1968

Co-t. 3

XONTAKTBLAD van de Historische Vereniging voor bet Land van Maas en Waal en Rijk van Nijmegen

'T'

Januari 1968

Hunner 5

- Uitgave van de vereniging tot beoefening van de geschiedenis van het Land van Haas en Waal en het westelijk deel van het Ryk van Nijmegen Secretariaat en redactie: J. v»d» Bovenkamp, Grotestraat 4» Batenburg, en C. v. Kouwen, Boksdoornstraat 84, Nijriegen.

Eindredactie: H. v. Heiningen, G-reffelingsedijk 39» Alphen.

Contributie: ad ƒ 7» 50» "te storten op girorekening nr.

907416 van de Boerenleenbanlc te Druten t.n.v.

Mej. J.G. Klabbers, penningneesteresse.

- Tydschrift ter bevordering van de kennis van de eigen streek -

Oudheiik. Verenigingen

Voorwoord van do ri.dc et Le.

Aan hot begin van het nieuwe jaar wensen het r-ootuur vin de historische vereniging "T\veestrorienland" en de redactie van het contactorgaan U een voorspoedig '\)(ü. Zij hopon in het xorende jaar veer interessante en boeiende activi teiten in velerlei vorr voor de leden te kunnen verzuren .

Het is onder meer de bedoeling van de redactie o,, in de toekorisü ueer onderwerpen in ons contactorgaan te behandelen. Hierbij denken v/ij in het bijzonder aan de folklore van cnae streek. De redactie doet dan ook bij d e T e een neroc p op de lezers on in hun oiigeving gegevens te verzamelen b e treffende oude gebruiken bij doop, huwelijk, be ;rafenic enz.

Ook hebben wij belangstelling voor verhalen die grootvader en grootnoeder vroeger op lange winteravonden vertelden, al dan niet v/erfelijk gebeurd. Ook zullen wij aandacht gaan besteden aan. genealogie. Leden die dus iets -.veten of willen y/eten van hun faniliestanboori kunnen zich r et de red^ctio in verbinding stellen. Copie voor de volgende afleveringen is van harte welkon.

C. van Kouden.

Mededelingen van het bestuur. ^1_._ Cpn_t_r ijbuti e^

Aangezien het steeds noeilyker -.vordt ori de vereniging financieel gezond te houden, heeft het bestuur ,^ich genoodzaakt gezien de contributie net ingang van 1 januari 1c<6ö riet ƒ 2,50 te verhogen tot ƒ 7 •> 50 p t r jaar.

Het is de bedoeling van het bestuur, hiertoe aangespoord door de leden van de vereniging, ori dit jaar te ko- cu tot het inrichten van een klein streekmuseum. ,aj /ra. "er. onze leden om ons een opgave te doen van voorwerpen 'l ie, dl of niet in bruikleen, hierin geplaatst zouder kunnen /orden.

Er komt ^isschien ^annenkort een rui: te vri j n liet oude ge' eentenuir van Bruten.

--,_ ._

i

'

e

LOude ansichten -w.-Bü de Europese Bibltiheek te Zaltbommel wordt een uitgave voorbereid in de serie "Nederland in oude ansichten" over Maas en Waal. ?JU vragen onze leden om, wanneer zQ in het bezit zijn van oude prentbriefkaarten mt foto's van onze streek, deze ter beschikking te uillcn stellen aan het bestuur. Ook andere oude foto's zijn nelkon. U ent .,,vangt ze natuurlijk, nadat ze geoopieeczijn, .alle Beer in &\Tde staat terug.

L&_q-uI-* Archeolo&% “\. * Op' archeologisch gebied zullen veldactiviteiten in het ve velg plaats vinden in sanentierking net de Archeologische P!erkgeneenschap Nederland (Vesterheen), ‘Jelke gmemsch~p sinds kort een u(rrrkgroep heeft te Njnegen. Deze verenigin beschikt over diverse deskundigen op dit gebied en staat in voortdurend contact net de o,ffici%le instanties.

Vor,ds meldingen kunnen ook via deze werkgroep gedaan >:orden. Be langstellende leden worden via de pers of vereniging op de hoogte gehouden van deze activiteiten.

Secretaris van de werkgroep is de heer Z.B. Tuin, 'Zillen Degenstraat 26 9 NUnegen, telefoon 08800-21362. z.-&curs+ "* Op zaterdag 25 november jl. bricht onze vereniging een bes zoek aan het Xusem Frans Bloemen te V!ychen. Tevens nerd cen bezoek gebracht aan het kasteel-raadhuis.

Deze excursi6 mag bijzonder geslaagd genoemd worden, wat zeker in de eerste plaats te danken was aan de heer Zaringa die de rondle~ïding op zo'n voortreffelijke rmnier verzorgde. .. .._

‘.,

XIoneins anrdeaerkvondsteti in Druten.

1-----c-----------XHierbij dank ik allereerst de heer P. van Dinteren voor de aanvulling bij het bericht uit het I!Jieuas Bulletin van de X.N.O.B. (Kontaktblad no. 4, blz. 6). lb?? aandeel in "de flinke hoeveelheid scherven" is onlaq in Museum G.M. Kan gedetermineerd, vaarvoor ik de dnne en

— 3 — heren aldacr hartelijk dank zeg:.

Gedetermineerd konden worden: 1. wandfragnent van terrr. sigillata-koiu (vgl. Oswald, pi.

47» no» 6), tweede eeuv;; 2. voetje van terra sigillata-kon (vgl. Dragendorf, no.

33)» eind eerste en tweede eeuw; 3. twee fragnenten t.s. nef'barbotine-versicring"; 4« voetje en wandfragnenten van natbeschilderd (zwart gevernist) aardewerk, warbij fragnenten net "radstenpelversiering", tweede eeuw; 5. randscherf van ruwwandig aardewerk(vgl. Holwcrda: Arentsburg, afb. 94? no. 223), tweede helft tweede eeuw; 6. grote randscherf' van ru?™andig aardewerken kon (vgl. Holwerda: Arentsburg, afb. 92, no. 141)» tweede helft tv^eede eeuw; 7. randfragnent van runwandig bord (vgl. lïolwerdas Arontsburg, afb. 94, no. 239; 8. randfragnent van lichtgeel ruwwandig aardewerk (vgl. Holwerda: Arentsburg, afb. 93> no. 203/204), iddden tweede eeuT^ en later; 9. deksel van ruwwandig aardewerk (vgl. ïïolwerdas Arentsburg, afb. 94» no. 255/256), late deel tweede eeuw en later.

De vindplaats van alle door uijn broer en uy opgegraven schervan is nauwkeurig in kaart gebracht.

Het hoekfraguent van de Roneinse dakpan is door rjj in bruikleen afgestaan aan het Rjjksnuseun ^G.M. Kan, o.a. voor verdere deterriinatie.

Op dezelfde vindplaats zijn ook nog enkele middeleeuwse scherven en beenderresten gevonden. De beenderresten konen uit dezelfde laag als de Roneinse scherven; de niddeleouwse scherven uit een minder diepe.

Opnerkingen: 1. de beenderresten bleken na een schoonnaakbeurt de schedel te vornen van een koe of paard. Mogelijk zal verder graafwerk aan het licht brengen, of we hier te doen hebben net een "STiovetaurilla-of f er" (zie Kontaktblad no. 1, blz. 20)

2. ,ioor üe gedane vcndsten ij bewezen, dat er zioh op dr vindplaats van begin tot einde tweede eeuw (100-?GP) een Roueinue woonplaats heeft oevonden. i_,ni:cle bevyzor hiervoor zy'ns a. verscllillende dakpan f ra grient en; l. een grote hoeveelheid scherven van li/: c. de vondst van een - beschadigde - urn i'i,t vertrandingsresten; d. de vondst van een fragvent van een noj niet naaor jedetermiaoerd Romeins j^odcnbeelCjo van pin'pc r. xü.,.

De vondst van CL n lïoieinne kou op de Gelen berg1 in Druten (zie Kontaktblad no. ?, blz. 2) naakt het niet onw r.neb lijk, dat wo hior te iocn hebben :ict éc'r. Horeins bcworii jebied, waardoorheen of warlnr^T, de "\ic{~ vtr dr j'utinj krart" he^it.

Op r*e Peutingerkaart staat lan^s dos'e i. eh' a; ar één n° onnijkenbaar in de streek die nu '"as en Vaal hcets A DÜODECIIiuV ( )y cc twaalfde riijl). (zie voor al druk van krart "Het Land v-an ilaas en d- ui" van a. vci Heiningen.)

Nu zyn er in doze streek overal Lorieinje omten gevonden, naar de hierboven pcnoende woonplrats is tot ni- toe de hier gevonden Rojieinse nedor^ctting'. Het is du zeer wel rioj'el^k, dat deze woonplaats de nc'c-i AD f'ÜODECIMlfM heeft jedra-jen. Dit ^aakt hot ooL W<.-er aanronel^jkt r , dat de naan Druton van dit A£) DbODEC L^iUU is a ^. De jongeheer hiiii ^e Grundt h<,eft op deze v een groot ^antal vrij ongeschonden vondsten t;edam. Deze vondsten zijn center nofj niet in kaart jobiacht noch gedeteridneerd. Hopelijk za] dit spoedig j-enchieden.

Uit het niddeloeiiyse Druten znn n cv do voljencle zaken te voorschijn ^ekonen: 1. aan de otationsstraat in Druteii ;s jcvonden een voet van cejn Jacoba-kfmnet je net zoutrlaKuu.r uit het he/jiii v art de veertiende ocuvj 2. by Jansen aan de Hcerswec1 in Druten zijn gevonden: a. een voctfragi ent van een Jacobr-ki-n uit ae veertiende) of Vijftiende eeuw,

- 5b. een oor net gedeelte van de hals van een Spaanse kruik uit de vijftiende of zestiende eeuw; 3. bij van Kampen aan de I-iolenstraat in Druten is gevonden een voetfrag.aent van een Jacoba-kan uit het r^idden van de veertiende ueuv;; 4. langs De Heuvel in Druten werden gevonden: a. een scherf van dik wit nateriaal r..et reliefbandversiering. De versiering is 'iet een radstempel aangebracht en is in kruisende lijn nog juist zichtbaar (elfde of twaalfde eeuw); b. een koperen ring, waarschijnlijk gedragen op bepaal ie feesten bv. naaidTeesten. De ring is moeilijk te dateren; 5» In Batenburg werd gevonden een gebakken aarden kogel, jZf 5» 5 cm. Aan voor- en achterzijde bevindt zich een rode vlek, bijden en onder twee rode eenden, v«aarvan er één is , mislukt. De kogel is vermoedelijk van Spaanae afkomst u n dateert uit de tachtigjarige oorlog. De heer Jansen, Katten burg te Druten, heeft een dergelijke koe't..l in zijn bezit, doch deze is niet beschilderd.

M. xsergevoet jr.

Bergharen Aan de Molenweg te Bergharen zijn in een tuin diverse scherven en enkele potjes gevonden die te dateren zijn in de vroege ijzertijd. In de onmiddellijke nabijheid is ook nog niadelceuvs aardewerk gevonden. Een en ander is onderzocht door het R.O.B, te Amersfoort.

C. v. Kbuwen.

Vychen In de omgeving van De Pas te Wychen zijn deze zomer verschillende vondsten gednan. Zo werden o.a. enorme hoeveelheden kogelpotscherven gevonden en de grondsporen van een middeleeuwse woning. Op een andere plaats daar in de buurt zijn in de boden van een ondergestoven ven dat door de prehistorische iiiens als afval plaat s gebruikt werd, ook interessante

- 6zaken te voorschijn gekonen. Een en ander wordt nonenteol onderzocht door de geologische afdeling- van de r.k. universiteit te Nijmegen on het K.O.B, te Aucrsfoort.

0. v. Koinven.

DE POffl/ VA1J DE DRliTEHSE IIERK

Onlangs hebben wij van de Hoogeorwaardo lieer Deken Gooien van Bruten inzage gekregen van tv/ee boeken uit het kerkelijk archief , handelende over do "bom; van do Drutense parochiekerk. Deze kerk is in 1877 in gebruik genenen en tostiat nu dus 90 jaar. Door O eurek aan tijd konden u ij nog geer. rotgebreide studie van de bomv naken; deze zal echter l innon niet rl te lange tijd verschijnen. Wij zullen in enkele a^lcVGr^vijerr een voorlopig verslag geven vr.if" dïa bouw en de laar aan voorafgaande verVzaanhedon.

