar una decisión fundamentada sobre qué antibiótico debe utilizarse, o incluso si puede evitarse el uso de un antibiótico. ¿Puede evitarse el uso de antibióticos? Si se debe tratar, ¿qué antibiótico es el más adecuado? El principal objetivo del cultivo en granja es el de determinar qué grupo bacteriano es el causante de la infección intramamaria , para así poder tomar una decisión fundamentada sobre qué antibiótico debe utilizarse, o incluso si puede evitarse el uso de un antibiótico. ¿Puede evitarse el uso de antibióticos? Si se debe tratar, ¿qué antibiótico es el más adecuado? no lo son, pero no reemplaza al laboratorio de diagnóstico habitual. Mycoplasma spp., Prototheca spp. o Trueperella pyogenes . La bacteria predominanteCultivo en granja ¿Qué buscamos? Constituye una herramienta rápida para la diferenciación del grupo de patógenos (12-24 h) Permite tomar decisiones

en calidade do leite Anna Jubert e Oriol Franquesa.

CULTIVO EN GRANXA ¿A quién va dirigido? ¿Quién puede realizarlo? ¿Qué ventajas tiene el cultivo en granja?¿A quién va dirigido? ¿Quién puede realizarlo? ¿Qué ventajas tiene el cultivo en granja?¿A quién va dirigido? ¿Quién puede realizarlo? ¿Qué ventajas tiene el cultivo en granja? Que vantaxes ten o cultivo en granxa? ¿En qué explotaciones puede implantarse?¿En qué explotaciones puede implantarse?¿En qué explotaciones puede implantarse? O cultivo en granxa é a sementeira que antibiótico debe aplicarse para o de leite e o crecemento selectivo dos axentes causantes dunha infección con el entrenamiento adecuado.con el entrenamiento adecuado.con el entrenamiento adecuado. tratamento das mastites clínicas bovinas, ou mesmo se pode evitarse o uso Acelera a toma de decisións 1 1 1 intramamaria, utilizando os medios responsable.responsable.responsable.dun antibiótico. El cultivo en granja de las muestras de leche puede realizarse en cualquier explotación que: Disponga de un veterinario responsable Disponga de personal entrenado Disponga de un lugar adecuado, que cumpla con los requisitos 2 El cultivo en granja de las muestras de leche puede realizarse en cualquier explotación que: Disponga de un veterinario responsable Disponga de personal entrenado Disponga de un lugar adecuado, que cumpla con los requisitos 2 El cultivo en granja de las muestras de leche puede realizarse en cualquier explotación que: Disponga de un veterinario responsable Disponga de personal entrenado Disponga de un lugar adecuado, que cumpla con los requisitos O seu procedemento está protocolizado e é sinxelo de realizar, polo que pode ser levado a cabo por calquera persoa co adestramento adecuado. La toma de muestras y envío al laboratorio Una muestra de leche aséptica Todo el sistema de cultivo en granja está basado en la recogida de una muestra de leche de la mastitis clínica de manera aséptica. Sin esta Formación del personal 3 El personal de ordeño debe estar formado para realizar una correcta recogida de muestras de leche de las mastitis clínicas. Ellos son MUESTRAS Y LABORATORIO La toma de muestras y envío al laboratorio Una muestra de leche aséptica Todo el sistema de cultivo en granja está basado en la recogida de una muestra de leche de la mastitis clínica de manera aséptica. Sin esta Formación del personal 3 El personal de ordeño debe estar formado para realizar una correcta recogida de muestras de leche de las mastitis clínicas. Ellos son MUESTRAS Y LABORATORIO necesarios e indispensables, fóra do laboratorio de análise. O seu obxectivo é o de determinar que grupo bacteriano é o causante da infección intramamaria, para así poder tomar unha decisión fundamentada sobre Favorece o uso racional de antibióticos Mellora os resultados sanitarios 2 3 1616 ¿Qué aporta el cultivo en granja respecto al cultivo en laboratorio? base, no podremos garantizar unos correctos resultados de los cultivos ni una correcta toma de decisiones a partir de estos resultados. la pieza clave de todo el proceso. El método es sencillo pero debemos asegurarnos de que todo el mundo comprende la importancia de esta base, no podremos garantizar unos correctos resultados de los cultivos ni una correcta toma de decisiones a partir de estos resultados. la pieza clave de todo el proceso. El método es sencillo pero debemos asegurarnos de que todo el mundo comprende la importancia de esta e económicos Que ofrece o cultivo en granxa respecto ao cultivo en laboratorio? recogida de muestras. Cuando detectamos que más del 5% de las muestras aparecen conrecogida de muestras. Cuando detectamos que más del 5% de las muestras aparecen con11 11 taminadas al cultivo, debemos reforzar la formación del protocolo de taminadas al cultivo, debemos reforzar la formación del protocolo de toma de muestras incidiendo en los puntos clave. toma de muestras incidiendo en los puntos clave. Cultivo en granxa GENERALIDADESGENERALIDADESGENERALIDADES Obxectivo: Determinar o tratamento de elección en cada caso Instauración dun tratamento temperá Elección responsable do antibiótico para cada tratamento Protección da saúde do ubre e benestar animal Todo el material necesario para la toma de muestras (guantes, toallitas con desinfectante, tubos estériles, etc.) debe guardarse en lugar cerrado de manera que siempre esté limpio y en buenas condiciones Todo el material necesario para la toma de muestras (guantes, toallitas con desinfectante, tubos estériles, etc.) debe guardarse en lugar cerrado de manera que siempre esté limpio y en buenas condiciones de uso.de uso. Obxectivo: Establecer o diagnóstico certeiro Establecer o mapa epidemiolóxico da explotación Deseño do plan de calidade de leite

MOSTRAS E LABORATORIO

O persoal de muxido debe estar formado para realizar unha correcta recollida de mostras de leite das mastites clínicas. Eles son a peza clave de todo o proceso. O método é sinxelo, pero debemos asegurarnos de que todo o mundo comprende a importancia desta recollida de mostras. Necesítase dispoñer dun refrixerador ou dun frigorífico con conxelador para poder gardar os kits e as mostras.

