1992

STBEEKARCHIVARIAAT BQMMFI FRWAARP

T WEESTROM EN LAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

14.III.1992 - verschijnt ten minste vier maal per jaar - NUMMER 71

TWEESTROMENLAND Opgericht 15 mei 1964.

Doel: in zo breed mogelijke kring bevorderen van de belangstelling voor de geschiedenis in al haar aspecten en onder ieder opzicht, in het bijzonder van het werkgebied, het Land van Maas en Waal en het westelijk deel van het Rijk van Nijmegen.

Lidmaatschap: Het lidmaatschap geeft recht op toezending van tijdschrift en nieuwsbrief, op deelname aan excursies en tevens korting op de boekhandelsprijs bij uitgaven uit de Tweestromenlandreeks.

Contributie: De contributie voor 1992 bedraagt ƒ 30,-, men mag ook meer storten bij wijze van gift, te voldoen door storting op postgiro 2622012 ten name van Penningmeester Tweestromenland Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Administrateur: P.G. Leussink, Beuningen Kopij: Kopij dient getypt, gedateerd en ondertekend te worden verzonden aan het verenigingssecretariaat.

Kan een artikel niet in machineschrift worden geleverd, dan gaarne in een duidelijk leesbaar handschrift. Afbeeldingen moeten, indien men ze terug wil hebben, aan de achterzijde voorzien zijn van naam, adres en woonplaats van de bruikleengever.

Losse nummers tijdschrift: Nrs. 19 t/m 71 voorradig. Per stuk ƒ 6,-, exclusief ƒ 2,50 verzendkosten. Te bestellen door storting op giro 2622012 ten name van Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Ledenadministratie: Mw. FJ. van Oijen, Markt 9-14, 6651 BC Druten, tel.: 08870-14337, voor opgave van nieuwe leden, adreswijzigingen en eventuele opzeggingen (vóór l december).

Secretariaat: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen, telefoon: 08894-16247.

Ereleden: H. van Heiningen, J.P.M, van Os. Erevoorzitter: J.P. van Wezel Bestuur: J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk J.A. van Gelder, vice-vz., Bergharen W.M.G. Arts, secr., Wijchen J.A. Jansen, penn., Wijchen Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen Mevr. G.Y.M. Derks-Klabbers, Druten G.W. van Gelder, Beneden-Leeuwen Mevr. F.J. van Oijen, Druten G.A.A. Rooijakkers, Overasselt WJ. van Sommeren, Beneden-Leeuwen Drs. C. Visser, Druten J.P. van Wezel, Alphen

Inhoud 3

C.P.J. van Kouwen, Wie had geschoten?

6

Pieter van Bernebeek, Van Barnebeek/ van Bernebeek: een Maas en Waals geslacht 1718-1965

14

Ton Tielen, Vreemdelingen te Wijchen

16

J. van Gelder, Afscheid van redactieleden Patronenboek over streekdracht in Maas en Waal en Rijk van Nijmegen West Pieter Roelofs, De kerk te Leur, recensie

18

Nieuwsbrief Op de voorkant: Gewelf priesterkoor H.H. Ewaldenkerk te Druten. Extra aandacht wordt hieraan besteed tijdens de diavoorstelling op 5 april a.s. na de jaarvergadering. Zie de Nieuwsbrief!

T WEESTROM EN LAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS Redactie: Gijs van Dijk, Pieter van Bernebeek, Hugo van Capelleveen, Jan van Gelder, Kees van Kouwen, Pieter Roelofs, Ton Tielen.

NUMMER 71

1992/1

C.P J. van Kouwen

Wie had geschoten?

Op dinsdag 12 september 1944 (1) tegen tien uur tufte een motorbootje vanaf de steenfabriek bij D odewaard, de Waal over, naar de aanlegsteiger van de fa.

Lewissong in Deest. Aan boord bevond zich een twaalftal bewapende Duitse soldaten. Dat gaf gelijk paniek bij de onderduikers in Deest! Snel werd er gewaarschuwd. Duiken! Het bootje legde aan en even later marcheerde de groep Duitsers over de dijk richting Winssen. In Deest ging een zucht van verlichting op.

Bij de Hoek van Winssen gekomen ging de helft van de Duitsers de dijk af door het dorp, de overigen vervolgden hun weg over de dijk. Daar was Piet van Kouwen aan het hooien. Hij zag de Duitsers aankomen en vroeg zich verwonderd af wat dat nu weer te betekenen had. Zelf dacht hij, hoefde hij nergens bang voor te zijn. Hij beschikte over een uitstekend Ausweis waarin stond dat hij onmisbaar was als stoker op de steenfabriek van Dodewaard. Als ze bij hem zijn roepen ze dat hij op de dijk moet komen. Dan herkent hij ze als de Duitsers die sinds kort op de steenfabriek van Dodewaard stellingen hadden gebouwd. (2) 'Laufen', beval de onderofficier die de leiding had. En gelijk voelde hij de loop van een geweer in zijn ribben prikken. Even verderop overkomt Detje Verwaayen hetzelfde. Met de twee voorop en de Duitsers met hun wapen in de aanslag erachteraan ging het richting dorp.

Toen ze ongeveer halfweg tussen de boerde-

rij het Paradijs en de afweg bij Cup van der Weerden waren, kregen ze het bevel halt te houden en op hun knieĂŤn langs de weg in het gras te gaan zitten. Twee soldaten bleven als bewaking bij hen achter. De anderen gingen verder.

Hend van Kouwen, de broer van Piet, die het allemaal had zien gebeuren, was zijn broer op enige afstand gevolgd. Toen hij bij hen kwam om te informeren wat er aan de hand was werd ook hij 'uitgenodigd' om daar plaats te nemen!! Daar zaten ze dan! Niet wetende wat er nu eigenlijk aan de hand was en met het angstige vermoeden dat hun laatste uur wel eens geslagen kon zijn.

Op de Molenstraat had intussen de onderduiker Piet Heymans ook de schrik van zijn leven gekregen! In een bocht van de weg stond hij plotseling oog in oog met de groep Duitsers die door het dorp was getrokken en enkele huizen had doorzocht. In paniek sprong hij over de sloot langs de weg en 3

rende de boomgaard van de fam. Hol in. De Duitsers vonden dit nogal verdacht en zonden hem enkele kogels achterna. Hij werd gelukkig niet geraakt en ook achtervolgden ze hem niet. Dit laatste was op zich zelf wel vreemd zoals we verder in dit relaas zullen zien.

Tegenover de pastorie van Winssen ontmoetten de twee groepen Duitsers elkaar weer. Na wat onderling beraad ging het de kweldam op naar het met bomen en struiken begroeide terrein dat, bekend staat als de Biezenwaard. Ze zochten het hele terrein en de huizen in de omgeving af naar 'Partizanen' zoals één van de bewoners te horen kreeg. Na enige tijd zoeken zonder iets verdachts te vinden gingen de Duitsers via de Hogewaard richting Ewijk.

Op het gemeentehuis van Ewijk heerste nog steeds de opgewekte stemming van Dolle Dinsdag. (3) België was bevrijd! En volgens de laatste geruchten waren de Engelsen nu al in Tilburg en Breda! De oorlog naderde zijn einde! Nog een paar dagen, dacht men, en ook in Ewijk en Winssen konden de vlaggen uit! Veel onderduikers liepen de laatste dagen al openlijk door het dorp! Groot was dan ook de consternatie toen daar opeens tien gewapende Duitse soldaten het gemeentehuis binnen stapten en de burgemeester te spreken vroegen! In de paniek die hierop volgde zag alleen gemeentesecretaris Th. Overmars kans om via het raam en een gat in de heg het gemeentehuis te ontvluchten. Hij had in 1942 al eens kennis gemaakt met dit soort 'heren' wegens zijn bemoeienissen met de Nederlandse Unie.

Eén van de onderofficieren stelde burgemeester W. Sprenger ervan in kennis dat er 's morgens vroeg aan de overkant van de Waal twee Duitse soldaten waren beschoten vanuit de richting Ewijk of Winssen. En dat ze van mening waren dat dat gedaan was door: 'Niederlandische Partisanen' die onderdak vonden in de gemeente Ewijk! De burgemeester werd hiervoor als hoofd van de gemeente verantwoordelijk gesteld en gelast de daders aan hen uit te leveren! Maar noch de burgemeester noch de politie wisten ook maar iets van dit voorval af en konden dus ook niemand uitleveren. Wat ze waarschijn-

4

lijk ook nooit gedaan zouden hebben.

In dat geval hadden de Duitsers de opdracht enkele prominente mensen te arresteren en als gijzelaars mee te nemen. De gijzelaars zouden, als vóór 20.00 uur de daders niet bekend waren, worden doodgeschoten! Een afschuwelijk ultimatum! De Duitse bezetter in die tijd nam geen halve maatregelen.

Burgemeester Sprenger en gemeente-ontvanger Nillissen werden als gijzelaar aangewezen en moesten vervolgens met hun handen omhoog voor de Duitsers uit naar Winssen lopen. De Duitsers vonden het blijkbaar nodig om ook een gijzelaar uit Winssen mee te nemen. Om 13.15 uur stonden ze bij pastoor Goëtte van Winssen op de stoep. Hij werd de derde gijzelaar.

Op de dijk werden Pieten Hend van Kouwen en Detje Verwaayen nog steeds door de twee Duitse soldaten bewaakt. Ze werden daar

waarschijnlijk achter de hand gehouden om als gijzelaar te dienen voor het geval de andere Duitsers zouden worden aangevallen door verzetsstrijders of wanneer het niet zou lukken prominente gijzelaars op te pakken.

Maar nu alles, wat de Duitsers betrof naar wens was verlopen werden ze weer vrijgelaten. De Duitsers gingen vervolgens met hun gijzelaars bij Cup van der Weerden de dijk af naar de Waal. De heer Nillissen, die ziekelijk was, kwam hierbij te vallen. Hij werd op ruwe wijze door de Duitsers overeind geholpen en gedwongen om verder te lopen. Bij de oever gekomen werden ze door het al eerden genoemde motorbootje opgehaald en naar de overkant gebracht.

In Ewijk en Winssen ging het nieuws van het ophalen van burgemeester Sprenger, gemeente-ontvanger Nillissen en pastoor Goëtte als een lopend vuurtje rond. Iedereen was verbijsterd. In kringen van het verzet maar ook bij de politie stond men voor een raadsel. De plaatselijke L.O. (3) commandant Sjaak Schamminee vond het allemaal erg vervelend. Hij was met zijn mensen op dat moment bezig een zogenaamde Ordedienst te formeren die na de bevrijding als een soort hulppolitie moest gaan optreden.

Hij beschikte op dat moment alleen over een oud jachtgeweer en twee pistolen en daar, kon je moeilijk iemand mee raken aan de

overkant van de Waal! Daarbij kwam dat deze wapens op dat moment nog veilig verstopt zaten. Toch werden hij én zijn mensen er op aangekeken. Maar wie kon er dan wel geschoten hebben? Daar, moest nu zo snel mogelijk duidelijkheid in komen!

De politie van Ewijk in de persoon van Jan Roelofs ging meteen op onderzoek uit. Hij vernam van bewoners aan de dijk dat ze 's morgens vroeg wel enkele schoten hadden gehoord en dat er even later twee gewapende jonge Duitse soldaten op een oude damesfiets over de dijk waren gekomen, richting Druten. Anderen vertelden dat de vorige avond in Café Veerhuis Piet Bos een dronken

Duitse soldaat, die aan de overkant van de Waal gelegerd was, luidkeels verkondigde,

dat hij Hitler en de oorlog meer dan zat was.

Maar verder had niemand iets gezien of gehoord. Met deze informatie ging politiemanjan Roelofs naar Nijmegen en probeerde daar de Duitse autoriteiten te overtuigen van de onschuld van Ewijk en Winssen en in het bijzonder van de gijzelaars. Verder moest men maar afwachten wat er zou gaan gebeuren en bidden! 's Avonds waren de kerken van Ewijk en Winssen vol en begon men een noveen voor de behouden thuiskomst van de gijzelaars.

Deze laatsten hadden het intussen niet gemakkelijk! Nadat ze aan de overkant van de Waal waren aangekomen, moesten ze vervolgens helemaal naar Zetten lopen. Daar werden ze op een schoolplein met hun voorhoofd tegen een muur gezet met gewapende Duitse soldaten achter hen. Toen het tegen acht uur liep en de gijzelaars dachten dat hun tijd gekomen was, werden ze op een open vrachtauto gezet en naar Nijmegen gebracht. Daar werden ze stevig ondervraagd over de vermeende 'Partisanen'.

Maar wat konden ze zeggen! Geen van de drie wist ook maar iets van het gebeurde af.

Vervolgens werden ze overgebracht naar het beruchte S.D.-gebouw in Arnhem en opnieuw langdurig ondervraagd. Maar ook nu worden de Duitsers niet veel wijzer. Over de aktiviteiten van de L.O., de ongeveer 40 onderduikers waaronder 4 burgemeesters en de Joodse kinderen in Ewijk en Winssen zwegen alle drie als het graf. Dan worden de

gijzelaars, na het aan horen van zware bedreigingen, tot hun grote opluchting vrij gelaten. Hadden de Duitsers misschien zelf intussen ontdekt wat er gebeurd was?

Behouden, doch zeer geschokt keren burgemeester Sprenger, de heer Nillissen en pastoor Goëtte in hun woonplaats terug.

Het is nooit helemaal duidelijk geworden wat er nu precies op die morgen van 12 september heeft plaats gevonden. Mogelijk is de eerder genoemde dronken Duitser toch nog gedeserteerd en heeft hij op zijn achtervolgers geschoten. Zagen die twee jonge Duitsers op de fiets misschien een haas of konijn over de uiterwaarden huppelen? Of waren het misschien wat overmoedige verzetsstrijders van elders, die daar toevallig in de buurt waren. Wie zal het zeggen!

Het waren roerige tijden die laatste weken voor de bevrijding. De duitsers waren erg zenuwachtig en als er maar iets mis ging, was men zijn leven niet zeker!

Noten: 1. De juiste datum van deze gebeurtenissen is niet helemaal zeker. Pastoor Goëtte begint zijn korte verslag met: 'Op dinsdag 12 september 1944 . . ' etc. En even verder: 'Het was de bewuste Dolle Dinsdag'. Dolle Dinsdag was 5 september 1944.

Ook het gemeentearchief van de voormalige gemeente Ewijk kon hier geen duidelijkheid over verschaffen. Er is veel uit die tijd verdwenen.

2. Begin september was door de Duitsers ten

noorden van de Waal een verdedigingslinie aangelegd. Ook de veerponten werden dag en

nacht bewaakt.

3. Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers. Na de bevrijding omgevormd tot Binnenlandse Strijdkrachten.

Bronnen:

Het parochiearchief van de R. K. parochie te Winssen.

Gemeentearchief Beuningen.

E.A. van Kouwen, Winssen.

H.M. van Kouwen, Winssen.4J.A.F. Schammenee, Wychen.

Th. Overmars, Ewijk.+

Meter van Bernebeek

VAN BARNEBEEK/VAN BERNEBEEK: een Maas en Waals geslacht 1718-1965 Regelmatig krijg ik brieven waarop mijn achternaam op diverse manieren geschreven wordt. Tijdens mijn stamboomonderzoek ontdekte ik dat dit in het verleden niet veel anders is geweest. Dit gegeven heb ik een beetje als rode draad gebruikt in de onderstaande tak van mijn stamboom. De schrijfwijze zoals die bij de doop- of geboorte-inschrijving gebruikt werd heb ik overgenomen. Om de informatiewaarde te verhogen heb ik de uit Maas en Waal afkomstige getuigen ook vermeld.

GENEALOGIE

I. Johannes Swibertus Bornebeck/Bollebeck legt te Kaiserswerth in 1676 de burgereed af en in 1680 wordt hij vermeld als gemeensman, tr. kerk (rk) (2) Kaiserwerth 3-5-1690 in de Suitbertuskerk Christina Schmidz.

Uit dit huwelijk: 1. Joanna Catharina Bornenbeck, ged. (rk) Kaiserwerth 14-4-1691.