D e

v o o r b e r e i d i n g

De toeniialige aartsbisschop van Utrecht, ngr. Zvinjsser., h f d de zeereenvaarde heer Jacotms Crouvers, die in 187- pastoor van Druten werd, o. a. opgedragen een nieuje kerk te bouten "tot neordere eer en glcri Gods en tot vervulling eener onr

re behoefte". Deze Lehoefte bestond inderdaad, \rr,nt do toenmalige kerk, een zg. Kater staatskerk, wuc voor do groeiende parochie veel to klein gemorden.

Pastoor CrouTvers wijdde zich al spoedig geheel a:,n zijn niea\,'e taak. Enkele "netelige kuostiön" v/erden"tot aller genoegen" opgelost. Zo kwaii o. a. de geneentotoreri MCCT in het bezit v^ de katholieken.

Er werd een connissio benoend uit de po/roehianen., be uit de heren: A. C. J» Doricka, H. G. Albers, E. van de Ti/ordt, J. van den Hof f, H. A. Geldons en J. Schoonmkors. Deze corinissie werd toegevoegd aan hot kerkbestuur 'on net het aolvc uit te naken eenc conr.issio voor dun kerkbouw". Deze commissie kroog volledige "organisatie'! door oen "huishoudelijke verordening". Deze hield ondor neer in: 1 . de eerwaarde heer pastoor is voorzitter van de connissie

en subcormiat ios; 2. "alle geschillen sim ter beslissing van het hoogor kerkelijk gezag"; 3. er vorden verschillende subcornissies benoemd, t.w. vaste en voorbereidingsconuis&ies. Zij kunnen diverse zken zelfstandig behandelen; in geschillen beslist hut bureau. Dit bureau bestaat uit: mijnheer Pastoor (president), A.C.J. Dericks (1e vice-president), H.G. Albcrs (2e vice-president), A. van Lunen (penningmeester) en J. Schoonmakers (secretaris). a r c h i t c t Hoe nen aan de architect is gekonen, v^rnelden ons de boeken niet. Hot blijkt, dat op 22 februari 1875 een contract is opgesteld, dat ar.n P. Cuypers werd aangeboden, "hoewel ^en algoi e^jn betwijfeld dat alle t-.c~-.arin bevattende conditi- ; en door i.. 15. r. nullen worden men I'cn hoort een tijdje niets van do architect, naar op 12 april 1&75 bericht pastoor Crouvens, dat hij antwoord heeft ontvangen, "en M 31 -iet verschillende onaannoiielijke wij z i gingen ".

Cuypers eist naast 5 /« voor plan, tekening en begroting bovendien 5 '/" van do aankoop en natorialen en administratie, als de connissie de bouw in eigen handen houdt. Hij eist ook, dat bij zijn "onverhoopt overlijden" 5 'p van het tot dan toe uitgevoerde en 3 n/° van het nog uit te voeren werk bet" ir ld noot -worden aan zijn "rechtverkrijgende" . _f!esloten ;;ordt eenvoudig "te antwoorden dat nóg het een nóg het ander aanneneljk is on dat de coixiissie zich in hoofdzaak houd aan het contract dpor A. C. J. Dericks aangeboden".. .Ion hoort veer een hele tijd niets van Cuypers; als er antwoord Lont, blijkt de architect bij zijn eisen te blyven. Dcaron gaat de pastoor not Dericks naar de aartsbisschop die over de zaak "ook zijne afkeuring en verwondering heeft te kennen gegeven en die zich verenigt net de uitvoering zooals de connissie zal goedvinden". Hij doet evenwel op allen een beroep de zaak in der ninne te schikken.

Men schrijft nu een brief aan Cuypers waarin staat, dat de bisschop zijn eisen nimuer zal inwilligen! O-i tot een ninne-

L,

_ 9 lyke werk in allo opzichten ontbreekt".

Op 3 noi 1875 is op deze brief nog guen antwoord ontvangen on nien besluit "Yi/eldra gedesiduert te uoeten handelen, on wel bij voorkeur don opzichter ou nuer genelde redenen bij hot eindo zijner loopcnde nnancl veg te zenden, naar on verschillende ona"ingenannheden clio hieruit kunnen voortvloeien", wordt eon beslisring aan de pastoor overgelater . intussen kout er bericht van de architect, "naar aangezien den 21 sten do ze r (21 juni 1075) de naand van den opzichter Janken ie voltrokken -werd on deze en vroeger noer gence-tde redenen net algeneene goedkeuring besloten -.anken kunni s te j dat hij bij het eindo zijner naand al., bovengozcgd kan V

kcn".

Iio2wel de oplichter nu ontslr,gc.n is en nen zolf e^n niouv,v - Van lïoocch uit Leouw&n - heeft -i.c.n ic^-okkon ,• naa^t Lan^elaar, hoofdopsichter van Cuypers, tefen dit la it^tc ro0anclr, "'wijl hij (^Cuypers) daarvoor aijnu en geschiktere r enochen heeft", Dcricks antwoordt her., "dat hut oillijk is, dat de connissie zal beschikken ever den r'>r ^olJ^küen ofziohtv r, dat \vil ze^sjc-n. on die, als hij niet voldoet, te kunnen wegzenden en dcsnoouo een andere te neriun en vel in de eorstu plaats o1 dat die door het kerkelijke bestuur betaald vord (l) en in de tveede plaats oridat vy tut hiertoe zoovele treurige ondervindingen daarvan vooral v m "anken, zooals neer bacpro ken, gehad hebben".

Het recultaat is, dr t het ontna^ van Banken gtblijft en dat net goec'keuring van Cuypcrs, Van Iteosch tot nieuwe opzichter wordt benoend. k w b e n r s s t i e D e Een van de leden van de conr issie v/as J. Sensors; hij v/as, in tegenstelling tot de neeste van zijn coTiisfciegtJioten, ge^n "groot-industrieel", hoewel hij eigenaar was van de r olen op de - olenberg. On deze riolen 20 hoog nogelijk te kunnen bouwen, had tien eertijds een gedeelte van de heuvel, r/aarop nu de kerk, de tabaksfabriek en de Trio staan, afgegraven. Hierdoor ontstond langs het Ructpad de Molenkuil, ook wel Zandkuil genaand. Deze Molenkuil is verschillende keren htt onderwerp geveest van felle twisten tussen de conirissie

en J. Stjngera.

Het begint al voov de eerste vergadering v -„n de conrdssie op 15 februari 1875« Al voor clio tijd i/:„s "enger 3 gevraagd, o t' h,

20C el in de Violonkuil v/il do afstaan ovi or tningrond te Knnijct Jjcrgen. J. Sengers dio zelf op do eerste vergadering ni< t • ar wezig was, laat weten, dat hij de grond niet kan afstaan; hij blyft do twee volgende keren ook nog- wee. Dan blijkt du stor r geluwd en een half jaar gebeurt er niets.

Eind augustus vindt de conriissie het toch nodig ie kalk vo de v/inter to blussen en '.en vraag1 hem, "o±' hij de roodigo r~ ,il te voor blussing op zijn Irnd in den zoog^iiaandi lolor.kuil >/

afstaan". Sengers kan dit "on verschillende reden no, r^et dosidcurt" toeleggen.

Medio^septcriber is er no{; st&ecic r;oen o "redenen \<aaroa besloten werd Lanjelaa-? iiit te moflo. t ^ii tot t-one overkomst ten einde iver de zo zaak ^ijn ocrdoc^l uit 4 -

brcngon". Deze vorrjaderin^ 1 is Gongerr: \v« er afi'eri^; evenals Ie volgende, waarop benloten vordt her 1 no{;raal3 ti vt'n^cn, f n "een hoekje Z'jner rp"ond" v/il afp+aan. "De vol.xnde ver- > n^riii stent Sensors erin toe de Molonkuil te verpachten, ''; it^ hij

daarvoor de gewone bruto opbren^aton ontvan t ;on ?;al". ^Jood^edwon£,cn gaat de coru issie hiermee acceord,

r arnee de k\,'« L: t i L,

Sengers opjcloct ie.

Nu rijst de vraag; v/aarcn vilde Conjcrs dit

u t v k j e gr>mcl l i . t

afstaan?

Zoals gezegd T/^S Sonoor s ge - n groot-industrieel. Hij -\ hebben moeten v/erken 01 als noicnrai? OOÉ^O** te kuitn^n >H r uiencn. Bovendien v/as r,ijn grondbezit op cv I'olLiiborg niet

groo"t, zodat hij op zijn erf weinig of geen genassen ken VL.Ibouwcn. ïïit gesprekken net oude Briitenaren is ms gebleken d°t tt^n tijde van de bouw van de kerk de nol enkuil bccU.'t M

net een laag tuiné^ond. Iio."elijk was Sengers bang, dat hjj zonder tuin zijn gezin niet zou kun^-n onderhouden. J:j kan ook bang1 geweest zyn, d; t de kalk zijn tuin zo zeer zou •"•ca-p^st ' n, dat die de eerste jaren totaal onbruikbaar zou zijn. Het is clu niet zo verwonderlijk, dat hij zjjn Molonkuil niet zonder ne r wilde a f s t a a n , naar er et n flinke vergoeding voor vroeg.

— 11 -

t c c n o v o n Bij de oprichting vr.n do comi.dssic besluit do zo op hot ICorkelarJ uon steenoven to bouwen, zodat do kerk zelf "het voornaamst ^ mteriocl voor een nieuwe kerk kan fabriccron". Dit Korkolnnd luoet gelegen hebben op do pla^tö waar nu de pannonfabriek van Dericks & Gcidens staal. LCD begint r.io t eigen pcrsonool funderingen tu graven, naar ondat dit zoor auur blijkt to zyn, wordt besloten dit verder aan to bustedon; hut werk wordt gegund aan Il.'.'cyorr uit Ochtcn.

Jiv,t jnetsolwork voor do steenovens wordt aanbesteed vcc ar zijn i-.ondon ƒ 119?99~«~" <iü oorsto ovon - vr.n op 5 april, do twocdo, dio lator L v; o o nondoïi uit<_;ofcjcid D o

^

word c j op oon nader to uupalon datu'i, 3ovi.Ji(?i-n .-.crdl clan bij hoot'; ton», "o:.

des zondags to laten werken, aangezien wij ca c , jivgela zondagswork op andere ovens voor e^.n ."lisbru^l: hoMdon"(l) Op 5 april 1075 ie voor de ste-enovenr; al uitgogcvon ƒ 2.232,9e-,,.

Bind juni wil non zo spoedig no; olijk jiot do fundauentcn van do kerk beginton, naar ondat "do steenbakkerij, die op dit ogenblik nog slechts 6 nrnden of ruin» 500.000 cteon kan opleveren welke klaar zijn", wordt verondersteld, dat uit doac stonen"geen voldoende hoeveelheid geschrikte of bestond voor de fondering te vinden zullen zijn". 1-len bosluit d..aren do bouw uit te stellen tot volgend jnar i'i bruari of .•'aart; de ovens blijven echter wel draaien; or wordt dan ock naarstig turf bestold»on hun te kunne-ü latsii*-brandon. D<^ levering hiervan geeft, vooral in de win'-'maanden, nog wel eens nooilijkhodon (o.a, door hoge liggelden voor scheren in Druton). .Je non na eon tijdje nieuwe klei voor d^ steeneven nodig hoeft, bosluit het kerkbestuur, oudat r:en nog graag wat van hot KorkciandwLl overhouden, het aangrenzende perceel tekopen ... op afbetaling! (zie J''inanoió"n) Tevens v^ordt besloten voorlopig geen stenen neer to verkopen, oadnt er voor ac bouw van de kerk 2.000.000 nodig zullen zijn.

12 -

P e r s o n e e l s a a n g c l e g c n h e d e n Bijzonder goede sociale voorzieningen \varon er rond 1075 nog niütj du sociale revolutie was in Nederland nog nauwelijks doorgedrongen, laat staan op hot I.fcas on V/aalse platteland.