Cultivo en laboratorio

+5 +5 %%

! Elección responsable do tratamento xeral de antibioteMás de 5% de muestras contaminadas Más de 5% de muestras contaminadas! rapia para o deseño do plan de calidade do leite

O cultivo en granxa non pretende substituír o laboratorio de análise. Ambos posúen obxectivos complementarios Reforzar formación Reforzar formación en protocolo de recogida de muestras en protocolo de recogida de muestras

Elección responsable, consistente e con criterio

GENERALIDADES Puntos clave en la toma de muestrasPuntos clave en la toma de muestras Puntos clave na toma de mostras

11Empregar luvas limpas. 55Descartar os primeiros chorros de leite. Inclinar o tubo 45° e encher ata a metade. Non tocar o interior do tapón. Identificar a mostra e deixala en refrixeración.

22Realizar preddiping e secar cun papel individual. 66 33Desinfectar a punta do teto. 77 4 8 4 8 Preparar o tubo de mostra.

15

LABORATORIO INTERPROFESIONAL LEITEIRO DE CATALUÑA

“O diagnóstico en granxa axuda a saber que bacteria predominante é a causante da mastite e a realizar o tratamento temperá dos casos clínicos”

MEDIO 1 (tapón blanco) CRECIMIENTO BACTERIANO

BLANCO (+)

BLANCO (+) MEDIO 2 (tapón amarillo) RESULTADO GRAM POSITIVO“O sistema de cultivo en granxa permítenos discrimi- E. coli, Klebsiella spp., otros coliformes (Citrobacter, Enterobacter ) ROSA (-) GRAM -/Coliformes Infección mixta de GramINTERPRETACIÓN Y ACTUACIÓNnar se o axente é un gram + ou

gram -”

BLANCO (+) GRAM +

S. aureus, SCN*, S. uberis, S. agalactiae, S. dysgalactiae, Enterococci, Lactococcus28 Infección mixta de Gram+

Protocolo de actuaciónPROTOCOLOS DE CULTIVO

ROSA (-)

Patógenos de crecimiento tardío: Prototheca, Corynebacterium,

Clasificación de las mastitis Limpar e desinfectar a superficie de traballo. ROSA (-) SIN CRECIMIENTO Pseudomonas, Levaduras, Mycoplasma No hay bacterias Incubación (en placas ou en tubos) na incubadora preaxustada a 37 °C. * Actualmente denominados NAS (Non Aureus Staphylococcus ).Las mastitis suelen clasificarse en función de su gravedad en leves, moLavar as mans e logo poñer as luvas Almacenamento da mostra no conxelador e envío deradas o gdesbotables. raves (o agudas). ao laboratorio.

Leve: alteración de la leche (pocos grumos), sin inflamación, poca re-Identificar os tubos ou as placas. Almacenamento das placas dos kits non utilizados ducción de la producción de leche y sin alteración del estado general del animal. Preparar a mostra. Procedemento de sementeira en placas selectivas ou coas tapas pechadas e boca abaixo. Limpeza e desinfección da área de traballo con alcol

Evaluación del cultivo en granja y del protocolo de toma de muestras Moderada: mayor alteración del aspecto de la leche (muchos grumos), inflamación del cuarto afectado, mayor reducción de la producción de ben en tubos con medio de cultivo selectivo. de 70° ou lixivia diluída. El veterinario junto con el ganadero evaluarán los test de diagnóstico y los protocolos de actuación.leche y sin alteración del estado general del animal . Grave o aguda: aspecto de la leche muy alterado (grumos, consistencia acuosa, etc), gran inflamación y dolor en el cuarto afectado, caída brusca de la producción de leche. Las mastitis leves y moderadas serán candidatas a cultivo en granja INTERPRETACIÓN E ACTUACIÓN Considérase unha boa técnica de mostraxe se hai menos do 5 % de mostras contaminadas. y podremos retrasar hasta 24 horas su tratamiento. Mastitis gA maioría dos kits (placas ou tubos) son útiles raves o agudas deberán entrar en tratamiento antibiótico inmediatamente.para a diferenciación de categorías amplas (gram+ Se máis do 30-40 % das mostras son sen crecee gram-), pero son menos fiables no que respecta mento é recomendable mandar estas mostras ao ao xénero e á especie. laboratorio de referencia. As placas de cultivo normalmente son biplacas No caso de repetición da mastite é necesario enviar (dous medios de cultivo) ou triplacas (tres me- mostras ao laboratorio de referencia para identificadios de cultivo). Pola súa parte, o sistema de tu- ción e antibiograma. bos consta de dúas cánulas, cada unha cun agar É aconsellable establecer unha frecuencia de envío distinto. de mostras ao laboratorio de referencia para a súa

confirmación (por exemplo, 2 veces ao ano).

Árbol de decisiones

Toma de mostras de leite Identificación da mastite clínica

Avaliar gravidade Inicio tratamento con AINE

INTERPRETACIÓN Y ACT

Leve Moderada

Inicio do cultivo en granxa

Mostra contaminada Gram positivos Gram negativos Sen crecemento

Repetir toma de mostra

Tratamento con antibióticos + AINE Tratamento con AINE Grave

Tratamento antibiótico Tratamento con AINE Fluídos i.v.

29