2. Jan Everhard Bornebeck, ged. (rk) Kaiserwerth 26-4-1693, volgt II. II. Jan Everhard Bornebeck*, ged. (rk) Kaiserwerth 26-4-1693 overl. Afferden 18-61756, tr. (nh) Bruten 9-10-1718 Ida Derriks, geb. Druten, overl. Afferden 18-3-1758.

Uit dit huwelijk: 1. Johannes Eversz. Barnebeck, ged. (rk) Druten 12-5-1720, volgt III. * Waarom trouwt iemand uit Kaiserswerth (bij DĂźsseldorf) met een meisje uit Druten? Het enige en juiste antwoord heb ik (nog) niet gevonden. Als gevolg van de Spaanse Successieoorlog wordt in 1702 het door de Franse troepen bezette Kaiserswerth zowat met de grond gelijk gemaakt na een belegering van bijna twee maanden door o.a. Hollandse troepen.

Misschien is Jan Everhard met deze troepen meegetrokken. Misschien is hij, met meerdere mensen, in een bootje gestapt: Kaiserswerth ligt aan de Rijn en Druten aan de Waal. Zeker is wel dat met zijn vertrek de Kaiserswerther tak ophoudt.

III. Johannes Eversz.Barnebeck, ged. (rk) Druten 12-5-1720 getuige Anna loco Joanna Teunissen, tr. (ng) (1) Druten 1-5-1739 getuigenJoannes Smits enjacomijn Uijen Emerentiana Gerrits, overl. Afferden 7-4-1750.

Uit dit huwelijk: 1. Maria Eversz, ged.(rk) Afferden 22-11-1741 getuigen Wilhelmus Gerits en Ida. 2. Gerrit Eversz.Bernebeeck, ged. (rk) Afferden 27-11-1743, volgt IV. 3. Theodorus Bannebeck*, ged.(rk) Afferden 26-1-1746 getuigen Evert Bannebeck en Deriske Gerits, verwer, overl. Grave 17-5-1821 ondertr./tr. (sb) Culemborg8/2311-1773 Ardina Post, geb. Leeuwen, ged. (rk) Puiflijk 14-3-1745 getuigen Gijsbert en Metje van Kauwen, begr. Culemborg 14-12-1798 dr. van Peter Post en Fijken Aertsen van Kauwen.

Kaiserswerth aan de oever van de Rijn omstreeks 1645. Gravure van Matthaus Merian. * Een opsplitsing van deze tak sterft in 1887 in Grave uit. De trek naar de grote stad zoals beschreven in het boek 'Merijntje Gijzen' van A.M. de Jong betreft het andere deel. Via Culemborg, Vianen, Everdingen, Gorinchem belandt men in de Rotterdarnse binnenstad en na de Tweede Wereldoorlog komt de naam Van Barnebeek niet meer voor in het Rotterdarnse deel van de volkstelling van 1947.

4. Joanna Bornebeck, ged. (rk) Afferden 1-10-1749 getuigen Clara Gerits enjohannes Gerits, overl. Afferden 6-4-1762.

5. Joannes Bornebeck, ged. (rk) Afferden 1-10-1749 getuigen Evert Bornebeck en Ida Derix.

Johannes Eversz.Barnebeck, tr. (ng) (2) Druten 2-8-1750 getuigen Elisabeth Smits en Dorothea Janssen

Geertruida Janssen, overl. Afferden 23-1-1774.

Uit dit huwelijk: 1. Joannes Evertsen, ged. (rk) Druten 8-5-1751 getuigen Petrus Jansen en Aeltje Jansen.

2. Emerentiana Evers, ged. (rk) Druten 21-5-1753 getuigen Willem Gerritsen en Maria Leenders, overl. Druten 13-5-1828, tr. (ng)/tr.kerk (rk) Druten 22/23-121777 getuigen L. Giebels en Margarita van der Vloet, Jacobus van der Horst, geb.

Gemertca. 1751 linnenwever, overl. Druten 19-11-1836, zn. van Mighielvan der Horst en Maria Peters.

3. Agnes Evers, ged. (rk) Druten 19-6-1755 getuigen Petrus Janssen en Aldegondis Janssen, overl. Druten 2-1-1835 Wijk D nr.67 getuigen aangifte Reinier Peters, arbeider en buurman, en Hendrik de Ruijter, metselaar en buurman, tr.kerk (rk) Druten 30-4-1787 getuigen Cornelia Hendriks en Maria Evers, Gerardus van de Heuvel, ged. Druten 14-4-1758 getuigen Jacobus Hermsen en Johanna Cornelissen arbeider, overl. Druten 21-5-1826, 15.00 uur getuigen aangifte

Johannes van der Poel, buurman en tabaksplanter en Jan Janssen van Welie, tabaksplanter, zn. van Gerrit van den Heuvel en Anna Maria Janssen/ Cornelissen.

4. Ida Warnebeck, ged. (rk) Afferden 3-3-1758 getuigen Gerardus Janssen en Maria Janssen, overl. Leeuwen 23-10-1809, begr. Wamel, tr.kerk(rk) Druten 26-2-1793 Gerard Meijer, geb. 25-8-1758, overl. Leeuwen 20-10-1809 aan galkoorts, begr.

Wamel, getuige Johannes Meijer, zn van Wilhelmus Meijer en Aldegundis van Rijsewijk.

5. Everhardis Wernebeck, ged. Afferden 4-4-1761 getuigen Derick Jansen en Anna Jansen.

IV. Gerrit Eversz. Bernebeeck, ged. (rk) Afferden 27-11-1743 getuigen Petrus van Deene en Clara Gerits, arbeider, overl. Leeuwen ca. 1794 volgens verklaring Schoutenambt Wamel, tr.kerk(rk) Leeuwen 27-10-1772 getuigen Margaritavan de Vloet en Joannes van der Wielen Henricavan Moock, geb. Leeuwen, ged.(rk) Puiflijk4-6-1751 getuigen Theodorus HendrixenJoannaDerks, overl. Leeuwen 15-2-1817, dr. van Hendrik Hendricksen van Moock en Dirriske Peters van der Vloedt.

Uit dit huwelijk: 1. Cornelia Bernebeeck, ged. (rk) Leeuwen 31-12-1773 getuigen Petrus van Oijen en Margarita van de Vloet.

2. Hendrik Bernebeeck, ged. (rk) Leeuwen 31-12-1773, volgt V. 3. Wilhelma Bernebeeck, ged. (rk) Leeuwen 21-4-1775 getuigen Theodorus Bernebeeck en Arnolda Post.

4. Cornelia van Bernebeek, ged. (rk) Leeuwen 23-1-1777 getuigen Petrus van Oijen en Margarita van der Vloet.

5. Wilhelmina van Bernebeek, ged. (rk) Leeuwen 27-5-1778 getuigen Theodorus van Bernebeek en Arnolda Post.

6. Jacobus van Bernebeek, ged. (rk) Leeuwen 25-7-1779 getuigen Theodorus van Bernebeek en Arnolda Post. l Joannes van Bernebeek, ged. (rk) Leeuwen 14-9-1780 getuigen Everardus Bernebeek en Agnes Bernebeek.

8. Cornelia van Bernebeek, ged. (rk) Leeuwen 19-2-1782 getuigen Petrus van Oijen en Margarita van der Vloet.

9. Wilhelma van Bernebeek, ged. (rk) Leeuwen 20-9-1784 getuigen Theodorus van Bernebeek en Arnolda Paters.

10. Joannes van Bernebeek, ged. (rk) Leeuwen 15-4-1790 getuigen Jacobus van de Horst en Ermke Bernebeek, boerenknecht, overl. Leeuwen 23-1 -1832 9.00 uur, tr. Leeuwen 1-12-1824 Geertruida van Tiem, weduwe van Otto Janssen, bakker/ klompenmaker ged.(rk) Wamel 19-3-1780, overl. Wamel 28-4-1859, dr. van Hendrik van Tiem en Pauline Aerts.

V. Hendrik Bernebeeck, ged.(rk) Leeuwen 31-12-1773 getuigen Theodorus en zijn zusjoanna van Oijen, kleermaker, overl. Puiflijk 13-8-1841 wijk E nr. 56 getuigen aangifte Abraham van Barnebeek en Gradus van Elk, tr. kerk (rk) Puiflijk 6-5-1800 getuigen Petrus van Bergen en Adriana van Ommeren Maria van Ommeren, geb. Puiflijk, ged. (rk) Puiflijk 16-5-1771 getuigen Simon Hertogh en Christine Janssen, overl. Puiflijk 26-4-1850 wijk E nr. 68 getuigen aangifte Abraham van Barnebeek en Lambertus Russon, koperslager, dr. van Abraham Isaacks van Ommeren en Geertruida Thyssen/Hartoghs.

Uit dit huwelijk:

1. Gerardus van Bernebeek, ged. (rk) Puiflijk 14-4-1801 getuigen Gerardus Janssen en Jacomina Janssen, arbeider, bode, overl. Puiflijk 14-12-1874 wijk E nr.87 getuigen aangifte Peter van der Zandt, tabaksplanter, en Joannes Nicolaas Martens, gemeentesecretaris, tr. Jacoba Uijen, geb. Bergharen ca. 1794, overl.

Puiflijk 23-4-1869 getuigen aangifte Gerardus van Barnebeek en Joannes de Wildt, arbeider en bekende, dr. van Hendrik Uijen en Johanna Sengers.

2. Mathijs van Bernebeek*, geb.+ged. (rk) Puiflijk 22-4-1802, getuigen Joannes en Adrina van Ommeren, kleermaker, overl. Mook 15-3-1892 getuigen aangifte Peter van Bernebeek en Leonard van Heukelom, tr. (1) Milsbeek 20-10-1834 Jacoba Hermes, ged. (rk) Deest 5-3-1794 getuigen Franciscus Jacobs en Dina Derkx, overl. Mook 20-11-1842, dr. van Peter Hermes en Johanna Janssen. * De mannelijke lijn van deze tak sterft twee generaties later uit in 1920 te Venraij.

3. Henricus van Bernebeek, ged. Puiflijk 19-1-1805 getuigenjoannes van Bernebeek en Henrica van Mook.

4. Theodorus van Bernebeek, ged. (rk) Puiflijk 19-1-1805 getuigen Gerardus Janssen en Henrica van Mook.

5. Simon van Bernebeek*, geb./ged. (rk) Puiflijk 26/27-3-1806, getuigen Petrus van Bergen en Adriana van Ommeren, kleermaker, overl. Middelaar 22-12-1883, tr.

Middelaar 19-5-1836 Theodora Ebben, geb.+ged. (rk) Cuijk 27-3-1803, overl.

Middelaar 12-10-1855, dr. van Johannes Ebben en Johanna Martens. * Vanuit dit huwelijk ontstaat de 'Groesbeekse' tak. Dit is de enige tak die niet is uitgestorven.

Deze tak heeft de naam Van Bernebeek als achternaam.

6. Johannes van Bernebeek, ged. Puiflijk 9-3-1810 getuigenjoannes van Bernebeek en Henrica van Mook, overl. Puiflijk 6-6-1816 5.00 uur getuigen aangifte Hendrik van Bernebeek en Franciscus van de Wielen, landbouwer.

7. Abraham van Bernebeek, ged. (rk) Puiflijk 9-3-1810, volgt VI.

VI. Abraham van Bernebeek, ged. (rk) Puiflijk 9-3-1810 getuigen Simon Janssen en Joannajanssen, kleermaker, overl. Puiflijk 17-3-1860 wijk E nr.68 getuigen aangifte Gradus van Barnebeek en Jan Willem van Mulekom, tr. Druten 7-6-1839 Geertruida Peters, geb. Puiflijk 29-1-1815 getuigenjan Fransse, arbeider, en Geurt Ruijsenaars timmerman, naaister en wasvrouw, overl. Puiflijk 28-4-1903, dr. van Willem Peters en Elisabeth Ruijsenaars.

Uit dit huwelijk: 1. Wilhelmina van Bernebeek*, geb. Puiflijk 13-3-1840 getuigen aangifte Jan Janssen van Welie, tabaksplanter, en Jan van der Wielen, voerman, overl. Leeuwen 14-11909, tr. Druten 16-4-1869 getuigen Adrianus Janssen, arbeider, Johannes van Wijk, arbeider, Albert van den Berg, arbeider, en Johannes Franciscus Franssen, veldwachter, Hendrik van den Hurk, geb. Leeuwen 3-12-1840 arbeider, zn. van Simon van den Hurk en Anna Maria van Gorcum. * In de huwelijksakte van dit echtpaar neemt de verwarring rondom de achternaam toe. De ambtenaar vermeldt Wilhelmina als dochter van 'Abraham van Barnebeek overleden'.

Verderop beschrijft hij Wilhelmina als Van Bernebeek terwijl ze zelf ondertekent met Van Barnebeek! Over haar vader wordt geschreven: '. . . Abraham van Barnebeek (ook wel genaamd Abraham van Bernebeek:). . .' Alle handtekeningen die Abraham tijdens zijn leven heeft gemaakt laten een duidelijke Van Bernebeek zien.

-N''J'Het jaar

/

/

/•'

aclilticn honderd een en veertig, den e-vt-s/ffst*/'""'*. -'e''s'?'"/"•'.. _______•__________ . zijn voor ons Ambtenaar van den Burgerlijken Stand van de Gemeente van ^^J/r'/<•'/ , Provincie Gelderland, verschenen t^isr'rrfnffr't.

wonende te

e--rvrs

{/J

.S?"//y/'

eeven Ie zijn

f /"

f d> r *••?•' , ^ffff/frtsert-A-f?

oud f»

•?/>*/?

<" '/"/''/

————:————————

jaren, die zich heeft opge-

van de,, overledene ; en ftf-frS**'/

rrr*f

r//<,

/„„S/,,,»-'*-' _-..•._- — .. ___-——-—————— » wonende Ie ,'/?„ƒ. /ï,/, / oud ,„„,„ ,„ ^/f, // jaren , die ach heeft opgegeven te zijn

sS„,ir ,,,,.,,,'

vnndc,/overledene

,/ƒ.-'/••/s f/r e. d- fr-r/' '(^SS'S" S vff :

)

fsrsS , , •dZ>f'-r' -f'-

van ft<r/, /srl

t'fvsr-

S/rsf rSf s.,'

en Van /sr///-,*

A . /'/sr/-t'ff

£**/'? S7/f.-r f'?S fS'r'

</&//s/r'. sfrf

; dewelke ons hebben vcrklnnrd, dat '. , rer/f

ó/3f r?f r/r,-A

' frr-f*

,r><-v*s r , fC./tS<f'tt''-S

^

>.. -/ft's'S"/>'- f

— oud f;f./f/',.»••• rr;-/'y /„r"*' , geboren te .. 's.e.ftts>frr laatstelijk gewoond hebbende ie ,sïs<-//ys< > , is overleden den f/sr/rf>r-\ /,„.'i.s/{'«,"/••"', — -= achttien honderd ,„-,•..,*> ,;<?/,ƒ, te 'J^-y^-X t

;.,•«•.**/$?. &••'• j'6. ~~-~- des /r^x/v/o

om

<-y

ure

-

Na ^edane voorlezing van de tegenwoordige Dood-Akte aan de deklaranten, /?fdé#,? >y ;/('^'ï •^'* ff^r

*—————•

t/:/iv£>***» thtW/*™*****' ^,, }&<** «,*'#£. ^

De

^tenaar van den Burgerlijken Stand, ji^,

,—^ .--^

Handtekening van Abraham van Bernebeek (VI).

2. Hendrik van Bernebeek, geb. Puiflijk 14-2-1842 getuigen aangifte Geurt van Elk, landbouwer, en Jan van Elk, arbeider, overl. Puiflijk 13-10-1857 getuigen aangifte Abraham van Barnebeek en Theodorus Arts, arbeider en bekende.

3. Johanna van Bernebeek, geb. Puiflijk 25-5-1844, overl. Puiflijk 11-12-1846 Wijk E nr. 56 getuigen aangifte Abraham van Barnebeek en Theodorus Peter, arbeider en buurman.

