DASTA-TEATA GREEN ROUTES: UNVEILING THE HIDDEN FACETS OF LOEI by DASTA

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei อพท.- สทอ. เส้นทางท่องท่องสีเขียว: เปิดมุมมองใหม่ให้เมืองเลย พรพิมล ชุติศิลป์ นัทธีรา ภักดีไพโรจน์ สุธินี ธีรานุตร์ อธิป บุญศิริวิทย์ สราวุธ เนียรวิทูรย์ วิศิษย์ศักดิ์ อุดมมาลา โครงการจัดทาชุดความรู้ในรูปแบบกรณีศึกษา (Case Study) เกี่ยวกับกิจกรรมการท่องเที่ยวที่มีความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืน ทางเศรษฐกิจซึ่งประยุกต์ตามแนวทางของเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (GSTC) สนับสนุนโดย : องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) จัดทำและเผยแพร่โดย : มหาวิทยาลัยรังสิต พิมพ์ที่ : เอเชีย ดิจิตอลการพิมพ์ จากัด พิมพ์ครั้งที่ 1 : จานวน 200 เล่ม ปีที่พิมพ์ : 2560

คำนำ หนังสือเล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการจัดทาชุดความรู้ในรูปแบบกรณีศึกษา (Case Study) เกี่ยวกับ กิจกรรมการท่องเที่ยวที่มีความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจซึ่งประยุกต์ตามแนวทางของ เกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (GSTC) จัดทาโดยทีมคณาจารย์จากวิทยาลัยการท่องเที่ยวและการบริการ มหาวิทยาลัยรังสิต โครงการนี้ได้รับการสนับสนุนจากองค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยว อย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) หรือ อพท. เพื่อถอดบทเรียนให้เป็นกรณีศึกษาและเผยแพร่แก่สถาบันการศึกษา ชุมชน ผู้ประกอบธุรกิจการท่องเที่ยวหรือธุรกิจนาเที่ยวและผู้สนใจ ในการพัฒนาเส้นทางท่องเที่ยวโดยสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ที่ได้พัฒนา และอบรมส่วนของห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain) ซึ่งเป็นผู้ประกอบการด้านต่างๆ ตลอดจนการพัฒนา กิจกรรม ถือเป็นการเจียรนัยเมืองเลย ซึ่งเป็นเพชรเม็ดงามให้เปล่งประกายด้านสังคมและเศรษฐกิจให้แวววาว งามเด่น พร้อมจะให้นักท่องเที่ยวได้ยลความงามที่ซ่อนเร้น ภายใต้สิ่ง ที่บดบังประกายงามด้านต่างๆ ซึ่งจะ ปรากฏเป็นเส้นทางอันโดดเด่น 6 เส้นทาง และกรณีศึกษา 6 ประเด็น ทีม งานขอขอบคุณ สมาคมไทยท่อ งเที่ย วเชิง อนุ รัก ษ์แ ละผจญภั ย (สทอ.) ผู้ ประกอบการ ชุม ชน โรงเรียนตามเส้นทางท่องเที่ยวในจังหวัดเลยที่เป็นผู้ให้ข้อมูลอันเป็นประโยชน์ ตลอดจนผู้บริหารและเจ้าหน้าที่ ของ อพท. ที่สละเวลาในการให้ข้อมูลและประสานงานสาหรับการลงพื้นที่ของทีมงานตลอดโครงการนี้ สุดท้าย นี้ทีมงานหวังว่าผู้อ่านจะได้รับความรู้และเห็นมุมมองของการท่องเที่ยวที่ช่วยสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจ ให้แก่แหล่งท่องเที่ยวและชุมชนในจังหวัดเลยจากกรณีศึกษาที่นาเสนอ

กันยายน 2560

สารบัญ

สารบัญ หน้า บทนา

เส้นทางที่ 1 สีสันแห่งอารยธรรมชนเผ่าลุ่มน้าโขง

เส้นทางที่ 2 สัมผัสวัฒนธรรมชีวิต จารีตมรดกแห่งเลย

เส้นทางที่ 3 มหัศจรรย์ครัวเลยรักษ์โลก

เส้นทางที่ 4 ปั่นจักรยานชมวิถีไทด่านซ้าย

เส้นทางที่ 5 จิตอาสาที่เลย

เส้นทางที่ 6 เลยความงามที่ซ่อนเร้น

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

บทนำ

การท่องเที่ยวช่วยสร้างรายได้และพัฒนาเศรษฐกิจให้กับประเทศ แต่ในขณะเดียวกันหากไม่ได้รับการ จัดการที่ดี เกิดการทาลายสิ่งแวดล้อม วัฒนธรรมและสังคมจะทาให้เกิดการแปดเปื้อนได้ ซึ่งองค์การบริหาร การพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) (อพท.) เป็นหน่วยงานที่ได้รับการจัดตั้ง โดยรัฐบาล ตามพระราชกฤษฎีกาจัดตั้ง อพท. พ.ศ. 2546 มาตรา 7 กาหนดบทบาทให้ อพท. ทาหน้าที่ ประสาน ส่งเสริม สนับสนุน การทาหน้าที่ของภาคส่วนต่างๆ ที่เป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย (Key Stakeholders) ในพื้นที่ เช่น ภาครัฐ ภาคเอกชน และชุมชน หรือที่เรียกว่า “ภาคีเครือข่ายการพัฒนา” ซึ่งถือเป็นปลายทาง ของการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในมิติทางเศรษฐกิจของ อพท. คือ การจ้างงานและยกระดับคุณภาพ ชีวิตและความเป็นอยู่ของชุมชนท้องถิ่นให้ดีขึ้น ซึ่งการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนของ อพท. จะคานึงถึง การร่วมรับผลประโยชน์หรือการกระจายรายได้สู่ชุมชนท้องถิ่นซึ่งเป็นเจ้าของแหล่งที่แท้จริง ไม่ใช่การไปพัฒนา ให้เกิดความเจริญเติบ โตในแง่ของรายได้จ ากการท่องเที่ยวเพียงอย่างเดียว ซึ่งสอดคล้องตามแนวทางการ พัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนของสภาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยื นโลก หรือ Global Sustainable Tourism Council (GSTC) องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) และสมาคมไทยท่องเที่ยว เชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้ร่วมกันสร้างกลไกการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ทั้งทางด้านพัฒนา สินค้าและบริการ การประชาสัมพัน ธ์และการตลาดทางการท่องเที่ยว โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมและ สนับสนุนให้หน่วยงานภาครัฐ รัฐวิสาหกิจ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น องค์กรวิชาการ องค์กรชุมชน และ องค์กรภาคเอกชน เกิดการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนร่วมกัน โดยได้ลงนามบันทึกข้อตกลงร่วมมือกัน พัฒนาและสร้างเส้นทางท่องเที่ยวยั่งยืนในพื้นที่พิเศษเลย ซึ่งเป็นการพัฒนาเส้นทางท่องเที่ยวเพื่อรองรับกลุ่ม นั กท่องเที่ย วคุณ ภาพที่เ ป็ น ชาวต่างประเทศเป็ นหลั ก ได้เริ่ม ต้นพัฒ นามาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2555 จนถึง ปี พ.ศ. 2557 โดยองค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) ได้มอบนโยบายใน การพัฒนาเส้นทางการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนให้กับสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) เพื่อให้ ได้เส้นทางที่แสดงหรือสะท้อนถึงการท่องเที่ยว ดังนี้ 1) กำรท่องเที่ยวเชิงสร้ำงสรรค์ (Creative Tourism) การท่อ งเที่ย วที่สั มพั น ธ์กั บประวัติศ าสตร์ ศิล ปวั ฒ นธรรม วิถี ชุมชนและเอกลั ก ษณ์ ของ สถานที่ โดยนักท่องเที่ยวได้เรียนรู้เพื่อสร้างประสบการณ์ตรงร่วมกับเจ้าของวัฒนธรรม วิถีชุมชนและ เอกลักษณ์ของสถานที่ ไม่ใช่กิจกรรมที่เน้นรายได้ของชุมชน แต่เป็นกิจกรรมที่เน้นคุณค่าของชุมชน 2) กำรท่องเที่ยวโดยชุมชน (Community Based Tourism – CBT) การท่องเที่ยวที่เกิดจากการที่ชุมชนเป็นผู้มีส่วนร่วมในการวางแผน จัดการ ดูแล และกาหนด ทิศทางของการท่องเที่ยวเอง โดยอาจจะมีหน่วยงานภายนอกที่เป็นเพียงผู้ให้การสนับสนุน คนใน ชุมชนถือเป็นเจ้าบ้านที่ส่งมอบผลิตภัณฑ์หรือกิจกรรมการท่องเที่ยว การบริการ และประสบการณ์ 1|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei การท่องเที่ยวให้แก่ผู้มาเยือน โดยผ่ านกระบวนการเรียนรู้ร่วมกับชุมชน ทรัพยากรการท่องเที่ยวของ ชุม ชน ครอบคลุ ม ถึ ง สิ่ ง แวดล้ อ ม สั ง คม ศิ ล ปวั ฒ นธรรม วิ ถี ชี วิ ต ความเชื่ อ และภู มิ ปั ญ ญา ซึ่ ง จาเป็นต้องบริหารจัดการให้เกิดความสมดุลและยั่งยืน เพื่อรองรับผู้มาเยือนอย่างมีประสิทธิภาพ ตาม ความต้องการที่มีร่วมกันระหว่างชุมชนและนักท่องเที่ยว 3) กำรท่องเที่ยวคำร์บอนต่ำ (Low Carbon Tourism) กิจกรรมท่องเที่ยวที่เป็นทางเลือกในการช่วยลดการปล่อยคาร์บอนให้น้อยลง เมื่อเทียบกับ การท่องเที่ยวแบบปกติ ในขณะที่นักท่องเที่ยวได้รับประสบการณ์ที่มีส่วนร่วมในการลดโลกร้อนโดยยัง คงไว้ซึ่งความสะดวกสบายและความสุขที่ ได้รับจากการท่องเที่ยว 4) กำรเชื่อมโยงผลประโยชน์จำกกำรท่อ งเที่ยวสู่ชุมชนท้องถิ่น (Community Benefitted through Tourism - CBTT) การท่องเที่ยวที่มีฐานคิดมาจากการเห็นทั้งระบบ คือ การท่องเที่ยวที่จัดการให้เกิดประโยชน์ ทั่วถึงไปยังกลุ่มคนทั้งที่เกี่ยวข้องโดยตรงและไม่เกี่ยวข้องโดยตรง ความเชื่อมโยงของผลประโยชน์จาก การท่องเที่ย วโดยชุมชนที่ต้องมีผู้ มีส่ ว นได้ส่ วนเสียจากการท่องเที่ยว ไม่ว่าจะเป็นผู้ ประกอบการ ท่องเที่ยว หรือบุคคลที่ประกอบอาชีพอื่นในชุมชน เช่น ร้านอาหาร ที่พักแรม กิจกรรมท่องเที่ยว ของ ที่ระลึก การขนส่ง การนาชมสถานที่ท่องเที่ยว เป็นต้น ทั้งนี้การท่องเที่ยวโดยชุมชนก่อให้เกิดการ กระจายรายได้ซึ่งทาให้ชุมชนได้รับผลประโยชน์ในเชิงเศรษฐกิจ และทาให้คนท้องถิ่นมีคุณภาพชีวิตที่ ดีขึ้น ในขณะเดียวกันยังกระตุ้นให้เกิดการอนุรักษ์ ทานุบารุง และสืบทอดทรัพยากรทั้งทางธรรมชาติ สังคม และวัฒนธรรมท้องถิ่น ให้ยั่งยืน โดยเฉพาะแนวคิดกระบวนการการเชื่อมโยงผลประโยชน์จาก การท่องเที่ยวไปยังชุมชนซึ่งเป็น ชิ้นส่วนหลายชิ้นประกอบกันเป็นภาพใหญ่ที่สมบูรณ์ หรือเป็นจิ๊กซอว์ ในกิจกรรมท่องเที่ยว เช่น ธุรกิจอาหาร ที่พัก กิจกรรม ของที่ระลึก เป็นต้น ซึ่งแต่ละชุมชนไม่ต้องมี ครบทุกอย่างหรือทุกองค์ประกอบ แต่มีกระบวนการเชื่อมโยงกันเพื่อเติมเต็มการท่องเที่ยวและได้รับ ประโยชน์ร่วมกันได้

โดยเบื้องต้นสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้ทาการสารวจอุปทานทางการ ท่องเที่ยว (Tourism Supply Chains) หรือผู้ประกอบการทางการท่องเที่ยวใน 9 อาเภอ ได้แก่ อาเภอเมือง อาเภอเชียงคาน อาเภอท่าลี่ อาเภอนาแห้ว อาเภอด่านซ้าย อาเภอภูเรือ อาเภอภูหลวง อาเภอภู กระดึง และ อาเภอหนองหิน ในเขตของพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเลย ได้แก่ โรงแรมและรีสอร์ทขนาดเล็ก หรือโฮมสเตย์ แหล่งชุมชนเพื่อการท่องเที่ยว ร้านอาหาร บริษัทนาเที่ยว มัคคุเทศก์ ร้านขายของที่ระลึก แหล่ง ท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ โรงเรียน กิจกรรมด้านการท่องเที่ยวสร้างสรรค์ กิจกรรมการท่องเที่ยวเพื่อลดโลกร้อน และประเมินศักยภาพความเป็นไปได้ในการพัฒนาแหล่งและกิจกรรมท่องเที่ยวให้เกิดการเชื่อมโยงกันเป็ น เส้นทางท่องเที่ยว อีกทั้งยังมีการพัฒนาความพร้อมของเครือข่ายด้วยการฝึกปฏิบัติเพื่อให้เกิดความเข้าใจและ คุ้นเคย (Hands-on Technology) ร่วมกับการฝึกปฏิบัติในสถานการณ์จริง (On-Site Training) มีการทา FAM Trip และการทดสอบตลาดโดยการส่งนักท่องเที่ยวกลุ่มอาสาสมัครเข้ามาทดลองพักอยู่ร่วมกับชุมชน 2|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei การพัฒนาเส้นทางท่องเที่ยวในพืUnveiling ้นที่พิเtheศษเลยนั ้น ทางสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) หรือ TEATA ใช้หลักการ SSMS ร่วมกับหลักเกณฑ์ของ GSTC ที่คานึงถึงผลกระทบทางด้านบวกและ ทางด้านลบต่อสภาพสังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้ อม ในการคัดเลือกผู้ประกอบการทางการท่องเที่ยว โดย หลักการ SSMS ที่ TEATA ใช้พัฒนาเส้นทาง ประกอบด้วย

Safety

Sanitation

Meaning

Service

S- Safety หมายถึง การคัดเลือก และการพัฒนากิจกรรมต่างๆ บนเส้นทางท่องเที่ยวแต่ละเส้นทาง โดยคานึงถึงความปลอดภัยของตัวนักท่องเที่ยวเป็นหลัก S- Sanitation หมายถึง กิจกรรมต่างๆ บนเส้นทางท่องเที่ยว โดยเฉพาะสถานที่ที่นักท่องเที่ยวต้อง เข้าพัก และรับประทานอาหาร รวมถึงการเข้าร่วมกิจกรรมต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง จะต้องมีความสะอาดและถูก สุขลักษณะ M- Meaning หมายถึง การสื่อความหมายจุดต่างๆ ที่ได้รับการคัดเลือกเข้าในเส้นทางจะต้องมี เรื่องราวที่สามารถใช้สื่อความหมายได้ โดยจะต้องพัฒนาให้เป็นเรื่องราวที่สามารถสื่อสารเพื่อการบอกเล่า ให้กับนักท่องเที่ยวได้ผ่านมัคคุเทศก์ของ สทอ. เองและจากตัวผู้สื่อความหมายท้องถิ่นเองได้ S- Service หมายถึง จุดต่างๆ ที่ได้รับการคัดเลือกเข้าในเส้นทางการท่องเที่ยว จะต้องมีบุ คคลากรที่ หากต้องสัมผัส หรือพบปะกับนักท่องเที่ยวโดยตรง บุคคลเหล่านั้นจะต้องได้รับการพัฒนาให้เข้าใจหลักของการ บริการที่ดี และสามารถให้บริการที่ดีได้ จากรายงานความคืบหน้าของสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) หรือ TEATA ตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2556 ถึง พ.ศ. 2557 ในการฝึกอบรมห่วงโซ่อุปทานการท่องเที่ยวและกิจกรรมการท่องเที่ยวกับ ชุมชนบนเส้นทางการท่องเที่ยวต่างๆ ใน 9 อาเภอ เพื่อที่จะพัฒนาสร้างเส้นทางการท่องเที่ยวยั่งยืนในพื้นที่ 3|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei โดยเริ่มจากการ ส่งเสริม สนับสนุน “ภาคี เครือข่ายการพัฒนา” อันประกอบด้วยโรงแรม รีสอร์ทขนาดเล็ก โฮมสเตย์ กิจกรรมของชุมชนหรือของหมู่บ้านในพื้นที่ ร้านอาหารท้องถิ่น หรืออาหารชุมชน ร้านขายของที่ ระลึก บริษัทนาเที่ยว มัคคุเทศก์ ถือเป็นกลุ่มเป้าหมายลาดับแรกที่ต้องเข้าใจหลักการท่องเที่ยวยั่งยืน และ จาเป็นต้องได้รับการฝึกอบรมอย่างต่อเนื่อง เพื่อยกระดับมาตรฐานและคุณภาพของสินค้าและบริการซึ่งถือเป็น ปลายทางของการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในมิติทางเศรษฐกิจของ อพท. คือ การจ้างงานและยกระดับ คุณภาพชีวิตและความเป็นอยู่ของชุมชนท้องถิ่นให้ดีขึ้นโดยเฉพาะการมีส่วนร่วมกับชุมชนเพราะการพัฒนา ท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนของอพท. จะคานึงถึงการร่วมรับผลประโยชน์หรือการกระจายรายได้สู่ชุมชนท้องถิ่นซึ่ง เป็น เจ้ าของแหล่งท่องเที่ย วที่แท้จริ ง ไม่ใช่การไปพัฒนาให้เกิดความเจริญเติบโตในแง่ของรายได้จากการ ท่องเที่ยวเพียงอย่างเดียว ทั้งนี้โดยคานึงถึงแนวทางการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนของสภาการท่องเที่ยว อย่างยั่งยืนโลก หรือ Global Sustainable Tourism Council (GSTC) พบว่า สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิง อนุรักษ์และผจญภัย หรือ TEATA ได้จัดการฝึกอบรมและประเมินผลเพื่อการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง และได้ใช้ วิธีการหลากหลายวิธีที่ทาให้เกิดการพัฒนาจนถึงระดับที่ได้มาตรฐานตามแนวทางการคัดเลือก SSMS ที่ทาง สมาคมได้พัฒนาขึ้น โดยเน้นในเรื่องความปลอดภัยของนักท่องเที่ยว ความสะอาดและถูกสุขลักษณะ สามารถ สื่อความหมายได้ และการบริการที่ดี อย่างไรก็ตามในส่วนผู้ประกอบการหรือผู้เกี่ยวข้องที่ผ่านการอบรมแล้ว และยังไม่สามารถพัฒนาจนถึงระดับ มาตรฐานอย่างน้อยจะต้องได้ระดับเบื้องต้นที่จะได้รับการบรรจุไว้ใน เส้นทาง อย่างไรก็ตามในช่วงเวลาตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2556 ถึง พ.ศ. 2557 การอบรมที่ทาง สทอ. จัดนั้น ต้องมีการ อบรมซ้าเฉพาะจุดของสินค้าและบริการในแต่ละชุมชน และในแต่ละพื้นที่ซ้าหลายครั้ง หลังการอบรมพบว่าจุด ที่อบรมนั้นมีความพยายามปรับปรุงให้ดีขึ้นอย่างต่อเนื่อง แสดงถึงความตั้งใจจริง และการใส่ใจที่จะเรียนรู้และ พัฒนาตนเองของชุมชน ในด้านการอบรมโรงแรม รีสอร์ท และเกสท์เฮาส์ ขนาดเล็ก สทอ. ได้เชิญผู้เชี่ยวชาญที่มีประสบการณ์ สูงในการควบคุมดูแลงานแม่บ้านของโรงแรมระดับ 4-5 ดาว ในกรุงเทพมหานครมาเป็นผู้ให้ความเห็น และ ข้อเสนอแนะอย่างเป็นรูปธรรม ซึ่งครอบคลุมไปถึงเรื่องการท่องเที่ยวด้วยเช่นกัน ในด้านการเตรียมมัคคุเทศก์เพื่อให้เป็นผู้สื่อความหมายที่มีความสาคัญยิ่ง สทอ. ได้จัดให้มีการทดสอบ มัคคุเทศก์จากกรุงเทพมหานคร ที่ผ่านการประเมินด้านภาษาต่างประเทศ และมัคคุเทศก์ชุมชน ที่สนใจในการ เรียนรู้สิ่งใหม่ และหาประสบการณ์ร่วมกับมัคคุเทศก์จากกรุงเทพมหานคร มาอบรมเพิ่มเติม และที่สาคัญคือ เป็นการเปิดโอกาสให้มัคคุเทศก์ท้องถิ่นได้เรียนรู้ และสั่งสมประสบการณ์จากมัคคุเทศก์สากล รวมทั้งทีมงาน ของ สทอ. ได้ร่วมกันทุ่มเทจัดทาเรื่องราวและข้อมูลของสถานที่ท่องเที่ยว และกิจกรรม รวมทั้งข้อมูลต่างๆ ที่ ต้องการให้สื่อกับนักท่องเที่ยวเป็นภาษาอังกฤษ ช่วยกันดูแลเป็นเสมือนพี่เลี้ยงในการให้คาสอนและข้อควร ปฏิบั ติเพื่อการเป็ น มัคคุเทศก์ที่ดี ทั้งนี้ เพื่อรองรับการให้ บริการบนเส้ นทางท่องเที่ยวยั่งยืน และกิจกรรม ท่องเที่ยวเฉพาะกลุ่ม ผลการทดสอบมัคคุเทศก์พบว่า เกือบทั้งหมดสามารถนาเที่ยวรายการท่องเที่ยวยั่งยืนได้ อย่างมีประสิทธิภาพ มีเพียงบางรายเท่านั้นที่หากเพิ่มความชานาญด้านภาษาต่างประเทศ และเพิ่มความรู้และ

4|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ความสามารถในการให้รายละเอียดของสิUnveiling นค้า และกิ จกรรมเพิ่มเติม จะเป็นมัคคุเทศก์ที่สมบูรณ์ ซึ่งผู้ยังไม่ผ่าน เกณฑ์ยังคงต้องฝึกฝนต่อไปด้วยความตั้งใจสูง และมีความพยายามฝึ กฝนการใช้ภาษาอังกฤษ ซึ่งมีโอกาสใน การพัฒนาเพื่อเป็นมัคคุเทศก์สากลมีความเป็นไปได้ อย่างไรก็ดี มัคคุเทศก์ที่ผ่านการทดสอบของ สทอ. ถือเป็น ห่วงโซ่อุปทานที่สาคัญที่สุดห่วงหนึ่งที่จะช่วยรองรับด้านการปฏิบัติการ และการตลาด ในส่วนของการทดสอบสินค้า และกิจกรรม สทอ. จัด เส้นทางการท่องเที่ยว และใช้ความเห็นของ ลูกค้าจริง เช่นในเชิง CSR กิจกรรม Recycle ขยะและเศษวัสดุทิ้งเปล่า หรือศักยภาพของแหล่งท่องเที่ยวบาง แห่งเพื่อการกาหนดความเป็นไปได้ของกลุ่มตลาดเพิ่มขึ้น อีกส่วนหนึ่งที่จะต้องกล่าวถึงคือการทดสอบกิจกรรมความเป็นไปได้ในการนานั กท่องเที่ยวอาสาสมัคร ลงพื้นที่ สทอ. ได้ประสานกับบริษัทนาเที่ยวในการจัดส่งอาสาสมัครจานวน 2 คน ลงพื้นที่ในอาเภอหนองหิน และให้พักกับครอบครัวอาจารย์ 2 ท่าน โดยทากิจกรรมหลักคือ การสอนภาษาอังกฤษ เป็นเวลา 7 วัน ให้กับ เด็กนักเรียนชั้นประถมศึกษา และที่โรงเรียนอนุบาล บ้านผาหวายเป็นหลัก และมีการเก็บความพึงพอใจจากตัว นักท่องเที่ยวอาสาสมัครโดยตรง พบว่าไม่เพียงแต่การที่อาสาสมัครจะให้ความรู้กับครู เด็กนักเรี ยนและชุมชน ในเรื่ อ งภาษาอัง กฤษ อาสาสมัค รยั ง แนะนากิ จกรรมเชิ ง สร้ า งสรรค์ อาทิเ ช่ น การนาขยะกลั บ มาใช้ใ หม่ ตลอดจนการประดิษฐ์สิ่งของจากขยะและวัสดุเหลือใช้ ให้เป็นของใหม่ เช่น หมวก เต็นท์ ขณะที่ตัวอาสาสมัคร ก็ได้เรียนรู้วิถีชีวิต และวัฒนธรรมไทย เช่น กิจกรรมในวันแม่ มีการกราบทาความเคารพแทบเท้า ซึ่งเป็นความ แปลกใหม่ที่อาสาสมัครเกิดความประทับใจ และในส่วนของการต้อนรับในฐานะเจ้าบ้าน อาสาสมัครก็มีความ ประทับใจกับครู นักเรียน และทุกคนในชุมชนอย่างมากโดยเฉพาะเจ้าของบ้านพัก คือ ครูทั้งสองบ้านที่ แม้ ภาษาอังกฤษจะไม่ดีนัก แต่ความตั้งใจจริงที่จะสื่อความหมายทาให้สามารถผ่านอุปสรรคไปได้ ทั้งด้วยภาษามือ ภาษากาย การทาท่าทางให้ดู ในวันต่อๆ ก็มาสามารถสื่อสารภาษาอังกฤษได้ดีขึ้นมี ความกล้าที่จะพูดมากขึ้น เสียงดังขึ้นจากความมั่นใจ และกล้าที่จะสื่อสารไม่กลัวการพูดผิด นอกจากนี้อาสาสมัครยังได้เรียนรู้คาศัพท์ ภาษาไทยบางคาด้วยเช่นกัน จากการออกเสียงเพี้ยนและผิดพลาดในการสื่อสารที่ทาให้ชุมชนตระหนักว่าการ เรียนรู้ภาษาย่อมต้องการการฝึกฝน และต้องผ่านการลองผิดลองถูกมาก่อน จึงจะทาให้เกิดการเรียนรู้ทั้งสอง ทาง การอบรมเพื่อให้ได้มาซึ่งความพร้อมในทุกด้านนั้น สทอ. จัดอบรมจนมั่นใจว่า จุดหมายแต่ละแห่ง ตลอดจนกิจกรรม การบริการ ร้านอาหารและที่พักที่อยู่ในเส้นทาง ต้องผ่านเกณฑ์ และตัวชี้วั ดที่ใช้ ดังนั้นจึง พบว่า บางจุดหมาย กิจกรรม ร้านอาหารและที่พักบางแห่งแม้จะมีความน่าสนใจ หากยังต้องฝึกอบรมเพื่อปรับ ระดับมาตรฐานก่อนบรรจุไว้ในเส้นทาง เพื่อนาเสนอนักท่องเที่ยว เมื่อรวบรวมผลการอบรม จุดท่องเที่ยว กิจกรรม ร้านอาหาร ที่พัก มัคคุเทศก์ และของที่ระลึ กที่ผ่าน เกณฑ์ของ สทอ. แล้ว จึงนามาร่างเส้นทาง พร้อมกาหนดกลุ่มเป้าหมาย เพื่อการกาหนด Theme ของแต่ละ เส้นทางให้ตรงกับความสนใจและความต้องการของนักท่องเที่ยวกลุ่มนั้นๆ Theme ของแต่ละเส้นทางถือเป็น เป้าในการเรียกความสนใจจากนักท่องเที่ยว และเป็นองค์ประกอบหนึ่งในการที่นักท่องเที่ยวจะใช้ตัดสินใจมา ท่องเที่ยวกับเส้นทางนั้น โดยมีกลุ่มเป้าหมายทางการตลาดโดยเป็นนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติที่ สทอ. พิจารณา

5|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ว่า ต้องเป็นนักท่องเที่ยวกลุ่มที่ไม่ใหญ่ Unveiling แต่ต้องการการบริ การ และสินค้าที่มีคุณภาพ คือ มีความปลอดภั ย สะอาด และการบริการที่ดี และได้จาแนกกลุ่ม ดังนี้

1. นักท่องเที่ยวทั่วไปที่สนใจด้านวัฒนธรรม วิถีชีวิต ธรรมชาติ การผจญภัยที่ไม่มีความเสี่ยง หรือ ความยากลาบากมากนัก คือ ไม่ใช่กลุ่ม Hard Core 2. นักท่องเที่ยวแบบครอบครัวที่ต้องการมีประสบการณ์ชีวิตในการเรียนรู้แลกเปลี่ ยนทางวัฒนธรรม ต่างถิ่น เช่นภาษา ศิลปะ การท่องเที่ยว งานประเพณี 3. นั ก ท่ อ งเที่ ย วแบบอาสาสมั ค ร หรื อ นั ก ศึ ก ษาฝึ ก งานที่ ต้ อ งการถ่ า ยทอดประสบการณ์ และ ช่วยเหลือสังคม ควบคู่กับการท่องเที่ยว และเพิ่มประสบการณ์ชีวิตในการเรียนรู้ แลกเปลี่ยนทาง วัฒนธรรมต่างถิ่น 4. นักท่องเที่ย วที่ต้องการหาความแปลกใหม่ และต้องการท่องเที่ยวไปยังที่ที่เป็น Non-tourist Spots หรือ Less Visited Areas ในส่วนนักท่องเที่ยวไทย ควรพิจารณาเลือกกลุ่มนักท่องเที่ยวคุณภาพ ที่ให้ความสนใจแหล่งท่องเที่ยว ธรรมชาติ และกิจกรรมชุมชนที่แปลกใหม่ มีความน่าสนใจในการเรียนรู้ เส้นทางท่องเที่ยวยั่งยืนแต่ละเส้นทางที่สร้างขึ้นจะสามารถนาเสนอขายได้ตลอดปี โดยเฉพาะช่วงนอก ฤดูการท่องเที่ยวครึ่งปีของเลย กับทั้งนักท่องเที่ยวไทย และนักท่องเที่ยวชาวต่างประเทศ ตามประเด็นความ ยั่งยืนที่สะท้อนเกี่ยวกับแก่นของเส้นทาง ซึ่ งเป็นการสืบทอดและรักษามรดกทางวิถีชีวิต วัฒนธรรม ศิลปะ สิ่งแวดล้อม ภูมิปัญญาท้องถิ่น ทรัพยากรธรรมชาติ ตลอดจนการสนับสนุนการท่องเที่ยวลดโลกร้อน ประหยัด พลังงาน

6|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei เส้นทางที่สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิ งอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) หรือ TEATA ได้พัฒนา ที่มุ่งเน้นการ ทาการตลาดในต่างประเทศโดยเฉพาะ ประกอบไปด้วยเส้นทางท่องเที่ยว 6 เส้นทาง ดังนี้

เส้นทำง ชื่อเส้นทำง อำเภอ 1 สีสันแห่งอารยธรรมชนเผ่าลุ่มน้าโขง เมืองเลย-เชียงคาน-ภูเรือ(The Colors of Mekong Tribal ภูหลวง-ด่านซ้าย-นาแห้ว Cultures) 2 สัมผัสวัฒนธรรมชีวิต จารีตมรดกแห่งเลย เชียงคาน-ภูเรือ-ท่าลี่-ด่าน (A Living Legacy of Local Life in ซ้าย Loei) 3 มหัศจรรย์ครัวเลยรักษ์โลก เมืองเลย-หนองหิน-ภูหลวง(Kitchen of The Lost World) ภูเรือ-ด่านซ้าย 4

ปั่นจักรยานชมวิถีไทด่านซ้าย (Local Touch of Dansai Living Way by Bike)

จิตอาสาที่เลย (Outreach at Loei, Volunteer Program) เลยความงามที่ซ่อนเร้น (Reflection of the Hidden Beauty at Loei)

ด่านซ้าย (บ้านนาเวียง-บ้านเก่า-บ้าน นาหมูม่น-บ้านนาดี-บ้าน ตาหนู) เมืองเลย-เชียงคาน-ท่าลี่หนองหิน ด่านซ้าย-นาแห้ว-ภูเรือ-ภู หลวง-เชียงคาน-เมืองเลย

ระยะเวลำท่องเที่ยว 7 วัน

4 วัน

5 วัน

1 วัน

6 วัน หรือขึ้นอยู่กับ อาสาสมัคร 6 วัน

7|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei แนะนำพื้นที่พิเศษเพื ่อกำรท่องเที่ยวอย่ำงยั่งยืนเลย (อพท. 5)

ควำมเป็นมำ คณะรัฐมนตรีมีมติเมื่อวันที่ 26 เมษายน พ.ศ. 2554 เห็นชอบการประกาศพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยว อย่างยั่งยืนเลย โดยได้ประกาศเป็นพื้นที่พิเศษในราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2554 ครอบคลุมพื้นที่ 7,193.01 ตารางกิโลเมตร หรือ 4,495,645.28 ไร่ ประกอบด้วย อาเภอเมืองเลย อาเภอ เชียงคาน อาเภอท่าลี่ อาเภอภูเรือ อาเภอด่านซ้าย อาเภอนาแห้ว อาเภอภูกระดึง อาเภอหนองหิน อาเภอ ภูหลวง และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง พบว่าพื้นที่พิเศษแห่งนี้ ครอบคลุมคุณลักษณะของความโดดเด่นทุก ด้านที่กาหนดในหลักเกณฑ์ของ อพท. ดังนี้ 1) เป็น พื้น ที่ที่มีค วำมโดดเด่ น ทรงคุณ ค่ำทำงธรรมชำติแ ละสิ่งแวดล้อม พื้นที่ที่มีความโดดเด่นทาง ธรรมชาติส่วนใหญ่จะเป็นพื้นที่อุทยานแห่งชาติ ทั้งภูเขา ป่าไม้ แหล่งน้าสาคัญขนาดใหญ่ ทั้งนี้ ในพื้นที่ ดังกล่าวมักจะมีความหลากหลายทางชีวมณฑล (Diversified Biosphere) ควรแก่การอนุรักษ์และ พัฒนาให้ยั่งยืนเพื่อประโยชน์ต่อการศึกษาเรียนรู้ธรรมชาติและการสันทนาการ

8|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei 2) เป็นพื้นที่ที่มีควำมล้ำค่ำทำงประวั ติศำสตร์ ศิลปวัฒนธรรม และวิถีชีวิตชุมชน พื้นที่ที่มีคุณค่าทาง ประวัติศาสตร์และศิลปวัฒนธรรมของประเทศหรือชุมชนท้องถิ่นส่วนใหญ่เป็นที่ตั้ งของโบราณสถานใน ความดูแลของกรมศิลปากร ซึ่งควรแก่การอนุรักษ์พัฒนาควบคู่กันอย่างเหมาะสมและสมดุล ตลอดจน เชื่อมโยงพื้นที่โดยรอบเพื่อสนับสนุนการอนุรักษ์และพัฒนาพื้นที่โบราณสถาน 3) เป็ น พื้ น ที่ ที่ มี ศั ก ยภำพในกำรพั ฒ นำเป็ น แหล่ ง ท่ อ งเที่ ย วหลั ก การคั ด เลื อ กพื้ น ที่ พิ เ ศษเพื่ อ การ ท่ อ งเที่ ย วอย่ า งยั่ ง ยื น ให้ ค วามส าคั ญ ต่ อ แหล่ ง ท่ อ งเที่ ย วประเภทที่ มี ก ารจั ด สร้ า งขึ้ น เพื่ อ ดึ ง ดู ด นักท่องเที่ยว ซึ่งอาจเป็นเมืองท่องเที่ยวหรือสิ่งก่อสร้างเพื่อดาเนินกิจกรรมการท่องเที่ยว

แนวทำงกำรพัฒนำพื้นที่พิเศษเลย พื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเลย มีภูมิประเทศที่สวยงาม และภูมิอากาศที่ที่เหมาะสมกับ การท่องเที่ยวได้ตลอดทั้งปี อุดมด้วยทรัพยากรทางการท่องเที่ยวด้านธรรมชาติมากมาย ไม่ว่าจะเป็นอุทยาน แห่งชาติ ถ้า น้าตก และยังมีแหล่งท่องเที่ยวด้านโบราณคดี ประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรม และขนบธรรมเนียม ประเพณีที่หลากหลายเช่นกัน อย่างไรก็ตาม การกระจัดกระจายของแหล่งท่องเที่ยวหลากหลายแห่งและอยู่ ห่ า งไกลเส้ น ทางคมนาคมสายหลั ก จึ ง ยั ง มี ปั ญ หาด้ า นสิ่ ง อ านวยความสะดวกขั้ น พื้ น ฐาน สุ ข อนามั ย สาธารณูปโภค และการสื่อสาร การท่องเที่ยวของจังหวัดเลยยังไม่มีนักท่องเที่ยวเข้ามาท่องเที่ยวอย่างสม่าเสมอตลอดทั้งปี เนื่องจาก นักท่องเที่ยวชาวไทยยังคงเป็นการท่องเที่ยวในช่วงเวลาที่มีเทศกาลงานประเพณีต่างๆ หรือการท่องเที่ยวเชิง ศาสนา ขณะเดียวกัน นักท่องเที่ยวชาวต่างประเทศเดินทางมาท่องเที่ยวชมธรรมชาติ และชมความงามของภูมิ ประเทศพร้อมต้องการความสงบเงียบของแหล่งท่องเที่ยว ต้องการสิ่งอานวยความสะดวกบ้าง นักท่องเที่ยวไม่ ทราบข้อมูลต่างๆ เกี่ยวกับจังหวัดเลยทั้งในเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณทาให้เสียโอกาสในการที่นักท่องเที่ยวจะ อยู่ท่องเที่ยวเพิ่มจานวนวันและค่าใช้จ่ายเพิ่มขึ้น แหล่งท่องเที่ยวขาดการบริหารจัดการและการประชาสัมพันธ์ แหล่งท่องเที่ยวที่ดีและต่อเนื่อง ในขั้นตอนของการศึกษาความเหมาะสมการประกาศพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเลย ได้ กาหนดยุทธศาสตร์การบูรณาการกลุ่มพื้นที่เชื่อมโยงการท่องเที่ยวให้เป็นระบบกลุ่มพื้นที่การท่องเที่ยวเพื่อ สร้างความหลากหลายของแหล่งท่องเที่ยวและประเภทกิจกรรมการท่องเที่ยว 4 กลุ่ม ได้แก่ 1) กลุ่มพื้นที่ เชื่อมโยงการท่องเที่ยวด่านซ้าย ภูเรือ และนาแห้ว 2) กลุ่มพื้นที่เชื่อมโยงการท่องเที่ยวท่าลี่ เชียงคาน และ เมืองเลย 3) กลุ่มพื้นที่เชื่อมโยงการท่องเที่ยวภูกระดึง หนองหิน และภูหลวง และ 4) กลุ่มพื้นที่เชื่อมโยงการ ท่องเที่ยวจังหวัดเลย เพื่อบูรณาการกลุ่มพื้นที่เชื่อมโยงการท่องเที่ยวจังหวัดเลยให้เป็นระบบกลุ่มพื้นที่การ ท่องเที่ยวเพื่อสร้างความหลากหลายของแหล่งท่องเที่ยวและประเภทกิจกรรมการท่องเที่ยวทั้งภายในกลุ่มพื้นที่ ระหว่างกลุ่มพื้นที่ และระหว่างกลุ่มพื้นที่ทั้ง 3 กับแหล่งท่องเที่ยวภายนอกจังหวัดเลย เพื่อเสริมสร้างการ อนุรักษ์ ฟื้นฟู และพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเลย เพื่อให้มีเป้าหมาย ยุทธศาสตร์ รูปแบบและวิธีการอย่าง เป็นระบบ เพื่อพลิกโฉมการท่องเที่ยวจังหวัดเลยให้มีคุณภาพมาตรฐานระดับแนวหน้าของประเทศและมีขีด ความสามารถในการแข่งขันในตลาดการท่องเที่ยวระหว่างประเทศในระยะยาว 9|Page

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

การพัฒนาพื้นที่พิเศษเลยจะต้องพิจารณาถึงแนวโน้มของสถานการณ์โลกที่เปลี่ ยนแปลงไป การ พิจารณาถึงสภาพแวดล้อมด้านสิ่งแวดล้อม อาหาร พลังงาน และสังคมผู้สูงอายุ ดังนั้น รูปแบบการพัฒนาพื้นที่ พิเศษเลยต้องพิจ ารณาในมิ ติของการพัฒ นาพื้นที่ ควบคู่ กับมิติด้ านการท่องเที่ยวไปพร้อมกับการกาหนด ยุทธศาสตร์ การพัฒนาพื้นที่พิเศษเลย เพื่อสร้างความแข็งแกร่งให้กับพื้นที่พิเศษและการเจริญเติบโต ด้วยการ ท่องเที่ยวสีเขียวการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานในรูปแบบของเมืองสร้างสรรค์ ขณะที่ระดับท้องถิ่นในพื้นที่พิเศษมีความหลากหลายของแหล่งท่องเที่ยว แต่ละพื้นที่มีศักยภาพที่ แตกต่างกันออกไป ภาคท้องถิ่นได้สะท้อนภาพที่ต้องการที่จะให้มีการพัฒนาสู่ระดับที่สามารถดารงไว้ซึ่งคุณค่า และจิตวิญญาณมรดกทางวัฒนธรรมของแต่ละพื้นที่ ความเข้มแข็งของวิถีชีวิต และเศรษฐกิจชุมชนที่สอดรับ กลมกลืนกับระดับเทคโนโลยี ดังนั้น รูปแบบการพัฒนาเมืองท่องเที่ยว จึงควรเป็นเมืองที่นาเสน่ห์ที่แตกต่าง และโดดเด่นเป็นทุนทางสังคมในการขับเคลื่อนในรูปแบบของเมืองน่าอยู่น่าเที่ยว อย่างไรก็ตาม ด้วยลักษณะทางกายภาพเฉพาะของพื้นที่พิเศษเลยที่ตั้งอยู่ในหุบเขา การวางแผนและ การจัดการจาเป็นต้องเชื่อมโยงการเติบโตที่เน้นการพัฒนาที่ศูนย์กลางของเมือง เพื่อให้มีการใช้ที่ดินแบบ ผสมผสานมีประสิทธิภาพ การสร้างเมืองท่องเที่ยวที่เอื้อต่อการส่งเสริมธุรกิจที่มีแนวคิดสร้างสรรค์เพื่อมุ่งสู่ “เมืองแห่งวัฒนธรรม เมืองแห่งการท่องเที่ยวที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมและสังคม” แนวทางของการพัฒนาพื้นที่พิเศษเลย ต้องสร้างความสมดุลของการพัฒนาเมืองท่องเที่ยว ทั้งทางด้าน กายภาพ ด้านเศรษฐกิจ ด้านสังคมวัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อมเช่นกัน เพื่อรองรับสถานการณ์การเปลี่ยนแปลง และการพัฒนาจากบริบทภายนอก รวมถึงกลไกการพัฒนาตามแนวคิดภูมิเศรษฐกิจ ซึ่งจะทาให้เกิดความ 10 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei เชื่อมโยงกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ทั้งระดับUnveiling ท้องถิ่นtheประเทศ และระหว่างประเทศ ที่ส่งเสริมการเติบโตในระยะ ยาว ซึ่งจะส่งผลให้ประชาชนในท้องถิ่นได้รับโอกาส และประโยชน์จากการพัฒนาอย่างทั่วถึงมากขึ้น ดังนั้น การเติบโตของพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเลย มีรูปแบบการพัฒนา 3 รูปแบบ ได้แก่

รูปแบบที่ 1 เมืองที่เติบโตแบบสร้างสรรค์ ด้วยศักยภาพทางกายภาพ เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม หรือทุนทางสังคมของพื้นที่พิเศษเลย ทั้งใน 9 อาเภอ ที่เอื้อต่อการพัฒนาเมืองสร้างสรรค์ ทาให้การแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมด้วยวิธีการสนับสนุนงานเทศกาล และกิจกรรมทางวัฒนธรรมต่างๆ ผ่านความร่วมมือระหว่างชุมชน ท้องถิ่น และภาครัฐ เพื่อผลักดันให้เป็นฐานเศรษฐกิจสาคัญของท้องถิ่น ใน การสนั บสนุ นงานสร้างสรรค์ ส่ งเสริมการเติบโตในระยะยาว แก่ประชาชนในท้องถิ่นได้รับโอกาสและ ผลประโยชน์จากการพัฒนาอย่างทั่วถึง รูปแบบที่ 2 เมืองน่าอยู่น่าเที่ยว การพัฒนาพื้นที่พิเศษเลย ให้สามารถดารงไว้ซึ่งคุณค่าและจิต วิญญาณของมรดกทางวัฒนธรรมล้านช้าง ควบคู่กับการสร้างความสมดุลระหว่างกิจกรรมเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ที่เอื้อประโยชน์ต่อชีวิตความเป็นอยู่ของชุมชน ในรูปแบบของเมืองน่าอยู่ น่าเที่ ยว ที่ใช้ เสน่ห์ของเมืองและวิถีชีวิตที่ผสมผสานเทคโนโลยีที่ทันสมัย ในการขับเคลื่อนภาคบริการการท่องเที่ยว เศรษฐกิจชุมชน โดยมีแนวทางการพัฒนาที่มุ่งสู่การสงวนและรักษาความเป็นท้องถิ่นและสภาพแวดล้อมที่มี คุณค่า การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานในพื้นที่พิเศษ ที่สอดคล้องกับบริบทการเปลี่ยนแปลงด้วยเทคโนโลยีที่มี ประสิทธิภาพ การให้ความสาคัญกับการอนุรักษ์และปรับปรุงพื้นที่/อาคาร/โบราณสถานที่มีความสาคัญ ทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมท้องถิ่น การสนับสนุนเศรษฐกิจชุมชน ผลผลิต/ผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นและธุรกิจ การท่องเที่ยว การส่งเสริมกิจกรรมด้านสั งคม ประเพณีและวัฒนธรรมเพื่อสร้างเมืองที่มีคุณภาพชีวิตของ ประชาชนในพื้นที่ให้อยู่ในระดับที่ดีขึ้น และมีความพึงพอใจในการอยู่อาศัยและสร้างความรื่นรมย์ในชีวิต และสามารถดึงดูดผู้มาเยือนด้วยเอกลักษณ์วัฒ นธรรมของเมืองที่มีความโดดเด่น ตลอดจนสามารถนา ผลผลิตในชุมชนมาใช้เป็นฐาน การพัฒนาและสร้างแรงบันดาลใจ โดยมีการบริหารจัดการที่เกิดจากความ ร่วมมือกันพัฒนาพื้นที่พิเศษเลย ร่วมกันระหว่างชุมชนและหน่วยงานท้องถิ่น

11 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei รูปแบบที่ 3 เมืองเศรษฐกิจสีUnveiling เขียว theภายใต้ สถานการณ์ที่มีแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ทั้งด้านความผันผวนของเศรษฐกิจ โลก การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ สถานการณ์ด้านอาหารและ พลังงานที่ถดถอย และการเกิดขึ้นของเทคโนโลยีใหม่ การพัฒนาพื้นที่พิเศษเลยจะต้องสอดรับกับแนวโน้ม ของสถานการณ์ดังกล่าวโดยการวางแผนโครงสร้างพื้นฐานที่ขับเคลื่อนเมืองท่องเที่ยว ผสมผสานกับการ พัฒนาเศรษฐกิจเมืองในรูปแบบเมืองคาร์บอนต่าหรือเมืองเศรษฐกิจสีเขียว (Low Carbon City and Green Economy) เพื่อให้เกิดการพัฒนาที่สมดุลและยั่งยืน ในการเป็นเมืองท่องเที่ยวที่ส่งเสริมการใช้ พลังงานหมุนเวียน และมีการจัดการพลังงานอย่างมีประสิทธิภาพสามารถรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพ ภูมิอากาศ บรรเทาปัญหาหมอกควันและไฟป่าด้วยบริบทสิ่งแวดล้อมเมือง โดยการอนุรักษ์และการปลูกป่า ทดแทน สาหรับภายในเมืองศูนย์กลางการใช้ที่ดินอย่างผสมผสานและพัฒนาเมืองให้เกิดประสิทธิภาพ และ ส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ โดยการพัฒนาองค์ความรู้ การวิจัย และการพัฒนาเทคโนโลยีที่เป็นมิตรกับ สิ่งแวดล้อม ผสมผสานกับความหลากหลายและทุนสังคม วัฒนธรรมของท้องถิ่น การสนับสนุนด้วยรูปแบบ การพัฒนาที่ก่อให้เกิดการเติบโตทางเศรษฐกิจ การจ้างงาน และการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการ พื้นที่และสิ่งแวดล้อมที่คานึงถึงสุขภาพของประชาชน การสร้างมาตรฐานการพัฒนาอย่างยั่งยืนในการรักษา สิ่งแวดล้อมทั้งในปัจจุบันและอนาคต

12 | P a g e

โครงการจัดทาชุดดคาารร้ในรร้แบบบกรีศึกกาา( Case Study) เกศ่ยากับกิจกรรรการท่องเทศ่ยาทศ่รศคาารโดดเด่ร นรการสรใางคาารยั่งยืรทางเึราฐกิจซก่งแระยดกต์ตารบราทางของเกีฑ์การท่องเทศ่ยาอย่างยั่งยืรโลก( GSTC)

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

กรณีศึกษา (Case Study) เกี่ยวกับกิจกรรมการท่องเที่ยวที่มีความโดดเด่น ในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจซึ่งประยุกต์ตามแนวทางของ เกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (GSTC)

13 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

เส้นทางที่ 1 : สีสันแห่งอารยธรรมชนเผ่าลุ่มน้าโขง (The Colors of Mekong Tribal Cultures) เมืองเลย - เชียงคาน – ภูเรือ – ภูหลวง – ด่านซ้าย – นาแห้ว

สี สั น แห่ ง อารยธรรมชนเผ่ าลุ่ ม น้ า โขง แก่น และเรื่ องราวของเส้ น ทางสะท้อ นเกี่ ยวกับ วั ฒ นธรรม หลากหลายของกลุ่มชนเผ่าที่สืบทอดมาจาก วัฒนธรรมล้านช้างผสมผสานกับไทย เช่น การทอผ้า อาหาร ดนตรี ศาสนา ความเชื่อ ความยั่งยืนอยู่ที่ความสามารถอนุรักษ์วัฒนธรรมเหล่านันให้อยู่รอดได้ด้วยความ เข้มแข็งของชุมชน

14 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

ความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของ สวนป่าชัชนาถ การจ้างแรงงานท้องถิ่น

การฟื้นฟูป่า/ความอุดมสมบูรณ์

การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน

การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการ จากท้องถิ่น

การสนับสนุนผู้ประกอบการ ท้องถิ่น

15 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

facets of Loei เส้นทางที่ 1Unveiling : สีสันthe แห่hidden งอารยธรรมชนเผ่ าลุ่มน้าโขง (Loei: The Colors of Mae Kong Tribal Cultures)

“แก่นของเส้นทางนี้คือการที่นักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้การผสมผสานของวัฒนธรรมล้านนาและ ล้านช้าง จนมาถึงวัฒนธรรมไทยเลยในปัจจุบันที่มีความหลากหลาย เช่นการทอผ้า อาหาร ดนตรี ศาสนา และความเชื่อ” วันที่ 1: กรุงเทพมหานคร – เลย โดยเที่ยวบินช่วงบ่าย เมืองเลย: ศูนย์กลางของจังหวัดเลย นักท่องเที่ยวได้สัมผัสวิถีชีวิตของคนไทยเลยในเมืองเลยยามเย็น จากนันรับประทานอาหารเย็นซึ่ง ประกอบไปด้วยเมนูเฉพาะถิ่นโดยเฉพาะผักพืนเมือง สมุนไพรต่างๆ วิธีการประกอบอาหารที่แตกต่างไปจาก ชาวตะวันตกที่ร้านอาหารล้านช้างซึ่งมีการประดับตกแต่งด้วยหน้ากากผีตาโขนในรูปแบบต่างๆ รวมทังของ ตกแต่งอื่นที่แสดงถึงเอกลักษณ์ของชาวไทยเลย เช่น การตกแต่งด้วยผ้าฝ้ายทอมือลวดลายการทอแบบต่างๆ เป็นต้น หลังอาหาร นักท่องเที่ยวได้เข้าพักที่โรงแรมเลยพาเลซ ซึ่งถือเป็นโรงแรมที่ดีที่สุดของเมืองเลย สาระส้าคัญคือการให้ความรู้นักท่องเที่ยวเกี่ยวกับการผสมผสานของวัฒนธรรมชนเผ่าโดยเริ่มจากการ ที่ดินแดนที่เป็นที่ตังของประเทศไทยปัจจุบัน เคยเป็นที่อยู่ของชนเผ่าพืนเมืองหลายกลุ่ม มี ละว้า มอญ ขอม เป็นต้น ต่อมาจึงมีหลักฐานเกี่ยวกับการอพยพของชนเผ่าไทยเข้ามายังดินแดนภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตอนบน ชนพืนเมืองและชนเผ่าไทยได้ตังถิ่นฐานจนก่อตังเป็นอาณาจักรใหญ่กระจายอยู่ทั่ว กลุ่มชนที่อพยพมา ตังถิ่นฐานในท้องที่ที่เป็นจังหวัดเลย ยึดถือในประเพณีความเชื่อดังเดิมของชนเผ่าตน และได้สืบทอดประเพณี ต่างๆ นีจนถึงปัจจุบัน นักท่องเที่ยวจะได้รับการบอกเล่าจากมัคคุเทศก์เกี่ยวกับประวัติข องเมืองเลย ที่เริ่มต้นจากกลุ่มชน กลุ่มแรกที่เชื่อกันว่า เป็นชนเผ่าไทยที่สืบเชือสายมาจากบรรพบุรุษที่ก่อตัง อาณาจักรโยนกเชียงแสน หรือ ล้านนา ซึงเป็นอาณาจักรใหญ่ครอบครองดินแดนทางภาคเหนือของประเทศไทยโดยพ่อขุนบางกลางหาวและ พ่อขุนผาเมืองโดยเชื่อถือกันว่าเป็นเชือสายของราชวงศ์สิงหนวัติ โดยในอดีตที่ผ่านมาได้มีผู้คนอพยพจาก อาณาจักรโยนกเชียงแสนที่ล่มสลายแล้ว ผ่านดินแดนล้านช้าง ข้ามล้าน้าเหืองขึนไปทางฝั่งขวาของล้าน้าหมัน จนถึงบริเวณที่ราบ พ่อขุนผาเมืองจึงได้ตังบ้านด่านขวา ซึงปัจจุบันอยู่ในบริเวณชายเนินนาด่านขวา โดยมีซาก วัดเก่าอยู่ในแปลงนาของเอกชน ระหว่างหมู่บ้านหัวแหลมกับหมู่บ้านนาเบีย อ้าเภอด่านซ้าย ในส่วนของพ่อขุน บางกลางหาวได้แบ่งไพร่พลข้ามล้าน้าหมัน ไปทางฝั่งซ้าย หรือชายแดนตอนใต้ของอาณาเขตล้านนาไทยต่อ แดนล้านช้าง สร้างบ้านด่านซ้าย สันนิษฐานว่าอยู่ในบริเวณหมู่บ้านเก่า อ้าเภอด่านซ้ายในปัจจุบัน ต่อมาได้มี การอพยพเลื่อนขึนไปตามล้าน้าไปสร้างบ้านหนองคู และได้น้านามหมู่บ้านด่านซ้าย มาขนานนามหมู่บ้าน หนองคูใหม่ เป็น “เมืองด่านซ้าย” อพยพไปอยู่ที่เมืองบางยางในที่สุด โดยมีพ่อขุนผาเมืองอพยพผู้คนที่ติดตาม ไปตังเมืองราด ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นเมืองศรีเทพ อยู่ในท้องที่ อ้าเภอศรีเทพและอ้าเภอวิเชียรบุรี จังหวัดเพชรบูรณ์ 16 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei และตังเมืองด่านซ้าย เป็นเมืองหน้าด่านทางตะวั นออกของเมืองบางยาง โดยนักท่องเที่ยวจะได้ไปเยือนด่าน ซ้ายต่อไปตามรายการในวันที่ 4 ของรายการ และจะอยู่สัมผัสวัฒนธรรมอันหลากหลายของด่านซ้ายก่อนจะ เดินทางกลับยังกรุงเทพมหานคร นอกจากชนเผ่าไทจากโยนกเชียงแสนแล้ว ยังมีชาวโยนกอีกกลุ่มหนึ่งได้อพยพมาตังบ้านเรือนระหว่าง ชายแดนตอนใต้ของอาณาเขต ล้านนา ต่อแดนล้านช้างอยู่ชั่วระยะเวลาหนึ่ง ก่อนที่จะอพยพหนีภัยสงคราม ข้ามล้าน้าเหือง ซึ่งเป็นแม่น้าสายใหญ่และเมื่อข้ามล้าน้ามาแล้วพบว่าบริ เวณดังกล่าวมีชัยภูมิเหมาะสมในการ ตังถิ่นฐาน จึงได้สร้างบ้านตังเมืองขึนโดยให้ชื่อว่า “เมืองเซไล” (ค้าว่า “เซ” ในภาษาท้องถิ่นสมัยนัน ใช้เรียก แม่น้าขนาดย่อม หรือล้าห้วยขนาดใหญ่ ซึ่งไปตรงกับค้าว่า “แคว” ในภาษาของภาคกลาง ส่วนค้าว่า “ไล ไหล หรือเลอว” อันเป็นส้าเนียงเสียงพูดของผู้คนในสมัยนัน สันนิษฐานว่า คงจะหมายถึงลักษณะของน้าที่ก้าลังไหล หรือช้าระล้างสิ่งต่าง ๆ ดังนันค้าว่า “เซไล” ก็คงจะหมายถึงน้าที่ก้าลังไหลเชี่ยวหรือชะสิ่งต่าง ๆ นั่นเอง จึงเกิด เป็นเมืองเซไลขึน ซึ่งจากการสันนิษฐานน่าจะอยู่ในท้องที่หมู่บ้านทรายขาว ต้าบลทรายขาว อ้าเภอวังสะพุง และจากหลักฐานในสมุดข่อยที่มีการค้นพบในเวลาต่อมา พบว่าเมืองเซไลอยู่ด้ วยความสงบร่มเย็น จนถึงสมัย เจ้าเมืองคนที่ 5 ได้เกิดทุพภิกขภัย ข้าวยากหมากแพง ฝนฟ้าไม่ตกต้องตามฤดูกาล จึงได้อพยพออกจากเมือง เซไลเดิมไปตามล้าแม่น้าเลยหรือล้าน้าเซไล ถึงบริเวณที่ราบ ระหว่างปากล้าห้วยและแม่น้าเลย ซึ่งพิจารณาว่า เป็นท้าเลที่ดี จึงได้ตังบ้านเรือนขึนใหม่ เรียกว่า “บ้านแห่” (บ้านแฮ่) ส่วนล้าห้วยให้ชื่อว่า “ห้วยหมาน” แสดง ถึงการผสมผสานของวัฒนธรรมล้านนา ล้านช้าง ชนเผ่าต่างๆ และสยาม อย่างไรก็ตาม หลักฐานของจั งหวัดเลย เริ่มปรากฏแน่ชัดในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้ า เจ้ าอยู่ หั ว รัช กาลที่ 4 แห่ งกรุ งรั ตนโกสิ น ทร์ ครั งโปรดเกล้ าฯ ให้ ตังเมืองเลยขึนเมื่อ พ.ศ. 2396 โดยทรง พิจารณาเห็นว่า หมู่บ้านแฮ่ซึ่งตังอยู่ริมฝั่งห้วยน้าหมาน และอยู่ใกล้กับ แม่น้าเลย มีผู้คนเพิ่มมากขึน สมควร จัดตังเป็นเมือง เพื่อประโยชน์ในการปกครองอย่างใกล้ชิด จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดตังเป็นเมือง โดยเรียกชื่อตามชื่อของแม่น้าเลย ว่า “เมืองเลย”

