IN GESPREK MET DE SLOTCOÖRDINATOR

“MET DE VINGER WIJZEN MAG, MAAR OP EEN GEPAST MOMENT”

DOOR:

ARJEN LUTGENDORFF

Van luchtvaartmaatschappijen, touroperators, media en ministers; iedereen had het over ‘de slotcoördinator’ toen bekend werd dat luchtvaartmaatschappijen, die vanaf Schiphol vliegen, stoelen moesten schrappen in juli en augustus. Travelpro spreekt met Hugo Thomassen, Managing Director Airport Coordination Netherlands (ACNL).

Er wordt altijd gesproken over ‘de

slotcoördinator’, maar ‘wie’ is de slotcoördinator eigenlijk?

“De slotcoördinatie is een rol en die is toegekend aan Airport Coördination Netherlands (ACNL). Er werken hier acht mensen waarvan er vier zich feitelijk bezighouden met het coördineren van de slots en vier die zich bezighouden met beleid, bestuurlijke en juridische zaken.”

Werkten er voorheen meer mensen? Is jullie team nu groot genoeg?

“Nee, acht medewerkers is het aantal dat we nodig hebben om ons werk goed te kunnen doen en ons team is gelukkig heel stabiel.”

Waar was u hiervoor werkzaam?

“Bij het spoor, waaronder tien jaar in dezelfde rol als die ik bij ACNL heb. Ik was verantwoordelijk voor de capaciteitsverdeling op het Nederlandse spoor.”

Hoe ziet u het spoor als alternatief voor korte afstandsvluchten?

“Er zijn routes waarvan ik denk dat er mogelijkheden zijn. Ik weet uit ervaring dat de Eurostar naar Londen een fantastisch product is. Naar het centrum van Londen ga ik ook veel liever met de trein. In de trein kan je heel goed werken en je hebt weinig wachttijd. Verder hangt het heel erg van je eindbestemming af om te bepalen of het spoor relevant is. Er is voor de trein op een aantal bestemmingen zeker winst is te behalen. Er zouden meerdere luchthavens aangesloten moeten worden op het railsysteem, want vooral dan kan de trein een alternatief zijn voor al het feederverkeer van Schiphol.”

Wat zou het spoor kunnen leren van de luchtvaart?

“Een systeem van historische rechten, zoals we dat in de luchtvaart kennen, is wat mij betreft ook goed toe te passen op internationaal treinverkeer. Als je als treinbedrijf een route netjes uitvoert, dan moet je het recht op die route krijgen. Eurostar zou dat bijvoorbeeld kunnen verdienen voor haar traject naar Londen, zowel in Nederland als in België, Frankrijk en Engeland. Daarmee versterk je het internationale treinproduct. Dat kan het spoor echt wel leren van de luchtvaart.”

En andersom, wat zou de luchtvaart van het spoor kunnen leren?

“Dan gaat het om operational excellence. Het Nederlandse spoor is het drukst bereden spoor van Europa en heeft de hoogste punctualiteit. Let wel: de hoge punctualiteit is een noodzakelijke voorwaarde voor een hoge benutting. Daar kan de luchtvaart van leren. En dus ook op tijd terugschakelen. Ik vind het bijvoorbeeld knap hoe NS operationeel excellent blijft met het personeelsprobleem door op tijd keuzes te maken. Zo zijn tienminutendienstregelingen bijvoorbeeld tijdig gewijzigd naar een halfuurdienstregeling en het blijft een mooi voorspelbaar product voor de reizigers.”

Wat was uw opdracht toen u in 2020, vlak voor de coronacrisis, bij de ACNL aan de slag ging?

“Er speelden een aantal zaken. Organisatorisch speelde de omvorming van een privaatrechtelijk naar een publieksrechtelijk zelfstandig bestuursorgaan. Daar is destijds een omvormingswet voor gemaakt en we zijn nu dan ook een volledig publieksrechtelijk zelfstandig bestuursorgaan.”

Wat betekent dat?