4. Johanna van Barnebeek, geb. Puiflijk 12-1-1847 getuigen aangifte Rut van Eikenjan van Elk, tabaksplanters, overl. Puiflijk 10-4-1852 wijk E nr. 68 getuigen aangifte Abraham van Barnebeek en Gijsbertus Batholomeus Franssen, bekende en veldwachter.

5. Theodora van Barnebeek, geb. Puiflijk 17-1-1850 getuigen aangifte Gradus van Barnebeek en Jacob van de Geijn, arbeider, overl. Puiflijk 11-5-1885 getuigen aangifte Petrus Gremmen, postbode, en Joannis Franciscus van Heereveld, boekdrukker, tr. 18-4-1873 getuigen Gerrit van Zaelen, Jan van Dongen, arbeider, Jan van den Heuvel (schipper) en Johannes Franciscus Franssen, veldwachter, Petrus Gremmen geb. Altforst 20-11-1846, rijkspostbode, overl.

Nijmegen 6-12-1933, zn. van Floris Gremmen en Petronella van de Heerden.

6. Maria van Barnebeek, geb. Puiflijk 27-3-1852 getuigen aangifte Arnoldus Janssen, timmerman, en Simon deLorijn, arbeider, overl. Puiflijk 14-3-1860 wijk E nr. 68

10

NIEUWSBRIEF

maart 1992

Historische Vereniging voor het Land van Maas en Waal en het Rijk van Nijmegen West: Tweestromenland

Agenda voor de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering op woensdag 15 april 1992 welke zal plaatsvinden in CafĂŠ 'De Tolbrug', Stompendijk 9, Bergharen. Aanvang 19.30 uur.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Opening.

Verslag van de Algemene Jaarvergadering van 18 april 1991.

Ingekomen stukken.

Jaarverslag van de vereniging.

Financieel verslag.

Bestuursverkiezing.

Benoemingen commissies, secties en redactie.

Rondvraag (zeer waarschijnlijk zal deze rondvraag worden doorgeschoven naar punt 7 van de jaarvergadering van het museum).

9. Sluiting ledenvergadering.

Stichting Streekhistorisch Museum Tweestromenland Agenda voor de jaarvergadering welke eveneens op woensdag 15 april 1992 wordt gehouden aansluitend op de eerder gehouden Algemene Ledenvergadering.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Opening.

Jaaroverzicht.

Financieel verslag.

Benoemingen van medewerkers t.b.v. het museum.

Wat verder ter tafel komt Rondvraag (zie punt 8 van bovenstaande vergaderingsagenda).

Sluiting.

PAUZE

Na de pauze verzorgt de heer H.J. van Capelleveen uit Leur een lezing met dia's over 'Het Maas en Waals Kerkenlandschap'. Tijdens deze lezing zullen diverse kerken in ons werkgebied onder de loupe genomen worden. De ontstaansgeschiedenis, de lotgevallen door de loop der eeuwen, en restauraties en gebouwde kerken in de 19e en 20ste eeuw zullen aanbod komen. Ook zal de instandhouding van dit cultuurbezit, wat in de toekomst een groter probleem wordt, de nodige aandacht krijgen. Er zal getracht worden elk kerkdorp de nodige aandacht te geven. De heer Van

Capelleveen is restauratiebouwkundige en secretaris van de Stichting 'Vrienden van de kerk te Leur'. Hij en zijn medewerker de heer Dick Zweers hebben onlangs het boekwerk over de 'Geschiedenis en bouw van de kerk te Leur' gepresenteerd.

UITNODIGING

voor de zesde Maas en Waalse Genealogische dag op 4 april 1992 De werkgroep 'MAAS EN WAALSE GESLACHTEN' van de Historische Vereniging 'TWEESTROMENLAND' organiseert op zaterdag 4 april 1992 haar zesde genealogische dag, die voor iedere belangstellende toegankelijk is.

Opnieuw wil de werkgroep geĂŻnteresseerde genealogen en historici samen brengen om hen zo in de gelegenheid te stellen gegevens uit te wisselen en contacten te leggen met andere onderzoekers.

De werkgroep Maas en Waalse geslachten heeft voor dit jaar besloten om haar zesde contactdag te houden in het Streekdocumentatiecentrum van de Historisch Vereniging Tweestromenland waarvan de werkgroep deel uit maakt. De bezoekers kunnen nu kennismaken met de collectie boeken, tijdschriften, foto's, dia's, bidprentjes en de streekklederdracht.

Voor deze genealogische dag heeft de werkgroep het genoegen U uit te nodigen in het Streekdocumentatiecentrum dat is gevestigd in hetsousterrain van het Gemeentekantoor van de gemeente Wijchen, Kasteellaan 24 te Wijchen (zie nr. 130 op de situatiekaart) De toegang is via de bedieningsafrit en is duidelijk aangegeven.

Om te komen tot een geslaagd bezoek aan contactdagen wordt U aangeraden zoveel mogelijk gegevens mee te brengen, opdat voor U als voor anderen de resultaten optimaal zullen zijn.

TOEGANGSPRIJS

Helaas noodzaken ons de omstandigheden dat er een entreeprijs moet worden gevraagd van f 2,50 per persoon vanaf 12 jaar, bij entree te voldoen.

LUNCH

Er is voldoende gelegenheid om Uw lunch in het aanwezige restaurantgedeelte samen te stellen, daar voor deze gelegenheid het restaurant de gehele dag is opengesteld. U hoeft vooraf niet te reserveren.

PROGRAMMA

9.30 uur 10.00 uur 10.30 uur

Zaal open. Bezoekers melden zich bij de receptie.

Aanvang van de zesde genealogische contactdag.

OfficiĂŤle opening met een kort welkomstwoord.

12.30-13.30 uur Lunchtijd.

16.00 uur Sluiting.

De volgende verenigingen, instellingen en personen zullen aanwezig zijn.

Werkgroep Maas en Waalse geslachten Doop-, Trouw- en Begraaffiches en copie DTB's.

Hist.Ver. Tweestromenland a. Historische/heemkundige naslagwerken, b. Publiciteitsmateriaal.

c. Boekentafel (verkoop boeken, prenten, tijdschriften en de nieuwe uitgave van de DTB inventaris). d. Bidprentjes.

Werkgroep Streekdracht en Mode a. tentoonstelling oude streekdrachten.

Nederlandse Genealogische Vereniging, afd. Kwartier van Nijmegen a. Contactdienst.

b. Genealogische naslagwerken. c. Publiciteitsmateriaal.

afd. Betuwe a. Genealogische verzameling uit particuliere collecties, b. Publiciteitsmateriaal.

afd.

Land van Cuijk en Ravenstein

b. Publikaties eigen afdeling, c. Boekwerk; Vredegerecht Kanton Grave.

De heer A. Holla met heraldisch informatie en naslagwerken.

Computer informatie a. Afd. Kwartier van Nijmegen, b. Enkele particulieren.

Mw H. Aben-Nederpeld met infomaterialen speciaal afgestemd voor beginners met daarbij div. naslagwerken.

Andere toezeggingen.

andere een personal computer, die al volledig in bedrijf is voor diverse werkzaamheden.

Verder aan meubilair werd ons een tweedeurs met elk 3 laden. Een groot aantal bidprentjes werd ter beschikking gesteld om te kopiĂŤren Deze zijn ondertussen al weer verwerkt en alfabetisch toegankelijk gemaakt.

Een aantal D.T.B.-registers uit diverse plaatsen uit onze omgeving zijn weer gecopieerd en ingebonden zodat genealogen naast de reeds bestaande informatie ook hier weereen belangrijke verruiming van hun mogelijkheden hebben.

Diverse documentatie kwam ter beschikking zoals de artikelen van A.M. Janssen eerder gepubliceerd in de regionale pers maar nu gebundeld over het kasteel Wijchen en Emilia van Nassau. Verder een wijkregister van Wijchen 1931 met oude en nieuwe nummering.en een adresboekje 1955 alfabetisch gerangschikt naar de namen van de inwoners

BEREIKBAARHEID

Als U per trein komt is dat alleen mogelijk met de stoptrein vanuit 's-Hertogenbosch of Nijmegen, elk half uur. Vanaf het station (nr. 74 op de kaart) gaat U via de Bronkhorstlaan naar de Kasteellaan richting centrum naar het Gemeentekantoor waarin het Streekdocumentatiecentrum is ondergebracht. Wie per auto komt wordt aangeraden via de Stationslaan het dorpscentrum te benaderen en bij het N.S. station af te slaan richting centrum.

Er is voldoende pakeergelegenheid achter het Gemeentekantoor.

INFORMATIE en ORGANISATIEADRES W.M.G. Arts, Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen telefoon: 08894-16247 STREEKDOCUMENTATIECENTRUM

Het centrum is elke woensdag open van 2 tot 5 uur en een vrijdagavond in de maand voorafgaande aan de eerste zaterdag van de tot 21.00

Het documentatiecentrum mag zich in een steeds grotere belangstelling verheugen. De aanwinsten van de laatste tijd zijn onder

kast geschonken alsmede 2 archiefkasten

a. DTB fiches Land van Cuijk.

maand van 18.30

NIEUWS VAN HET DOCUMENTATIECENTRUM

uur. Elke eerste

zaterdag van de maand van 9.30 tot 12.30 uur. In juli en augustus gesloten. Postadres zie informatieadres. Telefoon: 08894-13012.

van Wijchen in 1955. Deze laatsten met welwillende medewerking van afd. burgerzaken Wijchen gecopieerd. Ook een gezinsboek van R.K. ingezetenen uit 1905 met huisnummering overgenomen uit P.A. Voor het hertekenen van de kadastrale minuutplan hebben 16 personen zich aangemeld en zijn reeds begonnen met hun huiswerk zodat na zekere tijd we ook in het bezit komen van informatie over alle stukken grond met de kadastrale nummers zoals de toestand in 1830 bestond met daarbij de namen van de eigenaren. Deze laatsten zijn op te sporen middels de zogenaamde O.A.T. ofwel de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels waar ook staat aangegeven hoe groot de stukken waren en hoe hoog ze waren aangeslagen in de belasting.

De openstelling van het documentatiecentrum op de vrijdagavonden voorafgaande aan de eerste zaterdag van de maand blijkt een schot in de roos te zijn zodat we daar voorlopig mee zullen blijven doorgaan.

Steeds zijn medewerkers aanwezig om de onderzoekers zonodig ter zijde te staan, terwijl bezoekers aan het archief burgerzaken gemeente Wijchen ook op begeleiding kunnen rekenen. Hiervoor dienen deze wel even contact op te nemen met Johan Jansen, telefoon: 08894-13276.

HET SPIEKER

Schenkingen: Mevr. Van Alphen, Oss: damesklepbroek gedragen door grootmoeder, Mevr. Van AlphenHenskens, resten kant van muts.

Mevr. H. Arts-v.d. Horst: Wijchen; wetsteen, nijptang, booromslag, zagenzetter, schrobzaag, grasoort en boren.

Is gebruikt door H. v.d. Horst, Groesbeek.

Mevr. Bruisten, Nederasselt: rouw-voile.

Mevr. M. Croonen, Afferden: 6 herenoverhemden met frontje in doos.

Mevr. A. Daanen-van Sommeren, Altforst: Maria- en Christuskop en 2 kruisbeelden.

Mevr. Fransen-Laurant, Horssen: gestreepte blauwe damesschort, gedragen door Dientje Laurant-Kuijpers, Horssen.

Fam. Gubbels, Horssen: herencostuum, gemaakt door A.W. van Run, kleermaker te

Horssen.

Nalatenschap Jozef van Haaren, Druten: stoel, stoof, melkkannen, aardewerk, bestek

e.d., div. religieuze afbeeldingen o.a. kruisbeelden, kerk-zangboeken e.d. 3 fotokaarten van Druten, 2 kussens met gestreept tijk, hoeden, 'Spel en Kout', 2 portretten in lijst van

H.F. van Haaren, (oud gem. secr.) portret van vrouw met poffer in lijst, 2 damesbeugeltasjes, 3 damesjasjes/pelerines Âą 1885, beenkappen, div. trommels/blikjes, brillen, kno-

pen- en stopdoosje, atlas van Nederland, Maas en Waalse Courant, 'De Maas en Waler', stamkaarten en bonnen, bord van Brandwaarborgmij, div. papieren betr. hebbende op S.Ph.M. van Haaren, onderwijzeres, oorkonde behorende bij eremedaille in goud (orde van Oranje Nassau) t.n.v. mej. B.A.M, van Haaren en de heer J.M.Th.E. van Haaren.

Mevr. J.M. Jansen-Lepoutre, Leur: 1 rouwmuts met poffer, 1 tulen muts (halve rouw), 1

Mevr. M. van Oijen, Altforst: zwarte damesblouse met kant.

Mevr. Schokking, Appeltern: knopenhaak (schoenen), wespenvanger, boterwarmer.

De heer J. Sengers, Beneden Leeuwen: diverse gereedschappen.

Mevr. J. Snelders, Nijmegen: 31 bid- en devotieprentjes.

Mevr. Van Sommeren-Verbruggen, Dreumel: kanten muts (ziekendag).

De heer A. Strasek, Wamel: Altaardoek: borduurwerk op zijde.

De heer W. Udo, Dreumel: 2 babyborstrokjes (flanel) 1 babyhemdje, 1 babytruitje. Spoelen voor het breien van netten, door Hendrik Schimmel gebruikt.

Mevr. G. v.d. Ven-van Ommeren, Nijmegen: Herenjacquet met zwarte en witte lederen handschoenen. Diverse 'ondertessen' div. gehaakte en geborduurde kleedjes, kralentasje, 5 onderrokken, onderjurk, slaapzakken, 5 halve schorten met broderie etc., 2 damesonderblouses (lijfjes) 8 onderbroeken met linten en kleppen, damesblouse, div. kragen en manchetten, jabots, strikken, resten kant, 'De Heer is mijn Herder' in lijst, speldekussens, fotostandaard, gebreid matje, gehaktmolen, vitragehouders.

Mevr. E. Wijnacker, Wijchen: weckflessen met inhoud, kachelplaat, deksels van weckketels.

Dit was een hele waslijst! Allemaal hartelijk

dank voor uw schenking. De collectie groeit.

Wanneer u ook iets voor het museum of

documentatiecentrum wilt afstaan laat het ons dan weten.

Wies Berris-Visschers, tel.: 08894-17461, 08894-16247, 08879-1535.

OPROEP

kanten muts en poffer. Bidprentje van draag-

De werkgroep die zich bezighoudt met de

ster: mevr. G.W.M. Jansen-Broekman.

Mevr. A. Kamerman, Wijchen: 2 frivolitĂŠspoeltjes.

Mevr. C.van Kessel-van Orsouw, Beneden Leeuwen; 2 onderjurken, met broderiestrook en onderrok met kant.

De heer J. Kuijpers, Boven Leeuwen: houten

vervaardiging van de kadastrale atlas van

brijlepel.

De heer W. Meijer, Bergharen: 2 grijze werk-

kielen.

De heer H.P. Meyer, Groesbeek: kop en schotels.

De heer J.W. van Oss, Druten: klompenmakersgereedschap, oude handzagen, sleutels

en beitels, schaapsschaar, ovalen kolenkit.

Mevr. C. van Oijen, Druten: zwarte 'zijden pet,

hoed en fietsmoffen.

Maas en Waal zoekt enige medewerkers in het bezit van een PC (IBM-compatible). Naast tekenaars die zich enthousiast hebben aangemeld voor het vervaardigen van kadastrale tekeningen is er behoefte aan medewerkers die de gegevens van de OAT (Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel) van de diverse gemeenten willen intypen in een dBASE-achtig bestand. Het gaat om een groot aantal OAT's en

dientengevolge om een groot karwei, te groot voor de vaste computermedewerkers.

Belangstellenden kunnen kontakt opnemen met medewerkers van de computerdienst: iedere woensdagmiddag van 14.00-16.30 uur in het Streekdocumentatiecentrum te Wychen.