วันที่ 2: เมืองเลย – นาอ้อ – เชียงคาน ช่ว งเช้านั กท่องเที่ย วจะได้สั มผัส ชีวิ ตของชาวเลยด้ว ยการเดินชมตลาดเช้า ก่อนเดินทางต่อไปยัง หมู่บ้านนาอ้อ ตลาดเช้าสะท้อนชีวิตชาวไทยพืนถิ่นที่ต่างน้าผลผลิตอันหลากหลายของตนมาขายในเวลาเช้าตรู่ซึ่ง ประกอบไปด้วยผักหลากหลายชนิด ผลไม้สีสัน รูปทรงต่างๆ ซึ่งนักท่องเที่ยวจะถามถึง ชื่อ รสชาติ วิธีการ รับประทาน โดยเฉพาะกล้วยซึ่งมีหลายพันธุ์นอกเหนือไปจากกล้วยหอมที่นักท่องเที่ยวคุ้นเคย พอช่วงสาย ตังแต่ 09.00 น.หรือในช่วงเวลาประมาณ “สามโมงเช้า” เป็นต้นไป ตลาดจะเริ่ม “วาย” เพราะเหล่าบรรดา พ่อค้าแม่ขายจะต้องกลับไปประกอบอาชีพประจ้าของตน เช่น ท้าไร่ ท้านา ปลูกพืช รวมทั งการให้อาหารสัตว์ ที่เลียงไว้ นอกจากนีตลาดยังมีอาหารพืนถิ่น เช่น ข้าวนึ่ง หรือข้าวเหนียว และข้าวจี่ที่เป็นข้าวเหนียวปิ้ง 17 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei รับประทานกับน้าพริกต่างๆ ซึ่งเหมาะส้Unveiling าหรับการพกพาเป็ นอาหารกลางวันเมื่อต้องออกไปนา อีกทังขนม พืนบ้านที่ไม่ยุ่งยากในการท้า รวมทังอาหารเช้าแบบไทยๆ ที่จะมีในทุกภาค เช่น ปาท่องโก๋ ที่นักท่องเที่ยว สามารถชิมเป็นประสบการณ์ เป็นการเรียนรู้ความต่างของอาหารเช้าของไทยและอาหารเช้า “Breakfast” ของชาวตะวันตก หลังการเดินตลาดเช้า นักท่องเที่ยวจะเดินทางไปยังบ้านนาอ้อ

บ้านนาอ้อ บ้านนาอ้อมีประวัติความเป็น มาที่โด่งดังใน ศึกบ้านนาอ้อ พ.ศ. 2440 เมื่อฝรั่งเศสหาทางที่จะยึด ดิน แดนไทยเพิ่ มขึน หลั ง จากได้ครอบครองดินแดนฝั่ ง ซ้ายแม่น้า โขงคือเมืองสานะคาม (เชี ยงคาน) ในปี พ.ศ. 2436 (ค.ศ. 1897) แล้วและพบว่าตนได้แต่เมืองที่เกือบร้าง เพราะผู้คนอพยพข้ามฝั่งเข้าสู่ราชอาณาจักร ไทย และมาตังเมืองเชียงคานขึนใหม่ที่ฝั่งตรงข้ามกับเมืองสานะคามเดิม ฝรั่งเศสจึงหาทางที่จะยึดดินแดนไทย หรือ เมืองเชียงคานที่ตังขึนใหม่ ถึงกับข้ามแม่น้าโขงมาขู่เข็ญเจ้าเมืองเชียงคานใหม่ โดยหลอกว่าทางบางกอก ได้ยกเมืองเชียงคานให้แก่ฝรั่งเศสแล้ว เจ้าเมืองเชียงคานไม่หลงกลจึงได้ออกอุบายให้ฝรั่งเศสไปยึดเมืองเลยให้ ได้เสียก่อน และเมื่อได้เมืองเลยแล้ว เมืองเชียงคานก็จะไม่มีปัญหา ทังนี เพราะเจ้าเมืองเชียงคานทราบดีว่าใน ขณะนันเมืองเลยนันมีกองทหารมาตังเตรียมอยู่ตังแต่สมัย ร.ศ.112 แล้ว ซึ่งฝรั่งเศสก็คงพ่ายแพ้แน่ เพราะมีไพร่ พลพอสมควร และทางเชียงคานจะได้หาทางซ้าเติมทีหลัง ดังนันเจ้าเมืองเชียงคานจึงได้ส่งข่าวให้ทางเมืองเลย ทราบล่ ว งหน้ า ผลก็คือฝรั่ งเศสมั่น ใจว่าเจ้ าเมืองเลยต้องเกรงตนแน่ จึงได้ย กก้าลั งซึ่งมีเพียงนายทหารฝรั่ งเศสหนึ่งนายเป็นหัวหน้าและมี ลูกน้องเป็นลาวเพียงไม่กี่คน เข้ายึดบ้านนาอ้อซึ่งอยู่ชายขอบของเมือง เลย โดยยุ ย งให้ ช าวบ้ า นแข็ ง เมื อ งต่ อ รั ฐ บาลไทย และสั ญ ญาว่ า จะ ปลดปล่อยบ้านนาอ้อ ยกฐานะให้เป็นเมืองนครหงส์ มีเจ้าเมืองกรมการ เมืองเช่น เดียวกับเมืองเลย โดยจะแต่งตังเฉพาะผู้ร่วมมือเท่านัน ผล ปรากฏว่ามีชาวบ้านหลงเชื่อไม่กี่คน สุดท้ายกองทหารจากเมืองเลยเข้า ปราบปรามจากนั นอี ก สองสามวั น ฝรั่ ง เศสก็ แ ตกพ่ า ยหนี ไ ปทาง เวียงจันทน์ ประเทศลาว ซึ่งในปัจจุบันนียังมีซากสนามเพลาะของทหาร รูป 1.1 ส้วมฝรั่ง ไทยอยู่ ที่ บ้ า นโพน ห่ า งจากบ้ า นนาอ้ อ ราว 2 กิ โ ลเมตร และมี ซ าก “ส้วมฝรั่ง” ปรากฏอยู่ที่วัดศรีจันทร์ บ้านนาอ้อจนทุกวันนี บ้านนาอ้อ อยู่ในต้าบลนาอ้อ ท้องที่ของอ้าเภอเมืองเลย ชุมชนยังคงรักษาบ้านเรือนเดิม ซึ่งเป็นบ้าน ไม้เก่าแก่ มีอายุกว่า 400 ปี โดยพืนเพแล้วชาวนาอ้อมาจากล้านช้าง สืบเชือสายลาว “เผ่าไทยลือ” โดยอพยพ มาจากหลวงพระบาง และเวียงจันทน์ และได้เข้ามาตังถิ่ นฐานในดินแดนประเทศไทยเมื่อ ประมาณปี พ.ศ. 2236 ชาวนาอ้อมีนิสัย ขยัน อดทน รักพวกพ้อง และรวมตัวกันด้วยความสามัคคีอย่างเหนียวแน่น และรัก 18 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ครอบครัว ดังนันจึงมักจะหักล้างถางพงเพื ่อแข่งขันกันสร้างความเป็นปึกแผ่นในครอบครัว ตลอดจนขยาย อาณาเขตอพยพการท้ากินเข้าสู่พนที ื ่ที่อุดมสมบูรณ์ เช่น บริเวณโดยรอบหนองวังขอน หรือหนองน้าใหญ่ที่มีซุง ตายลอยเป็นแพ ผู้น้าชุมชนในสมัยนันจึงได้ลงมติตังชื่อบ้านใหม่นีว่า “บ้านวังขอน” คือบริเวณเหนือบ้านท่าบุ่ง และบ้านปากหมากในปัจจุบันนีเอง ขณะที่ชาวนาอ้อกลุ่มอื่นอพยพเคลื่อนย้ายลงไปทางใต้ และได้มีการจับจอง ที่ท้ากินอยู่ที่บ้านปากพาน บริเวณที่น้าพานไหลลงสู่แม่น้าเลย และที่ “บ้านหนองหมากผาง” ในปัจจุบัน

ชาวนาอ้อได้แผ้วถางบุกเบิกที่ดิน โดยรอบหนองอ้อจนกลายเป็นไร่นา และ ได้ ร วมตั ว กั น ลงมติ ตั งชื่ อ บ้ า นใหม่ นี ว่ า “บ้านนาอ้อ” มาจนทุกวันนี ได้ผนึกก้าลัง กัน สร้ า งวั ดประจ้ า หมู่บ้ านนาอ้อ ขึนเป็ น แห่งแรก คือวัดศรี จัน ทร์ พร้ อมกันนี ก็ได้ ร่วมใจกันจัดสรรป่าดงดิบ บางส่วนไว้เป็น ป่าช้า เป็ น ที่เลี ยงสั ตว์ร วม และเป็ น ที่ตัง รูป 1.2 วัดศรีจันทร์ “หอเจ้ า บ้ า น” หรื อ ศาลาเลี ยงผี เ จ้ า บ้ า น เพื่อประกอบพิธีตามความเชื่อดังเดิม ต่อมาได้มีพระธุดงค์ผ่านมาปักกรดอยู่ข้างหมู่บ้าน ทังยังได้หอบหนังสือ ผูก (ใบลาน) ซึ่งเป็ นอักษรไทยน้อย บั นทึกเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธประวัติ ต้าราสู่ ขวัญ รวมทังนิทานชาดก แปลกๆ เข้ามาเผยแพร่ให้ความรู้แก่ชาวบ้าน ชาวบ้านจึงหันมาฟังนิทานชาดก และเกิดความเลื่อมใสจึงเริ่มนับ ถือพุทธศาสนาควบคู่กับการนับถือผี (ข้อมูลจากการเล่าของปู่แพง (อายุ 87 ปี) แห่งคุ้มบ้านนอก วัดศรีชมชื่น ปู่เหวย (อายุ 90 ปี) และตาป๋อง (อายุ 65 ปี) แห่งคุ้มบ้านใหญ่ วัดศรีจันทร์) ในสมัยรัชกาลที่ 4 นีเอง ชาวตะวันตกได้แก่ อังกฤษและฝรั่งเศสออกล่าเมืองขึนแถบเอเชีย จนเป็น เหตุให้ ลาว เขมร และ ญวน ต้องตกเป็นเมืองขึนของฝรั่งเศส ส่วนพม่า อินเดีย และมลายู ต้องตกเป็นเมืองขึน ของอังกฤษ เพราะนโยบาย ทางการเมือง และด้านการทหารไม่มีความยืดหยุ่น ส่วนประเทศไทยนันถึง แม้จะ ถูกตัดถูกเฉือนดินแดนไปบ้าง แต่ด้วยนโยบายอันชาญฉลาดของกษัตริย์ ไทย รวมทังแสนยานุภาพที่มีอยู่ตาม อัตภาพจึงสามารถประคองความเป็นเอกราชมาได้ ในส่วนที่ประเทศไทยต้องเสียเปรียบต่างชาติอยู่บ้างก็เพราะ ยังไม่มีการส้ารวจบัญชีไพร่สม หรือบัญชี ส้า -มะ-โนครัวและเขตแดน เพราะยังไม่มีแผนที่แสดงเขตดินแดนที่ ชัดเจนในสมัยนัน ฉะนันถัดจากที่ได้มีการส้า รวจบัญชีไพร่สมในรัชกาลที่ 4 ตามหัวเมืองริมแม่น้าเหืองและริม แม่น้ าโขงตรงข้ามหลวงพระบางและเวีย งจันทร์ของลาวเสร็จลง ชาวนาอ้อจึงมีความสุ ขเพราะอยู่ในเขต ราชอาณาจักรไทย

19 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

รูป 1.3 พิพิธภัณฑ์ประภัสร์จันทโชติ ความโดดเด่น ด้านวัฒ นธรรมของบ้านนาอ้อได้รับการรวบรวมไว้ที่วั ดศรีจันทร์ที่น อกจากจะเป็ น ศูนย์กลางในการท้ากิจกรรมทางศาสนาของชุมชนแล้ว ภายในวัดยังมีพิพิธภัณฑ์พืนบ้าน “ประภัสร์จันทโชติ” เพื่อเป็นอนุสรณ์ถึงพระครูวิจารณ์สังฆกิจ และถือเป็นพิพิธภัณฑ์เรือนไทยโบราณ ของชาวไทยลือ และชาวไทย เลย เป็นสถาปัตยกรรมของชาวนาอ้อที่มีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น โดยเป็นบ้ านไม้ใต้ถุนสูงมีบันได 5 ขัน ตังอยู่บนเสาหินเรียกว่า ยองหิน มีการซ้อนทับที่ค้านวณอย่างละเอียด หรือมิฉะนันหากไม่ตังอยู่บนยองหิน จะ ใช้เสาไม้เนือแข็งทังต้นเป็นการป้องกันการผุกร่อนและแมลงต่างๆ เช่น ปลวก ประตูเป็นบานเฟี้ยมพับซ้อน ใต้ หลั ง คามี ไ ม้ ร ะแนงตี ปิ ด ตั ว หลั ง คาเป็ น กระเบื องดิ น เผา เรีย กว่า “กระเบืองดินขอ” การสร้างบ้านแต่ละหลังจะใช้ แรงงานชาวบ้านในหมู่บ้านมาช่วยกันสร้างจากการถ่ายทอด และสั่ ง สมประสบการณ์ จ ากบรรพบุ รุ ษที่ ผ่ า นมาหลายรุ่ น กลายเป็ น ภูมิปั ญญาสถาปั ตยกรรมที่มีคุณค่าเหมาะสมกับ สภาพแวดล้อม และภูมิอากาศ สร้างทีละหลังโดยมีโครงสร้าง ที่ มั่ น คงแข็ ง แรง ประโยชน์ ใ ช้ ส อยเป็ น ไปตามวิ ถี ชี วิ ต ของ ชาวนาอ้อ รวมทังจั ดให้ มีพิพิธ ภัณฑ์พืนบ้ านเพื่อเก็บรักษา รูป 1.4 เรือนไทยโบราณของชาวนาอ้อ เครื่องมือเครื่องใช้เก่าแก่ รวมทังผ้าเก่าลายโบราณของชุมชน ในบริเวณวัด มีอาคารก่ออิฐถือปูนชันเดียวหลังไม่ใหญ่นัก ส้าหรับกลุ่มแม่บ้านทอผ้า ฟอกย้อมโดยใช้สี ธรรมชาติ เสือผ้าที่ตัดเย็บโดยใช้ผ้าทอของชุมชน ผ้าซิ่นหมี่ ผ้าขาวม้า ผ้าพันคอ กระเป๋า ผ้าเช็ดมือ ตลอดจน ผลิตภัณฑ์ต่างๆ ที่ชาวบ้านกลุ่มสตรีได้รวมตัวกันท้าเป็นวิสาหกิจชุมชน โดยเฉพาะเมื่อถึงเทศกาลต่างๆ จะมี การท้าบายศรี และกระทงดอกไม้ จากใบตอง เพื่อใช้เป็นเครื่องสักการะตามแนวพุทธศาสนา รวมทังการ ประกอบอาหารพืนบ้านส้าหรับนักท่องเที่ยวถ้าได้รับการติดต่อล่วงหน้า

20 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

ที่บ้านนาอ้อ นักท่องเที่ยวสามารถเดินหรือปั่นจักรยาน ชมเรือนไทยหลากหลายหลัง ซึ่งปัจจุบันบางหลังใช้เป็นกุฏิสงฆ์ รวมทั ง “ส้ ว ม” แบบที่ ช าวฝรั่ ง เศสใช้ ภายในบริเ วณหมู่บ้ า น ค่ อ นข้ า งสงบ สะอาด มี ส ตรี จ ากกลุ่ ม แม่ บ้ า น และ ผู้ รู้ ข อง ชาวบ้านเช่น “ตาป๋อง” ซึ่งสามารถให้ข้อมูลทังภาษาไทยและ ภาษาอังกฤษ ในฐานะมัคคุเทศก์ท้องถิ่นที่มีบัตรรับรองถูกต้อง และให้ข้อมูลด้วยความภาคภูมิใจในความเป็นคนพืนที่ที่มีประวัติ ความเป็นมายาวนานกว่า 400 ปี และพร้อมต้อนรับนักท่องเที่ยว ที่มาเยือนตลอดเวลา รวมทังการจัดให้นักท่องเที่ยวได้เลือกว่าจะ เดินชมหมู่บ้าน หรือต้องการปั่นจักรยานซึ่งนอกจากจะช่วยลด โลกร้ อ นแล้ ว ยั ง เป็ น การลดการเกิ ด มลภาวะในพื นที่ เพื่ อ นักท่องเที่ยวจะได้สัมผัสชีวิตที่เรียบง่ายท่ามกลางธรรมชาติ และ รูป 1.5 ตาป๋อง-มัคคุเทศก์ท้องถิ่น สามารถมีส่วนร่วมในการประกอบอาหารว่างโดยใช้วัตถุดิบ และ วัสดุจากพืนที่ที่สดและใหม่ เช่นกล้วยน้าว้า กะทิคันสด ใบตองและเชือกกล้วย ด้วยการท้า ข้าวต้มมัด เพื่อ ต้อนรับนักท่องเที่ยวที่ร่วม ท้า ชิม และสร้างรอยยิมให้กับชาวนาอ้อ จากบ้ านนาอ้อนักท่องเที่ยวจะเดินทาง ต่อไปยังเชียงคานเมืองริมฝั่งโขง ประวัติความเป็นมาของเมืองเชียงคานกล่าวไว้ว่า เมืองเชียงคานเดิมตังอยู่ที่เมืองสานะคาม ในเขต ประเทศลาว สร้ างโดยขุน คาน โอรสของขุนคัวแห่ งอาณาจักรล้ านช้า ง เมื่อประมาณ ปีพ.ศ. 1400 ต่อมา ประมาณ ปี พ.ศ. 2250 อาณาจักรล้านช้างแยกออก เป็นสองอาณาจักรคือ อาณาจักรหลวงพระบางโดย ก้าหนดอาณาเขตเป็นดินแดนเหนือแม่น้าเหืองขึนไป และอาณาจักรเวียงจันทน์ซึ่งอยู่ใต้แม่น้าเหืองลงมา ต่อมา หลวงพระบางได้สร้างเมืองปากเหืองซึ่งอยู่ฝั่งขวาของแม่น้าโขงเป็นเมืองหน้าด่าน ขณะที่ทางเวียง จันทน์ได้ สร้างเมืองเชียงคานเป็นเมืองหน้าด่าน ต่อมาในปี พ.ศ. 2320 พระเจ้ากรุงธนบุรี โปรดให้เจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกกับพระสุรสีห์ ยกทัพไปตี กรุ งเวียงจัน ทน์ และได้อัญเชิญพระแก้วมรกต กลั บมายังกรุงธนบุรี จากนันได้รวมอาณาจักรล้านช้างเข้า ด้วยกัน และให้เป็นประเทศราชของไทยโดยได้กวาดต้อนผู้คนมาอยู่เมืองปากเหือง แล้วโปรดเกล้าฯ ให้เมือง ปากเหืองไปขึนกับเมืองพิชัย ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 3 เจ้าอนุวงศ์ เจ้าเมืองเวียงจันทน์ คิดกอบกู้เอกราชเพื่อ แยกเป็นอิสระจากไทยโดยยกก้าลังจากเวียงจันทน์มายึดเมืองนครราชสีมา แต่ในที่สุดเจ้าอนุวงค์ถูกจับขังจน สินชีวิต กองทัพไทยที่ยกมาปราบเจ้าอนุวงศ์ที่นครราชสีมาได้ยกทัพไปกวาดต้อนผู้คนจากฝั่งซ้ายของล้าน้าโขง มายังเมืองปากเหืองมากขึน และโปรดเกล้าฯ ให้พระอนุพินาศ (กิ่ง ต้นสกุลเครือทองศรี) เป็นเจ้าเมืองปาก เหืองคนแรก แล้วพระราชทานชื่อเมืองใหม่ว่าเมืองเชี ยงคาน ครังถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า 21 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

of Loei เจ้าอยู่หัว พวกจีนฮ่อได้ยกทัพมาตีเมืองเวียUnveiling งจันทน์theแhidden ละเมืfacets องหลวงพระบาง โดยได้ปล้นสะดมเมืองเชียงคานเดิม ที่อยู่ทางฝั่งซ้ายของแม่น้าโขง ชาวเชียงคานที่อยู่ทางฝั่งซ้ายเดิมจึงอพยพข้ามน้ามาอยู่เมืองเชียงคานใหม่ หรือ เมืองปากเหือง เป็นจ้านวนมาก

ครันต่อมาผู้คนเห็นว่าชัยภูมิเมืองเชียงคานใหม่ หรือเมืองปากเหืองนันไม่เหมาะสม จึงอพยพไปอยู่ที่ บ้านท่านาจันทร์ซึ่งใกล้กับที่ตังของอ้าเภอเชียงคานปัจจุบัน แล้วตังชื่อใหม่ว่า เมืองใหม่เชียงคาน ต่อมาไทยได้ เสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้าโขงให้ กับฝรั่งเศส ท้าให้คนไทยที่อยู่เมืองปากเหือง อพยพมาอยู่เมืองใหม่เชียงคาน หรืออ้าเภอเชียงคานปัจจุบัน ตังที่ท้าการอยู่บริเวณวัดธาตุ เรียกว่าศาลาเมืองเชียงคาน แต่ต่อมาได้ย้ายไปอยู่ บริเวณวัดโพนชัย จนกระทั่งปี พ.ศ. 2452 เมืองเชียงคานซึ่งมีพระยาศรีอรรคฮาด (ทองดี ศรี ประเสริฐ) ได้รับ ต้าแหน่งเป็นนายอ้าเภอเชียงคานเป็นคนแรก และต่อมาปี พ.ศ. 2484 ได้ย้ายที่ว่าการอ้าเภอเชียงคานมาอยู่ ณ ที่อยู่ท้าการปัจจุบัน เชียงคานเป็นเมืองเล็กๆ ริม แม่น้าโขงสุดชายแดนไทย เป็นอ้าเภอ หนึ่ ง ในจั ง หวั ด เลยที่ ยั ง คงไว้ ซึ่ ง วัฒนธรรม ขนบประเพณี การใช้ชีวิต แบบเรียบง่าย พอเพียง วิถีชีวิตแบบ ดังเดิมไม่รีบเร่ง ในปัจจุบันเมืองเล็กๆ ที่เงีย บสงบแห่ งนี ก้าลั งเป็ น ที่ส นใจ ของนั ก ท่ อ งเที่ ย วทั งชาวไทยและ รูป 1.6 ถนนชายโขง อ้าเภอเชียงคาน ชาวต่ า งชาติ จ้ า นวนมาก ภาพบ้ า น เก่าๆ ที่เรียงรายติดกันอยู่ริมถนนชายโขง ดึงดูดให้นักท่องเที่ยวหลากหลายรุ่น เดินทางมาที่เชียงคาน ถนนริม โขง หรือถนนศรีเชียงคาน จะประกอบไปด้วยบ้านเรือนที่เรียงรายตังอยู่ตามซอยเล็กๆ ขนานคู่กันไปกับถนน ใหญ่ ซึ่งเป็นถนนสายหลัก เริ่มตังแต่ถนนศรีเชียงคาน ซอยที่ 1 ถึงซอยที่ 24 โดยแบ่งเป็นถนนศรีเชียงคานฝั่ง บนกับฝั่งล่าง ถือเป็นถนนเส้นที่มีบ้านไม้เก่าแก่ ที่พัก โฮมสเตย์ ร้านอาหาร และร้านค้าที่ตกแต่งหลายรูปแบบ ซึ่งถนนในเส้นนี จะรู้จักกันในนาม "ถนนชายโขง" มีระยะทางกว่า 2 กิโลเมตร เป็นเส้นทางที่นักท่องเที่ยว นิยม มาปั่นจักรยานชมบรรยากาศ ถ่ายรูปเล่น ชมบ้านไม้สมัยเก่า ซึ่งน่าเสียดายว่ามีตึกแถวสร้างใหม่แทรกขึนมา ท่ามกลางบ้านไม้เก่า ซึ่งในปัจจุบัน เทศบาลไม่อนุญาตให้ปลูกสร้างตึก เพราะต้องการอนุรักษ์ สภาพแวดล้อม บริเวณถนนสายนีให้เป็นบ้านไม้ทังหมดเป็นการรักษาวัฒนธรรมดังเดิมของชาวเชียงคานอย่างไรก็ตาม แม้บ้าน ไม้เก่าๆ ได้ถูกดัดแปลงให้เป็นร้านขายของ ร้านอาหาร ร้านกาแฟ บ้า นพักโฮมสเตย์ไปแล้วส่วนหนึ่ง แต่ความ

22 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei สงบเรียบง่ายของวิถีชีวิต รอยยิมที่ที่มีอยูUnveiling ่บนใบหน้ าของผู้คนในเมืองนี ยังคงเป็นเสน่ห์ที่ท้าให้เมืองเชียงคาน แตกต่างจากเมืองท่องเที่ยวอื่นๆ

นักท่องเที่ยวที่เลือกการปั่นจักรยาน ไปตามตรอกซอกซอยชมบ้านไม้เก่า ที่บางส่วนได้รับการดัดแปลง ให้เป็น ที่พักแบบโฮมสเตย์ ร้านค้า ร้านกาแฟ จะได้รับการทักทายที่ยิมแย้มจริงใจ นักท่องเที่ยวหลายคนท้า ความรู้จักกับชาวบ้านเพราะที่นี่ เป็นเมืองเล็กที่มีแต่รอยยิมและมิตรภาพจากชาวบ้าน และผู้เฒ่าผู้แก่ที่นั่งบน แคร่ไม้หน้าบ้าน คอยทักทายผู้คนตลอดเส้นทาง ได้รับอากาศบริสุทธ์ห่างไกลมลพิษ วัดศรีคุณเมืองตังอยู่ที่ซอย 6 ถนนชายโขง ทางด้านเหนือของตลาดเชียงคาน มีก้าแพงแก้วล้อมรอบ ตัวพระอุโบสถ สร้างในแบบคล้ายโบสถ์ของวัดภาคเหนือ ด้านหน้าโบสถ์มีภาพจิตรกรรมฝาผนังอยู่เต็มหน้าบัน ภาพทังหมดเป็นภาพนิทานชาดกชุดพระเจ้าสิบชาติ ภายในโบสถ์ของวัดศรีคุณเมือง มีพระพุทธรูปประธานที่ เก่าแก่เป็นที่เลื่อมใส ศรัทธาและนับถือของชาวอ้าเภอเชียงคาน คือ พระพุทธรูปปูนปั้นนาคปรก ปางสมาธิ ก่อด้วยอิฐถือปูน เป็นศิลปะล้านช้าง ผสมอยุธยา เป็นพระพุทธรูปที่มีความศักดิ์สิทธิ์ ที่ชาวบ้านคนไทย และ ประชาชนจากฝั่งลาว จะเดินทาง ข้ามแม่น้าโขงเพื่อมากราบไหว้อธิษฐานขอพรเพื่อให้ท้ามาค้าขายได้ส้าเร็จ รุ่งเรือง และให้ปลอดภัยจากภยันตราย เชื่อกันว่าใครที่มาขอพรจากพระประธานในพระอุโบสถวัดศรีคุณเมือง จะประสบความส้าเร็จและความสมหวัง วัดศรีคุณเมืองนอกจากจะมีสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นของการผสมผสานรูปแบบของล้านาและล้า นช้าง แล้ ว ยั งเป็ น ศูนย์ ร วมของประเพณีที่ช าวเชียงคานยังคงยึดถือปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง ได้แก่ความเชื่อในการ สะเดาะเคราะห์ด้วย “ผาสาดลอยเคราะห์” หรือ “ผาสาดผึง” ซึ่งเป็นการประดิษฐ์ หรือการท้าผาสาดซึ่งมี 2 ชนิด คือ ผาสาดขนาดเล็ ก หรื อเรีย กว่า ผาสาดลอยเคราะห์ มักใช้กับการลอยเคราะห์ ทั่ว ไป และถือเป็น พิธีกรรมที่ต้องให้รายละเอียดและพิถีพิถันอย่างมาก แต่ละคนต้องท้าผาสาดด้วยตนเอง เพราะขนาดของผา สาดจะต้องมีขนาดเท่าฝ่ามือของคนท้า เพราะการท้าผาสาดลอยเคราะห์ หรือผาสาดผึงสมัยโบราณนัน เชื่อกัน มาว่า คือการเสียเคราะห์คือความรู้สึกที่ไม่ดี หรือคิดว่าตนเคราะห์ร้าย ก็จะลอยผาสาดโดยการใส่เส้นผมและใส่ เล็บขงตนลงไป อีกชนิดหนึ่งของผาสาดจะเป็นขาดใหญ่ เรียกว่า “ผาสาดสะเดาะเคราะห์” ส้าหรับการที่ผู้ใด เห็นสิ่งไม่ดี หรือไม่เป็นมงคล หรือเพิ่งหายจากการเจ็บป่วยที่รุนแรง หรือมีลางบอกเหตุ หรือผู้ที่ญาติพี่น้องเชื่อ ว่าผู้นันจะชะตาขาด จะต้องประสบเคราะห์ร้าย จะถูกใครจะมาเอาชีวิต จึงหาทางป้องกันตนเองจากอันตราย ด้วยการลอยเคราะห์ หรือเรียกเป็นภาษาพืนไทยเลยว่า “เฮ็ดเวียก” เป็นการเสียเคราะห์เพื่อเสริมดวงชะตา เพื่อเรียกขวัญก้าลังใจกลับคืนมาให้อยู่กับผู้ที่คิดว่าเคราะห์ร้าย ขันตอนการท้าผาสาดคือ น้ากาบกล้วยมาท้า ฐานเป็นรูปกระบะสี่เหลี่ยมจัตุรัส ภายในจะมีช่องแบ่งเป็น 9 ห้อง เรียกว่า “เครื่องเซ่น 9 ห้อง” ส้าหรับไหว้ เจ้ากรรมนายเวร ประกอบด้วยของคาว ของหวาน รวมทังหมาก พลู ดอกไม้ ธูปเทียน มี การตกแต่งด้วยกรวย ใบตอง และดอกไม้ที่เรียกว่า “ท้าดอกผึง” เป็นดอกไม้ที่ท้าจากสีผึงหรือเทียน ด้วยการแกะมะละกอให้เป็นรูป 23 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ดอกไม้ และน้าไปชุบน้าเทียนที่หลอมละลาย ก่อนน้าไปชุบน้าเย็น และสลัดดอกไม้เทียนให้หลุดออกมาจาก พิมพ์มะละกอ แล้วจึงน้าไปตกแต่งผาสาด จากนันมีการท้า พิธีสะเดาะเคราะห์ โดยจะมีผู้ท้าพิธีอัญเชิญเจ้า กรรมนายเวรให้มารับเครื่องเซ่น ก่อนจะน้าผาสาดไปลอยที่ล้าน้าโขง

รูป 1.7 ผาสาดลอยเคราะห์ ในการท้า “ผาสาด” ส้าหรับนักท่องเที่ยวจะให้นักท่องเที่ยวผู้นันวัดหยวกกล้วยเพื่อท้าเป็นสี่เหลี่ยม จัตุรัสตามขนาดฝ่ามือของตน พืนกรวยใช้หยวกมัดด้วยตอกจากไม้ ไผ่เป็นพืน และวางกรวยใบตองกล้วยป่าไว้ ตรงกลาง ประดั บ ตกแต่ ง ด้ ว ยดอกผึ งซึ่ ง ท้ า จากสี ผึ งหรื อ เที ย น ธู ป เที ย น ตั ด ผมและเล็ บ ใส่ ล งไป ขณะที่ นักท่องเที่ยวท้าผาสาดนัน ผู้รู้ในการท้าจะเป็นผู้ให้ค้าแนะน้าทังในระหว่างการท้า การตกแต่ง การวางสิ่งของ การไม่ใช้เสียงดังระหว่างการท้าเสมือนเป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรม ท้าให้เกิดสมาธิระหว่างการร่วมกิจกรรม ท้า ให้นักท่องเที่ยวเกิดความภูมิใจที่ได้มีส่วนร่วมในการท้าผาสาดของตน ได้เรียนรู้พิธีกรรมการลอยผาสาด และได้ ลอยเคราะห์ของตนซึ่งอาจจะมี ร่วมกับชาวเชียงคานซึ่งถือเป็นผู้รู้ ผู้มีประสบการณ์จริงในพืนที่ ท้าให้เกิด ความสุขใจในการท้าเสมือนเป็นพิธีกรรมที่ท้าร่วมกันทังของนักท่องเที่ยวและชาวเชียงคาน เพราะเป็นการท้า สิ่งที่ให้ความหมายที่ดีกับตนเอง และยังสื่อให้เห็นถึงการสนับสนุน การอนุรักษ์วัฒนธรรมของชาวเชียงคานที่ดี ที่สุดอย่างหนึ่ง เป็นการถ่ายทอดวัฒนธรรมให้ ผู้ต่างถิ่นได้รับรู้ ดังนัน เมื่อนักท่องเที่ยวเดินทางมาถึงเชียงคาน นักท่องเที่ยวจะได้ร่วมกันเรียนรู้วิธีการท้า “ผาสาด” และเมื่อท้าผาสาดเสร็จแล้วทุกคนจะน้าไปลอยที่แม่น้า โขงเพื่อเป็นสิริมงคลแก่ตัวเองในโอกาสที่ได้มาเยือนเชียงคาน และในการลอยผาสาดนีมีข้อที่ผู้รู้ ต้องเตือน นักท่องเที่ยวให้ปฏิบัติอย่างเคร่งครัด คือ เมื่อลอยแล้วห้ามหันหลังกลับไปมอง เพราะจะเป็นการเรียกเคราะห์ หรือสิ่งไม่ดีกลับคืนมา ในตอนเย็นหลังการลอยเคราะห์ และลอยเรือชมวิถีชีวิตริมฝั่งโขงแล้ว นักท่องเที่ยวจะได้ทานอาหาร เย็นตามแบบของชาวเชียงคานที่ประกอบอาหาร และจัดตกแต่งแบบพืนเมืองโดยกลุ่มอนุรักษ์วัฒนธรรมเชียง คาน น้าโดยป้านาง ที่เกสเฮ้าส์ป้านาง พร้อมทังชมการแสดงของคณะสาวหนุ่มสองพันปี ประกอบไปด้วยการ ร่ายร้าและการบรรเลงดนตรีในแบบเชียงคาน โดยหลังจากทานอาหารเย็นแล้วนักท่องเที่ยวจะได้ฝึกร้า และฝึก

24 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei การเล่นดนตรีพืนบ้าน เช่น ขลุ่ย กับชาวคณะ ก่อนที่จะไปเดินชมชีวิตชาวเชียงคานยามค่้า ตามถนนริมโขง ก่อนเข้าพักที่โรงแรมศรีเชียงคาน

วันที่ 3: เชียงคาน – ภูเรือ นักท่องเที่ยวเริ่มวันใหม่ในเชียงคานด้วยการใส่บาตรข้าวเหนียวบนทางเท้าริมถนน โดยนักท่องเที่ยว รวมทังชาวเชียงคานจะมานั่งเรียงแถวอย่างเป็นระเบียบรอพระสงฆ์ที่จะเดินเท้ามารับบาตร หรื อข้าวเหนียว จากชาวบ้านและนักท่องเที่ยว ซึ่งเป็นวัฒนธรรมของชาวล้านช้าง ที่ยังคงปฏิบัติอยู่ในประเทศลาว เช่น ในเมือง หลวงพระบาง เวียงจันทน์ รวมทังเมืองต่างๆ ตามแนวชายโขง หรือไทยลาวไทยเลยเป็นต้ น ถือเป็นความทรง จ้าอันพิเศษก่อนออกจากเชียงคาน จากนันเดินทางตามแนวโขงไปยังภูเรือ อ้าเภอภูเรือได้รับการกล่าวขานว่าเป็นพืนที่ที่หนาวสุดในประเทศไทยในช่วงที่ประเทศไทยมีอากาศ หนาวเย็น หรือช่วงระหว่างกลางเดือนพฤศจิกายน ถึงกลางเดือนมกราคม อาณาเขตด้านทิศเหนือ อยู่ติ ดกับ ประเทศลาว พืนที่ป่าภูเรือประกอบด้วยทิวเขาสูง สลับซับซ้อนเรียงรายเป็นรูปต่างๆ น่าพิศวงสลับกับที่ราบ เป็นบางส่วน สาเหตุที่ขนานนามว่า "ภูเรือ" เพราะมีภูเขาลูกหนึ่งมีชะโงกผายื่นออกมาดูคล้ายส้าเภาใหญ่ และ ที่ราบบนยอดเขา มีลักษณะคล้ายท้องเรือตลอดจนมีธรรมชาติและทิวทัศน์ที่สวยงาม มียอดเขาสูง ที่สุดคือ ยอดภูเรือ มีความสูงถึง 1,365 เมตรจากระดับน้าทะเล ปานกลาง ลักษณะความสูงเช่นนีจึงเป็นแหล่งต้นน้า ล้า ธารที่ส้าคัญหลายสาย เช่น ห้วยน้าด่าน ห้วยบง ห้วยเกียงนา และห้วยทรายขาว โดยเฉพาะ เส้นทางตามทาง หลวงหมายเลข 203 (เลย - ภูเรือ) นักท่องเที่ยวจะเห็นสวนดอกไม้นานาชนิด สีสันจัดจ้านในไร่สุดสายตาทัง สองข้างทางที่รถวิ่งผ่านไป หากเป็นช่วงหน้าหนาว จะเห็นต้นคริสมาสสีแดงสดไปทั่วบริเวณ จัดว่าเป็นถนนสาย ที่มีทิวทัศน์สวยงามสายหนึ่ง สถานที่ที่นักท่องเที่ยวจะมาเยือนเพื่อสัมผัสและเป็นส่วนหนึ่ งของการฟื้นฟู และการอนุรักษ์ป่า ก็คือ สวนป่าชัชนาถ หรือ (Woodland Resort) ที่ภูเรือ สวนป่าชัชนาถเกิดจากแนวคิดในการที่นักวิจัยท่านหนึ่งที่ ในช่วงปี พ.ศ. 2533 เมื่อท่านเดินทางผ่านบริเวณที่ดินรกร้างเป็นเนินเขาบริเวณกว้างในบริเวณต้าบลท่าศาลา บนถนนสายภูเรือ –เลย ซึ่งควรเป็นถนนสายงาม หากแต่บริเวณกิโลเมตรที่ 36 กลับกลายเป็นทิวเขาหัวโล้น มองไปสุดสายตาที่มีแต่สีน้าตาลไหม้ ถ้าเป็นผู้เดินทางทั่วไปก็คงผ่านเลยไป แต่นักวิจัยผู้ซึ่งได้รับรางวัลนักวิจัย ดีเด่นกลับ มีความคิดที่ชาวบ้านต้าบลท่าศาลาลงความเห็นว่า “ดอกเตอร์สติเฟื่อง” เพราะตัดสินใจน้าเงิน รางวัลมาซือที่หมดสภาพ และยิ่งไปกว่านันแทนที่จะปลูกไม้ผลให้เกิดประโยชน์ และโดยเฉพาะให้เกิดรายได้ กลับมา “ปลูกป่า” ที่ต้องประสบกับความล้มเหลวหลายต่อหลายครังเพียงเพื่อ “อยาก” จะปลูกป่าตาม แนวทางพระราชด้าริ (พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาล ที่ 9) หากแต่เมื่อเวลาผ่านไปกล้าไม้ที่ได้ลงไว้และ ตายไปรุ่นแล้วรุ่นเล่า กลับพลิกฟื้นเติบโตจนเป็น “ป่าไม้” หลังจากเวลา 20 กว่าปีผ่านไป จากการเรียนรู้ ลักษณะและการด้ารงชีวิตของต้นไม้แต่ละชนิดกว่าที่จะท้าให้กล้าไม้สามารถเติบโตได้ในที่สุด 25 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei สวนป่ าชัขนาถจั ดเป็น สถานที่ พUnveiling ักประเภทที ่พักท่ามกลางธรรมชาติ (Eco-lodge) มีกิจกรรมเชิง สร้างสรรค์ให้นักท่องเที่ยวได้ร่วมลงมือท้า ได้ความรู้ และได้แลกเปลี่ยนประสบการณ์กับเจ้าของพืนที่ ซึ่งเป็น ผู้รู้จริง และผ่านประสบการณ์มามากมาย รวมทังการได้เก็บผักต่างๆ เลมอนสีเหลืองนวล และสตรอเบอร์รี่ ปลอดสารพิษ สดจากไร่ ที่ป ลู กไว้ส้ าหรั บ ให้ นักท่องเที่ยวที่มาเข้าพักได้รับประทาน ทังนีขึนอยู่กับฤดูกาล นอกจากนีภายในสวนป่ายังมีกล้วยไม้พันธุ์ต่างๆออกดอกงดงาม รวมทังไม้ที่แสดงถึงความสมบูรณ์ชุ่มชืนของ ป่า เช่น เฟิร์น หลากหลายชนิดทังที่เกาะตามกิ่ง และต้น และที่คลุมพืน นอกจากนียังมีกิจกรรมขี่จักรยานบน ทางดินที่ลัดเลาะไปตามพืนป่าภายในบริเวณที่บอกเส้นทางไว้ของสวนป่าชัชนาถ ตลอดจนเส้ นทางศึกษา ธรรมชาติเพื่อให้นักท่องเที่ยว ดูนก เก็บเห็ดโคน ดูพืชพรรณไม้ต่างๆ ในบริเวณสวนป่า ซึ่งจัดให้มีที่พัก และ ห้องอาหาร ซึ่งใช้วั ตถุดิบจากสวนเป็นส่วนใหญ่ในการประกอบอาหาร ก่อนที่นักท่องเที่ยวจะได้พักผ่อนใน บ้านพักท่ามกลางธรรมชาติที่เป็นป่าอย่างแท้จริง

วันที่ 4: ภูเรือ – เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง – ด่านซ้าย เมื่อไปถึงเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง นักท่องเที่ยวจะได้เดินชม สวนสน ทุ่งหญ้ า สัมผัสอากาศ บนพืนที่ราบสูง ที่มีอากาศเย็นตลอดปี จัดเป็นแหล่งที่มีพืชพรรณไม้ในที่สูงที่อุดมสมบูรณ์มาก มีกล้วยไม้ป่า มากกว่า 160 ชนิด มีพืชพรรณไม้ที่หายากหรือมีที่ ภูหลวง เพียงแห่งเดียว บริเวณที่เป็นสวนหินธรรมชาติ ประกอบไปด้วยไม้ดอกกล้วยไม้ พืชคลุมดิน ตลอดจนทุ่งดอกไม้ป่าที่สมบูรณ์และสวยงาม เช่น ทุ่งกุหลาบแดง ทุ่ ง กุ ห ลาบขาว รวมทั งป่ า หิ น ภู เ ขา และรอยเท้ า ไดโนเสาร์ ที่ มี อ ายุ ป ระมาณ 120 ล้ า นปี ภูหลวง มีความหมายว่าเขาที่สูงใหญ่ หรือหมายถึงภูเขาของพระเจ้าแผ่นดิน เกิดจากการยกตัวของ พืนผิวโลกและดินส่วนที่อ่อนพัดพาลงสู่พืนที่ส่วนต่้า ภูหลวงได้รับการประกาศให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า เมื่อ วันที่ 18 ธันวาคม 2517 โดยมีพืนที่ประมาณ 560,593ไร่ ส้าหรับ ฤดูกาลนัน ภูหลวง มี 3 ฤดู แต่ระดับ อุณหภูมิไม่แตกต่างกันมากนัก ท้าให้สามารถเที่ยวได้ตลอดปี โดยฤดูร้อนเริ่มตังแต่เดือนกุ มภาพันธ์ ถึงเดือน เมษายน อุณหภูมิเฉลี่ยประมาณ 20-24 องศาเซลเซียส ช่วงดังกล่าวจะมีดอกไม้ที่มีสีสันเจิดจ้าสวยงาม เช่น เอืองตาเหิน กล้วยไม้ป่าดอกสีขาว กุหลาบขาวและกุหลาบแดง ขณะที่ฤดูฝนอยู่ในช่วงเดือนพฤษภาคม-ตุลาคม อุณหภูมิใกล้เคียงกับหน้าร้อนจะมีดอกไม้ป่าดอกเล็กๆ สีชมพูอมม่วงขึนแซมตามทุ่งหญ้า ฤดูหนาวอุณหภูมิ ลดลงมาก เฉลี่ย 0-16 องศาเซลเซียส ในช่วงเดือนพฤศจิกายน ถึงเดือนมกราคม จะมีใบ “ก่วมแดง” หรือที่ รู้จักกันว่า เมเปิ้ล จะเปลี่ยนสีแดง แล้วผลัดใบ ตามพืนดินจะเห็นต้นกระดุมเงินรองเท้านารี และปีกแมลงปอ ขึนอยู่บนก้อนหินและตามพืนป่าดิบเขา ด้านตะวันออกของเทือกภูหลวงมีการค้นพบซากหินรอยเท้าไดโนเสาร์ อายุกว่า 120 ล้านปี นอกจากนียังมีป่าหลากชนิด เช่น ป่าผลัดใบหรือป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา เป็นต้น

26 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

facets of Loei จากนันนักท่องเที่ยวจะได้ไปชม Unveiling สวนลุงtheวุฒhidden ิ ซึ่งเป็ นสถานที่เพาะเลียงกล้วยไม้นานาพันธุ์ ทังกล้วยไม้ สายพันธุ์ และกล้วยไม้ลูกผสม สวนกระบองเพชรที่ทังสีและพันธุ์ละลานตา อีกทังสับปะรดสีที่นับว่าเป็นแห่ง แรกที่สามารถเพาะพันธุ์สับปะรดสีได้ สวนลุงวุฒิเป็นสวนพันธุ์ไม้เมืองหนาวที่ขึนชื่อของ อ้าเภอภูเรือ มีพันธุ์ไม้ สวยๆ อีกหลายสายพัน ธุ์ เช่น นอบิเร่ กุห ลาบหิน โดยทางสวนมีการจัดแสดงการจัดสวนในภาชนะต่างๆ หลากหลายแบบให้นักท่องเที่ยวได้ชม และมีการจัดกิจกรรมสร้างสรรค์ส้าหรับนักท่องเที่ยวได้ปลดปล่อย จินตนาการของตนร่วมกับของผู้ร่วมทีม ด้วยการแบ่งนักท่องเที่ยวเป็นกลุ่มเพื่อให้เกิดการท้างานเป็นทีม ด้วย การจัดสวนในภาชนะที่เตรียมไว้ให้ส้าหรับกิจกรรม หลังจากชื่นชมผลงานการจัดสวนแล้ว นักท่องเที่ยวจะเดินทางไปยังสถานที่ส้าหรับกิจกรรมและที่พัก ภูนาค้ารีสอร์ท นักท่องเที่ยวจะได้ใกล้ชิดกับธรรมชาติท่ามกลางภูเขาเขียวขจี พืนที่การเกษตร สะท้อนถึงการ เรียนรู้ และการใช้ชีวิตแบบเรียบง่าย แบบพึ่งพาตัวเองตามแนวหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง (Sufficiency Economics) ที่ต้องมีความรักและเคารพในธรรมชาติ ชุมชนแวดล้อม และด้วยความมุ่งมั่นของผู้เป็นเจ้าของ และบริหารจัดการ แม้เมื่อเริ่มต้นจะเป็นผู้ต่างถิ่น แต่มีความมุ่งมั่นในการอนุรักษ์สิ่ งแวดล้อมตลอดจนวิถีชีวิต ของชาวไทยเลยริมฝั่งโขง จึงอุทิศตนเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนต้าบลด่านซ้าย ด้วยการสร้างโรงแรมสีเขียวอย่าง แท้จริง และได้เข้าร่วมโครงการต่างๆ เพื่อด้าเนินกิจกรรมด้านสีเขียวอย่างครบวงจร อาทิเช่น โครงการโรงแรม ใบไม้สีเขียว โครงการโรงแรมสร้างเสริมสุขภาพ โครงการโรงแรมปลอดบุหรี่ เป็นต้น ทังนีเพื่อสร้างสรรค์สังคม ที่ดี และได้รับผลการท้างานที่น่าภาคภูมิใจในรางวัลต่างๆที่ได้รับ รวมทังรางวัลโรงแรมสีเขียวแห่งอาเชียน ประจ้าปี 2012 - 2014 และล่าสุดรางวัล Thailand Energy Awards 2014 ในประเภทอาคารสร้างสรรค์ เพื่อการอนุรักษ์พลังงานดีเด่น ดังนัน จึงไม่น่าแปลกใจที่นักท่องเที่ยวจะได้รับการต้อนรับที่อบอุ่นนุ่มนวลผสมผสานความลงตัวของ ประเพณี ไ ทยในการต้อ นรั บ แขกผู้ ม าเยื อ น และประเพณี ไ ทยเลยในชุ ด พื นเมื อ งที่ แม้ จ ะเยื องย่ า งช้ า แต่ กระฉับกระเฉงบ่งบอกถึงความใส่ใจในการต้อนรับ ระดับมาตรฐานสากล ด้วยชุดที่จัดมาในภาชนะจักสาน พืนเมือง ที่มีทังผ้าเช็ดหน้าให้ความผ่อนคลายด้วยกลิ่นจากน้านมข้าว (ซึ่งจะเป็นผ้าอุ่นช่วงอากาศเย็น และผ้า เย็นช่วงอากาศร้อน) น้าดื่มสมุนไพรที่ไม่เพิ่มความหวาน ของทานเล่น เช่น กล้วยน้าหว้าอบแห้งด้วยพลังงาน แสงอาทิตย์ มีสิ่งตกแต่งเป็นหน้ากากผีตาโขนอันจิ๋ว ตลอดจนน้องควายหลายอิริยาบถ ที่เป็นโลโก้ของภูนาค้ารี สอร์ท แห่งนี ภูนาค้ารีสอร์ท เป็นสถานประกอบการที่พักที่ได้มาตรฐาน มีระบบการจัดการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ทังในเรื่ องการประหยั ดพลั ง งาน น้ า และขยะ ทั งยัง เป็ นกิจ การที่ มี ความรั บผิ ดชอบต่ อสั ง คม มีน โยบาย ด้าเนินการตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงที่ครบวงจร อาทิเช่น การปลูกผักอินทรีย์ หรือผักปลอดสารพิษ การท้านาโดยไม่ใช้สารเคมีเพื่อผลิตข้าวอินทรีย์ การท้าน้ายาล้างจาน น้ายาซักผ้า หรือน้ายาล้างห้องน้าใช้เอง จากกากผักและผลไม้ เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีของลูกค้า พนักงานทุกคนที่มีส่วนเกี่ยวข้อง มีการจัดแปลงผักโดยวิธี ธรรมชาติ ปลูกดอกไม้ไว้ล่อแมลงผสมเกสรและไล่แมลง ใช้เศษวัสดุจากสวนมาหมักปุ๋ยใช้ในรีสอร์ท การท้าน้า หมักชีวภาพจากหน่อกล้วยและพืชสมุนไพร มีโรงเพาะเห็ดอินทรีย์ มีเตาเผาถ่านคาร์บอน และมีโครงการปลูก