Do lonen waren dan ook laag, de arbeidstijden lang. De Vaas van de steenoven, M. Marcus, had al in april geklaagd, dat

de stenen "zwaarder dan normaal waren". Als de arbeiders daarom een loonsverhoging vragen, wordt hen wol voor dit jaar (1875) v;en kleine extra vergoeding gegeven, naar het volgend jaar (1876) zal dit niet neer gebeuren. Men zal du "goode" werkgasten" in 1876 "op do gevi/one v/ijze rngageren, en v>;cl voor twee tafels zooals dit jaar gev;erkt is".

De steonovenbaas Marcus krijgt in 1876 niet ueer uitbetaald dan in 1875j zyn"vorzoek om cerfe woning voor hen als het ,icgelyk is, bij den oven te bouren", wordt afgewezen.

In december 1875 vernoemt do commissie, dat Coenders, "den besten s toonvormer van onzen oven on ijdele en ongegronde redone"(?) zich hooft "geëngageerd" op do oven van do Gebr.

Stolk. II.A. Goldens en J. Schoenmakers moeten proberen "desnoods net cenigo geldelijke opoffering" Coenders terug te krijgen, hetgeen hen lukt net een"fooi" van ƒ 140, — 5 "dat ie ƒ 40,— neer dan dit jaar". Dit was nodig, ondat hij bij de Gubr.

Stolk ook ƒ 140,— kreeg.

Eind novenber "zijn het weder en hot jaargetijde" zo slecht, dat de ovens niet kunnen draaien? men wil nu de arbeiders stenen laten kruien voor f 0,90, desnoods ƒ 1,— per 1000 stenen.

Mijnheer pastoor zal dit aanbod de 30fc_ november 's morgens in do kerk voorlezen, zodat de arbeiders zich nog voor "j uur bij J. van den Hoff kunnen relden. s t o c n r y d e n Het De commissie wil de gehele bevolking van Druten, als oen soort offer voor do kerk, stenen laten rijden. Dit blijkt echter een onevenredig zware last te zijn voor degenen die geen paard bezitten. Er volgt een voorstel om oen lijst op te naken van alle "bemiddelde goedgezinde" parochianen on hoeveel stenen men ieder zal laten rijden. Men ziet dit van verschillende

kanten als een soort belasting; daarom wordt dit voorstel afgewezen., A.C.J. Derioks stelt dan voor de bevolking- een lyst ter intekening aan te bieden: elk "werkpaard der katholieke ingezetene" zal 10.090 stenen vervoeren, met uitzondering "van. enkele voor wie deze last te zwaar zou zijn".

Gezinnen zender paard zullen of 10.000 stenen rijden of ƒ 10,— betalen.

De leden van de oommissie zullen in hun vriendenkring informeren, of een dergelijk plan kans van slagen heeft; het plan lekt echter uit en wonder boven wonder slaagt het grotendeels: voor +_ 600.000 stenen wordt deelgenomen en 4 -Oigezetenen van Afferden hebben "paardendiensten" aangeboden. De Drutenaren zijn echter niet gebrand op deelname van .afferdense voerlieden, "redenen waarom besloten word, bedeelde vreemdelingen naar het oordeel van Itr Pastoor, zoo niet te bedanken^ dan toch vooral niet meer daartoe ifit te noodigen". De vier boeren trekken hierop hun aanbod in.

Om het stenenrijden zo ordelijk mogel-jk te laten verlopen, zullen J. van den Hoff en J. Scheemakers als opzichter optreden. Van den Hoff biedt bovendien nog aan stenen te vervoeren a j' 0,75 per 1.000, als er geen anderen ayn die dit pro Deo willen doen. Mochten er mensen zijn die zyn voorbeeld willen volgen, dan zal de prijs van Van de Hoff dalen tot beneden die van zijn concurrenten. Dit wordt onder protest aanvaard. (Hij wilde dus persé" stenen rijden; het is mcgelyk, dat hij heilig wil werden; het kan ook zijn, dat hij in geldnood zit.) h r m o e d e Pastoor"Crouwers toont midden november 1875 zijn goede hart: hij heeft een directiekeetje gekocht en dit afgestaan aan G-er. Delno, "die al eenige maanden onder de blote hemel of een paar horden gebivouacgeert heeft". Er heerste in die tijd dus grote armoede.

Financiën Zoals te begrijpen is, zijn met de bouw van een nieuwe kerk grote sommen gelds gemoeid. Of er een "kerkefonds" heeft bestaan, is tot nu toe nog niet zeker. Al op de eerste

Door raadpleging van eenzijdige "bronnen, zijn in het chapiterÂť "De kwestie Sengers" (artikel "De bouw van

de Drutense kerk") enige fouten ingeslopen.

1) I.p.v. de le_ zin van de le_ alinea leze men:

"Een van de leden van de Kommissie was J.Sengers, evenals de anderen groot-industrieel. Hij was eigenaar van de Drutense molen, waarop alle boeren uit de gemeente &un graan lieten malen, bij gebrek aan een andere op koĂł'peratieve basis." \ 2) De eerste twee regels van de laatste alinea * komen te vervallen. Dit moet worden: "De heer Sengers, die een gezin van 8 kinderen moest onderhouden, had de molen, die hij aanvankelijk gehuurd had van baron Van Delen, enige jaren v6Ă&#x201C;T de bouw van de kerk van hem gekocht."

DE SCHRYVERS.

- 14 vergadering van de commissie verzoekt de pastoor de financiële gegevens geheim te houden, "derhalve die niet genotuleerd (mogen) worden". Wel is ons gebleken, dat men nllea zo goedkoop nogelijk wilde doen: men bouwt zelf een steenoven, de kerk wordt niet aanbesteed, de lonen dor arLeiders zijn niet aan de hoge kant, men laat de inwoners van Druten kosteloo s stenenrijden enz.

Toch worden er verschillende leningen aangegaan; 15 februari 1075' A. G. J. Dericks neerit op zich or, zo^ls h'j al eerder had gedaan fcüj het bouwen van do Puiflijkse krak, v^ot eigen verantwoording, maar voor rekening van de kelk, lening ei. te sluiten 3. 3 °/o 's j aar s. De rentevoet b'j de banken bodror ó +oen f_ 8 c/ol ( z j e Drugnans: paardenkracht on ilcnscnmacht) d october 18755 -de pastoor "deelt ^oc^, dat er gelden s'jn t „i i*~

geboden a 3 Jo ^entu per jaar, evenwel buiten Z^E.D, , < ndor de atiptste geheimliouding, waarop algemeen ^'ordt goedgevondo^ daarvoor acceptatie; aan toonder, bij ir'jzc van bankbUjot, aP

te geven".

Het bankbilje had in die tyd t;;ee konr.erkons

1. het was meteen bij do banken in goud on te zetten; 2. het fungeerde als geld.

"By wijze van bankbiljet" kan dus betekenen: do schuldbekentenissen fungeren als aanvaard betaalmiddel en/of: do lening is direct aflosbaar. Tn het laabste goval is dit zeer nade-

lig voor het kerkbestuur, aaar de gi l ecnae gelden ieder ogenblik kunnen worden teruggeeist.

3

^ november 1875= vooj: de steenoven is gekocht: ?00 el grond voor ƒ 600,--, onder voorwaarde, dat do verkoper nu "ƒ 1CO,-zal accepteren en de overige ƒ 'jOO f — °an de kerk zal laten

a 5 a/°" • Bit is dus kopen cp afbetaling avant In, lettre.

Tot slot volgt hier nog een overzicht van alle uitgaven tot en met 31 december 1875 s sloping van gebouwen. ............ o' 200,70 steenfabriek ................... ...f 1 7983 , 1 9» opzichters ....................... . ƒ___j5JJ„ te transporteren ƒ 18 575",

- 15 transport.....................ƒ 18575,47^ funderingen...................ƒ 2220,07 " diversen. .....................ƒ 82,?4|, oonferentiegebouv. ............ƒ 1187,70?, kalk..........................ƒ 2438,25" paard met toebehoren..........ƒ 1302,25 zand..........................f 245,47^ varen van hout................ƒ 2347,28 loon en vervoer van stenen..../ 182,89 hardsteen.................... .£____JjJO__ tobaal......... ........... .....f 2ü583,44

J. Dekkers en ..i. Bergevoet jr.

-f

*~ "De oudste papieren" 'Jen hoort vaak vrogen stellen als: "Vfct is nu do oudste plaats in ,'Iaas en V/aal?" of: "Sinds wanneer hebben hier nu mensen gewoond?" Op een dergelijke vrrig is natuurlijk moeilyk een afdoende antwoord te geven, oridat het ontstaan van een dorp nu eenmaal gehuld is in de "nevelen der historie" en hier al bevoning is geweest sinds prehistorisch' tijden. De meeste nu bekende plaatsen bestonden al in de elfde eeuw, wat onder rnecr blijkt uit opgravingen, waarbij vaak vr o e g-mi d de l eeuw s materiaal wordt gevonden. l.Ien denkt het ontstaan van de meeste dorpen dan ook tussen de achtste en tiende eeuw, na een periode met overstromingen die dit gebied, na de Romeinse tijd, gedurende ongeveer 300 jaar tot op enkelu uitzonderingen na, ontewoonbrrar mankte.

Het is daarom niot minder interessant on eens na te gaan, welke plaatsen het eerst in de gosch»aven geschiedenis vermeld worden. Hierbij moet men dan v;el bedenken, dat dese gegevens toevallig zijn on natuurlijk niets zeggen over de de juiste ouderdom van een bepaalde plaats. Volledigheidshalve zijn ook de namen vermeld van personen, meestal adellijke of eigengeërfde geslachten, die de namen voerden van plaatsen in Haas en Waal. Zij treden meestal op als getuige in een oorkonde of ander geschrift en komen, zoals U hier-

f •

* '*

- 16 na zult zien, vaak eerder voor dan de plaats waarvan zij do naam dragen. De gegevens zy'n ontleend aan Sloet's oorkondeboek en enkel© andere YJ erken.

C. van Kcu\jen.

WAMBL en DHEWffiL

893 ' Opgave van goederen die de abdij van trammen had in verschillende plaatsen, waaronder JIS^Slêiê^^L-^êJSSiS.",» gelogen aan de "Vale" tegenover Tiel, zoals in het betreffende stuk -vermeld v;ordt.

1281*Andreas van Vamele.

EERGHAREN

11 juli 897

Koning Zwentibolt ruilt met graaf Polcoberth oen predituii,

gelegen te 'IHt^rawa^.

1250 Opgave van het aantal kerken aan de proost van Xanten "Hara capella".

DEEST

27 octobor 997 Keizer Otto III geeft aan een nieuw te bouwen klooster bij Aken goederen, gelegen te l'Dhosjte^^.

1284 Steven van Doest BATENBURG, DRUTEN, EWIJK on \7EURT

1076

In een oorkonde van gravin Adalheid van Gelre schenkt ?y aan de Sint Maartenskerk te Utrecht het prediurn Orten en

*.

- 17 ontvangt daarvoor ^'Ayicko on Yurdo"» Getuigen zyn: Abero,

'fheodoricus en Rudolf van i,a bc.p.buji'oh , Rotgerus van Prut ene 1?42 Rudolf van Amiok.

1100

Proost Theoderioh. geeft aan het Adelberthstift te Aken een predium te HBoningeHHeinricus van Boninge. ^PPELTERN Godfried, Proost ven Xanoen, geeft ao.n de keik van ^Agcl^

drem drie talenten'1.

1250 Theodericus van Appeltern.

ALTPORST Graaf Polcund van Berno en zijn vrouw geven hun goederen te J'^ü£im£§Il aan Hobertus, abt van Mariënweerd, voor het stichten van een klooster te Berno» 1296 Ruther van A"1 forste. *

4

WYCHEN

6 maart 1196 In een oorkonde van 6 maart 1145 kout als getuige voor "Godefridus van Wijghene".

23 i lei 1242 Koenraad, aartsbisschop van Keulen, verenigt

de tiende van de kerk van Wijchene me b hot koppel te Zyflich.

&W M i 4' wijf t*

- 18 AFPERDEN 1165 Reinald, aartsbisschop van Keulen, beslist in eon twist

over do inkomsten uit de kerk te ."j^fordenj^ ten gunste van het kapittel van Xanten.

1310 Willem van Af f orden.

ALPHEN en HSRNEN 23 februari 1166 In oen oorkonde van Reinald, aartsbisschop van Koulen, betreffende een gift aan de kerk van Koulen, korncn voor als getuigen "Heinrious van Alpjaoini11 on"EngĂźlbertua van Hurncn". " ' ** PUIPLIJK 1176 Philips I, aartsbisschop van Keulen, bevestigt de kolnorij van het kapittel van Xanten in het bezit der kerken van

"Af orden en Pu^ioke,".