ƒ' rf

• >.y' •

*f. ' & t S*-" £!.+?**ƒ* W^-«*-J -*V <»»<X-i

V£»r--*-»^«^*^V-^»- fs&&s£t«rr*4rv~+«*'j&r*~-r-t.4t-*'4 'S'

^ S*

* -s?

.

S, ^

\

- 'jZ+tf+-~*''*yr+-**f1 *•+•*** -^x *••••£••••• •<£•" x^*^ ^r^- **<**++*'*•*+

*t*r~>~*y&*

^.jZt-/

' '/^ ^^"^ . >£'*'•*-*<•-*'<•*——-JT.<+^T-*£•. *r*4' jj.^ü,-^ ^s^r^.&r^,

jZSf „SS-..-^— é,"*Zt ~<£A ,^^~+

' ' i^^^.—s„^J£&„^(.s,**é<ï,,'(f-^

'f*r~*i-<*-f». *£^-»'*f f***{^ r*~^*r* *~-^Fy****^«***£*y *r»^SZ*'

f~/S/ZJjf*S**S*£, t:s'**-+^(^i~r'*£' J

' 's - ,

Sii**éj*<L

/..

„~sss*~.

Ss

t~^^S^ .

»?^ ^yi ^M> - ^* rf* ^&*m-e.+ in

•r^lï-~-*>£~-f+*&•£*''. ^ 4** <;..,.. <*w • • +ft^****^, */< *

*'. • 0S^-r*S~&&*+*' «-?

'.^——;r>-^^———.-,.——— —— „ X

*^Ct+*t: j&2-*~f^+*s!

M f .

^^.„*^*^^# **r.y-C&+-Sr' S^£~~<-*>? ^'*fj'*l'ft^fsf***f'*-^p^j2*rm*-***'t^

^•+*-i4»<* n£*.+ f* f' *£ftf~r

'

.__/

*

/•

• ••y/(**&-*&-**^*2f+~'/'

«T ^rX,X. ^.<SU.-^*i——^^.-ÜC^V*^'**,——^—-'-ti-^1

i

•^ •o^ ' j»v- <ƒ, j-/s ^Tï^ *s *i»f^*v,t**^r*,+*.**•**'' WCM»^*t^'X<<«' ^*^ss*~ xi»———i „y^^-, ^ ^.«^xf,^ w

fjj^.'k1-^.———Ki„-

..

'^~-.^!Z+-+-ï- &**^*é&*~—> '

,

—«£—^ X"- ^•XcyaJ' ^V~££^t~l^^-S'—————————————

X-^xC——-tóL^,—&£~~<—^-——-i~^—*• ,tf^,^-f^.^"^2<t»^4_.-+£•,—*f*****^f,*~~*-^'+~'*ii.4»~z^j ^'^Xi/-^i<^ J*J_——^. ^-»^X>——————„^-^f <ï-*ï*~'yfr~~*~r~~6-f+SL..^+«lïS;,,„,

«^»»-<-

,^>t,><i_jvt.

^iX •<£—"^^- '~'*&

**/*£.:.?' <£-lft-.*+,,Sf*.

Eindelijk nadat én bruidegom én. bruid, .aan ons, in tegenwoordigheid der

bovenvermelde

getuigen, hadden

tot echtgenooten,

verklaard,

dat

tij- elkander

en dat. ig getrouwelijk al de pligten,

aannemen

zullen vervallen,

welke door de wet. aan den Huwelijken Staat verbonden zijn, hebben wij AmblautarMm de* Biayerlytat Stand,, in jiAam der wet verklaard, dat <s*'i£*ve*£s-*é' ^a^^^^^^^(_^

lfafiry£-e>é

door den echt zijn vereenigd. »' ' Van al hetwelk wij deze akte hebben opgemaakt, welke wy, na gedane ,. • ' ' ó xl v l voorlezing, ,^^X<.^xy>„.,-,^ X-y ^^vi-jX^^v-x*-.^/-»*^-;,*-'^-^^*»^-.-^ ——<»——- - - —— - ^^ . «•.-, ——<•-<^———O———«i- -^Xi-c«^ -^i>f l

'

4'

"

^^^x>«<r J. '•"•M

Z)» Ambtenaar voornoemd, dxt^,*

)

_ ff.S&'s' s6*é??

, X"^^^«X Handtekening van Abraham van Bernebeek (VI).

11

Hendrik van Barnebeek en Wilhelmina van Deenen (VII). getuigen aangifte Gradus van Barnebeek enjan Willem van Mulukom, bekende.

7. Johanna van Barnebeek, geb. Puiflijk 25-4-1855 getuigen aangifte Antoon Meeuwsen, visser, en Gijsbertus Bartholomeus Franssen, veldwachter, overl.

Puiflijk 30-12-1856 wijk E nr. 68 getuigen aangifte Abraham van Barnebeek en Petrus Jacobus de Kadt, tabaksplanter.

8. Hendrikus van Barnebeek, geb. Puiflijk 24-2-1858, volgt VII. VII. Hendrikus van Barnebeek, geb. Puiflijk 24-2-1858 getuigen aangifte Petrus Jacobus de Kadt, tabaksplanter, en Aart Kusters, klerk, veld/arbeider, overl. Puiflijk 10-3-1945, tr. Leeuwen 19-4-1895 Wilhelmina van Deenen, geb. Leeuwen 10-11-1859, dienstbode, overl. Puiflijk 191-1941, dr. van Theodorus van Deenen en Johanna Ernste.

Uit dit huwelijk: 1. Johanna van Barnebeek, geb. Leeuwen 15-9-1896 19.00 uur, overl. Nijmegen 4-81964 22.00 uur, tr.+tr. kerk (rk) Druten/Puiflijk 27-5-1920 getuigen Joannes Megens en Bernardus Hendriks, Hermanus Arnoldm Vermeulen, geb.+ged. (rk) Druten 29-10-1889, arbeider, overl. Beneden Leeuwen 7-8-1975 in het bejaardenhuis 'De Heijacker' zn. van Johannes Petrus Vermeulen en MariaAnna Gradussen.

2. Antonim van Barnebeek*, geb. Puiflijk 10-7-1898, steenfabriekarbeider, overl.

Nijmegen Canisius-ziekenhuis 14-9-1963, tr. Druten 16-5-1934, tr. kerk (rk) Puiflijk getuigen Wilhelmus van den Boogaardt en Waltherus de Haas, Gerarda van As, geb. Puiflijk 21-12-1891 9.00 uur getuigen Joannes Gradussen en Maria Berdina van Soederhuizen, overl. Puiflijk 24-7-1959, dr. van Mathijs van As en Jacoba Gradussen. * Met deze Amonius van Barnebeek sterft dit geslacht in de mannelijke lijn uit.

12

Bid voor de Ziel van Zaliger

ANTONIUS BARNEBEEK w e d u w n a a r van

Grada van As geboren

te PulDuk 10 juli 1898. gesterkt

door de genademiddelen van de 11. Kerk overleden In het St. Canlslus-Ziekenhuis te Nijmegen. M sept. 1963. üeyraven op het R.K. kerkhof te ]>uifli|k 18 scpt. 1963

Een onvoorzichtigheid In het snelverkeer veroorzaakte het einde van dit leven.

Sinds de dood van zi|n vrouw was het een eenzaam en dus een moeilijk leven.

Maar dank zij zijn chrlstenzijn had hij de gerechtvaardlge hoop op een beter leven, een leven bij U, Vader God. in blijvend gezelschap van de zijnen. Moge het zijn onmlddeliik deel geworden zijn. zo bid-

den wij U. Natuurlijk had hij ziin fouten en gebreken.

Wie heeft ze niet 71 Gij, Vader, w e e t dit beter dan wil. Want Gijzclf bebt ons gemaakt met al onze eigenaardigheden.

Maar Gij weet ook, boe al zijn hoop gesteld was op Uw mensgeworden Zoon.

Welnu, omwille van Uw Zoon. die éénder onzen werd om ons te brengen bij U. neem bem op In Uw Gezin. Laat hem de vreugde van het hemels geluk genieten.

Moeder

Maria belp ons in ons gebed.

II. Jozef, moge hil mede door Uw bescherming binnengaan in de eeuwige vreugde Amen,

Antonius van Barnebeek (VIL2).

3. Gertruda Theodora van Barnebeek, geb. Puiflijk 2-9-1901 getuigen Jacobus Gremmen en Lamberta Gremmen, overl. Cuijk 23-2-1960 in bejaardenhuis Porta Caeli.

NAWOORD Mijn vader heet Antoon van Bernebeekenis in 1916 in Groesbeek geboren. Door de aard van zijn werk kwam hij regelmatig in de regio rondom de Maas en het Rijk van Nijmegen. Toen ik hem vertelde dat er in 1963 een Antoon van Barnebeek was overleden in het Canisiusziekenhuis te Nijmegen, naar aanleiding van een verkeersongeval op de Van Heemstraweg, was dit voor hem een complete verrassing. Voor zover ik heb kunnen nagaan heeft mijn familie nooit geweten dat er dat er verre familie in Maas en Waal woonde.

In het kader van de contactdag in april is het wellicht leuk om te vermelden dat na pakweg zo'n 150 jaar het contact tussen de takken van Simon(V.5) en Abraham (VI.) weer hersteld is.

Via het Documentatiecentrum in Wychen ben ik in contact gekomen met zuster M. Vermeulen, dochter van Johanna van Barnebeek (VII. 1.) en in deze publicatie heb ik dankbaar gebruik gemaakt van haar onderzoeksgegevens.

Gebruikte bronnen en archieven - Hauptstaatsarchiv Düsseldorf: Bestand Kurköln nr. 2975 Stadt Kaiserswerth.

- Nordrhein-Westfalisches Personensiandarchiv Rheinland, Brühl.

- Stadtarchiv Düsseldorf.

- 'Düsseldorf-Kaiserswerth' door Irmingard Achten; Rheinische Kunststatten, heft 252.

- Rijksarchief Arnhem.

- Documentatiecentrum Tweestromenland, Wychen.

- Gemeentearchieven van Druten en Nijmegen.

13

Ton Tieten

Vreemdelingen te Wijchen Op 28 januari 1736 ontving het dorpsbestuur van Wijchen een 'aanschrijven' van de landschrijver van het Rijk van Nijmegen, Verbolt. Hij vroeg daarin om een opgave van diegenen die niet van Wijchen geboortig waren. De resultaten van deze opdracht zijn terug te vinden in het archief van het voormalig polderdistrict Rijk van Nijmegen, in de vorm van enkele kladbriefjes en een viertal lijstjes met namen van 'vreemden'. toegevoegd ten behoeve van de gebruiker.

EĂŠn van de kladbriefjes heeft het volgende opschrift: 'eene opgevinge met naem en toenaem, die te Wichen niet geboortigh en DORPSROT 1. Matthijs Ariens [tot Woort], vrouw en 3 sijn in het Dorpsrot, door last van min heer off 4 kinderen, de vrouw is van Wijchen, Verbolt, lantschreijver, den 28 januari 1736'. een arbijder, 20 jaren.

(1) Deze en enkele andere kladbriefjes 2. Catharijn, weduwe vanjan de Speulman hebben gediend als basis voor de lijsten in [tot Woort], een oude vrouw, woond in het net. Wijchen was verdeeld in vier rotten, een eijgen hutje alleen, 30 jaren. buurten, aan het hoofd waarvan een rot3. Jan Clase ratmaker, 'n dochter van meester was aangesteld. Over de precieze Hendrik Janzn van 't Havesaat. Zijn betekenis van deze rotten en over de functies noch jongeluijde, 2 a 3 jaren. van de rotmeesters. is mij uit de literatuur 4. Wolter op den Hombergh, is getrouwd, niets bekend. De vier rotten in Wijchen de vrouw is van Wijchen vandaen. waren: het Dorpsrot, hetBosrot, hetWoesiks Heefft noch geen kinderen, 2 jaren rot en het Passerot. (2) getrouwd.

5. Hermen Dercks. vrijgesell, ratmaker De lijsten met uitboortige Wijchenaren zijn naest Herberts huijs, een a twee jaren. ingedeeld volgens deze rotten. Veelal wor6. Marij, wed. Anthonij Derks [Antooni den namen van gezinshoofden vermeld, met Aerts], die dood gestoken is, woond met de eventuele gezinssituatie, en de tijd gehaar kinders in Simon Burgers huijs in durende welke men al te Wijchen woonde of den Hamel, 12 jaren. te Wijchen gehuwd was. Als men het niet 7. Cathrijn Christoffels, is oud 50 jaeren, exact wist werd die periode geschat en afgerond: 25, 30 of 40 jaren. Het belang van woond alleen als boven, 30 jaren.

8. Jan Berns, kleermaker, 4 a 5 jaren. deze lijst voor genealogen is evident: komt een gezochte voorouder op deze lijst voor, 9. Peter Janse Speulman, 2 a 3 jaren. dan hoeft men diens herkomst niet in Wijchen te zoeken. Omgekeerd: komt hij of BOSSE ROTH zij niet voor op deze lijst, dan is dat 10. Hendrik de Haen, is vreemd en uit natuurlijk nog geen garantie dat zij wel in Heumen gejaagd, 4 a 5 jaren.

Wijchen geboren zijn. Bij het opstellen van 11. Gerrit Marlens, de vrouw van Wijchen, de lijst kan men deze of gene over het hoofd bouwman, 7 a 8 jaren. hebben gezien.

12. Derk Hendrik Kets en zijn vrouw, zijn Waar de kladbriefjes afwijkende of aanvulbeide vreemd, zijn beide oud, 30 jaren. lende gegevens bieden, is deze informatie 13. Daen Jacobs, beide vreemd, arbijder, hieronder tussen vierkante haken weergezijn oud, 25 jaren. geven. Bij enige posten is men vergeten het 14. Alegonda, Derk Leenders weduwe, is aantal jaren op te geven. De nummering is oud 30 jaren.

14

PROVINCIE

GKMEEXTE WUCHEX.

GELDERLAND.

Srl»«.l ym, l j 75JOQ. /f.// «.r j..„

T.Vy/..iti.

E TV IJ

KL-

/-/

/

/ B E V ^ I JT/C- E _N"

Vyf,

^Te^rtoarK *

,.

1865.

3SJ3j}**J*,t. JS0l97ju.au».

15. Paul Kristiaens van Beuningen, op zijn eijge, is oud, 25 jaren.

WOESIKSE ROT 16. Peter Janse van Thiel, is van Hemen, zijn ouders hebben op de Bankhoven lange jaren gewoond.

17. Paul Evers, heefft vrouw en eenen voorsoon, woond op zijn eijgen, 30 jaren.

18. Jacob van Kessel, geen kinderen, woond op zijn eijgen.

19. Weduwe van Willem van Kessel, 70 jaren, gaet l mei na Ravenstein.

20. Jacob de Buuser[Busser], zijn vrouw van Wijchen, 5 kinderen, 25 jaren.

21. Derk Jansen, bouwd, heefft een Wijchense vrouw, 8 jaren.

-OwA.nell

litgav? van Hugo Sunngaï te Leeuwarden

22. Jantje, de weduwe Derkjelissen Jillens], heefft noch 3 kinderen.

23. Gerrit Hermens Blom, heefft haer dochter.

24. Lijsbeth, weduwe Peter Wemmers, de zuster van Bernt van Schonenb.(ergh), 30 jaren.

25. Steven Geurts de Jager, 40 jaren.

26. Sibert [Sebert aen Stegh], een arbijder, de vrouw van Wijchen, 30 jaren.

27. Ansum Jansz. een slechten arbijder, 30 jaren.

28. Leendert de Guliker, 30 jaren.

29. Willem Jansse Krol, woond op zijn eijge, Kerst tot Wesel op het Gasthuijs goet, 8 a 10 jaren.

30. Rijn Hendriks, weduwe Rijntjes, woond alleen, 30 jaren.

15

PASSĂ&#x2030; ROTH 31. Jantje Pardoel, kleermaker, heeft een vrouw van Wijchen, woond bij Gerrit Wolters, zonder kinder, 25 jaren.

32. Angenes swinsvrouwken [swijnswijfke],

woond met twee dochter, is gansch vreemd, 20 jaren.

33. Marij, weduwe Hendrik Peter Geurts, 5

kinderen, de man van Wijchen.