27 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ต้นไม้เพื่อเพิ่มพืนที่สีเขียวให้โลก เป็นต้นUnveiling นอกจากนี รีสอร์ทยังได้รับการรับรองมาตรฐานโรงแรมสีเขียวของ มูลนิธิใบไม้เขียว ระดับ 3 ในปี 2556 และยังได้รับรางวัลอื่นๆ อีก เช่น รางวัลกินรี ASEAN Boutique Hotel 2014 เป็นต้น รวมทังยังเป็นสถานประกอบการที่มี การสร้างเครือข่ายด้านสิ่งแวดล้อมกับธุรกิจโรงแรมและ ร้านอาหารในจังหวัด มีกระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้เรื่องเกษตรอินทรีย์และผลิตภัณฑ์ที่ใช้ในโรงแรมที่เป็น มิตรกับสิ่งแวดล้อม ภายในรีสอร์ทนักท่องเที่ยวสามารถเดินชมระบบการจัดการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม และ กิจกรรมของรีสอร์ท ได้แก่ โรงอบผ้าพลังแสงอาทิตย์ จุดคัดแยกขยะ ระบบบ้าบัดน้าเสีย แปลงปลูกผักและนา ข้าว ปลอดสารพิษ โรงผลิตปุ๋ย เตาเคี่ยวน้าผักสะทอน โรงเพาะเห็ด และนอกจากนียังมีกิจกรรมสีเขียวให้ นักท่องเที่ยวได้เลือกท้า อาทิเช่น การเรียนรู้การเพาะปลูกข้าว เรียนปั้นลูกระเบิดจุลินทรีย์ เรียนการปลูกผัก ปลอดสารพิษ การท้าน้ายาชีวภาพ การท้าปุ๋ยหมักชีวภาพ ตลอดจนได้เยี่ยมชม “น้องควาย” ที่เดินเล็มหญ้า อย่างมีความสุขในส่วนของแปลงนาเป็นต้น ช่วงค่้านักท่องเที่ยวจะมารวมตัวกันเพื่อร่วมท้ากิจกรรมสร้างสรรค์ คือ “ต้นผึง” เพื่อใช้ถวายองค์พระ ธาตุศรีสองรัก โดยเฉพาะทุกวันเพ็ญเดือนหก ชาวด่านซ้ายจะมีประเพณีสมโภชพระธาตุศรีสองรัก สืบต่อกันมา หลายร้อยปี ต้นผึงนันท้าโดยใช้ไม้ไผ่ท้าโครง ประกอบไปด้วยฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัส จากมุมฐานและกึ่งกลางฐาน ตังเป็นโครงไม้ไผ่สูงขึนไป หุ้มด้วยกาบกล้วย และตกแต่งด้วยดอกเทียน ซึ่งท้าจากเทียนหรือขีผึงที่หลอมละลาย ในกระทะร้อน จากนัน ใช้มะละกอ มาแกะเป็นรูปร่างดอก และน้าไปจุ่มลงบนเทียนเหลวร้อนๆ ให้เทียนจับผิว แม่พิมพ์มะละกอบางบาง แล้วน้าไปแช่ในน้าเย็น จากนันถอดออกมาจากแบบเป็นดอกเทียน น้ามาตกแต่งบน กาบกล้วยเพื่อเตรียมน้าไปถวายพระธาตุศรีสองรักในวันรุ่งขึน

วันที่ 5: ด่านซ้าย – ทัวร์จักรยาน กิจกรรมสีเขียวที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม สัมผัสความเชื่อของชาวด่าน ซ้าย ในส่วนของประวัติความเป็นมาของด่านซ้ายนัน มักจะต้องกล่าวถึงการที่ฝรั่งเศสได้ยึดอ้าเภอด่านซ้าย ในปี พ.ศ. 2446 และได้น้าศิลาจารึกต้านานพระธาตุศรีสองรักล่องแม่น้าโขง เพื่อไปนครเวียงจันทน์ แต่เรือที่ บรรทุกศิลาจารึกเกิดล่มที่แก่งฟ้า เขตอ้าเภอปากชม จังหวัดเลย ศิลาจารึกจมน้าหายไป อย่างไรก็ตามก่อน การขนย้าย พระมหาเถระชาวอ้าเภอด่านซ้ายผู้หนึ่งชื่อพระคูลุนแห่งวัดบ้านหนามแท่ง พร้อมพระแก้วอาสา (กองแสง) เจ้าเมืองด่านซ้าย ได้ขอคัดลอกไว้ก่อนที่ฝรั่งเศสจะน้าไปเวียงจันทน์ แล้วเขียนลงในศิลาจารึกมี ข้อความอย่างเดียวกัน และเก็บรักษาไว้ที่บริเวณวัดธาตุศรีสองรัก ฉะนัน ศิลาจารึกที่เห็นอยู่ทุกวันนีจึงเป็นศิลา จารึกฉบับคัดลอก ต่อมาในปี พ.ศ. 2449 ฝรั่งเศสได้คืนเมืองด่านซ้ายให้ โดยแลกกับดินแดนเขมรที่เป็นของ ไทยบางส่วน ด่านซ้ายเป็นดินแดนที่มีความเชื่อ ประเพณี วัฒนธรรมและพิธีกรรมที่สืบทอดและยังคงรักษาไว้ตลอด 12 เดือนนับตามจันทรคติ ซึ่งถือเอาเดือนแรก คือเดือนอ้ายเป็นเดือนที่ 1 หรือเดือนธันวาคม และเดือนยี่ คือ เดือนมกราคม เป็นเดือนที่ 2 ต่อไปจนถึงเดือนสิบสอง คือเดือนพฤศจิกายน ดังนี เดือนอ้าย (ธันวาคม) งานท้าบุญเข้ากรรม เดือนยี่ (มกราคม) งานท้าบุญคูณลาน 28 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei เดือนสาม (กุมภาพันธ์) งานนมัสการปิ ดทองรอยพระพุทธบาทจ้าลอง และงานท้าบุญข้าวจี่ เดือนสี่ (มีนาคม) งานเลียงเฮือน (ตังไหเหล้า) และงานบุญพระเวสเพื่อให้ฟังเทศน์มหาชาติ เดือนห้า (เมษายน) งานเลียงเจ้าเมืองกลาง งานบุญตรุษสงกรานต์ มีการแห่ดอกไม้ถวายองค์พระธาตุ ศรีสองรัก น้าธงชัยไปถวายปักไว้ที่วัดโพนชัย และจัดท้าข้าวพันก้อนถวายองค์พระธาตุศรีสองรัก เดือนหก (พฤษภาคม) งานนมัสการพระธาตุศรีสองรัก และงานบุญบังไฟ เดือนเจ็ด (มิถุนายน) งานเลียงหอหลวง และหอน้อย เดือนแปด (กรกฎาคม) งานประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขนที่วัดโพนชัย เดือนเก้า (สิงหาคม) งานท้าบุญข้าวประดับดิน เดือนสิบ (กันยายน) งานบุญข้าวสาก เดือนสิบเอ็ด (ตุลาคม) งานบุญออกพรรษา ไหลเรือไฟ ณ ล้าน้าหมัน ถวายต้นผึงต่อองค์พระธาตุศรี สองรัก เดือนสิบสอง (พฤศจิกายน) งานท้าบุญทอดกฐินและผ้าป่า ในการบ้ารุงพุทธศาสนา นักท่องเที่ยวเริ่มกิจกรรมของวันที่ 5 ช่วงเช้าถึงเที่ยงด้วยการปั่นจักรยาน สัมผัสวิถีชีวิตของชาวด่าน ซ้ายที่ยังคงยึดถือและสืบทอดในเรื่องของความเชื่อตังแต่ครังบรรพบุรุษไม่เสื่อมคลาย เส้นทางปั่นจักรยาน “ดินแดนแห่งจิตวิญญาณ” (Spirit Land in Loei) ซึ่งเป็นเส้นทางที่นักท่องเที่ยว จะได้เรียนรู้วิถีชีวิต วัฒนธรรม แหล่งประวัติศาสตร์และความเชื่อซึ่งเริ่มต้นเส้นทางด้วยการปั่นไปยัง จุดแรก ของเส้นทางจักรยานคือ พระธาตุศรีสองรักซึ่งตังอยู่ริมฝั่งแม่น้าหมัน อ้าเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย สร้างขึนสมัย พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช เมื่อปี พ.ศ. 2103 เสร็จในปี พ.ศ. 2106 เพื่อเป็นสักขีพยานในการช่วยเหลือซึ่งกันและ กันระหว่างกรุงศรี อยุ ธยา (สมัย พระมหาจักรพรรดิ )ฝ่ายไทย และกรุงศรีสั ตนาคนหุ ต ฝ่ ายลาว ปัจจุบันคือ เวียงจันทน์ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว กษัตริย์ทังสองพระองค์ทรงครองราชย์สมบัติ ตรงกับช่วง สมัยที่พม่าเรืองอ้านาจ และมีการรุกรานดินแดนต่างๆ เพื่อขยายอ้านาจ กษัตริย์ทังสองฝ่าย จึงตกลงรวมก้าลัง เพื่อต่อสู้กับพม่า โดยทรงกระท้าสัตยาธิษฐานว่าจะไม่ล่วงล้าดินแดนของกันและกัน และเพื่อเป็นที่ระลึกในการ ท้าไมตรีต่อกัน จึงได้ร่วมกันสร้างพระธาตุศรีสองรัก เพื่อเป็นสักขีพยาน ณ กึ่งกลางระหว่างแม่น้าน่านและ แม่น้าโขง ซึ่งเป็นรอยต่อของทังสองราชอาณาจักร ภายในวัดมีพระพุทธรูปปางนาคปรก ศิลปะทิเบต หัวนาคปรกสร้างด้วยหินศิลา องค์พระพุทธรู ปสร้าง ด้วยทองส้าริด มีหน้าตักกว้าง 21 นิว สูง 30 นิว ทุกวันขึน 15 เดือน 6 ชาวอ้าเภอด่านซ้าย หรือ "ลูกผึงลูก เทียน" จะร่วมกันจัดงานสมโภชพระธาตุขึน โดยจะน้า ต้นผึง มาถวายพระธาตุถือเป็นประเพณีอัน ศักดิ์สิทธิ์ ประจ้าทุกปี จากนันนักท่องเที่ยวจะปั่นต่อไปยังวัดเนรมิตวิปัสสนา เป็นวัดที่ตังอยู่บนเนินเขา ห่างจากพระธาตุศรี สองรัก เพียงเล็กน้อย พระอุโบสถและเจดีย์ภายในวัดก่อสร้างด้วยศิลาแลงทังหลัง และมีพระอุโบสถขนาดใหญ่ ตกแต่ ง อย่ า งวิ จิ ต รงดงามตามศิ ล ปะภาคกลาง ที่ มี ข นาดใหญ่ที่ สุ ด ในประเทศไทย เกิ ด จากจิ น ตนาการ สร้างสรรค์ออกแบบ และนิมิตของหลวงพ่อพระมหาพันธ์ สีลวิสุทโธ ร่วมกับแนวคิดของพระและเณร ใช้วัสดุ

29 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

of Loei ก่อสร้างหลายชนิด เช่น ศิลาแลง อิฐมอญUnveiling และหิthe น มีhidden ภาพจิfacets ตรกรรมฝาผนั งลวดลายอ่อนช้อยด้วยศิลปะของช่าง เขียนชาวด่านซ้าย ซึ่งใช้เวลาวาดนานถึง 8 ปี เป็นภาพเกี่ยวกับพุทธประวัติ ภาพพระเวสสันดรชาดก และภาพ ทศชาติ ภายในพระอุโบสถมีพระพุทธชินราชจ้าลองเป็นพระประธาน และมีหุ่นขีผึงของหลวงพ่อพระมหาพันธ์ สีล วิสุ ทโธ ซึ่งเป็ นผู้ ริเริ่มสร้ างวัดและได้มรณภาพแล้ ว รวมทังมี พระพุทธรูปปางนาคปรก พระแก้ว มรกต ภายนอกพระอุโบสถ มีรูป เหมือนหลวงพ่อโต รอบบริเวณวัดมีสวนที่ตกแต่งงามสบายตา และต้นไม้ร่มรื่น โดยเฉพาะ "ต้นสาละ" ต้นไม้ส้าคัญทางพุทธศาสนาที่พระพุทธเจ้าทรงประสูติใต้ต้นสาละ วัด เนรมิตวิปัสสนาจึง เป็นสถานที่ที่นักท่องเที่ยวเมื่อมาถึงด่านซ้ายจะต้องไปนมัสการและเที่ยวชมความงาม และความร่มรื่นของวัดที่ ท้าให้เกิดความสงบในจิตใจ จุดต่อไปคือ พิพิธภัณฑ์ผีตาโขน ตังอยู่ในวัดโพนชัย เป็นสถานที่เก็บและจัดนิทรรศการเรื่องราวเกี่ยวกับ ประวัติความเป็นมาของขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ ที่สืบต่อกันมาในด่านซ้าย และเมืองเลย รวมถึงผีตาโขน ที่มีความเชื่อกันว่าเป็นการละเล่นพืนบ้านที่สืบทอดมาแต่โบราณ งานบุญผีตาโขนเป็นส่วนหนึ่งของงานบุญ หลวง ถือว่าเป็นบุญใหญ่ประจ้าปีของท้องถิ่นที่รวมเอากิจกรรมในงานบุญพระเวส (ฮีตเดือนสี่) เพื่อให้ฟังเทศน์ มหาชาติ และงานบุ ญ บั งไฟ (ฮีต เดื อนหก) ให้ เป็ นงานบุ ญ เดีย วกั น เทศกาลผี ต าโขนจัด ขึนทุก ปีใ นเดือ น กรกฎาคม โดยชาวบ้านจะสวมใส่หน้ากากผีตาโขนและแต่งกายประดับประดาด้วยสีสันสวยงาม ร่วมเดินและ เต้นร้าประกอบดนตรีอย่างครึกครืนในขบวนแห่ ผีตาโขนเป็นสัญลักษณ์ของด่านซ้าย มีที่มาจากแนวคิดผสมผสานของความเชื่อสืบทอดจากวัฒนธรรม ล้านช้างหลวงพระบางกับศาสนาพุทธ หน้ากากผีตาโขนท้าจากวัสดุธรรมชาติในท้องถิ่น เช่น ใช้กาบมะพร้าว น้ามาท้าเป็นหน้า ใช้หวดเก่าท้าจากไม้ไผ่สานส้าหรับนึ่งข้าวท้าเป็นหัว ในงานเทศกาลผีตาโขนชาวบ้านจะแต่ง กายด้วยชุดที่ใช้เศษผ้าเก่า หรือจีวรเก่าที่พระท่านไม่ใช้แล้วมาตัดเป็นเสือผ้าคลุมส่วนต่างๆ ของร่างกายโดยชุด ที่ใส่เน้นเป็นชุดที่มีลวดลายสีสันสวยงาม ส่วนหน้ากากผีตาโขนจะมีสีสันสดใสมาจากการวาดลวดลายและ ระบายสีที่ได้มาจากธรรมชาติตามที่ท้ากันมาตังแต่ดังเดิมในสมัยโบราณ เช่น สีขาวจากขีเถ้า สีด้าจากเขม่าก้น เตา และสีแดงจากปูนแดง เป็นต้น ในช่วงบ่ายนักท่องเที่ยวกลับไปร่วมกิจกรรมสร้างสรรค์ที่ภูนาค้ารีสอร์ท เช่น การท้าขนมไทยที่ง่าย สามารถใช้วัตถุดิบจากภูนาค้ารีสอร์ท มีการเรียนปั้นลูกระเบิดจุลินทรีย์ เรียนการปลูกผักปลอดสารพิษ การท้า น้ายาชีวภาพ การท้าปุ๋ยหมักชีวภาพ ตลอดจนการโยนข้าวในนา และการท้าปุ๋ ยชีวภาพเพื่อให้เกิดการเรียนรู้ ประสบการณ์ เป็นต้น

วันที่ 6: ด่านซ้าย – วาดลวดลายบนหน้ากากผีตาโขน – เพิ่มประสบการณ์ด้านวัฒนธรรม และความเชื่อที่ วัดโพธิ์ชัยนาพึง อ้าเภอนาแห้ว ช่วงเช้านักท่องเที่ยวจะไปร่วมกิจกรรมเชิงสร้างสรรค์ในการวาดหน้ากากผีตาโขนกับ อาจารย์ อภิชาติ ธรรมเกษม ซึ่งเป็นศิลปินผู้มีความรู้ในเรื่องหน้ากากผีตาโขน เป็นผู้ได้รับการยอมรับ และมีชื่อเสียงในการท้า หน้ากากผีตาโขน เริ่มตังแต่การท้าหรือการผลิตหน้ากาก และการระบายสีตามแบบแผนประเพณีตังแต่ครัง บรรพบุรุษ มีความมั่นคงแน่วแน่ในการอนุรักษ์ศิลปะด้านนี ด้วยการสอน อาจารย์อภิชาติจัดสอนให้กับผู้สนใจ 30 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ในพืนที่เป็นการอนุรักษ์การท้าหน้ากากผีUnveiling ตาโขนอย่ างครบวงจร โดย ให้ รู้ จั ก การเลื อ กวั ส ดุ และเตรี ย มจั ด ท้ า วั ส ดุ ส่ ว นด้ า นฝี มื อ การ ประกอบหน้ากากผี ตาโขน อาจารย์อภิชาติ ได้ถ่ายทอดเทคนิคและ วิ ธี ก ารท้ า ทุ ก ขั นตอน ผู้ เ รี ย นได้ รั บ การขั ด เกลา พั ฒ นาจนมี ฝี มื อ สามารถผลิตหน้ากากทีถูกต้องตามประเพณีดังเดิม และการพัฒนา รูปแบบโดยใช้วัสดุต่างๆ ออกมาให้เป็นแบบอย่างต่อชุมชนได้ หน้ ากากผี ตาโขน ท้าจากส่ วนที่เป็ นโคนของก้านมะพร้าว และหวดนึ่งข้าวเหนียว โดยน้ามาเย็บติดกันแล้วเขียนหน้าตา ท้าจมูก เหมือนผี ส่วนชุดแต่งกายของผีมักมีสีฉูดฉาดบาดตา โดยอาจเย็บเศษ ผ้าเป็นเสือตัวกางเกงตัวหรือเย็บเป็นชุดติดกันตลอดตัวก็ได้ ข้อส้าคัญ คือต้องคลุมร่างกายให้มิดชิด หน้ากากผีตาโขนสมัยดังเดิมจะท้าจาก รูป 1.8 อาจารย์อภิชาต ค้าเกษม หวดเก่าที่ใช้แล้ว ในส่วนที่ครอบศีรษะจะเย็บติดกับโคนของก้านมะพร้าว ส่วนที่เป็นใบหน้าจะใช้ไม้นุ่นท้าจมูก สันคล้ายจมูกคน ใช้สีที่ได้จากธรรมชาติ จะไม่ปรากฏลวดลายที่เด่นชัดเพราะเน้นให้หน้ากากมีความลึกลับน่า กลัว นับ แต่ ปี พ.ศ. 2531 เป็ น ต้น มา หน่ว ยงานการท่องเที่ยวแห่ งประเทศไทยให้ การสนับสนุน โดย นอกเหนือจากการน้าหน้ากากผีตาโขนมาเล่นตามจุดประสงค์หลัก ดังที่กล่าวมาแล้ว ยังได้มุ่งการท้าหน้ากากผี ตาโขนเพื่ อ เป็ น การประชาสั ม พั น ธ์ แ ละดึ ง ดู ด ความสนใจในลั ก ษณะที่ เ ล็ ก ลง เพื่ อ เป็ น ของที่ ร ะลึ ก และ นักท่องเที่ยวสามารถน้ากลับติดตัวไปได้สะดวกขึน หน้ากากผีตาโขนในปัจจุบันจึงมีสีสวยสวยสดแฝงความงาม ไม่น่ากลัว และประณีตขึนจากเดิ ม เช่น หวดที่ใช้ครอบศีรษะจะใช้หวดใหม่ ส่วนของหน้ากากผีตาโขนมีความ ยาวขึน รวมทังจมูกที่โค้งงอคล้ายงวงช้าง สีที่ใช้จะมีทังสีน้าพลาสติก สีน้ามันซึ่งให้ความมันวาวและคงทน หน้ากากผีตาโขนจะมีบทบาทต่อการด้าเนินชีวิตของคนในพืนที่ ตลอดจนคนจังหวัดเลยเป็นอย่างมาก เพราะมีความเชื่อว่า จะต้องจัดท้าหน้ากากผีตาโขนเข้าร่วมแสดงในงานผีตาโขนของทุกปี คือช่วงเดือนแปด (กรกฎาคม) และเมื่อเสร็จจากงานจะน้าไปโยนทิงน้า เพื่อเป็นการปล่อยผีสาง และยังปล่อยทุกข์โศกให้ไหลไป ตามแม่น้าด้วย

31 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

รูป 1.9 วัดโพธิ์ชัยนาพึง วัดโพธิ์ชัยนาพึง ตังอยู่ที่บ้านนาพึง ต้าบลนาพึง อ้าเภอนาแห้ว วัดนีสันนิษฐานว่าสร้างประมาณปลาย กรุงศรีอยุธยา กรมศิลปากรได้ท้าการตรวจสอบแล้ว พบว่าทังโบสถ์ วิหาร และพระพุทธรูป มีอายุประมาณ 400 ปี พระพุทธรูปองค์แสน หรือพระพุทธรูปฝนแสนห่า ที่ประดิษฐานอยู่ในกุฏิเจ้าอาวาสนัน เป็นพระพุทธรู ป โบราณคู่บ้านคู่เมืองมาหลายชั่วอายุคน ประทับขัดสมาธิราบ พระพักตร์ยาวรี ยอดพระเมาลีเป็นเปลวเพลิง พระสังฆาฏิเป็นท้องนาค สันนิษฐานว่าเป็นพระเชียงแสน

รูปที่ 1.10 สถาปัตยกรรมชาวเผ่าไทย ที่วัดโพธิ์ชัยนาพึง พระเจ้าองค์แสน "พระเจ้าแสนห่า" วัดโพธิ์ชัยนาพึง

32 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ตามประวัติเล่าว่า พระพุทธรูปองค์ แสน เสด็จมาจากเมืองเชียงแสนด้วยพระองค์เอง มาประดิษฐาน อยู่ที่วัดโพธิ์ชัย โดยมีฆ้องห้อยศอกมา 1 อัน และลูกแก้วเป็นทองสัมฤทธิ์มาด้วย 1 องค์ พร้อมด้วยปืน 1 กระบอก ต่อมาเจ้าเมืองเชีย งของทราบข่าวจึงยกขบวนพลช้าง พลม้าเพื่อที่จะอัญเชิญไปเชียงของ แต่ไม่ สามารถอัญเชิญไปได้ และเล่ากันต่อมาว่า ถ้าพระพุทธรูปองค์นี เสด็จไปประดิษฐาน ณ ที่ใด ที่นันจะไม่ แห้ง แล้ง จึงได้ชื่อว่าพระพุทธรูปฝนแสนห่า เมื่อถึงตรุษสงกรานต์ ชาวบ้านจะน้าพระพุทธรูปองค์แสน มาสรงน้า และท้าพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงทุกปี นอกจากนีโบสถ์แ ละวิหารที่วัดแห่งนีก่อสร้างด้วยฝีมือประณีต ภายในมี จิตรกรรมฝาผนังเกี่ย วกับ พุทธประวัติต่างๆ นับเป็นโบราณสถานและโบราณวัตถุที่มีค่ายิ่งของจังหวัดเลย กรมศิลปากรประกาศขึนทะเบียนวัดโพธิ์ชัยเป็นโบราณสถานส้าคัญของชาติ เมื่อวันที่ 1 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2530 ในส่วนที่เกี่ยวกับความเชื่อเล่ากันว่าเมื่อ พระเจ้าองค์แสน เหาะมาประทับที่วัดโพธิ์ชัยนาพึง ถือเป็น การสร้างความอัศจรรย์แก่คนในสมัยนันเป็นอย่างมาก และได้น้าเอาความเจริญรุ่งเรืองมาสู่ ท้าให้ชาวบ้านเกิด ความเลื่อมใสศรัทธา จึงได้สร้างพระเจ้าองค์แสนอีกองค์หนึ่งคู่กับพระเจ้ าองค์แสน เรียกชื่อว่า "พระเจ้าองค์ แสนเทียม" และยังเชื่ออีกว่า หากแยกพระเจ้าองค์แสนกับพระเจ้าองค์แสนเทียมออกจากกัน จะท้าให้เกิด อุบัติเหตุ เกิดโรคภัยไข้เจ็บ ฝนฟ้าไม่ตกต้องตามฤดูกาลท้าให้ประชาชนเดือดร้อน ในอดีตเล่ากันว่า พระเจ้าองค์แสนเสด็จมาอยู่ที่วัดโพธิ์ชัยนาพึง แต่บางครังก็เสด็จไปประทับที่อื่นบ้าง อยู่บ่อยครัง โดยใช้แก้วที่อยู่ที่พระเกศน้าพาเสด็จ แต่เมื่อครังที่ไฟไหม้พระอุโบสถวัดโพธิ์ชัยนาพึง พระเจ้าองค์ แสนได้เสด็จออกมาและเกิดเหตุเกศแก้วไปชนกับประตูโบสถ์ ท้าให้เกศแก้วหัก แก้วที่อยู่บนเกศเสด็จไปอยู่ที่ใต้ ต้นโพธิ์ภายในวัด พอถึงวันส้าคัญก็จะส่องแสงสว่างไปทั่ววัดเป็นเวลา 3 เดือน ต่อมาก็หายไป พระเจ้าองค์แสน จึงประดิษฐานอยู่ที่วัดโพธิ์ชัยนาพึง บ้านนาพึงตังแต่นันมา โดยไม่ได้เสด็จไปไหนอีกเลย อภินิหารอย่างหนึ่งของ พระเจ้าองค์แสน คือ ทางเมืองหลวงพระบาง ได้สืบค้นหาพระเจ้ าองค์แสน จนทราบว่าท่านได้เสด็จมาอยู่ที่วัด โพธิ์ชัยนาพึง ทางเจ้าเมืองหลวงพระบาง จึงมาอัญเชิญพระเจ้าองค์แสนกลับเมืองหลวงพระบาง โดยจัดขบวน ช้างมาอัญเชิญกลับ แต่ไม่สามารถน้ากลับไปได้ เนื่องจากช้างไม่ยอมก้าวเดิน จึงต้องอัญเชิญพระเจ้าองค์แสน ประทับอยู่ที่เดิม และเป็นพระคู่บ้านคู่เมืองของบ้านนาพึงมาจนถึงทุกวันนี จากการสันนิษฐานของเจ้าหน้าที่พิพิธภัณฑ์แห่งชาติและผู้รู้บางท่าน ซึ่งได้มีการน้าเอารูปถ่ายของเกศ ในสมัยต่างๆ ไปเปรียบเทียบกับพระเจ้าองค์แสน พบว่า เป็นพระเชียงแสนยุคหลัง เป็นศิลปะลักษณะคล้ายไป ทางหลวงพระบาง ต้นพุ ทธศตวรรษที่ 20 ถ้ามองแบบทางสุโขทัยก็เป็นยุคปลายสุโขทัย ข้อมูลนีบันทึกโดย ปู่ช่วย บ้านนาพึง เรียบเรียงโดย นายอดิเรก คุณศิริ อาสาพัฒนารุ่นที่ 61 มีติดไว้ที่กุฏิเจ้าอาวาสวัดโพธิ์ชัยนา พึง อ้าเภอนาแห้ว จังหวัดเลย คอลัมน์เดินสายไหว้พระ (วิชัย จินดาเหม) หลังจากการเรียนรู้เรื่องความเชื่อเกี่ยวกับพระเจ้าองค์แสนแสนแล้ว นักท่องเที่ยวไปเยือนร้านขายของ ที่ระลึกหัตถกรรมชุมชน ที่เป็น OTOP คือร้าน “กวินทิพย์” เพื่อเลือกซือผลิตภัณฑ์ของฝากที่เกี่ยวกับด่านซ้าย และ จังหวัดเลย จุดเด่นที่เป็นสัญลักษณ์ คือผีตาโขน ที่มีหลายขนาด ตังแต่ขนาดเท่าของจริง ลดหลั่นลงมา จนถึงขนาดจิ๋ว สามารถน้ามาห้อยกับพวงกุญแจ หรือสวมปลายดินสอ ที่ร้านกวินทิพย์ ซึ่งเป็นร้านขายของที่ ระลึกในเมืองด่านซ้าย สินค้าส่วนใหญ่จึงเป็นผลิตภัณฑ์ของที่ระลึกและของประดับตกแต่งบ้านที่เกี่ยวข้องกับ

33 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ความเชื่อและประเพณีผีตาโขน ซึ่งสินค้าUnveiling ส่วนใหญ่ ผลิตขึนโดยชาวบ้านในอ้าเภอด่านซ้าย แต่หากเป็นสินค้า ประเภทผ้าทอ อาจมีการผลิตจากพืนที่ในอ้าเภออื่นของจังหวัดเลย สินค้าของกวินทิพย์ผลิตจากเครือข่าย สมาชิกชุมชน โดยการสนับสนุนของกวินทิพย์ที่มุ่งเน้นที่ความประณีต สะท้อนถึงความตังใจและเอาใจใส่ ของ ผู้ผลิต โดยจัดอบรม และสะท้อนความคิดเห็นต่อสินค้าแต่ละชินเพื่อให้เกิดการพัฒนาฝีมือ และการใส่ใจใน รายละเอียด สินค้าของทางร้านจึงมีคุณภาพ สมราคาที่ยุติธรรม

วันที่ 7: ด่านซ้าย – เมืองเลย – กรุงเทพมหานคร ช่วงเช้านักท่องเที่ยวสามารถใช้เวลาโดยไม่รีบเร่งชื่นชมธรรมชาติของภูนาค้ารีสอร์ท ก่อนที่ช่วงสายจะ ออกเดินทางไปสนามบินเมืองเลยเพื่อกลับกรุงเทพมหานคร อ้าเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย เป็นอ้าเภอแห่งประวัติศาสตร์ “ดินแดนแห่งสัจจะและไมตรี ” และเป็น ที่ตังของ พระธาตุศรีสองรัก ปูชนียสถานที่ส้าคัญและมีคุณค่ายิ่งทางประวัติศาสตร์ เพราะเป็นที่เคารพสักการะ ยึดเหนี่ยวจิตใจของประชาชนไทย และประชาชนของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวมาตังแต่อดีต จนถึงปัจจุ บันยาวนานกว่า 450 ปี นอกจากนี อ้าเภอด่านซ้าย เป็นอ้าเภอที่มีคุณภาพในการขับเคลื่อน ยุทธศาสตร์การท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ ประเพณีและวัฒนธรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงเวลาเดือนแปด ของทุกปี จะมีงานประเพณีวัฒนธรรมที่พิเศษ คือ งานประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน ซึ่งถือว่าเป็น งานประเพณีที่ส้ าคัญและเป็ น งานประเพณีที่เลื่ องลื อไปสู่ ส ากล อยู่ในแผนการส่ งเสริมการท่องเที่ยวของ ประเทศไทยและก้าวไกลสู่สายตาของนั กท่องเที่ยวต่างประเทศอย่างมากมายทั่วโลก โดยได้มีการแลกเปลี่ยน วัฒนธรรมประเพณีกับประเทศต่างๆ ที่มีการละเล่นที่สวมหน้ากาก อาทิ ประเทศเกาหลี ญี่ปุ่น หรือแม้แต่ ประเทศแอฟริกา และอีกหลายๆ ประเทศที่มีวัฒนธรรมประเพณีคล้ายคลึงกันและมักจะมีการแสดงหน้ากาก นานาชาติเข้าร่วมในงานการละเล่นผีตาโขน

34 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei การถอดบทเรียนความโดดเด่ นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของเส้นทาง เส้นทางที่ 1: สีสันแห่งอารยธรรมชนเผ่าลุ่มน้าโขง (The Colors of Mae Kong Tribal Cultures)

แก่ น ของการท่ อ งเที่ ย วในเส้ น ทางนี นอกเหนื อ จากการได้ สั ม ผั ส วั ฒ นธรรมชนเผ่ า ริ ม โขง การที่ นักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้การผสมผสานของวัฒ นธรรมล้านนาและล้านช้าง จนมาถึงวัฒ นธรรมไทยเลยใน ปัจจุ บันที่มีความหลากหลายโดยเฉพาะในเรื่อง ศาสนา และความเชื่อจากหลายเผ่ามาผสมกลมกลืนเป็น วัฒนธรรมไทยเลยได้อย่างลงตัว เส้นทางนีจึงเป็นการท่องเที่ยวที่ สัมพันธ์กับประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรม วิถี ชุม ชนและเอกลั กษณ์ ของสถานที่ โดยนั ก ท่อ งเที่ ย วได้เ รี ยนรู้ เพื่ อ สร้ า งประสบการณ์ ต รงร่ ว มกั บเจ้ าของ วัฒนธรรม วิถีชุมชนและเอกลักษณ์ของสถานที่ ไม่ใช่กิจกรรมที่เน้นรายได้ของชุมชน แต่เป็นกิจกรรมที่เน้น คุณค่าของชุมชน เส้นทางในการเดินทางจะมีส่วนช่วยให้นักท่องเที่ยวได้ซึมซับสภาพแวดล้อมของจังหวัดเลยที่ ยั ง คงความสมบู ร ณ์ไ ว้ ไ ด้ ทั งโดยธรรมชาติ และโดยการที่ ค นไทยบางคนบางกลุ่ ม มี จิ ตส้ า นึ ก และเล็ ง เห็ น ความส้าคัญของสิ่งแวดล้อมที่ต้องรักษา และฟื้นฟู และปลูกเพิ่มเติม เช่นการปลูกป่าซึ่งอาจเป็นทังการปลูก เพิ่มเติมเป็นการสร้างจิตส้านึกในการดูแลรักษาธรรมชาติร่วมกัน ตามแนวทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ (Creative Tourism) ซึ่งนักท่องเที่ยวได้มีโอกาสในการเรียนรู้แลกเปลี่ยนประสบการณ์กับเจ้าของพืนที่โดย แท้จริง (Authenticity) อย่างไรก็ตามแหล่งท่องเที่ยวในเส้ นทาง ได้สะท้อนถึงการสนองต่อ แผนพัฒนาการ ท่องเที่ยวแห่งชาติฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2560 – 2564) ซึ่ง อพท. ต้องพัฒนาการท่องเที่ยวในหลายๆ ด้านคือ 1. 2. 3. 4.

การเป็นแหล่งท่องเที่ยวคุณภาพเพื่อยกระดับขีดความสามารถในการแข่งขันด้านการท่องเที่ยว การเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจของอุตสาหกรรมท่องเที่ยวอย่างสมดุล การกระจายรายได้และผลประโยชน์จากการท่องเที่ยวสู่ทุกพืนที่และทุกภาคส่วน การพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนบนพืนฐานอัตลักษณ์และวิถีไทย

เมื่อพิจารณาความสามารถ ของเส้นทางที่ 1 ในการสนองนโยบายการท่องเที่ยวตามที่ได้กล่าวมาแล้ว พบว่า แหล่งท่องเที่ยวในเส้นทาง สามารถแข่งขันในเชิงการตลาดได้โดยมีพืนฐานทางวัฒนธรรมของชนเผ่า ต่างๆ เมื่อได้อพยพมารวมตัวผสมผสานเป็นชนไทยเลยที่ ยังคงรักษาจารีต ประเพณี และพิธีกรรมดังเดิมไว้ ดังเช่นในกรณีของการท้าหน้ากากผีตาโขนนัน คนในท้องถิ่นจังหวัดเลยเข้าใจและทราบบทบาทหน้ าที่ของ ตนเองหรือของกลุ่มที่มีการแบ่งงานและหน้าที่กันท้าหน้ากากผีตาโขนเพื่อเข้าร่วมแสดง โดยไม่มีการขัดแย้งกัน ในทางปฏิบัติก่อให้เกิดความสามัคคีของชุมชน มีความสัมพันธ์ในลั กษณะของการแสดงออกถึงภูมิปัญญา ชาวบ้ า นที่รู้ จั ก การน้ า เอาธรรมชาติ มาจั ด สร้ างเป็ น ผลงาน เป็ นสื่ อ สั ญ ลั กษณ์ อั น แสดงออกถึ งความเป็ น เอกลักษณ์ของจังหวัด ในการรับรู้ของคนทั่วไปจะเข้าใจว่า หน้ากากผีตาโขน คือ สื่อศิลป์ที่แสดงออกทางความ เชื่อเกี่ยวกับผี เกี่ยวกับความลึกลับน่ากลัวหรือสิ่งไม่ดี แต่อีกด้านหนึ่งหน้ากากผีตาโขนจัดท้าว่าเป็นสัญลักษณ์ ทางวัฒนธรรมที่แสดงให้เห็นถึงความร่วมใจ ความพร้อมเพรียง ความสมัครสมานสามัคคีและความภาคภูมิใจ และการสืบสานประเพณีที่ยิ่งใหญ่ของชุมชนให้ปรากฏแก่ชาวโลก พร้อมการปรับธรรมชาติให้มีความคงอยู่ใน 35 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei เชิงนิเวศน์ตลอดจนการด้าเนินการท้า และผลิ ตหน้ากากผีตาโขนรูปแบบของจริงและรูปแบบของที่ระลึกที่ใ ช้ เป็นสื่อสัญลักษณ์อันแสดงออกถึงความเป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดในการรับรู้ของคนทั่วไปและชาวโลก เมื่อพิจ ารณาความโดดเด่ น ของแหล่ งท่ องเที่ย วตามเส้ นทาง ในด้านเศรษฐกิ จและสั งคม ซึ่งเป็ น ประเด็นที่สอดคล้องกับเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลกในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจ ใน 4 ด้าน คือ

 การจ้างแรงงานท้องถิ่น  การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการจากท้องถิ่น  การสนับสนุนผู้ประกอบการท้องถิ่น  การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน แหล่งท่องเที่ยวในส้นทางแสดงออกถึงศักยภาพในเชิงเศรษฐกิจ ที่จะส่งผลถึงความยั่งยืนดังนี 1) การจ้างแรงงานแรงงานท้องถิ่น ในแต่ละจุดตามเส้นทางท่องเที่ยว เช่น วัด และศาสนสถานทุกแห่ง ตลอดจนพิพิธ ภัณฑ์แม้จ ะมีอาสาสมัครมาช่วยงาน แต่ยังคงมีความต้องการแรงงาน จึงมีการจ้ าง แรงงานท้องถิ่นซึ่งจะเป็นผู้มีข้อมูลและความรู้ ความเข้าใจโดยเฉพาะความซาบซึงพร้อมจะถ่ายทอด ข้อมูลท้าให้เกิดเสน่ห์ในการเล่าเรื่องให้กับนักท่องเที่ยว มีการจ้างงานคนในพืนที่มากกว่าร้อยละ 50 ในส่วนของผู้ประกอบการโรงแรมและที่พักส่วนใหญ่ถือเป็นคนในพืนที่ที่แม้จะเป็นผู้มาจากต่างถิ่นใน ระยะแรก หากแต่เวลาที่ผ่านไป หล่อหลอมให้ผู้ประกอบการเกิดความรักและหวงแหนในวัฒนธรรม วิถีชีวิตของชาวเลย มีจิตส้านึกในการดูแล อนุรักษ์ และฟื้นฟูอย่างต่อเนื่อง และย้ายถิ่นเข้ามาซึมซับ ความเป็น “คนเลย” กลายเป็นส่วนหนึ่งของคนพืนถิ่น ด้วยจิตส้านึกดังกล่าวจึงได้ให้ความส้าคัญ และ เน้นในเรื่องการจ้างแรงงานท้องถิ่นมากกว่าร้อยละ 50 รวมทังให้โอกาสคนในท้องถิ่นที่เป็นผู้สูงอายุ เข้ามาร่วมกิจกรรมตามความถนัดของตน เช่น ผู้ที่ประกอบอาหารของโรงแรมที่พักในเส้นทางเช่นที่ สวนชัชนาถ หรือแม้แต่การให้ ผู้มีฝีมือในการทอผ้ า ท้าจักสานได้ผ ลิตผลงานมาส่งผู้ประกอบการ นอกจากนียังมีการฝึกอบรมให้แก่คนท้องถิ่นเพื่อเพิ่มโอกาสในการจ้างงาน ซึ่งจะเห็นได้ชัดจากภูนาค้า รีสอร์ทที่จัดให้มีเครือข่ายและฝึกอบรมการให้การบริการที่ดีกับผู้สนใจโดยทั่วไป และผู้ประกอบการ ต่างๆ การเน้น ในเรื่องอาหารปลอดสารพิษเป็นการสร้างมูล ค่าเพิ่มและการใส่ใจในสุขภาพให้ กับ ผลผลิต และอาหารที่ประกอบออกมาเพื่อทุกๆ คนรวมทังนักท่ องเที่ยวด้วย และมีการพัฒนาการ อบรมในหลากหลายรู ป แบอย่ า งสม่้ า เสมอ โดยในช่ ว งที่ เ ป็ น ฤดู ก าลท่ อ งเที่ ย ว ก็ มี ก ารส่ ง ต่ อ นักท่องเที่ยวไปยังผู้ประกอบการอื่นมีการดูแลสมาชิกผู้ท้างานทุกคนเสมือนคนในครอบครัว โดยทุก คนได้รับค่าจ้างต่อวันตามที่กฎหมายแรงงานก้าหนด 2) การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการจากท้องถิ่น กิจกรรมการท่องเที่ยวทั่วไป และกิจกรรมสร้างสรรค์ ตามเส้นทางที่มีความโดดเด่นในทางนี ได้แก่ การท้าผาสาดลอยเคราะห์ ที่เชียงคาน ตลอดจนการท้า ต้นผึงที่ด่านซ้าย วัสดุที่ใช้ท้าล้วนเป็นวัสดุจากธรรมชาติที่หาได้ในท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็น ไม้ไผ่ หยวก กล้วย หรือใบตองกล้วยป่า ล้วนเป็นวัสดุที่สามารถย่อยสลายได้ เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม อีกทังป้านาง 36 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ผู้สอนและแลกเปลี่ยนประสบการณ์ ยังสนับสนุนการซือวัสดุจากผู้ประกอบการในท้องถิ่นที่ให้บริการ สินค้าที่มีคุณภาพเป็นหลักอีกด้วย เช่น การซือไม้ไผ่ อีกกิจกรรมท่องเที่ ยวที่มีความโดดเด่นในด้านนี ได้แก่ ความพยายามน้าวัฒนธรรมที่โดดเด่นในท้องที่มาเป็นจุดขายด้านการท่องเที่ยวและท้าให้ชุมชน มีร ายได้เพิ่มมากขึนจากการท่องเที่ยว เช่น การที่ผู้ ประกอบการของที่ ระลึ กชักชวน และพัฒ นา ฝึกอบรมคนในชุมชนหันมาประกอบอาชีพยามมีเวลาว่างจากงานประจ้าในท้องไร่ท้องนา ท้าจักสาน โดยเฉพาะการสานหวดนึ่งข้าวหลากหลายขนาดเพื่อประกอบเป็นสินค้าที่ระลึกซึ่งเป็นงานฝีมือ ให้ สามารถรองรับกับความต้องการของนักท่องเที่ยวที่มากขึน รวมทังการให้ความรู้ในการจัดที่พักแบบ โฮมสเตย์ จัดให้มีผู้ให้บริการยานพาหนะส้าหรับขนส่งนักท่องเที่ยวในพืนที่ และกลุ่มท้ากิจกรรมแห่ต้น ผึง และผาสาด ในเทศกาลต่างๆ ตลอดจนการรวมกลุ่มกันจัดดอกไม้ ธูปเทียนมาบริการนักท่องเที่ยว ซึง่ เต็มใจ บริจาค การจัดซือวัสดุอุปกรณ์จึงมาจากคนท้องถิ่นเป็นหลัก ส่งผลให้ชุมชนมีรายได้มากขึน เป็นผลทางธุรกิจจากนักท่องเที่ยว และจากการท่องเที่ยวนอกเหนือจากการท้าการเกษตรอย่างเห็นได้ ชัด นอกจากนียังท้าให้คนในชุมชนมีความพึงพอใจจากการท่องเที่ยวมากขึน 3) การสนั บ สนุ น ผู้ ป ระกอบการท้ อ งถิ่ น กิ จ กรรมการท่ อ งเที่ ย วที่ เ ห็ น ได้ ชั ด ว่ า มี ก ารสนั บ สนุ น ผู้ประกอบการท้องถิ่นมีอยู่หลากหลายกิจกรรม แต่ในที่นี จะขอยกตัวอย่างกิจกรรมการจัดอาหารเย็น ส้าหรับนักท่องเที่ยว ที่จัดให้มีการแสดงพืนเมืองให้นักท่องเที่ยวได้ชม นอกจากจะเป็นการสนับสนุน โดยตรงแล้ว โดยทางอ้อมเกิดการอนุรักษ์ และฟื้นฟูการแต่งกายผ้านุ่งหรือผ้าซิ่น ท่าร้าต่างๆ เช่นที่ ร้านอาหารล้านช้างที่เมืองเลย หรื อ ที่บ้านป้านางที่เชียงคาน เป็นต้น กิจกรรมอื่นๆ เช่น สวนป่า ชัชนาถ ทีอ่ ้าเภอภูเรือ และที่ด่านซ้ายโดยการด้าเนินงานของภูนาค้ารีสอร์ท ที่มีการรวมตัวของสมาชิก ซึ่งล้วนแต่เป็นคนท้องถิ่น ประกอบด้วยกลุ่มสมาชิกกลุ่มต่างๆ เพื่อการพัฒนาสู่ที่พักสีเขียว การท้า น้ายาซักล้างต่างๆ จากผัก หรือเปลือกผลไม้ทเ่ี ป็นของเหลือจากการใช้ประโยชน์อน่ื แต่มีความเป็นมิตร กับสิ่งแวดล้อม มีการจัดอบรมผู้จัดจ้าหน่ายในห่วงโซ่คุณค่า (Value Chain Tourism) และมีการให้ ค้าแนะน้าแก่สมาชิกเพื่อส่งเสริมความยั่งยืน มีการประชุมกันภายในกลุ่มเป็นประจ้าทุกๆ สองเดื อน และมีประชุมใหญ่ปีละครัง ถือว่าเป็นกิจกรรมการท่องเที่ยวที่สนับสนุนให้คนในชุมชน ผู้สูงอายุของ หมู่บ้าน ได้มีกิจกรรม และมีรายได้เพิ่มนอกเหนือจากการท้าการเกษตร อีกทังท้าให้คนในชุมชนเกิด ความภูมิใจและส้านึกรักในถิ่นตน 4) การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน มีรากฐานจากความเชื่อในค้าสอนทางศาสนา และของบรรพบุรุษผ่าน วิถี ชี วิ ต และพิธี ก รรม ส่ งผลให้ เ กิ ด การมี ส่ ว นร่ ว มในการท้ างานเป็ น ที ม อั น เป็ น รากฐานส้ า คั ญ ที่ ก่อให้เกิดความมีน้าใจ และมีจิตอาสาท้างานเพื่อสังคมและการเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน โดยเฉพาะ ในเทศกาลต่างๆ ที่ไม่แต่ผู้ประกอบการ หากเป็น สมาชิกชุมชนจะมีการวางแผน และแบ่งงานกันท้า ช่วยกันคนละไม้คนละมือหล่อหลอมทังผู้ประกอบการและชุมชนให้เข้าไปรวมกัน เข้าไปมีส่วนร่มใน ทุกภาคส่วนไม่มีการเกี่ยงกันอย่างชัดเจนมากในทุกงาน หรือทุกกิจกรรม ไม่ว่าจะเป็นการให้บริการ นักท่องเที่ยวที่บริเวณพระธาตุศรีสองรัก วัดนิรมิตวิปัสสนา พิพิธภัณฑ์ต่างๆ ตลอดจนค้าบอกเล่าของ

37 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ท่านเจ้าอาวาสวัดโพธิ์ชัยนาพึง อ้Unveiling าเภอนาแห้ วว่า ผู้ประกอบการเช่นผู้น้าเที่ยวจะเข้าไปร่วมวางแผน ร่วมประเมินผล หรือมิฉะนันจะบอกกล่าวชาวบ้านว่าจะมีงานอะไร ผู้ประกอบการและชาวบ้านจะมา ร่วมกันท้างาน เช่น การจัดต้นดอกไม้เพื่อถวายวัดในวันสงกรานต์ เพราะเห็นชัดว่าชาวบ้านที่นี่มีความ สามัคคี ทุกคนมีส่ วนร่ว มในการท้าให้ งามที่สุดส้ าหรับแต่ละคุ้ม แต่จะไม่มีการประกวดเพื่อรักษา ประเพณีว่าต้องตังใจและท้าดีที่สุด ไม่ต้องแข่งขัน เพราะไม่ต้องการให้เกิดการ “เอาแพ้เอาชนะ” คน ที่นี่จึงช่วยกันรักษา ดูแล และช่วยซ่อมแซมสิ่งที่อาจจะ ผุพัง หรือเสียหายในทันที โดยท่านเจ้าอาวาส ไม่ต้องออกปาก ท่านเจ้าอาวาสเป็นผู้หนึ่งที่พืนเพเป็นคนพิษณุโลก แต่เมื่อมาอยู่นาแห้ว และได้สัมผัส กับผู้คนที่นี่กว่า 20 ปีท้าให้ท่านกลายเป็นคนนาแห้ว ทังภาษาที่ใช้และส้าเนียงกลายเป็นคนถิ่นของ จังหวัดเลยไปแล้ว ดังนันจะเห็นได้ชัดเจนว่าวัฒนธรรมที่หล่อหลอม ศาสนาและความเชื่อ มีส่วนส้าคัญ ที่ท้ าให้ เกิ ดการเกือกู ล การท้า งานเป็ นที ม และการมีส่ ว นร่ ว มกั บชุ ม ชน ในทางกลั บ กั นหาก ผู้ประกอบการแยกตนเองออกจากชุมชนเท่ากับเป็นการท้าลายธุรกิจ หรือกิจการของตนอย่างสินเชิง

สรุปได้ว่า เส้นทางที่ 1: สีสันแห่งอารยธรรมชนเผ่าลุ่มน้าโขง (The Colors of Mae Kong Tribal Cultures) นันเป็นเส้นทางท่องเที่ยวยั่งยืนที่ช่วยพัฒนาเศรษฐกิจของแหล่งท่องเที่ยวให้เจริญเติบโต อย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้แหล่งท่องเที่ยวมีคุณภาพ มีความมั่นคง มีการขยายตัวทางเศรษฐกิจโดยไม่ท้าลาย สิ่งแวดล้ อมในระยะยาว มีการกระจายโอกาสการเข้าถึงกิจกรรมทางเศรษฐกิจ และเมื่อเศรษฐกิจดีอย่าง ต่อเนื่องด้วยการสร้างงานสร้างรายได้ให้กับชุมชน ก็จะน้าไปสู่การลดช่องว่างของรายได้และการกระจายความ มั่งคั่งสู่ท้องถิ่นอย่างทั่วถึงก็จะท้าให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน บทสรุปที่ชัดเจนคือการสะท้อนให้เห็นถึงนโยบายของอพท. ที่ให้ สทอ. สร้างเส้นทางและเตรียมความ พร้อมของฝ่ายอุปทานเพื่อรองรับนักท่องเที่ยว ส่งผลส้าเร็จในการกระจายรายได้ อย่างเช่น การท่องเที่ยวโดย ชุมชน ก่อให้เกิดการกระจายรายได้ลงสู่ชุมชนอย่างแท้จริง โดยสามารถท้านุบ้ารุงทรัพยากรต่างๆ ของชุมชนให้ ยั่งยืน นอกจากนียังช่วยส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาศักยภาพและความรู้เกี่ยวกับท้องถิ่น ของตนเอง ให้เกิดความ รักและหวงแหนในท้องถิ่นให้แก่คนในชุมชนอีกด้วย การท่องเที่ยวที่มีฐานคิดมาจากการเห็นทังระบบ คือ การท่องเที่ยวที่จัดการให้เกิดประโยชน์ทั่วถึงไป ยังกลุ่มคนทังที่เกี่ยวข้องโดยตรงและไม่เกี่ยวข้องโดยตรง ความเชื่อมโยงของผลประโยชน์จากการท่องเที่ยวโดย ชุมชนที่ต้องมีผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจากการท่องเที่ยว ไม่ว่าจะเป็นผู้ประกอบการท่องเที่ยว หรือบุคคลที่ประกอบ อาชีพอื่นในชุมชน เช่น ร้านอาหาร ที่พักแรม กิจกรรมท่องเที่ยว ของที่ระลึก การขนส่ง การน้าชมสถานที่ ท่องเที่ยว เป็นต้น ทังนีการท่องเที่ยวโดยชุมชนก่อให้เกิดการกระจายรายได้ซึ่งท้าให้ชุมชนได้รับผลประโยชน์ใน เชิงเศรษฐกิจ และท้าให้คนท้องถิ่นมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึน ในขณะเดี ยวกันยังกระตุ้นให้เกิดการอนุรักษ์ ท้านุ บ้ ารุ ง และสื บ ทอดทรั พยากรทังทางธรรมชาติ สั งคม และวัฒ นธรรมท้องถิ่นให้ ยั่งยืน โดยเฉพาะแนวคิ ด กระบวนการการเชื่อมโยงผลประโยชน์จากการท่องเที่ยวไปยังชุมชนซึ่งเป็นชินส่วนประกอบกันเป็นภาพใหญ่ที่ 38 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei สมบูรณ์ หรือเป็นจิ๊กซอว์ ในกิจกรรมท่องเที ่ยว เช่น ธุรกิจอาหาร ที่พัก กิจกรรม ของที่ระลึก เป็นต้น ซึ่งแต่ละ ชุมชนไม่ต้องมีครบทุกอย่างหรือทุกองค์ประกอบ แต่มีกระบวนการเชื่อมโยงกันเพื่อเติมเต็มการท่องเที่ยวและ ได้รับประโยชน์ร่วมกันได้

จากเส้นทางที่ 1 จะพบความโดดเด่นของแหล่งท่องเที่ยวที่ควรถอดความรู้เป็นกรณีศึกษา คือ สวนป่าชัชนาถ หรือ Chachanat Woodland Resort สวนป่าชัชนาถ ถือก้าเนิดขึนจากจิตส้านึกในการพลิกพืนผืนดิน จ้านวน 3 ไร่ ที่เป็นที่รกร้างไม่มีต้นไม้ ใหญ่ในพืนที่ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นเนินเขา มีกรวดหิน และดินลูกรังหมดสภาพ ไม่มีอาหารในดินเหลือไว้ ส้าหรับการ เพาะปลูกในปีต่อไป ชาวบ้านจึงทิงที่ดินและบุกถางป่าหาที่ท้าไร่ต่อไป ที่ดิน 33 ไร่ จึงกลายเป็นที่ดินหัวโล้นสี น้าตาล หากแต่นั กวิจั ยดีกรีร ะดับ ปริญญาเอกบังเอิญผ่ านมา และด้วยแรงบันดาลใจจากการซึมซับทฤษฎี เศรษฐกิจพอเพียง และการปลูกป่า “ถวายในหลวง” จึงได้ตกลงใจในทันที น้าเงินรางวัลที่ได้รับในฐานะนักวิจัย ดีเด่นแห่งชาติมาซือที่ดินเขาหัวโล้นในทันที ต้นปี พ.ศ. 2533 ดร.ยอดหทัย เทพธรานนท์ ได้เป็นเจ้าของพืนที่ 33 ไร่ ที่ซือมาจากชาวบ้านที่เห็นว่า เป็ นที่ดิน ไร้ป ระโยชน์ ที่ต้าบลท่าศาลา บนถนนสายเลย-ภูเรือ ที่ กม. 36 โดยมีถนนซอยแบบทางเกวียน ประมาณกิ โ ลเมตรกว่ า ๆ เข้า ไปยั งที่ ดิน เดิ มนั นที่ดิ น ผื น นีอยู่ ในต้า บลสานตม ที่ป รากฏในหนั งสื อ เรี ย น ภูมิศาสตร์ เมื่อ 50-60 ปีมาแล้วว่าเป็น “ที่ที่หนาวที่สุดของประเทศไทย ที่ต้าบลสานตม อ้าเภอภูเรือ จังหวัด เลย” เจ้าของที่ดินคนใหม่จึงเริ่มด้าเนิ นโครงการตามวัตถุประสงค์ของตนในการ “ปลูกป่า” บนที่ดินหมด สภาพและเป็นเนินเขาแทนที่จะเป็นที่ราบที่จะสามารถรับและอุ้มน้าได้ บริเวณทั่วไปของที่ดินเต็มไปด้วยป่า “ทุ่งหญ้าคา” จึงกลายเป็นเรื่องขบขันกล่าวถึงอย่างประชดประชันถึงป่าหญ้าคา ส้าหรับชาวบ้านท่าศาลา อย่างไรก็ตามด้วยความ “ใหม่” ต่อสถานที่ เจ้าของจึงพยายามสืบเสาะจนทราบว่าผู้ มีความช่้าชองเกี่ยวกับ “ป่า” คือสองสามีภรรยา คือ นายค้าภู และแม่ค้าภา ซึ่งถือได้ว่าเป็นปราชญ์ชาวบ้าน เมื่อพยายามเสาะหาจน พบคนทังสอง จึงได้เริ่มขายความคิดในการจะพลิกฟื้นทุ่งหญ้าคาบนเนินเขาให้กลายเป็นป่า เมื่อได้พบกับคนทัง สอง ผลกลับปรากฏว่า นายค้าภู นันมีความช้านาญเป็นยอดในการ “ตัดไม้ โค่นป่า” เพราะป่ามีไว้ตัดและเผา เพื่อเอาที่ไปท้าไร่ มิฉะนันก็ปลูกไม้ผลเพื่อน้าไปขาย การปลูกป่าจึงไม่เคยมีในความคิดของสองสามีภรรยานีเลย อย่างไรก็ตามหลังจากการกลับไปพบปะแลกเปลี่ยนความคิด ตลอดจนโน้มน้าวให้นายค้าภู และ แม่ ค้าภา ได้ตระหนักถึงคุณประโยชน์ของป่า และการน้าต้นไม้คืนสู่ธรรมชาติเพื่อฝนจักได้ตกตามฤดูกาล อยู่หลาย รอบในที่สุด นายค้าภู และแม่ค้าภา ก็ตกลงอาสาปลูกต้นไม้ และดูแลสวน “หัวโล้น” ให้โดยสรุปง่ายๆ ว่า