“Voorheen waren we een stichting en die had een Raad van Toezicht waarin de homebased carriers en de airports (Schiphol, Eindhoven en Rotterdam) zaten en nu zijn we een Tariefgefinancierd Zelfstandig Bestuursorgaan (ZBO). Bij de

toenemende schaarste op Schiphol is bedacht dat het goed zou zijn om alles volledig onafhankelijk te organiseren. De financiering is ook veranderd, die kwam destijds vanuit de airports en homebased carriers en die is nu op basis van een slot feesystematiek. Voor één slot betaalt de luchthaven de helft en de airline de andere helft.”

Wat is een slot precies?

“Een slot is de toestemming om op een bepaald moment gebruik te maken van de luchthaveninfrastructuur waarbij je op een bepaalde tijd mag landen of opstijgen. We meten die tijd aan de gate, ook wel bloktijd genoemd. Dat gaat op de vijf minuten nauwkeurig.”

Hoe wordt het aantal slots bepaald?

“De luchthaven stelt vast hoeveel capaciteit er is. Dat doet ze op grond van technisch operationele factoren en op basis van milieufactoren. De overheid bepaalt de milieurestrictie. Wanneer de luchthaven aan ons heeft doorgegeven wat de capaciteit is, dan bepalen wij wie welke slots krijgt op grond van een aantal voorrangsregels.”

Wat betaalt een luchtvaartmaatschappij voor één slot?

“€2, en de luchthaven betaalt ook €2.”

Het staat niet op de agenda om de slottarieven te verhogen?

“Nee. Wij maken een begroting waarmee we denken onze taken goed te kunnen uitvoeren. Op basis van het aantal vliegbewegingen wordt er een tarief bepaald.”

Jullie hoeven en willen geen winst maken?

“Nee. Wij voeren een wettelijke taak uit en mogen geen winst maken. Wij worden geacht onze taak goed uit te voeren op een efficiënte manier.”

Jullie kantoor zit in The Base, waar ook tal van luchtvaartmaatschappijen zitten. Proberen ze tijdens de lunch een wit voetje bij u te halen?

“Zo werkt het niet. De rol van slotcoördinator bestaat al lange tijd en de kracht is dat we neutraal en onafhankelijk zijn. Daar heeft iedereen het meeste baat bij. Situaties, zoals jij schetst, heb ik nog niet ervaren.”

Wanneer kreeg u voor het eerst het idee dat het aantal vliegbewegingen op Schiphol moest krimpen?

“In april-mei 2020 kwam er een verzoek bij een rechter om te handhaven op de natuurvergunning. Toen zagen we al een beetje aankomen dat het misschien wel tot een krimp van het aantal vliegbewegingen zou kunnen leiden. We hebben toen gekeken hoe we daarmee om kunnen gaan. De hele regelgeving is ingesteld op groei, maar er zijn geen regels die ons vertellen hoe we moeten omgaan met krimp. Het aantal slots dat de luchthaven ter beschikking heeft gesteld aan ACNL wordt mogelijk lager dan het aantal slots met historische rechten. Dat is een situatie die niet is beschreven in de hele slotregelgeving. Elders in de wereld is er ook geen ervaring, want Nederland is het eerste land waar dit zo gebeurt. Dat betekent ook dat er intensief wordt gekeken naar ons door andere landen, hoe dat hier gaat verlopen.”

Werd de drukte die we nu zien op Schiphol al tijdens de coronacrisis besproken? Had ACNL en/of Schiphol het kunnen zien aankomen?

“Ik denk dat de mate waarin het gebeurt veel partijen heeft verrast. Wij hebben er over gesproken met Europese collega’s in maart van dit jaar. Ook in Frankfurt kwam er een regulering op de capaciteit, dat was medio maart. Eind april bleek dat het ook hier heftig ging uitpakken en Schiphol heeft naar aanleiding daarvan ook een capaciteitsverlaging aan ons doorgegeven. Wij hebben aan alle airlines doorgegeven welke bijdrage ze daarin moeten leveren.”

Wat vindt u van airlines die in de media roepen: ‘Wij gaan geen vluchten schrappen’?