34. Gijsbert Pardoel, kuijper, vrouw, zonder kinderen, 20 jaren.

35. Roeloff Loeffe, schoenmaker, Ida zijn vrouw, zijn beide vreemd, 2 jaren.

36. Cornelis Everts, vrouw en 3 kinderen, een arbijder, 30 jaren.

37. Marij Kruijsse, weduwe van Hermen Kruijsse, beijde vreemd, 3 kinderen, 13 jaren.

38. Emond de schoenmaker, is getrouwd, heefft een kind, 5 jaren.

39. Derk Geurts [van de Bankhoeve] is van E wij k.

40. [Peter de mandemaker].

41. [Jenne wevers].

Noten: 1. Gemeentearchief Nijmegen; archief polderdistrict Rijk van Nijmegen, inv.nr. 1169.

2. Rotten. Vanouds waren de dorpen in verschillende rotten (=wijken) ingedeeld. Wijchen kende vier rotten, doch over het algemeen waren de kleinere dorpen in 3 rotten ingedeeld. Het was toen de

bedoeling dat elke rot een zelfde aantal huizen/ inwoners telde. De mannen verleende hun diensten in geval van brand en andere calamiteiten. Bij rampen waarbij de hulp van alle rotten dringend nodig was werd de alarmklok geluid om zo de manschappen op te roepen. De manschappen stonden onder toezicht van de leden van het dorpsbestuur en rotmeesters. Elke rot had zijn eigen rotmeester en hij gaf opdracht tot het uitvoeren van de verschillende diensten, bewaking, wegherstel, afsluiten van de toegangswegen enz.

AFSCHEID VAN REDACTIELEDEN Huub van Heiningen en Martin Bergevoet hehben onze redactie verlaten. Jammer . . . maar begrijpelijk. Ze wonen beiden al vele jaren buiten onze streek, resp. in Tiel en Venlo. Het werd voor hen steeds moeilijker om redactievergaderingen bij te wonen. Huub is bovendien al even over de 65 heen en is nog steeds actief bezig met andere belangrijke klussen, die hem veel tijd kosten. Martin zit nog veel verder weg en heeft een jong gezin, dat natuurlijk voor moet gaan. Bovendien is hij als een der gemeente-archivarissen van Venlo toch al druk bezet en ook buiten zijn werktijd bij allerhande aktiviteiten betrokken.

Gelukkig hoeven we in dit geval geen 'in memoriam' te schrijven, maar voor hen beiden past wel een woord van dank en waardering voor het werk, dat zij voor Tweestromenland hebben verricht.

Beginnen wij met Huub van Heiningen, dan komt aan hem de eer toe een van de oprichters van onze historische vereniging te zijn geweest. Wij schreven dat al in het jubileumnummer bij ons zilveren bestaan in 1989: zijn historische serie in de Gelderlander gaf de doorslag voor de oprichting van Tweestromenland op 15 mei 1964. Als streekredacteur voor die krant heeft hij vele historische bronnen aangeboord en een aantal boeken geschreven, die ook nagenoeg geheel uitverkocht zijn. Hij maakte er grote reizen voor en besteedde er vele vrije tijd aan, terwijl hij de fiets, de bromfiets en het openbaar vervoer prefereerde boven een auto. Het liefst reed hij over de binnenwegen en de dijken, met zijn grijze kuif schuddend in- en wuivend tegen het landschap. Overal wist hij de weg, kende de mensen in de streek bij wie hij de tips moest halen en dook met nooit aflatende ijver op de archieven af en er in om er uit te halen wat tot dan toe geheim was gebleven. Niet voor niets werd hij al vele jaren geleden tot erelid van Tweestromenland benoemd.

16

Martin Bergevoet is van een jongere generatie, maar heeft wel van jongsafaan een grote belangstelling voor onze vereniging gehad en zich er intens in verdiept. Vooral in zijn jeugd met niet malse kritieken, die we echter wel vaak ter harte moesten nemen. De streek waarin hij via het waterleidingwerk van zijn vader zoveel interesse kreeg, gaf hem veel hobbywerk.

Niet alleen zocht hij naar gegevens in historische archieven, hij ging met de archeologische werkgroep ook aan het graven naar de vele oudheden, die al of nog onder de grond verborgen zitten. Met anderen werkt hij zeker al meer dan 20 jaar aan de samenstelling van een bibliografie voor ons werkgebied, die weliswaar nog steeds niet is uitgegeven, maar waarvoor hij wel het leeuwenaandeel heeft verzameld en op schrift gesteld. In 1977 werd hij voor ons tijdschrift aangetrokken als redacteur om daarin het 'Literatuur Signalement' te verzorgen. In feite zijn dit allemaal gegevens voor de bibliografie. Met kennis van zaken bracht hij alles in rubrieken onder, die op deze manier gemakkelijk zijn te hanteren.

Wij prijzen ons gelukkig, dat hij dit werk wil blijven verzorgen.

En wat hij verder tegen kwam in zijn werk - zelfs daar in Venlo - wat bruikbaar was voor onze streek, kwam ook hier voor publicatie binnen.

Anderen zullen nu dit werk over moeten nemen, maar gelukkig zit er weer schot in het aantrekken van nieuwe redactieleden.

Aan Huub en Martin onze hartelijke dank voor hun beider inzet na zoveel jaren. Nog vaak zullen hun namen naar voren komen als er iets over de streek wordt gezocht door historici en scholieren. Ze hebben Tweestromenland een enorme dienst bewezen.

Een afscheid als redacteur wil nog niet zeggen een afscheid van Tweestromenland of van de streek. Als zij maar tijd van leven hebben - en die gunnen we hen van harte - dan zien we hen nog wel bij bepaalde gelegenheden hier verschijnen en mogelijk ook geschikte artikelen aanleveren of ons adviseren. Zij blijven van harte welkom.

J. van Gelder Patronenboek over streekdracht in Maas en Waal en Rijk van Nijmegen West De authentieke kleding uit het oosten van Gelderland is al grotendeels in patroontekeningen vastgelegd. Het 1e deel van de serie boeken zal waarschijnlijk eind 1992 gereed zijn.

Het ligt in de bedoeling dat ook over ons werkgebied een deel in deze serie zal verschijnen. Hiervoor is echter de medewerking van mensen uit de streek die zelf kleding hebben of anderszins iets kunnen vertellen over de kleding van Âą1880-1940 onontbeerlijk. Het betreft gegevens over zowel bovenen ondergoed, schoeisel, hoeden, petten, mutsen en sieraden, over mannen-, vrouwen-, kinder- en babykleding. Over zondagse en daagse dracht. Eventueel duidelijke foto's.

Ook kleding of accessoires die kapot, vuil of versteld is komt hiervoor in aanmerking.

GOOI DUS GEEN 'OUDE ROMMEL' WEG, HET KAN VAN GROOT BELANG ZIJN!

die ons gegevens kan verstrekken over bovengenoemde onderwerpen laat het dan weten. Er wordt dan kontakt met u opgenomen om de gegevens te noteren en eventueel te fotograferen. Het is dus niet perse nodig dat u de kleding afstaat aan onze werkgroep/ museum (In bruikleen geven voor een te houden expositie zou natuurlijk wel fijn zijn!).

Er is al een begin gemaakt met de registratie van gegevens. Wij zoeken nog personen die zich beschikbaar willen stellen om mensen te bezoeken die informatie hebben en deze vast te leggen. Hiervoor is een uitgebreide enquĂŞte ontwikkeld.

Het zou geweldig zijn als wij voldoende gegevens krijgen. Met uw hulp moet dat lukken! Wij doen dan ook een dringend, doch vriendelijk beroep op uw medewerking. Uw reacties telefonisch of schriftelijk naar: Wies Berris-Visschers,

Kwartelstraat 21, 6601 CE Wijchen, telefoon: 08894-17461

Hebt u zelf, of weet u iemand in uw omgeving

17

Gezicht op de middeleeuwse Dorpskerk van Leur vanuit het zuidwesten. Anonieme gewassen pentekening, eerste helft 18de eeuw.

Collectie Bodel Nijenhuis, Universiteitsbibliotheek Leiden.

Recensie DE KERK TE LEUR

Geschiedenis en bouw van de kerk te Leur Het Land van Maas en Waal is een gebied met veel kunst- en cultuurhistorisch interessante monumenten. Er is al vrij veel over deze monumenten geschreven, maar helaas blijft men dikwijls bij een globale beschrijving en laat men de vaak minstens zo interessante details achterwege. Een enkele keer verschijnt er een boek dat een afgerond beeld geeft van een individueel object.

In december van het vorige jaar verscheen er

echter weer een boek dat een compleet beeld geeft van een van de Maas en Waalse juweeltjes. Dit werk, geschreven door de heren Hugo van Capelleveen en Dick Zweers heeft de dorpskerk van Leur (gemeente Wijchen) als onderwerp. In 142 bladzijden, verdeeld over vier hoofdstukken, geven zij een uitvoerig beeld van deze middeleeuwse kerk. De opbouw van het boek is zeer overzichtelijk.

Het eerste hoofdstuk bevat een algemene schets van het gebouw en de plaats van de kerk in haar omgeving. Het tweede hoofdstuk verteld over de geschiedenis van het dorp en de rol die de kerk daarin speelde Het derde hoofdstuk behandelt de bouwgeschiedenis.

18

Een helder gebruik van de bouwhistorische terminologie, toelichtende plattegronden en projecties en duidelijke foto's dragen er toe bij dat de lezer zich een goed beeld kan vormen van de ontwikkeling van het gebouw in haar eeuwenoude bestaan. Het vierde hoofdstuk is gewijd aan het interieur. Vooral de muur- en gewelfschilderingen uit het eind van de 15e eeuw of het begin van de 16e eeuw en het zogenaamde Leichelorgel uit ca. 1875 komen uitvoerig aan bod. Het rijk geĂŻllustreerde geheel is gecompleteerd met uitvoerige bijlagen, een uitgebreid notenapparaat en een omvangrijke bibliografie. Kort samengevat: een in begrijpelijk Nederlands geschreven boek, samengesteld door mensen die als vrienden van de kerk over een brede kennis van het wel en wee van dit gebouw beschikken.

Een genot voor nu, een document voor de toekomst.

Pieter Roelofs

KOPIJ

Kopij voor nummer 72 moet uiterlijk op 1 mei a.s. in het bezit van de redactie zijn.

Het Streekhistorisch Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend: elke zondag van 14.00-17.00 uur en vanaf 1 mei t/m 30 september elke woensdag en zondag van 14.00-17.00 uur.

Telefoon: 08876-2316 Postadres: De Heuvel 107, 6651 DC Druten.

Het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland, Kasteellaan 24 te Wijchen is geopend: elke woensdagmiddag van 14.00-17.00 uur, vrijdagsavonds van 18.30 tot 21.00 uur, voorafgaande aan de eerste zaterdag van de maand en elke eerste zaterdag van de maand van 9.30-12.30 uur (dan zij-ingang).

In de maanden juli en augustus gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen.

PUBLIKATIES uit de TWEESTROMENLANDREEKS ledenprijs dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Maas en Waals woordenboek Aan het volk van Nederland Leeuwen en Elisabeth Boldershof Ewijks klooster Stoomtram deel l Schoolstrijd Appeltern Wee den vergetenen (watersnood 1926) Dorp Horssen Stoomtram deel II Kwartierstatenboek Dorp Afferden Kosten porto

uitverkocht f 9,75 f 18,50 f 18,50 f 13,50 uitverkocht f 9,75 uitverkocht uitverkocht / 30,00 uitverkocht f 35,00 f

6,00

nietledenprijs f

9,75

f 25,00 f 25,00 f 15,00

f

9,75

f 35,00 f 35,00 f

6,00

U kunt alle publikaties van de Tweestromenlandreeks bestellen door overschrijving op postgiro 26 22 012 tnv. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Boeken zijn aan te kopen in het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland te Wijchen en in het Streekhistorisch Museum Tweestromenland in Maasbommel tijdens de openingsuren.

19

SS^ARpr^j,; SITUATIESCHETS

Het Streekdocumentatiecentrum van de Historische Vereniging 'Tweestromenland' is gevestigd in het sousterrain van het Gemeentekantoor van de gemeente Wijchen, Kasteellaan 24 te Wijchen (nr. 130 op de kaart).

Zie ook bladzij 2 van de Nieuwsbrief.

20

STBEEKARCHIVARIAAT

T WEESTROM EN LAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

16.VI.1992 - verschijnt ten minste vier maal per jaar - NUMMER 72

TWEESTROMENLAND Opgericht 15 mei 1964.

Doel: in zo breed mogelijke kring bevorderen van de belangstelling voor de geschiedenis in al haar aspecten en onder ieder opzicht, in het bijzonder van het werkgebied, het Land van Maas en Waal en het westelijk deel van het Rijk van Nijmegen.

Lidmaatschap: Het lidmaatschap geeft recht op toezending van tijdschrift en nieuwsbrief, op deelname aan excursies en tevens korting op de boekhandelsprijs bij uitgaven uit de Tweestromenlandreeks.

Contributie: De contributie voor 1992 bedraagt ƒ 30,-, men

mag ook meer storten bij wijze van gift, te voldoen door storting op postgiro 2622012 ten

name van Penningmeester Tweestromenland Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Ledenadministratie: Mw. F.J. van Oijen, Markt 9-14, 6651 BC Druten, tel.: 08870-14337, voor opgave van nieuwe leden, adreswijzigingen en eventuele opzeggingen (vóór l december).

Secretariaat: Zwanensingel 259,6601 GK Wijchen, telefoon: 08894-16247.

Ereleden: H. van Heiningen, J.P.M, van Os.

Administrateur: P. G. Leussink, Beuningen Kopij: Kopij dient getypt (zo mogelijk op floppy-disk met uitdraai in WP 4.2 of 5.1), gedateerd en

ondertekend te worden verzonden aan: Pieter van Berneboek, redactiesecretaris, Zeeakkerlaan 5, 6611 AZ Overasselt, tel.: 08892-2552.

Kan een artikel niet in machineschrift worden geleverd, dan gaarne in een duidelijk leesbaar handschrift. Afbeeldingen moeten, indien men ze terug wil hebben, aan de achterzijde voorzien zijn van naam, adres en woonplaats van de bruikleengever.

Losse nummers tijdschrift: Nrs. 19 t/m 72 voorradig. Per stuk ƒ 7,50 exclusief ƒ 2,50 verzendkosten. Te bestellen door storting op giro 2622012 ten name van Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Inhoud 3

Erevoorzitter: J. P. van Wezel

11

Bestuur: J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk J.A. van Gelder, vice-vz., Bergharen W.M.G. Arts, secr., Wijchen J.A.Jansen, penn., Wijchen Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen Mevr. G.Y.M. Derks-KJabbers, Druten G.W. van Gelder, Beneden-Leeuwen Mevr. F.J. van Oijen, Druten G.A.A. Rooijakkers, Overasselt W.J. van Sommeren, Beneden-Leeuwen Drs. C. Visser, Druten J. P. van Wezel, Alphen

13 22

25

dr. G.B. Janssen, Steen- en pannenbakkerijen in de gemeente Druten Ton Tielen, Recensie: Een eeuwfeest rond Sint Antonius Abt; Overasselt, Nederasselt, 1891-1991 Johan Jansen, Notariële acten als belangrijke bron bij genealogisch onderzoek Hugo van Capelleveen, De uurwermaker Petrus Oppers in groter verband M. Bergevoet, Literatuursignalement Nieuwsbrief

Op de voorkant: De pannenfabriek te Deest (DePaFa).

TWEESTROMENLAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS Redactie:

Gijs van Dijk, Pieter van Bernebeek, Hugo van Capelleveen, Jan van Gelder, Kees van Kouwen, Pieter Roelofs, Ton Tielen.