39 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei “เป็นการชดใช้กรรมที่ได้ตัดต้นไม้ไปจนนับUnveiling ไม่ถ้วน” นายค้าภูไม่เคยคิดเลยว่าจะมีสักวันที่ตนจะต้อง “ปลูกป่า” แต่ด้วยการตอบรับอาสาดูแลของทังสอง เรื่องราวของการปลูกป่าของสวนป่าชัชนาถ จึงเริ่มขึน “สารชุัชุราถจกงเริ่รจากการเขใาไแรศส่ารร่ารกับชุดรชุรบละการจใางบรงงารทใองถิ่ร”

ขันตอนต่ อไปเป็ น การปลู ก ต้ นไม้ ในพื นที่ ซึ่งอดีตที่ท้าผ่านมาของชาวท่าศาลา และอาจเป็นที่ อื่นๆ ในอีสานด้วยนัน มีวิธีเช่นคนอีสานทั่วไป เริ่ม จากการไถพรวน รอฝนตก จึงหยอดเมล็ดพันธุ์ แต่ ส้าหรับที่ดินซึ่งเป็นเนินเขาไม่ราบเรียบ พอฝนตกจึง ชะล้างหน้าดินที่ไถพรวนไว้หมด วิธีนีจึงไม่เหมาะกับ การปลู ก ต้ น ไม้ ดั ง นั นการปลู ก ไม้ ก ลุ่ ม แรกที่ ส วน ชัชนาถ จึงเป็นการซือต้นกล้าจากสวนป่าราชการ ใกล้ พื นที่ ที่เ พาะเพื่อ ขาย ได้แ ก่ สั ก มะค่ า ประดู่ รูปที่ 1.11 การปลูกต้นไม้ ยางนา สนสามใบ และไม้แ ดง เป็ น ต้น โดยปลู ก เรียงแถวเว้นระยะ 2 เมตร อย่างเป็นระเบียบ เพื่อสะดวกในการดูแลตัดหญ้าตามที่นายค้าภูแนะ ต้นไม้ที่ปลูก ในที่ดินกว่า 30 ไร่นัน แต่ละไร่ใช้ถึง 400 ต้น การดูแลจึงมิใช่งานเล็กๆ การซือต้นกล้าใกล้พืนที่ เป็นการจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการจากท้องถิ่นในท้องถิ่น นอกจากจะ เป็นการลดค่าใช้จ่ายในการขนส่งได้อย่างมากแล้ว ยังเป็นการสนับสนุนผู้ประกอบการ หรือผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ในพืนที่โดยตรง อย่างไรก็ตามการที่ปลูกกล้าไม้ในหน้าฝนเพื่อให้กล้าไม้เล็กๆ พยายามหาอาหารจากพืนดินลูกรังที่ หมดสภาพ และต้องแซงหญ้าคาขึนมา จึงดูเหมือนไร้ประโยชน์ เพราะกล้าไม้เจริญเติบโตสู้หญ้าไม่ได้ ต้องท้า การแหวกพงหญ้า เพื่อหาต้นกล้าว่ายังมีชีวิตหรือไม่ โดยที่เจ้าของไม่คิดจะใช้ยาฆ่าหญ้าโดยเด็ดขาด จึงไม่ แปลกใจว่าเมื่อสินหน้าหนาว ต้นไม้ที่ปลูกเป็นหมื่นต้นตายไปกว่าครึ่ง ต้องปลูกซ่อมกันใหม่ ท้าเช่นนีด้วยความ มุมานะจะเอาชนะหญ้าคาผ่านไปเกือบ 2-3 ปี ก็พอเห็นว่ามีต้นไม้ต้นเล็กๆ โผล่ขึนมาหรอมแหรม เจ้าของเล่า ว่ารู้สึกไม่มั่นใจว่าจะเดินหน้าต่อไปดีหรือไม่ จึงเป็นเรื่องที่ต้องตัดสินใจ ในช่วงเวลานันเจ้าของที่ดินแปลงสวยที่ อยู่ติดกัน จ้านวน 50 ไร่ มาเสนอขาย ซึ่งเมื่อพิจารณาแล้ว พบว่า หากได้ที่ดินผืนใหญ่มารวมกับผืนเดิมจะได้ ร่องน้าที่อยู่กลางที่ เพราะเป็นร่องกันระหว่างที่ดินสองแปลง เหมาะกับการขุดบ่อน้าเพื่อน้าน้ามาใช้เพื่ออยู่ อาศัย และใช้ในการเพาะปลูก ที่ส้าคัญ คือ ทัศนียภาพของที่ดินที่มีสระน้าจะท้าให้เกิดความสวยงาม ในส่วนนี สะท้อนถึงความที่มีจิตส้านึกในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมที่อยู่เหนือประโยชน์ทางธุรกิจของ ผู้เป็นเจ้าของ ซึ่งต่อมากลายเป็นผู้ประกอบการที่มีจิตส้านึกด้านการอนุรักษ์ในหลายกรณี สวนชัชนาถ จึงมีที่ดินเพิ่มอีก 50 ไร่ เป็น 83 ไร่ และเพื่อเป็นการสานฝันในการปลูกป่า ซึ่งขณะนีมีน้า เพิ่มขึนแล้ว จึงได้มีการลงทุนปลูกต้นไม้ในที่ดินแปลงใหม่นีต่อไปอีก และเมื่อข่าวแพร่กระจายไปที่ดินข้างเคียง ก็เริ่มเอาที่มาขายให้ “ดอกเตอร์สติเฟื่อง” จนผืนดินซึ่งยังไม่เป็นป่าในขณะนันมีเกือบ 200 ไร่ ซึ่งในปัจจุบัน 40 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei เป็นผืนป่าอันสวยงาม ชุ่มชืน เพราะในเวลาไม่ กี่ปีต่อมาที่ดินเสื่อมโทรมเมื่อเริ่มแรก ก็เริ่มมีต้น ไม้ตังตัวได้โผล่ ขึนมาเขียวเต็มไปหมด ประกอบกับการที่รัฐบาลประกาศโครงการปลูกป่า 5 ล้านไร่ถวายในหลวง (รัชกาลที่ 9) ประชาชนคนไทยจึงเริ่มเข้าใจถึงความส้าคัญของป่าไม้ เจ้าของ “สติเฟื่อง” จึงกลายเป็น ผู้มี “อัจฉริยะ” ผู้เห็น การณ์ไกล ดังนัน การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชนในการให้ความรู้เรื่องการปลูกป่า จึงได้รับการต้อนรับอย่าง เต็มภาคภูมิ ทังเจ้าของ ทังนายค้าภู และแม่ค้าภา ประสบการณ์จากการปลูกป่าให้บทเรียนและความรู้ที่หลากหลาย เช่น การปลูกไม้หลายชนิดในเขต ภูมิประเทศสูง ประมาณ 700 เมตร และมากกว่านันเหนือระดับน้าทะเล ในผืนดินที่เสื่อมสภาพถือเป็นการท้า วิจัยเชิงปฏิบัติการ เพราะเมื่อเวลาผ่านไปไม่กี่ปี พบว่าต้นไม้บางชนิดเจริญเติบโตได้ดีแต่บางชนิดก็ไม่ยอมโต เลยจริงๆ นอกจากนี บางชนิดก็ไปไม่รอด เนื่องจากเป็นอาหารอันโอชะของเหล่าแมลงศัตรูพืชอีกด้วย นายค้าภู จึงแนะน้าให้เลียงวัว โดยให้เหตุผลว่าเพราะนอกจากจะให้ช่วยกินหญ้าที่ดูเหมือนจะโตเร็วจนขจัดกันไม่ไหว แล้ว ยังได้ขีวัวไปเป็นปุ๋ยอีกด้วย เพราะต้องหมดเงินไปกับการซือขีไก่ ขีวัวมาใส่ต้นไม้มากแล้ว ก็เลยไปซือวัวมา สิบกว่าตัว และก็คิดอยากให้วัวท้องเสียบ่อยๆ จะได้ได้ปุ๋ยเยอะๆ ผลจากความไม่รู้ลองผิดลองถูกก็พบว่าไม้แดง (Red wood) ถูกจริตกับภูมิประเทศของสวนชัชนาถและเจริญเติบโตได้ดีกว่าต้นไม้ชนิดอื่นอย่างเห็นได้ชัด การใช้เวลาในการท้า “การวิจัย” มีส่วนที่ท้าให้การให้ความรู้ต่อชุมชนในเรื่อง การปลูกป่า การเลือก กล้าไม้ การดูแล และการปลูก ในส่วนที่เจ้าของรณรงค์ให้ชุมชนได้ร่วมกันปลูกป่า และกลายเป็นผู้ประกอบการ ที่พักท่ามกลางธรรมชาติในเวลาต่อมา ถือว่าได้สนับสนุนให้มีผู้ประกอบการท้องถิ่นมากขึน มิได้มีความคิดว่า อาจจะมีผู้แข่งขันตนมากขึนโดยจัดให้มีการให้ความรู้ด้วยการอบรม และการเป็นพี่เลียงในด้านการปลูกป่ ากับ สมาชิกชุมชนคนอื่น โครงการขันต่อไปก็คือ เรื่องการติดตังไฟฟ้าเพราะอยากได้ปั๊มน้าไว้สูบน้าจากบ่อขึนมาใช้ประโยชน์ ทังทางด้านการเพาะปลูกและการบริโภค เมื่อตรวจสภาพพืนที่ของสวน พบว่าระยะความสูงจากบ่อน้าจนถึง ยอดของเนินเขาที่จะสูบน้าขึนมาไว้เก็บข้างบน และเพื่อปล่อยลงมาใช้นันต่างกันเกือบ 60 เมตร จึงต้องใช้ มอเตอร์ขนาดใหญ่ซึ่งต้องใช้ไฟ 3 เฟส แต่ไฟฟ้าที่เดินเข้ามาในหมู่บ้านท่าศาลาเป็นแบบ 2 สาย หากใช้เครื่อง ปั่นไฟเองภายในสวน ชุมชนที่ก้าลังเติบโตอาจไม่ได้ใช้ประโยชน์ด้วย ทางสวนต้องเดินสายไฟจากถนนใหญ่เข้า มาระยะทางประมาณกว่าหนึ่งกิโลเมตร และตังเสาเพื่อติดหม้อแปลง จึงกลายเป็นงานใหญ่ใช้จ่ายมาก แต่ก็ ยังคงด้าเนินการ เพียงเพราะเชื่อว่าคนอื่นในชุมชนจะได้ประโยชน์จากเสาไฟด้วย ซึ่งหลังการติดตังเสาสวนจึงมี ไฟพอเพียงส้าหรับการใช้งานที่วางแผนไว้ หลังจากที่สวนมีไฟ จึงมีน้ารดต้น ไม้ แต่ก็รดได้ในพืนที่ไม่มากนักเมื่อ เทียบกับบริเวณที่ปลูกไว้ทังสวน หากแต่การมีจิตใจนึกถึงชุมชน และเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชนอย่างแท้จริง เป็นสิ่งที่ทางสวนให้ประโยชน์ทางเศรษฐกิจกับชุมชนโดยไม่หวังสิ่งตอบแทน อีกความรู้หนึ่ง คือเมื่อกล้าไม้ทังหลายตังตัวได้ กลายเป็นต้นไม้ที่เติบโตอย่างรวดเร็ว จนหญ้าคาและ สาปเสือหมดไป ดินจึงเริ่มฟื้นตัวมีแร่ธาตุอุดมสมบูรณ์ และบางทีความไม่พอดีก็เกิดขึนเมื่อต้นไม้โตขึนแสงแดด

41 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

facets of Loei ส่องลงมาไม่ถึง หญ้าก็ไม่ขึน ทางสวนจึงUnveiling ต้องต้อtheนวัhidden วไปหากิ นหญ้าที่อื่น นี่จึงเป็นอีกความรู้หนึ่งที่ได้รับจาก ประสบการณ์จริงในการปลูกป่าที่หาจากต้าราเล่มใดไม่ได้ ชาวบ้านแถบนีก็เหมือนกับชาวนาชาวไร่ทั่วๆ ไปที่ใช้วิธีเผาไร่ก้าจัดวัชพืช เพื่อเตรียมที่ดินไว้ส้าหรับ เพาะปลูกในหน้าฝนถัดไป ลูกไฟจากการเผาไร่ ไปตกในที่ใกล้เคียงท้าให้เกิดไฟป่าท้าลายต้นไม้ที่คนอื่นปลูกไว้ จนเป็นเรื่องเป็นราวกันอยู่เนือง ๆ ต้นไม้ในสวนชัชนาถก็ประสบปัญหาไฟไหม้เหมือนกับที่อื่นๆ จึงต้องคอยดู และระแวดระวังกันเป็นที่สุดในฤดูเผาป่า และต้องสร้างเครือข่ายด้านการรักษาป่า หยุดการเผาด้วยการให้ ความรู้กับชุมชน แม้จะไม่ได้เป็นสมาชิกเครือข่ายก็ตามสามารถเข้าร่วมประชุม เพราะทุกการประชุมที่จัดขึน เดือนละสองครังในช่วงการเผาป่า และทุกสองเดือนนอกฤดูเผาป่า เป็นการให้ความรู้ชุมชน ให้รู้จักสมดุลใน พืนที่ส้าหรับการให้ผืนดินมีช่วงพลิกฟื้นความอุดมสมบูรณ์ โดยการยกตัวอย่างการลองผิดลองถูก และการ ประสบผลส้าเร็จในการรักษาแร่ธาตุในดินเพื่อให้ต้นไม้เติบโตตามธรรมชาติ โดยไม่ใช้สารเคมีหรือการเผา หลังจากเดินไฟเข้าในที่และต้นไม้ตังตัวได้ ทางการเริ่มโครงการท้าถนนจากถนนใหญ่ผ่านหน้าสวน ชัชนาถโดยปรับปรุงจากของเดิมที่เป็นทางเกวียน ให้เป็นถนนลาดยางอย่างดี จนถึงด่านป่าไม้ทางขึนภูหลวง ท้าให้การคมนาคมสะดวกมากโดยเฉพาะในหน้าฝน จากนันไม่นานกรมป่าไม้ก็ไม่อนุญาตให้นักท่องเที่ยวขึนภู หลวงทางด้านอ้าเภอวังสะพุง จึงเหลือทางขึนทางด้านต้าบลสานตม เพียงทางเดียวเช่นในปัจจุบัน ดังนันทุกคน ที่ขึนและลงภูหลวงจะต้องผ่านหน้าสวนชัชนาถทังสิน อย่างไรก็ตามความเจริญก้าวหน้าทางด้านการคมนาคม มิได้มีผลต่อแนวคิดด้านการอนุรักษ์ของสวนชัชนาถ เพราะมีแนวคิดนีแล้ว สวนชัชนาถกลับเป็นผู้น้าเครือข่าย ในการอนุรักษ์ และคาดการณ์ว่าการท่องเที่ยวจะต้องขยายตัวพร้อมกับโครงข่ายการคมนาคม สวนชัชนาถจึง รณรงค์ในการให้ความรู้ และเป็นตัวอย่างในการสร้างที่พักสีเขียวในชุมชน เน้นการสร้างสังคมที่ดีเพื่อการรักษา สิ่งแวดล้อมที่สมบูรณ์ รวมทังการจัดการท่องเที่ยวแบบ Low Carbon Tourism คือ กิจกรรมท่องเที่ยวที่เป็น ทางเลื อ กในการช่ ว ยลดการปล่อ ยคาร์ บ อนให้ น้อ ยลง เมื่อ เที ยบกั บ การท่อ งเที่ย วแบบปกติ ในขณะที่ นักท่องเที่ยวเพิม่ ประสบการณ์ที่มีด้วยการมีส่วนร่วมในการลดโลกร้อนขณะที่ความสะดวกสบายและความสุขที่ นักท่องเที่ยวจะได้รับจากการท่องเที่ยวยังคงมีอยู่มิได้ลดลง วิสัยทัศน์และแนวคิดด้านการท่องเที่ยวที่มีฐานคิด มาจาก การท่องเที่ย วที่จั ดการให้ เกิดประโยชน์ทั่ว ถึงไปยังกลุ่ มคนในชุมชนทั งที่เกี่ยวข้องโดยตรงและไม่ เกี่ยวข้องโดยตรง ตลอดจนการเชื่อมโยงของผลประโยชน์จากการท่องเที่ยวโดยชุมชนที่ต้องมีผู้มีส่วนได้ส่วน เสียจากการท่องเที่ยว ไม่ว่าจะเป็นผู้ประกอบการท่องเที่ยว หรือบุคคลที่ประกอบอาชีพอื่นในชุมชน แต่อาจมี ส่วนได้ส่วนเสียกับการท่องเที่ยวโดยทางอ้อมหรือไม่มีเลยก็ตาม จ้าเป็นต้องได้รับรู้ ได้ความรู้ เป็นการเปิดโลก ทัศน์ของตนเพื่อรองรับแนวการท่องเที่ยวที่เน้นจิตส้านึกต่อสังคม สิ่งแวดล้อม และชุมชนอย่างทั่วถึง ขันตอนต่อไปก็คือการปลูกบ้านในลักษณะกระท่อม เน้นความกลมกลืนกับธรรมชาติ อยู่ท่ามกลาง ต้นไม้ เพราะต้นไม้ที่ปลูกเริ่มโต ดังนันป่าที่ปลูกไว้เริ่มร่มรื่นแล้ว นายค้าภูแนะน้าให้ซือบ้านไม้เก่าจากชาวบ้าน เพราะชาวบ้านแถบนันพอมีสตางค์ก็นิยมปลูกบ้านใหม่เป็นตึกหรือตึกผสมไม้ แทนที่จะอยู่บ้านไม้แบบเดิม ประกอบกับมีน้อง (ยอดเยี่ยม เทพธรานนท์) ซึ่งมีกิจการทางด้า นงานก่อสร้างได้ส่งสถาปนิก (คุณจมร) มาช่วย

42 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ออกแบบบ้ า น ซึ่ ง จะเป็ น บ้ า นที่ ส ร้ า งจากไม้ ที่ ซื อมาจากบ้ า นเก่ า ของชาวบ้ า น โดยพยายามเก็ บ สภาพ “ภูมิปัญญาชาวบ้าน” ไว้ให้มากที่สุด และกลมกลืนกับธรรมชาติที่เป็นป่าทังหมด ตรงนีต้องขอชมเชยที่สวนป่าใช้สถาปนิกนอกถิ่น เท่านัน แต่การสร้างบ้าน หรือการประกอบชินส่วน ของบ้าน เป็นการจ้างงานในท้องถิ่น ทังๆ ที่มี กิ จ การก่ อ สร้ า งเอง จิ ต ส้ า นึ ก ในการจ้ า ง แรงงานท้องถิ่น และใช้วัสดุท้องถิ่นยังถือเป็น สิ่งส้าคัญเพื่อเศรษฐกิจของชุมชนไม่รั่วไหล ช่ ว งหน้ า หนาวของภู เ รื อ นั น หนาว เหน็บจนชาวบ้านนอนไม่หลับ ภาพที่เห็นชิน ตาคือการที่ชาวบ้านนั่งล้อมวงผิงไฟ และบางที ก็หลับไปรอบกองไฟ ไม้ที่นิยมน้ามาสุมไฟจึง รูปที่ 1.12 บ้านพักในสวนชัชนาถ นิยมใช้แก่นไม้โดยเฉพาะแก่นประดู่ ซึ่งมีเหลือ

ซากมาจากการโค่น และเผาป่า และมีซากชนิดยืนต้นถูกไฟไหม้ตายหรือถูกดินทับถมเหลืออยู่มากกว่าไม้ชนิด อื่นๆ ในแถบนัน ด้วยสาเหตุที่แก่นไม้แถวอีสานแข็งเหมือนหินจึงเผาไหม้ช้าแบบสุมขอน ชาวบ้านจึงนิยมน้ามา สุมไฟมาก แต่คนกรุงเทพฯเห็นแล้วแทบร้องไม้ด้วยความเสียดาย จึงต้องขอให้นายค้าภู ตระเวนไปตามหมู่บ้าน ตอนกลางคืนช่วงหน้าหนาว พบใครเอาแก่นไม้มาเผา ก็ขอซือมาหมด แก่นไม้พวกนีได้น้า มาใช้ตังแต่การท้าเสา บ้าน ท้าโครงประตูหน้าต่าง ตลอดจนส่วนที่เป็นปีกไม้ก็น้ามาใช้ท้าเป็นโต๊ะ เก้าอี ไม้ที่ใช้ในการปลูกบ้านใน สวนชัชนาถ ส่วนใหญ่จึงมีรอยไหม้ไฟ ซึ่งบางคนเห็นแล้วมักบอกว่าเท่ห์ดี ไม้พวกนีเป็นแก่นไม้ จึงแข็งมากตอก ตะปูไม่เข้า ต้องใช้สว่านเจาะน้าก่อนตีตะปู จากบ้ านหลั งแรก เป็ น บ้ าน 2 ห้ องนอน ที่ส ร้างเสร็จในปี พ.ศ. 2540 และหลั งที่ส อง จ้านวน 4 ห้องนอน ในปี 2541 และค่อยๆ สร้างเพิ่มขึน จนมีรวม 9 หลังและเรือนไม้ 6 ห้องนอนอีก 1 เรือนในปัจจุบัน ที่ท่านเจ้าของเห็นเป็นเรื่องที่น่าน้ามาเล่า ก็คือ การสร้างบ้านที่เ ขียนแบบและดูแลงานโดยคุณจมรนัน จะ ว่าจ้างช่างจากท้องถิ่นมาท้าในลักษณะงานเหมา พวกช่างก็อพยพมาอยู่ในพืนที่สวน โดยเอาข้าวเหนียวมาเพียง อย่างเดียว มาหาเนือสัตว์พวก กบ เขียด ปลา และผัก เอาจากในสวนนั่นเอง ไม่ต้องมีค่าใช้จ่ายเลย ฉะนันการ สร้างบ้านแต่ละหลังจึงใช้เวลานานมากเพราะช่างไม่ยอมท้าให้เสร็จและเจ้าของก็ไม่มีท่าทีที่จะไล่ หรือเร่งงาน ให้เสร็จโดยเร็ว ถือเป็นการ “ได้ใจจากชาวบ้าน” ท้าให้การเข้าถึงชุมชนและการขอความร่วมมือจากชุมชน เป็นไปโดยง่าย ระบบน้าที่ใช้ในสวนเป็นการสูบน้าขึนไปยังยอดเนินและปล่อยลงมาผ่านถังกรอง 2 ถั ง จนใสแจ๋วเก็บ ในบ่อไว้ใช้ตามบ้าน ทังหมดนีเป็นระบบใช้แรงดันน้าจากที่สูงลงต่้าทังสิน นอกจากนันในปี พ.ศ. 2548 ก็เจาะ 43 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei บ่อบาดาลเอาน้าแร่จากภูเขาใช้ดื่มกินได้อUnveiling ีกด้วย และกลายเป็ นศูนย์การเรียนรู้ส้าหรับชุมชนที่มีการจัดการเป็น ระบบ ส่วนระบบน้าทิงนันคุณยอดเยี่ย ม (สถาปนิกน้องชายเจ้าของ) ก็คิดไว้ดีมาก กล่าวคือ น้าทิงทังหมด ก่อนจะปล่อยออกไปจะให้ผ่านบ่อกรองน้าเสียก่อนถึง 2 บ่อ นับว่าอนุรักษ์ธรรมชาติกันสุดๆ ถือเป็นส่วนหนึ่ง ของการสร้างสังคมที่ดี มีความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อม และส่งเสริมการท่องเที่ยวแบบช่วยลดการปล่อย คาร์บอนให้น้อยลง อีกทังบ้านพักทุกหลังที่สวนชัชนาถไม่มีการติดตังเครื่องปรับอากาศ 20 กว่าปีที่ผ่านมา ถือว่าไม่ได้นานเกินรอที่จะเปลี่ยนสภาพพืนที่ลูกรังเสื่อมโทรม มองไปทางไหนมีแต่ หญ้าคาให้กลายเป็นป่าอุดมสมบูรณ์ได้ดังที่เป็นสวนชัชนาถในปัจจุบัน พอพืนที่เป็น ป่า ก็เริ่มมีสัตว์ต่างๆ เช่น นก จากที่ไม่เคยมีเลยเพราะไม่มีต้นไม้ ไก่ป่า นกคุ่มที่ชอบท้ารังบนพืนดิน หนูหริ่ง (สัตว์ในพืนที่มีลักษณะหน้า เหมือนหมูแต่เท้าเหมือนหมา ตัวโตกว่าหมาเล็กน้อย) และสัตว์ป่าอื่น ๆ ก็มาใช้เป็นที่อยู่อาศัย ผืนดินเมื่อคืน สภาพก็เต็มไปด้วยพืชพันธุ์ที่กินได้โดยเฉพาะพวกเห็ด เช่น เห็ดโคน ที่มีมากจนกินกันไม่หวาดไม่ไหว เห็นแล้ว จะเชื่อว่าป่านี่ปลูกได้จริงๆ รวมทังความหลากหลายที่กลับคืนมาเป็นสมดุลธรรมชาติ การด้าเนินการทุกย่างของสวนป่าชัชนาถเป็นไปตามข้อกฎหมายถือเป็นตัวอย่างให้กับสังคม อีกทัง แนวคิดในการอนุรักษ์ และรักษาป่าของชาวภูเรือในปัจจุบันนัน อาจกล่าวได้ว่าส่วนส้าคัญมาจากผลส้าเร็จใน การปลูกป่าของ “สวนป่าชัชนาถ” ดังนัน “สวนป่าชัชนาถ” จึงเป็นแหล่งท่องเที่ยวคุณภาพเพื่อยกระดับขีด ความสามารถในการแข่งขันด้านการท่องเที่ยว ของชุมชนท่าศาลาในปัจจุบัน ก่อให้ เกิด และเป็นตัวอย่าง กรณีศึกษาของการเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจของอุตสาหกรรมท่องเที่ยวอย่างสมดุล เน้นการกระจายรายได้และ ผลประโยชน์จากการท่องเที่ยวสู่ทุกพืนที่ของชุมชนและทุกภาคส่วน ที่ส้าคัญคือการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่าง ยั่งยืนบนพืนฐานอัตลักษณ์และวิถีไทยเลย

นายค้าภูและแม่ค้าภา: ปราชญ์ชาวบ้านแห่งท่าศาลา กรณีศึกษานีจะขาดความสมบูร ณ์หากมิได้กล่าวถึง ปราชญ์ชาวบ้านสามีภรรยาแห่งท่าศาลา นายค้าภู และ แม่ ค้าภา ปราชญ์ชาวบ้านที่มีอุปนิสัยการท้างานเสริมกันอย่าง ลงตัว แม่ค้าภา ฉลาด ถ้ามีโ อกาสเรี ย นหนังสือจะต้องได้ ปริญญาเอก แม่ค้าภาเป็น “จ้าวโปรเจ็ค” กล่าวคือแกจะคิด รูปที่ 1.13 นายค้าภู และแม่ค้าภา โครงการใหม่ๆ ตลอดเวลา ด้านนายค้าภูผู้ เป็นสามี ก็เป็น คนที่มีฝีมือดีมาก รู้จักวิธีใช้ภูมิปัญญาที่ชาวบ้านสั่งสมกันมานาน มาประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์ สามีภรรยาคู่นี จึงท้าอะไรได้มากต่างไปจากเพื่อนชาวบ้านคนอื่น ด้วยการประสมและประสานกั บหัวคิดของ “จ้าวโปรเจ็ค” นายค้าภูจึงเป็นชาวบ้านท่าศาลารุ่นบุกเบิก ที่ท้าลายป่า แต่หันมาท้าพืชไร่จนมีเงินซือรถไถก่อนคนอื่น 44 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei หลังจากท้าลายป่าจนหมดราบเรี ยบไม่มีป่าให้โ ค่น นายค้าภูจึงเอาที่ไปปลูกพืชไร่เพียงไม่กี่ปีดินก็ เสื่อมสภาพ ต้องบุกป่าหาที่ดินใหม่เพื่อเพาะปลูกต่อไปเรื่อยๆ เมื่อทุกคนท้าเช่นนีไม่กี่ปีป่าก็หมด แม่ค้าภาก็เลย แนะน้ านายค้าภูให้ บุ กขึนเขาเพราะทราบว่าภูเขาหลังสวนชัช นาถจะเกิดนั น เป็นที่ที่ช าวบ้านเรียกชื่อว่ า “ภูโปก” ที่ซึ่งบริเวณยอดเขาเป็นที่ราบกว้างขวางมาก ท้าการเพาะปลูกได้ นายค้าภูสามารถบุกขึนไปได้เพราะ มีรถไถได้เปรียบคนอื่น ก็เลยจัดการท้าทางขึนไปบนเขา ถางป่าท้าไร่ต่อไปได้อีก ชาวบ้านอื่น ๆ ก็ตามขึนไปท้า การปลู กข้าวโพดด้วย แต่พอได้ผลผลิ ตก็ตกลงกับนายค้าภูที่จะจ่าย “ค่าผ่ านทาง” โดยคิดกันเป็นเงินต่อ กระสอบข้าวโพดที่เก็บเกี่ยวได้ ผัวเมียคู่นีจึงมีฐานะดีกว่าคนอื่นๆ ในหมู่บ้าน นายค้าภูเป็นคนใฝ่รู้ ชอบอ่านหนังสือและคุยถามไถ่ผู้รู้ เวลาที่มีการจัดอบรมเรื่องเกี่ยวกับการเกษตร นายค้า ภูจ ะชอบมาก เมื่อ แกมาอบรมเรื่ องจุ ลิ นทรี ย์ในดิน เช่น ไรโซเบียม และไมคอไรซ่า ที่ช่ว ยในการ เจริญเติบโตของต้นไม้แล้ว แกก็จะคอยสอนเพื่อนๆ ชาวบ้านไม่ให้จุดไฟเผาวัชพืชในไร่ เพราะจะท้าให้จุลินทรีย์ พวกนีตายหมด จากจุดที่ได้รับการส่งเสริมจากเจ้าของที่ดินที่ให้ นายค้าภู ได้รับการอบรม และน้าความรู้มาถ่ายทอด ต่อให้ชาวบ้าน เป็นการเริ่มสร้างเครือข่ายในการให้ความรู้เรื่องดินและป่า และการอนุรักษ์ผืนดินให้พลิกฟื้ น เป็นไปตามธรรมชาติโดยไม่ใช้สารเคมี ไม่ต้องเผาป่าอีกต่อไป ชาวบ้านจึงหยุดเผาป่าในบริเวณท่าศาลา เพราะ เห็นตัวอย่างความเจริญชุ่มชืนของสวนป่าชัชนาถเป็นที่ประจักษ์ เมื่อแม่ค้าภาประกอบอาหาร มั่นใจได้ว่าจะมีอาหารอร่อย นอกจากนีแม่ค้าภายังช่วยจัดการดูแล รายละเอียดทุกอย่าง และด้วยความเป็น “จ้าวโปรเจ็ค” ก็ยังคอยเสนอความคิดท้าโน่นท้านี่อยู่เสมอ และเมื่อมี นายค้าภูอยู่ในบ้านก็เหมือนมี “นายสารพัดช่าง” อยู่ใกล้ๆ อะไรๆ แกก็ท้าได้หมด ตังแต่เรื่องท้าบ้าน ซ่อมแซม บ้าน งานฝีมือต่างๆ งานในสวนไปจนถึงเรื่องสัตว์ และธรรมชาติวิทยาความรู้รอบตัว เพราะได้สั่งสมภูมิปัญญา มานาน ในขณะที่แม่ค้าภาเป็นคนท้าอะไรเร็ว คิดเร็ว ตัดสินใจเร็ว นายค้าภูเป็นคนละเอียดถี่ถ้วน ฉะนันผลงาน ที่ออกมาจึงมีคุณภาพสูงมาก และมีผลงานมากจากหัวคิดริเริ่มของแม่ค้าภา แม่ค้าภาชอบเล่ าให้ คนฟังว่ าตังแต่ตอนสาวๆ พอเดิน ผ่ านที่ดิ นที่ปั จ จุบันเป็ นสวนชัช นาถทีไรก็ มี ความรู้สึกว่าเป็นบ้านของตนเองและจะต้องได้มาอยู่ตรงนี ส่วนนายค้าภูก็ได้แต่บอกกับทุกคนว่าได้มาปลูก ต้นไม้ที่สวนชัชนาถ ดูแลจนเป็นป่านับว่าได้ใช้กรรมที่ได้ท้าลายป่าไว้หมดสิน ตอนนีเสวยสุขเพราะได้อยู่ในป่าที่ ร่มรื่นที่สุด ในปี สองปีแรกของการเข้ามาดูแลสวนนายค้าภู และแม่ค้าภาจะพูดเสมอว่าก้าลังใช้กรรม เพราะ เมื่อก่อนโค่นต้นไม้ไปมาก ตอนนีต้องมาคอยปลูกและดูแลต้นไม้ต้นเล็กต้นน้อย แต่เมื่อปลูกป่าส้าเร็จทังสองคน โดยเฉพาะนายค้าภูก็กลายเป็นนักอนุรักษ์ในสายเลือด ขนาดที่จะท้าครัวใหม่ให้แม่ค้าภา และต้องตั ดต้นไม้ออก บางต้นก็ไม่ยอมแล้ว นายค้าภูตังกลุ่มให้ความรู้ สอนให้เพื่อนๆ หันมาปลูกป่า เพราะแกเห็นสัจธรรมว่าป่าคือ ชีวิต ป่าคือแหล่งอาหารโดยแท้ แกพยายามสอนชาวบ้านให้เน้นความส้าคัญของป่าเพราะเชื่อสนิทแล้วว่า รายได้ที่ได้จากการปลูกพืชไร่นันไม่คุ้มกับป่าและสัตว์ป่าที่ถูกท้าลายไปเลยจริงๆ

45 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ด้วยความที่ชอบคิดและท้าอะไรใหม่ ๆ เสมอ เมื่อเห็นรูปสวนผัก แปลงสตรอเบอร์รี่ มะนาวฝรั่งหรือ เลม่อน แม่ค้าภาจะปรึกษาและขออนุญาตท้าสวนผักหลากหลายชนิด ปลูกสมุนไพรต่างๆ ปลูกผลไม้ ท้าแปลง ปลูกสตรอเบอร์รี่ ปลูกลูกเบอร์รี่หลายชนิด นอกเหนือไปจาก การอนุรักษ์กล้วยไม้ป่าที่ขึนบนต้นไม้ในสวน หลากหลายพันธุ์ ผักและผลไม้ทุกต้นทุกชนิดของสวนปราศจากสารพิษ รู้จักการถนอมอาหาร และเปิดโอกาส ให้ลูกสาวนายค้าภูแม่ค้าภา คือ จอย ได้เข้ามาช่วยงานในฐานะผู้จัดการสวน ได้รับการส่งเสริมให้เข้ารับการ อบรมการจัดการที่พักสีเขียว ตลอดจนการท้าน้ายาซักล้าง น้ายาซักผ้า และน้ายาต่างๆ ที่ท้ามาจากวัสดุ หรือ เศษอาหาร เศษหรือเปลือกผลไม้ น้ายาต่างๆ จากสมุนไพร รวมทังการถนอมอาหารที่มีความปลอดภัย สอน ชาวบ้านและขยายเครือข่าย เป็นการประหยัดต้นทุน

บทสรุป เส้นทางที่ 1 สีสันแห่งอารยธรรมชนเผ่าลุ่มน้า โขง (The Colors of Mae Kong Tribal Cultures) เป็นเส้นทางท่องเที่ยวยั่งยืนที่ช่วยพัฒนาเศรษฐกิจของแหล่งท่องเที่ยวให้เจริญเติบโตอย่างต่อเนื่อง เป็นการให้ ความรู้ด้านประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม อันเป็นรากฐานส้าคัญในการที่เข้าใจวิถีชีวิต และจารีตประเพณีที่อนุรักษ์ และด้าเนินอยู่ในปัจจุบัน เป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการอนุรักษ์ไม่เพียงแต่วัฒนธรรม หากยังเป็นแรงผลักให้เกิด การสร้างจิตส้านึกที่ค้านึงถึงสิ่งแวดล้อม จุดประกายให้เกิดการปลูกป่า การด้าเนินชีวิตที่ปลอดสารเคมี หันไป อิงธรรมชาติ ลดคาร์บอน ส่งผลให้แหล่งท่องเที่ยวมีคุณภาพ มีความมั่นคง มีการขยายตัวทางเศรษฐกิจโดยไม่ ท้าลายสิ่งแวดล้อมในระยะยาว มีการกระจายโอกาสการเข้าถึงกิจกรรมทางเศรษฐกิจ และเมื่อเศรษฐกิจดีอย่าง ต่อเนื่องด้วยการสร้างงานสร้างรายได้ให้กับชุมชน จะน้าไปสู่การลดช่องว่างของรายได้และการกระจายความ มั่งคั่งสู่ท้องถิ่นอย่างทั่วถึง ป้องกันไม่ให้การขยายตัวของกิจกรรมการท่องเที่ยวส่งผลกระทบทางด้านลบต่อวิถี ชีวิต วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม ช่วยให้การท่องเที่ยวและการพัฒนาชุมชนมีความยั่งยืนตามเกณฑ์การท่องเที่ยว อย่างยั่งยืนของ GST นอกจากนี เส้นทางที่ 1 สีสันแห่งอารยธรรมชนเผ่าลุ่มน้าโขง (The Colors of Mae Kong Tribal Cultures) ยังสะท้อนให้เห็นถึงการที่ อพท. ได้ให้นโยบายในการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวและ เส้นทางท่องเที่ยวที่ชัดเจนเป็นรูปธรรม แก่ สทอ. ส่งผลให้เกิดความส้าเร็จ มีการกระจายรายได้ อย่างเป็นธรรม ดังนัน การการท่องเที่ยวโดยชุมชน จึงก่อให้เกิดการกระจายรายได้ลงสู่ชุมชนอย่างแท้จริง สามารถท้านุบ้ารุง ทรัพยากรต่างๆ ทังทางด้านการท่องเที่ยว และด้านสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะของชุมชนให้ยั่งยืน นอกจากนียังช่วย ส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาศักยภาพและความรู้ให้กับชุมชน นั่นคือประชาชนใน ท้องถิ่นของตนเอง ส่งผลให้เกิด ความรักและหวงแหนในท้องถิ่น และอยากกลับมาพัฒนาชุมชนของตนให้ก้าวหน้า มีความเจริญในขณะที่ ประเพณีและวัฒนธรรมของตนยังคงอยู่ไม่ถูกกลืน เกิดการท่องเที่ยวยั่งยืนเพื่อให้นักท่องเที่ยวได้มาสัมผัส

46 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

เส้นทางที่ 2 : สัมผัสวัฒนธรรมชีวิต จารีตมรดกแห่งเลย (A Living Legacy of Local Life in Loei) ล่องเรือล้าน้าโขงจากอุดรธานี ไปยังเชียงคาน – ภูเรือ – ท่าลี่ – ด่านซ้าย

สัมผั ส วัฒ นธรรมชีวิต จารีตมรดกแห่ งเลย แก่นและเรื่องราวของเส้ นทางสะท้อนเกี่ยวกับวิถีการ ด้ารงชีวิตดังเดิมที่เป็นไปอย่างสอดคล้องกับธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมในยุคโบราณ เช่น การยังชีพในป่าด้วย วัฒนธรรมไม้ไผ่ การปรุงอาหารที่เน้นข้าวเป็นหลักและเป็นยา การท้านาข้าวโบราณ การท้าศิลปะด้วยวัสดุ พืนบ้านและสีธรรมชาติ งานประเพณีดังเดิม เป็นต้น ความยั่งยืนอยู่ที่ภูมิปัญญาพืนบ้านในการด้ารงชีวิตเรียบ ง่าย กลมกลืนกับสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ แม้ยุคสมัยจะเปลี่ยนไปก็ไม่ท้าให้เกิดผลกระทบต่อโลกมากนัก เพราะการใช้พลังงานอย่างประหยัดและพอเพียง และสามารถยังชีพอยู่ได้แม้จะเกิดวิกฤติใดๆ ก็ตาม

47 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

ความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของ ภูนาค้ารีสอร์ท

การจ้างแรงงานท้องถิ่น

วิถีชีวิต

การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน

การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการ จากท้องถิ่น

การสนับสนุนผู้ประกอบการ ท้องถิ่น

48 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei เส้นทางที่ 2 : สัมผัสวัฒนธรรมชีวิต จารีUnveiling ตมรดกแห่ งเลย (A Living Legacy of Local Life in Loei)

“บก่รบละเรื่องราาของเสใรทางสะทใอรเกศ่ยากับาิถศการดารงชุศาิตดั้งเดิรทศ่เแ็รไแอย่างสอดคลใองกับธรรรชุาติ( บละสิ่งบาดลใอร(คาารยั่งยืรอย้่ทศ่ภ้ริแัญญาพื้รบใารนรการดารงชุศาิตเรศยบง่าย(กลรกลืรกับสภาพบาดลใอรทาง ธรรรชุาติ(รศการนชุใพลังงารอย่างแระหยัดบละพอเพศยง(บละสารารถยังชุศพอย้่ไดใบรใจะเกิดาิกฤตินดๆ(ก็ตาร” วันที่ 1 : ออกเดินทางจากจังหวัดอุดรธานีไปยัง จั ง หวั ด เลย เพื่ อ เดิ น ทางต่ อ ไปยั ง บ้ า นนาป่ า หนาด อ้า เภอเชีย งคาน เพื่อ เยี่ ยมชมหมู่ บ้า น วัฒนธรรมไทด้า ถิ่นฐานเดิมของชาวไทด้านัน อยู่ที่แคว้นสิบสองจุไท แต่จากการแย่งชิงอ้านาจ ในพืนที่ จึ งท้ าให้ ช าวไทด้า ได้ อพยพไปยัง พืนที่ ต่าง ๆ หลายพืนที่ เช่น ประเทศเวียดนาม ประเทศลาว และประเทศไทย เมื่อชาวไทด้าเข้า มาอยู่ ในประเทศไทยแล้ ว ก็ ได้ ตั งถิ่ นฐานอยู่ ใ น รูปที่ 2.1 ศูนย์วัฒนธรรมคนไทด้า หลายพืนที่ รวมทังในเขตของบ้านนาป่าหนาด ต้าบลเขาแก้ว อ้าเภอเชียงคาน จังหวัดเลย ชาว ไทด้าอาศัยอยู่ในบ้านเรือนใต้ถุนสูงมุงด้วยหญ้าไพ มีไม้ซางเป็นพืน และมีจั่วหลังคาเป็นรูปเขาควาย ชาวไทด้า บ้านนาป่าหนาดเป็นกลุ่มไทด้าที่ยังรักษาเอกลักษณ์ด้านภาษา ประเพณี วัฒนธรรม ความเชื่อ อาหาร และเครื่องแต่งกายไว้ได้อย่างดี เมื่อเดินทาง มาถึงภายในหมู่บ้านมีศูนย์วัฒนธรรมเป็นแหล่ง การอนุรักษ์และสืบสาน วั ฒ นธรรมท้ อ งถิ่ น เป็ น แหล่ ง เผยแพร่ ช าวไทด้ า ให้ เ ป็ น ที่ รู้ จั ก อย่ า ง แพร่ห ลาย มีการจัดกิจ กรรมเพื่อแสดงถึงอัตลั กษณ์ของความเป็นไทด้า ต่อเนื่องมาหลายปี มีบ้านจ้าลองที่สร้างขึนตามรูปแบบของชาวไทด้าใน อดีต โดยตัวบ้านจะสร้างแบบเรือนเครื่องผูก หลังคามุงด้ว ยหญ้าคาหรือ แฝก ใต้ถุนสูง ซึ่งภายในบ้านจะแบ่งออกเป็นห้อง ๆ ไล่มาตังแต่บันไดบ้าน ด้านหน้า ที่จะขึนได้แต่เฉพาะผู้ชายเท่านัน เมื่อขึนไปแล้วห้องแรกจะเป็น ห้องของผีเรื อน ผีปู่ย่ า ที่ชาวไทด้านั บถือ ถัดมาเป็นห้ องโล่งและมีพืนที่ กว้างสุ ดในบ้ าน ใช้ส้ าหรั บเป็ นห้ องนอน โดยในห้องนีจะมีเตาไฟวางไว้ ปลายเท้าของเจ้าบ้าน เพื่อให้ ความอบอุ่นแก่สมาชิกทุกคนในครอบครัว ถัดไปซึ่งเป็นส่วนสุดท้ายของตัวบ้าน จะเป็นที่ประกอบอาหาร โดยมี รูปที่ 2.2 เครื่องทอผ้าพืนเมือง บันไดที่ใช้เป็นทางขึนลงส้าหรับผู้หญิงชาวไทด้าด้วย นอกจากนีบริเวณใต้ถุนบ้านที่ศูนย์วัฒนธรรมแห่งนี ยังมี กลุ่มสตรีสหกรณ์ชาวไทด้าที่ว่างเว้นจากการ ท้านา เพาะปลูก มารวมตัวกันท้าผ้าทอมือแบบโบราณ เป็นการทอผ้าด้วยมือที่ได้มาตรฐาน และยังสามารถ 49 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ออกแบบลวดลายได้ ตรงกับความต้องการของตลาด ผ้าทอมือที่ขึนชื่อของ ชาวไทด้า คือ “ซิ่นนางหาญ” เป็นมรดกตกทอดที่ท้าสืบต่อกันมากว่า 100 ปี มีลวดลายที่สวยงามและเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวอย่างมาก ซึ่งซิ่นนาง หาญนี มีต้านานที่เล่าสืบต่อกันมาอย่างน่าสนใจว่า มีหญิงไทด้า 3 พี่น้อง ตังใจที่จะทอผ้าซิ่นขึนมาผืนหนึ่ง โดยหญิงคนแรกเป็นผู้คิดค้นการมัดลาย และท้าการทอ แต่ทอยังไม่ทันแล้วเสร็จก็ได้เสียชีวิตลง หญิง คนที่สองจึง ได้ทอต่อ และในระหว่างทอก็เสียชีวิตตามกันไปเป็นคนที่สอง หญิงคนที่ สามจึ ง ได้ บ อกกล่ า วผี เ รื อ นว่ า หากทอซิ่ น ผื น นี ส้ า เร็ จ เมื่ อ มี ก ารเสน เรือน (การเสนเรือน หมายถึง พิธีเซ่นไหว้ผีเรือนของชนเผ่าไทด้า) จะใส่ ส้ารับให้ ท้าให้หญิงคนที่สามทอซิ่นผืนดังกล่าวได้ส้าเร็ จ ตังแต่นันมาชาว ไทด้าจึงนิยมใช้ซิ่นนางหาญในการประกอบพิธีเสนเรือนเรื่อยมา จนถึง ปัจจุบัน ค้าว่า “นางหาญ” ที่ชาวไทด้า บ้านนาป่าหนาด เรียกกันนัน ก็ รูปที่ 2.3 ผ้าซิ่นนางหาญ หมายถึงความกล้าหาญ ความเด็ดเดี่ยว ของหญิงในต้านานคนที่สาม ที่ กล้าทอผ้าซิ่นผืนดังกล่าวได้จนส้าเร็จ นอกจากนีที่ศูนย์ วัฒนธรรมไทด้า ยังมีผังตัวอักษรไทด้าที่เขียนบันทึกไว้ส้าหรับให้ผู้สนใจและนักท่องเที่ยวได้ศึกษา ปัจจุบันชาวไทด้าในชุมชนนี ยังคงใช้ชีวิตตามวิถีดังเดิมและอาศัยอยู่ในบ้านแบบไทด้า นักท่องเที่ยวที่เดินทางมาจะได้รับประทานอาหาร พืนเมืองชาวไทด้า เช่น แจ่วข่า จุ๊บผัก และนอกจากนีนักท่องเที่ยวยังจะได้ลองท้า ตุ้มนกตุ้มหนู เป็นโมบายที่ ท้าจากไม้และเชือกที่ชาวไทด้าเชื่อว่าจะน้าความสุขและโชคลาภมาให้ จากนันเดินทางต่อไปยังอ้าเภอเชียงคาน เชียงคานเป็นชุมชนเมืองเล็กๆ ริมฝั่งแม่น้าโขงที่มีอายุเก่าแก่ กว่า 100 ปี ฝั่งตรงข้ามคือประเทศลาว เสน่ห์ของเชียงคานคือบ้านเรือนที่สร้างด้วยไม้ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว เป็นแถวยาวเรียงรายตลอดสองฝั่งถนนริมแม่น้าโขง แม้ว่าหลายบ้านได้ถูกปรับปรุงเป็นเกสเฮ้าส์ โฮมสเตย์ ร้าน กาแฟ ร้านขายของฝากส้าหรับนักท่องเที่ยว และร้านอาหารแล้วก็ตาม แต่สถาปัตยกรรมของบ้านเรือนยัง คง คล้ายเดิมคือ สไตล์ล้านช้างของหลวงพระบาง และยังสะท้อน ออกมาชัดเจนในวิถีชีวิตและภาษาพูด เพราะคนในชุมชนส่วน ใหญ่ของเชียงคานอพยพมาจากหลวงพระบางเมื่อหลายร้อย ปีมาแล้ว และตังแต่สมัยโบราณจนถึงปัจจุบัน ชาวเชียงคาน ยั ง คงมี ค วามเชื่ อ ในการสะเดาะเคราะห์ ด้ ว ยผาสาดลอย เคราะห์ ซึ่งเป็นการท้าพิธีกรรมเฉพาะภายในครัวเรือนเท่านัน การท้าผาสาดลอยเคราะห์ หรือผาสาดผึง สมัยโบราณ คือ การเสียเคราะห์ของชาวเชียงคาน ที่มีความเชื่อว่า หากผู้ใด เห็นสิ่งไม่ดี สิ่งที่ไม่เป็นมงคล มีลางบอกเหตุ หรือผู้ที่ญาติพี่ น้องคิดว่าชะตาขาด เชื่อว่าผู้นันจะต้อ งประสบเคราะห์หาม รูปที่ 2.4 ผาสาด

50 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ยามร้าย เช่น ได้ยินเสียงนกแสกร้องตกใจคิ ดว่ามีใครจะมาเอาชีวิต หรือหูแว่ว จึงหาทางป้องกันตัวเองจาก อันตรายที่อาจจะเกิดขึน โดยการลอยเคราะห์ “เฮ็ดเวียก” เป็นการเสียเคราะห์ เพื่อเสริมดวงชะตา เรียกขวัญ ก้าลังใจกลับคืนมาให้อยู่กับคนป่วย เมื่อน้าผาสาดลอยเคราะห์ไปลอยที่ล้าน้าโขง และในการลอยผาสาดนีมีข้อ ที่ต้องปฏิบัติอย่างเคร่งครัดอยู่ข้อหนึ่ง คือ เมื่อลอยแล้วห้ามหันหลังกลับไปมอง จะเป็นการอาลัยอาวรณ์ ท้าให้ เคราะห์ หรือสิ่งไม่ดีกลับคืนมาเหมือนเดิม ซึ่งสิ่งที่ได้รับจากการได้เรียนรู้พิธีกรรมการลอยผาสาดกับชาวเชียง คาน คือ ความสุขใจ ทังของนักท่องเที่ยวเองและชาวเชียงคาน เพราะเป็นการท้าสิ่งที่ให้ความหมายที่ดีกับ ตนเอง และยังสื่อให้เห็นถึงการสนับสนุน การอนุรักษ์วัฒนธรรมของชาวเชียงคานที่ดีที่สุดอย่างหนึ่ง ดังนัน เมื่อ นักท่องเที่ยวเดินทางมาถึงเชียงคาน นักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้วิธีการท้า “ผาสาด” (ผาสาด คือ กระทงที่ท้า ด้วยหยวกกล้วยและวางกรวยใบตองตรงกลางประดับตกแต่งด้วยดอกผึง วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ คือ ไม้ไผ่ หยวก กล้วย ใบตองกล้วยป่า ประดับด้วยดอกผึงและธูปเทียน) และเมื่อท้าผาสาดเสร็จแล้วทุกคนจะน้าไปลอยที่ แม่น้าโขงเพื่อเป็นสิริมงคลแก่ตัวเองในโอกาสที่ได้มาเยือนเชียงคาน ในตอนเย็นนักท่องเที่ยวจะได้ทานอาหาร เย็นสไตล์เชียงคาน ที่จัดเตรียมโดยกลุ่มอนุรักษ์วัฒนธรรมเชียงคาน น้าโดยป้านาง ที่เกสเฮ้าส์ป้านาง พร้อมทัง ชมการแสดงของคณะสาวหนุ่มสองพันปี ประกอบไปด้วยการร่ายร้าและการบรรเลงดนตรีสไตล์เชี ยงคาน โดย หลังจากทานอาหารเย็นแล้วนักท่องเที่ยวจะได้ฝึกร้าและฝึกการบรรเลงดนตรีกับคณะ