“Inmiddels heeft 100% z’n verantwoordelijkheid genomen.”

Belde u diegene die zijn verantwoordelijkheid niet leken te nemen op?

“Wij hebben direct contact met de airlines. Als we zien dat een airline nog niet aan ons verzoek heeft voldaan, dan nemen we dus contact met ze op. Dat doen we niet op basis van berichten in de media. We hebben altijd benadrukt dat de komende zomer een gezamenlijke verantwoordelijkheid is. Het is ongelooflijk vervelend wanneer je vlucht niet doorgaat of wanneer je je vlucht mist. We moeten een product aanbieden dat we kunnen waarmaken en dat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Als neutrale partij hanteren we de regels en bieden een hoge mate van transparantie, want alle airlines kunnen van elkaar zien wat zij moeten bijdragen in het schrappen van stoelen.”

Krijgen airlines een boete als ze zich niet houden aan de door jullie opgelegde maatregel?

“Dat is een ‘als dan’-vraag die niet aan de orde is. Ik wil mijn complimenten geven aan de verantwoordelijkheid die de sector heeft genomen. Het blijft natuurlijk heel spannend hoe de zomer eruit gaat zien en van 7 tot en met 31 juli moesten er ongeveer 750.000 vertrekkende stoelen uit en we hadden er op 7 juli nog 50.000 te gaan. Van de opgave die er lag, is dus meer dan 90% bijtijds gerealiseerd. Dat is écht heel knap.”

Nederland is het eerste land waar dit zo gebeurt ‘‘

Toen het bericht kwam dat het aantal vliegbewegingen moest worden afgeschaald, waren er airlines die zeiden dat ze al maanden geleden hun schema hadden ingediend. Zij vonden dat Schiphol zich er veel beter op had kunnen voorbereiden. Wanneer leveren ze hun schema in en vindt u het een terechte opmerking dat Schiphol zich beter had kunnen voorbereiden?

“Het is een correcte opmerking van airlines, maar meer een opmerking die je moet meenemen tijdens de evaluatie om te zorgen dat het niet opnieuw gebeurt. Op het moment dat de problemen groot worden kan je wel zeggen: ‘Schiphol had het allemaal kunnen zien aankomen’, maar dat telt op dat moment niet. Je moet vooruitkijken wat er de komende weken en maanden aan de hand is en dan is het van belang om te handelen. Eind september moet Schiphol de capaciteit voor de zomer van 2023 aan ons bekendmaken en dan is het van belang om te kijken of die capaciteit echt kan worden ingevuld. Ook de airlines hebben contracten met afhandelaren waar ze met personeelstekorten te maken hebben. Het is een verantwoordelijkheid op sectorniveau. Airines én airport moeten kijken of alles daadwerkelijk is uit te voeren. Dat is vooral een belangrijk moment om alle leerervaringen mee te nemen.”

Is het realistisch om terug te gaan naar 440.000 vliegbewegingen?

“Er is altijd meer vraag dan aanbod. Wanneer er meer capaciteit beschikbaar zou komen op Schiphol, dan verwacht ik die zo te kunnen invullen. Het is uiteindelijk een vraagstuk dat afhangt van alle belangen die er rond Schiphol spelen.”

Vindt u het slotsysteem wel eerlijk?

“We passen de regels toe.”

Er zijn ook luchtvaartmaatschappijen die pleiten voor wijzigingen. Bijvoorbeeld de nacht op slot en de dag langer, maar ik hoor dat KLM en Transavia dat nooit zouden willen omdat zij hun historische nachtslots niet willen opgeven.

“Het is van belang om het systeem uit elkaar te trekken. De luchthaven maakt bij de beschikbare capaciteit keuzes op technisch vlak (baancapaciteit) waar bijvoorbeeld de luchtverkeersleiding ook haar inbreng heeft op operationeel vlak (denk aan capaciteit terminals, aantal gates) en op milieutechnisch gebied. Het kan zijn dat vanwege milieuoverwegingen er in de nacht minder beschikbaarheid is, bijvoorbeeld in verband met geluidsoverlast. Dat komt uiteindelijk in een democratisch proces in de Tweede Kamer tot stand. Alle afwegingen, alle belangen die maatschappijen hebben, zijn daarin gewogen. Het is van belang dat dat een democratisch proces goed zijn werk doet, wel of geen wijzigingen zijn dan een gegeven.”