1269 Willem van Puf lick.

BALGOY .â&#x20AC;&#x17E; 1172 Heinrick van Kuick doet afstand van de advocatie over de

goederen van het kapittel van Sint Jan te Utrecht, die te Balgoie gelegen T/aren.

WOEZIK 20 october 1196

"k t

tt

- 19 Koizcr Hendrik VI "bevestigt hot hospitaal door Alard, "burggraaf van Nijmegen, gesticht; de goederen te

"W-usickc" gelegen.

1278 Adnir van 'fusicke.

WINSSEN 1203 Hot stift te Bed"bur vcrkrygt door schenking en koop van "Horens van WiriseneJ' eon deel in do kerk te Kekerdom.

1250 Opgave van het aantal kerken aan de proost van Xanten "ecclesia Wijnseue".

LEE WE M 16 januari 1226 Konrad, bisschop en pfuselyk legaat, "bevestigt aan het

Ifapittcl van Xanten de giften dor kerken te: "afreden, puflick, Lowej^, V/arrele en Drummcle.

1227 EĂ&#x153;o van Leeuven. jĂŻORSSEN 20 juni 1242

De burggraaf van Nymegen geeft een verklaring in een geschil betreffende de tiende van Ewyk en het klooster

- 20 -

"ecclesie Bomel"en "occlesie Lprne^' .

1503 Ruther van Bommel.

1309 Diderio van Leur.

C» van Kouwen.

Genealogie Wist U, dat veel rooms-katholieken uit Maas en Waal tijdens d© tachtigjarige oorlog en ook later nog hun kinderen lieten dopen in het door Spanje bezette Brabant? In de oudste r. k. doopregisters van o. a. Kavenstein, Liegen, Ojjen en Lithoyen, die doorgaans dateren van hot begin van de 17° oouw, kan men gegevens hierover vinden. DO oudste doopregisters van onze r. k. parochies dateren echter pas van het begin van de 18e eeuw. \iij hopen t.z.t. hierover een en ander te kunnon publiceren.

C. van Kouwen.

In het oudste doopboek van de gecombineerde r. k. parochie Bruten, Puiflijk en Leeuwen Boven, dat aanvangt in 1698, komen in de eerste 20 jaren ook doop- en huwelijksineohryvingen voor van Afferdon en Dcest. Het oudste doopboek van Afferden en Deest begint pas in 1727* Vóór die tijd kwamen er ook inschrijvingen voor in do boeken van de schuilkcrk op kasteel Doddendaal to Evdjk.

C. van Koiraen.

Weet U, dat rooms -katholieken in de 17e on 18e eemv verplicht waren hun huwelijk voor de plaatselijke predikant te sluiten, omdat het anders niet rechtsgeldig was. Kon vindt dan ook allo huwelijken in de trouwregisters van de gereformeerde gemeenten. Deze registers vangen doorgaans aan rond 1675 en zijn dus ouder dan do r. k. trouv/registers.

C. van Kouwon.

't* \1 f, JMfe*

a. V*£.'fi

- 21 Het kasteel Doddendaal Het is waarschy'nlyk, dat het kasteel Doddendaal by Ewijk in de elfde of twaalfde eeuw is gesticht als "Hof te Ewijk" of als "Huis te Ewy'k". De naam Doddendaal wordt pas j n de vy'ftiende eeuw genoemd. Er zijn ten minste geen oudere bronnen bekend waarin deze naam genoemd wordt.

Gorissen veronderstelt, dat Robert van Apeltern de burcht in de eerste Jaelft van de veertiende eeuw heeft gebouwd.

Het kasteel waa vroeger geheel oirgraoht en had een voorburcht. Het eigenlijke kasteel was in een vry i egelmatig vierkant gebouwd met op elke hoek een ronde toren. Aan de kant waar zich de kerk van Ewijk bevond, stond een hoektoren die veel zwaarder we s uitgevoerd dan de anderen. Waarschijnlijk is deac toren in 1815 afgebroken.

Men kon het kasteel slechts binnengaan via de voorburctt,

waarvan de ingang aan de noordzijde, dus aan de kant van de Waal was gelegen.

In de Franse tijd werd, zoals zoveel kastelen, ook uoddendaal niet vo^r beschadiging gespaard. Door het leger van Lodewyk XIV werd het in 1672

en in 1702

deerlijk gehavend.

Spoedig daarna werd het echter weer hersteld.

Tegenwoordig is nog slechts een deel van het oorspronkelyke kasteel aanwezig. De voorburcht is geheel verdwenen. D., muren van het nu witte gebouw zijn op enkele plaatsen 1-g m

dik.

Dit zijn dan ook de oudste delen van hot ka. tj<_l. Er

is een grote kelder met een tongewelf dat rust op 4 m dikke zuilen. Hier ia het, waar iri de zeventiende en achttiende eeuw de katholieken uit omliggende plaatsen hebben gekerkt. Van hieruit ook trokken, toen hier de katholieke godsdienst verboden was, priesters Haas en Waal in, waarbij ze zich vaak moeoton vermommen om veilig de streek te

kunnen doorkruisen. In dezÂŤ tijd ook werd, zoals Van Heiningen schrijft, door dominees geklaagd, dat er "paepse exercitiĂŤn" plaatsvonden in V/amel, Hernen en op de Doddendaal.

Helaas is het zo schilderachtig gelegen kasteel niet te

- 22 -

bezichtigen. Het is echter vrij dicht te naderen vanaf de weg Nymegeri-Druten via de oprijlaan aan de noordzyde van deze weg. Het is echter verboden de oprijlaan te betreden ingevolge artikel 461 enz., dus is het beter een glimp op te vangen in de late herfst of in d<> winter, als de bomen hun bladeren hebben verloren.

Rond 1300 werd het bezit van de heerlijkheid betwist door graaf Diderik van l'ieurs en Diderik van Gronau. Ofgohoon do laatste tot 1308 werkelijk in het bezit van de heerljkheid was, hebben geen van beiden in JJwyk gewoond. In 133? bestond de heerlijkheid, die toen nog geen Doddendaal heette, uit "hues, hostaet, boga^rt ende rosmoelen'. In dat jaar gaf graaf rieinald van Geldern, die de rechten ^n aanapraken van de twistende Van ïïcurs en Van Gronau had gekocht, de bezittingen in erfpacht aan rtobert van Apoltcrn e*i na enkele j'iren in pand. Omstreeks 1374werd dit in ren l<-tn omgezet. Johan van Buren kocht dit leen in 1419 ws-arby hertog Reinald het aan hem verpandde. Van de familie Van Buren ver^rfde de heerlykheid in 1452 op Jaspcr van Culenburg. In 1434 werd hot goed verkocht aan Johan Bol, die het op zijn beurt weer verkocht aan Bela van Schidderich. Jaarna kwam het in handen van de familie van Steprade, welke het tot 1769 in haar bezit had. Door vererving kwam het toen aan Van Dornick en later, in 1783» aan Van Nagel. Thans is het in het bezit van V'in Nagel-DornickVornholz die het vanaf circa 1800 als rentmeesterswoning heeft gebruikt. Tegenwoordig wordt het huid niet meer bewoond. Het is jammer, dat dit zo fraai gelegen edelmanshuis met zijn gemetseld toogbrugje^^VL r de gracht, zy'n leien dakbedekking, zy'n witte muren en zijri zo aardig afstekende trapgeveltjes, niet neer in gebruik is.

Hopelyk zal men er een passende bestemming voor vinden.1) P.J. van Capell^veen.

1) Momenteel is het kasteel Doddendaal weer bewoond en wel door de bekende beeldhouwer fluub Kortekaas (redactie) .

-L.

Litteratuur»

1. Nijhof 1 (1830-1875) p. 267.

2. Gorissen, Burgen im Reich von Wimwegen ausserhalb der Stadt Kimwegen (1959) p. 115, d.i. Niederrheinnischea Jahrbuch IV 1959.

3. H. Manders, Het Land tussen Maas en Waal (1953) p.

105.

4. Kastelen in Nederland, A.N.W.B. (1961) p. 37.

5. B. Zandstra, Kastelen on huizen in de Betuwe (z.j.) p. 60 en 94.

6. Holland in vroeger ty'd VI (1964) p. 149, d.i. oen herdruk van de Tegenwoordig^ 51 r at (1741).

7. H. van Heiningen, Numaga XII, 4 (1965) p. 131.

8. H. van Heiningen, De Historie van het Land van idaas en Waal (1965) p. 46, 49, 131 en 152.

Uit de_afohi£ven Bergharen 16 lieert 1390 .

Wy l/ifillem van Drueten ridder ind dykgreve tussen Maes ind Wale, Heymerck van Drueten here Claes soen. ridders, Butgere van den Polle ind Johan van der Have al hc-iymrade» ter selve stede, tugen, dat 'wy comnn-n syn in den kirspel van Haren ind hehddair gekoird oen scutken, dat liggen sal in enen damme, wulke dammo vurschreven gelegen is in den auden leygrave tussen den langen Hovel ind der gemein ero strate, wulke scutkon vurschrwven wy gekoirt hebn enen halve voet enger, dan dat scutken dat leget baven den Houtmeer, inde dat vurschreven scutken dat sal gemaekt syn mit eenre schotdoeren, ind dat sal op gaen tot, wulker tyt dat dat scutken an den Houtmeer op geet, ind dat sal weer toegaen, tot wulkertyt dat dat schutken

- 24 -

an den Houtmeer toe geet. Ind voir so hebben wij g^koit eene damme aengaende tuason den Horsensche Roeden streckende mit den anderen eijnde an der gemeinstege. Voir so sal nymant engheen onrecht water Icijden aver des andere erve, ind een yegelick sal weteren ind bliven in sijne watergrave, daer hy mit rucht in behoirt.

In orkonde ind studichheit aller dese punten vurschreven brieff besegeld mit onse segelen.

Gegeven int jaer onse Heere dusent driehondert inde tneâ&#x20AC;˘gentioh, des neesten guesdages na sente Gregorius dach des heijliger Pauwes.

U,it archief van het Klooster Gravundaal Dld. C. van Kouwen.

Inhoud van dit nummer

blz.

Voorwoord van de redactie...........................1 Mededelingen van het bestuur........................ 1 Romeins aardewerkvondsten in Druten.................2 i Bergharen...........................................5 Wychen..............................................^ De bouw van de Drutense kerk........................6 "De oudste papieren"............................... 15 Gen&alogie............................,............ 20 Het jcastoel Doddendaal. ..............*............. .21 Uit de archieven...................................23

KONTAKTBLAD

VAN DE HISTIRl"!-'p

~P2RENIGING

VOORIEETLANDVAB MAASEN WAALEN RIJK VAN NImGEN

Augustus 1968

Nummer 6

Uitgave van ;?•= vereniging tot beoefening van d gesehie '.'. -n.i.•••; van het Land "%van Maas en Waal eo

[4

V --e- > é

het wei?;' "--ju. deel van het- Rijk «an Nijmegen =

- TWEE STROMEN LANI)f~

Secretariaat en redacties JoV.dcBovenkamp, Grotestraat 11 Batenburg D o vc K ouwe rx, Boksdoorns traa t 84 N i omegen Eindredactie ê H o v. Heiningen, tJref f elingsedijk 39 Alphen Contributie? ad fo7«30, te storten op girorekening 9074^6 van de Boerenleenbank te Bruten t„n.v, Mej0 G „Klab'bers , penningmees tere sse.

m

Tijdschrift ter bevordering ^ran de kennis van de eigen streek -

VOORWOORD VAN DE REMRTÏE

Het doet ona genoegen, weer 'n aflevering van ons blad te laten verschijnen,, Wij hopen dat U ook deze keer de inhoud zult kunnen waardersn ®n doen bij deze 'n beroep op U om ons eens te laten weten of U -over de inhoud van ons blad tevreden bent0 Het is n„l<, van groot belang dat de redaktie weet hoe de leden ran de vereniging de inhoud vinden en wat nog belangrijker is s welke onderwerpen men het liefst behandeld ziet.