วันที่ 2 : ร่วมตักบาตรข้าวเหนียว ที่เป็นวัฒนธรรมพืนบ้านของชาวเชียงคาน เดินชมตลาดตอนเช้าและทาน อาหารเช้าแบบท้องถิ่น จากนันออกเดินทางสู่ชุมชนบ้านนาอ้อ ซึ่งเป็นชุมชนที่มีประวั ติความเป็นมาของการ เป็นชุมชนโบราณไทลือ มีความโดดเด่นด้านความงามของสถาปัตยกรรมบ้านเรือนไม้โบราณทรงไทเลยในวัด ศรีจันทร์ มีพิพิธภัณฑ์ชุมชนที่รวบรวมเครื่องใช้พืนบ้าน และมีประวัติของการเป็นที่ตังกองก้าลังของทหาร ฝรั่งเศสที่เข้ามายึดพืนที่ฝั่งขวาของแม่น้าโขง ซึ่ งยังคงมีร่องรอยทางประวัติศาสตร์ที่เหลืออยู่ คือ ส้วมฝรั่งเศส โดยตลอดการเยี่ยมชมจะมีผู้รู้ในชุมชนเป็นมัคคุเทศก์เดินพานักท่องเที่ยวชมจุดต่างๆ พร้อมบรรยายให้ข้อมูล นอกจากนีนักท่องเที่ยวสามารถปั่นจักรยานหรือเดินชมหมู่บ้านเพื่อชมวิถีชีวิตแบบไทเลย เช่น การทอผ้ า การ จักสาน การท้าการเกษตร การปลูกผักสวนครัว กิจการโรงสีชุมชน กิจกรรมการใช้ชีวิตประจ้าวันของชาวบ้าน และในชุมชนมีการรวมกลุ่มท้าบ้านเป็นที่พักแบบโฮมสเตย์ นักท่องเที่ยวได้ร่วมกิจกรรมทดลองท้าอาหาร พืนบ้าน และร่วมท้าจักสานกับช่างท้องถิ่น จากนันเดินทางต่อไปยังอ้าเภอท่าลี่ เพื่อเรียนรู้แลกเปลี่ยนวัฒนธรรมและวิถีชีวิตกับ ชุมชนบ้านอาฮี อ้าเภอท่าลี่เป็นเมืองชายแดนอยู่ริมแม่น้าเหือง สามารถข้ามไปลาวได้ด้วยสะพานมิตรภาพ และจากการเปิด เขตเศรษฐกิจอาเซียนในปี พ.ศ. 2558 เมืองท่าลี่จึงกลายเป็นเมืองหน้าด่านที่สามารถเดินทางไปท่องเที่ยวหลวง พระบาง เมืองมรดกโลกของประเทศลาวได้ใกล้ที่สุดทางรถยนต์ หมู่บ้านอาฮี เป็นชุมชนเก่าแก่ ซึ่งเคยมีฐานะ เป็น เมือง มานานนับร้อยปีมาแล้ว โดยมีชื่อว่าเมืองตูม มีเจ้าเมืองชื่อว่าท้าว สุนทรจักร แต่ไม่มีผู้ สืบทอด อ้านาจ ต่อมาจึงมีฐานะเป็นหมู่บ้าน เป็นชุมชนเล็กๆ ที่ยั งคงด้ารงวิถีชีวิตตามขนบธรรมเนียมประเพณี และ วัฒนธรรมดังเดิมอย่างครบถ้วน แม้ว่ารูปทรงบ้านจะเปลี่ยนไปแล้วก็ตาม แต่ที่นี่ยังคงอนุรักษ์ประเพณีการแห่ ต้นดอกไม้เพื่อถวายแด่องค์พระรัตนตรัยในช่วงปีใหม่ไทยเดือนเมษายน เช่นเดียวกับบ้านแสงพา อ้าเภอนาแห้ว 51 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ซึ่งการแห่ ต้น ดอกไม้ เป็ น ประเพณีที่ช าวต้ าบลอาฮีจัด ขึนทุ กปี โดยมีจุ ดประสงค์เ พื่อบู ช าขอขมาต่อ พระ รัตนตรัย เพื่อความเป็ น สิริ มงคลต่อตนเอง นักท่องเที่ยวจะได้ชิมน้าสมุนไพรต่างๆ และอาหารหรือขนม พืนบ้านของอาฮีที่พิพิธภัณฑ์พืนบ้าน “บ้านมั่นยืน” ได้เรียนรู้วิถีชีวิต และร่วมท้ากิจกรรมวัฒนธรรมพืนบ้าน ได้แก่ การท้าบายศรีสู่ขวัญเพื่อให้พรต้อนรับผู้มาเยือนหรือนักท่องเที่ยว จากคนเฒ่าคนแก่ของหมู่บ้าน การจะ ท้าต้นดอกไม้เพื่อถวายแด่องค์พระรัตนตรัย จะเริ่มด้วยการน้าไม้ไผ่บ้าน หรือไผ่ซางมาผ่า ผูกท้าเป็นโครงต้น ดอกไม้ร่วมกับทางมะพร้าวผ่าซีกทังสี่มุ ม จากนันน้าดอกไม้สดมาผูก ประดับประดาตกแต่งให้สวยงาม โดยใช้ ดอกไม้ที่ปลูกอยู่ตามบ้านของชาวอาฮี และน้าเกราะหรือโปงที่ใช้แขวนคอวัวหรือควายมาผูกตามมุมต่างๆ ของ ต้นดอกไม้เพื่อให้เกิดเสียงเวลาหามแห่ นอกจากนียังเรียนรู้การแบกต้นดอกไม้ พร้อมเต้นตามจังหวะ เรียนรู้ การตีกลองยาวพืนบ้านให้เป็นจังหวะในการแห่ต้นดอกไม้ และเมื่อท้าต้นดอกไม้เสร็จก็แห่รอบพระอุโบสถ 1 รอบโดยเต้นตามจังหวะเพื่อถวายต้นดอกไม้แด่องค์พระรัตนตรัย และบริเวณหมู่บ้านยังมีพิพิธภัณฑ์พืนบ้าน “บ้านมั่น ยืน ” ที่ได้ร วบรวมสิ่งของเครื่ องใช้ตังแต่โบราณมาจนปัจจุบัน และเมื่อสินสุ ดกิจกรรมที่บ้านอาฮี อ้าเภอท่าลี่ นักท่องเที่ยวเดินทางไปเข้าพักที่ สวนชัชนารถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท อ้าเภอภูเรือ เป็นที่พักแบบ Eco Lodge ได้ระดับมาตรฐานสากลในด้านการจัดการสิ่งแวดล้อมที่ดี รีสอร์ทตังอยู่กลางพืนที่ที่ถูกตัดไม้ท้าลายป่า จนกลายเป็นภูเขาหัวโล้น แต่ได้รับการฟื้นฟูปลูกป่ามาตลอดระยะเวลา 20 ปี ตังแต่ปี พ.ศ. 2533 และสร้าง เป็นที่พักที่อยู่ท่ามกลางสวนป่า โดยตัวบ้านพักที่สร้างขึนมาจะค้านึงถึงสิ่งแวดล้อม ออกแบบคล้ายกระท่อมไม้ ซึ่งกลมกลืนไปกับสภาพแวดล้อมโดยรอบ มีการติดตังระบบบ้าบัดน้าเสีย และระบบไฟฟ้าที่เน้นการใช้อุปกรณ์ ที่มีประสิทธิภาพด้านการประหยัดพลังงาน และด้วยอากาศที่เย็นสบายตลอดทังปีภายในห้องพักของรีสอร์ทจึง ไม่มีความจ้าเป็นในการติดตังเครื่องปรับอากาศ กิจกรรมที่นักท่องเที่ยวสามารถท้าได้ในสวนชัชนารถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท ได้แก่ การเดินชมสถานที่โดยรอบของรีสอร์ทที่เป็นสวนป่า ฟังการบอกเล่าเรื่องราวการฟื้นฟูป่าจาก พืนที่เสื่อมโทรมก่อนจะมีการสร้างและปรับปรุงเป็นสวนชัชนารถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท ในปัจจุบัน ภายในสวนป่า ยังมีกล้วยไม้พันธุ์ต่างๆ แปลงผัก และแปลงสตรอเบอร์รี่ปลอดสารพิษ ที่ปลูกไว้ส้าหรับให้นักท่องเที่ย วที่มาเข้า พักได้รับประทาน โดยประเภทของผักและผลไม้ที่นักท่องเที่ยวจะได้รับประทานขึนอยู่กับฤดูกาล นอกจากนียัง มีกิจ กรรมขี่จั กรยานบนทางดิน ที่ลั ดเลาะไปตามพืนป่าภายในบริเวณของสวนชัช นารถ วู๊ดแลนด์ รีส อร์ท ตลอดจนเส้นทางศึกษาธรรมชาติเป็นเส้นทางให้นักท่องเที่ยวเดิ นดูนก เก็บเห็ดโคน ดูพืชพรรณไม้ต่างๆ ใน บริเวณสวนป่า

วันที่ 3 : ออกเดิน ทางไปยั งอ้าเภอด่านซ้าย เพื่อไปสนทนาธรรมกับพระวิปัสสนาจารย์ที่ วัดเนรมิต วิปัสสนา เป็นวัดที่ตังอยู่บนเนินเขา ห่างจากพระธาตุศรีสองรัก เพียงเล็กน้อย พระอุโบสถและเจดีย์ภายในวัด ก่อสร้างด้วยศิลาแลงทังหลัง และมีพระอุโบสถขนาดใหญ่ตกแต่ง อย่างวิจิตรงดงามตามศิลปะภาคกลาง ที่มี ขนาดใหญ่ที่สุดในประเทศไทย อันเกิดจากจินตนาการสร้างสรรค์ออกแบบ โดยพระและเณร มีภาพจิตรกรรม ฝาผนังลวดลายอ่อนช้อยด้วยศิลปะของช่างเขียนชาวด่านซ้าย ซึ่งใช้เวลาวาดนานถึง 8 ปี เป็นภาพเกี่ยวกับ พุทธประวัติ ภาพพระเวสสันดรชาดก และภาพทศชาติ รวมทังมี พระพุทธรูปปางนาคปรก พระแก้วมรกต รูป เหมือนหลวงพ่อโตอยู่โดยรอบ บริเวณโดยรอบมีการจัด ตกแต่งสวนและต้นไม้ร่มรื่นสวยงาม ภายในพระ 52 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei อุโบสถมีพระพุทธชินราชจ้าลองเป็นพระประธาน และมีหุ่นขีผึงของหลวงพ่อพระมหาพันธ์ สีลวิสุทโธ ซึ่งเป็นผู้ ริเริ่มสร้างวัดแต่ได้มรณภาพไปแล้ว บริเวณพืนที่โดยรอบมีการจัดแต่งสวนและต้นไม้ร่มรื่นสวยงามและมีต้นไม้ ที่ส้าคัญทางพุทธศาสนาคือ "ต้นสาละ" เป็นต้นไม้ที่ พระพุทธเจ้าทรงประสูติ เป็นสถานที่ที่ใครเดินทางมาถึง ด่านซ้ายจะต้องไปนมัสการและเที่ ยวชมความสวยงามของวัด จากนันเดินทางไปรับประทานอาหารกลางวัน และเรียนรู้การท้าอาหารพืนบ้านของ บ้านนาดี อ้าเภอด่านซ้ายที่ ร้านแม่ค้าพัน เป็นร้านที่ได้รับรางวัล OTOP ยอดเยี่ ย มทางด้า นอาหาร และถือ เป็ น สถานที่ ในการท้า กิจ กรรมการท่องเที่ ยวเชิง สร้ างสรรค์ (Creative Tourism Activities) โดยนักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้การท้าอาหารท้องถิ่นร่วมกับแม่ค้าพัน อ่อนอุทัย ครูภูมิ ปัญญาไทย รุ่นที่ 7 ด้านโภชนาการ ซึ่งมีความเชี่ยวชาญด้านการท้าอาหารสืบต่อกันมาจากบรรพบุรุษ จะเป็น ผู้ให้ความรู้กับนักท่องเที่ยว โดยเฉพาะ “น้าผักสะทอน” ซึ่งถือเป็นส่วนประกอบส้าคัญของอาหารเมืองด่าน ซ้าย การท้าความรู้จัก “น้าผักสะทอน” ผ่านการอธิบาย ของแม่ค้าพัน จะท้าให้เข้าใจภูมิปัญญาทางด้าน อาหารของคนด่านซ้ายอย่างดี หลังจากรับประทานอาหารและท้ากิจกรรมปรุงอาหารท้องถิ่นเมืองด่านซ้ายกับ แม่ค้าพันแล้ว นักท่องเที่ยวเดินทางไปท้ากิจกรรมวาด และระบายสีหน้ากากผีตาโขน ที่ พิพิธภัณฑ์ผีตาโขน ตั งอยู่ ใ นวั ด โพนชั ย เป็ น สถานที่ ที่ เ ก็ บ และจั ด นิ ท รรศการเรื่ อ งราวเกี่ ย วกั บ ประวั ติ ค วามเป็ น มาของ ขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ ที่สืบต่อกันมารวมถึงผีตาโขน ที่มีความเชื่อกันว่าเป็นการละเล่นพืนบ้านที่สืบ ทอดมาแต่โบราณ งานบุญผีตาโขนเป็นส่วนหนึ่งของงานบุญหลวง ถือว่าเป็นบุญใหญ่ประจ้าปีของท้องถิ่นที่รวม เอางานบุญพระเวส (ฮีตเดือนสี่) และงานบุญบังไฟ (ฮีตเดือนหก) ให้เป็นงานบุญเดียวกัน โดยงานบุญพระเวส นั นมี วั ต ถุ ป ระสงค์ เ พื่ อให้ ฟั ง เทศน์ ม หาชาติ ส้ า หรั บ เทศกาลผี ตาโขนนั น จั ด ขึ นเป็ นประจ้ า ทุ กปี ใ นเดื อ น กรกฎาคม โดยชาวบ้านจะสวมใส่หน้ากากผีตาโขนและแต่งกายประดับประดาด้วยเสือผ้าสีสันสด สวยงาม ร่วม เดินและเต้น ร้าประกอบดนตรี อย่ างครึกครืนในขบวนแห่ ผีตาโขนเป็นสัญลั กษณ์ของด่านซ้าย มีที่มาจาก แนวคิดผสมผสานของความเชื่อสืบทอดจากวัฒนธรรมล้านช้างหลวงพระบางกับศาสนาพุทธ หน้ากากผีตาโขน ท้าจากวัสดุธรรมชาติท้องถิ่น เช่น ใช้กาบมะพร้าวน้ามาท้าเป็นหน้า ใช้หวดนึ่งข้าวท้าเป็นหัว ฯลฯ ในงาน เทศกาลผีตาโขนชาวบ้านจะแต่งกายด้วยชุดที่ใช้ เศษผ้าเก่ามาตัดเป็นส่วนต่างๆ ของร่างกายโดย ชุดที่ใส่เน้นเป็นชุดที่มีลวดลายสีสันสวยงาม ส่ว น หน้ า กากผี ตาโขนที่ มี สี สั น สดใสมาจากการวาด และระบายสีที่ได้มาจากธรรมชาติตามที่ท้ากันมา ตังแต่ดังเดิมในสมัยโบราณ เช่น สีขาวจากขีเถ้า สี ด้าจากเขม่าก้นเตา และสีแดงจากปูนแดง เป็นต้น เสร็ จ จากการท้ า กิ จ กรรมวาดและระบายสี หน้ากากผีตาโขน นักท่องเที่ยวจะไปปั่นจักรยาน รูปที่ 2.5 ผีตาโขน ท่องเที่ยวตามสถานที่ต่างๆ

53 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ตาม เส้นทางปั่นจักรยาน “จิตวิญญาณเมื องด่านซ้าย” (Spirit of Dansai) โดยเส้นทางการท่องเที่ยวด้วย การปั่นจักรยาน เกิดขึนมาจากนายแพทย์ภักดี สืบนุการณ์ ผู้อ้านวยการโรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชด่าน ซ้าย ที่เกิดแนวคิดต้องการดูแลสุขภาพให้กับคนด่านซ้ ายก่อนที่จะเจ็บป่วย จึงรณรงค์ให้ปั่นจักรยาน เริ่มจาก บุคลากรในโรงพยาบาลเป็นอันดับแรก แต่ต่อมามีสมาชิกมากขึน จึงจัดตังเป็น “ชมรมจักรยานเพื่อสุขภาพ เมืองด่านซ้าย” และมีจักรยานไว้บริการนักท่องเที่ยวในอัตราค่าเช่าวันละ 200 บาท ซึ่งรายได้จะน้าไปใช้จ่าย ในกิจกรรมการปั่นจักรยานและจัดซือจักรยานให้กับเยาวชนต่อไป เส้นทางปั่นจักรยาน “จิตวิญญาณเมืองด่าน ซ้าย” (Spirit of Dansai) ซึ่งเป็ น เส้ นทางที่นักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้ วิถีชีวิต วั ฒ นธรรม และแหล่ ง ประวัติศาสตร์อันส้าคัญต่างๆ อย่างใกล้ชิด เริ่มต้นเส้นทางด้วยการปั่นผ่านไปทางบ้านเจ้าพ่อกวน เข้าไปทาง หมู่บ้านบ้านเดิ่น แวะชมบรรยากาศการเตรียมงานบุญหลวงและเทศกาลผีตาโขน หลังจากนันปั่นผ่าน หอเจ้า แสนเมือง หรือหอน้อย ซึ่งเชื่อว่าเป็นที่สิงสถิตดวงวิญญาณของเจ้าแสนเมือง เจ้านายฝ่ายขวา เจ้าเมืองรุ่นแรก ที่อพยพมาจากอาณาจักรล้านช้าง และปกครองเมืองด่านซ้าย แวะท้าความเคารพเพื่อเป็นสิริมงคล หลังจาก นันปั่นต่อไปยังศูนย์รวมจิตใจและศรัทธาของชาวด่านซ้ายที่ส้าคัญที่สุด คือ พระธาตุศรีสองรัก ซึ่งเป็น ปูชนียสถานทรงคุณค่าที่สุดของจังหวัดเลย สร้างขึนมาเพื่อเป็นประจักษ์พยานแห่งมิตรภาพอันดีงามระหว่าง กรุงศรีอยุธยา (ไทย) กับกรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์) เป็นพระธาตุแห่งสัจจะและไมตรีที่ยั่งยืนยาวนานมาก ว่า 450 ปี จากนันนักท่องเที่ยวปั่นจักรยานไปทางเส้นทางล้าน้าหมัน เป็นเส้นทางโบราณที่ใช้ในขบวนแห่เจ้า พ่อกวนและเจ้าแม่นางเทียมในงานประเพณีบุญหลวง แวะบ้านเจ้าแม่นางเทียมเพื่อพูดคุยและเยี่ยมเยียน สอบถามข้อมูลเกี่ยวกับประเพณีต่างๆ ของเมืองด่านซ้ายก่อนจะปั่นต่อไปชมบ้านเลขที่ 1 หมู่ 1 เป็นบ้านไม้ หลังแรกของเมืองด่านซ้าย ก่อสร้างเมื่อปี พ.ศ. 2470 เป็นบ้านศิลปะทรงอีสานประยุกต์ ที่ปัจจุบันยังคงสภาพ เดิม ถึงแม้จะทรุดโทรมไปมาก แต่ท้าให้คนรุ่นหลังได้เห็นถึงสถาปัตยกรรมสมัยโบราณได้แบบดังเดิมจริงๆ จากนัน ปั่นต่อไปยังวัดบ้านนาเวียง เยี่ยมชมโบสถ์ที่สร้างขึนสมัย ปี พ.ศ. 2475 โดยชาวเวียงจันทน์ที่เดินทาง มาสร้างพระธาตุศรีสองรัก บางส่วนเดินทางกลับบ้านเกิด และบางส่วนก็ตังรกรากอยู่บริเวณนี ณ หมู่บ้านนา เวียง จึงรวมใจกันสร้างโบสถ์ขึนมา ถึงแม้จะมีการบูรณะใหม่ แต่ก็ยังคงขนาดเล็กเท่าเดิมที่เป็นเอกลักษณ์ไว้ ต่อจากนันปั่นผ่านไปหน้าตลาด ผ่านวัดโพนชัย และกลับสู่โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชด่านซ้าย เป็นอัน สินสุดทริปจักรยาน รวมระยะทาง 9 กิโลเมตรเศษ ใช้เวลาในการท้ากิจกรรมประมาณ 2 ชั่วโมง ก่อนเข้าพัก และเยี่ยมชมกิจกรรมการเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมที่ ภูนาค้า รีสอร์ท ที่ก่อตังขึนมาจากความหลงใหลในธรรมชาติของ จังหวัดเลย และด้วยปณิธานในการตอบแทนแผ่นดิน ของ คุณนีรชา วงศ์มาศา ผู้เป็นเจ้าของ ภูนาค้า รีสอร์ท ซึ่งเป็น สถานประกอบการที่พักที่ได้มาตรฐาน มีระบบการจัดการที่ เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมทังในเรื่องการประหยัดพลังงาน น้า และขยะ ทังยังเป็นกิจการที่มีความรับผิดชอบต่อสังคมที่ดี มีนโยบายด้าเนินการตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง รูปที่ 2.6 ภูนาค้ารีสอร์ท

54 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei วัสดุและวัตถุดิบที่ใช้ในกิจกรรมต่างๆ ของรี สอร์ทส่ วนใหญ่ปลูกไว้ในพืนที่ของรีสอร์ทและรับซือจากชาวบ้าน ภายในท้องถิ่น รวมทังได้แปรรูปผลผลิตทางการเกษตร เช่นการท้าสเปรย์กันยุง น้ายาล้างจาน น้ายาซักผ้า หรือน้ายาล้างห้องน้าใช้เอง การปลูกผักปลอดสารพิษ เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีของลูกค้าและพนักงาน มีการจัด แปลงผักโดยวิธีธรรมชาติ ปลูกดอกไม้ไว้ล่อแมลงผสมเกสรและไล่แมลง ใช้เศษวัสดุจากสวนมาหมักปุ๋ยใช้ในรี สอร์ท การท้าน้าหมักชีวภาพจากหน่อกล้วยและพืชสมุนไพร มีโรงเพาะเห็ดอินทรีย์ มีเตาเผาถ่านคาร์บอน และ มีโครงการปลูกต้นไม้ เพื่อเพิ่มพืนที่สีเขียวให้โลก เป็นต้น ส่งผลให้รีสอร์ทได้รั บการรับรองมาตรฐานโรงแรมสี เขียวของมูลนิธิใบไม้เขียว ระดับ 3 ในปี พ.ศ. 2556 รางวัลโรงแรมสีเขียวแห่งอาเซียน ประจ้าปี ค.ศ. 2012 – 2014 และรางวัล สุดยอดโรงแรมบูติคในประเทศไทย ประจ้าปี ค.ศ. 2014 – 2015 และได้รางวัล Thailand Energy Awards 2014 กิจกรรมในภูนาค้ารีสอร์ท เน้น กิจกรรมที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม นักท่องเที่ยวสามารถ ออกก้าลังกายท่ามกลางธรรมชาติ เช่น ปั่นจักยาน ว่ายน้า หรื อ เดิ น เล่ น รอบรี ส อร์ ท นอกจากนี นั ก ท่ อ งเที่ ย วยั ง สามารถสัมผั สวิถีชีวิตพืนบ้านได้จาก กิจกรรมท้าต้นผึ ง ปลูกผัก ท้านา โดยมีพนักงานในรีสอร์ทเป็นผู้น้ากิ จกรรม ด้ว ยตั ว เอง เนื่ องจากพนัก งานทุ กคนในภู นาค้ า เป็น คน รูปที่ 2.7 ภูนาค้ารีสอร์ท พืนที่จึงสามารถให้ค้าแนะน้าวิธีการท้าและบอกเล่าประวัติ ความเป็ น มาของกิ จ กรรมต่ า งๆ ได้ เ ป็ น อย่ า งดี อาทิ กิ จ กรรมการวาดหน้ า กากผี ต าโขน กิ จ กรรมต้ น ผึ ง นักท่องเที่ยวจึงสามารถซึมซับวิถีชีวิตของชาวอ้าเภอด่านซ้ายอย่างลึกซึง นอกจากนีนักท่องเที่ยวยังสามารถ เดิน ชมระบบการจั ดการสถานที่ ที่เป็ น มิตรกับสิ่ งแวดล้ อมและกิจกรรมของรีส อร์ท ได้แก่ โรงอบผ้ าพลั ง แสงอาทิตย์ จุดคัดแยกขยะ ระบบบ้าบัดน้าเสีย แปลงปลูกผักปลอดสารพิษและนาข้าว โรงผลิตปุ๋ย เตาเคี่ยวน้า ผักสะทอน โรงเพาะเห็ด และมีกิ จกรรมสีเขียวให้นักท่องเที่ยวได้เลือกท้า อาทิเช่น การเรียนรู้การเพาะปลูก ข้าว เรียนปั้นลูกระเบิดจุลินทรีย์ เรียนปลูกผักปลอดสารพิษ การท้าน้ายาชีวภาพ การท้าปุ๋ยหมักชีวภาพ เป็น ต้น นอกจากนี ภูนาค้ารีสอร์ท ยังเป็นรีสอร์ทที่มีการจัดกิจกรรมตอบแทนสังคม เช่นการจัดโครงการ ตลาดนัด แบ่งปัน โครงการ โรงเรียนรีสอร์ทนาหว้าน้อย การอบรมยุวมัคคุเทศก์น้อย และเป็นผู้ริเริ่มก่อตังเครือข่าย “ฮัก ด่านซ้าย” โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างเครือข่าย และเชื่อมโยงผู้ประกอบการในอ้าเภอด่านซ้าย ให้ช่วยเหลือ กันในการประกอบธุรกิจและจัดท้าโครงการเพื่อประโยชน์ของชุมชน ตลอดจนเป็นแนวร่วมส้าคัญของเครือข่าย โรงแรมสีเขียว

วันที่ 4 : แวะเยี่ยมชมร้านขายของที่ระลึกหัตถกรรมชุมชน “กวินทิพย์” เพื่อเลือกซือผลิตภัณฑ์ของฝากที่ เกี่ยวกับผีตาโขน “กวินทิพย์” เป็นร้านขายของที่ระลึกในเมืองด่านซ้าย สินค้าส่วนใหญ่เป็นผลิตภัณฑ์ข องที่ ระลึกและของประดับตกแต่งบ้านที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อและประเพณีผีตาโขน สินค้าส่วนใหญ่ผลิตขึนโดย ชาวบ้านในอ้าเภอด่านซ้าย และพืนที่อ้าเภออื่นๆ ของจังหวัดเลย จากนันออกเดินทางไปยังอ้าเภอเมืองเลย 55 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei แวะทานอาหารกลางวันที่ “ร้านล้านช้าง” เป็นร้านอาหารสีเขียวที่ให้บริการอาหารท้องถิ่น รสชาติอร่อย มี จุดเด่นของร้านเริ่มตังแต่บริเวณทางเข้าที่มีหน้ากากผีตาโขนขนาดใหญ่ตังอยู่ บรรยากาศภายในร้านมีการ ตกแต่งบรรยากาศให้ดูเป็นธรรมชาติ และยังมีรูปปั้นผีตาโขนในชุดแต่งกายต่างๆ วางอยู่ทั่วบริเวณภายในร้าน หลังจากการรับประทานอาหาร เป็นอันสินสุดเส้นทางการท่องเที่ยวเส้นทางสัมผัสวัฒนธรรมชีวิต จารีตมรดก แห่งเลย (A Living Legacy of Local Life in Loei)

การถอดบทเรียนการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของเส้นทางสัมผัสวัฒนธรรมชีวิตจารีตมรดกแห่งเลย (A Living Legacy of Local Life in Loei) ภูนาค้า รีสอร์ท ด้าเนินงานภายใต้รีสอร์ทสีเขียว เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมและตอบแทนผลประโยชน์ ต่อชุมชน เน้นให้ผู้เข้าพักได้สัมผัสกับประเพณี วัฒนธรรมและธรรมชาติที่สวยงามของ อ้าเภอด่านซ้าย รวมทัง ส่งเสริมให้นักท่องเที่ยวได้เรียนรู้วิถีชีวิตของชุมชนในแบบเรียบง่าย พึ่ง พาตนเองได้ตามหลักของเศรษฐกิจ พอเพียง จึงส่งผลให้ได้รับรางวัลด้านสิ่งแวดล้อมมากมาย ทังยังเป็นรีสอร์ทที่มีการมุ่งพัฒนาด้าน Supply เน้น กระบวนการ Co-Creation (ร่วมคิด ร่วมวางแผน ร่วมปฏิบัติ ร่วมรับผิดชอบ และร่วมรับผลประโยชน์) การ เข้าไปมีส่วนกับชุมชน และยังมีทางเลือกหลากหลายให้นักท่องเที่ยวเข้ามามีส่วนร่วมในกิจกรรมต่างๆ ของ รีสอร์ท ในภูนาค้ารีสอร์ทนัน พนักงานส่วนใหญ่เป็นคนในพืนที่ โดยกระจายหน้าที่กันไปในต้าแหน่งต่างๆ ของ รีสอร์ท มีระบบการท้างานแบบช่วยเหลือเกือกูลกัน พนักงานทุกคนสามารถท้าหน้าที่แทนกันได้ด้วยการจัด อบรมภายใน (In house training) ได้รับ ค่ า จ้ า งและสวั ส ดิ ก ารตามกฎหมายแรงงาน อย่างเท่าเทียมกัน อาทิ เช่น ชุดพนักงานที่ตัด เย็บจากผ้ าท้องถิ่ น กองทุ นพนักงานที่ได้จาก การขายขยะที่คัดแยกในรีสอร์ท โดยมีการน้า เงินจากกองทุนดังกล่าวมาใช้ในการจัดอบรม พนักงานนอกสถานที่หรือจั ดกิจกรรมฝึกอบรม แก่คนท้องถิ่นเพื่อเป็นการเพิ่มโอกาสในการจ้าง งานต่อไป นอกจากคุณนีรชา จะมีบทบาทใน การก่อตังและบริหารงานภูนาค้ารีสอร์ท แล้ว รูปที่ 2.8 ธนาคารขยะ ภูนาค้ารีสอร์ท ยั ง มี อี ก บทบาทหนึ่ ง ที่ ส้ า คั ญ ทางด้ า นการ ท่องเที่ยวคือ นายกสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (TEATA) และเป็นศูนย์กลางการสร้าง เครือข่าย ฮักด่านซ้าย เพื่อรวมกลุ่มผู้ประกอบการในอ้าเภอด่านซ้ายให้ช่วยเหลือกันในการประกอบธุรกิจ พร้ อ มกั บ ช่ ว ยเป็ น พี่ เลี ยงเตรี ย มความพร้ อมผู้ ป ระกอบการในเครือ ข่ายและชุ มชนให้ ส ามารถรองรับ การ ท่องเที่ยวและกลุ่มท่องเที่ยวได้อย่างมีคุณภาพ รวมไปถึงการน้าแนวทางการด้าเนินงานที่เน้นการตอบแทน ผลประโยชน์กลับสู่ท้องถิ่นมาสนับสนุนให้เครือข่ายใช้สินค้า บริการและผลิตภัณฑ์จากท้องถิ่น อาทิเช่น การรับ 56 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ซือเห็ดฟางที่ปลู กโดยนั กเรียนโรงเรี ยนนาหว้ าน้อยมาประกอบอาหารให้ แขกที่เข้ามาพัก รวมทังมีการจัด กิจกรรมให้นักท่องเที่ยวไปเยี่ยมชมโรงเรียนอีกด้วย ซึ่งรายได้จากกิจกรรมดังกล่าว จะเป็นการช่วยกระจาย รายได้ไปสู่ชุมชุนอย่างแท้จริง ท้าให้โรงเรียนมีทุนอาหารกลางวันและน้าไปใช้จ่ายทางด้านการศึกษาให้กับ นักเรียนในโรงเรียน นอกจากนียังมีการรั บซือวัตถุดิบอื่นๆ จากชาวบ้านภายในท้องถิ่นเพื่อน้ามาประกอบ อาหาร Low carbon menu ซึ่งช่วยลดค่าใช้จ่ายและช่วยลดเชือเพลิงในการขนส่งได้เป็นอย่างดี และยังมี กิจกรรมท่องเที่ยวแบบ Low carbon tourism ด้วยการปั่นจักรยานตามเส้นทาง “จิตวิญญาณเมืองด่านซ้าย” (Spirit of Dansai) ซึ่งนักท่องเที่ยวจะได้สัมผัสวิถีชีวิตของชุมชนอย่างแท้จริง สิ่งอ้านวยความสะดวกต่างๆใน รีสอร์ทเน้นความเป็นท้องถิ่นความเป็นเอกลักษณ์ของอ้าเภอด่านซ้าย เช่น ผ้าที่ใช้ในห้องพักแขก ไม่ว่าจะเป็น ผ้าปูโต๊ะ ผ้าเช็ดเท้า หรือผ้าปูโต๊ะในห้องประชุม เป็นผ้าทอจากกลุ่มทอผ้าบ้านก้างปลา มีการส่งเสริมการเรียนรู้ ของชุมชนเครือข่ายด้วยการเปิดให้หน่วยงาน หรือผู้ประกอบการเข้ามาศึกษาดูงานในรีสอร์ท มีการจัดอบรม เพื่ อ ให้ ค วามรู้ แ ก่ เ ครื อ ข่ า ยและชุ ม ชน เช่ น การสอนท้ า น้ า ยาล้ า งจาน ยาสระผม อั น จะช่ ว ยส่ ง เสริ ม ให้ สิ่ ง แวดล้ อ มรอบตั ว ของคนในชุ ม ชนดี ปราศจากสารเคมี และท้าให้ชาวบ้านใน ชุม ชนได้มี ส่ ว นร่ ว มในการท้ า กิจ กรรม น้ า ความรู้ ที่ ไ ด้ ไ ปปรั บ ใช้ ใ นบ้ า นหรื อ หมู่บ้านของตนเอง รวมทังชุมชนที่อาศัย อยู่ เพื่อก่อเกิดเป็นชุมชนที่ดีอย่างยั่งยืน มีการจัดตังศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง ต า ม ร อ ย พ ร ะ ร า ช ด้ า ริ ข อ ง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อเป็น แหล่ ง เรี ย นรู้ ศึ ก ษาดู ง าน จั ด ฝึ ก อบรม หลั ก การเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง ที่ มุ่ ง เน้ น รูปที่ 2.9 แปลงผักปลอดสารพิษ ภูนาค้ารีสอร์ท เรื่องการจัดการสิ่งแวดล้อมและการผลิต ปุ๋ยหมักชีวภาพไปใช้ในสวนไร่นาเพื่อเพิ่มผลผลิตสินค้าเกษตรอินทรีย์ มีการอบรมการแปรรูปผลิตภัณฑ์ทาง การเกษตรเพิ่มมูลค่าสินค้า เช่น กล้วยตากพลังงานแสงอาทิตย์ มีกระบวนการถ่ายทอดองค์ความรู้เรื่องเกษตร อินทรีย์กับชุมชน มีโครงการพัฒนาชุมชนท้องถิ่นมากมาย เช่น โครงการทอดผ้าป่าขยะ โครงการช่วยลดโลก ร้อนด้วยการลดใช้ถุงพลาสติก มีการท้ากิจกรรมร่วมกับชุมชนอย่างต่อเนื่อง เช่น กิจกรรมจิตอาสา ได้แก่ การ ออกโรงทาน โครงการทอดผ้าป่าขยะโดยความร่วมมือของภูนาค้า รีสอร์ท และหมู่บ้านนาเวียง และยังได้ ร่วมกับเครือข่ายผู้ประกอบการท่องเที่ยวด่านซ้ายจัดท้าโครงการอบรมยุวมัคคุเทศก์น้อยด่านซ้าย จังหวัดเลย เพื่อสร้างให้เยาวชนด่านซ้ายได้รู้จักทรัพยากรท่องเที่ยวของท้องถิ่น มีความรู้ความสามารถในการน้าเสนอ แหล่งท่องเที่ยวและภูมิปัญญาของท้อ งถิ่นได้อย่างถูกต้อง อีกทังสร้างความตระหนักในการอนุรักษ์และพัฒนา ทรัพยากรการท่องเที่ยวของท้องถิ่นให้แก่เยาวชนโดยก่อให้เกิดการเสริมสร้างประสบการณ์ด้านการท่องเที่ยว

57 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei การสร้างงาน และท้าให้องค์ประกอบของการท่ องเที่ยวสมบูรณ์ยิ่งขึนซึ่งการด้าเนินกิจกรรมต่างๆ ของภูน าค้า รีสอร์ท ท้าให้ชุมชนมีความพึงพอใจ โดยวัดจากการที่ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมและให้ความร่วมมือเป็นอย่างดีกับ กิจกรรมต่างๆ และยังให้ความส้าคัญต่อการรักษาสิ่งแวดล้อม ตระหนักถึงการน้าการเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ให้ เกิดความยั่งยืน บทสรุป เส้นทางสัมผัสวัฒนธรรมชีวิต จารีตมรดกแห่งเลย (A Living Legacy of Local Life in Loei) เป็น เส้นทางท่องเที่ยวยั่งยืนที่ช่วยพัฒนาเศรษฐกิจของแหล่งท่องเที่ยวให้เจริญเติบโตอย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้แหล่ง ท่องเที่ยวมีคุณภาพ มีความมั่นคง มีการขยายตัวทางเศรษฐกิจโดยไม่ท้าลายสิ่งแวดล้อมในระยะยาว มีการ กระจายโอกาสการเข้าถึงกิจกรรมทางเศรษฐกิจ และเมื่อเศรษฐกิจดีอย่างต่อเนื่องด้วยการสร้างงานสร้างรายได้ ให้กับชุมชน ก็จะน้าไปสู่การลดช่องว่างของรายได้และการกระจายความมั่งคั่งสู่ท้องถิ่นอย่างทั่วถึง ป้องกัน ไม่ให้การขยายตัวของกิจกรรมการท่องเที่ยวส่งผลกระทบทางด้านลบต่อวิถีชีวิต วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม ช่วยให้ การท่องเที่ยวและการพัฒนาชุมชนมีความยั่งยืน ตามเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนของ GSTC นอกจากนี เส้นทางสัมผัสวัฒนธรรมชีวิต จารีตมรดกแห่งเลย (A Living Legacy of Local Life in Loei) ยังสะท้อนให้ เห็นถึงนโยบายของอพท. ที่ให้สทอ. ส่งผลส้าเร็จ ช่วยส่งเสริมการกระจายรายได้ อย่างเช่น การท่องเที่ยวโดย ชุมชน ก่อให้เกิดการกระจายรายได้ลงสู่ชุมชนอย่างแท้จริง โดยสามารถท้านุบ้ารุงทรัพยากรต่างๆ ของชุมชนให้ ยั่งยืน นอกจากนียังช่วยส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาศักยภาพและความรู้เกี่ยวกับท้องถิ่น ของตนเอง ความรักและ หวงแหนในท้องถิ่นให้แก่คนในชุมชนอีกด้วย

58 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

เส้นทางที่ 3 : มหัศจรรย์ครัวเลยรักษ์โลก (Kitchen of The Lost World) เมืองเลย-หนองหิน-ภูหลวง-ภูเรือ-ด่านซ้าย

มหัศจรรย์ครัวเลยรักษ์โลก แก่นและเรื่องราวของเส้นทางเกี่ยวกับวัฒนธรรมอาหารท้องถิ่นที่ผูกพันกับ วิถีชีวิตชาวบ้าน ที่มีการพัฒนา สืบเนื่องมาแต่โบราณ โดยค้านึงถึงความเรียบง่าย ใช้วัตถุดิบสดตามธรรมชาติ และคุณค่าทางอาหาร ความยั่งยืนอยู่ที่ ภูมิปัญญาพืนบ้านด้านการครัวและสมุนไพร ที่เป็นมรดกตกทอดมาถึง ปัจจุบัน ช่วยให้ ชาวบ้านสามารถ ด้ารงชีวิตอยู่ได้ในทุกสถานะของการเปลี่ยนแปลงของโลก แม้จะเป็นช่วง วิกฤติก็ตาม

59 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

ความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของ ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติ บ้านศรีเจริญ

การจ้างแรงงานท้องถิ่น

นวัตกรรม

การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน

การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการ จากท้องถิ่น

การสนับสนุนผู้ประกอบการ ท้องถิ่น

60 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei เส้นทางที่ 3 : มหัศจรรย์ครัวเลยรักษ์โลกUnveiling (Kitchen of The Lost World)

วันที่ 1 กรุงเทพ – เมืองเลย – หนองหิน ออกเดินทางด้วยเครื่องบินจากกรุงเทพมหานครสู่อ้าเภอเมืองเลย จากนันเดินทางโดยรถตู้มุ่งหน้า สู่อ้าเภอ หนองหิน ในวันนีนักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้การประกอบอาหารจากพืชผักพืนบ้าน เรียนรู้การท้าเส้น ขนมจีน และการท้าส้มต้ารสเลิศ ที่สวนอาหารภูผางาม หลักจากเสร็จกิจกรรมจะเข้าพักที่ ม่านเมฆทะเลหมอก รีสอร์ท วันที่ 2 ถ้าพระโพธิสัตว์ – ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ – ภูเรือ นักท่องเที่ยวจะได้สัมผัส 1 ใน 3 ของสวนหินธรรมชาติและถ้าซึ่งมีความงดงาม ประดับประดา ด้ว ยพืช พรรณนานาชนิ ด และได้เรี ยนรู้ พืช สมุนไพรตามธรรมชาติที่ถูกน้ามาใช้เป็นตัว ยาในการรักษาโรค จากนั นมุ่ งหน้ า สู่ ศู น ย์ ก สิ ก รรมธรรมชาติ บ้ า นศรี เจริญ ที่ ศูน ย์ก สิ กรรมฯ นีนั กท่ องเที่ ย วจะได้เ รีย นรู้ การ ขับเคลื่อนเกษตรอินทรีย์ ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง เรียนรู้การคัดพันธุ์ข้าว การด้านา จากนันพักค้างคืนที่ ชัชนาถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท วันที่ 3 เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง ในตอนเช้านั กท่องเที่ย วจะได้ดื่ มด่้า กับบรรยากาศของที่พักซึ่งโอบล้ อมไปด้ว ยผื นป่า พร้อ ม รับประทานอาหารเช้าหลากหลายเชือชาติ จากนันนักท่องเที่ยวจะได้สนุกกับกิจกรรมการประกอบอาหาร อินทรีย์ที่รีสอร์ท ก่อนทีน่ ักท่องเที่ยวจะได้ออกส้ารวจความงดงามทางธรรมชาติที่ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง จากนันพักที่ชัชนาถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท อีกหนึ่งคืน วันที่ 4 ภูหลวง – ภูเรือ – ด่านซ้าย ที่ชัชนาถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท นักท่องเที่ยวจะได้เดินชมพันธุ์ไม้ป่า และสวนดอกไม้ที่งดงามในป่ารี สอร์ทแห่งนี จากนันเดินทางไปรับประทานอาหารและเรียนรู้การประกอบอาหารที่ร้านอาหารแม่ค้าพัน ร้านแม่ ค้าพันเป็นร้านที่ได้รับรางวัล OTOP ยอดเยี่ยมทางด้านอาหาร และถือเป็นสถานที่ในการท้ากิจกรรมการ ท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ (Creative Tourism Activities) โดยนักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้การท้าอาหารท้องถิ่น ร่วมกับแม่ค้าพัน อ่อนอุทัย ครูภูมิปัญญาไทย รุ่นที่ 7 ด้านโภชนาการ ซึ่งมีความเชี่ยวชาญด้านการท้าอาหาร สืบต่อกันมาจากบรรพบุรุษ จะเป็นผู้ให้ความรู้กับนักท่องเที่ยว เนื่องจากด่านซ้ายเป็นเมืองในหุบเขา ตังอยู่บน ที่ราบระหว่างภูเขาและแม่น้า เป็นเมืองที่อยู่ระหว่างรอยต่อของวัฒนธรรมล้านช้าง ล้านนาและสยาม จึงมี วัฒนธรรม ความเชื่อที่ผสมผสานและมีลักษณะเฉพาะ โดยเฉพาะวัฒนธรรมทางด้านอาหารการกิน การที่เมือง ตังอยู่ระหว่างป่าเขาและแหล่งน้าตามธรรมชาติ ล้วนเป็นแหล่งอาหารที่หลากหลายของคนด่านซ้าย ในฤดูฝนก็ 61 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei มีพืชผัก หน่อไม้ และเห็ดชนิดต่างๆ ในหน้ าแล้งก็มีผักหวานที่มีรสชาติหวานอร่อยสมชื่ อ ผักติ่วที่เริ่มแตกใบ อ่อนในฤดูหนาว ตามหนองคลองบึงก็มีผักตบ ผักอีฮิน ผักคันจอง (คล้ายผักตบ) ผักหนอก (ใบบัวบก) ผักแว่น สาหร่ายในน้า เป็นต้น นอกจากนันในล้าน้ายังเป็นแหล่งปลาเนืออ่อน ปลาโจก ปลาเลิม ปลาปาเคิง ปลาแค่ และโดยเฉพาะ “น้าผักสะทอน” ซึ่งถือเป็นส่วนประกอบส้าคัญของอาหารเมืองด่านซ้าย การท้าความรู้จัก “น้า ผักสะทอน” ผ่านการอธิบาย ของแม่ค้าพัน จะท้าให้เข้าใจภูมิปัญญาทางด้านอาหารของคนด่านซ้ายอย่างดี ต้น สะทอนนันเป็นไม้ขนาดใหญ่ ส่วนมากจะขึนตามป่าที่อุดมสมบูรณ์ บริเวณเชิงเขา หรือภูเขา ผู้เฒ่าผู้แก่ที่ด่าน ซ้าย จ้าแนกต้นสะทอนออกเป็น 3 พันธุ์ คือ ต้นสะทอนวัว ต้นสะทอนจั่น และต้นสะทอนจาม วิธีการได้มาของ น้าผักสะทอนนัน เกิดจากการเก็บใบสะทอนจากต้นที่เริ่มผลิใบใหม่ได้ 7 วัน น้ามาต้าให้ละเอียด ผสมกับน้า แล้วหมักในโอ่งเป็นเวลาสามคืน จากนันกรองเอาเฉพาะน้ามาเคี่ยวจนกระทั่งได้น้า ผักสะทอนสีน้าตาลเข้ม หลังจากปล่อยให้เย็นลงแล้วจึงน้ามากรองด้วยผ้าขาวบางอีกครังหนึ่งก่อนน้าไปเก็บไว้ใช้ปรุงรสอาหารได้ตลอด ทังปี “น้าผักสะทอน” เป็นเครื่องปรุงรสจากธรรมชาติที่เกิดขึนเฉพาะพืนที่ เป็นส่วนส้าคัญของอาหารที่ขาด ไม่ได้ของคนด่านซ้าย

รูปที่ 3.1 น้าผักสะทอน จากนันมุ่งหน้าสู่อ้าเภอด่านซ้ายเพื่อเข้าชมพิพิธภัณฑ์ผีตาโขน ซึ่งที่นี่จะเป็นสถานที่ที่นักท่องเที่ยวได้ศึกษาวิถี การด้ารงชีวิตของชาวบ้านบนพืนฐานความเชื่อที่สอดประสานกับวัฒนธรรมอย่างกลมกลืน

62 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei วันที่ 5 ด่านซ้าย – พิษณุโลก – กรุงเทพฯ

ในวันสุดท้ายของการท่องเที่ยว นักท่องเที่ยวจะได้เดินทางไปชมพระธาตุศรีสองรัก เพื่อทราบถึง ประวัติและสัมผัสความงดงามของสถาปัตยกรรม รวมถึงประเพณีอันงดงาม เช่น การถวายต้นผึง จากนัน เดินทางไปวัดป่าเนรมิตวิปัสสนา เพื่อให้นักท่องเที่ยวได้มีโอกาสศึกษาการเจริญสติ ฝึกท้าสมาธิ และชมความ งดงามของอารามอันงดงามของวัดป่าแห่งนี จากนันเดินทางกลับกรุงเทพมหานครที่ท่าอากาศยานพิษณุโลก การถอดบทเรียนการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของเส้นทางมหัศจรรย์ครัวเลยรักษ์โลก (Kitchen of The Lost World) จากแผนการท่องเที่ยว มหัศจรรย์ครัวเลยรักษ์โลก ที่ได้กล่า วไปแล้วในตอนต้นนัน จะเห็นได้ว่า เป็น เส้นทางที่น้าเสนอนักท่องเที่ยว ให้ได้สัมผัสกับวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้าน ซึ่งได้มีการรักษาไว้ซึ่งสมดุล ระหว่าง มนุษย์กับธรรมชาติ นักท่องเที่ยวได้ศึกษาตังแต่กระบวนการหามาซึ่งอาหาร กระบวนการปรุง รวมไป จนถึงรับประทานเอง ซึ่งถือเป็นการสนับสนุนการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ และการท่องเที่ยวคาร์บอนต่้า อย่าง แท้จริง “ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติ บ้านศรีเจริญ”

รูปที่ 3.2 ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ เป็นหนึ่งในสถานที่ที่ทางสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ และผจญภัยเลือกใช้เป็นสถานที่จัดกิจกรรมการท่องเที่ยวให้แก่นักท่องเที่ยว ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติฯ ตังอยู่ใน บริเวณที่ราบเชิงเขาบนเนือที่กว่า 68 ไร่ ใน ต.เลยวังไสย์ อ.ภูหลวง จ.เลย เป็นศูนย์อบรมแห่งหนึ่งของ เครือข่ายศูนย์กสิกรรมธรรมชาติมาบเอือง และเป็น 1 ใน 84 ศูนย์เรียนรู้ตามโครงการอันเนื่องมาจาก พระราชด้าริ ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ ได้จัดตังเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2547 เพื่อใช้ส้าหรับเป็น 63 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ศูนย์ฝึกอบรมหลักสูตร "การขับเคลื่อนเกษตรอิ นทรีย์ ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง" โดยได้รับการสนับสนุนจาก เครือข่ายกสิกรรมธรรมชาติ กรมพัฒนาที่ดิน และโครงการพัฒนาพืนที่เพื่ อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้า สิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ ผาบ่าวผาสาว จังหวัดเลย ศูนย์แห่งนีนอกจากจะเป็นศูนย์ฝึกอบรมการผลิตสินค้า เกษตรอินทรีย์แล้ว ทางยังเป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องพลังงานสะอาด และพลังงานทดแทนอีกด้วย

แนวความคิดของกิจกรรมในศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ จะเน้นการอยู่ร่วมกับธรรมชาติ โดยอาศั ย พืนที่ที่มี อยู่ ท้ าให้ เกิด ประโยชน์ สู ง สุ ด ไม่ว่ าจะเป็น การท้าปุ๋ ยและน้า หมัก ชีว ภาพ การท้าน้ ายา เอนกประสงค์การเพาะช้ากล้าไม้ท้องถิ่น การเผาถ่านและน้าส้มควันไม้ การท้านากล้าต้นเดียว การเพาะเห็ด พลังงานทางเลือก (กังหันลมปั่นไฟ แก๊สมูลสัตว์ เตาแก๊สแกลบ ตะบันน้า) และ การท้าแนวระดับและแฝก เป็น ต้น "ในช่วงแรกที่ก่อตั้งเราไม่ได้ใช้ไฟฟ้าจากหลวงเลย ไฟฟ้าที่ใช้ทั้งหมดสามารถผลิตได้เองจากพลังงาน สะอาดต่างๆ เช่น พลังงานลม พลังงานน้้า และพลังงานแสงอาทิตย์ แต่พลังงานส่วนใช้ที่ใช้ในศูนย์ผลิตมา จากแผงโซลาเซลล์ ” ผู้ อ้ า นวยการศู น ย์ ก สิ ก รรมธรรมชาติ อ ธิ บ าย อย่ า งไรก็ ต ามเนื่ อ งจากในปั จ จุ บั น ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติได้มีการขยายพืนที่ของโครงการและกิจกรรมออกไปจ้านวนมาก ท้าให้ศูนย์จ้าเป็นต้อง ใช้ไฟหลวงในบางส่วน

รูปที่ 3.3 เครื่องตะบันน้า นอกจากนวัตกรรมที่ถูกน้ามาประยุกต์ใช้ให้เหมาะสมตามบริบทของชุมชนแล้ว ศูนย์กสิกรรม ธรรมชาติฯ ยังยึดหลักการบริหารตามแนว “6 ออม” ในการจัดการรูปแบบของศูนย์ คือ

64 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

facets of Loei 1. ออมดิน การปรับปรุงบ้Unveiling ารุงดินtheด้วhidden ยการใช้ ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพและการคลุมดินห่มดิน โดยใช้พืชตระกูลถั่วปรับปรุงบ้ารุงดิน 2. ออมน้า การอนุรักษ์แหล่งน้าของชุมชน การจัดการการใช้น้า เช่น ฝายแม้ว เครื่องตะบันน้า การใช้วัสดุคลุมดินเพื่อรักษาความชุ่มชืน และการปลูกพืชต่างระดับคลุมผิวดิน 3. ออมพื ช ส่ ง เสริ ม การปลู ก พื ช ทุ ก ชนิ ด ตามแนวคิ ด ที่ ว่ า “เอาป่ า ภู ห ลวงมาไว้ ที่ บ้ า น” โดยเฉพาะการปลูกพืชผักพืนเมืองเช่นผักหวานป่า หวาย ตาว ผักขีนาก เป็นต้น นั่นคือ “กิน ทุกอย่างที่ปลูก ปลูกทุกอย่างที่กิน” 4. ออมสัตว์ ส่งเสริมให้ชุมชนเลียงสัตว์ไว้เพื่อการบริโภคในครัวเรือน และการใช้ปุ๋ยจากมูลสัตว์ มีกิจกรรมเลียงหมูหลุม เลียงแบบพืนเมือง ไก่พืนเมือง และปลา 5. ออมคน ส่ ง เสริ ม สร้ า งอาชี พ ในชุ ม ชน ลดการเดิ น ทางไปท้ า งานในเมื อ ง โดยเฉพาะใน กรุงเทพมหานคร 6. ออมเงิน ส่งเสริมให้ชุมชนออมทรัพย์ด้วยกลุ่มออมทรัพย์ และร้านค้าชุมชน ปลูกพืชเพื่อเป็น แหล่งรายได้ที่ส้าคัญของครอบครัว เช่น หวาย ตาว ผักหวานป่า และธนาคารต้นไม้

“สิ่งที่เรารู้ มีน้อยกว่าสิ่งที่เราไม่รู้” จากการสนับสนุนของสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) และ องค์การบริหาร การพัฒนาพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวย่างยั่งยืน (อพท.) ได้น้าเอาองค์ความรู้ต่างๆ ด้านการท่องเที่ยวมา ส่งเสริมและพัฒนาให้กับศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ ตลอดจนการเตรียมความพร้อ มให้แก่ชาวบ้าน เพื่อให้ สามารถพร้อมบริการนักท่องเที่ยวได้อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งผลให้ชาวบ้านชุมชนบ้านศรีเจริญ ได้มีการ เปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ดีขึนอย่างเห็นได้ชัด ไม่ว่าจะเป็นความเข็ม แข็งของชุมชน การกระจายรายได้ การสร้างงานและอาชีพให้แก่ ชาวบ้าน รวมถึงความพร้อมในการเป็นสถานที่ท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่าง แท้จริง นายแสวง ดาปะ อดีตก้านันแหนบทองปีพ.ศ. 2554 และ ผู้อ้านวยการศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ ผู้ไม่เคยหยุดที่จะ เรียนรู้ได้เล่าถึงประสบการณ์ และเรื่องราวที่กว่าจะมาถึงวันนีของศูนย์ กสิ ก รรมธรรมชาติ บ้ า นศรี เ จริ ญ ไว้ อ ย่ า งดี และน่ า หยิ บ น้ า มาเป็ น กรณี ศึ ก ษาให้ กั บ สถานศึ ก ษา ตลอดจนสถานที่ ที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ การ รูปที่ 3.4 ก้านันแสวง ดาปะ

พัฒนาที่อื่นๆ และนักเรียน นักศึกษาได้เรียนรู้ คือ “ชุมชนประชุม

กันทุกเดือน” 65 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei ชาวบ้านมีการรวมกลุ่มจัดตัUnveiling งเป็นวิthe สาหกิ จชุมชนชื่อว่า “วิสาหกิจชุมชนออมทรัพย์ เกษตรยั่งยืน บ้านศรีเจริญ” โดยในกลุ่มของชาวบ้านนีจะมีการประชุมเพื่อหารือกันในทุกเดือน เพื่อสรุปปัญหา และหา แนวทางในการพัฒนาชุมชน นอกจากนีแล้ว ผู้น้าชุมชนเล็งเห็นว่าการประชุมยังสามารถใช้เป็นช่องทางของการ สื่อสารท้าความเข้าใจ ระหว่างผู้น้าชุมชน กับชาวบ้านคนในชุมชนอีกด้วย

สิ่งที่น่าประทับใจของคนในชุมชนบ้านศรีเจริญคือ ความรักและหวงแหนในผืนดินที่อยู่อาศัย รวมถึงความรักที่มีต่อชุมชน เห็นได้ชัดจากการประชุมครังใดที่มีเบียประชุม ชาวบ้านที่เข้าร่วมประชุมจะไม่รับ เบียประชุมเพื่อเก็บไว้ส้าหรับตนเอง แต่จะน้าเอาเงินจากเบียประชุมนันมารวมกัน เป็นเงินกองกลาง เพื่อใช้เงิน จ้านวนนีเป็นเงินลงทุนในการสร้างอาคาร หรือ ซือเครื่องมือ หรือส้าหรับความต้องการอื่นๆ ในการสร้างความ เจริญ และรายได้ให้แก่ชุมชนต่อไป

“สร้างกิจกรรมเพื่อดึงดูดนักท่องเที่ยว” หลังจากที่ทาง สทอ. และ อพท. ได้มาถ่ายทอดองค์ความรู้ต่างๆ ให้กับชุมชนแล้ว ชาวบ้านชุมชน บ้านศรีเจริญก็ไม่ได้หยุดที่จะเรียนรู้และพัฒนาตนเอง หากแต่เป็นการจุดประกายความคิดโดยเฉพาะให้กับผู้น้า ชุมชน เพราะหลังจากนันได้มีการสร้างกิจกรรมต่างๆ ขึนมาเป็นจ้านวนมาก เพื่อรองรับนักท่องเที่ยวที่จะเข้ามา ท่องเที่ยว บนพืนฐานของการท่องเที่ยวโดยชุมชน กิจกรรมที่กลุ่มชาวบ้านได้พัฒนาและสร้างขึน เช่น - กิจกรรมทอผ้าฝ้าย นักท่องเที่ยวหรือผู้ที่สนใจจะได้ศึกษากระบวนการการทอผ้าฝ้ายแบบวิถีชีวิต ของชาวบ้านอย่างครบวงจรแท้จริง โดยกิจกรรมนีจะเริ่มตังแต่ การปลูกต้นฝ้ายเอง จากนันเก็บ ดอกฝ้ายเพื่อมาปั่ นเป็นเส้นฝ้าย และน้าเส้นฝ้ายที่ผู้เข้าร่วมกิจกรรมได้ปั่นเองมาทอเป็นผ้าฝ้าย โดยกิจกรรมทังหมดเป็นกิจกรรมที่วิทยากรซึ่งเป็นคนในชุมชนและเป็นคนท้องถิ่น ให้การอบรม แก่นักท่องเที่ยวและผู้สนใจ เป็นการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ ถือเป็นกิจกรรมสร้างสรรค์ที่ได้รับ ความสนใจมาก