Deze zomer is op geen enkele manier maatgevend ‘‘

Hoeveel nachtvluchten zijn er op dit moment en worden ze allemaal gebruikt?

“Er mogen op dit moment 32.000 nachtvluchten per jaar plaatsvinden en dat mag de hele nacht door. Het laatste jaar voor Covid werden er iets meer dan 30.000 gebruikt. Het gebeurt dat een luchtvaartmaatschappij een nachtslot heeft, maar overdag aankomt. Andersom gebeurt dat ook, maar veel minder. Per saldo levert het 30.000 nachtbewegingen op.”

En dat aantal moet naar 25.000?

“Ja, op de lange termijn. In de kabinetsbrief waarin ook de 440.000 vliegbewegingen zijn aangekondigd, staat ook het voornemen een tussenstap te nemen naar 29.000 nachtvluchten.”

Wanneer kreeg u voor het eerst van Schiphol te horen dat ze problemen hadden met personeelsbezetting en problemen voorzagen voor het voorjaar en de zomer?

“In de meivakantie zijn we er voor het eerst bij betrokken.”

Vroeg u zich toen niet af of ze dat niet eerder hadden kunnen zien aankomen?

“Ja, maar ik vind dat zoals gezegd geen vraag die je op dat moment moet stellen. Ik heb die opmerking veel voorbij zien komen en het is een hele belangrijke vraag, maar de timing van de vraag klopt niet. Er is iets aan de hand en dan is het de eerste focus om dat op te lossen. De sector heeft eerst een verantwoordelijkheid voor reizigers die in rijen belanden of zelfs vluchten niet halen. Dan kan je wel gaan navelstaren en roepen wie wat had moeten doen, maar laten we eerst met z’n allen onze schouders eronder zetten. Gelukkig is dat nu gebeurd. Uiteindelijk zijn 85 airlines getroffen, die allen hun verantwoordelijkheid hebben genomen.”

Er circuleren allerlei getallen in de reissector met het aantal stoelen dat eruit zou moeten. Het door Schiphol gecommuniceerde aantal zou niet kloppen.

“De optelsom van alles correspondeerde ongeveer met de 13.500 lokaal opstappende passagiers die Schiphol aangaf tijdens de persconferentie op de bewuste donderdag. Voor augustus is er ook meer duidelijkheid verschaft en daarvoor hebben wij weer een opgave verschaft aan de airlines. De opgave is minder groot dan voor juli.”

Wat vindt u ervan dat er heel veel met de vinger naar Dick Benschop (CEO Schiphol, red.) wordt gewezen?

“Dat mag best, maar doe dat dan op een gepast moment. Ik heb gezien dat iedereen z’n verantwoordelijkheid heeft gepakt. Er komt natuurlijk nog een proces waarin alles wordt geëvalueerd en waarbij we vooruitkijken naar de zomer van 2023. Het hoort erbij wanneer er in de evaluatie een bepaalde scherpte wordt opgezocht. Ik heb er verder zelf geen opvatting over.”

Er wordt wel gezegd dat Schiphol de ‘Champions League voor luchthavenchaos’ wint. Bent u het daarmee eens?

“Op heel veel andere luchthavens zijn er ook zeer ernstige operationele problemen. Deze zomer is op geen enkele manier maatgevend voor hoe goed je het doet op het gebied van punctualiteit. De eerste zorg is om de reizigers door het hele proces heen te krijgen en in te laten stappen in de vliegtuigen. Die zorg is er op veel meer luchthavens in Europa en elders in de wereld. Wanneer ik naar de periode voor de coronacrisis kijk, dan vind ik dat er ruimte is voor verbeteringen op Schiphol als het gaat om op tijd vliegen. Zeker als je naar full capacity gaat, is dat van een nog groter belang. Anders is het sneeuwbaleffect veel groter. Het Nederlandse spoor heeft zich ontzettend knap weten te verbeteren in de afgelopen twee decennia. De veerkracht het uithoudingsvermogen in die sector was ongelooflijk groot en die zie ik ook in de luchtvaart. Ik heb er vertrouwen in dat het Schiphol, de luchtvaart en reissector gaat lukken hier bovenop te komen. Dat is mijn professionele mening.”