Ook kopie voor de komende afleveringen is van harte welkom, Wat onz® aktiTiteiten in de afgelopen winterperiode betreft kunnen we kort zijn. De beide zeer intressante lezingen die verzorgd werden door reepo de Heer Buurman van Vreden over Gelderse kastelen en van de Heer Haltting over de Hollandse molen werden goed bezocht» Wij danken beide heren langs deze weg nog maals voor de boeiende avonden die zij verzorgden.

Wat het streekmuseum betreft hierover heeft het bestuur 'n oriënterend gesprek gehad met de heer E.Jo Jansen van het Gelders Oudheidkundig contact, over de organisatie en opzet van een en ander. Tijdens dit gesprek bleek dat er nog heel wat problemen opgelost zullen moeten worden eer men tot een representatief museum van onze streek kan komen. Over de behuizing worden door het bestuur besprekingen gevoerd met het gemeente bestuur van Druten. T.z.t. zal hier meer over bekend gemaakt worden.

Het ligt in de bedoeling om in de komende maanden weer exdursies te organiseren, naar kasten len en/of musea, hierover ontvangt U nog nader bericht.

C.v.K.

Op 7 j'U.ni j.l« Is in museum Kam te Nijmegen opgericht 9n werkgroep van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (Westerhelm) . Deze werk~ groep die -Ie r-ftam draagt "Fijmgen en Omstreken'',, heeft rui" U-j dg leden die zich min. of meer actief met de ars ,ologle bezighouden Het "bestuur bes baat uit de voJ :- and© personen?

Ir.WoHaKai , voorzitter} HreA0Meibooni vic-e-voorzitterj Hr.WoHoTi.il jn, secretaris en penningmeester en Me j» A c y 0 E „ R o 'Dijk, Hr.HoA„Gerritsen en de Hr.M,E 3P0B.lt- ! zen als bestuursleden. Wetenschappelijk adviseur is j Drs. Ho S <, Huls t van het R „O.B. Eet werkgebied var de l afdeling zal omvatten? de Over Betuwe, het lanfl vani Maas en Waal, het Rijk van Nijmegen en aansluitend ; Noord Limburg en voorlopig ook de Achterhoek.

Onze vereniging was hierbij vertegenwoordigd dod de heren P.VoDintheren en C^van Kouven» Wij wensen j de nieuwe werkgroep van de A.WoïïoVeel succes en hop^. op een prettige samenwerking. f OUDHEIDKUNDIG CONTACT WIJST DE WEG MAR ______GELDERSE MUSEA________________

De Stichting "Contact van Gelderse oudheidkundige Verenigingen en - Musea", die al meer dan tien jaar werkzaam is op het gebied van de oudheidkunde in dei provincie Gelderland, deed de tweede, herziene en j vermeerderde druk het licht zien van de museumgids "Gelderland bewaarde...."

Aangezien de eerste druk van 1965 "uitverkocht" raakte, werd besloten tot de publikatie van een de, uitgebreider dan de eerste, daar nu niet allee de oudheidkundige, maar liefst alle musea, klein ei groot, in Gelderland zijn opgenomen» Dank zij financiële steun van het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, van hè Provinciaal Bestuur van Gelderland en van het Anjei fonds Gelderland kon deze herdruk, in een oplage v 20.000 exemplaren, gerealiseerd worden.

De schrijver en samensteller van de eerste druk,

de tekende publicist Jac.Gazenbeek uit Lunteren, was helaas niet in de gelegenheid zelf deze herdruk te verzorgen. De bewerking nam nu de secretaris van het Gelders oudheidkundig Contact, EoJ.Jansen, ter hand. Hij slaagde erin, de nieuwe gegevens in overeenstemming met de opvattingen van de heer Gazenbeek in te voegen, Het werd weer een populair en handig boekje, nu 56 pagina's groot. Deze geïllustreerde gids, zal er zeker toe bijdragen om het publiek over de museumdrempel heen te helpen» Liefst 48 grote en kleine oudheidkamers en musea in Gelderland worden besproken Een overzichtskaartje geeft in é*én oogopslag de ligging van alle plaatsen aan, waar een museum te vinden is.

De ntuseumgids "Gelderland bewaarde.,.." is gratis verkrijgbaar bij de V.V.V.-kantoren en wordt eveneens door de musea besclidbaar gesteld} echter, alleen voor serieuze gegadigden.

Fa aanvraag wordt het boekje franco en kosteloos toegezonden door de secretaris van het Gelders oudheidkundig Contact, E.J.Jansen, Hogestraat 7 Dieren; tel.08330-4692.

DRÏÏTEW ROODHBKKEHPAS

Profielbeschrijving:gedaan door Ir.J.N.B.Poelman-Stibo 0-27 cm.

27-52 cm 52-70 cm 70-94 cm 94-120 cm 120-

kalk + 25$ " +_25$ " _+25/£ " +.18$ " + 15$

(160 eind profiel)

l

fosfaat wèinig;veel scherven -beenderen. " toenemend;veel 3.+ b " meer toenemend; minder s,+ b " maximum; enkele s + b " sterke afname ————— — -_-" niet meer waarneembaar

4 BeschsLJving van de vondsten, van het R,O,B, te A~~sfoort.

(een,

reprer--2”

Seve

selectie

door

2 re

Drs.R,S,Hu%st

-b0 1

van

het

totaal vond8

af ,f a

aan ten)

Go P" ..L aa fr; 1; FO ve E i. =T-JI;' PO

1 enversierde ranistzheff van Li ch%gri js aar0 iiwea-k i i naaz- binnen neigende hala-rsnd-par$iej met een rand1 f 1 aan de bu$ tenrand i 7 onversierde randaizherf van donkerg.rH Js glad aa33iewt schaal met k=rafk en rechte rand; geel of’ rol 6 versLaWe randscherven van donkergrijs, aardewerk (in CS& geval me% f’Pju zand gemagerd g-rs 38 wijde potten met doorgaans vrij sterk riaar bfnnen p1e: iets naar 131;liten geslagc gende schouder en vrij korte rand; randen aan de buitenzijde versierd met var* boven re@1 naar beneden lzssehuin met vinger r;aast elkaar aan1 braehte korte gleufvormige indrukken. i versierde randscherf van grijsgeel aardewerk; wijdk pot met naar binnen neigende schouder en vrij FeCh-te rand; op de bultenrand versierd met van boven rechts links iets schuin geplaatste vrPj sche naar beneden aan de bovenzijde van de e@houder een ho Indrukken; zontale omlopende rij van vfngertop-nagel-indrukken, 1 versierde randscherf van rood-geeljgrijs aardew wijde pot met vrij rechte schouder en hoge hals; geplaatste vlakke rand van op de iets naar b uiten naar links schuin naast elkaar met de vinger aangebrachte ondiepe pleuven;

4 ai 22 Sn

22

en e 1: de de ca te fS ko SE

1 ve 1 ve 1

aa kn 2

bu 1 di:

5

2 versf.erde randscherven van grijs aardewerk! wijde xxalatisf hoge potten met lage xeLs uitgebogen rand; bovenop ds ronde indeukken. ? ~versicrde randséherf' van rf'oo^.-geel aardewer'ic, 'tap= af de bOVetlF&Iad van de s:~no;sl.c=r J rAaar beneden v?rt iC :alcji g~"oefvo1~mLge EaBe- /erberr-g-s~uhi;ige VeF'siarirL~;: VT i.j -m?Jh cc; Tand -uirrger&Gp ikke~i s tovenog ac kor.be -;Ir,r?>~-.".dz.c.'7 q-ers i erde" wands~h~~-vEn mri g,2-Y -js en gee.igriJs -L.z.cPwe-n aardew~+rk~ kamvers rr Ang i YX re zhui of gebogen ~~r,c~~ -cIL -ve?'snn31ïend~ rinht:ngin. i i‘ vers9 S elfde war& sc;'nerv+ri van dc3nkePgrI j 63 I>Ok &x+efI. mmi-gri Js rzardewerk.

-vpl;&@~j.ng; smalle Pri bT?ede I‘S-;f:“e of gebogefn grYx?f’~== % I.gnen aangebracht 1.I5 eïkaa* kmisend~ iic~ht.‘ng~n of ap 6h sc:herf w!2u.r~5Lli1 pi: ijk * e~arhs i r1 gal fpatz-oon) rosm? met piJpJe of r%eJJe aangebra,:?i*e 9ndedcken; 4 vers4 erde wandsvheiven oan geelgr-; js aardewerkves-

aie-ing: dicht op een geplaatste Crrdrukken ~api 6~x1 --spaw 9 in rijen nangebraehtp deze rijen zijn geordend Zn groepen van wnrlsselenrle rachtlngen, 22 versierde wandscherven van donkergdjs of geelen

bruingrijs

aardewerk;

wijde afgeronde bunkk2ikpotten; de verslerlng is vaak alleen op de buik aangebracht; de versiering is de zgn --".

KaPenderversierfnqp de banen zijn in groepen geordend, horizontaal, vertfoaal, schuin of gebogen, wisselende richting, de techniek van deze versiering is ufteenlopend, grof en fijn gecileerde insteken, Naast brede en diepe groeven komt versiering voor, waarbij de groeven ontbreken en slechts de indivi.duele insteken aanwezig zijn.

1 wandscherf van donkergrijs aardewerk; versierd met een kleine ronde 'sDelle" 4 wandscherf van donkergrljs aardewerk; versierd met twee grote en diepe ronde "Llellen'".

1 buik-schouder fragment van vrij dunwandfg donkergrijs aardewerk, scherpe bufkknlk; dufdelîjke schouder-halsknik; schaal of schaalvormige pot.

2 wandfragmenten van geelgrijs aardewerk; bultenwand besmeten.

1 bodem van zeer dfkwandig roodgeelgrijs aardewerk, diameter 75 mm.

1 bodem van donkergrijs aardewerk, diameter 92 mm. in het midden een dubbelooriische doorboring« 1 bodem van donkergrijs vrij gladwandig aardewerk; de onderzijde is niet vlak, maar zwak rondlopend; de binnenzijde is gewelfd; diameter b innen werk s ca,, 100 mm, 3 bodemfraoüifenlen van donkergrijs of roodgeelgrijs aardewerk; 7 fragmenten Romeins aardewerk, w.o«een fragment va: grijs gevernist aardewerk met radstempel versiering;!

1 vrijwel compleet stuk vervaardigd uit hardgebakket weinig mat aardewerkgruis verschraald aardewerk met conisch toelopende wand; afmetingen? diameter bodem 67 mm, hoogte 40 mm. diamter mond 45 mm, wanddikte 8-10 mm» 3 driehoekige netverzwaarders, aan de drie hoeken horinzontaal doorboorde gaten?

1 weefgewioht, rechthoekig model; bij de top tot tweemaal doorboord; 4 dubbeIconische spinklosj es f 4 slingerballen, waarvan één van steen; METAAL

Brons 1 fragment van een armband, breed 5 mm, dik 2 mm.

D-vormige doorsnede, doorlopend versierd met dwarsgroefjes.

IJzer 1 fragment van spits uitlopend voorwerp met sterk { accentueerde middenrib; verrn.zwaard of lanspunt; 1 fragment van mes (?); 1 fragment van op doorsnede vierkant lang voorwerp (nagel?)

Glas 1 fragment blauwe armband s breed 14«5 mm, dik 5 mij Haevernick type 7a« 1 fragment van blauwe armband; breed 15-17 mm, dik 4-5 mm; Haevernick type 7a1 fragment van blauwe armband met gele zigzagversi ringjbreed 15-16 mm; dik 5-6 mm„ Haevernick type

Been 1 priem, aan bovenzijde voorzien van twee kleine tegenoverliggende gaatjesj lengte 10«5 cmj 1 priem; lengte 11.3 cm. .1 kam, helft van een in de lengte gespleten volgtak van edelhertgewei, aan de beide uiteinden is door regelmatige insnijdingen een kam ontstaan} lengte 21 cm, breedte 3 «5 - 4 cm * 1) verschillende beenderreeten van rund, schaap/geit en varken.

Steen 1 fragment van smalle wetsteen. enkele fragmenten natuursteen, w„o.een groot fragment met twee zeer gladde vlakken. (foto's R.OoBo) Datering G-lazen armbanden kunnen in het algemeen na 300 v.Chr. gedateerd worden. De golflijn-versiering komt in de La Tène-periode allerwegen voor, b.v. op Ruinen-Wommels.II-ceramiek; ook op streepbandceramiek. Yoorts op naar de indruk "gelijktijdig" aardewerk gevonden te Overasselt (eveneens glazen La Tëne- armbanden).