รูปที่ 3.5 เครื่องทอผ้า 66 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei - กิจกรรมการประกอบอาหารUnveiling นักท่the องเที ่ยวที่สนใจในการประกอบอาหารจะได้เรียนรู้วิธีการปรุง

อาหารพืนถิ่น โดยผู้เข้าร่วมกิจกรรมจะได้เรียนรู้ตังแต่กระบวนการหาวัตถุดิบ กระบวนการปรุง และ ได้รับประทานอาหารพืนบ้านที่ตนเองเป็นผู้ประกอบเอง เช่น ลาบหวายใส่ปลาดุก เป็นต้น - กิจกรรมการดื่มน้าบริสุทธิ์จากต้นไผ่ กิจกรรมนีจะเป็นกิจกรรมที่เกิดขึนแต่เช้ามืด ในวันที่ลมไม่ แรง และมี น้ า ค้า ง โดยนั ก ท่องเที่ ยวจะได้เ รีย นรู้วิ ธีก ารเจาะต้ นไผ่ เพื่อ รองน้า จากต้น ไผ่ ซึ่ ง ชาวบ้านเชื่อว่าน้าจากต้นไผ่มีความบริสุทธิ์สูงและมีสรรพคุณช่วยในการสลายนิ่วในกระเพาะ ปัสสาวะ แต่หากไม่มีนิ่ว น้าจากต้นไผ่จะช่วยบ้ารุงรักษาล้าไส้

รูปที่ 3.6 กิจกรรมเจาะท่อเพื่อเอาน้าจากไม้ไผ่ - กิจกรรมการปลูกข้าว กิจกรรมนีผู้เข้าร่วมกิจกรรมจะได้ศึกษาความหลากหลายของสายพันธุ์ข้าว พืนเมือง และได้ลงมือปฏิ บัติจริง ตังแต่การคัดเมล็ดพันธุ์ ข้าว การหวานต้นข้าว การด้านา และ การเก็บเกี่ยวข้าว

รูปที่ 3.7 ถอนกล้าต้นข้าว 67 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei กิจกรรมที่ได้กล่าวไปข้างต้ นเป็นกิจกรรมเพียงบางส่วนที่นักท่องเที่ยวสามารถเลือกที่จะท้าได้ เมื่อมาพักหรือมาท้ากิจกรรมที่ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ สิ่งที่น่าประทับใจเป็นอย่างยิ่งคือ กิจกรรม ทังหมดสามารถถ่ายทอดได้ด้วยคนในชุมชนซึ่งจะเป็นผู้น้าในการท้ากิจกรรม อีกทังวัสดุและอุปกรณ์ที่ใช้ เป็น สิ่งของที่สามารถหาได้ง่ายในท้องถิ่น และเป็นวัสดุที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

รูปที่ 3.8 ตัวอย่างบ้านพักในศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ

“แปรรูปสินค้าเกษตรท้องถิ่นเพื่อเพิ่มมูลค่า” ที่ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญ เป็นตัวอย่างที่ดีในการเป็นชุมชนที่สามารถพึ่งพาตนเองได้ ตามแนวทฤษฎีเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 โดยชาวบ้านมีการ รวมตัวกันน้าสินค้าเกษตรที่มีอยู่อย่างมากมายในท้องถิ่นมาท้าการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม ให้กับผลิตภัณฑ์ชุมชน และออกจ้าหน่ายภายใต้ ตราสินค้า “ขุนเลย” ตัวอย่างผลิตภัณฑ์ที่แปรรูป เช่น กล้วย ตากอบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์ สมุนไพรอินทรีย์ อบแห้ง น้าหมากเม่าพลาสเจอร์ไรส์ และน้าหมากหลอด พลาสเจอร์ไรส์ เป็นต้น - กล้วยตากพลังงานแสงอาทิตย์ ตัวโรงอบแห้งที่ทางชุมชนใช้ในการอบกล้วยด้วยระบบพลังงาน แสงอาทิตย์ (พาราโบลาโดม) นี ได้รับการสนับสนุนจากหลายหน่วยงาน ได้แก่ กรมพัฒนา พลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงาน กระทรวงพลังงาน มูลนิธิเลยเพื่อการอนุรักษ์และพัฒนา อย่ างยั่ งยื น หน่ วยวิจัย พลั งงานแสงอาทิตย์ ภาควิช าฟิสิ กส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิท ยาลั ย ศิลปากร และองค์การบริหารการพัฒนาพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน สิ่งที่น่าสนใจ ของการได้มาซึ่ง โรงอบแห้ งนี คือ การเขีย นโครงการที่ ผู้ น้า ชุม ชนหั ว ก้าวหน้ า สามารถเขีย น โครงการเพื่อขอรับการสนับสนุนจากหน่วยงานต่างๆ ได้ 68 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

รูปที่ 3.9 โรงอบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์ - สมุนไพรอินทรีย์อบแห้ง ตัวสมุนไพรอบแห้งนีนอกจากจะจ้าหน่ ายภายใต้ตราสินค้า ขุนเลย แล้ว ยังส่งเป็นวัตถุดิบเพื่อให้เครือข่ายสุขภาพของโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร น้าไปใช้ในการ ปรุงเป็นยาสมุนไพร

รูปที่ 3.10 กล้วยตากอบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์ - เครื่องดื่มน้าผลไม้พลาสเจอร์ไรส์ น้าหมากเม่า และ น้าหมากหลอด ที่ผลิตภายใต้ตราสินค้า “ขุนเลย” นัน ไม่ใช่ผลิตภัณฑ์น้าผลไม้ที่คันเสร็จกรอกขวดวางขายทั่วไปเหมือนที่เห็นตามตลาด นัด แต่ผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มน้าผลไม้ตรา “ขุนเลย” ได้รับการผลิตอย่างพิถีพิถันและใส่ใจในทุก ขันตอนการผลิต ผ่านกระบวนการพลาสเจอร์ไรส์อย่างถูกหลักอนามัย จนสินค้าทัง 2 ตัวนีได้รับ เครื่องหมายรับรองจาก องค์การอาหารและยา หรือ อย. นอกจากนีแล้ว ก้านันแสวง ผู้น้าชุมชน ยังไม่หยุดที่จะพัฒนาผลิตภัณฑ์ให้ดียิ่งขึน ปัจจุบันผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มน้าผลไม้หมากเม่ า ได้รับทุน สนับสนุนงานวิจัย จากส้านักงานสนับสนุนการวิจัยแห่งชาติ (สกว.) เพื่อน้ามาใช้ในการพัฒนา ผลิตภัณฑ์และต่อยอดผลิตภัณฑ์ต่อไป 69 | P a g e

“คนรุ่นใหม่กลับบ้าน”

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

เมื่อการท่องเที่ยวสร้างรายได้ให้แก่ชุมชนอย่างยั่งยืน จะเห็นได้ว่าคนรุ่นใหม่ที่เล็งเห็นโอกาส จะ กลับมายังชุมชนบ้านเกิด ชุมชนบ้านศรีเจริ ญก็เช่นเดียวกัน ดังจะเห็นลูกหลานของคนในชุมชนเมื่อส้าเร็จ การศึกษาจะกลับมาช่วยที่บ้าน ช่ วยเหลือชุมชน เช่น กลุ่มคนรุ่นใหม่ที่เรียกกลุ่มของตนเองว่า “คว้าเลย” ที่ กลับเข้ามาช่วยท้าการตลาดในการขายเครื่องดื่มน้าผลไม้หมากเม่า รวมถึงการออกแบบบรรจุภัณฑ์ให้มีความ ทันสมัย นอกจากนีแล้วยังมีการท้าการตลาด และขายผ้าฝ้ายทอมือ ที่ทอในชุมชนผ่านช่องทางการขายแบบ ออนไลน์

“การปันผลประโยชน์ให้แก่สมาชิกผู้ถือหุ้น และ คืนก้าไรสู่สังคม” เมื่อกลุ่มสมาชิกมีรายได้เข้ามาไม่ว่าจะมาจากการท่องเที่ยวโดยตรง หรือจากธุรกิจต่อเนื่อง เช่น การขายอาหาร การขายห้องพัก หรือ การส่งสินค้าเกษตรอินทรีย์แปรรูปออกจ้าหน่าย รายได้หลังหักต้นทุน ต่างๆ จะเป็นก้าไร หากคิดก้าไรเป็น 100 ส่วน ชาวบ้านพร้อมใจกันแบ่งส่วนของก้า ไร 100 ส่วนออกเป็น 3 หน่วยใหญ่ๆ คือ หน่วยที่หนึ่ง 40 ส่วนแรก จะถูกเก็บน้ามารวมกันเพื่อเป็นทุนในการพัฒนาชุมชนต่อไป หน่วย ที่สอง 30 ส่วนต่อมา จะเป็นปันผลให้แก่ผู้ถือหุ้น และหน่วยที่สาม 30 ส่ว นสุดท้าย ชาวบ้านจะน้าเงินจ้านวนนี ไปซือกล้าพันธุ์ไม้มาปลูกป่า เพื่อขยายพืนที่ป่าออกไป ซึ่งหากกล่าวให้เข้าใจง่ายๆ ก็คือ ก้าไร 100 บาท 40 บาทแรกเก็บไว้เป็นเงินลงทุนของกลุ่ม 30 บาทต่อมาเป็นเงินปันผลให้แก่สมาชิกในกลุ่ม และ 30 บาท สุดท้าย เป็นการคืนก้าไรสู่สังคมด้วยการน้าไปซือพันธุ์ไม้เพื่อปลูกป่าเพิ่มเติม บทสรุป จะเห็นได้ว่าสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงความส้าเร็จและปรากฏเป็นรูปธรรมของศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้าน ศรี เ จริ ญนั น คือ การใช้น วัต กรรมผสมผสานเพื่ อ ความเป็น อยู่ที่ ดีขึ นของชาวบ้ านในชุ มชน และ จ้า นวน นักท่องเที่ยวที่เข้ามาท่องเที่ยว หรือผู้สนใจที่เข้ามาฝึกอบรม และศึกษาดูงานในแต่ละปีที่เพิ่มจ้านวนขึนอย่าง ต่อเนื่อง ซึ่งมีทังนักท่องเที่ยว ผู้สนใจหรือประชาชนในพืนที่ ชุมชนใกล้เคียง และกลุ่มชาวบ้านจากต่างจังหวัด มาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ไม่น้อยกว่า 2,000 คนต่อปี ตามหลักฐานการลงทะเบียนผู้เข้าอบรม นับถึงวันนีเป็นเวลา กว่าทศวรรษที่ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติได้ท้าหน้าที่เป็นสถาบันตักศิลาถ่ายทอดความรู้ให้กับผู้คนในชุมชนหรือ สังคมอื่น โดยมีวัตถุประสงค์ให้ประชาชนสามารถใช้ชีวิตอยู่ได้ด้วยตนเองอย่างยั่งยืนและมั่นคง แต่นั่นไม่ได้ หมายความว่า ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติบ้านศรีเจริญจะหยุดพัฒนาตนเองแต่เพียงเท่านี หากแต่ในทางกลับกัน ที่แห่งนียังมีการพัฒนาแนวคิด และผลิตภัณฑ์ใหม่ๆอย่างต่อเนื่อง เพื่อเตรียมสั่งสม และป้อนเป็นความรู้ สู่ สาธารณะต่อไป ถือเป็นการประยุกต์วิถีชีวิตสีเขียว บนความพอเพียงอย่างแท้จริง 70 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

เส้นทางที่ 4 : ปั่นจักรยานชมวิถีไทยด่านซ้าย (Local Touch of Dansai Living Way by Bike) บ้านนาเวียง – กล้วยเบรกแตก – บ้านเก่า – พัดน้า – บ้านนาหมูม่น – บ้านนาดี

แก่นและเรื่องราวของเส้นทาง คือ การเรียนรู้วิถีชีวิตท้องถิ่นแบบเรียบง่าย โดยใช้จักรยานเป็นพาหนะ ในการเรี ย นรู้ แ ละสั ม ผั ส วิ ถี ชี วิ ต หลายด้ า น ทั งการท้า นา ไร่ ส วน ที่ ต้ อ งอาศั ย พื นฐานของดิ น น้ า และป่ า ศาสนสถาน ในวิถีความเชื่อโบราณ การถือผีและพุทธ เรื่องราวทางประวัติศาสตร์ เป็นต้น ความยั่งยืนของ เส้นทางอยู่ที่การท่องเที่ยวประหยัดพลังงาน ลดโลกร้อน

71 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

ความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของ เส้นทางปั่นจักรยาน การจ้างแรงงานท้องถิ่น

การท่องเที่ยวคาร์บอนต่้า

การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน

การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการ จากท้องถิ่น

การสนับสนุนผู้ประกอบการ ท้องถิ่น

72 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei การปั่ นจั กรยานที่ด่านซ้ายเริ ่ มต้นจากแนวคิดของ นายแพทย์ภักดี สืบนุการณ์ ผู้อ้านวยการ โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชด่านซ้าย ที่ต้องการดูแลสุขของชาวด้านซ้ายก่อนที่จะเจ็บป่วย จุดหมายหลักคือ ปั่นจักรยานเพื่อการออกก้าลังกาย เพราะเมื่อสุขภาพร่างกายแข็งแรงก็จะไม่เป็นโรค โดยเริ่มต้นการจากการ ส่งเสริ มการปั่น จักรยานกับ บุค ลากรในโรงพยาบาลก่อน ต่อมาเมื่อมีสมาชิกมากขึนจึงจัดตัง เป็น “ชมรม จักรยานเพื่อสุขภาพเมืองด่านซ้าย” การใช้จักรยานในชีวิตประจ้าวันนันไม่เพียงก่อให้เกิดสุขภาพที่ดีขึน ยังเป็น มิต รกั บ สิ่ ง แวดล้ อม ซึ่ ง สอดคล้ อ งกับ แนวทางปฏิ บัติ ข ององค์ ก ารบริห ารการพั ฒ นาพืนที่ พิ เ ศษเพื่ อ การ ท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์กรมหาชน) หรือ อพท. ในเรื่องการท่องเที่ยวแบบคาร์บอนต่้า (Low Carbon) และ การท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ ดังนันทางสมาคมส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (TEATA) ซึ่งได้รับ โจทย์จาก อพท. จึงสร้างเส้นทาง “เส้นทางปั่นจักรยานชมวิถีไทด่านซ้าย” หรือ “เส้นทางจิตวิญญาณด่าน ซ้าย” เพื่อรองรับนักท่องเที่ยวชาวไทยและชาวต่างชาติ นอกจากนี เส้นทางปั่นจักรยานชมวิถีไทด่านซ้ายยัง เป็ น การเพิ่มกิจ กรรมให้แก่นั กท่องเที่ย วให้ มีกิจกรรมท้าได้ตลอดทังปี ไม่จ้าเป็นต้องกระจุกตัว เฉพาะช่ว ง เทศกาล การท้ากิจกรรมท่องเที่ยวด้วยจักรยานเพื่อสัมผัส “จิตวิญญาณเมืองด่านซ้าย” เป็นกิจกรรมที่ สามารถท้าได้เสร็จภายในครึ่งวัน และเป็นกิจกรรมที่ที่ผู้เข้าร่วมสามารถเลือกเส้นทางความยากง่ายในการปั่น ให้เหมาะสมกับสภาพและความพร้อมของผู้ เข้าร่วมกิจกรรมเอง โดยเริ่มต้นทาง สทอ. จะพานักท่องเที่ยวมาที่ โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชด่านซ้าย จากนันเลือกจักรยานที่มีความเหมาะสมกับผู้ขี่ ก่อนการเริ่มกิจกรรม มัคคุเทศก์ของทาง สทอ. จะมีการอธิบายกฎและวิธีการปฏิบัติเพื่อความปลอดภัยจากนันจึงเริ่มการปั่นจักรยาน โดยส่วนมากระยะทางในการปั่นจักรยานจะอยู่ในช่วง 9 - 20 กิโลเมตร ใช้เวลาประมาณ 2 ชั่วโมง

รูปที่ 4.1 จักรยานหลายขนาดสามารถปรับระดับได้ตามผู้ขี่

73 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

รูปที่ 4.2 แนะน้าจักรยานและวิธีการใช้ เส้นทางจักรยานท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมอ้าเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย เริ่มปั่น จากโรงพยาบาลสมเด็จ พระยุพราชด่านซ้ายที่นี่นอกจากเป็นจุดแรกแล้ว ยังเป็นคลินิกจักรยานที่บริการซ่อม และมีจักรยานเสือภูเขา พร้ อมหมวกกันน็ อกให้ ผู้ส นใจได้ยืม จากนั นเลียวซ้ายผ่ านภูนาค้ารีส อร์ท รีส อร์ทสีเขียวที่ มีรางวัลการันตี มากมาย เลียวเข้า หมู่บ้านนาเวียง เที่ยวชมวัดประจ้า หมู่บ้าน ชมระหัดวิดน้าหรือพัดน้า ซึ่งเป็นวิถีชีวิตของ ชาวบ้านที่อาศัยแรงของน้าในการขับเคลื่อนให้พัดหมุน เพื่อน้าน้าไปใช้ในการเกษตร จากนันปั่นจักรยานข้าม สะพานล้าน้าหมัน ชมทิวทัศน์ สองข้างทางของบ้านนา ทุ่ม ผ่านบ้านเลขที่ 1 หมู่ที่ 1 เป็นบ้านหลังแรกที่เริ่มมี ระบบการใช้บ้านเลขที่ก้ากับ รูปแบบเป็นบ้านทรงไทย รูปที่ 4.3 ทดสอบการปั่นและดูสัญญาณมือ ศิลปะทรงอีสานประยุกต์ ก่อสร้างราวๆ ปี พ.ศ. 2540 ปั่นผ่านกรมทหารพรานที่ 21 ข้าสะพานน้าหมัน เลียว ขวาปั่นไปกราบพระขอพร ชมภาพจิตรกรรมฝาผนังที่วัดเนรมิตรวิปัสสนา และต่อไปยังพระธาตุศรีสองรัก เพื่อ นมั ส การองค์พ ระธาตุศ รี ส องรั ก ที่ถู ก สร้ า งขึ นในสมัย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยาใน พ.ศ. 2103 โดยสมเด็ จพระมหา จักรพรรดิ กษัตริย์อยุธยา กับพระไชยเชษฐาธิราช แห่งกรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์) ซึ่งสองพระองค์ทรง ร่วมกันสถาปนาพระธาตุขึน เพื่อประกาศความสัมพันธ์มีฐานะเป็นมิตรประเทศที่มีไมตรีต่อกัน และประดิษฐาน จารึกสัญญาเอาไว้ ซึ่งจุดที่เป็นที่ตังพระธาตุนีนัน เชื่อกันว่าในสมัยก่อนเป็นเขตแดนฝั่งซ้ายของเวียงจันทน์ และ เป็นที่มาของชื่อ "อ้าเภอด่านซ้าย" ในปัจจุบัน จากนันปั่นตามเส้นทางผ่านหน้าแขวงการทางเลยที่ 2 (ด่านซ้าย) เลียวขวาที่สามแยกก้านันลีเพื่ อตรงไปเทศบาลด่านซ้าย สถานีต้ารวจภูธรด่านซ้าย โรงเรียนเทศบาลด่านซ้าย ที่ว่าการอ้าเภอด่านซ้าย ตลาด ข้ามสะพานล้าน้าหมันแวะชมพิพิธภัณฑ์ผีตาโขน ณ วัดโพนชัย เลียวซ้ายผ่าน ธนาคารกรุงไทย ชมศูนย์เรียนรู้ทางวัฒนธรรมอ้าเภอด่านซ้ายบ้านเจ้าพ่อกวน (ผู้น้าทางจิตวิญญาณ) ตรงไป โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชด่านซ้าย เป็นอันสินสุดเส้นทาง 74 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

รูปที่ 4.4 เส้นทางปั่นจักรยาน

“เล่าประสบการณ์ ผ่านการเดินทางด้วยสองล้อกับด่านซ้ายดินแดนแห่งสัจจะและไมตรี” (((( จากการที่ได้ให้สองล้อพาไปสัมผัสในสถานที่ต่างๆ ในเส้นทางการเดินทางจักรยานที่ทาง สทอ. และ อพท. สร้างขึนนัน พบว่ามีสิ่งที่ประทับใจอยู่หลายจุด จุดแรกที่คงไม่พูดถึงไม่ได้นั่นก็คือความเป็นมิตรไมตรีของ คนในพืนที่ที่มีต่อผู้เข้าร่วมกิจกรรม ใบหน้าและรอยยิมต้อนรับที่ยิมแย้ม รวมไปจนถึงความจริงใจในการบริการ ต่างๆ ของคนด่านซ้ายที่มีต่อนักท่องเที่ยว ช่างเป็นงานบริการที่มีคุณค่าที่เรียกได้ว่าสามารถสัมผัสได้ด้วยใจ จุดที่สองคือเรื่องราวของการด้ารงชีวิตของชาวบ้านบนเส้นทางของความเชื่อ เป็นสิ่งที่น่าอัศจรรย์เป็น อย่ า งยิ่ งที่ เมื่ อความเชื่ อเรื่ องภูต ผี ส ามารถเข้ ามาผสมผสานกั บวิ ถีการด้ ารงชี วิตจนเกิด เป็ นประเพณี และ วัฒนธรรมที่งดงามต่างๆ ซึ่งสิ่งเหล่านีน่าจะเป็นสิ่งที่ได้หล่อหลอมให้คนด่านซ้ายเป็นผู้ที่มีจิตใจดี ว่ากันว่า นายต้ารวจที่สถานีต้ารวจเมืองด่านซ้ายลืมวิธีการใช้ปืนและการเขียนบันทึกประจ้าวันไปแล้ว หากพูดถึงประเพณีและวัฒนธรรมที่ด่านซ้ายแห่งนี จะพบว่ามีประเพณีและกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับ ความเชื่อในทุกทุกเดือน แต่ประเพณีที่ยิ่งใหญ่และได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยวมากที่สุดคงหนีไม่พ้น ประเพณีแห่ผีตาโขน ซึ่งส้าหรับประเพณีผีตาโขนนีมีแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มคือ กลุ่มที่เชื่อว่า การเล่นแห่ผีตาโขน เป็นการบูชาดวงวิญญาณของบรรพบุรุษ ชาวด่านซ้ายเชื่อกันว่า บรรพชนที่เสียชีวิตไปแล้วจะกลายเป็นสิ่ง ศักดิ์สิทธิ์ สามารถดลบันดาลให้เกิดความอุดมสมบูรณ์หรือความหายนะกับบ้านเมืองได้ อีกกลุ่มเชื่อว่าประเพณี ผีตาโขนมีที่มาจากเรื่องราวของพระเวสสันดรชาดกที่ว่า เมื่อพระเวสสันดรและพระนางมัทรีเสด็จออกจากป่า กลับคืนสู่เมืองนัน บรรดาผีป่าและสิง ห์สาราสัตว์ทังหลายต่างพากันแฝงเร้นมากับชาวบ้านเพื่อรอส่งกลับบ้าน กลับเมือง จึงเรียกกันว่า ผีตามคน จนกระทั่งเพียนเสียงมาเป็น ผีตาโขน 75 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

facets of Loei จุดที่สามคือ ได้ปั่นจักรยานไปพร้Unveiling อมกับtheซึมhidden ซับบรรยากาศของธรรมชาติ การได้พาตัวเองออกมาปั่น จักรยานท่ามกลางธรรมชาติของด่านซ้ายนันเหมือนได้พาตัวเองออกมาบ้าบัด ได้หลุดออกจากความวุ่นวายใน สังคมเมือง รู้สึกสมองได้ผ่อนคลายจากความเหนื่อยล้าต่างๆ

รูปที่ 4.5(บรรยากาศของเส้นทางจักรยาน จุดสุดท้ายคือ การดื่มด่้าไปกับศิลปวัฒนธรรมของวิถีแห่งจิต วิญญาณ ไม่ว่าจะเป็นสถาปัตยกรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “พระธาตุ ศรีสองรัก” สถานที่แห่งประวัติศาสตร์ซึ่งเป็นศิลปกรรมแบบล้านช้าง ก่ออิฐถือปูน สูงประมาณ 30 เมตร ฐานเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัสย่อมุมไม้ สิบสอง องค์ระฆังเป็นทรงบัวเหลี่ยม สัณฐานคล้ายกับพระธาตุพนม แต่ว่ามีลักษณะอวบป้อมกว่ า จัดสร้างขึน ณ กึ่งกลางระหว่างล้าน้า โขงและแม่น้าน่าน พระธาตุ ศรีสองรักถูกสร้างขึนในปี พ.ศ. 2103 สมั ย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา เพื่ อ เป็ น สั ญ ลั ก ษณ์ ที่ แ สดงถึ ง ความร่ ว มมื อ ช่วยเหลือซึ่งกันและกันระหว่างพระมหาจักรพรรดิแห่งกรุงศรีอยุธยา และพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชแห่งอาณาจักรล้า นช้าง เนื่องจากยุคนัน กรุงศรีอยุธยาถูกพม่ารุกรานบ่อยครัง กษัตริย์ทังสองพระองค์จึงเห็น ว่ า ควรร่ ว มมื อ กั น เพื่ อ ความมั่ น คงของประเทศ และได้ ก ระท้ า รูปที่ 4.6 พระธาตุศรีสองรัก สัตยาธิษฐานว่าจะไม่ล่วงล้าดินแดนของกันและกัน นอกจากนียังเป็น การแสดงออกถึงความรักความผูกพันที่มีต่อกันของสองอาณาจักร (ไทย-ลาว) พระธาตุศรีสองรัก มีความพิเศษ ต่างจากพระธาตุอื่นเพราะเป็นอุเทสิกเจดีย์ ซึ่งหมายถึงเจดีย์ที่สร้างขึนเพื่ออุทิศให้กับพระศาสนาโดยไม่ก้าหนด ว่าต้องเก็บรักษาสิ่งใด การบูชาพระธาตุฯ จะใช้ต้นผึงซึ่งท้าจากการขึนโครงสร้างด้วยไม้ไผ่ ประกบกับกาบ กล้วย และตกแต่งด้วยดอกไม้ที่หล่อขึนมาจากขีผึงใช้แห่ไปรอบพระธาตุก่อนจะน้าไปบูชา 76 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei กิจกรรมการท้ าต้นผึงเพื่อใช้บูชาพระธาตุศรีสองรักนีถือเป็นอีก หนึ่งกิจกรรม ที่สร้างรายได้สู่ชุมชน และคนในท้องถิ่น จากการลงไปเข้าร่วมกิจกรรมพบว่า ผู้ที่มาถ่ายทอดความรู้ในการท้าต้นผึงนันก็จะเป็นคนในพืนที่ของ อ้าเภอด่าน ซ้าย ต้นกล้วย ต้นไผ่ที่น้ามาใช้ในการสร้างเป็นโครงสร้างของต้นผึงนันก็เป็น วัสดุที่สามารถจัดหาได้จากท้องถิ่นทังสิน

รูปที่ 4.7 ต้นผึง การถอดบทเรียนการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของเส้นทางปนจักรยานชมวิถีไทดานซาย (Local Touch of Dansai Living Way by Bike)

“ผู้น้าจิตวิญญาณ ผู้มองการณ์อย่างเข้าใจ”

รูปที่ 4.8 เจ้าพ่อกวนล้าดับที่ 7 เจ้าพ่อกวน คือ ผู้ท้าหน้าที่ดูแลหอบ้าน และเข้าทรง เมื่อถึงเวลาประกอบผีเลียงบ้านประจ้าปี การ ด้ารงต้าแหน่งของเจ้าพ่อกวน จะได้รับการแต่งตังโดยผีเจ้าเมืองที่มาเข้าทรง กล่าวคือ เมื่อเจ้าพ่อกวนคนก่อน ถึงแก่กรรม หรือถูกถอดจากต้าแหน่ง เจ้าพ่อกวนจะแต่งตัวต่างจากชาวบ้านธรรมดา คือ ไว้ผมยาวและมีผ้า ขาวคาดศีรษะเสมอ นุ่งผ้าโจงกระเบนและเสือขาว เจ้าพ่อกวนนอกจากจะเข้าทรงในพิธีเซ่นไหว้ประจ้าปีแล้ว ยังเข้าทรงเมื่อมีผู้อัญเชิญในทรงเพื่อสอบถามถึงสาเหตุบางอย่าง เช่น มีผู้เจ็บป่วย เป็นต้น และเป็นหัวหน้ าใน การท้าพิธีกรรมต่างๆ ของชุมชน เช่น งานบุญหลวง หรืองานสมโภชและนมัสการพระธาตุศรีสองรัก เป็นต้น 77 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

“การท่องเที่ยวมีทงั้ ข้อดีและข้อเสีย ข้อดีคือสร้างรายได้ให้กับชุมชนและคนในท้องถิ่น แต่รายได้ที่มากเกินไปมักจะท้าลายรากและแก่นของวัฒนธรรมที่งดงาม” จากค้ากล่าว นายถาวร เชือบุญมี เจ้าพ่อกวนคนปัจจุบัน จะเห็นได้ถึงวิสัยทัศน์ที่มีต่อการท่องเที่ยว ที่ ก่อให้เกิดทังในด้านดีแก่คนในพืนที่ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของการกระจายรายได้ สร้างงานให้แก่คนในท้องถิ่น รวม ไปจนถึง การดึงคนรุ่นใหม่กลับมาบ้านมาเพื่อพัฒนาถิ่นฐานบ้านเกิด ถึงแม้จะมีข้อกังวลเรื่องของการเติบโตที่ รวดเร็วเกินไปของการท่องเที่ยวอาจจะส่งผลต่อวัฒนธรรม และประเพณีอันดีงามของชุมชนอยู่บ้าง แต่หากมี ผู้น้าที่เข้าใจและมองการณ์ข้างหน้าได้อย่างลึกซึงและมีวิสัยทัศน์ ก็จะสามารถน้าพาให้ชุมชนก้าวผ่านได้อย่างดี ที่บ้ านเจ้ าพ่อกวนนอกจากจะเป็ น ศูนย์รวมจิตใจทางด้า นความเชื่อแล้ ว นัน ปัจจุ บั น ยังเป็น ศูน ย์ วัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นบ้านเดิ่น ซึ่งเป็นที่เก็บรวบรวมเรื่องเล่าประเพณีต่างๆ ที่โดดเด่นในแต่ละเดือน ตลอด 12 เดือน อันได้แก่        

เดือน อ้าย พระเข้ากรรม กวนข้าวทิพย์ เดือน ยี่ บุญคูณลาน เดือน สาม งานนมัสการปิดทองรอยพระบาทจ้าลอง และบุญข้าวจี่ เดือน สี่ งานเลียงเฮือน เดือน ห้า งานสงกรานต์ งานเลียงเจ้าเมืองกลาง เดือน หก งานนมัสการพระธาตุศรีสองรัก เดือน เจ็ด งานเลียงหอ เดือน แปด งานท้าบุญเทศน์มหาชาติบุญพระเวสสันดรชาดก (บุญหลวง) งานบุญบังไฟ และ งานผีตาโขน  เดือน เก้า ข้าวประดับดิน แรม 14 ค่้า เดือน 9  เดือน สิบ บุญข้าวสาก ขึน 15 ค่้า เดือน 10  เดือน สิบเอ็ด บุญออกพรรษา ขึน 15 ค่้า เดือน 11  เดือน สิบสอง บุญกฐิน และ วันลอยกระทง ศูนย์วัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นบ้านเดิ่นมีการรวบรวมศิลปะและวัฒนธรรมที่สะท้อนวิถีชีวิตของชาว ด่านซ้ายได้เป็นอย่างดีทังในรูปแบบของแผ่นภาพ และหุ่นจ้าลองงานประเพณี โดยได้รับความความร่วมจาก มหาวิทยาลั ยราชภั ฏ เลยเป็ น ผู้ช่ว ยเหลื อจัดท้าสื่ อกิจกรรมต่างๆ ในแต่ล ะเดือนออกมาเพื่อเผยแพร่ออกสู่ สาธารณะชน และอาจกล่าวได้ว่า ณ ศูนย์วัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นบ้านเดิ่นนัน เป็นนโยบายเชิงรับ ที่จะคอย รองรั บ นั กท่องเที่ย วที่จ ะเข้ามาเรี ย นรู้ ความเชื่อ ความศรัทธา และวัฒ นธรรมประเพณีของชาวด่ านซ้าย นอกจากนีเจ้าพ่อกวนคนปัจจุบันยังมองถึง นโยบายเชิงรุกอีกด้วย “การจัดทาหด่รจาลองเทึกาลแระเพีศ รั้ร( ไร่ไดใจากัดไาใเฉพาะทศร่ ศ้(หากบต่นครแระสงค์จะยืรก็ไร่หางหใารบต่อย่างนด(ทั้งรศ้เพื่อชุ่ายแระชุาสัรพัรธ์แระเพีศ 78 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ทใองถิ่ร(อศกทั้งเแ็รการส่งเสริรนหใบก่บขกบใUnveiling ารบขกเรื องนหใรับร้ใ(รับทราบ(รับชุร(โดยไร่จาเแ็รตใองราทศ่ึ้รย์ฯ เท่ารั้ร” เจ้าพ่อกวนพูดแสดงวิสัยทัศน์ นโยบายทังเชิงรุกและเชิงรับ คงจะไม่ได้รับผลหากไร้ซึ่งผู้ที่จะมาชม ไม่ เพียงแต่จะมาเฉพาะที่ศูนย์ฯ เจ้าพ่อ กวนยังคงมองภาพรวมของอ้าเภอด่านซ้ายด้วย ซึ่งนักท่องเที่ยวส่วนใหญ่ ยังคงกระจุกตัวอยู่ในเทศกาลหลักๆ เท่านัน และยังคงต้องการแรงขับเคลื่อนเพื่อกระจายให้เกิดการท่องเที่ยว ตลอดทังปี ขอบคุณชมรมจักรยานเพื่อสุขภาพเมืองด่านซ้าย สมาคมส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญ ภัย (สทอ.)(และองค์การบริหารการพัฒนาพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์กรมหาชน) หรือ อพท. ที่ช่วยเหลือผลักดันเพื่อให้เกิดการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ตลอด ระย ะเว ลาก ว่ า 30 ปี ที่ ด้ า ร ง ต้าแหน่ง เจ้าพ่อกวน ถาวร เชือบุญมี ผู้น้าทางจิต วิญญาณ และผู้น้าทางสังคม มีรางวัลเป็นอนุสรณ์ ของความตังใจ เช่น รางวัลประกาศเกียรติคุณผู้ได้ ให้ ก ารด้ า เนิ น งานให้ แ ก่ ก รมประชาสั ม พั น ธ์ ต้นแบบคนดีศรีแผ่นดิน เสาเสมาธรรมจักรปี พ.ศ. 2555 และครูภูมิปัญญาไทย ด้านปรัชญา ศาสนา และประเพณี เป็นต้น โดยเมื่อวันที่ 23 กันยายน พ.ศ. 2556 กระทรวงวัฒนธรรมได้ประกาศขึน ทะเบียนมรดกมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของ ชาติ ในนามศูนย์วัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นบ้าน รูปที่ 4.9 รางวัลต่างๆ เดิ่น เรื่องการมีส่วนร่วมอนุรักษ์และสืบสานมรดกภูมิ ปัญญาทางวัฒนธรรม ประจ้าปีพุทธศักราช 2556 โดยจะเห็นได้ว่า รางวัลที่มีแสดงให้เห็นถึงการท้างานอย่าง ต่อเนื่อง นับแต่วันที่ถูกแต่งตังโดยวิญญาณพระเสือเมือ ง ว่าจะต้องเป็นคนดี ยึดมั่นในศี ลธรรมและช่วยเหลือ สังคม ทังหมดที่ได้กล่าวมาล้วนมีหลักฐานการกระท้าทังสิน

บทสรุป เส้นทางการปั่นจักรยานเพื่อท่องเที่ยวในด่านซ้ายนันถือว่าเป็นเส้นทางที่สามารถถ่ายทอดความเป็นอยู่ และวิถีชีวิตของชาวบ้านเมืองด่านซ้ายได้เป็นอย่างดี ที่ส้าคัญคือการร่วมกันลดมลภาวะสร้างเมืองสีเขียวให้น่า อยู่ ร่วมเป็นส่วนหนึ่งของ Low Carbon Tourism และคงปฏิเสธได้ยากที่ว่าความเชื่อมีผลต่อการด้ารงชีวิต และทัศนคติของผู้คน โดยเฉพาะในเรื่องความเชื่อ จนก่อให้เกิดเป็นจารีตประเพณียึดโยงจิตใจผู้คนและชุมชน ให้เกิดความแข็งแกร่ง เป็นคนดีตามผู้น้าจิตวิญญาณของชุมชน ซึ่งสิ่งเหล่านีล้วนแล้วแต่เป็นความต่างทางด้าน วัฒนธรรมที่ดึงดูดให้นักท่องเที่ยวเข้ามาเพื่อศึกษาเรียนรู้ แม้อาจจะไม่ใช่สิ่งที่สร้างรายได้ให้แก่คนในชุมชนได้ โดยตรง แต่ความต้องการในการเสพวัฒนธรรมที่แตกต่างเหล่านีล้วนแล้วแต่มีส่วนช่วยให้เกิดความยั่ งยืนของ เส้นทางและวัฒนธรรมโดยรวม เพราะว่าเมื่อวัฒนธรรมสร้างรายได้ ชุมชนก็จะรู้สึกรักและหวงแหนพืนถิ่นของ ตนมากยิ่งขึน ถือเป็นทุนทางวัฒนธรรม 79 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

เส้นทางที่ 5 : จิตอาสาที่เลย (Outreach at Loei, Volunteer Program)

แก่นและเรื่องราวของเส้นทางคือ เอกลักษณ์ทางสังคมและวัฒนธรรมแห่งการเรียนรู้ของชุมชน เน้น กิจกรรมที่แสดงความรับผิดชอบต่อชุมชน ต่อสภาพแวดล้อม เพื่อการเกือหนุนซึ่งกันและกันตามโอกาสความ ยั่ ง ยื น ของเส้ น ทางอยู่ ที่ การแลกเปลี่ ย นทางวั ฒ นธรรม การด้ า รงชี วิ ต อย่ า งมี ค วามรั บ ผิ ด ชอบต่ อ สั ง คม สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรม สร้างความสมดุลแก่สังคม และธรรมชาติสิ่งแวดล้อม ผู้เข้าร่วมโครงการ : มีอายุ 18 ปีขึนไป ขยัน มีความยืดหยุ่น สามารถเปิดรับและผสานตัวตนให้เข้ากับ วัฒนธรรมไทยได้

80 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

ความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของ เส้นทางท่องเที่ยวจิตอาสา

การจ้างแรงงานท้องถิ่น

การท่องเที่ยวจิตอาสา

การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน

การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการ จากท้องถิ่น

การสนับสนุนผู้ประกอบการ ท้องถิ่น

81 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei เส้นทางที่ 5 : จิตอาสาที่เลย (OutreachUnveiling at Loei, Voluntourism Program)

องค์การบริหารการพัฒนาพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) ได้ให้การสนับสนุนสมาคม ไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้ส้ารวจแหล่งท่องเที่ยวในพืนที่ท่องเที่ยวพิเศษจังหวัดเลย และ ได้พัฒนาเส้นทางท่องเที่ยวจังหวัดเลย 6 เส้นทาง ซึ่งเป็นการส้ารวจ พัฒนาให้การฝึกอบรมจนได้มาตรฐานและ สร้างเป็นเส้นทางการท่องเที่ยว เพื่อให้นักท่องเที่ยวได้สัมผัสความหลากหลายทางการท่องเที่ยว และ 1 ใน 6 เส้นทางนัน ได้รวมเส้นทาง จิตอาสาที่เลย (Outreach at Loei, Voluntourism Program) ไว้เป็นเส้นทาง หนึ่งที่มีความโดดเด่น เส้นทางจิตอาสาเกิดจากการที่สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้สอบถามความ ต้องการของนักท่องเที่ยวในเบืองต้นถึงความต้องการที่จะท่องเที่ยวในรูปแบบใดบ้าง และผลจากการสอบถาม พบว่า กิจกรรมจิตอาสาเป็นกิจกรรมหนึ่งที่นักท่องเที่ยวให้ความสนใจ สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และ ผจญภัย (สทอ.) จึงได้ท้าการส้ารวจความพร้อมของเส้นทาง และที่ส้าคัญคือ ความต้องการด้านจิตอาสาของ สถานที่ ความพร้อมของสถานที่ กิจกรรมและแหล่งเรียนรู้ รวมไปถึงที่พัก ซึ่งสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ และผจญภัย (สทอ.) ได้ให้ความรู้ในเรื่องของการจัดสถานที่โดยเฉพาะในรูปแบบของโฮมสเตย์ การจัดกิจกรรม การแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรม เช่น การละเล่นและเซิงผีตาโขน การท้าเกษตรกรรมแบบพืนถิ่น ทังนีเพื่อให้ นักท่องเที่ยว เกิดความประทับใจในการแลกเปลี่ยน ประสบการณ์วัฒนธรรม ความรู้ อันจะส่งผลให้ก่อเกิด รายได้ของคนในชุมชน จึงได้บรรจุเส้นทางท่องเที่ยวแบบจิตอาสาที่เลย จิ ต อาสา ตามแนวที่ ส มาคมไทยท่ อ งเที่ ย วเชิ ง อนุ รั ก ษ์ แ ละผจญภั ย (สทอ.) หมายถึ ง คื อ การที่ อาสาสมัคร มีจิตส้านึกเพื่อส่วนรวม มีจิตสาธารณะ เป็นความรู้สึกถึงการเป็นเจ้าของและเล็งเห็นความส้าคัญ ของสิ่ งที่เป็น สาธารณะ ซึ่งควรบ้ ารุ งรั กษาร่ว มกัน อย่างไรก็ตาม องค์การการท่องเที่ยวโลก หรือ World Tourism Organization (WTO) ได้อธิบายจิตอาสาภายใต้การก้ากับขององค์การการท่องเที่ยวโลกในสังกัด องค์การสหประชาชาติ (United Nations) หรือ (UN) โดยเรียกหน่วยงานนีว่าอาสาสมัครด้านการท่องเที่ยว ของสหประชาชาติ หรือ UNWTO Volunteers ว่ามีวัตถุประสงค์หลักในการให้ความช่วยเหลือเยาวชนที่ได้มี หรืออาจจะมีโอกาส เกีย่ วข้องกับการท่องเที่ยว และเพื่อให้ได้ใช้การท่องเที่ยวเป็นรากฐานและเครื่องมือในการ ยกระดับ ความรู้ ความสามารถของตน ฝึ กฝนทักษะและเพิ่มหรือสั่ งสมประสบการณ์ และน้ามาใช้ให้ เกิ ด ประโยชน์สูงสุดต่อชุมชนต่างๆให้พ้นจากความยากจน สามารถสร้างรายได้ สามารถพัฒนาตนเอง รวมทั ง สามารถถ่ายทอดความรู้ต่อบุคคลอื่นและต่อสังคม เพื่อจุดประสงค์ส้าคัญคือการอยู่ดีมีสุขของชุมชน และเพื่อ ส่งเสริมให้เกิดการท่องเที่ยวที่ยั่งยืน สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้เล็งเห็น และตระหนักถึงความส้าคัญของการ พัฒนาบุคลากร โดยเฉพาะเยาวชนซึ่งจะเป็นบุคคลต้นแบบให้กับชุมชน และสามารถชักชวน สานต่อให้เกิดการ พัฒนาอย่างเป็นรูปธรรมได้ภายในชุมชน โดยให้นักท่องเที่ยวต่างชาติ ผู้มีทักษะและประสบการณ์ในการสอน 82 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei และถ่ายทอดด้านต่างๆโดยเฉพาะด้านภาษาอั งกฤษ กีฬา ดนตรี ศิลปะ สิ่งแวดล้อม และสุขอนามัย เป็นต้น และเป็นผู้มีอายุ 18 ปีขึนไป มีความขยัน สามารถท้างานหลากหลายรูปแบบ ปรับตัวได้ง่าย มีความยืดหยุ่นใน การท้างาน ที่ส้าคัญคือต้องมีทัศนคติที่ดีและพร้อมเปิดใจรับวัฒนธรรมที่ต่างออกไปจากวัฒนธรรมตน เพื่อ เป้าหมายหลักคือ สามารถปรับตัวเข้ากับวัฒนธรรมและสังคมอื่นได้ หากนักท่องเที่ยวท่านใดมีจิตอาสา และมี คุณสมบัติตามที่ระบุไว้ สามารถแสดงความประสงค์เพื่อเป็นนักท่องเที่ยวอาสาสมัครได้

โครงการจิตอาสาที่เลยของ สทอ. จึง เป็นโครงการที่จัดขึนเพื่อการแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมและ ภาษา ส้าหรับนักท่องเที่ยว หรือกลุ่มนักท่องเที่ยวที่มีความสนใจในการศึกษาและสัมผัสวัฒนธรรมของชุมชนที่ ห่างไกล และเพื่อมีส่ วนร่ ว มในการพัฒ นาชุมชน ในหลายๆ ด้าน ไม่ว่าจะเป็น ด้านเศรษฐกิจ สังคม และ วัฒ นธรรม เป้ า ประสงค์คื อ เกิ ดการแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู้ ระหว่ างคนในชุม ชน และนั ก ท่ องเที่ ย วเอง โดย นักท่องเที่ย วจะได้รับ ประสบการณ์ที่ ใหม่แตกต่างไปจากที่เคยรู้ ไม่เคยได้รับ รู้หรือมีมาก่อน ซึ่งจะเกิดการ เรียนรู้ทังในกลุ่มผู้เข้าร่วมโครงการ ชาวบ้าน และนักท่องเที่ยวอาสาสมัคร รวมทังเป็นการศึกษาชีวิตความ เป็นอยู่ การด้ารงชีวิตประจ้าวันของชาวบ้าน และการปรับตัวของอาสาสมัคร ชุมชนจะมีส่วนร่วมส้าคัญในการ ให้ และแลกเปลี่ย นประสบการณ์โ ดยตรงกับ อาสาสมัคร และมีผ ลทางเศรษฐกิจในชุมชน เพราะเป็นการ กระจายรายได้สู่ชุมชนอย่างแท้จริ งในเรื่ องของที่พัก อาหาร สิ่งของจ้าเป็น และสิ่ง อ้านวยความสะดวกที่ อาสาสมัครจ้าเป็นต้องเข้าถึง อีกทังกระบวนการดังกล่าวยังได้เกิดจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกัน เป็น การเปิดโลกทัศน์ของทังเจ้าบ้านคือชุมชน และผู้มาเยือนคือนักท่องเที่ยวอาสาสมัคร ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือ ภาษาซึ่งเป็นการสื่อสารทังภาษาพูด และภาษาท่าทางหรือภาษากายระหว่างอาสาสมัครและคนในชุมชน แม้ จะไม่ใช่ภาษาของตน แต่ทังคนในชุมชนและอาสาสมัคร มีความพยายามที่จะสื่อสารจนเกิดความเข้าใจ ท้าให้ อาสาสมัครเกิดความประทับใจ ที่เห็นประจักษ์คือ คนในชุมชนได้รับประสบการณ์ในทางบวก คือ “ไม่กลัว ฝรั่ง” ไม่คิดเดินหนี หากแต่พยายามเดินไปหา ไปถามเพื่อช่วยเหลือตามอัธยาศัยดังเดิมของคนไทย หากกล่าวถึงจังหวัดเลย นักท่องเที่ยวโดยส่วนใหญ่คงนึกไปถึงภูกระดึง เชียงคาน หรือประเพณีแห่ผีตา โขน ที่ด่านซ้าย จังหวัดเลย ซึ่งเป็นสถานที่ที่มีความโดดเด่นในเรื่องของธรรมชาติและวัฒนธรรมท้องถิ่น แต่อัน ที่จริงแล้ว จังหวัดเลยยังมีวัฒนธรรมและสถานที่ท่องเที่ยวต่างๆที่น่าสนใจและควรค่าต่อการค้นหาอีกหลาย แห่ง จังหวัดเลยเป็นจังหวัดที่ห่างจากเมืองหลวงคือ กรุงเทพมหานคร 544 กิโลเมตรโดยประมาณ และเป็น จังหวัดที่อุดมสมบูรณ์ด้วยความหลากหลายของทรัพยากรธรรมชาติ เช่น ป่า ภูเขา น้าตก ตลอดจนแม่น้า ล้าธารที่มีความอุดมสมบูรณ์ สภาพทั่วไปของพืนที่จัดเป็นสภาพภูมิป ระเทศเขตสูงเต็มไปด้วยภูเขา มีความสูง ประมาณ 700 เมตรเหนือระดับน้าทะเล ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ท้าไร่ ท้านา และเป็น จังหวัดที่จัดอยู่ในพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ภายใต้ความรับผิดชอบในการพัฒนา ของ อพท.