NUMMER 72

1992/11

dr. G.B. Janssen

Steen- en pannenbakkerijen in de gemeente Druten In Tweestromenland nummer 44 (januari 1985) werd in grote lijnen de baksteenfabricage in het Rijk van Nijmegen en het Land van Maas en Waal geschetst. Voor wat betreft de omgeving van Druten kwamen daarbij de steenfabriek 'Sibillaburg', de steenoven van Van der Wielen in de Drutense uiterwaarden, de steenfabriek van het R.K. Kerkbestuur, later Dericks & Geldens en de steenfabriek 'De Ketel' van N.D. van Heukelum ter sprake. Maar er was nog wel meer grof-keramische nijverheid in en rond Druten. In dit artikel zal, wederom in grote lijnen, het bestaan van deze steen- en pannenbakkerijen worden behandeld met als doel de belangstelling te wekken voor plaatselijk onderzoek naar de betekenis van de grof-keramische industrie voor de gemeente Druten.

Omstreeks het midden der negentiende eeuw werden er in de gemeente Druten vijf steenfabrieken geëxploiteerd met ongeveer 200 arbeiders. In 1855 waren er al zeven fabrieken met 340 arbeiders. Een hoogtepunt werd bereikt in 1871 met tien steenovens en 665 arbeiders (480 mannen en 185 vrouwen). Daarna daalt het aantal fabrieken geleidelijk en de werkgelegenheid snel als gevolg van de op gang gekomen mechanisatie van deze tak van nijverheid. In 1891 zijn er zes fabrieken met nog maar 194 arbeiders.

Stoomkracht had zijn intrede gedaan en machines vervingen het handwerk. In 1886 hadden reeds vier van de zeven steenfabrieken stoom als krachtbron. Omstreeks de eeuwwisseling behoort het handwerk tot de

uitzonderingen en vanaf 1916 wordt ook electriciteit als aandrijvingskracht gebruikt, (1) Tijdens een onderzoek naar de landelijke werkloosheid in 1913 rapporteerde men over de industriële activiteiten in Druten als volgt: 'Er zijn hier gevestigd zeven gewone waalsteenfabrieken, één ceramiek-fabriek, één pannenfabriek, twee scheepswerven, twee stoomleerlooierijen, drie tabakswerkplaatsen en één drukkerij. In de steenindustrie zijn gedurende het werkseizoen 670 arbeiders werkzaam, waarvan 192 uit de naburige gemeenten. (2)

Het bestaan van steenfabrieken, ook in en om Druten, is uit talrijke verspreide bronnen te reconstrueren. De meest belangrijke zijn wel de gemeentelijke en provinciale jaarverslagen. De steen- en pannenfabriek van Dericks & Geldens is uitgebreid beschreven in de doctoraalscriptie van Ceciel Visser. (3) Daarnaast zijn er nog veel andere bronnen, waarbij thans nog de eigen herinneringen ('oral history') een belangrijke bijdrage

kunnen leveren.

Topografische aanduidingen uit de negentiende eeuw zijn echter schaars. Hoewel het Provinciaal Verslag over 1866 voor Druten een totaal van dertien steenovens geeft, blijkt dit niet uit de Gemeenteatlas van Kuyper. (4) Daarin wordt slechts de ligging van twee steenfabrieken in de Turkswaard gegeven.

Eén beneden Sibillaburg en de andere stroomopwaarts tussen Sibillaburg en Druten. In de Afferdense en Deestse Waarden ligt wel de bouwplaats Turkswaard, maar zijn geen steenovens ingetekend.

Trouwens op de Militair Topografische kaart (1852) is er maar één steenfabriek in de

Drutense Waard tussen Sibillaburg en Batavia, iets boven het veer naar Ochten. Maar volgens het Provinciaal Verslag van 1853 zijn er al vijf steenovens in bedrijf.

Meer informatie biedt de kaartenatlas van de Waal- en Rijndijken in Gelderland van L.A. Reuvens uit 1871, omdat hier bij de ingetekende veldovens ook het jaar van vestiging is vermeld. (5) Ook in de Historische Atlas van Gelderland met de kaartbladen 509 Ochten (1869, 1906), 510 Dodewaard (1887, 1906) en 532 Bergharen (1866, 1903) staan diverse steen- en pannenbakkerijen in en om Druten ingetekend. (6)

Beuningen en Jacob van de Weerden, landbouwer te Beuningen, een firma met het doel op een hen toebehorend gedeelte van de Turkswaard (A 199-200) te Deest een steenoven op te richten. Wanneer zij begin april nog niets gehoord hebben, richten zij zich weer tot de Gedeputeerde Staten van Gelderland: '. . . weshalve zij, daar de te beginnen werkzaamheden geen langer uitstel toelaten en vijftig arbeiders met verlangen het tijdstip tegemoetzien om in staat gesteld te worden voor zich en hun gezin het noodige onderhoud te verdienen, met vorigen eerbied UEdelGrootAchtbaren verzoeken zoo spoedig mogelijk het verzoek in te willigen.'

Gelukkig kwam kort daarop de vergunning af en kon de produktie begonnen worden. In 1852 werkten er 50 arbeiders. In 1876 wordt de firma A. Vermeulen & Co vermeld in het Provinciaal Verslag met 75 arbeiders (56 mannen, 13 vrouwen, 4 jongens en 3

meisjes).

Rond 1877 wordt eigenaar van deze fabriek Alardus Eusebius Michael Vermeulen, die in 1927 op 81-jarige leeftijd overleed. Sedert 1890 was de fabriek in bezit van neef Johannes Vermeulen. Ook deze overleed omstreeks 1927.

Bij de boedelscheiding in 1928 wordt de steenfabriek toegedeeld aan Bernard Vermeulen en een zekere Timmermans. Laatstgenoemde kocht zijn partner Vermeulen uit

en bouwde omstreeks 1930 een vlamoven.

De aandacht die er overigens aan deze steenfabriek werd besteed is zeer wisselvalBij de volgende samenvattingen van de lig. In de jaren 1881-1891 is er in de diverse steenfabrieken is voornamelijk geProvinciale Verslagen geen vermelding te bruik gemaakt van de Provinciale Verslagen vinden. Wel wordt in 1893 aan A. Vermeulen van Gelderland en de in het Rijksarchief in & Cie te Deest vergunning verleend tot het Gelderland berustende Dossiers Nijverheid aanleggen van een loopplaats met afweg van het Provinciaal Bestuur (inv. nr. 25.05). beneden hun steenoven aan de linkeroever van de Waal te Deest tussen de rivierpalen 42 DE STEENFABRIEK VAN VERMEULEN en 43. Maar in de Provinciale Verslagen van EN BLOEM TE DEEST (1851) 1896, 1901 en 1906 is er voor Vermeulen Op l januari 1851 vormden Alard Jacob geen plaats. Inmiddels wordt de fabriek Vermeulen, 'Heer van Blankenburg' te geleid door A.E.M. Vermeulen uit Beunin-

gen.

Omstreeks 1910 gaat hij kennelijk samenwerken met de Nijmeegse steenbakkersfamilie Bloem. In 1911 heeft de steenfabriek van de firma Vermeulen & Bloem een stoommachine in gebruik.

De steenfabriek ging over op het bakken van straatstenen en werd in 1952 vermeld als

'N.V. Vlamovensteenfabriek 'Deest' v/h fa.

Vermeulen & Bloem, gelegen aan de Waalbandijk 39 te D eest.

De malaise in de baksteenindustrie in de jaren tachtig en het probleem van de steeds moeilijker wordende grondstofverwerving maakten het noodzakelijk om deze straatsteenfabriek, samen met 'Turkswaard' het eigendom van de familie Burgers (dir: Th. en A. Burgers te Weurt), in 1982 te sluiten.

DE STEENOVEN VAN PELGRIM VOGELENZANG TE DEEST (AFFERDEN) (1854)

In 1854 werd aan C.Pelgrim Vogelenzang te Brakel vergunning verleend om te Deest (Afferden) op de kadastrale percelen A 201, 222 en 223 een steenbakkerij op te richten.

(7) Het was de bedoeling dat er vaste Waalovens gebouwd zouden worden, maar om de daarvoor benodigde stenen te bakken, wilde hij eerst een aantal veldovens (meilers) oprichten. In april 1854 kreeg hij de ministeriële vergunning onder voorwaarde dat de tijdelijke veldovens op l december 1854 weer opgeruimd zouden zijn en dat er bovendien tussen de oever en de rivier minstens 5 el onbelemmerde ruimte moest blijven om tot lijnpad te dienen.

Het is echter niet duidelijk of deze steenfabriek inderdaad in exploitatie is genomen.

Aanvullingen volgen in tijdschrift nr. 73.

DE PANOVEN VAN J. VAN DEN HOFF TE AFFERDEN (1872)

Eind 1872 kreeg J. van den H off, logementhouder en grondeigenaar te Druten een concessie voor een panoven te Afferden op een perceel weiland aan de Konings straat (Kad C 89) ter grootte van bijna twee hectaren. Omdat dit perceel ruim een

Hoek Vrieseweg en Heemstraweg in Deest. kilometer van de Waal en bovendien binnendijks lag, waren er voor Waterstaat geen belangen in het spel. De door de Gedeputeerde Staten van Gelderland gestelde voorwaarden hielden in dat de oven minstens twaalf meter uit de openbare weg moest worden gebouwd en binnen een jaar na vergunningverlening in werking moest zijn.

(8) Dit is dan ook gebeurd en in 1876werkten er op die panoven 25 mannen, zes vrouwen, twee jongens en één meisje. (9)

Het is niet duidelijk of de fabriek geruime tijd heeft stilgelegen, want in de Provinciale Verslagen van 1881-1901 komt ze niet voor.

Pas in 1906 is er weer een vermelding, namelijk dat J.A. van den Hoff te Afferden een dakpannenfabriek exploiteert, waarvan

de aandrijving geschiedde met een stoommachine van 10 PK. Hoe het verder met deze fabriek, waarvan in 1916 nog sprake is, is gegaan, is mij niet bekend.

* DE B.V. DEESTER PANNENFABRIEK (DePaFa) B.V. De oorsprong van deze pannenfabriek is mij niet bekend. Wel werd ze in de beginjaren tachtig geëxploiteerd onder moeilijke omstandigheden en had de onderneming een aanzienlijke belastingschuld van ongeveer ƒ 320.000,- opgebouwd. De fiscus liet in

maart 1983 beslag leggen op de fabriek en kondigde een veiling aan, waardoor faillissement onafwendbaar was. Hierdoor dreigde er voor 50 mensen ontslag. De fabriek werd heropend door het Belgische baksteenconcern Koramic, die ookNarvik Dakpan B. V. te Deest exploiteert.

DE STEENOVEN VAN DUYS TE DRUTEN (c. 1876) De familie Duys uit Nijmegen had reeds van zich laten spreken door de exploitatie van steenfabrieken te Nijmegen en in de Ooypolder. (10) In 1876 blijkt A.H. Duys zijn activiteiten uitgebreid te hebben tot in Druten. Op de door hem geëxploiteerde steenfabriek werkten dan 30 mannen, vijf vrouwen, drie jongens en één meisje. Verder is er niets over bekend, geen vergunning-verlening, geen ligging noch exploitatie. Ook over het stilleggen ervan valt niets te zeggen. In het Provinciaal Verslag van 1881 komt Duys niet meer voor.

DE STEENOVEN VAN J.S. SCHRIJNDERS TE DEEST (1881)

Volgens het Provinciaal Verslag van 1881 heeftJ.G. Schrijnders te Deest een machinale steenfabriek in bedrijf met vier steenpersen.

Hij heeft 107 arbeiders in dienst, namelijk 85 mannen, vijftien jongens en zeven meisjes.

Zijn jaarproduktie bedroeg slechts 401.800 stenen. In 1886 is het aantal arbeiders bij hem aanzienlijk gedaald. Er werken nog maar 40 mannen, twaalf jongens en acht meisjes. In 1891 is het bijna afgelopen met de fabriek, er zijn nog maar 30 arbeidskrachten, waarvan de meesten jeugdigen, namelijk tien mannen, zeventien jongens en drie meisjes.

Deze naast de steenfabriek van 'Vermeulen

& Bloem' gelegen steenfabriek'Deest', werd omstreeks 1902 gekocht door Albertus Wilhelmus Burgers (1864-1934). Deze Burgers uit een bekend steenbakkersgeslacht, was geboren te Ijzendoorn als zoon van de steenfabrikant Theodorus Burgers en Wilhelmina Braam. Hij was in een tweede huwelijk getrouwd met Anna Maria Domenica Klerk (1868-1953).

In 1925 liet hij ter plaatse een vlamoven

bouwen door de Utrechtse ovenbouwerJJ. Wentink. De eerste steen werd gelegd door A.N. Burgers-Klerk en A.W. Burgers uit

Weurt. Op de steen stond de volgende inscriptie:

De Steenlegging is geschied ANNO 1925 door A.M. Burgers-Klerk Alb.W. Burgers Weurt J J. Wentink Ingenieur Blijkens een publicatie in de Nederlandse Staatscourant van 20 februari 1930 bracht A.W. Burgers de steenfabriek 'Deest en de door hem te Ijzendoorn geëxploiteerde steenfabriek 'De Mandemaker' onder in de door hem opgerichte 'N.V. Verenigde Waalsteenfabrieken A.W. Burgers'. In de periode 1930-1933 fuseerden 'Vermeulen & Bloem' en 'Deest' tot een nieuwe onderneming 'N.V. Vlamovensteenfabrieken Deest, v/h firma Vermeulen en Bloem'.

Als gevolg van de crisis in de baksteenindustrie werden in 1934 de fabrieken stilgelegd.

In 1938 worden de fabrieken verkocht aan Bernard Th.A. Burgers (1899-1978) en zijn broer Theodorus A.W. Burgers (1903-1952).

Zij waren neven van Albert Burgers.

De fabrieken gingen verder onder de naam N.V., later B.V. Vlamovensteenfabrieken Deest, met als directeuren drs. A.Th.J.M. Burgers (1926) en Th.W.J. Burgers (1931) uit Weurt. Zij waren weer zonen van Bernardus Th.A. Burgers en Anna Maria Minke.

De crisis in de baksteenindustrie en het probleem van de steeds moeilijker wordende grondstofverwerving maakten het in 1982

DePaFa in Deest.

1. Jan Baltus Mijnlieff, steenfabrikant te Nijmegen; 2. Petrus Domensino Michelszoon, schilder te Druten; DE STEENFABRIEK 'ALTIJD WAT' VAN 3. Johan Balthasar Aloysius Dericks, candiJ.B. MIJNLIEFF (1898) daat-notaris te Druten.

In 1898 kreeg J.B. Mijnlieff uit Dordrecht Het kapitaal bedroeg ƒ 100.000,- waarvan concessie voor het oprichten van een steenfabriek in de Drutense Waard (kad A 340- ƒ 87.000,- was geplaatst en gestort. Mijnlieff, die directeur werd, bracht voor ƒ 30.000,-in 341) tussen de km-raaipalen 46 en 47.

In 1901 blijkt Mijnlieff er een stoommachine aan bezittingen: - te Druten een steenoven, machinegbouw, van 8 PK te hebben geïnstalleerd. In het bazenwoning, uiterwaard en onland, A Provinciaal Verslag over 1906 wordt hij 128, 129, 356 t/m 358 (6.16.07 ha); overgeslagen, maar in 1911 is Mijnlieff er weer. Begin mei 1913 brak er een staking uit - weide, bouwland en gedempte sloot te Puiflijk,A34t/m36, 1321 en 1322(5.14.45 omdat de arbeiders hogere lonen wilden. ha).

(11) In 1915 krijgt Mijnlieff, die inmiddels in Nijmegen woonde, een vergunning voor het De lonen die er op de steenfabrieken werden inrichten van een loswal bij zijn steenfabriek. verdiend waren over het algemeen niet hoog, Het jaar erop breidde hij de steenfabriek nog maar soms sprong er wel een uit die goed meer uit. betaalde. Daartoe behoorden de steenfabrieken van Van der Worp (13) en Mijnlieff. Zo In 1916 wordt de steenfabriek ingebracht in een naamloze vennootschap 'N.V. Steenfa- bericht de 'De Voorpost', het orgaan van de R. K. Steenfabrieksarbeidersbond 'St. Stefabriek v/h J.B. Mijnlieff, gevestigd te Nijmenus' over de lonen in de Drutense steenfagen. (12) De vennoten waren:

noodzakelijk om de vlamovensteenfabriek te Deest en ook de Turkswaard te saneren.

bricage: 'Door de firma V.d. Worp, Steenfabrikant te Druten, welke in die streek al de beste

loonen betaalt, zal alsnog aan zijn groote personeel ƒ 1.00 en aan zijn kleine personeel ƒ 0.50 per week toeslag worden gegeven.