Er wordt van alles over Schiphol geschreven, dat er een groter (vooropgezet) plan zit achter de huidige zomerdrukte en het terugbrengen van het aantal vliegbewegingen. Wat vindt u daarvan?

“Ja, daar kan ik niks mee. Ik kijk uiteindelijk naar hoe het kabinet handelt.”

Overlegt u vaak met de politiek over wat er op Schiphol moet gebeuren?

“Ik vind het niet gepast om als uitvoeringsorganisatie in direct contact met de politiek te handelen. Dat hoort gewoon niet. Uiteindelijk zijn er regels die tot stand komen in Europa. Het zijn verordeningen die door de Europese Commissie, de Europese Raad en het Europees Parlement en ook door de nationale parlementen moeten worden besproken. Laten we vooral dat soort politieke organen hun werk laten doen. Het is onze rol om de wet uit te voeren.”

U zegt ‘het is mijn rol om dat uit te voeren’, maar wilt u soms niet uw persoonlijke mening inbrengen?

“Totaal niet. Wat ik vind is totaal niet van belang voor het uitoefenen van mijn rol.”

Daar worstelt u nooit mee?

“Nee. Ik heb dit werk ook tien jaar lang bij ProRail gedaan. Daar was het ook niet van belang wat ik er persoonlijk van vond.”

U zit wel diep in de materie, dus ik kan het mij zo voorstellen dat u daar dan ook uit professioneel oogpunt uw mening en tips over op tafel wilt leggen.

“In mijn rol, waarin ik word geacht om neutraal te opereren, plaats ik mijn persoonlijke mening écht ver van alles.”

Verwacht u dat Lelystad Airport nog opengaat?

“Wij zijn erop voorbereid om de slotcoördinatie voor Lelystad te doen. We zien vanzelf of de luchthaven wel of niet opengaat voor commercieel verkeer en of het slot gecoördineerd wordt.”

Waarom ging u als managing director van ACNL naar de Slot Conference in Seattle, terwijl Schiphol en de reissector in brand staan? Kunt u zich voorstellen dat er vanuit de sector verbaasde reacties waren?

“Dat kan ik mij goed voorstellen. Tijdens de Slot Conference vond de wereldwijde afstemming plaats van de winterdienstregeling van alle luchtvaartmaatschappijen die op slotgecoördineerde luchthavens vliegen. Daartoe zijn alle slotcoördinatoren, nagenoeg alle airlines en alle slotgecoördineerde luchthavens bijeen. Dit is een

vast moment in de hele planning en vindt afwisselend plaats in Azië/Pacific, America’s en Europa. ACNL heeft zowel een ploeg in Nederland als in Seattle aan het werk. In Seattle krijgen we ook vragen van vele airlines over de zomerdrukte op Schiphol en het invullen van hun opgave. In totaal zijn 80 airlines geraakt door de capaciteitsreductie op Schiphol. Niet aanwezig zijn in Seattle zou juist niet dienstverlenend aan een groot deel van de airlines zijn geweest (wiens slotexperts daar waren) en kunnen hebben geleid tot latere beslissingen door airlines en daardoor latere informatie aan de klanten van de airlines of hun vluchten door konden gaan.”

Wat is er allemaal besproken in Seattle?

“De wereldwijde winterdienstregeling is er afgestemd. Het vliegverkeer is, op Azië na, natuurlijk behoorlijk op gang gekomen en ik denk dat de komende winter niet veel meer gaat schelen met de winters van voor Covid. Wat belangrijk is, is dat de Europese Commissie heeft aangekondigd dat de overmachtbepaling voor de use-it-or-lose-it-regel wordt verlengd als het gaat om Covid. Als de vluchten uiteindelijk niet uitgevoerd kunnen worden in verband met door de overheid opgelegde maatregelen, dan kan er overmacht worden toegekend. Dat is heel belangrijk, want dat geeft flexibiliteit aan de airlines om hun producten goed te kunnen maken.”