83 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

facets of Loei ดังที่กล่าวในข้างต้นคือจังหวัดเลยUnveiling มีพืนทีthe่สhidden ่วนใหญ่ เป็นภูเขา ด้วยเหตุนีเองจึงท้าให้จังหวัดเลยมีพืนที่ที่ เข้ า ถึ ง ได้ ย าก ห่ า งไกลต่ อ การคมนาคม สภาพถนนที่ ไ ม่ ส ามารถสั ญ จรได้ ต ลอดปี และที่ ส้ า คั ญ คื อ ขาด สาธารณูปโภคขันพืนฐานในหลายพืนที่ อีกทังยังขาดบุคลากรที่มีคุณภาพในหลายแขนง เช่น บุคลากรทางด้าน การแพทย์และสาธารณสุข รวมทังทางด้านการศึกษาเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึน ดังนันการที่ สทอ.ได้ พิจ ารณาให้ มี โ ครงการจิ ต อาสาที่ เ ลย จึ ง เป็ น โครงการที่ ส มควรได้ รับ การส่ ง เสริ ม เพื่ อ ให้ เ กิด การพั ฒ นา โดยเฉพาะด้านบุคลากร และด้านคุณภาพชีวิตที่ดีของชุมชน โดยตระหนักถึงการท่องเที่ยวสามารถสร้างรายได้ ให้ชุมชน อย่างไรก็ตาม สทอ. ต้องใช้ระยะเวลาในการพัฒนาเส้นทางค่อนข้างมากโดยค้านึงถึงการพัฒนา เส้นทางท่องเที่ยว ต้องใช้หลักการ SSMS ร่วมกับหลักเกณฑ์ของ GSTC ที่ค้านึงถึงผลกระทบทางด้านบวก และทางด้านลบต่อสภาพสังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม ในการคัดเลือกจุดท่องเที่ยว และผู้ประกอบการ ทางการท่องเที่ยว โดยหลักการ SSMS คือ Safety หรือ ความปลอดภัยของนักท่องเที่ยว Sanitation หรือ ความสะอาดและถูกสุขลักษณะ Meaning คือมีเรื่องราวและสามารถสื่อความหมายได้ และ Service ซึ่งหมายถึงการบริการที่ดี

ดังนันการจัดโรงเรียนให้เป็นที่พักแรม (School Stay) หรือการจัดบ้านให้เป็น เป็นโฮมสเตย์ จึงควรให้ ความส้าคัญในเรื่องห้องนอน และห้องน้า สทอ. จ้าเป็นต้องให้ค้าแนะน้าอย่างละเอียด เป็นขันเป็นตอนเพื่อการ แก้ไข ปรับปรุงให้ได้ถึงอย่างน้อยผ่านเกณฑ์ขันต่้า หรือใกล้เคียงมาตรฐาน หรือได้มาตรฐานในที่สุด การจัดอาสาสมัครลงพืนที่ใด จะเริ่มด้วยการแสดงความต้องการของเจ้าของพืนที่แจ้งไปยัง สทอ. และ สทอ. จะเป็น ผู้ จัดการจับ คู่ตามความต้องการของหน่วยงานที่ต้องการจิตอาสา และความต้องการของ นักท่องเที่ยว และเมื่อความต้องการทังสองฝ่ายตรงกัน สทอ. จะจัดให้นักท่องเที่ยวคนนันได้ท้ากิจกรรมอาสา ตามที่ได้ระบุไว้ เช่น ต้องการสอนในโรงเรียนของเครือข่ายจิตอาสา ซึ่งหลังจากงานจิตอาสาบรรลุวัตถุประสงค์ แล้ว สทอ. จะจัดโปรแกรมการท่องเที่ยวให้กับนักท่องเที่ยวต่อไปตามความประสงค์ของนักท่องเที่ยว กิจกรรม จิตอาสาที่เลยส่วนใหญ่จะเป็นความต้องการของโรงพยาบาลเลย และโรงเรียนต่างๆ ซึ่งต้องการนักท่องเที่ยว จิตอาสามาให้ความรู้ สอน และฝึกทักษะภาษาอังกฤษเป็นส้าคัญ กิจกรรมโปรแกรมเพื่อสุขภาพ ที่โรงพยาบาลเลย สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้ส้ารวจความต้องการของเขตพืน ที่ท่องเที่ยว พิเศษจังหวัดเลย และพบว่าสถานที่ ที่ยังต้องการนักท่องเที่ยวจิตอาสา คือโรงพยาบาลเลย เนื่องจากปัจจุบันได้ มีนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติเข้ามาท่องเที่ยวที่จังหวัดเลยเพิ่มมากขึน บางครังนักท่องเที่ยวประสบอุบัติเหตุ เล็ กน้ อย หรื อเจ็ บ ป่ ว ยไม่ส บาย นั กท่อ งเที่ยว ต้องเข้ามาท้ าการรั กษาในโรงพยาบาลที่มี ความพร้อม คื อ โรงพยาบาลเลย หากแต่บุคลากรของโรงพยาบาลเองยังขาดทักษะในการสื่อสารภาษาอังกฤษ กับนักท่องเที่ยว ทางสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) จึ งได้ร่วมกับโรงพยาบาลเลย จัดให้ โรงพยาบาลเข้า 84 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei อยู่ ใ นเส้ น ทางท่ อ งเที่ ย วจิ ต อาสาด้ ว ย เพื ่ อ ที่ จ ะให้ นั ก ท่ อ งเที่ ย วอาสาสมั ค รได้ เ ข้ า มาสอนและฝึ ก ทั ก ษะ ภาษาอังกฤษให้แก่บุคลากรในโรงพยาบาล เพื่อเตรียมพร้อมต่อการรักษาชาวต่างชาติ อย่างไรก็ตาม ในบาง กรณีที่มีความเร่งด่วน นักท่องเที่ยวจิตอาสาจะต้องท้าหน้าที่เป็นล่ามอาสาสมัครในโรงพยาบาล เพื่อให้การ ช่วยเหลือบุคลากรของโรงพยาบาลในด้านการติดต่อสื่อสาร อีกทังนักท่องเที่ยวอาสาสมัคร สามารถเรียนรู้ และแลกเปลี่ยนความรู้ โดยเฉพาะด้านสมุนไพรจากหน่วยแพทย์แผนไทย แม้โรงพยาบาลเลยจะใช้การรักษา ทางแพทย์แผนตะวันตก หากแต่โรงพยาบาลยังคงมีแพทย์แผนไทยอยู่บ้างแม้จะเป็นส่วนน้อย ซึ่งแพทย์แผน ไทยเหล่านี สามารถให้ความรู้นักท่องเที่ยวอาสาสมัครในเรื่องของการรักษาวิถีไทย การนวดแผนไทย และ สมุนไพรไทย เป็นต้น ท้าให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกัน และยังสร้างรายได้จากการขายสมุนไพร และการรักษาแบบแพทย์แผนไทย โดยเฉพาะการนวดซึ่งนักท่องเที่ยวจิตอาสาเองให้ความสนใจและนิยมใช้ บริการบ่อยครัง

กิจกรรมจิตอาสาด้านการสอนภาษาอังกฤษ การที่สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) โดยการสนับสนุนจากองค์การบริหารการ พัฒนาพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) เพื่อพัฒนาเส้นทาง จิตอาสาที่จังหวัดเลยนัน ก่อให้เกิด การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางด้านภาษาอย่างเป็นรูปธรรม ทังจากกิจกรรมการสอนภาษาและกิจกรรมเกี่ยวเนื่อง ส่งผลให้เกิดความเปลี่ยนแปลงในหลายๆ ด้าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางเศรษฐกิจและสังคม ที่ประจักษ์ชัดคือ การเกิดกลุ่มเครือข่ายในชุมชนเพื่อให้ความช่วยเหลือซึ่งกันและกัน เช่น โรงเรียนที่ปลูกผักปลอดสารพิษ และ จ้าหน่ายแก่เครือข่ายเพื่อน้าไปประกอบอาหารในครัวเรือนในชุมชน และแก่นักท่องเที่ยว ท้าให้ชุมชนเกิดความ แข็งแกร่ งมากยิ่ งขึน และยั งส่ งผลให้ เกิดความหวงแหนและภูมิใจที่จะพัฒ นาท้องถิ่นของตนให้ เป็นแหล่ ง ท่องเที่ยวที่ยั่งยืน ตัวอย่างโปรแกรมการท้าจิตอาสาที่โรงเรียนในจังหวัดเลย าัรทศ่(1: ทาคาารร้ใจัก(บละนหใคาบระราเบื้องตใร อาสาสมัครเดินทางถึงโรงเรียนที่หมาย จากนันคณะครูและนักเรียนของโรงเรียนที่แสดงความต้องการ อาสาสมัครตามวัตถุประสงค์ที่ก้าหนดไว้ในโครงการ ให้การต้อนรับ และน้าเข้าที่พักตามที่อาสาสมัครเลือกไว้ ส่วนใหญ่จะเลือกโฮมสเตย์ จากนันอาสาสมัครจะได้รับค้าแนะน้าในเรื่องการด้าเนินชีวิตตามวิถีไทย โดยเฉพาะ การใช้ชีวิต ในโรงเรี ยนและในชุมชน ตามขนบธรรมเนียมประเพณีของหมู่บ้าน พร้อมทังพาอาสาสมัครชม สถานที่ส้าคัญ และท้าความรู้จักกับทีมงานที่จะอ้านวยความสะดวกในระหว่างที่อาสาสมัครใช้เวลาอยู่ในชุมชน จากนันพาเข้าที่พักเพื่อแนะน้าสิ่งอ้านวยความสะดวกภายในบ้านพัก พร้อมแจ้งก้าหนดเวลาอาหารในแต่ละมือ หลังจากนันจะให้รายละเอียดเกี่ยวกับกิจกรรมจิตอาสาที่อาสาสมัครแสดงความสนใจเข้า ร่วม โดยให้ตาราง 85 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei “เวลาสอน” ส้าหรับอาสาสมัครที่จะท้าจิUnveiling ตอาสาสอนภาษาอั งกฤษแก่เด็กนักเรียนที่โรงเรียน และกิจกรรมที่ ต้องท้าร่วมกับนักเรียนและชุมชนในหมู่บ้าน ก่อนจะให้รายละเอียดและแนะน้าแหล่งท่องเที่ยวในหมู่บ้านและ ในจังหวัดเลยเพื่อให้อาสาสมัครได้เที่ยวชม

าัรทศ่(2: ทาคาารร้ใจักกับคีะคร้(รักเรศยร ชุดรชุร(บละเจใาของบใาร เมื่ออาสาสมัครไปถึงโรงเรียน จะได้รับการแนะน้าให้รู้จักกับ ครูผู้รับผิดชอบและทีมงาน โดยครูจะ อธิบายรายละเอียดของตารางเวลา และชันเรียน แก่อาสาสมัคร พร้อมให้ความรู้เกี่ยวกับ ประวัติความเป็นมา ของโรงเรียนและชุมชน ตลอดจนสิ่งแวดล้อม และบริเวณของโรงเรียน จากนันพาอาสาสมัครไปแนะน้าให้เด็ก นักเรียนได้รู้จัก และร่วมชันเรียนกับนักเรียนเพื่อสังเกตการสอนของครูในชันเรียน เมื่อเลิกชันเรียน อาสาสมัคร จะท้าความรู้จักชุมชน ด้วยการเดินดูการด้าเนินชีวิต ประจ้าวันของชุมชน และเพื่อเรียนรู้การท้าเกษตรกรรม และวิถีชีวิตโดยทั่วไปของชุมชน ก่อนกลับบ้านพัก เพื่อสนทนาพูดคุยกับเจ้าของบ้านและรับประทานอาหาร ร่วมกัน าัรทศ่(3: งารจิตอาสา อาสาสมัครเดินทางจากที่พักไปโรงเรียน เพื่อช่วยครูสอนภาษาอังกฤษให้กับนักเรียนตามตารางที่ โรงเรียนมอบให้ หลังการสอนช่วงเช้า อาสาสมัครจะร่วมรับประทานอาหารกลางวันกับนักเรียน จากนันในช่วง บ่าย อาสาสมัครมีกิจกรรมนันทนาการกับนักเรียนโดยเน้นที่ ความรู้คู่ความสนุก มีการเล่นเกมส์ สันทนาการ โดยใช้ภาษาอังกฤษกับเด็กนักเรียน ฝึกให้รู้จักฟัง ฝึกออกเสียง และเพิ่มพูนค้าศัพท์ รวมทังโครงสร้างทางภาษา เช่น ค้าสั่งต่างๆ การตอบรับ การตอบปฏิเสธ การร้องขอ แสดงความคิดเห็นง่ายๆ เช่นดี หรือไม่ดีพร้อมเหตุผล และฝึกพูดออกเสียงให้ถูกต้องทังระดับค้า และระดับประโยค ก่อนที่ช่วงเย็นจะกลับเข้าที่พักเพื่อร่วมประกอบ อาหารกับเจ้าของบ้าน และรับประทานอาหารเย็นร่วมกัน าัรทศ่(4: บลกเแลศ่ยร(เรศยรร้ใบละร่ารกิจกรรรสรใางสรรค์ อาสาสมัครรั บผิ ดชอบตามตารางสอนที่ได้รับ และในชั่ว โมงสอนภาษาอังกฤษจะมีครู ในชันเรียน เพื่อให้ครูได้มีโอกาสได้ฟังส้าเนียงภาษาอังกฤษ เพิ่มพูนประสบการณ์ของตนด้วยการเรียนรู้วัฒนธรรมของ เจ้าของภาษา หรือวัฒนธรรมของประเทศต้นทางของอาสาสมัคร รวมทังการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นเกี่ยวกับ ระบบการเรียนการสอนของประเทศของอาสาสมัคร เพื่อที่จะน้ามาปรับใช้ให้เข้ากับแนวการเรียนการสอนของ ไทยโดยเฉพาะให้เหมาะสมกับชีวิตในชุมชน เมื่อเสร็จจากภารกิจที่โรงเรียน อาสาสมัครมีโอกาสได้เดิน พูดคุย กับชาวบ้านในชุมชน เพื่อได้รู้จักวิถีชีวิตของชุมชนดีขึน นอกจากนียังมีการร่วมท้ากิจกรรมกับสมาชิกของชุมชน เช่นเรียนรู้และลองท้าการทอผ้า จักสานตะกร้าใบเล็กๆ ร่วมท้าหน้ากากผีตาโขน ซึ่งเมื่อเสร็จแล้ว ผลงานของ อาสาสมัครที่ท้าร่วมกับชาวบ้านจะเป็นของที่ระลึก นึกถึงกิจกรรมที่มีคุณค่าที่เลย 86 | P a g e

าัรทศ่(5: อศกาัรของจิตอาสา

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

อาสาสมัครไปสอนตามตารางสอน ร่วมรับประทานอาหารเที่ยงกับนักเรียนร่วมปลูกต้นไม้ในโรงเรียน กับคณะครูนักเรียนของโรงเรียน เสร็จแล้วประกอบกิจกรรมกับเด็กนักเรียน ร่วมงานอ้าลาอาลัยกับคณะครู และนักเรียน กลับทีพ่ กั เพื่อเตรียมตัวเดินทางท่องเที่ยวหลังกิจกรรมจิตอาสา าัรทศ่(6: กล่าาลา กล่าวลาเจ้าของบ้านและมอบของที่ระลึก รวมทังถ่ายภาพกับเจ้าของบ้าน ก่อนออกเดินทางเพื่อ ท่องเที่ยวต่อไป การจัดโปรแกรมจิตอาสาที่จังหวัดเลยเป็นการเปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวที่มีจิตสาธารณะได้ ใช้โอกาส ดังกล่าวในการท้ากิจกรรมที่เป็นจิตอาสาตามที่ตนมีความรู้ มีประสบการณ์ และมีความต้องการในการถ่ายทอด ให้เกิดประโยชน์ เช่นการสอนภาษาอังกฤษ ซึ่งเป็นการแลกเปลี่ยนความรู้ทังทางด้านภาษา วัฒนธรรม และ การแลกเปลี่ยนประสบการณ์ทังสองทาง กล่าวคือ อาสาสมัครเกิดการเรียนรู้ประเพณีและวัฒนธรรมของคนใน ชุมชนซึ่งเป็นเจ้าของพืนที่ ในขณะที่อาสาสมัครได้ถ่ายทอดประสบการณ์ของตนให้กับคนในชุมชนเช่นกัน

รูปที่ 5.1 นักท่องเที่ยวร่วมท้ากิจกรรมกับนักเรียน

87 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei จากการศึกษาเส้นทางจิตอาสาที่เลยนันUnveiling จะพบความโดดเด่ นที่สมควรน้ามาถอดบทเรียนเป็นกรณีศึกษา คือ กรณีศึกษาของโรงเรียนบ้านปวนพุ และโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย

กรณีศึกษา โรงเรียนบ้านปวนพุ สร้างจิตส้านึกในการดูแลสิ่งแวดล้อมให้ชุมชน สร้างเยาวชนให้มีความสามารถ มีความก้าวหน้า สร้างแรงบันดาลใจให้ตระหนักถึงการเรียนรู้ไม่มีที่สิ้นสุด สร้างรายได้จากการท่องเที่ยว และสร้างการท่องเที่ยวให้เกิดความยั่งยืน กิจกรรมส้าหรับจิตอาสาที่โรงเรียนบ้านปวนพุ ซึ่งเป็นโรงเรียนในสังกัด ส้านักงานเขตพืนที่การศึกษา ประถมศึกษาเลย เขต 2 ภายใต้ความรับผิดชอบของ ผู้อ้านวยการโรงเรียน คือ นายศักดิ์สิทธิ์ ไพศาล โดย โรงเรียนบ้านปวนพุ เป็นโรงเรียนที่จัดการเรียนการสอนตังแต่ระดับชันอนุบาล จนถึงชันมัธยมศึกษาตอนต้น เป็นอีกโรงเรียนหนึ่ง ที่ทางสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้บรรจุไว้ในเส้นทางจิตอาสา ที่เลย กิจกรรมเด่นที่แสดงให้เห็นถึงจิตส้านึกในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมของโรงเรียนบ้านปวนพุ และการ สร้างรายได้ คือกิจกรรม “ขยะรีไซเคิล” และ “ธนาคารขยะ” ซึ่งเป็นกิจกรรมร่วมกันระหว่างนักท่องเที่ยวจิต อาสา และนักเรียนที่เข้าร่วมกิจกรรม ด้วยการปั่นจักรยานไปรอบชุมชนเพื่อเก็บเศษขยะ เช่นกระดาษ ขวด พลาสติก กระป๋อง กล่องนม เป็นต้น จากนันน้า มาแยกประเภทขยะที่โรงเรียน กิจกรรมการปั่นจักรยานเก็บ ขยะนัน ท้าให้นักท่องเที่ยวสามารถศึกษาเส้นทางท่องเที่ยวจากคนในชุมชน มีการสื่อสารภาษาอังกฤษระหว่าง อาสาสมัครกับนักเรียน รวมถึงการที่นักท่องเที่ยวจิตอาสาจะได้เห็นวิถีชีวิตชุมชนระหว่างที่ปั่นจักรยานผ่านไป เป็นอย่างดี จุดเด่นของโครงการคือการที่โรงเรียนบ้านปวนพุ พยายามสร้างจิตส้านึก และจุดประกายให้คนใน ชุมชนเกิดความตระหนักในการดูแลสิ่งแวดล้อมภายในชุมชนของตนขันต้นหรือขันพืนฐานด้วยการไม่ทิงขยะ เกลื่อนกลาด ทิงขยะในที่ที่จัดไว้ หากมีขยะกระจัดกระจายในชุมชนควรช่วยกันเก็บ และแยกขยะ จากนัน จัดตังโครงการ “ธนาคารขยะ” ในขันต่อไป ธนาคารขยะ: ขยะก่อให้เกิดรายได้ จิตส้านึกในการดูแลสิ่งแวดล้อม และสร้างรายได้ หลังจากที่แยกประเภทขยะแล้ว ขยะชินใดที่ไม่สามารถน้ากลับมาใช้ใหม่ให้เกิดประโยชน์ได้ โรงเรียน จะขายเพื่อผู้ซือจะน้าไปรีไซเคิล คือผ่านกระบวนการและน้ากลับมาใช้ใหม่ ส่วนขยะชินใดที่สามารถน้าไป ดัดแปลง หรือแปรรูปและท้าให้กลายเป็นผลิตภัณฑ์ชินใหม่ นักเรียนกับนักท่องเที่ยวจิตอาสาจะคัดแยกไว้ และ ช่วยกันออกแบบ เพื่อให้เป็นผลิตภัณฑ์ที่สามารถใช้ได้จริง (Recreation) และเป็นที่นิยมของนักท่องเที่ยวที่มา 88 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei เยือน เช่น ผ้ากันเปื้อน หมวก และเต็นท์ เป็ นต้น ท้าให้เพิ่มมูลค่าจากขยะที่ไม่ใช้แล้วให้มีมูลค่าอีกครัง (Value Added and Value Chain)

จากกิจกรรมดังกล่าวของโรงเรียน ส่งผลให้คนในชุมชน เกิดการเรียนรู้ การดูแลและอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม ตระหนักในคุณค่าของสิ่งที่คาดว่าไม่มีประโยชน์ สามารถน้ามาแปรเปลี่ยนให้เกิดประโยชน์ได้ใหม่ ควบคู่กับ การแลกเปลี่ยนทังทางภาษาและวัฒนธรรม และการเรียนรู้สิ่งใหม่ไม่มีที่สินสุด กิจกรรมมัคคุเทศก์น้อย

รูปที่ 5.2 มัคคุเทศก์น้อย กิจกรรมที่โรงเรียนบ้านปวนพุและสมาคมไทยท่ องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้จัดขึน เพื่อให้นักท่องเที่ยวจิตอาสาได้ใช้ความรู้ ความสามารถ และประสบการณ์ของตน คือ กิจกรรมมัคคุเทศก์น้อย เพื่อสร้างบุ คลากรที่มีความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตในพืนถิ่นของตน ให้ สามารถถ่ า ยทอดเรื่ อ งราวกั บ นั ก ท่ อ งเที่ ย ว และผู้ ม าเยื อ นได้ เนื่ อ งจากจั ง หวั ด เลยเป็ น จั ง หวั ด ที่ มี ค วาม เพียบพร้อมด้านแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ เช่น ภูเขา น้าตก และแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ความเชื่อ เช่ น โบราณสถาน วั ด ตลอดจนกิ จ กรรมที่ เ ป็น เอกลั ก ษณ์ ของจั ง หวั ด เช่ น การละเล่ น ผี ต าโขน ท้ า ให้ มี นักท่องเที่ยวต่างชาติหลั่งไหลเข้ามาเที่ยวที่จังหวัดเลยมากขึนทุกปี หากแต่จังหวัดเลยยังขาดมัคคุเทศก์ท้องถิ่น ผู้ที่มีความเชี่ยวชาญทางด้านภาษาอังกฤษเป็นอย่างมาก การจัดกิจกรรมเพื่อสร้างมัคคุเทศก์น้อย จะใช้เส้นทาง กิจกรรมจิตอาสา เป็นเส้นทางที่ให้นักเรียนที่สนใจจะเป็นมัคคุเทศก์น้อย จะน้านักท่องเที่ยวไปเยี่ยมชมสถานที่ ท่องเที่ยวต่างๆ ไม่ว่าจะด้วยการเดินชม การปั่นจักรยาน หรือการใช้รถน้าเที่ยว อาสาสมัครจะพยายามใช้ ภาษาพูด และภาษากายซึ่งเป็นภาษาท่าทาง แลกเปลี่ยนและเรียนรู้ด้านภาษาระหว่างกัน เพื่อให้อาสาสมัคร ประมวลความรู้ที่ได้ เรียนรู้ มาเขียนเป็นบทพูด และฝึกนักเรียนมัคคุเทศก์น้อยเหล่านัน ให้สามารถเป็นผู้น้าชม สถานที่ท่องเที่ยวต่างๆ โดยใช้บทพูดที่ฝึกได้อย่างถูกต้อง โดยน้องๆ นักเรียนมัคคุเทศก์น้อยขะมักเขม้ นใช้เวลา 89 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ว่างฝึกฝนการพูดอย่างตังใจ เพื่อเป็นผู้ให้Unveiling ข้อมูลเช่ น เดียวกับมัคคุเทศก์ ในการน้าชมสถานที่ท่องเที่ยวในพืนที่ ให้กับนักท่องเที่ยวกลุ่มอื่นต่อไป อีกทังเป็นการหารายได้พิเศษอย่างสร้างสรรค์ เพื่อเป็นทุนการศึกษาของ นักเรียนต่อไป

กรณีศึกษา โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย

ผู้น้าแนวคิดสู่การปฏิบัติ School Stay—Home Stay—Green Nutrition โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย ตังอยู่ในต้าบล กกสะทอน อ้าเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ถือเป็นผู้น้าด้าน “School Stay”

รูปที่ 5.3 โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย ต้าบลกกสะทอน อ้าเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย เป็นโรงเรียนที่อยู่ในสังกัด ส้านักงานคณะกรรมการการศึกษาขันพืนฐาน (สพฐ.) เป็นโรงเรียนขนาดเล็ก จัดการศึกษาระดับประถมศึกษา ตังแต่ระดับเตรียมอนุบาลจนถึงชันประถมศึกษาปีที่ 6 โดยมีนักเรียนรวมกันทังสิน 40 คน ครู 3 คน และ เจ้าหน้าที่ 4 คน เป็นหนึ่งในจุดหมายที่ทางสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัยใช้เป็น สถานที่ส้าหรับ อาสาสมัครเข้าร่วมกิจกรรม โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย ก่อตังขึนเมื่อปี พ.ศ. 2510 และปัจจุบันบริหารงานโดย ผู้อ้านวยการนิคม แก้วเขียว ซึ่งเป็นผู้อ้านวยการนักพัฒนา ตังแต่วันที่ 16 ตุลาคม 2550 จนถึงปัจจุบัน หรือ ประมาณเกือบ 10 ปี โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยเป็นโรงเรียนที่ตังอยู่บนเนินเขาขนาดย่อม มีอาคารเรียนขนาดเล็กสองสาม หลัง เป็นเป็นโรงเรียนที่มีแนวความคิดตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพ่อหลวงรัชกาลที่ 9 สามารถ พึ่งพาตนเองและมีความพอเพียง ทังนีเนื่องจากโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยเป็นโรงเรียนที่ค่อนข้างจะไกลจากตัว อ้าเภอ ลักษณะการก่อสร้างบ้านเรือนค่อนข้างกระจาย ท้าให้มีจ้านวนนักเรียนมาเรียนน้อย ส่งผลถึงรายรับที่ 90 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei น้อยตามจ้านวนนักเรียนเป็นหลัก ปัญหารายรั บที่น้อยลงท้าให้ท่าน ผอ.นิคม แก้วเขียว เกิดแนวคิดที่ว่า “หาก ได้รับงบประมาณน้อย โรงเรียนต้องหารายได้จากทางอื่นเพิ่ม เพื่อเพิ่มรายได้ให้กับโรงเรียนแห่งนี”

โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยจึงได้ริเริ่มหากิจกรรมที่สามารถเพิ่มรายได้ให้กับทางโรงเรียน เช่นการปลูกผัก การเพาะเห็ด และการปลูกผลไม้ตามฤดูกาล ท้าให้ได้ประโยชน์หลายด้าน คือโรงเรียนมีรายได้เพื่อพัฒนา การศึกษา และเด็กนักเรียนเกิดการเรียนรู้ด้านการท้าการเกษตร ผลิตผลที่เกินการบริโภคภายในโรงเรียน สามารถน้าไปขาย สร้างรายได้เพิ่มขึน และนักเรียนได้เรียนรู้ การสร้างรายได้จากสวนรอบโรงเรียน อันอาจน้า แนวคิดไปท้าที่บ้านตนได้ ด้วยเหตุนีเองโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยจึงเป็นจุดสนใจของสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิ งอนุรักษ์และผจญ ภัย (สทอ.) ที่เล็งเห็นศักยภาพ ทังของท่านผู้อ้านวยการ ครู และนักเรียนในการพัฒนาต่อยอดให้เป็นแหล่ง ท่องเที่ยวแบบจิตอาสา โดยอาสาสมัครสามารถเลือกเส้นทางนีเพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางด้านวิถีชีวิต ภาษา และวัฒนธรรม รวมถึงกิจกรรมต่างๆ ที่ทางโรงเรียนจัดขึน

โรงเรียนรีสอร์ท “School Stay”

รูปที่ 5.4 โฮมสเตย์โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย โรงเรีย นบ้ านนาหว้าน้ อยเป็น โรงเรียนต้นแบบที่มีการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ให้กับเด็กนักเรียนใน หลากหลายรูปแบบโดยเฉพาะแบบที่หายากในชุมชนอื่น หรืออาจกล่าวได้ว่าในประเทศไทยเพราะอาจเป็ น เพียงโรงเรียนแรกและโรงเรียนเดียว ที่ได้ท้ากิจกรรม “School Stay”

91 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

รูปที่ 5.5 คุณนิคม แก้วเขียว ผู้อ้านวยการโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย กิจกรรม “School Stay” เกิดจากแนวคิดของผู้อ้านวยการนิคม แก้วเขียว ร่วมกับ ผู้บริหารของภูนา ค้ารีสอร์ท ซึ่งเป็นสมาชิกของ สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ที่เล็งเห็นว่า ในช่วงที่มี นักท่องเที่ยวมาเที่ยวในอ้าเภอด่านซ้าย และพักค้างคืนเป็นจ้านวนมาก โดยเฉพาะในช่วงที่มีนักท่องเที่ยว เดินทางมาท่องเที่ยวอย่างหนาแน่น หรือ “High Season” ของฤดูกาลการท่องเที่ยว และต้องการที่พัก ขณะที่ ที่พักส่วนใหญ่จะเต็มทังหมด ท้าให้นักท่องเที่ยวไม่มีที่พักเพียงพอ จึงเกิดแนวคิดในการปรับปรุงอาคารเรียน เพื่อท้าให้เป็นสถานที่พักแรมแก่นักท่องเที่ยวได้ และจุดเด่นของโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยนัน อยู่ใกล้เคียงกับ สถานที่ ท่ อ งเที่ ย วที่ ส้ า คั ญ ของจั ง หวั ด เลย เช่ น ภู ล มโล และที่ ตั งของโรงเรี ย นเอง ตั งอยู่ บ นเนิ น เขาที่ มี บรรยากาศท่ามกลางธรรมชาติ เหมาะส้าหรับพักค้างคืนได้เป็นอย่างดี จากการที่โรงเรียนได้รับการสนับสนุนจากสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ท้าให้ ได้รั บ ความช่ว ยเหลื อจากเครื อข่ายของกลุ่ มของผู้ ป ระกอบการธุรกิจโรงแรมและที่พัก และจัดตังขึนเป็ น เครือข่าย “รีสอร์ทพี่ โรงเรียนน้อง” เครือข่ายกลุ่มผู้ประกอบการกลุ่มนี เกิดขึนโดยการสนับสนุนจาก ภูนาค้า รีสอร์ท และสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) โดยผู้บริหารได้เข้ามาให้ข้อเสนอแนะกับทาง โรงเรียนเพื่อท้าการปรับปรุงโรงเรียน ให้กลายเป็นที่พักแรมแก่นักท่องเที่ยว รวมทังได้น้ามาตรฐานการจัดการ โรงแรมมาใช้เป็นแนวทางในการปรับปรุง ตลอดจนการให้ความรู้ด้านการท้าการตลาด และช่วยหาลูกค้าให้มา พักกับโรงเรียนอีกทางหนึ่งด้วย เมื่อโรงเรียนได้รับการพัฒนาจนเป็น “School Stay” แล้ว โรงเรียนได้ท้าการฝึกอบรมนักเรียนใน โรงเรียนให้เรียนรู้ด้านการบริการ และการด้าเนินงาน “School Stay” โดยให้นักเรียนมีส่วนร่วมในทุก กิจกรรม ตังแต่การท้าความสะอาดห้องพัก การจัดเตียง ปูเตียง การท้าอาหาร และการจัดกิจกรรมเพื่อต้อนรับ นักท่องเที่ยว 92 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

“โรงเรียนอยู่ได้ ชุมชนก็ต้องอยู่ได้ด้วย” Unveiling the hidden facets of Loei โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย ได้ด้าเนินการกิจกรรม “School Stay” เป็นการเพิ่มรายได้ให้กับโรงเรียน และยังเป็นกิจกรรมที่ส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยชุมชน ถือเป็นการส่งเสริมให้สมาชิกของชุมชนได้เรียนรู้ไปด้วย พร้อมกัน โดยมีโรงเรียนท้าหน้าที่ถ่ ายทอดความรู้ด้านการด้าเนินงาน การบริการ และรายละเอียดต่างๆ ที่ ชุมชนต้องใส่ใจ เช่น ความปลอดภัย และความสะอาด ในการที่จะปรับบ้านของตนให้เป็นโฮมสเตย์ เพื่อรองรับ นักท่องเที่ยว ตามปรัชญาและแนวคิดของท่านผู้อ้านวยการที่ว่า “โรงเรียนอยู่ได้ ชุมชนก็ต้องอยู่ได้ด้วย” ผู้อ้านวยการนิคม แก้วเขียว ให้ความส้าคัญในการส่งเสริมการท้าโฮมสเตย์ โดยชุมชนจะต้องเรียนรู้ ใน เรื่องของมาตรฐานโฮมสเตย์ ทังในเรื่องของการจัดพืนที่เป็นที่พัก การรักษาความสะอาด และสุขอนามัย แนว ทางการดูแลนักท่องเที่ยวในเรื่องต่างๆซึ่งรวมทังเรื่องอาหาร และการจัด กิจกรรมสร้างสรรค์เพื่อแลกเปลี่ยน ประสบการณ์ และถ่ายทอดวัฒนธรรมของชุมชนให้กับนักท่องเที่ยว เป็นต้น “รีสอร์ท” โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย เมื่อโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยได้ผ่านการประเมินตามเกณฑ์มาตรฐานของสมาคมไทยท่องเที่ยวเชิง อนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยจึงได้รับการจัดให้เป็นจุดหมายหนึ่งของอาสาสมัคร และ จัดเป็นสถานที่ท้าจิตอาสาด้านภาษาอังกฤษจุดหนึ่งในโปรแกรมของเส้นทางที่ 5 : จิตอาสาที่เลย ซึ่งเริ่มจาก โรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยเป็นผู้เสนอความต้องการด้านจิตอาสาเกี่ยวกับการสอนภาษาอังกฤษไปยัง สทอ. ในส่ว นของการจัดที่พักส้าหรับ นักท่องเที่ยวจิตอาสา ทางโรงเรียนจะสอบถามความต้องการของ นักท่องเที่ยวถึงรูปแบบความต้องการที่พัก ว่าจะพักรูปแบบใด เช่น พักที่โรงเรียน กางเต็นท์ หรือพักแบบ โฮมสเตย์ กับคนในชุมชน เมื่อจัดที่พักให้กับนักท่องเที่ยวแล้ว ทางโรงเรียนก็เป็นผู้รับผิดชอบในเรื่องของอาหาร และการจัดกิจกรรมให้แก่นักท่องเที่ยว ในส่วนของอาหาร จะใช้พืชผักที่ปลูกเองในโรงเรียน หรือซือจากคนใน ชุมชน เพื่อประกอบอาหารให้นักท่องเที่ยววันละสองมือ คือมือเช้า เป็นอเมริกันเบรคฟาสต์ ขณะที่มือเย็นเป็น อาหารพืนถิ่น ส่วนมืออื่นๆ นันขึนอยู่กับความประสงค์ของนักท่องเที่ยว ซึ่งทางโรงเรียนสามารถจัดให้ตรงตาม ความต้องการของนักท่องเที่ยวอย่างดีที่สุด กิจกรรมหลัก = กิจกรรมรอง หากกล่าวถึงกิจกรรมของนักท่องเที่ยวจิตอาสาแล้ว ความต้องการของทางโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อย คือการแลกเปลี่ยนทางภาษาและวัฒนธรรม กล่าวคือกิจกรรมหลักของจิตอาสาก็คือ การสอนภาษาให้กับกลุ่ม นักเรียนในโรงเรียนเป็นหลัก โดยสอดแทรกกิจกรรมการเรียนรู้ ที่ส่งเสริมให้นักเรียนมีส่วนร่วมกับอาสาสมัคร เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยน และเรียนรู้ทางภาษาและวัฒนธรรมของเจ้าของภาษา 93 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei โรงเรียนจะจัดตารางการสอนให้Unveiling กับนักท่theองเที ่ยวจิตอาสา โดยเน้นกิจกรรมการสอนภาษาอังกฤษเป็น หลัก ด้านอาสาสมัครสามารถออกแบบกิจกรรมทังในและนอกสถานที่ โดยการสนับสนุนของโรงเรียนในเรื่อง ของอุปกรณ์ เครื่องมือ สื่อการสอนที่นักท่องเที่ยวอาสาสมัครต้องการ ส่วนกิจกรรมรอง คือกิจกรรมที่ทาง โรงเรียนได้จัดไว้ให้แก่นักท่องเที่ยวจิตอาสา เพื่อให้ทังเด็กนักเรียนและคนในชุมชนได้มีส่วนร่วม เช่น กิจกรรม การปลูกผักปลอดสารพิษ ศิลปหัตถกรรม จักสาน กิจกรรมรอบกองไฟ การละเล่นผีตาโขน ดนตรีพืนเมือง การ แสดงศิลปะพืนบ้าน การท้าอาหารพืนถิ่น การเก็บสตรอเบอรี่ รวมไปถึงกิจกรรมร่วมงานวันส้าคัญทางศาสนา การท้าดอกไม้ประดิษฐ์ และกิจกรรมประจ้าปีของชุมชนเป็นต้น

ประโยชน์ทางตรงและทางอ้อม : เส้นทางจิตอาสาที่เลย นับตังแต่การเข้ามาพัฒ นาเส้นทางการท่องเที่ยวของ องค์การบริหารการพัฒนาพืนที่พิเศษเพื่อการ ท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) และ สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ท้าให้เส้นทางจิตอาสา ที่เลย ก่อให้เกิดประโยชน์ในหลายด้านต่อโรงเรียนและชุมชน ทังในด้านเศรษฐกิจและสังคม ไม่ว่าจะเป็นการ ก่อให้เกิดรายได้ในชุมชน จากการท้าโฮมสเตย์ การท้าอาหาร การท้าสินค้าเพื่อให้เป็นของที่ระลึกจ้าหน่าย การ ซือสินค้าท้องถิ่นในชุมชน เป็นต้น นอกจากนียังเกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางวัฒนธรรมและภาษาเพื่อการ สื่อสาร ชุมชนเกิดความตระหนักว่ามีความเป็นไปได้ในการส่งเสริมแหล่งท่องเที่ยว หรือแม้แต่ตัวชุมชนของตน ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนได้ เพราะวิถีชีวิตของชุมชน เป็นทรัพยากรการท่องเที่ยวในตัวเองซึ่งเป็นสิ่งที่ นักท่องเที่ยวต้องการศึกษา ผลจากโครงการที่เห็นได้อย่างชัดเจน นอกเหนือจากการกระจายรายได้ การที่ ชุมชนร่วมรับรู้การมีนักท่องเที่ยวอาสาสมัครในพืนที่ตน คือความตระหนักถึงความส้าคัญของการเรียนรู้สิ่งใหม่ การร่ ว มมื อ ร่ ว มใจของชุ ม ชน คื อ ทุ ก คนต้ อ งร่ว มกั น วางแผน ร่ ว มด้า เนิ น งาน ร่ ว มแก้ ปั ญหาระหว่ า งการ ด้าเนินงาน จนถึงร่วมประเมินโครงการเพื่อน้าไปพัฒนา แก้ไข และปรับปรุงให้ดีขึน ความสามัคคีของชุมชนจึง เกิดขึนอย่างชัดเจน รวมถึงความต้องการในการอนุรักษ์วัฒนธรรม และวิถีการด้าเนินชีวิตแบบดั งเดิม เพื่อ รักษาไว้ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ประโยชน์โดยตรงที่ทางโรงเรียนได้รับจากกิจกรรม เส้นทางจิตอาสาที่เลย คือ “School stay” โรงเรียนรีสอร์ท ที่สามารถเปิดรับนักท่องเที่ยวทังที่เป็นนักท่องเที่ยวจิตอาสา และนักท่องเที่ยวทั่วไปได้ตลอด ทังปี และเกิดประโยชน์ต่อนักเรียนและชุมชนทังทางตรงและทางอ้อม อีกทังยังเกิดผลพลอยได้จากกิจกรรมที่ ได้ร่วมท้ากับจิตอาสา รวมไปถึงการเกิดเครือข่าย “รีสอร์ทพี่ โรงเรียนน้อง” มีการให้ความช่วยเหลือซึ่งกันและ กัน เช่นกิจกรรมการปลูกผักปลอดสารพิษ ทางโรงเรียนที่ปลูกจะส่งผักปลอดสารพิษที่เกินความต้องการในการ ประกอบอาหารกลางวันส้าหรับนักเรียน จัดส่งไปจ้าหน่ายยังเครือข่าย เพื่อการประกอบอาหาร ก่อให้เกิด รายได้กับทางโรงเรียนโดยตรง 94 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

of Loei อีกทังเครื อข่าย “รี ส อร์ทพี่ โรงเรีUnveiling ย นน้อtheง”hidden จะให้facets การช่ วยเหลือ และสนับสนุนกิจกรรมต่างๆที่ทาง โรงเรียนในเครือข่ายจัดขึนอย่างสม่้าเสมอ

จะเห็นได้ว่าหลังจากที่ สมาคมไทยท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และผจญภัย (สทอ.) ได้สร้างเส้นทางจิตอาสา ขึ น ท้ า ให้ โ รงเรี ย นเล็ ก ๆแห่ ง หนึ่ ง ใน ต้ า บลกกสะทอน อ้ า เภอด่ า นซ้ า ย จั ง หวั ด เลย ได้ เ ป็ น ที่ รู้ จั ก ในหมู่ นักท่องเที่ยว ส่งผลให้นักท่องเที่ยวจิตอาสา ทังชาวไทยและชาวต่างชาติ ต้องการเข้าร่วมกิจกรรม เพื่อที่จะ ศึกษา และแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับทางโรงเรียนและชุมชน ท้าให้โรงเรียนและชุมชนเกิดการรวมตัว ช่วยเหลือกัน และกัน ร่วมมีรายได้ เพื่อที่จะน้าไปพัฒนาชุมชนให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่ยั่งยืนต่อไป “แม้รายได้ที่ได้รับจะน้อยนิด แต่ประสบการณ์ที่ได้จากจิตอาสานันมากมายจนประเมินค่าไม่ได้ แม้วันนี ท้าได้แค่นี แต่หากท้าวันละนิด สักวันหนึ่งมันก็คงจะสมบูรณ์ที่สุด” ผอ.นิคม เขียวแก้ว กล่าวอย่างมั่นใจ บทสรุป เป็นเส้นทางท่องเที่ยวยั่งยืนที่ช่วยพัฒนาเศรษฐกิจของแหล่งท่องเที่ยวให้เจริญ เติบโตอย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้แหล่งท่องเที่ยวมีคุณภาพ มีความมั่นคง มีการขยายตัวทางเศรษฐกิจโดยไม่ท้าลายสิ่งแวดล้อมในระยะ ยาว มีการกระจายโอกาสการเข้าถึงกิจกรรมทางเศรษฐกิจ และเมื่อเศรษฐกิจดีอย่างต่อเนื่องด้วยการสร้างงาน สร้างรายได้ให้กับชุมชน จะน้าไปสู่การลดช่องว่ างของรายได้และการกระจายความมั่งคั่งสู่ท้องถิ่นอย่างทั่วถึง ป้องกันไม่ให้การขยายตัวของกิจกรรมการท่องเที่ยวส่งผลกระทบทางด้านลบต่อวิถีชีวิต วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม ช่ว ยให้ ก ารท่องเที่ย วและการพัฒ นาชุม ชนมีความยั่งยื น ตามเกณฑ์การท่ องเที่ย วอย่ างยั่ งยื นของ GSTC นอกจากนี เส้นทางที่ 5: จิตอาสาที่เลย Outreach at Loei, Volunteer Program ยังสะท้อนให้เห็นถึง นโยบายของ อพท. ที่มอบให้สทอ. ส่งผลส้าเร็จ ช่วยส่งเสริมการกระจายรายได้ โดยเฉพาะการท่องเที่ยวโดย ชุมชน ก่อให้เกิดการกระจายรายได้ลงสู่ชุมชนอย่างแท้จริง เช่นการจัดโฮมสเตย์ และ School Stay รวมทัง การสร้างเครือข่ายเพื่อช่วยเหลือกันในหมู่สมาชิก โดยสมาชิกชุมชนสามารถดูแล และบ้ารุงรักษาทรัพยากร ต่างๆ ของชุมชนให้ยั่งยืน ปลอดขยะ รู้จักการจัดการกับขยะ และยังสามารถสร้างรายได้จากขยะ จนเกิดเป็น ธนาคารขยะ นอกจากนียังช่วยส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาศั กยภาพ และความสามารถในการใช้ภาษาอังกฤษใน การติดต่อสื่อสารในกลุ่มครูและนักเรียน เพื่อถ่ายทอดภาษา และความรู้ทางให้กับสมาชิกชุมชน คนในท้องถิ่น ทังผู้ใหญ่ และโดยเฉพาะเยาวชนซึ่งสามารถพัฒนาเป็นมัคคุเทศก์น้อยผู้ให้ข้อมูลท้องถิ่นและข้อมูลด้านการ ท่องเที่ยวกับนักท่องเที่ยวได้ เกิดการเรียนรู้เกี่ยวกับท้องถิ่นของตนเอง ส่งผลให้สมาชิกชุมชนหลากหลายวัยให้ ความใส่ใจทางด้านภาษา ส่งเสริมเยาวชนในชุมชนให้ฝึกฝนการใช้ภาษาอังกฤษซึ่งสามารถน้ามาซึ่งรายได้ ส้าหรับเป็นทุนการศึกษา ความส้าเร็จของกิจกรรมของโรงเรียนบ้านนาหว้าน้อยร่วมกับนักท่องเที่ยวจิตอาสา ส่งผลให้สมาชิกชุมชนเกิดความรัก ความหวงแหน ความภาคภูมิใจในท้องถิ่นตน ป้องกันการทิงถิ่น และช่วย ส่งเสริมให้เยาวชนใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ในทางสร้างสรรค์อย่างเป็นรูปธรรม เพื่อความยั่งยืนในทุกมิติ 95 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

เส้นทางที่ 6 : เลยความงามที่ซ่อนเร้น (Reflection of the Hidden Beauty at Loei) ด่านซ้าย – นาแห้ว – ภูเรือ – ภูหลวง – เชียงคาน – เมืองเลย

แก่นและเรื่องราวของเส้นทางอยู่ที่ การค้นหาความงดงามที่ซ่อนเร้นของเลยซึ่งเป็นดินแดนแห่งจิต วิญญาณ ที่โ อบล้ อมไปด้ว ยขุน เขาอั น กว้างใหญ่ โดยเฉพาะในถิ่ นด่านซ้าย นาแห้ ว ภูเรือและภูห ลวง ซึ่ ง ประวัติศาสตร์ของชุมชนและการด้ารงชีวิตของผู้คนมีความเกี่ยวพันกับเรื่องของผี และพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับ ความเชื่อถืออย่างเหนียวแน่น แม้พวกเขาจะนับถือพุทธศาสนาก็ตาม โดยมีผู้น้าแห่งจิตวิญญาณเป็นผู้น้าในการ ประกอบพิธีกรรมต่างๆ ซึ่งได้สืบทอดติ ดต่อกันมาหลายชั่วคนจนปัจจุบัน ความยั่งยืนอยู่ที่การได้มีส่วนร่วมใน การเรียนรู้และสนับสนุนวิถีชีวิตของผู้คนที่ยังต้องสืบทอด และอนุรักษ์ขนบธรรมเนียม ประเพณีและวัฒนธรรม ได้อย่างเหนียวแน่น การใช้ชีวิตเรียบง่าย เอืออาทรต่อเพื่อนบ้าน ธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และสิ่งที่มองไม่เห็น

96 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei

ความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจของ เส้นทางเลยความงามที่ซอ่ นเร้น

การจ้างแรงงานท้องถิ่น

Green Tourism

การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน

การจัดซือจัดจ้างสินค้าและบริการ จากท้องถิ่น

การสนับสนุนผู้ประกอบการ ท้องถิ่น

97 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei เส้นทางที่ 6 : เลยความงามที่ซ่อนเร้น (Reflection of the Hidden Beauty at Loei)

มีรายละเอียดของเส้นทางแหล่งท่องเที่ยวและกิจกรรมดังนี วันที่ 1: พิษณุโลก – ด่านซ้าย สะท้อนความเป็นดินแดนของผีสางวิญญาณ โดยจักรยาน  พิพิธภัณฑ์วัดโพนชัย (ผีตาโขน) ที่แสดงถึงความเชื่อที่แรงกล้าในเรื่องจิตวิญญาณของชาวเลย  ศาลเจ้าพ่อกวน เรียนรู้ถึงเหตุผลที่เจ้าพ่อกวน ยังคงมีอิทธิพลในเรื่องของความเชื่อของชาวบ้านเป็น อย่างมาก  ชิมอาหารที่ท้าโดยกลุ่มแม่บ้านแม่บ้านนาทุ่ม – หนามแท่ง  ช่วงบ่าย ปั่นจักรยานในเส้นทางท่องเที่ยว 9 กิโลเมตร เพื่อส้ารวจเรื่องของความเชื่อต่างๆ ที่สื บทอด กันมาแต่โบราณผ่านทางสถาปัต ยกรรม ทุ่งนา แม่น้า หมัน ความเชื่อมโยงระหว่างชาวบ้านหมู่ต่างๆ พืนที่ศักดิ์สิทธิ และรวมไปถึงการแสดงพืนเมืองของชาวบ้านด่านซ้าย  พักผ่อนที่ภูนาค้ารีสอร์ท วันที่ 2 : ด่านซ้าย – นาแห้ว – สะท้อนความยิ่งใหญ่ของหมู่บ้าน และความเชื่อ  วัดศรีโพธิ์ชัย ที่ซึ่งคุณจะได้ค้นพบความคล้ายคลึงของสถาปัตยกรรม เช่นเดียวกับ วัดเชียงทอง ใน หลวงพระบาง ประเทศลาว และที่นี่ยังเป็นที่จัดเทศกาลต้นดอกไม้ของชาวเลย  พระธาตุ ดิ น แทน เจดีย์ ที่ ยิ่ งใหญ่ ฟั ง เรื่อ งเล่ า ต้ านานว่า เหตุ ใ ดชาวบ้ านที่ มี ความเชื่ อ ในเรื่ องของ วิญญาณ จึงหันมาเชื่อพุทธศาสนา ที่นี่เป็นที่ซึ่งชาวบ้านจะมาสักการะบูชา พระรัตนตรัย โดยการวาง ดิน ไว้ ที่ บ นยอดเจดี ย์ ถึ ง แม้ ว่ า ในปั จ จุ บั น ความเชื่ อ เรื่ อ งวิ ญ ญาณยั ง คงมี อ ยู่ แ ต่ ก็ ไ ด้ มี ค วามผสาน กลมกลืนไปกับความเชื่อในเรื่องของพุทธศาสนา  เรียนรู้ท้าต้นดอกไม้ และน้าไปบูชา พร้อมกับน้าดินไปวางไว้ที่ยอดเจดีย์พระธาตุดินแทน เจดีย์ที่ผู้คน สักการะนับถือมากที่สุด วันที่ 3 : ด่านซ้าย – ภูเรือ – สะท้อนวิถีชีวิตชาวเลย  สัมผัสประสบการณ์ที่ – วัดเนรมิตวิปัสสนา ฟังเทศนา และเรียนรู้เกี่ยวกับพระพุทธศาสนาที่เกี่ยวข้อง กับวิถีชีวิตชาวไทยมากขึน  เดินทางไปยังภูเรือเรือนไม้รีสอร์ท ชมตัวอย่างข้าวปลอดสารพิษ โดยใช้ร่มชูชีพ และหญ้าเป็ดแดง เพื่อ ควบคุมวัชพืชอื่นๆ ทดลองช่วยเหลือในการปลูกข้าวและสวนผลไม้ (ขึนอยู่กับฤดูกาล)  สวนชัชนาถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท รีสอร์ทที่ผสมผสานความเป็นธรรมชาติ มีพืชพันธุ์หลายชนิดที่ปลูกโดย รีสอร์ท ซึ่งขึนอยู่กับฤดูกาล เช่น ข้าว เห็ด สตรอเบอรี่ ผลไม้และผักอื่นๆ มีโอกาสที่จะได้ ลงมือปลูก พืชในพืนที่รีสอร์ท 98 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

วันที่ 4 : เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง Unveiling the hidden facets of Loei สัมผัสประสบการณ์ที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง โดยการเดินส้ารวจเส้นทางป่า และเรียนรู้เกี่ยวกับ  กล้วยไม้ป่า ซึ่งแตกต่างกันไปในแต่ละฤดู  ประเภทของป่าที่แตกต่างกันไป เช่น ป่าแห้ง ป่าเขา  ชมป่าสนสองใบ สนสามใบ และอื่นๆ วันที่ 5 : ภูเรือ – เชียงคาน – สะท้อนเมืองเก่าริมแม่น้าโขง สัมผัสประสบการณ์ที่  เชียงคาน (ขับรถ ประมาณ 2 ชั่วโมง) เมืองเก่าริมแม่น้าโขง อายุมากกว่า 100 ปี  รับประทานอาหารกลางวันแบบพืนบ้านที่ ร้านบ้านป้านาง เป็นร้านอาหารของเมืองเชียงคานแบบ ดังเดิม มีการแสดงเต้นเข้าจังหวะ และบรรเลงเพลงแบบดังเดิมให้ชมและฟัง  เดินเที่ยวชมเมืองเชียงคานยามเย็น  เรียนรู้ในการท้ากระทงผาสาด และน้าไปลอยน้าเพื่อน้าความโชคร้ายออกจากตัว  เลือกพักผ่อนที่โรงแรมศรีเชียงคาน หรือพักผ่อนที่ เชียงคานริเวอร์เม้าเทนรีสอร์ท ริมแม่น้าแม่โขง วันที่ 6 : เชียงคาน – เลย – เดินทางกลับ สัมผัสประสบการณ์ที่เชียงคาน  ตักบาตรอาหารเช้าให้กับพระสงฆ์ตามวิถีแบบชาวบ้าน  ชิมรสอาหาร ในตอนเช้าที่ตลาดสด ระหว่าง ซอย 9 และ ซอย 10  ทานอาหารกลางวันที่ ร้านล้านช้าง ที่เมืองเลย จากนันจึงเดินทางกลับ ปัจจุบั นหลายประเทศใช้การท่องเที่ยวเป็นตัวขับเคลื่ อนเศรษฐกิจรวมถึงประเทศไทยด้วยแต่การ ท่องเที่ย วเป็นเครื่องมือที่มีทั งคุณประโยชน์และโทษในขณะเดียวกันหากมีการจัดการที่ไม่ดี เช่น ในแหล่ ง ท่องเที่ยวหลายๆ แห่ง การท่องเที่ยวสามารถสร้างรายได้แก่ผู้ประกอบการ แต่สิ่งแวดล้อมหรือวัฒนธรรมของที่ นันๆ อาจจะถูกท้าลาย ดังนัน การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนจึงเป็นเป็นแนวทางที่น้ามาปฏิบัติเพื่อให้เกิดความ สมดุ ล ทั งด้ า น เศรษฐกิ จ สั ง คม และสิ่ ง แวดล้ อ ม และเป็ น อุ ป สงค์ ข องนั ก ท่ อ งเที่ ย วที่ เ พิ่ ม ขึ น ดั ง นั น ผู้ประกอบการในธุรกิจการท่องเที่ยว แหล่งท่องเที่ยว ต้องให้ความส้าคัญกับการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ซึ่งทาง องค์ การบริ ห ารการพัฒ นาพืนที่พิ เศษเพื่อ การท่อ งเที่ย วอย่า งยั่ง ยืน (องค์ก ารมหาชน) หรื อ อพท. ได้ใ ห้ ความส้าคัญในด้านการพัฒนาอย่างยั่งยื นโดย โดยอพท. ได้น้าเกณฑ์ด้านการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ภายใต้เกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (GSTC) ซึ่งเป็นองค์กรระดับโลกที่ได้ก้าหนดเกณฑ์การท่องเที่ยว 99 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei อย่างยั่งยืนโลก (Global Sustainable Unveiling Tourism Criteria) ซึ่งได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางในระดับ นานาชาติ โดยองค์การการท่องเที่ยวโลกแห่งสหประชาชาติ (UNWTO) มาด้าเนินการในพืนที่พิเศษทัง 6 แห่ง

เลยเป็นหนึ่งในพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนของ อพท. ซึ่งรายได้หลักของจั งหวัดเลยมา จากภาคการเกษตรและในปัจจุบันภาคการท่องเที่ยวมีการขยายเติบโตขึนอย่า งต่อเนื่องอันมาจากลักษณะ ทรัพยากรทางธรรมชาติ ภูมิอากาศ ท้าให้การท่องเที่ยวมีความส้าคัญต่อเศรษฐกิจของจังหวัดเลย แต่จังหวัด เลยก็ประสบปัญหาเช่นเดียวกับหลายๆ แหล่งท่องเที่ยว ที่การท่องเที่ ยวขึนอยู่กับฤดูกาล (High and Low Season) ช่วงที่มีนั กท่องเที่ยวจ้ านวนมาก คือฤดูหนาว และช่ว งเทศกาลผี ตาโขน เกิดความแออัดของ สาธารณูปโภค การเดินทาง ที่พักอาศัย ร้านอาหาร ฯลฯ แต่ในช่วงอื่นๆ นักท่องเที่ยวที่ตังใจจะเดินทางมาท่อง ที่ ณ จังหวัดนีมีจ้านวนน้อย ซึ่งจากการได้ลงพืนที่ศึกษา “เส้นทางการท่องเที่ยวที่โดดเด่นในพืนที่พิเศษเรื่อง การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนเพื่อเป็นกรณีศึกษา (Case Study) เกี่ยวกับกิจกรรมการท่องเที่ยวที่มีความโดด เด่นในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจประยุกต์ตามแนวทางแนวทางของเกณฑ์การการท่องเที่ยวอย่าง ยั่งยืนโลก (GSTC)” ด้วยวิธีการศึกษาเชิงคุณภาพ จากกการสัมภาษณ์ การสังเกตการณ์ พูดคุย อภิปราย สอบถามจากผู้เชี่ยวชาญ และการลงพืนที่เก็บข้อมูลปฐมภูมิ ท้าให้ได้เรียนรู้ว่าพืนที่พิเศษเพื่อการพัฒนาอย่าง ยั่ งยื น ในเลยเป็ น ที่ซึ่ งไม่ได้ มีทรั พยากรการท่อ งเที่ ยวทางธรรมชาติเ ท่านั น แต่ยั งมีค วามหลากหลายและ เพียบพร้อมด้วย ประเพณี วัฒนธรรม ความเชื่อ วิถีชีวิต – ความเป็นอยู่ ภูมิปัญญาท้องถิ่น ชาติพันธุ์ ความมี น้าใจ มิตรไมตรี ผลิตผลทางการเกษตร จิตบริการ ฯลฯ ซึ่งถือเป็นทรัพยากร หรือผลิตภัณฑ์ทางการท่องเที่ยว ที่มีคุณค่าและไม่ถูกจ้ากัดด้วยฤดูกาลและสามารถสร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจแก่คนในชุมชน ดังเช่น เส้นทาง ท่องเที่ยวที่ 6 : เลยความงามที่ซ่อนเร้น (Reflection of the Hidden Beauty at Loei) ที่นักเดินทางทุกคน จะได้สัมผัสถึงความงาม ความลึกลับ เสน่ห์ที่ซ่อนเร้นของจังหวัดเลยที่อาจจะไม่ สามารถพบเจอในแห่งอื่นๆ ของประเทศไทยหรือในโลกใบนี ซึ่งในแต่ละก้าวของการเดินทางจะได้พบเจอกับประสบการณ์และความงาม เหล่านี โดยเริ่มต้นเดินทางจากจังหวัดพิษณุโลกมายังอ้าเภอด่านซ้าย – นาแห้ว – ภูเรือ – ภูหลวง – เชียงคาน – เมืองเลย วันที่ 1 : พิษณุโลก – ด่านซ้าย สะท้อนความเป็นดินแดง ของผีสางวิญญาณโดยจักรยาน ในเส้นทางนีนักท่องเที่ยวจะได้เริ่มต้นการเดินทางที่อ้าเภอด่านซ้ายที่นักประวัติศาสตร์ท้องถิ่นกล่าวว่า ผู้คนที่อาศัยอยู่เมืองด่านซ้ายแต่เดิมอาจอพยพมาจากอาณาจักรล้านช้าง อ้าเภอด่านซ้ายเป็นอ้าเภอเก่าแก่ ก่อตังก่อนทีก่ รุงสุโขทัยจะเป็นราชธานี มีประวัติความเป็นมาอยู่ 2 ประการ คือ 1) ด่านซ้ายตังอยู่ทางด้านซ้าย ของเมืองบางยาง (เชื่อว่าตังอยู่ในอ้าเภอนครไทย จังหวัดพิษณุโลกในปัจจุบัน) ซึ่งพ่อขุนบางกลางท้าว เจ้าเมือง บางยาง ตังขึนเป็นเมืองหน้าด่าน และเรียกว่า “เมืองด่านซ้าย” 2) มาจากค้าว่า “ด่านช้าง” ซึ่งในสมัยโบราณ พืนที่บริเวณนีมีช้างป่าชุกชุม เที่ยวหากินไปมา และหากินดินโป่ง อยู่ระหว่างป่าภูหลวง ป่าโป่งลิงต้น ป่าเขต 100 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