Deze toeslag zal voor de eerste maal in

stoommachine van 10 PK in werking heeft.

In 1903 gaat deze fabriek op in de N.V. Vereenigde Ceramiek-, Steen- en Pannenfabriek v/h Derick & Geldens en L. & A. Geldens.

Wel wordt de fabriek van L.A. Geldens in het

P.V. van 1906 nog apart vermeld met een stoommachine van 10 PK.

eens na afloop der campagne worden

uitbetaald en nadien elke week. Nu zal het van de arbeiders zelf afhangen of zij van de ƒ 1.00 dan wel ƒ 0.50 zullen profïteeren, ofwel zij met/ 0.70 en ƒ 0.35 zullen worden naar huis gezonden, daar de firma van der Worp zich heeft bereid verklaard,

deze ƒ 1.00 en ƒ 0.50 te geven als de arbeiders met hem medewerken.

Doen zij dat niet, dan behoudt hij het recht van dien ƒ 1.00 of/0.50,/0.70 en ƒ 0.35 cent per week uit te betalen.

Laten de arbeiders hier wel aan denken, maar laten zij nu ook toonen dat zij goede werkgevers weten te waardeeren, opdat

DE STEENFABRIEK 'TURKSWAARD' TE DEEST (AFFERDEN) 1862 Op 12 november 1861 verkochten de erfgenamen van baron de Pelichy de Lichtervelde

het landgoed 'Turksweerd' en het zogenaamde 'Gerritsweerdje' aan de Waal te Afferden en Deest ter grootte van bijna 52 ha aan Hermanus van Kuyk, grondeigenaar wonende te Nijmegen. Tot het landgoed behoorden het huis met tuin, erf, allee, boomgaarden, weilanden, wilgenpassen, rijswaarden, rietveld en water en de koopsom bedroeg ƒ 48.000,-. (15)

In het jaar 1862 werd aan drie ondernemers een concessie verleend om in de gemeente

het voorbeeld van de firma V.d. Worp in die streek navolging moge ondervinden en de firma V.d. Worp gaat ondervinden dat het beter met georganiseerden dan met ongeorganiseerden kan werken.

Nader wordt ons bericht dat ook de heer

den op de percelen A 53 en A 277 drie

J.B. Mijnlieff een zelfde toeslag zal geven.'

veldovens oprichten. Dit geschiedde en in

(14)

1863 bouwde hij er ook enkele arbeiderswoningen bij.

In 1867 is de fabriek in handen van de firma

In 1925 waaide bij een storm de halve kap van een veldoven weg, terwijl een bovengronds electriciteitsnet werd vernield In 1952 draaide in Druten de N.V. Steenfabriek v/h J.B. Mijnlieff'Altijd Wat'. In 1967

werd deze steenfabriek samen met de steenfabriek 'De Hul' van S.G. v.d. Pol te Wamel in hotel 'de Gouden Leeuw' te Wamel in het openbaar verkocht door de notarissen Kl.

den Hartog te Tiel, mr. M.P.W. Stieger te Nijmegen en EJ. Libourel te Druten.

Wie de nieuwe eigenaar is geworden weet ik niet.

DE STEENOVEN VAN L.A. GELDENS (1901)

Druten een steenfabriek op te richten.

Namelijk N.D. van Heukelum, H. van Kuyk en C.H.P. van Diggelen. Van Kuyk wilden op de door hem gekochte Turkswaard te Affer-

J.S. van Kuyk & Co., gevestigd te Nijmegen.

De steenfabriek wordt uitgebreid met een nieuwe oven op het perceel A 278. Deze veldoven is ongeveer 30 meter in het vierkant. (16) In 1876 werkten er op de fabriek maar liefst 125 arbeiders, te weten 80 mannen, 10

vrouwen, 20 jongens en 15 meisjes. De fabriek gaat omstreeks 1881 over op machinaal vormen van de stenen. Het arbeiderspotentieel is nog 90 arbeiders. Zij werken aan zes steenpersen en de produktie bedraagt zes miljoen stenen, die nog steeds in veldovens worden gebakken. (17)

Volgens het P.V. van 1901 heeft L.A. Geldens te Druten een steenfabriek waar hij een

In het begin van de jaren negentig gaat Van

Kuyk samenwerken met Van Engelenburg.

Het aantal arbeiders loopt heel snel terug en bedroeg in 1891 nog maar 39 stuks (20 mannen, twaalf jongens en zeven meisjes).

Dan wordt het stil rondom deze fabriek, die in 1911 weer in de officiële verslagen opduikt omdat er dan een stoommachine in gebruik is.

Na in verscheidene handen binnen de familie te zijn gebleven werd een gedeelte van het landgoed op 31 maart 1880 verkocht aan Jan van Engelenburg jr. te Hees. Dit gedeelte omvatte een steenfabriek, die daar inmiddels was verrezen.

'Steenfabriek waartoe behoren de Gerritsweerd, de Lage Waard, de Reuterwaard, zes arbeiderswoningen, vier steenovens met loodsen, weilanden, huis, tuin, erf, schuur, weg en smederij en een uitweg met recht van weg naar de dijk', tezamen groot 28.98.24 ha.'

De koopsom bedroeg ƒ 85.000,- waarvan ƒ 25.000,- werd betaald en de rest als een hypothecaire lening werd aanvaard.

In 1904 kreeg A.W. Burgers te Weurt een vergunning voor het oprichten van een steenfabriek met toebehoren en het leggen van spoorrails voor grondvervoer aan de Waal te Afferden tussen de palen 41 en 42. In maart 1904 wist men te berichten dat in de uiterwaarden onder Deest een nieuwe steenfabriek werd gebouwd voor rekening van Alb. Burgers te Weurt. (18) In 1911 en 1916 is er sprake van een steenfabriek die door A. W. Burgers te Deest gedreven wordt. Waarschijnlijk werd de Turkswaard toen al geëxploiteerd door de familie Burgers.

Rond 1918 kocht Theodorus Albertus Burgers, steenfabrikant, wonende op de 'Buitenhof te Weurt, het landgoed met de steenfabriek van Jan van Engelenburg. Hij liet in 1927 door Van de Koppel uit Zeist een vlamoven bouwen met 26 kamers. Later werd de status gewijzigd in 'B.V. Steenfabriek Turkswaard'. Twee kleinzonen van Th.A. Burgers, namelijk A.Th.J.M. Burgers en Th.W.J. Burgers, beiden wonende te

Weurt waren hiervan directeur.

De B.V.Steenfabriek 'de Turkswaard', Waalbandijk A 128 te Afferden, werd in 1982 gesaneerd.

STEENFABRIEK 'VOGELENSANGH' TE DEEST De fabriek behoorde in 1952 al tot de 'N.V. Metselmaterialen v/h Smits & Reijnders', waarvan in 1965 E. Reijnders uit Haarlem directeur is. (19) Tot de onderneming behoorden ook de steenfabriek 'Waalwaard' in Dodewaard en de 'Bijlandt' te Tolkamer.

Vogelensangh draaide al enige jaren met verlies als gevolg van een verouderd produktieproces, waardoor de kostprijs te hoog lag.

De oven werd nog met kolen gestookt, het produkt was goed, maar duur. In 1985 had men de produktie al gehalveerd.

Eind november 1987 doofde de steenfabriek Vogelensangh (Munninkhofsestraat 33) te Deest haar vuren. Er werkten toen nog zeventien arbeiders.

STEENFABRIEK B.V. 'DRUTEN' TE DRUTEN Deze steenfabriek is de voortzetting van 'Van der Worp & Co' in de Drutense Waard, die reeds in Tweestromenland is behandeld.

De fabriek was gelegen aan de Waalbandijk 143 te Druten.

De directie onder leiding van F.H. Terwindt bevond zich in Nijmegen In 1987 zocht men nog een bedrijfsleider maar op 21 november 1991 maakte directeur F. Terwindt bekend dat de vlamovensteenfabriek Druten gesloten zou worden.

Deze fabriek behoorde tot het concern Rodruza, met fabrieken te Gendt, Rossum en Druten, en vervaardigde 24 miljoen vlamovenmetselstenen. De loonkosten en ook het energieverbruik lagen hier hoger dan op de meer gemoderniseerde ovens te Rossum en Gendt. Toen er binnen de Nederlandse baksteenindustrie tot sanering werd besloten, was het lot van de vlamoven te Druten snel bezegeld.

N. V. VLAMOVENSTEENFABRIEK 'DE BOSCHOVEN' TE DRUTEN Hoogstwaarschijnlijk is deze fabriek een voortzetting van de steenfabriek 'Sibillaburg', geëxploiteerd door de Gebroeders Mijnlieff, die in 1897 deze steenfabriek te Druten tussen de palen 46 en 47 mochten uitbreiden. In 1901 wordt de steenfabriek van stoom voorzien.

In 1965 is er sprake van de 'N.V. De Bosschoven' aan de Waalbandijk 263 te Druten, waarvan directeur G.C.M. Jurgens zijn kantoor aan de Naussausingel 192 te Nijmegen heeft. Ook de 'Boschoven' is gesaneerd.

EPILOOG Anderhalve eeuw is Druten een belangrijk centrum van baksteenfabricage aan de Waal geweest. De structurele veranderingen in de Nederlandse baksteenindustrie hebben dit beeld ingrijpend gewijzigd. Het grote aantal steenfabrieken dat tot na de Tweede Wereldoorlog in Nederland werd geëxploiteerd is door schaalvergroting, sanering en concentratie teruggebracht tot nog enkele tientallen.

(20) Dank zij de zeer moderne dakpannenfabricage te Deest is echter de grof-keramische industrie niet uit deze gemeente verdwenen. * NOOT VAN DE REDACTIE:

De Deester Pannenfabriek (DePaFa) werd in 1920 door G. A. van Gelder en J. van de Donk opgericht onder de naam N.V. Deester Pannenfabriek. De klei die in Deest werd gevonden was van een speciale samenstelling die uitermate geschikt was voor de fabricage van dakpannen.

De fabriek, gebouwd door een Duits architectenbureau, werd in die tijd als zeer modern beschouwd. In 1991 werd deze fabriek afgebroken.

10

Noten: 1. Provinciale Verslagen Gelderland 1853-1891.

2. Staatscommissie over de Werkloosheid, deel V, Verslag van de Vierde Sub-commissie, Den Haag 1913, 129.

3. C. Visser, Steenfabricage en arbeidsomstandigheden.

Ontwikkelingen in Nederland en bij de steenfabriek Dericks & Geldens te Druten, doctoraal-scriptie Katholieke Universiteit Nijmegen 1988.

4. Gemeente-Atlas van Gelderland, J. Kuyper, Leeuwarden, heruitgave Zaltbommel 1971.

5. De Waal- en Rijndijken der Polderdistricten in Gelderland door L.A. Reuvens, uitgave I.A. Nijhoff Arnhem 1871.

6. Historische Atlas van Gelderland. Chromotopografïsche Kaart des Rijks l : 25.000, Robas

Producties 1989.

7. Rijksarchief In Gelderland, Dossiers Nijverheid Druten,Inv. nr. 25.05.

8. Ibidem.

9. Provinciaal Verslag Gelderland 1876.

10. G.B.Janssen, Stenen bakken bij de buren II, De steenoven van Duys in de Smidswaard (1852) in Van Tuen naar Nu, tijdschrift van de Heemkundekring de DufFelt, jg. 15, nr. 2, 15 mei 1985, 47-50.

11. Nederlandsche Klei-Industrie, 2 mei 1913.

12. Notariële akteJ.J.J.D. Bink te Druten dd 30-121916.

13. Zie Tweestromenland 44, jan. 1985, 31.

14. De Voorpost, juli 1917.

15. Not. akte B.A. Roes te Ewijk dd. 12 november 1861.

16. Rijksarchief in Gelderland, Dossiers Nijverheid Druten, Inv. nr. 25.05.

17. Provinciaal Verslag Gelderland 1881.

18. Nederlandsche Klei-Industrie, 4 maart 1904.

19. M.A. Cageling en John Preger, Gelre's Baksteenindustrie, Arnhem 1952, 91.

20. G.B. Janssen, De baksteenfabricage in Noord-Brabant in de negentiende en twintigste eeuw, Tilburg 1992.

Ton Tielen

Recensie: Een eeuwfeest rond Sint Antonius Abt; Overasselt, Nederasselt, 1891-1991 Nog nooit werden er in Nederland zo vele, verantwoorde en goed verzorgde publicaties over regionale historie uitgegeven als in de afgelopen decennia. Het Tweestromenland tussen Maas en Waal blijft daarbij niet achter: ieder jubileum is goed voor een boek of een artikel. In Over- en Nederasselt vierden ze het afgelopen jaar het honderdjarig bestaan van de plaatselijke parochiekerken, beide vernoemd naar Sint Antonius Abt. Ter gelegenheid daarvan werden de krachten gebundeld om te komen tot de uitgave van een gedenkboek voor beide parochies.

Voor de krachtenbundeling was temeer aanleiding omdat er een groot stuk gemeenschappelijk verleden bestaat; vanaf de Hervorming tot in 1891 vormden Over- en Nederasselt een parochie. Het gezamenlijke verleden wordt in een goede 30 bladzijden beknopt maar helder uit de doeken gedaan, met hoofdstukjes over Overasselt, de Benediktijnen en de St. Walrickkapel, over Nederasselt en de CisterciĂŤnzers, de Hervorming, de Franse Tijd en de periode van de Waterstaatskerk tot aan de splitsing der parochie. De splitsing ging gepaard met het besluit in elk der parochies een nieuwe kerk neer te zetten.

Vervolgens wordt de geschiedenis der beide kerken gescheiden uit de doeken gedaan; eerst Overasselt in 17 pagina's, daarna

Nederasselt in 39 pagina's. Dit verschil in omvang zal wel daaraan liggen dat de redactie die Overasselt moest beschrijven ook de voorgeschiedenis voor haar rekening moest nemen. Men begint dan welgemoed in de Middeleeuwen en komt tijd tekort voor de moderne tijd. De jaren'60, '70 en'80, die nu al, maar in de toekomst zeker herkend zullen worden als een breekpunt in de geschiedenis van de kerk, worden voor wat Overasselt betreft afgedaan met een opsomming van wat feitjes. Het deel over Nederasselt gaat wat dieper op deze periode in en

Kerk in Overasselt. tussen de regels door proeft men voor deze jaren een positieve waardering.

De delen over Over- en Nederasselt zijn ingedeeld in hoofdstukken over de diverse pastoraten: Van Esch, Van Riel, Van Hout en 11

Kerk in Nederasselt.

Van Thiel in Overasselt en Van Hooff, Der Kinderen, Van Enschot, Vogels, Van Thiel (a.i.) en Van den Muijsenberg in Nederasselt.

Dat zijn acht(!) Brabanders en een Hagenaar.

Er is duidelijk naar gestreefd van iedere pastoor een karakterschets en een evenwichtig oordeel te geven. Daar is men in geslaagd.

Daarentegen is er te weinig aandacht voor de gewone parochianen, hun inbreng in de parochiegeschiedenis en met name hun geloofsbeleving. Over de activiteiten van het kerkbestuur wordt bijna niet gesproken; misschien ook wel terecht want: de pastoor = het kerkbestuur = de parochie. De verhouding van de parochie met de bisschoppen wordt hier en daar slechts aangestipt.

Nog wat meer punten van kritiek: in het eerste deel worden geen voetnoten gegeven,

blz. 15 ontbreken de namen van de makers (de onderste is van Josua de Grave).