Gaan we nog meemaken dat het aantal vliegbewegingen voor de winter wordt teruggebracht?

“Nee. De gedeclareerde capaciteit wordt in de aanvragen altijd behoorlijk overvraagd. Meestal is er sprake van 15% tot 20% meer vraag dan dat er beschikbaar is. Ik schat in dat dat voor de komende winter ook gaat gebeuren. Meestal zien we in de aanloop naar de winter rationalisatie plaatsvinden. Airlines die niet krijgen waar zij op hoopten, trekken hun aanvraag op de wachtlijst meestal in. Meestal zo’n vijf tot zes weken na de start van het seizoen, rond half december, dan zal het duidelijk zijn hoe de winter gaat lopen.”

Schiphol wil een belangrijke hub blijven. Verwacht u dat dat kan met minder vliegbewegingen?

“Daar is heel veel onderzoek naar gedaan. Ook bij de kamerbrief over Schiphol zat een onderzoek. Ik denk dat het heel goed is uitgezocht. De conclusies die het kabinet eraan verbindt, kan ik volgen.”

Denkt u dat Schiphol zo’n grote hub blijft?

“Daarvoor zou je in de toekomst moeten kunnen kijken. Het hangt ook af van de ontwikkeling van de marktvraag. Nogmaals, ik vind dat er goed onderzoek is gedaan. Het kan goed uitpakken, maar het kan op een aantal punten ook vervelend uitpakken. Ik denk dat die 440.000 vliegbewegingen belangrijk zijn, maar ook de kwaliteit die je als luchthaven biedt en

Vliegt u zelf graag?

“Nee, nee, ik ben een hele rationele mobiliteitsgebruiker. Als ik ergens heen ga, dan kijk ik wat een goede optie is en ben ik bereid alle opties te gebruiken.”

Nog favoriete bestemmingen?

“Nee, niet echt. Ik heb bijvoorbeeld in coronatijd zoals zovelen ontdekt hoe mooi Nederland is. Ik ging vorig jaar bijvoorbeeld met de trein naar Nieuweschans en ben langs de grens van Nederland met Duitsland gefietst. Dat was prachtig. Er komen vast ook weer jaren dat ik verder weg ga.”

hoe andere luchthavens zich ontwikkelen. Schiphol is een van de eerste luchthavens die te maken krijgt met deze milieueisen, maar in Engeland begint het stikstofdossier ook een item te worden.”

Is het misschien beter dat Schiphol/Nederland er als eerste mee te maken krijgt…?

“Dat weet ik niet, maar de positie van Schiphol als hub wordt ook bepaald door de concurrentiekracht van Schiphol ten opzichte van andere luchthavens. Je weet ook niet hoe die zich ontwikkelen.. Er zijn te veel onzekerheden om goed te kunnen voorspellen wat de uitkomst gaat zijn. Ik denk dat die onzekerheden door het kabinet goed in kaart zijn gebracht.”

Het kan goed uitpakken, maar op een aantal punten ook vervelend ‘‘

Bent u (intussen) een vliegtuig-fan? Kunt u ervan genieten als er een vliegtuig overkomt?

“Dat begint te komen, maar ik ben en blijf ook treinliefhebber. Ik volg nog steeds de materiaalsoorten, dienstregelingen, spoorafkortingen en trein-serienummers. Ik ben over het algemeen geïnteresseerd in mobiliteit.”

En de afkortingen in de luchtvaart?

“Ja, die beginnen ook te komen. Mijn collega’s bij ACNL komen bij diverse bedrijven vandaan. Transavia, Lufthansa, Schiphol-security, ILT, enzovoorts. Heel divers en zijn net als ik erg geïnteresseerd mobiliteit. Het is fijn dat ik daarover met mijn collega’s kan sparren.”