De randen vertonen verwantschap met Ruinen-Wommels III en streepbandceramiek. Bepaalde randprofielen doen denken aan Paddepoel (Gem.Groningen).

De bewoning op de Roodhekkenpas te Druten zal vermoedelijk enkele eeuwen geduurd hebben, globaal van Laat -La-Tène tot in de vroege Romeinse tijd.

R. S., Hul s t * 1) Parallel te Ressen op de Woerd, met aardewerk L.T.D.-Ie, dat sterk verwant is. materiaal? been; lengte 21 cm. breed 3.8 cm.

Betreffende voorgaande gegevens, zie de voorgaande nummers Contactblad der vereniging.

Thans moet met dit overzicht van gegevens als een voorlopige afronding worden gezien, daar reeds ca 3 Jaar 'léöör^ftrrein onbereikbaar is door de hoge water-

8

stand» fte vondsten zijn oor de eigenaar afgestaan aan ondej getekende -?n wo1 ~n zorgvuldig bewaard» Een tekening van de voc.-rna«'ut> t vondsten is in een vakkenindeling naüwkeuri,; v/-, cgelegd en ig ook in mijn bezito Op verzoek v.-. ^interesseerden/ "worden «ere trekt van ve; s chi 11 endt vonds ten . : Schrijven ,e richten aan s P o van Dlnteren Hobbemastraal 70 Deventer i Yerder vv^.rdi; dank gebracht aan de Edelachtbare Beer Burgemeester van Bruten ïh„Beinderso 'Tevens aan Dhr, Hc'van Heiningen, redacteur van de Gelderlander o I:e ' heer F „H0Terwtndt , eigenaar van genoenia perceel, dij welwillend medewerking verleende r Op wetenschappelijk terrein danken wij Drs, J? F „van.

Hegteren Altena, conservator afd.praehistorie die v^ schillende malen het terrein bezocht en aanwi jzingei gaf betreffende manieren van opgraven eto. Verder Ij J o F, B c Poelman, die de profielbeschrijving verzorgde, Voor het vastleggen en het determineren van genoemd materiaal danken wij ten zeerste Drs. Buist van het ; : A.O.B» te Amersfoort, P, van Dinteren»

/~kan hoogstwaarschijnlijk fotomateriaal

EEN IJZERTIJDÏÏEDERZETTIHG TE VIJCHEN

door W„N„Tuijn In de herfst van het vorig jaar werden bij toeval de resten ontdekt van een ijzertijdmederzetting op de Pas te Wijchen0 Op de Pas treft men een paar stuifzandruggen, waarvan er één voor de helft was afgegravane Aan de voet van de afgegraven heuvel lagen de resten, beter gezegd het afval van de nederzetting voor het oprapen in de vorm van aardewerkfragmenten en stukken natuursteen. 2.Q aangezien in de archeologie een scherf zeer veel belangrijker kan zijn dan het mooiste komplete vaatwerk, dient men onmiddellijk zulk een vondst aan een nader onderzoek te onderwerpen. Uit het blootgelegde bodemprofiel van de heuvel bleek al dadelijk dat de vondsten zich over een aantal duidelijk te onderscheiden lagen verdeelden» In over=> leg met drs E.S,Hulst, provinciaal archeoloog van Gelderland van het R.OoBote Amersfoort, is toen be» sloten de vondsten uit vijf verschillende lagen af» zonderlijk te verzamelen. Dit laatste om eventueel aanwezig tijdsverloop te kunnen bepalen aan de hand van typologische -verschillen van de gevonden fragmenten D© meeste vondsten bevonden zich in een drietal lagen op 1.50 - 2.00 m. onder het maaiveld. Het zijn twee zwarte humeuze stuifzandlaagjes gescheiden door een veenlaag, gevormd in een voormalig vennetje.

Met mederwerking van een aantal leden der Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland, Werkgroep Nijmegen en Omstreken werden hieruit enkele duizenden aardewerk fragmenten geborgen.

Het aardewerk t

Dit is dikwandig, zoals de meeste met de hand vervaardigde prehistorische keramiek en op de breuk zwart terwijl verschraling ontbreekt of spaarzaam aanwezig is in de vorm van scherfgruis.

De bodems der potten zijn vlak, zonder standring.De keramiek is ruwweg te verdelen in twee groepen$ A zwart gepolijst.

B zwart tot grauwbruin, ruwwandig-tot besmeten*

10 Van de grauwbruine keramiek "bestaat een fragment voorkomende combinatie van een gepolijste hals (+bovenste gedeelte van de bulk} raet een oesmeten ondergedee11e o Belangrijke mr.ierie is verder de vorm en versiering van de randen van het vaatwerk.

De randen van het zwarte materiaal (type A) zijn on versierde p n dus glad afgewerkt. Het profiel van de potten var dit materiaal bestaat uit een brede recht opstaande of iets trechtervormige halskraag met een f scherpe schouderkruik. Ook ondiepe schotels en bak-

jes zijn in deze techniek uitgevoerd.

Daarnaast zijn er randen uitgevoerd in de Harpstedt stijl (een stijl naar een vindplaats in de buurt van Hannover) bestaande uit nagel en of vingertop indrukken boven op de rand„ Het profiel van in deze stijl uitgevoerde potten is emmervormigo 3e zijn be smeten en heb! en. vernauwde, meestal gepolijste hals rand partij= Verdere versieringen komen sporadisch voor. Sen gedeelte van een primitieve graanmaalsteen kwam ook m te voorschijn» Exacte datering op grond van het aari werk is niet mogelijk. Men zou kunnen denken aan de overgang van het Hallstatt II naar het La Têne tijd. perk dus ongeveer de 5e eeuw voor Chr, omvattende.

Voor de duidelijkheid zij vermeld dat de Hallstatt kuituur zich vanuit Oostenrijk (de zoutmijnen = grote welvaart en macht) d.m.v.militaire operaties naai het Noorden heeft verspreid» De Hallstatt perioden C en D, voor ons land belangr: beslaan ongeveer het tijdvak 700 - 450 v.Chr. In de periode 450 v.Chr. tot het begin van onze jaartellir komt de La Tène kuituur(genoemd naar een vindplaats aan het meer van Neuchatêl) tot ontwikkeling. Deze komt voort uit de Hallstatt beschaving en wordt gedragen door Keltische volksstammen. Hopelijk zal ons de datering door middel van de C-14 analyse van de veenlaag meer perspektievenbieden.

Juist deze veenlaag maakte de vondst extra interessant, in het bijzonder door de mogelijkheid van het opzetten van een uitgebreid stuifmeel onderzoek (pollen onderzoek). Dit is uitgevoerd onder leiding van

11 dr.D.Teunissen van de afdeling geologie van de Universiteit- van Nijmegen. Het verkregen stuifmeeldiagram onthulde een fraai stuk menselijke aktiviteit.

In het .onderste veen ziet men plotseling het afbreken van de veenmosgroei in he.t ven, doordat de mens er z'n afval in werpt. Naar boven toe, breidt het aantal niet"b oompol l én zich uit (ontbossing door de mens) en neemt het aantal graan«= en grassenpollen sterk toe (land~ bouwontginningen en weidevorming). Merkwaardig daar» bij ia niet zo zeer het optreden van de heideachtigen (ontbossing) als wel het later weer verdwijnen er vanj de Heide Maatschappij is dus ouder dan wij denken! Verder komt er vrij plotseling een einde aan de pollen rijkdom in de vorm van een schone stuifzand~ laag, zodat gekonkludeerd mag worden dat door de gepleegde roofbouw, het zand is gaan stuiven. Dit was dan tevens het einde der nederzetting.

Datering op grond van de pollenanalyse kan uiteraard niet exact gebeurenj 700 '- 200 v.Chr.zou een goede benadering kunnen zijn» Verder is dit voorjaar bij een voortgezette zandafgraving een gedeelte van de nederzetting zelf aan het licht gekomen» Globaal kan gezegd worden dat de keramiek hetzelfde is, echter met die afwijking dat nu ook fragmenten van oorpotten gevonden zijn» Het zijn kleine oortjes, op de schouder of precies op de buikknik van grote gepolijste potten» Datering Hallstatt C-II. We hebben bij deze laatste zandafgraving de resten der nederzetting slechts zeer sumier kunnen onderzoeken (geen tijd en geen terrein genoeg). Gelukkig is voor de toekomst onder de huidige bewoning op de heuvel nog iets gespaard gebleven, e resten verder uit verbrande woningen, waarneembaar als een dikke brandlaag met huttenleem en verbrande scherven met daaronder paalgaten in het gele zand. Al met al een zeer gelukkige ontwikkeling op de Pas te Wijchenj eerst de afvalplaats, daarna de nederzetting zelf, hiervoor waren reeds enkele urnen van het bijbehorende grafveld gevonden tijdens het afgraven van de eerste helft van dezelfde heuvel. Men zou het kunnen

12

vergelijken met Haps in N „Brabant (zie Westerbeem jg XVI no.6 blzo236) Dit zou dan de tweede maal in Nederland zijn dat zulk een kombinatie uit de ijzertijd gevonden w€,rd!

Ook de ME aktiviteit op de Pas is aanzienlijk geweest, ge aigt de vele ijzerresten van een smelter^ en bij de laatste afgraving het vinden van een serid boomputter ^eze leverden echter niet veel aardewerk op; hier r n daar wat stukjes Pingsdorf en Badorf ver siering. Onder de putten bevond zich ook een Romein-j se boomput, getuige de inhoud; een stukje terra Sigij teta, een da qpan fragment en een blok bazaltlava.

Tot slot nog een belangrijke vermelding; de Gemeente Wijchen bij monde van de Heer Wintjes, direkteur Gemeente Werken was zo edelmoedig een klein gedeelte van de heuvel op gemeente terrein voor een half jaar te sparen voor onderzoek door onze werkgroep Onze dank hiervoor is groot.

W "VAT

BOUWDE DE ROMEINEN 1700 JAAR GELEDEN IN VIWSSE:

Ongeveer 300 m ten zuidoosten van het oude veerhuis te Winssen bevindt zich in een weiland 'n plaa' waar de schrijver van dit artikel sinds/ z-ijn jeugd de meest vreemde verhalen over hoorde. Zo. vertelde men onder meer dat er een monnikkenkloo;ster gestaan zou hebben - dat er kelders in de grond zouden zitten waar paarden niet over heen wilden lopen met ploegen en zelfs dat het er 's nachts zou spoken!

Al met al gegevens genoeg om eens een onderzoek in te stellen naar wat er van al deze geruchten waar zou kunnen zijn. Het is n.l. in het verleden al voorgekomen dat dergelijke verhalen de aanleiding' archeologische ontdekkingen. Reeds bij het betrede: van het terrein bleek al dadelijk dat 'n onderzoek in de bodem niet tevergeefs zou zijn, want in plaa van spoken, lagen er de stukken van Romeinse dakpa nen voor het oprapen. De grondboor toonde aan dat zich over een oppervlakte van +_ 2500 m2 'n bewoni en puinlaag in de bodem bevond die in dikte varië van 35 tot 75 cm! Na toestemming van de eigenaar vraagd te hebben zijn er twee proefkuilen gemaakt om 'n nog beter inzicht te krijgen van de samenste

13 ling van de bodem» Deze bleek nu te bestaan uiti 1e 30 cm.bouwland, 2e 'n laagje van 10 a 15 cm bestaande uit dunnen laagjes zand en klei en Je 'n laag van genio50 cm bestaande uit zand, grind en klei,sterk vermengd met Romeins bouwmateriaal zoals s stukken dakpan (zonder stempels) « brokken tuf en kalksteen « dikke platen leisteen en stukken Romeins cement waarvan sommige met resten van rose en witte muurschilderingen, Dez© puinlaag was zo vast van samenstelling dat er slechts met de grootste moeite doorheen gegraven kon worden. -De vondsten bestonden verder uit wat reaten van 2e en Je eeuws Rom.aardewerk n Rom.spijker van 11 cm. lengte en verder wat been^ deren en houtskool. Inheems materiaal heb ik niet gevonden Uit een en ander blijkt duidelijk dat op deze plaats in de Romeinse tijd een bouwwerk gffltaan moet hebben met stenen muren, 'n pannen dak en beschilderde bi^ nenmuren. Maar wat en met welk doel de Romeinen hier gebouwd hebben is mij nog niet bekend, we kunnen er voorlopig slechts naar raden» ^Is bijzonderheid kan nog worden vermeld dat de Waal hier in de Romeinse tijd slechts 300 m. noordwaarts voorbij stroomde, ^e resten van deze bedding zijn 40 jaar geleden gedempt. Nu kan men zich afvragen waarom deze Romein* se resten die zo dicht onder de oppervlakte liggen daar zo goed bewaard zijn. Ook hier is een eenvoudige verklaring voor, het is n.l.dat de plaats waarin de vondsten gedaan zijn deel uitmaakt van 'n z.g.