เมืองลานช้าง แขวงเมืองไชยบุรี ประเทศUnveiling the hidden facets of Loei ลาว คนในสมัยนันจึงเรียกว่า “ด่านช้าง” ต่ อ มาเพี ยนเป็ น “ด่ า นซ้ า ย” อ้ า เภอ ด่านซ้าย ประชาชนส่วนใหญ่ยั งยึดมั่นใน ฮีตสิ บ สองคลองสิ บ สี่ และประเพณีอื่น ๆ คล้ายประชาชนภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ทั่วไป นอกนีมีประเพณีที่ปฏิบัติกันมาช้า นานและปฏิบัติกันทุกปี ได้แก่ งานสมโภช และงานนมัสการพระธาตุศรีส องรัก ซึ่งจัด รูปที่ 6.1 เทศกาลผีตาโขน อ้าเภอด่านซ้าย ในวัน เพ็ญเดือนหกของทุกปี และงานบุ ญ หลวง ซึ่งน้าเอาบุญพระเวสสันดรและบุญบังไฟมาจัดรวมกัน ในเดือนแปดข้างขึน ในงานจะมีการละเล่นชนิด หนึ่ง โดยมีการใส่หน้ากากที่หน้าตาน่าเกลียด น่ากลัวและสวมชุดที่รุ่มร่ามประกอบการละเล่นอย่างสนุกสนาน เรียกว่า ผีตาโขน ซึ่งเป็นงานที่จัดอย่างใหญ่โต ทังเป็นงานแปลกและเป็นงานที่น่าสนใจของประชาชนทั่วไป เริ่มต้นเส้นทางท่องเที่ยวที่พิพิธภัณฑ์วัดโพนชัย (ผีตาโขน) ที่แสดงถึงความเชื่อที่แรงกล้าในเรื่องจิต วิญญาณของชาวเลย ในวัดโพนชัยมีความน่าสนใจหลายอย่างโดยเฉพาะพิพิธภัณฑ์ผีตาโขน ตามประวัติแล้ว วัดโพนชัยถือว่าเป็นวัดคู่บ้านคู่ เมืองของอ้าเภอด่านซ้าย และมีความเก่าแก่เป็นอย่างมาก และทุกวันนีก็ยังคง ความสวยงามไว้ได้ วัดตังอยู่ห่างจากล้าน้าหมันประมาณ 300 เมตร สร้างขึนพร้อมกับพระธาตุศรีสองรัก ประมาณ พ.ศ. 2103 ผู้ที่สร้างวัดนี ตามข้อสันนิฐานน่าจะเป็นคนเดียวกับที่สร้า งพระธาตุศรีสองรัก นั่นก็คือ พระเถระของกรุงศรีอโยธยา 5 ตน และจากกรุงศรีสัตนาคณหุต 5 ตน ที่มาท้าสัตยาบัน (หล่อน้าสัจจาตาม ศิลาจารึก) สร้างพระธาตุศรีสองรักนัน่ เอง ประเพณีส้าคัญของวัดโพนชัยแห่งนี คือ งานบุญหลวง หรือที่อาจจะ รู้จักกันในงานเทศกาลผีตาโขน วัดโพนชัยแห่งนีจะนีมีการท้าบุญมหาชาติในเดือน 7 (กรกฎาคม) หรือที่เรียกว่า "งานบุญหลวง" หลังจากเสร็จงานพระธาตุศรีสองรักเป็นประจ้า ทุกปีไม่ขาด โดยมีเจ้าพ่อกวน พ่อแสน เจ้าแม่ นางเทียม และแม่นางแต่ง ทุกคนเป็นเจ้าภาพจัดงานบุญเทศน์มหาชาติ ในงานนีจะมีผีตาโขนออกมาเดินขบวน กัน เป็นประเพณีโด่งดังของเมืองด่านซ้าย เยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์ผีตาโขนซึ่งเป็นสถานที่เก็บ รวบรวมเรื่องราว เกี่ยวกับผีตาโขนไว้ ไม่ว่าจะเป็นที่มา ประวัติการท้าหน้ากากผีตาโขน วิวัฒนาการของหน้ากากเป็นอย่างไร และกิจกรรมในงานผีตาโขน รวมถึงจัดนิทรรศการเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของขนบธรรมเนียม ประเพณีต่างๆ ที่สืบต่อกันมา ตลอดจนแนวคิดที่ว่าผีตาโขนเป็นการละเล่นพืนบ้านที่สืบทอดมาแต่โบราณกาล ขบวนผีตาโขนจะเป็นผู้ออกมาสร้างสีสันและความครืนเครงในขบวนแห่ ส่วนชื่อของผีตาโขนนันเล่าต่อกันมาว่า น่าจะมาจากการสวมหน้ากากคล้ายหัวโขน หรือบางคนเรียกเป็นผีตาขน ผีตามคน และเพียนเป็นผีตาโขนใน ที่สุด เทศกาลผีตาโขนเป็นช่วงที่อ้าเภอด่านซ้ายจะมีจ้านวนนักท่องเที่ยวจ้านวนมาก ที่พัก ร้านอาหาร เต็มไป 101 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ด้วยนักท่องเที่ยว เป็นช่วงที่ผู้ประกอบการมี รายได้จากการท่องเที่ยว รวมถึงกระจายไปสู่คนในชุมชนอื่นๆ ด้วย มีการสาธิตการวาดหน้ากากผีตาโขนและนักท่องเที่ยวได้มีโอกาสวาดหน้ากากผีตาโขนด้วยตนเอง โดยหน้ากาก ผีตาโขนถือได้ว่าเป็นการสร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจที่ส้าคัญต่อด่านซ้ายและปัจจุบันนียังเป็นเทศกาลที่รู้จักใน ระดับโลก จากการสัมภาษณ์ พบว่าวัสดุที่น้ามาท้าเป็นหน้ากากและเครื่องแต่งกายเป็นวัสดุที่หาได้จากชุมชน เช่น กาบมะพร้าว หวดซึ่งท้าจากไม่ไผ่ เครื่องแต่งกายเป็นจีวรเก่า หรือเศษผ้าที่ไม่ใช้แล้ว และมีการประกวด หน้ากาก และยังมีสินค้าที่ระลึกที่เป็นหน้ากากผีตาโขน เช่น เสือยืด เซรามิก ตุ้มหู ซึ่งนักท่องเที่ยวจะหาซือได้ เฉพาะในด่านซ้ายเท่านัน

อาจารย์ อ ภิ ช าต ค้ า เกษม ปราชญ์ ท้ อ งถิ่ น ในการท้ า หน้ า กากผี ต าโขนกล่ า วว่ า การละเล่นผีตาโขนในปัจจุบันมีการเปลี่ยนแปลง ไปจากอดี ต และการแห่ ผี ต าโขนมาจากเทศน์ มหาชาติ หรือเรียกว่าบุญพระเวส ซึ่งมาจากพระ เวสสันดรที่เสด็จออกมาจากป่าและมีผีที่ตามมา ส่ง แต่อายในใบหน้าของตนจึงใส่หน้ากากปิด บัง รูปที่ 6.2 หน้ากากผีตาโขน ใบหน้ า และเทศกาลนี สืบ ทอดมาอย่ างต่อเนื่อง และเป็นที่รู้จักในระดับชาติและระดับโลกซึ่งได้รับการส่งเสริมการท่องเที่ยวจากทังภาครัฐและภาคเอกชน วัสดุ ที่ใช้ในการตกแต่งหน้ากากผีตาโขนมาจากวัสดุท้องถิ่น เช่น กาบมะพร้าว หวดนึ่งข้าว เศษผ้าที่ไม่ใช้แล้ว ซึ่ง กาบมะพร้าวที่น้ามาใช้ต้องน้ามาจากต้นมะพร้าวที่มีอายุไม่เกิน 10 ปีและไม่มีลูกมะพร้าว เพราะจะน้ามาจัดรูป ได้ง่าย การใช้กาบมะพร้าวกับหวดแสดงให้เห็นถึงภูมิปัญญาท้องถิ่นที่น้าวัสดุท้องถิ่นมาใช้ แต่ปัจจุบันรูปแบบ วัสดุอาจจะเปลี่ยนแปลงไปขึนอยู่กับ อารยธรรม ภูมิปัญญา ณ เวลานันๆ เช่น อาจารย์อภิชาติ ได้น้ามา ดัดแปลงโดยท้าเป็นเชรามิก ใช้ไม้แกะสลักเป็นผีตาโขน สกรีนลายผีตาโขนบนเสือ การวาดภาพผีตาโขน โดย อาจารย์มีกิจกรรมสร้างสรรค์ให้นักท่องเที่ยวมาวาดหน้ากากผีตาโขน เพราะต้องการอนุรักษ์วัฒนธรรม และ ศิลปะที่มีคุณค่าแก่คนรุ่นหลังที่จะได้สืบทอดต่อไปโดยให้เยาวชนได้มาฝึกการท้าหน้ากากและการตกแต่งผีตา โขน รวมถึงการการถ่ายทอดประเพณี ที่ถูกต้องแก่นักท่องเที่ยวได้รับรู้ และยังเป็นการกระจายรายได้แก่ชุมชน จากการขายไม้ไผ่ หวด กาบมะพร้าว อุปกรณ์ตกแต่งหน้ากาก เป็นต้น กิจกรรมปั่นจักรยานในเส้นทางท่องเที่ยว 9 กิโลเมตร เพื่อส้ารวจเรื่องของความเชื่อต่างๆ ที่สื บทอด กันมาแต่โบราณผ่านทางสถาปั ต ยกรรม ทุ่งนา แม่น้าหมัน ความเชื่อมโยงระหว่างชาวบ้านหมู่ต่างๆ พืนที่ ศักดิ์สิทธิ์ และรวมไปถึงการแสดงพืนเมืองชองชาวบ้านด่านซ้าย การปั่นจักรยานท้าให้ได้สัมผัสกับบรรยากาศ ผู้คน โดยปั่นจักรยานและแวะตามแต่ละจุด โครงการปั่นจักรยานมีแนวทางขับเคลื่อนเมืองท่องเที่ยวในรูปแบบ 102 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei เมืองคาร์บอนต่้า หรือเมืองเศรษฐกิจสีเขีUnveiling ยว (Low Carbon City and Green Economy) เพื่อให้เกิดการ พัฒนาที่สมดุล และยั่งยืนในการเป็นเมืองท่องเที่ยว ที่ส่งเสริ มการใช้พลังงานหมุนเวียน และจัดการพลังงาน อย่างมีประสิทธิภาพสามารถรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ โดยโครงการดังกล่าวส่งเสริม และ กระตุ้นกระแสการท่องเที่ยวแบบเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม สร้างการเรียนรู้จากการท่องเที่ยว ความเพลิดเพลิน เรียนรู้กิจกรรมการท่องเที่ยวแบบเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ตลอดเส้นทางท่องเที่ยวด้วยจักรยาน Dansai Bike Rally วัดโพนชัย-บ้านเจ้าพ่อกวน-บ้านเจ้าแม่นางเทียม-ร้านท้าหน้ากากผีตาโขน-อ้าเภอด่านซ้าย-บ้านเลขที่ 1/1 เส้นทางปั่นจักยานจะได้เยี่ยมชมบ้านเจ้าพ่อกวน ที่มีประเพณีที่เกี่ยวกับความเชื่อที่ยังคงสืบทอดกันมา ตังแต่ บรรพบุรุษกว่า 400 ปี ต้าแหน่งเจ้าพ่อกวน จะเป็นญาติสายของเจ้าพ่อกวนคนก่อนเสมอ ซึ่งเชื่อกันว่า บุคคลในตระกูลนี สืบเชือสายมาจากเจ้าเมืองแต่โบราณ เจ้าพ่อกวนถือศีลแปดไว้ผมยาว เกล้าผมไว้กลางศีรษะ มีผ้าขาวคาดศีรษะ สวมเสือสีขาว นุ่งผ้า และมีผ้ าขาวพาดบ่าเสมอ เจ้าพ่อกวนมีหน้าที่เข้าทรง “เจ้าเมืองวัง” ในพิธีเซ่นไหว้ต่างๆ หรือเมื่อมีผู้อัญเชิญให้เข้าทรง เพื่อสอบถามสาเหตุหรือปัญหาต่างๆ ตลอดจนเรื่องการเจ็บ ไข้ เป็นผู้น้าในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับพระธาตุศรีสองรัก เจ้าพ่อ กวนคนปัจจุบัน คือ นายถาวร เชือบุญมี เจ้าพ่อกวนคนที่ 7 โดยเจ้าพ่อกวนเป็นผู้ดูแลพิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมของ ด่านซ้าย ในอดีตเจ้าพ่อกวนเป็นผู้ก้าหนดวันแห่ผีตาโขน แต่ตอนหลังทางการท่องเที่ยวเป็นผู้ขอให้บอกช่วงที่จะ แห่ผีตาโขนล่วงหน้าหนึ่งปี เพื่อจะได้ท้าการส่งเสริมการท่องเที่ยวเพื่อที่จะน้ามาซึ่งผลดีด้านเศรษฐกิจและจะได้ สร้างรายได้แก่คนท้องถิ่น การปั่นจักรยานยังได้แวะชมจุดต่างๆ ของด่านซ้าย ทังวัฒนธรรม ธรรมชาติ ทุ่งนา ดู ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการท้าพัดน้า ดูโครงการแยกขยะซึ่งสามารถลดจ้านวนขยะ ชุมชนมีรายได้จากการขาย ขยะ ซึ่งในชุมชนมีการแยกประเภทของขยะท้าให้เห็นว่าการเส้นทางที่จักรยานขับผ่านมีความสะอาด สวยงาม

เส้นทางทางจักรยานในด่านซ้ายจะปั่นจักรยานถึงพระธาตุศรีสองรักซึ่งมีประวัติว่าเมื่อปี พ.ศ. 2101 ในสมัยแผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ แห่งกรุงศรีอยุธยา และพระไชยเชษฐาธิราชแห่งกรุงศรีสัตนาคนหุต ร่มขาวเวียงจันทน์ ได้ท้าไมตรีต่อกันเพื่อร่วมต่อสู้กับพม่า โดยสร้างเจดีย์องค์หนึ่งขึนที่เมืองด่านซ้าย ชื่อว่า “เจดีย์ศรีสองรัก” เพื่อเป็นสักขีพยานแห่งการมีพระราชไมตรีต่อกัน หลังจากการก่อสร้างเสร็จได้ท้าพิธีสมโภช และถือเป็นประเพณีสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบันนี “พระธาตุศรีสองรัก” ตังอยู่บริเวณจุดกึ่งกลางระหว่างแม่น้า โขงและแม่น้าน่าน ซึ่งเป็นรอยต่อของทังสองราชอาณาจักร (ไทย-ลาว) อยู่ในเขต อ.ด่านซ้าย จ.เลย พระธาตุศรีสองรัก เป็นปูชนียสถานที่ส้าคัญที่สุดของ จ.เลย เป็นพระธาตุแห่ง “สัจจะและไมตรี” ของ สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ ผู้ครองกรุงศรีอยุธยาแห่งราชอาณาจักรสยาม และพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ผู้ครอง กรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์) แห่งราชอาณาจักรล้านช้าง (สปป.ลาว ในปัจจุบัน) เพื่อเป็นสักขีพยานว่า จะ ไม่มีการสู้รบให้เลือดตกต้องแผ่นดินกันอีกต่อไป เนื่องจากขณะที่กษั ตริย์ทังสองพระองค์ทรงครองราชย์สมบัติ ตรงกับสมัยที่พม่าเรืองอ้านาจและมีการรุกรานดินแดนต่างๆ เพื่อขยายอ้านาจ ทังสองพระองค์ทรงเห็นตรงกัน ที่จะรวมก้าลังเป็นพันธมิตรเพื่อต่อสู้กับพม่า จึงทรงกระท้าสัตยาธิษฐานว่าจะไม่ล่วงล้าดินแดนของกันและกัน 103 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei พร้อมกับทรงสร้าง “พระธาตุศรีสองรัก” Unveiling ขึนเมื่อtheพ.ศ. 2013 เสร็จใน พ.ศ. 2016 โดยทังสองแผ่นดินตังสัจจะ อธิษฐานว่าจะไม่มีการสู้รบกันอีกต่อไป จะมีแต่ความรักใคร่ผูกพันกัน จึงเกิดเป็นชื่อ “ศรีสองรัก” ในดินแดน แห่งสัจจะและไมตรีที่ อ.ด่านซ้าย จ.เลย ด้วยเจตนารมณ์ของกษัตริย์สองแผ่นดินในครังนันจึงมีผลให้มีการขอร้องและห้ามมิให้ใช้สีแดงซึ่งถือว่า เป็นสีเลือดในพืนที่บริเวณ “พระธาตุศรีสองรัก” ไม่ว่าจะเป็นดอกไม้ เครื่องประดับ ของใช้ หรือแม้แต่เครื่อง แต่งกาย ทังนี “สีแดง” อาจเปรียบได้กับ “เลือด” ที่เป็นผลของการท้าสงคราม ในส่วนลักษณะของ “พระธาตุ ศรีสองรัก” เป็นเจดีย์คล้ายพระธาตุพนม สีขาว ก่ออิฐถือปูน มีฐานเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้างด้านละ 8 เมตร สูง 32 เมตร บนยอดพระธาตุมีแก้วครอบเป็นโดม และมีกระดิ่งลูกเล็กๆ แขวนอยู่เหนือโดม ภายในเจดีย์ บรรจุ “พระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้า” ไว้ องค์เจดีย์ตังอยู่บนเนิน “วัดพระธาตุศรีสองรัก ” ซึ่งเป็นวัดที่ไม่มี พระภิกษุพ้านักอยู่ แต่อยู่ในความดูแลของวัดโพนชัย ซึ่งอยู่ห่างจากพระธาตุเจดีย์ออกมา เท่ากับว่าวัดโพนชัย คือ คณะสงฆ์ที่ดูแลรักษาพระธาตุเจดีย์ นั่นเอง “พระธาตุศรีสองรัก ” เป็นปูชนียสถานที่เชื่อกันว่ามีความ ศักดิ์สิทธิ์มาก ผู้ที่เคารพนับถือมาบนบานศาลกล่าวสิ่งใดก็จะบรรลุตามความประสงค์ทุกประการ หรือหากน้า ดินธาตุจากองค์พระธาตุเจดีย์ไปบูชาแล้ว จะแคล้วคลาดจากภัยอันตรายต่างๆ ได้ ในวันเพ็ญขึน 15 ค่้า เดือน 6 ของทุกปี จะมีพิธีสมโภชและสักการะ “พระธาตุศรีสองรัก” เริ่มจากการท้าความสะอาดองค์พระธาตุ ท้าพิธี สรงน้าพระธาตุ พิธีสู่ขวัญพระธาตุ พิธีเวียนเทียน พิธีบวชนาค ซึ่งจะต้องจุดบังไฟไปพร้อมกันด้วย และสุดท้าย เป็นพิธีคารวะพระธาตุ โดยการน้าต้นผึงมาถวายพระธาตุเพื่อความเป็นสิริมงคลให้ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุข แคล้วคลาดจากภัยอันตรายทังปวง และท้าให้ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล นอกจากนีประวัติการสร้าง “พระธาตุ ศรีสองรัก” ยังถูกบันทึกไว้บน “ศิลาจารึกพระธาตุศรีสองรัก” (หลักเก่า) บริเวณวัดพระธาตุศรีสองรัก โดยเป็น ศิลาจารึกรูปใบโพธิ์ บันทึกประวัติโดยย่อของพระธาตุศรีสองรัก

เส้นทางปั่นจักรยานมายังพระธาตุศรีสองรักจะได้เห็นบรรยากาศข้างทาง และวิถีชีวิต ภายในบริเวณ รอบๆ พระธาตุศรีสองรักมีประชาชนคนในพืนที่มาขายของที่ระลึกแก่นักท่องเที่ยว และเป็นที่น่าสังเกตว่า มีคน ที่ขายสลากกินแบ่งรัฐบาล (Lottery) มีจ้านวนมาก ซึ่งอาจจะเชื่อว่าคนที่มาสักกระพระธาตุศรีสองรัก จะโชคดี สนใจทีจ่ ะเสี่ยงโชค ซึ่งก็ถือเป็นการสร้างรายได้จากนักท่องเที่ยว เมื่อขึนไปยังพระธาตุศรีสองรักจะเห็นต้นผึงที่ คนน้ามาซึ่งต้นผึงนันจะใช้วัสดุท้องถิ่นสร้างขึนมาง่ายๆ เป็นทรงปราสาท จากส่วนประกอบที่มีตามธรรมชาติ เช่น ไม้ไผ่ ต้นกล้วย ตอก ขีผึง ใช้ส้าหรับบูชาองค์พระธาตุศรีสองรัก นอกจากนีนักท่องเที่ยวยังได้เยี่ยมชม วัด เนรมิตวิปัสสนา ซึ่งตังอยู่บนเนินเขา ห่างจากตัวอ้าเภอด่านซ้ายไป 1 กิโลเมตร วัดแห่งนีขึนชื่อเรื่องความ สวยงามด้วยการก่อสร้างจากศิลาแลง เป็นเอกลักษณ์ต่างจากวัดอื่น นักท่องเที่ยวได้พักใน ภูนาค้า รีสอร์ท (โรงแรมสีเขียว) ซึ่งเดิมเจ้าของต้องการสร้างเป็นที่พักหลัง เกษียน แต่เมื่อได้มาใช้ชีวิตกับคนด่านซ้ายที่มีอัธยาศัย มิตรไมตรีที่ดี ธรรมชาติที่สวยงาม จึ งท้าให้เกิดความคิด 104 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei ที่จะท้าเป็นโรงแรมที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้Unveiling อม ลดการใช้ พลังงาน ใช้วัสดุท้องถิ่นในการก่อสร้างและตกแต่งเป็น ส่วนใหญ่ ผู้มาพักที่นี่จะได้ใกล้ชิดกับธรรมชาติที่รายล้อมไปด้วยภูเขาเขียวขจี ได้เรียนรู้การใช้ชีวิตแบบเรียบ ง่าย แบบพึ่งพาตัวเองตามแนวหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง อยู่ด้วยความรักและเคารพในธรรมชาติและ ชุมชนแวดล้อม และด้วยความมุ่งมั่นสู่การเป็นโรงแรมสีเขีย วอย่างแท้จริง เข้าร่วมโครงการต่างๆ อาทิเช่น โครงการโรงแรมใบไม้สีเขียว โครงการโรงแรมสร้างเสริมสุขภาพ โครงการโรงแรมปลอดบุหรี่ เป็นต้น ได้เป็น ส่วนหนึ่งของการสร้างสรรค์สั งคมที่ดี และได้รับรางวัลโรงแรมสี เขียวแห่งอาเซียนประจ้าปี 2012 - 2014 รางวัล Thailand Energy Awards 2014 ในประเภทอาคารสร้างสรรค์เพื่อการอนุรักษ์พลังงานดีเด่น พนักงานเป็นคนในชุมชนและมีอัตราการคงอยู่สูง และยังผลักดันให้ก้าวสู่ต้าแหน่งบริหารถ้ามีความพร้อม และ ท้างานร่วมกันแบบครอบครัว มีการสร้างเครือข่ายกับผู้ประกอบการอื่นๆ ตังชื่อว่า “กลุ่มฮักด่านซ้าย” เพื่อ สร้างโอกาสแก่คนในชุมชน สนับสนุนชุมชนวิสาหกิจ อบรมมัคคุเทศก์น้อยแก่นักเรียน ท้าตลาดมือสองให้คนมา ขายสินค้าในโรงแรมเพื่อลดปริมาณของที่ไม่ ได้ใช้แล้ว และสร้างรายได้เพิ่มขึน รวมถึงส่งพนักงานไปให้ความรู้ แก่โรงเรี ยนในท้องถิ่นในด้านการบริการ นักท่องเที่ยวที่มาพักหรือรับประทานอาหารที่ปลอดสารพิษและ ปราศจากผงชูรสโดยใช้น้าผักสะทอนปรุงรสแทน

รูปที่ 6.3 รางวัลดีเด่นด้านอนุรักษ์พลังงาน ภูนาค้า รีสอร์ท ภู น าค้ า มี น โยบายการด้ า เนิ น กิ จ การตามแบบเศรษฐกิ จ พอเพี ย งตามแนวพระราชด้ า ริ ข อง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลจึงจัดตัง “แหล่งเรียนรู้ ภูนาค้า” โดยใช้เป็นแบบอย่างของการด้าเนินชีวิต อยู่อย่างพอเพียงแบบยั่งยืนโครงการเศรษฐกิจพอเพียง อาทิเช่น ท้าน้ายาต่างๆ ใช้เอง เช่น น้ายาล้างจาน น้ายาซักผ้า น้ายาอเนกประสงค์ น้ายาล้างห้องน้า เป็นต้น ปลูกผักปลอดสารพิษ เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีของลูกค้า และพนักงาน มีการจัดการแปลงผักโดยวิธีธรรมชาติ ปลูกดอกไม้ไว้ล่อแมลงผสมเกสรและไล่แมลง ภาคเกษตร ของภูนาค้า รีสอร์ท มีการเก็บ และคัดเลือกเมล็ดพันธุ์เอง ตามธรรมชาติ มีโครงการ “ท้านา” ให้ลูกค้าและผู้ที่ สนใจเข้าร่วมโครงการสามารถท้านาบนผืน นาของพนักงานและชาวบ้านใกล้เคียงใช้เศษวัสดุจากสวนมาหมัก ปุ๋ยใช้ในรีสอร์ท ท้าปุ๋ยหมักอินทรีย์ใช้ในภาคเกษตรของรีสอร์ท เรียนรู้วิธีการท้าน้าหมักชีวภาพจากหน่อกล้วย และพืชสมุนไพร 7 รส มีโรงเพาะเห็ดอินทรีย์ใช้ประกอบอาหารเอง 3 ชนิด คือ เห็ดนางฟ้าภูฎาน เห็ดนางรม ฮังการีและเห็ดหอม มีเตาเผาถ่านคาร์บอน มีโครงการเพาะเลียงไส้เดือนเรียนรู้การท้าน้าผักสะทอน ซึ่งเป็น 105 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

facets of Loei เอกลักษณ์ท้องถิ่นด่านซ้าย มีโครงการปลูUnveiling กต้นไม้theเพิhidden ่มพืนที ่สีเขียวให้โลก เป็นต้น สโลแกนของที่นี่คือ “เราจะ เติบโตอย่างยั่งยืน และจะกระจายเมล็ดพันธุ์แห่งความดีบนผืนแผ่นดินของเรา”

รูปที่ 6.4 กิจกรรมในภูนาค้า รีสอร์ท อ้า เภอด่า นซ้า ยถื อได้ว่า เป็ น จุ ดหมายปลายทางที่ ส้ าคัญ ของนั กท่อ งเที่ย ว มี กิจ กรรมท่ องเที่ ยวที่ หลากหลายโดยเฉพาะความเชื่อ ประเพณี วัฒนธรรมที่สืบถอดมาจากอดีต เช่น การแห่ผีตาโขน พิพิธภัณฑ์ผี ตาโขนที่มีแห่งเดียวในประเทศไทย มีที่พักแรมจ้านวนมากที่รองรับนักท่องเที่ยว ผลิตภัณฑ์ทางการเกษตร เช่น สัปปะรดไร่ม่วง ข้าวโพดตักหงาย น้าผักสะทอน ซึ่งสร้างรายได้แก่ชุมชน วันที่ 2 : ด่านซ้าย – นาแห้ว – สะท้อนความยิ่งใหญ่ของหมู่บ้าน และความเชื่อ ในวันที่สองนักท่องเที่ยวเดินทางไปยังนาแห้วเป็นหนึ่งในอ้าเภอของจังหวัดเลยที่มีความสวยงาม ภาพ นาข้าวสีเขียว ผู้เฒ่าเดินถือปิ่นโตผ่านทุ่งนาไปท้าบุญที่วัด ภาพอันเป็นธรรมชาติ อุทยานแห่งชาตินาแห้วซึ่งใน ปัจจุบันนีเปลี่ยนชื่อ เป็น “ภูสวนทราย” สองข้างที่เดินทางไปยังนาแห้วจะเห็นถึงความเขียวขจีของป่าไม้ ทุ่ง นา ชาวนาที่ ก้ าลั งท้ า นา พืช พัน ธุ์ เกษตรอื่น ๆ เช่น แก้ ว มั ง กร ข้ า วโพด สถานที่ ท่อ งเที่ ยวและกิจ กรรมที่ นักท่องเที่ยวจะได้สัมผัสมีอยู่หลายอย่ าง โดยเฉพาะวัดศรีโพธิ์ชัย (แสงพา) เป็นวัดเก่าแก่ตังแต่สมัยกรุงศรี อยุธยาและเป็นวัดส้าคัญที่อยู่ในค้าขวัญของอ้าเภอนาแห้วอีกด้วย วิหารของวัดสร้างแบบเรียบง่ายเป็นอาคาร รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กับโครงสร้างไม้ ก่ออิฐฉาบปูน หลังคามุงแผ่ นไม้หรือแป้นเกล็ดที่ปัจจุบันหาชมได้ยาก มี ประตูทางเข้า 3 ทาง คือ ด้านทิศเหนือ ทิศตะวันออก และทิศตะวันตก ที่ประตูทังสามทิศมีสัตว์หิมพานต์ หมอบอยู่ด้านละ 1 คู่ ซึ่งเป็นการผสมผสานศิลปะ สถาปัตยกรรมแบบล้านนา ล้านช้าง และมอญ โดยสังเกต 106 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

the hidden facets of Loei จากการมีรูปหงส์ตรงด้านหน้าวัด ด้านข้าUnveiling งมีหอไตรไม้ เก่าแก่เป็นอีกสิ่งน่าสนใจ จิตรกรรมฝาผนังเป็นภาพเดิม ตังแต่สมัยโบราณไม่ได้มีการวาดแต่งเติมสีใหม่เหมือนบางที่ สังเกตได้ว่าบางภาพจะดูเลือนรางจนแทบมองไม่ เห็น ซึ่งต่อมากรมศิลปากรได้ท้าการตรวจสอบแล้ว พบว่าทังโบสถ์ วิหาร และพระพุทธรูปนันมีอายุ 400 ปี นับเป็นโบราณสถานและโบราณวัตถุที่มีค่ายิ่งของจังหวัดเลย

รูปที่ 6.5 วัดศรีโพธิ์ชัย (แสงพา) อ.นาแห้ว ในวัดศรีโพธิ์ชัย (แสงพา) นักท่องเที่ยวจะได้เรียนรู้และท้าต้นดอกไม้ โดยจะแห่ในช่วงสงกรานต์ ซึ่ง การแห่ต้นดอกไม้นันเริ่มมีการแห่มาตังแต่ก่ อสร้างวัดแล้วเสร็จเป็นต้นมา จวบจนถึงปัจจุบันนับเป็นเวลากว่า 400 ปี แล้ว โดยแรกเริ่มเดิมทีนันเกิดจากความเชื่อว่าการน้าดอกไม้มาบูชาพระ ในวันสงกรานต์ ซึ่งชาวไทยถือ ว่าเป็นวันขึนปีใหม่ นัน การบูชาพระรัตนตรัยด้วยดอกไม้ถือว่า เป็นสิ่งอันเป็นมงคล เริ่มจากการเก็บดอกไม้ สด ในชุมชน จากเป็นดอก ก็กลายมาเป็นช่อ และพัฒนามาเป็นพานพุ่ม พานบายศรีขนาดเล็ก และขนาดใหญ่ และได้พัฒนาไปจนถึงการท้าโครงสร้างด้วยไม้ไผ่ เป็น พานพุ่มขนาดเล็ก ใช้มือถือท้าคนเดียว ต่อมาก็เริ่มใหญ่ ขึนต้องใช้คนหาม 4 คน และจนถึงต้นดอกไม้ขนาดใหญ่ ที่ต้องใช้คนหาม 6 คน 8 คน และ10 คน ตามล้าดับ ชาวบ้านมีความเชื่อว่า การที่ได้น้าดอกไม้มาบูชาพระ รัตนตรัยนัน จะท้าให้อยู่ดีมีสุขฝนตกต้องตามฤดูกาล ให้ เรือกสวนไร่นาอุดมสมบูรณ์ บ้านเมืองมีความร่มเย็นเป็น สุ ขปราศจากโรคภั ย ไข้เจ็บ วัว ควาย สั ตว์เ ลี ยงต่างๆ รูปที่ 6.6 ต้นดอกไม้ อุดมสมบูรณ์ เกิดเป็นศิริมงคลแก่ทังตนเอง ญาติๆ และ ชาวบ้านคนอื่นๆ โดยต้นดอกไม้ต้องเป็นดอกไม้สดเท่านัน จะไม่นิยมน้าดอกไม้เทียมหรือดอกไม้ ประดิษฐ์ มา ประดับท้าต้นดอกไม้แห่ 107 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

นั ก ท่ อ งเที่ ย วยั ง ได้ ไ ปชมพระ Unveiling the hidden facets of Loei ธาตุ ดิ น แทนซึ่ ง มี ลั ก ษณะเป็ น กองดิ น ขนาดใหญ่ ไม่มีลวดลายสลักเสลาอะไร ที่จะบอกว่าเป็นพระธาตุเลย อาจจะนึก ว่าเป็นภูเขาดินธรรมดาๆ ลูกหนึ่ง เป็น พระธาตุองค์เดียวในประเทศไทยที่เกิด จากการน้ าดิน มากองสู งจนเกือบเป็ น เนินเขาขนาดย่อม ตามต้านานบอกว่า รูปที่ 6.7 พระธาตุดินแทน พระธาตุ ดิ น แทนสร้ า งขึ นจากหิ น ดิ น ทราย ที่เหล่าผู้ศรัทธาน้ามาเททับถมกันเรื่อยๆ เป็นเวลากว่า 200 ปี ตามต้านานเล่าว่า มีพระธุดงค์รูปหนึ่งได้ ชักชวนให้ชาวบ้านบริเวณนีหันมานับถือพุทธศาสนา แทนการนับถือภูตผี และมีการล้มวัว ควาย เพื่อเป็นการ บวงสรวงในทุกๆ ปี โดยปรารภว่าหากต้องการได้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ไว้เคารพบูชา ต้องปฏิบัติข้อบัญญัติ 3 ข้อ ดังนี 1. เว้นการฆ่าสัตว์ตัดชีวิต 2. เว้นการกระท้าผิดศีล 3. เลิกบูชายัญผีสางต่างๆ ห้ามเล่นไสยศาสตร์หลังจากนันจึงได้ ท้าพิธีสร้างพระธาตุดินแทนขึน ก้าหนดวัน เพ็ญ เดือน 12 เป็นวันส้าคัญ ในการท้าบุญฉลองพระธาตุดินแทน ขณะเดียวกันชาวบ้านที่มีเรื่องเดือดร้อนใจก็จะมาท้าบุญด้วยการตักดินใส่ถัง น้าขึนไปเทบนองค์พระธาตุแล้วตัง อธิษฐานจิตขอให้สมดังตังใจ ถัดจากพระธาตุไปด้านหลังมีทางขึนไปสักการะรอยพระพุทธบาท ด้านที่พักในตัวอ้าเภอนาแห้ว ส่วนใหญ่นักท่องเที่ยวที่มาที่จะพักกันที่อุทยานแห่งชาติภูสวนทรายซึ่งมี บ้านพักและจุดกางเต็นท์ให้บริการ ส่วนที่พักที่เป็นของเอกชนจะมีเพียงไม่กี่แห่ง แต่เริ่มมีการท้าโฮมสเตย์บ้าง แล้ว วันที่ 3 : ด่านซ้าย – ภูเรือ – สะท้อนวิถีชีวิตชาวเลย ในวันที่ส ามเดิ นทางไปภูเรือซึ่งคือ อ้าเภอท่องเที่ยว ของจั งหวัดเลย ภูเรื อเต็มไปด้ว ยที่เที่ย วที่น่าสนใจ มากมาย ทั งยั ง เป็ น แหล่ ง ผลิ ต ไม้ ด อกไม้ ป ระดั บ ที่ สวยงาม ท่ามกลางอากาศที่เย็นสบายเกือบตลอดทัง ปี ซึ่ งในพืนที่ นี นั กท่อ งเที่ ย วจะได้สั ม ผั ส กั บวิถี ทาง รูปที่ 6.8 ภูเรือเรือนไม้รีสอร์ท ธรรมชาติ ร่ ว มท้ า กิ จ กรรมการท้ า เกษตรอิ น ทรี ย์ ปลูกข้าว ณ ภูเรือเรือนไม้รีสอร์ท โดยภูเรือเรือนไม้ รีสอร์ทเกิดจากความคิดของหนูดี (มีนา) ที่มีความคิดที่จะมาใช้ชีวิตในถิ่นบ้านเกิดและพัฒนาท้อ งถิ่นหลังจากที่ เรียนจบจากมหาวิทยาลัยในกรุงเทพฯ โดยมีกิจกรรมต่างๆ ที่นักท่องเที่ยวได้ลงมือท้า เช่น การท้านา ด้านา 108 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

เกี่ยวข้าวตีข้าว เป็นต้น และมีความร่วมมือUnveiling กับวิสthe าหกิhidden จชุมfacets ชนน้ofาLoei สินค้าเข้ามาขายในรีสอร์ทได้โดยไม่มีค่าใช้จ่าย แต่มีเงื่อนไขว่าทุกอย่างต้องเป็นผลิตภัณฑ์อินทรีย์ ซึ่งปัจจุบันมีนักท่องเที่ยวมาพัก มาท้ากิจกรรม หรือ มาดู งานที่ภูเรือเรือนไม้รีสอร์ท สถานที่ผู้เป็นเจ้าของพืนถิ่นเกิดแรงบันดาลใจในการกลับไปพัฒนาบ้านเกิดตนเอง ปัญหาของคนที่นี่คือเด็กๆ รุ่นใหม่ เลือกที่จะเรียน การตลาด บัญชี ธุรกิจ มากกว่ าที่จะเรียนการเกษตร หนูดี มิได้เรียนมาทางการเกษตรแต่สามารถเรียนรู้ได้จากแหล่งเรียนรู้มากมายในปัจจุบัน หนูดี จึงเป็นแรงบันดาลใจ ให้ทุกๆ คน กลับมาพัฒนาบ้านเกิด และเปลี่ยนความคิดว่าการท้าการเกษตรก็ สามารถมีคุณภาพชีวิตที่ดีได้โดยเฉพาะเกษตรอินทรีย์ท้าให้ลดปัญหาการต้อง เข้าไปท้างาน ในเมืองใหญ่ ที่นี่นักท่องเที่ยวจะได้รับประทานอาหารที่มาจาก เกษตรอินทรีย์ทังหมด ข้าวและผักที่น้าปรุงอาหารมาจากที่รีสอร์ทปลูกเอง ด้วยความที่ทุ่งนาที่ปลูกข้าวด้วยเกษตรอินทรีย์ท้าให้สัตว์ต่างๆ สามารถมาหา อาหารในที่นาของรีสอร์ท จึงมีกบ เขียด และในตอนกลางคืนจึงมีชาวบ้านมา หากบ เขียด เพื่อน้าไปประกอบอาหารหรือขาย สร้างรายได้ แม้ในช่วงที่ไป ศึกษาข้อมูลเป็นเดือนกรกฎาคม ที่อากาศมีความเย็นสบาย และตอนกลางคืน รูปที่ 6.9 คุณแม่กับหนูดี ยังมีหิ่งห้อยที่บินอยู่ตามทุ่งนาให้นักท่องเที่ยวได้ชมด้วย ดังสโลแกนของภูเรือ นา) เรือนไม้รีสอร์ทที่กล่าวไว้ว่า “ดูดาวบนฟ้า เห็นดาวบนดิน” นอกจากนีนักท่องเที่ยวยังได้เข้าพักที่ชัชนาถ วู๊ด แลนด์ รีสอร์ท เป็นรีสอร์ทที่ ผสมผสานความเป็น ธรรมชาติ สวนชัชนาถ เกิดจากความประสงค์ของ ดร.ยอดหทัย เทพธรานนท์ ที่จะปลูกป่าเพื่อเฉลิมพระเกียรติ ถวายแด่พระบาทสมเด็จ พระเจ้ า อยู่ หั ว หรือในหลวงรัชกาลที่ 9 สวนชัชนาถ จึง ได้ถือก้าเนิดขึนใน ปี พ.ศ. 2533 เป็นต้น มา เนื่ อ งจากชาวบ้ า นแถบภู เ รื อ มี วิ ถี การท้าเกษตรกรรม คือ พรวนดินด้วยรถ ไถ รอฤดู ฝ นแล้ ว จึ ง หยอดเมล็ ด พั น ธุ์ เนื่ อ งจากเป็ น พืนที่เนิ น เขาซะส่ ว นใหญ่ รูปที่ 6.10 ชัชนาถ วู๊ดแลนด์ รีสอร์ท ผู้ ค นจึ ง บุ ก ถางป่ า เพื่ อ ท้ า ไร่ หน้ า ดิ น จึ ง โดนฝนชะล้าง ไม่นานก็กลายเป็นลูกรัง ไร้ซึ่งอาหารในดิน สุดท้ายที่ดินก็กลายเป็นภูเขาหัวโล้น ไม่มีคนมา แยแส จากผืนดินรกร้างเป็นเขาหัว โล้น ปัจจุบันกลับกลายเป็นผืนป่าสีเขียวชะอุ่มได้ภายในระยะเวลา 10 ปี ต่อมามีการซือที่เพิ่มขึนเป็น 200 ไร่ เพื่อขยายป่า ท้าให้เจ้าของต้องปลูกบ้านไว้ที่สวนชัชนาถ โดยผสมผสาน ระหว่างการใช้ไม้ส่วนหนึ่งที่ปลูกเอง กับไม้เก่าที่ชาวบ้านขายทิง เพื่อน้า มาท้าเป็นที่อยู่อาศัย จึงกลายเป็นบ้าน 109 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

หลังแรกของสวนป่าแห่งนี จนปัจจุบันนีมีทUnveiling ังหมดthe9hidden หลังด้facets วยกัofนLoeiท้าเป็นรีสอร์ท และมีการลงทุนเพิ่มขึนเรื่อยๆ ทังที่พัก ร้านอาหาร กิจกรรมทีให้นักท่องเที่ยวท้า เช่นการเดินป่า เก็บสตรอเบอรี่ ดูกล้วยไม้ ฯลฯ โดยให้คนใน ท้องถิ่นเป็นผู้ดูแลและบริหารเพื่อจะให้คนในชุมชนมีงาน มีรายได้เพิ่มขึน แต่ปัญหาที่ประสบคือการท่องเที่ยวที่ มีความเป็นฤดูกาลอย่างสูง ช่วง High Season ตังแต่เดือนพฤศจิกายน – มีนาคมที่จะมีคนเข้าพักจ้านวนมาก นอกเหนือจากนีจ้านวนคนทีม่ าค่อนข้างน้อย แต่จ้าเป็นต้องดูแลบ้านพัก สถานที่ให้อยู่ในสภาพที่พร้อมรับแขก เสมอท้าให้ต้องเสียค่าใช้จ่ายค่อนข้างสูง และจ้านวนพนักงานประจ้ามีน้อยท้าให้การดูแลบ้านพักแต่ละหลัง อาจจะไม่ทั่วถึง ในพืนที่อ้าเภอภูเรือจะเห็นถึงทรัพยากรทางการท่องเที่ยวที่เป็นธรรมชาติ กิจกรรมการท่องเที่ยวของ ที่นี่จะเน้นถึงความงดงามทางธรรมชาติ รายได้ทางการท่องเที่ยวเกิดจากพืนฐานทางภูมิทัศน์ น้าทรัพยากรทาง ธรรมชาติมาก่อเกิดประโยชน์แก่คนในชุมชน วันที่ 5 : ภูเรือ – เชียงคาน – สะท้อนเมืองเก่าริมแม่น้าโขงเชียงคาน

รูปที่ 6.11 ถนนคนเดินเชียงคาน เชียงคานเป็นอ้าเภอหนึ่งในจังหวัดเลย เป็นเมืองเมืองเล็กๆ อยู่ริมแม่น้าโขงสุดชายแดนไทย ที่ยังคงไว้ ซึ่งวัฒนธรรม ประเพณี การใช้ชีวิตแบบเรียบง่าย พอเพียง วิถีชีวิตแบบดังเดิม ซึ่งหาดูยากในปัจจุบัน ภาพบ้าน เก่าๆ ที่เรียงรายติดกันอยู่ริมถนนชายโขง ดึงดูดใจ ให้นักท่องเที่ยวหลายต่อหลายรุ่นต่าง หลั่งไหลเดินทางกัน มาทีน่ ี่ บ้านเรือนทีเ่ มืองเชียงคานจะแบ่งออกเป็นซอยเล็กๆ เรียกว่า ถนนศรีเชียงคาน ขนานคู่กันไปไปกับถนน ใหญ่ ซึ่งเป็นถนนสายหลัก เริ่มตังแต่ถนนศรีเชียงคาน ซอยที่ 1- 24 แบ่งเป็นถนนศรีเชียงคานฝั่งบนกับฝั่งล่าง ซึ่ ง ชื่ อ ซอยเหมื อ นกั น ถนนศรี เ ชี ย งคานฝั่ ง ล่ า ง คื อ ถนนเส้ น ที่ เ ต็ ม ไปด้ ว ยบ้ า นไม้ เ ก่ า แก่ ที่ พั ก โฮมสเตย์ ร้ า นอาหาร และร้ า นค้ า เก๋ มากมายซึ่ ง ถนนในเส้ น นี จะเรี ย กว่ า "ถนนชายโขง" ซึ่ ง ระยะทางกว่ า 2 กิโลเมตร เป็นเส้นทางที่นักท่องเที่ยว นิยมมาปั่นจักรยานชมบรรยากาศ ถ่ายรูปเล่น ชมบ้านไม้สมัยเก่า แต่ก็มี บางส่ ว นเป็ น ตึ ก แถวสร้ า งใหม่ ซึ่ ง ทางเทศบาลไม่ อ นุ ญ าตให้ ป ลู ก สร้ า งเพิ่ ม เพราะต้ อ งการอนุ รั ก ษ์ 110 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

hidden facets of Loei สภาพแวดล้อม บริเวณถนนสายนีให้เป็นUnveiling บ้านไม้theทังหมดเป็ นการรักษาวัฒนธรรมดังเดิมของชาวเชียงคาน แต่ ถึงแม้บ้านไม้เก่าๆ จะถูกดัดแปลง ให้เป็นร้านขายของ ร้านอาหาร ร้านกาแฟ และบ้านพักโฮมสเตย์ไปแล้วส่วน หนึ่ง แต่ถึงอย่างไรความสงบเรียบง่ายของวิถีชีวิต รอยยิมที่ แสนจะจริงใจ ของผู้คนในเมืองนี ยังคงเป็นเสน่ห์ที่ ท้าให้เมืองเชียงคานแตกต่างจากเมืองท่องเที่ยวอื่นๆ

นักท่องเที่ยวมีกิจกรรมหลายอย่างที่ได้เรียนรู้ที่เชียงคานโดยเฉพาะผาสาดลอยเคราะห์ที่บ้านป้านาง นักท่องเที่ยวจะได้รับประสบการณ์การท้าพิธีการแบบคนเชียงคานโดยการท้าดอกผึงเพื่อประดับผาสาด ลอย ลงแม่น้าโขงเพื่อให้หมดเคราะห์ซึ่งการท้าผาสาดลอยเคราะห์สามารถท้าได้ทุกวัน ป้านางจะสอนนักท่องเที่ยว

รูปที่ 6.12 กิจกรรมลอยผาสาด ท้าผาสาด และนั่งเรือไปลอยผาสาดในแม่น้าโขง การท้าผาสาดใช้วัสดุท้องถิ่น เช่น กาบกล้วย ใบตอง ขีผึง และการจ้างเรือพานักท่องเที่ยวไปลอยผาสาด ท้าให้เกิดกระจายรายได้สู่คนในชุมชน นักท่องเที่ยวเองก็ได้รับ ความสบายใจในการได้ลอยเคราะห์ หมดทุกข์โศก ได้นั่งเรือเห็น บรรยากาศสองริมฝั่งโขงซึ่งในฝั่งไทยจะเป็น โรงแรม โฮมสเตย์ ร้านอาหาร ขณะที่อยู่ในเชียงคานนักท่องเที่ยวยังสามารถเดินถนนคนเดินซึ่งมีสินค้าที่ระลึก ร้านอาหาร อาหารริม ทางเท้าที่หาได้เฉพาะในเชียงคาน เช่น กุ้งฝอยเสียบ ปูเสียบ และยังมีวัดต่ างๆ ให้ไป กราบไหว้ สักการะ และตักบาตรอาหารเช้าให้กับพระสงฆ์ตามวิถีชาวบ้าน ที่เชียงคานจะเห็นว่ารายได้หลักของประชาชนจะมาจากการท่องเที่ยวเพราะสังเกตได้ว่าจะมีรีสอร์ท ที่ พัก โฮมสเตย์ ร้านอาหาร ร้านขายของที่ระลึกจ้านวนมาก จึงกล่าวได้ว่าการท่องเที่ยวเป็นตัวผลักดันเศรษฐกิจ ของที่นี่ สิ่งที่ดึงดูดของที่นี่มาจากวิถีชีวิต สถาปัตยกรรม ความไม่รีบเร่ง (Slow Life) ประวัติศาสตร์ที่เชื่อมโยง กับเพื่อนบ้าน ที่อาจจะไม่สามารถพบเจอที่อื่นๆ ได้

111 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei การถอดบทเรียนการสร้างความยั ่งยืนทางเศรษฐกิจของเส้นทางเลยความงามที่ซ่อนเร้น (Reflection of the Hidden Beauty at Loei)

ผลการศึกษา “เส้นทางการท่องเที่ยวที่โดดเด่นในพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ ยวอย่างยั่งยืนในพืนที่ จังหวัดเลยเพื่อเป็นกรณีศึกษา (Case Study) เกี่ยวกับกิจกรรมท่องเที่ยวที่มีความโดดเด่นในการสร้างความ ยั่งยืนทางด้านเศรษฐกิจซึ่งประยุกต์ตามแนวทางของเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยื นโลก (GSTC)” ด้วยการ วิเคราะห์ผลการศึกษาท้าให้สามารถถอดบทเรีย นเส้นทางการท่องเที่ยว: เลยความงามที่ซ่อนเร้น (Reflection of the Hidden Beauty at Loei) ใน 4 หลักเกณฑ์ อันได้แก่ การจ้างแรงงานท้องถิ่น (Local Employment) การซือสินค้าและบริการท้องถิ่น (Local Purchasing) การสนับสนุนผู้ประกอบการท้องถิ่น (Local Entrepreneur) การเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน (Local Engagement) พบว่าในเส้นทาง “เลยความ งามที่ซ่อนเร้น (Reflection of the Hidden Beauty at Loei)” แต่ละพืนที่ต่างมีความโดดเด่นที่แตกต่างกัน ดังตารางด้านล่าง ความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืนทางด้านเศรษฐกิจประยุกต์ตามแนวทางของเกณฑ์การท่องเที่ยว อย่างยั่งยืนโลก (GSTC) ในเส้นทางการท่องเที่ยวที่ในพืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในเลย หลักเกณฑ์การคัดเลือก การจ้างแรงงานท้องถิ่น (Local Employment) การจัดซือสินค้าและบริการจากท้องถิ่น (Local Purchasing) การสนับสนุนผู้ประกอบการท้องถิ่น (Local Entrepreneur) การเข้าไปมีส่วนร่วมกับขุมชน (Local Engagement)

พืนที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ในพืนที่จังหวัดเลย ด่านซ้าย นาแห้ว ภูเรือ เชียงคาน            

ผลจากการศึกษาท้าให้ถอดบทเรียนได้ตามตารางที่แสดงถึงความโดดเด่นทางเศรษฐกิจที่แตกต่างกัน แต่จะเห็นได้ว่ากิจ กรรมการท่องเที่ยวก่อให้เกิดผลด้านเศรษฐกิจแก่ทุกๆ พืนที่โดยเฉพาะการจ้างแรงงานซึ่ง แรงงานของเส้นทางนีจะเป็นแรงงานท้องถิ่นเกือบทังหมด กิจกรรมท่องเที่ยว สินค้าที่ระลึก ส่วนใหญ่จะใช้วัสดุ ท้องถิ่น เช่น กาบมะพร้าวท้าผีตาโขน กาบกล้วยท้าผาสาด รวมถึงการเข้าไปมีส่วนร่วมกับชุมชน เช่น ภูนาค้ามี การสนับสนุนวิสาหกิจชุมชนในการท้ากิจกรรมต่างๆ ภูเรือเรือนไม้รีสอร์ท สนับสนุนชุมชนวิสาหกิจในการท้า เกษตรอินทรีย์และให้พืนที่จ้าหน่ายสินค้า ซึ่งแต่ละเส้นทางมีจุดเด่นหรืออัตลักษณ์ที่เกิดมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจ ที่อาจจะแตกต่างกัน เช่น อ้าเภอด่านซ้าย มีกิจกรรมท่องเที่ยวที่หลากหลายโดยเฉพาะความเชื่อ ประเพณี วัฒนธรรมที่สืบถอดมาจากอดีต การแห่ผีตาโขน ซึ่งเป็นเทศกาลระดับชาติ การน้าประเพณีวัฒนธรรมมาเป็น 112 | P a g e

DASTA-TEATA Green Routes: Unveiling the hidden facets of Loei

Unveiling the hidden facets of Loei ผลิตภัณฑ์การท่องเที่ยวและกระจายรายได้ ไปสู่ชุมชน และเกิดธุรกิจที่พักแรมและร้านอาหารท้าให้สามารถ สร้างงานเพิ่มขึน อ้าเภอนาแห้วมีกิจกรรมท่องเที่ยวที่ดึงดูดให้นักท่องเที่ยวมาในช่วงสงกรานต์ เห็นถึงความ สามัคคีของชุมชนในการท้าต้นดอกไม้ ในอ้าเภอนาแห้วจะเห็นได้ว่าการท่องเที่ยวเป็นรายได้เสริมมากกว่า รายได้หลัก ส่วนภูเรือเป็นพืนที่ที่ใช้ทรัพยากรทางธรรมชาติมาเป็นจุดขายทางการท่องเที่ยว ผู้ประกอบการให้ สิทธิพิเศษแก่คนท้องถิ่นในการท้ากิจกรรมเชิงพาณิชย์ ส้าหรับเชียงคานจะเห็นว่าการท่องเที่ยวเป็นรายได้หลัก ของคนที่นี่ เห็นถึงจ้านวนที่พัก ร้านอาหาร กิจกรรมท่องเที่ยว ซึ่งสิ่งที่ดึ งดูดนักท่องเที่ยวมายังเชียงคานเพราะ ลักษณะเฉพาะ เช่น สถาปัตยกรรม ประเพณี ที่ท้าให้คนในพืนที่สามารถอยู่ได้ด้วยการท่องเที่ยว และข้อสังเกต การจ้างแรงงานท้องถิ่นไม่ได้โดดเด่นในเชียงคานเนื่องจากมีคนจากนอกพืนที่ที่เข้ามาเป็นผู้ประกอบการและ เป็นแรงงานในเชียงคานในอัตราส่วนที่เพิ่มขึน ดัง นั น พื นที่ท่ อ งเที่ ย ว ผู้ ป ระกอบการที่ พั ก บริ ษัท ทั ว ร์ ร้ านอาหาร ร้ า นขายของที่ ระลึ ก ชุ ม ชน ท่องเที่ยวจึงต้องหาอัตลักษณ์ของตนเพื่อสามารถดึงดูดนักท่องเที่ยว รวมถึงการสร้างกิจกรรมที่สร้างสรรค์ที่ เชื่อมโยงกับชุมชนและก่อประโยชน์ต่อชุมชนทังในเรื่องเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม เพื่อให้เกิดเป็น การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนและสืบถอดไปสู่คนรุ่นหลังต่อไป และต้องท้างานบูรณการกับผู้มีส่วนได้เสียอื่นๆ สิ่ง ส้าคัญของการท่องเที่ยวคือประสบการณ์ที่ได้รับจากการท่องเที่ยวหากนักท่องเที่ยวได้รับประสบการณ์ที่ ดี ก่อให้เกิดเป็นมิตรภาพ โอกาสที่นักท่องเที่ยวจะกลับมาจะมีค วามเป็นไปได้สูง ในการศึกษาครังนีเป็นการถอด บทเรียนที่ดูตัวชีวัดทางด้านเศรษฐกิจเป็นหลัก จึงจะไม่กล่าวถึงผลกระทบในด้านอื่นๆ ซึ่งในการศึกษาครัง ต่อไปอาจจะดูผลกระทบของการท่องเที่ยวต่อด้าน สิ่งแวดล้อม สังคม-วัฒนธรรม เพิ่มเติมขึนเพื่อจะได้เป็น แนวทางพัฒนาการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนต่อไป

113 | P a g e

โครงการจัดทาชุดความรู้ในรูปแบบกรณีศึกษา (Case Study) เกี่ยวกับกิจกรรมการท่องเที่ยวที่มีความโดดเด่นในการสร้างความยั่งยืน ทางเศรษฐกิจซึ่งประยุกต์ตามแนวทางของเกณฑ์การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนโลก (GSTC) สนับสนุนโดย องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) 118/1 อาคารทิปโก้ ชั้น 31 ถนนพระราม 6 แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทรศัพท์: 0 2357 3580-7 โทรสาร: 0 2357 3599 www.dasta.or.th จัดทำและเผยแพร่โดย มหาวิทยาลัยรังสิต 52/347 หมู่บ้านเมืองเอก ถนนพหลโยธิน ตาบลหลักหก อาเภอเมือง ปทุมธานี 12000 โทรศัพท์: 0 2997 2200-30 โทรสาร: 0 2997 2200 www.rsu.ac.th

ISBN 978-616-421-041-7