"Onland" d.w.z. het is in 1860 +_ 60 cm.afgegraven voor dijkverzwaring, maar merkwaardiger wijs heeft men het gedeelte waar de Romeinse resten gevonden zijn nimmer diep afgegraven, waarschijnlijk omdat er te veel "rommel" in zat, dat is n.l„al meer gebeurd!

In archeologische kring schijnt zeer weinig over deze plaats bekend te zijn. In een publikatie van Prof.

Modderman van 1951 is deze plaats aangegeven als Romeinse vindplaats die onderzocht zou zijn door dr.

Bursch, doch bij navraag in Leiden bij het Instituut voor prehistorie en het Rijksmuseum van Oudheden aldaar bleken er totaal geen gegevens over te zijn.

Zelfs dr.Bursch kon zich hier niets meer van herin~

14 neren. Nu kan het natuurlijk zo zijn, dat iemand daar eens eerder gegraven heeft en de vondsten aan dr.Bursch gemeld heeft. Ir ^delman zegt in »ijn ar*tikel over de Peitinger kaart, dat er in Winssen aan de Waal op !n afstand van 6 Gallische mijlen (iG. = 2,2 km» van 'Tlpia Novia Magus n halte plaats aan de zuideli.'ke weg geweest moet zijn! Hoe hij aan dez< gedachte komt schrijft hij niet, maar het is wel toe* vallig! *) [ Al met al hebten we nu wel voldoende gegevens om t.z.t. eens een uitgebreid onderzoek in te atellen naar wat de bodem hier voor ons nog verborgen houdt , en wat misschien meer licht kan werpen op de Romeinse geschiedenis van onze streek. *) "Land en Water" Jan.1966

C,veKouwen N.B.

'

'

•

j

Een uitgebreide1! onderzoek heeft Inmiddels plaats gevonden door de A„W»H.werkgroep "ïïijmegen en omstreken" (zie De Gelderlander van 27 mei) hierbij , zijn talrijke Rom.resten uit de 2e eeuw gevonden. i Overigens was de vindplaats niet geheel onbekend bij het R.O.B., maar er was verder nooit enige aandacht aanbesteed,ook bleken de coördinaten van dej vindplaats niet te kloppen met die van het R.O.B0. | Wat betreft de afmetingen en doel van het gebouw of gebouwen kan ook nu nog niets naders gezegd worden, dit moeten de amateurs overlaten aan de officiële j opgravers. Hopelijk zal dit in de toekomst eens gebeuren zodat deze plaats weer niet in het vergeetboe komt. He t*" ge hè l e terrein is intussen geplaatst op dej monumenten lijst van de gemeente Ewijk. !

De determinatie van de vondsten komt in het volgende! nummer. ' i C.v.K. i

15 VERDERE VONDSTEN AAN DE VAN HEEMSTRAWEG TE BRUTEN

In Contactblad no„4 bldz.6 is reeds eerder geschreven over romeinse scherven. Voorts .rs te vermelden Determinatie Drs,R«S.Hulst (R,O.B.Amersfoort)

Eén fragment terra.sigillata.

Drie fragmenten gevernist aardewerk.

Bruin en rood gevernist aardewerk op rode en witte aarde. Verder met zand bestrooid aardewerk.

Hals-achouder fragment van een beker. Gose 196-198.

Scherven van ruwwandige kookpotten met vlakke rand en kookpotten met hart-vormig profiel Gose 543-544Kommen Gose 485-488 tot 491.

Randfragmenten van borden met binnenwaarts verdikte rand en groeflijnen langs de wand. Het gehele materiaal is te plaatsen in de helft der tweede eeuw tot derde eeuw.

Zie verder Excerpta Romana en dr.A<,W0Byvanck, deel III 1947 bldz.107.

Te Druten-b-ij de panrienfabriek van de heer JoOkkes.

Dit moet zijn de heer C„B.Dericks. Zie verder verslag Museum te Leiden LVII (1954) bldz.47.

In kontakfolad no.5 bldz.2 t/m 5 wordt melding gemaakt van romeins scherven materiaal, dat grotendeels reeds eerder aan de R.O.B.was onderzocht en opgetekend. De schrijver vond dat niet voldoende en wendde zich tot Museum Ram te Nijmegen.

De opmerkingen onder 1) hadden mijns inziens kunnen vervallen en het lijkt me dan ook erg ver gezocht.

Onder j) wordt dhr.Rini de Grundt verrast met het vinden van een groot aantal vrij ongeschonden gebleven materiaal. Dit is geenszins het geval. Het betreft hier alleen kleine fragmenten van romeinse afkomst en zijn in de tweede helft der tweede eeuw te plaatsen zoals hierboven. Vrij ongeschonden materiaal is dus niet aanwezig. De hoeveelheid is zo'n +_ 200 stuks, dat wel overeenkomt met Uw vondst.

Ik spreek de hoop uit dat dhr.Bergevoet jr. zich voortaan beter zal oriënteren, alvorens dergelijke overdreven indrukken te plubiceren. De lezer moet een eerlijk en juist beeld krijgen.

P.v.Dinteren.

16 SCHERYENVOMDST TE DEEST

Bij de familie H.Dekkers, G-rotestraat 52 te Deest, zijn "bij het graven van een kuil voor een olie reserroir, tot op 2-g- meter diepte een aantal scherven gevonden, die te plaatsen zijn in de 16e eeuw» Het fce'rft hier geglazuurd en ongeglazuurd Siegburg aa iewerk» Blauwgrijze kogelpot fragmenten Verder met loodglazuur overtrokken zgn.Utrechts aar-= dewerk. Verder waarschijnlijk een Romeins dikwandig scherfje.

Aan de Vriezeweg 54 te Deest werd in 1962 "bij het

aanleggen van de douche een 16e eeuws donker bruin geglazuurd zalfpotje gevonden (Keuls?) hoogte ca.

5 cm.

P.van Dinteren.

OPPERVLAKTE VONDST ÏÏABIJ DB HOGE WOERD TE ALTFORST

[

Zie kaartblad 59G Leeuwen 166,425 x 429.250. | Binnen een straal van +_ 50 mtr.vanuit de gegeven plaal trof een romeins scherfje mijn aandacht. Na eens verder te speuren bleek dat op genoemd perceel zich veel meer scherven bevonden en wel uit de 2de eeuw, na Chr, H-et zijn o.a. inheemse en romeinse scherven waarop ; sporadisch versieringen zijn aangebracht. Onder het | inheems aardewerk is besmeten versiering en verder één scherf met diepe evenwijdige grove lijnen, waarin zich weer groefjes bevinden (soort Kalenderberg versiering!) De rest der scherven zijn ruwwandig en veelal donkergrijs van kleur tot lichtgrijs/okerkleurig toe. Verder enkele romeinse scherfjes waaronder een fragment Terra Nigra en een wand/bodem fragment met zandbestrooiing.

Reeds eerder maakt Prof.P.J«R.Modderman melding van inheems en romeins ruwwandig aardewerk o.a.terra sigillata, korolingisch, pingsdorfer goed, steengoed er kogelpotten aardewerk en plaatselijk veel leifragmen' Hij beschrijft de Woerd aldaar als een natuurlijke hc te met pleistoceen zand.

17 Verder vond ik vroege pijpe kopjes en 16e en 1Je eeuw steengoed en majolica.

P.van Dinteren, VERSLAG ROMEINSE OPGRAVINGEN TEH 0.7AN DRÏÏTEN III

Bij verdere opgravingen ten oosten van Druten zijn nog aan het licht gekomen» 1) scherven van ruvrwandig aardewerk 2' scherven gevernist aardewerk en terra sigillata 3( fragmenten van een kruikamfoor en wrijfschaal 4, fragmenten van een holle c.v.tegel?

5 een fragment terra sigillata met het restant vari een stempel ? SVS (= ? SUS Pecit= ik,...sus, heb dit gemaakt).

6 een dikke, ronde schijf van gebakken klei, doorboor en voorzien van een geul, die gedeeltelijk opgevuld is. Het voorwerp weegt 43 gr en doet denken aan een gewicht. Dit zou dan een gewichtje van 1-f- unciae ( = 42 scrupulae) of 47»46 gr kunnen zijn, daar het voorwerp lichtelijk beschadigd is, bestaat hierover geen zekerheid.

7) een stuk natuursteen, waarvan de twee platte zijde bijgeslepen zijn. De boven en onderkant vertonen sporen als na lang schuren over een ruw oppervlak, Moge* lijk is de steen gebruikt als stamper in een wrijfschaal.

U wordt verder op de hoogte gehouden van de gedane vondsten op de romeinse vindplaatst te Druten. Hoewel nog geen grondboringen hebben plaatsgevonden, kan ik nu al mededelen, dat de romeinse woonlaag niet aanwezig was op het terrein waar nu de nieuwe L.T»S. wordt gebouwd. Eventuele - en altijd mogelijke -vondsten aldaar zou ik gaarne van de betreffende mensen, of zij dit door toeval weten, vernemen. Ook zou ik gaarne zien dat mensen, die nog wat weten van de aanleg van deze weg zelf, of de uitbaggering van het perceel "De Rietkamp" (ten westen van Ruimzicht, dus vanaf de Scharenburg net vóór de Gelenberg) zich met mij in verbinding zouden stellen (schriftelijk).

18 Zo heeft wijlen de heer Okkes uit Bruten jaren geleden enkele vondsten uit De Rietkamp aan vrienden geschonken» Gaarne zou ik hiervan wat meer willen weten» Veest U nic-* bang, ik wil niets kopen,alleen maar bekijïren,, tenzij 17 zelf wat kwijt wilt. In ie=> der geval br>-l.ankt vast voor uw reakties.

MoBergevoet jr, Hogestraat 66 BRUTEN. OUDE BOMEN IN PEUTEN

Wanneer en door wie werden de eeuwenoude "Lindenbomen" gerooid? Een aantal van 206 stuks, die gestaan hebben langs de reeds verdwenen oprijlaan naar het voormalige Drutense kasteel, De kasteellaan moet gelopen hebben vanaf de plaats, waar nu het zusterklooster ligt aan de Hogeatraat.

Bij één van de familieleden van de "Mr.Klompenmaker Arnoldus van den Hoff te Druten", trof ik een ver= meldenswaardige verklaring aan, welke dan ook zorg- j vuldig wordt bewaard. De Mr.Klompenmaker woonde toen in het thans gesloopte pand, Arn van den Hoff bezat naast zijn buitengewone vakmanschap ook de kunde in \ het fruitkopen.

Hieronder treft U de letterlijke overname s j "Ik ondergeteekende Arnoldus van den Hoff. Mr.Klompen-j maker te Druten, beken bij deze aangenomen te hebben ' van de Firma I.van der Woude/Houtkooper te Amsterdam, het rooijen, uitrijden en aan boord brengen van 206 stuks Lindenboomen, staande in de Gemeente Druten, waarvoor volgens onderling accoord dato 10 November j.l.mij ondergeteekende zal worden afgestaan, al het opper of boven hout van bovengenoemde 206 stuks Lindenboomen, te rekenen vanaf 5 Meter, boven het begin der behakking aan worteleinde, met bepaling evenwel,dat, voor het daarboven staande opper- of bovenhout door mij ondergeteekende aan gezegde Firma I.van der Woude zal worden bijbetaald, eene Somma van Vierhonderd Gulden waarvan de betaling zal moeten geschieden, vóór het inladen der bovenbedoelde Stam-

me n o Bruten

12 NovE

1871)

A «Van den Hof f Als borgen voor de rigtige nakoming dezes verklaren zich bereid s HoW,y Delen» fl.Prederiks Jan Frederiks Voldaan 2? April 1876

H «va n der Wonde.

Mag ik de eigenaar van deze oude "verklaring mede namens bestuur danken, voor de inzage en toestemming voor publikatie.

P, van Dinteren.

"KOM EENS ACHTER DIE TAAL"

Notities bij een Bergharena archiefstuk uit 1590 f n Kleurig stukje onvervalst "middel nederlands" geeft vorig kontaktblad onder "uit de archieven", Bergharen 16 Meert 1390» Een oorkonde, in 't klooster Gravendeel in Duitsland, schreef de heer C.van Kouwen voor ons over, Moeilijk te lezen voor ons, met ons zakelijk vaak " "versleten" nederlands? Maar ook in de taal weerspiegelt zich 't leven van 'n volk! Weet U, dat 't dialekt, altijd en overal, door de eeuwenheen de oorspronkelijke taalvormen !t zuiverst aan ons overdroeg en bewaart? st Stoort zich niet aan tussentijdse "nieuwe spellingen", verslijting of verdwijning van woorden in de "officieële" schrijftaal, die nu eenmaal, als de tijden, verandert.

"De Horssense roeien" noemen Bei-gharenaren en die van Horssen nog het stuk land onder Horssen, in ?t archief stuk genoemd. De middeleeuwse vóórvaderen

20

spraken 't al net zó uit. (Verdam schrijft, in 't Middelnederlands Hand woordenboek$ uitgave Mart.

Nijhoff, Den Haag 1956) - hét "boek voor wie middeleeuwse archiefteksten wil vertalen - dat "roede" of

"rode" - ook w*l geschreven als roey, roye, roe al vroeg b f-, e ken t s bebouwbaar gemaakt stuk land", door 't roo*%n van geboomte en zo ook de naam van zo'n stuk lj,nd wordt. Tekenend voor 't taalgebruik in die dag>i? die zo verschillende schrijfwijze,, De taal was rog plooibaar, ^e tijd, dat in Duitsland en onze contreien o.a, de Bijbelvertalers (Luther) !

t taalgebruik fixeerden in een"eenheidstaal"lag nog ver. 't Voorkomen van de Horssense Roeden al in 't stuk van 1390 is wéér eens 'n bewijs voor de hoge ouderdom van veld en perceelsnamen. Bij de ruilverkaveling mogen zulke namen niet verloren gaan!

Ridders en Heemraden - vertelt de Gravendaalse brief zijn naar Haren (ook wel geschreven als Borgharen,

Haeren, Burgharen) gekommen hebben gekoird een scutken, dat liggen sal in enen damme, wulke damme vurschreven gelegen is in den ouden leijgrave tussen den langen Hövel ind der gemeinere strate".

Koiren of Goren, cueren betekent "keuren" of"verordenen" . 'n Scutke is 'n kleine waterkering. In een dam in de "oude leijgrave" moet 't komen. Tussen de lange ^euvel en de "Gemeinere strate" ligt die wetering dan. Met "Gemeinere strate" en "Gemeinstege" is de "openbare weg" aangeduid, 't Woord leijgrave of leijgracht (de stam "leiden) of leden betekent: er-

gens heen leiden", 't water in dit geval, betekent, zoals u wel weet "waterloop".

Weteringen en sluizen, zijwenden en schutlakens, zo vaak voorkomend in de archiefstukken tekenen een taai strijd tegen 't water.

Van Heijningen toont dat in zijn rijke boek over

"Maas en Waal". Hoe vaak waren ze 't onderwerp van gesprek in taveernen en huizen. 't Waterkeringe moet 'n halve voet "enggr", d.w„z. korter, smaller zijn dan dat boven ' "C Houtmeer en van

een "Schotdoer" voorzien zijn: een valdeur in een sluiè. 't Genoemde meer was bij

21

de vorige uitgave aangegeven op de kaart van de omslag van dit blad» Op oude kaarten staat 't aangegeven aan 't eind van de Bergharense "Here= weg" die beneden de ''Lange Hovel''' loopt, langs 't vroegere "Hooggerechtshof, dat op de plek van de boerderij "Heuvelsrust" moet gestaan hebben^ Op '5e "Lange Hovel" stond £"t klooster !<Houtmeer". "'Tot wulker tijd" terzelfder tijd- als "t "Scutke boven "t Houtmeer op gaat of gesloten 'wordt moet ook de waterkering die de ridders op H oog hebben open of toe gaan.

Tussen de Horssense Roeden e» de openbare weg moet er = zo bepalen de Heren voorts <= ook nog eer) dam komen» "Voir so sal nijmant engheen onrecht water Heijden over des andere erve. "Nijmant engheen" betekent j nadrukkelijk niemandc Ieder moet waterafvoeren in zijn eigen "watergrave", dat is sloot of watergang, waar hij recht op heeft* Er schijnt nogal eens ge= smokkeld te zijn in dat opzichto Om aan gekrakeel déérover een eind te maken zijn de ridders - te paard of in overdekte karren? - naar "t Kerspel Haren ge» reden, om één en ander te "coiren" en regelen* In orkonde ind stedichheif's ter bekrachtiging met verbindende kracht, van alle punten in de brief bezegelen ze het schrijven met hun zegels.

Gegeven in 't Jaer 1390» des neesten quesdages na sente Gregoriusdachs de eerste (naastbij zijnde Woensdag, Quesdag is verbastering van Goedens Godens of Goensdag, vgl.'t engelse "Thuesday") f na St.Gregoriusdag van de heilige Paus.

zo l taaii

April

1968

J.L.Keijzer.

22

Aantekeningen van Bernhardus van Karvenheym predicant te Mtvorst en Appeltern aan het einde 17© en begi-1 van de 18e eeuw. Gevonden in het doop»

en trouwboek van deze gemeente.

Anno 1701 d»„ n 10e October sijnde de maendag des namiddigs tussen twe en drie uijren is alhier tot Altvorst eene vreselicke brand geweest.

Verbrandende twe huijsen, een berg vol hoy ende ha-

ren nevens hoy mijten, an de suit zijde allenaest an de kerkhof. Sodat de kerk ende het schoolhuys in gevaar stonden , en wierd in het huys allenaest an de kerkhof, (zijnde bewoont van Jan Willems) een kind verbrandt genaemt Conraad, oud omtrent 14 dagen ende 5 jaeren. Het andere huys wierd bewoondt van Marie Roelofs wed. van Jan Klaesen, welke Jan Klaesen woensdags te voren bestorven was, als dit ongeluk s maendags plaets geviel,

In des3 somer(l702) heeft Tonnis Geurts an de Vlierstraet tussen het Huys van den Hr.Landschrijver, daer nu Jan van den Berg woont een nieuw huys geset, en . tussen het schoolhuys. En Maria Roelofs wed.van Jan l Klaesen zal. haer huys wederom opgetrokken.

Hendrik Teunnisen heft des selve jaer oock een huyske geset an de Vlierstraet, tussen de behuysingen van Derk van Homoet en Geurtjen Geurts wed. van Hendrik j Moreé. '

Den 20e December 170? des morgens omtrent 3 uyren is den Maesdijck tot Alphen doorgebroken, sodat hier de Kerstdagen door tot Saterdags voor ïïieuwejaer het water wel -J- voet in d0 keuken van het pastoryhuys stond, eer het begon te vallen. !

Ende als het nu al wel 3 ^ 4 voet gevallen was, ging t het wederom aen het wassen , sodat het 2 Febr.1708 oé

23 het hoogsten sijnde, nog wel 3 duim breit hoger als te voren0 Den 2e Pebr. 1708 bij gelegenheid van het groot water, sijn bij groot ongeluk 3 van Jan Wouter-B kinder , twee dochters genaemt Lijsbeth en Wouterke en een soon genaemt Derk , verdronken.

Den 3e April 1J08 is een soontje van Gerrit van Atteveld, genaemt Klaes, oud omtrent twe jaere,verdronken Den 10e Marty 1709 s middags omtrent 1 uyre is bene» den den Alpense meulen den Dijek d.oor gebroken , en~ de seer hoog water binnen gebracht, en het vroor onder tussen soo fel, dat men den twede dach up het ijs liep. Den 15© dito was er s'morgens omtrent 8 uyren (mogelijk door het bersten van het ijs veroorsaakt) een soorte van schuddirige enbeFinge der aerde dat alhier tot Altvorst an de huysen groote schade toegebracht heeft.

Rijks archief Arnhem R„B„S, 82 C.v„Kouwen.

LEEUWEN

26

JUNI

1365

lek Jan 'uil .ï r. iv van Leeuwen ridder doe kond end. kenlick a i'j }••.'•• k-n mijt desen openen "brieff , lat ick overge* v .. heb en overgeve "«oi.r mij Ind mijnen er-wen tot \ . eff mijner liver vrouwen der abdissen van s Gr e v t jael ind d.es gemeijnen Gorrverits van s Grevenda- ais voiren een eigen erven een gtactr i and s, da-; ohanne die Hase, Gerrijtaoen, van mijn in enen lo-an placht hadden, t© weeën end negen schillincK'y tijnesiairs, dij mijn Jan die ^ase jaerlicks schuldig was ui ter sijner hof f sta t, ''ar, nu den ga i s t. nuys van s;Grevend.aeI tobenoert, iï;d vergije en bekenne mede in desen se l ven 'brief f dat ik noch mijn er-ve en gene rechte meer te seggen te hebben tot desen voirnoemdem gueden.

In oirkonde in stedieheit des so hè ik Jan Vulline} ridder voirnoemt desen brief besegel t mijt mijnen : segel gegeven int jaer ons heren daesent driehondei vieff ind tsestich den neesten donsedaigs nae sente Johandach te mijd aomer.

_ ï 3 6 j[

Wi Villem van Bruelen, Arnts soen, richter he Maee ende Wale, teeghen dat voer ons coinen is in ghericht van Puflick ende voer gherichtsluden, die hier na hesereven staenc Teleman van Gruesbeke ende heeft verghiet ende bekent• „ Katerinen sijne dochter, als tot horen tucht drie pont "t s?ja*rs uter eenre hofstat, daer D'de Bijek, Otten toen op seljt, voert vief pond vief scijlinghe ende tijen pe^nnlnghe t'scaers. Ceijnse peynninghe uter enen halve mergen lands, die geleghen is op Bienberoh ende uter eens stucke,, dat gelheghen is op der weijden tuschen lande üidderic van Os ende der ghemeijnse straten, die Peter Wulgart jaerlinxs sculdich is, jaerlinx tbetalen op sunte Peters dach als die kinder lopen, als men scrijft Xatine ad cathedram, tot live ^-aterine voernoemt ende weert; sake dat dit voernoempt jaerghelt der die Voernoemt Ka» terine tot horen live jaerlinx niet 'betaelt en weerde, soe mach Katerine voernoempt oft hore bade dit voernoemt jaerghelt jaerlinxs tot horen liven op den voernoempt sunde Peters dach vijf doen peinden mit den richter, die dan richter is tussen Mase en "'ale, voer aen dit voerscreven erve ende guet ende voert aen alle geuds, dat sij op desen voernoempte erve wenst, also alse gewoenlic is pacht te peinden,

26

ende tot - fn tijd dat Katerine voernoempt afflivich, soe coempt dit voernoempt jaerghelt ; weder op Telman van Gruesbeke voernoempt horen vader ende op sine erven. Hier waren over gherichts lieden Otte van Puflic ende Wouter Pijck ende anders veele gueder liede. In orconde des â&#x20AC;˘ brief besegelt mit onse segel ghegheven int jaer ons heren dusent driehondert seven en tses- f tich ten tijnden daglies inde maent van Meert. i i Uit het archief van het klooster Gravendaal ; (Dld.) } C.v.Kouwen.

Of £. i

I H H O ÏÏ D bid, 1 Voorwoord redaktie 2 Oudheidkundig kontakt wijst de weg

3 9 12

15 16 16 17 18 19 22 27

Druten Boodhekkenpas Een ijzertijd nederzetting te Wijehen Wat bouwden de Romeinen 1700 jaar geleden te Winssen?

Verdere vondsten aan de Heersweg te Druten Sehervenvoridst te Beest Oppervlakte vondst nabij de Hoge Woerd te Altforst.

Verslag van romeinse opgravingen ten oosten van Druten III. Oude "bomen te Druten0 Kom eens achter die taal.

Uit de archieven van Maas en Waal.

Inhoud.

28

N O T I T I