Het boek wordt afgesloten met een groot aantal bijlagen, waaronder enkele met boeiende foto's over het bloeiende parochieleven in de beide kerkdorpen. Een andere bijlage betreft een lijstje van religieuzen afkomstig uit Overasselt. Hierin valt Sebastianus (Arnold) Kuppens op, die blijkbaar nog geboren moet worden (24-9-1995). Het is de enige typefout die ik heb kunnen vinden.

Samenvattend: een mooi boek, fraai vormgegeven, rijk geĂŻllustreerd, met aandacht voor

de grote lijnen, maar ook voor het detail en last but not least: prettig leesbaar. Als men dan ook nog eens de korte voorbereidings-

in het laatste deel over Nederasselt wel. Het

tijd in ogenschouw neemt, dan mag van een

boek begint in grammaticaal opzicht in de tegenwoordige tijd en eindigt in de verleden tijd. De onderschriften bij de - soms hele

prachtig resultaat worden gesproken. De

fraaie - foto's schieten tekort; er ontbreken te vaak namen en jaartallen. Bij de prenten op

12

makers hadden best op de titelpagina gemogen; nu moet men hun namen bij elkaar sprokkelen uit het voorwoord (p. 5), slotwoord (p. 98) en het colofon (p. 135). Ere wie

ere toekomt, dus ik noem ze hier nog eens, in één adem: de redactie voor de voorgeschiedenis en voor Overasselt bestond uit: W. Kuijpers, A. Theunissen en G. Rooijakkers; voor Nederasselt uit: L. van Thiel, J. van Thiel-Ariëns, J. Bruijsten, W. Schoenmakers en A. Coppens-Baeten; de eindredactie: W. Kuijpers en A. Coppens-Baeten.

Johan Jansen

Notariële acten als belangrijke bron bij genealogisch onderzoek Diverse bronnen kunnen een aanzet vormen tot genealogisch onderzoek. Met

name notariële acten kunnen erg veel informatie opleveren zowel voor de genealoog als voor de onderzoeker naar de lokale geschiedenis. Dit is zeker het geval bij een boedelscheiding van een overledene die zelf geen kinderen heeft

gehad. De namen en beroepen van rechthebbende (verre) verwanten, hun echtgenoten(s), hun kinderen en waar ze woonden is vaak allemaal te vinden in

zo'n acte. Meestal vinden we juist hier oude perceelsnamen terug.

Uit de nalatenschap van een oude dame kreeg de schrijver van dit artikel wat oude paperassen die bij nader onderzoek een schat aan informatie bleken te bevatten. Achteraf bleek het een bewijs van eigendom van haar grootvader te zijn. Zelfheeft ze waarschijnlijk nooit beseft wat de strekking ervan is geweest.

Wat was het geval?

DE ACTE:

Op 19 november 1822 overlijdt HENDRIK KUPPEN, zijnde rentmeester van het hoogadelijk huis van Wijchen, zonder kinderen na te laten. Zijn vrouw Johanna Francisca Dekkers, ook genaamd Johanna Francisse was reeds overleden op 25 mei 1817.

D e onroerende goederen worden openbaar verkocht om de erfgenamen hun rechtmatig deel van de nalatenschap te kunnen toebedelen.

De aanhef van de akte van verkoop luidt: Heden den eersten april achttienhonderd drie en twintig des voormiddags ten elf ure ter herberge van W. van Haren te Wijchen, ten gevolge der behoorlijk gedane publikatiën en insertiën in de kowranten (!) en ten verzoeke van: Dan volgen de namen van een groot aantal erfgenamen met hun relatie tot de erflaters, aangeduid met letters en cijfers zoals: A. GRADUS DE KLEIN

met 5 kinderen was een halfbroer van Johanna Fr. Dekkers.

B. MARIA DE KLEIN C. JOHANNA DE KLEIN

met 5 kinderen was een halfzuster van idem. met 5 kinderen was een halfzuster van idem.

D. ERKE DE KLEIN

met 5 kinderen was een halfzuster van idem.

E. WILHELMINA DE KLEIN

met 4 kinderen was een halfzuster van idem.

13

F. JOHANNA KUPPEN MICHEL EN LAMERT KUPPEN ALEGONDA EN MARIA KUPPEN

met 3 kinderen was een halfzuster van Hendrik Kuppen halfbroers van Hendrik Kuppen. halfzusters van Hendrik Kuppen.

Hierna volgen, in dezelfde volgorde als in de acte, de namen van de erfgenamen met toevoeging van hun geboortejaar.

A. GRADUS DE KLEIN * l 735 +1799 ge h. geweest niet Johanna Maria Reijcken, beroep brouwer.

1. Hendrik

* 1772 geh. geweest met Petronella v. Nuijs, beroep inaire/landman.

2. Jan

* 1 7 7 4 ongeh. prior te St. Agatha.

3. Peter * 1782 geh. met Dorothea v.d. Wielen bierbrouwerij op De Pas. 4. Margaretha * 1768 geh. geweest met Gradus van Kampen.

5. Maria

B. MARIA DE KLEIN

* 1776 ongehuwd.

* 1737+1802 geh. geweest met Peter Jansen-Sengers. +

6. Johanna (Peters) Sengers +1818 geh. gew. met Kerst Sengers landbouwer+1820 B6a. Peter 1798 landman B6b. Maria 1796 B6c. Jan 1800 landman B6d. Francis 1801 landman B6e. Aart 1806 minderjarig (Arnoldus) B6f. Anna Maria 1808 id.

7. Gradus (Peters) Sengers* B 7 a. Petrus B7b. Cornelia B7c. Maria B7c. Jan B7d. Hendrik B 7 e. Gradus 8. Margaretha (Peters) Sengers 9. Jan Sengers 10. Hendrik Sengers

1768 +1811 was geh. met Anna M. v.d. Berg.

1801 (is nog in leven doch wordt niet genoemd).

1803 minderjarig.

1805 id.

1808 id.

1810 id.

1812 id. (posthumus)

' 1773 geh. geweest metjac. Kistemakers (+) landbouwster. ' 1775 ongehuwd landman. !

1779 geh. met Elizabeth Arts landman.

C. JOHANNA DE KLEIN * 1739 +1793 geh. geweest met Jan Burgers + 11. Francis Burgers * 1795 hoefsmid.

12. Jan Burgers

* 1771 paardedokter.

13. Margaretha Burgers 14. Allegonda Burgers 15. Hendrina Burgers

* 1768 geh. met Jacob Arts landbouwer. * 1775 geh. met Wouter v. Haren herbergier. * 1778.

D. ERKE (ARNOLDA) DE KLEIN * 1741 +1783 geh. geweest met Derk van Sagten.

16. Francis van Sagten 1768 bierbrouwer.

17. Gradus van Sagten * 1770 landbouwer.

18. Hendrik van Sagten * 1779 timmerman Uden.

19. Maria van Sagten

* 1776 geh. met Lamb. v.d. Boogaard molenaar/

20. Hermine van Sagten

* 1779 geh. met Dirk Mathijssen landbouwer Hemen.

rentmeester.

E. WILHELMINA DE KLEIN ' 1744 +1808 geh. geweest met Hermanus Kuppen en met J.

Hendriks.

21. Jacob Kuppen 22. Geertruid Kuppen

14

0

1784 ongehuwd landbouwer. * 1768 geh. met Ant. Broekman - id.

23. Hendrina Kuppen

1774 geh. met Gr. Broekman herbergier Teersdijk.

24. Maria Kuppen

1781 geh. met Arn. Arts schoenmaker.

F. JOHANNA KUPPEN * 1745 +1775 geh. geweest met Hendrik Willems (v. Woesik) +1793.

1767 geh. met Hendrina (Arts) van Wesel.

25. Willem Hendriks 1772 geh. met Johanna (Hendriks)Jansen.

26. Peter Hendriks 1768 geh. met Johannes van Heumen timmerman.

27. Maria Hendriks 1767 ongeh. schoenmaker.

28. MICHIEL KUPPEN 1770 ongeh. schoenmaker.

29. LAMERT KUPPEN 1757 geh. met Gradus van Thiel landbouwer.

30. MARIA KUPPEN 1763 geh. met Francis van Sagten bierbrouwer.

31. ALEGONDA KUPPEN

Geurt Aaiden Kuppen - de vader van Hendrik Kuppen was tweemaal getrouwd: 1. met Maria Roelofs, uit dit huwelijk zijn Hendrik en Johanna; 2. met Wilhelmina Derks en uit dit huwelijk zijn Michiel, Lamert, Maria en Alegonda.

Margarethajansz de Kleijn - de moeder van Johanna Francisca Dekkers was ook tweemaal getrouwd: 1. met Francis Roelofz de Klein, uit dit huwelijk zijn Gradus, Maria, Johanna, Erke en Wilhelmina; 2. met Francis Roelofs Dekkers en uit dit huwelijk is Johanna Francisca.

Echtgenote van de Maire van Wijchen,

Zg. Pietje den brouwer van de Pas.

•:•.-«••- •:.'• . ,V, "..-" . . . . - -V- - ri " N

: •.**•'••'• ' • " . ; > • • ' ' '

• ':.

v-'V

ffa--

Söto boöt.bt Klü bmt J&ftï.fltc ' j' PETÜUS DE KLEIJN, " . :

• 1IJÜ VOO» DE ZIEL VAN ZALIGEH rE'lllüNElLA AN1ON1A -t*» KUUS, gtn'ffcnc

JIctTcvcn fan den mensca is cqné stry d op de •' ' . aardt i en tijtte dagen

9

tijn de dagen vail-*.. i

l

^.,

cencn huurling. Jog. op. Vlll TJ. 1. •I?'*J" Jlf heb de moed afgegeven ( o God J )< 'ïifc'' • 'tal niet langer leven ; spaar my' , n>ant- S"„' mijne dagen tijn als eene niet* ' ''••.•

Jo». cap. Vlli T«. IC.

•:. ••'."!'»

Ziet ik ga van nu af inhtt itofilaptn ; eii ' '•

• ;.r

.loo gij mij dan morgen vroeg komt toe- .

',i..

-i..

ken, tal ik er niet meer tvetthl

:

Jo». cap. VII i TS. 21.

'

Mijne Vrouw en mijne Kinderen l . ', Hebt nu veel droefheid, niaarüiialu ivé. deriien t en alsdan tal uiv hart blyde t i/n. ' Ontfermt u mijner / ontfermt u mi/nerf -téri', '':'• minste gij die mijne vrienden tjfi li',,.:'.','.'•

t n

Jo». cup. X l X i TS. 21.

'•.. i ^ . ' ' - . ' .

Dat Hij lliulc !n Vrcilt. Amtii. :: •I.ijj1l.'l

Te Gra»e j bij J. I\. vjm .I.HEUEN. :J837ii^f 'JK

'.'. • ' : •": ' • . / ; •

V.

- ' • •:•-••!•'••"•'• •

..•••''^•SM

'.•"•;;•,••';'•' -V',i

*C*^L: ';VlJ;HMiilii;li_J-'.l'ii-^i!ii

Gcliorrn te IJ'ijclicn ilcn 12 Cclubcr l"(iD, aldaar overleden Om TL Novrmlicr 1834, in dr oiidi-i iloni ^ n n iiiiin 05 Jaren.

Hoe rmaitd in tith lelocn ootmoed!t'r r n "rede onderdaniger it f hoe tiij in alle dingen verstandiger cfi geruster tal itrzt i. luoni. & Krmn. 1. Jüürk 4 UooliU gij getrouw en naarstig blijft JttJii in nel e doen t tao tal God ook ge" Iroutv en overvloedig r i/n in U /# fuo-

nen.

t

IJ. 11 llooldst. XXV.

1) a ar om i Kindertn leert uivcn leader, en vergeit de tutlittn un-er moeder niet.

Ecct. VII i v. 29. f'ergeel mijne lessen niet; i telt u i » I e - , troua'en op den Heer. ... Denkt op fltm, . in al i/ti'tf wegen .«. 5rn» 111. rf test eensgetind ander elltander.

«OM. XII t T. IC.

JJtl zij rulle ia rrcdel Aratu,

. ————————————__:——< ••••.-^';}U i

Huisvrouw Van,

' UliRlUCUÖ nu KLEIJN,

• '•

*;*

fe.

15

srr

S^ïüSS

-'•S3S

•ï^ssgp,

Jezua Maria Jozel Eld voor L!e tiet van zaliger

-.•««fc'-W^t

,o\_. £& **? .00,

-^•v ik,

&*&?£; l \^:^*^^£W^ '.>;-••:>• '•-••' .< -v-:,-.•• •••••^^V)

l

:

'.'•' '-^-GERARDGS 'DROEOIAN.y: j.^(; ;OTerlëden

te VTycueu-den .21.Julij 1849,-'

'v' l»*d«»o«d«rd«»i va«U Jar*B.«n M in •»•<«»•

f

••

.:|.,s-;;ju«.vioiOB.j»itvzi^vAN-«AijaEH':';-:'':-;'ii| •^^. HENDlilNAl-'KUPPEN^^;.^ '.; .•••","."."7- '•'.-

-.unitn «cmuoMi,

••.•;."»'*•

'• -

. ''' ,-. !»•<!• «nd«»4»WT»B •!> J*r*m. j. " •-.. ; •

ProT. XVI i 11,

Jfrti'9 , di« ritk dt fciAMffigiit n <rm«n m*ntrtïct i tit dn • Jhc<ub> <U? itldt Uur lum ««rtowra. Pialra XLi l. : '•Xn jij, ZM»/ iM<f.«iix«r ftdtuktlyr men Art Mtm*r du- •

Httrn,

..•,-.•

Uciobtr I)J3 en 2 Nov. d.a.v. begraven op liet R K. Kerkbol aldaar.

Tljdena de langdurige ziekte, welke langzaam maar teker zijn krachten iloo|ile, w«$ hij een toonbeeld van geduld, geen klacht van ontevredenheid kwam over tljn lippen, niet ware blijnioedlglieid beruaile hij In Liod» H. Wil. Üezegenü In aarüsctae (,'oederen, waa hij mllddaüli; voor den armen en be-

Ctmd M Ktrt M» 1/tctMoT, ï» *!ƒ i» Mn«m fMdtv »*i*rdm saterm.

Eccl. XXI rU. — Hep. V H t i It. .'_ Diyrijx» jgrtn BJ*••**•«•"*»**» * •!« rij groond«A icvr- •

dt*tp dn viy^dtr 9trtqtigMd.

echtgenoot van

Mejullrounr PETRUNELLA M A R I A BRUIJSTEN De dierbare overledene iverd geboren IE Leur 17 Oclober 1854 en na voorliet! Ie iljn van de laatale M. Sacramenten overleden Ie Wijcben 29

De overledene wal een echl eenvoudig, godadleimlg man, een trouw echtgenoot en liefdevolle vader.

Or«TJtedetr-tï^-Wyi:hetr' ^^21- 5«ptem(wrJ B2S,

.

de Heer

ENUELBERTUS HUUERTUS DE KLEUN

hoelttfien evenriirnsch. .Zijne Kerken zullen liein volden." Rijkdommen van

": Honka Ut Augtutlnu. .; GEHEO.

Kloiie en zaligheid heelt de Heer weg-

Kelri^d voor /Ijne uitverkorenen.

Ulerbnre echlgenoole, kinderen en kleinkinderen, wat Rij van mij gezien en gehoord hebt, brengt dat In beoefening; tic God des vredef zal met U zijn.

Engelhart, geb. op de Flerde.

K*

Herbergier van de Oude Teersdijk en zijn vrouw.

Zie E 23.

VRAGEN EN ANTWOORDEN.

Na het lezen van de acte rezen er diverse vragen bij mij op zoals: waar woonden deze mensen, welke beroepen hadden ze en in welke relatie stonden deze personen tot huidige

inwoners van Wijchen, etc . . .

De verkoping vindt plaats in Wjchen in de herberg van Wouter van Haren. Dit pand lag op de hoek Burchtstraat-Spoorstraat ('de kromme elleboog') waar thans gevestigd isjohn'shop. Dit pand heeft nadien nog diverse kasteleins onder het dak gehad zoals Driek de Groen en Anna Nas. Twee notarissen deden de verkoop en wel Peter Wiegand en diens ambtgenoot J.A. van Manen, beiden uit Nijmegen. Dit kwam omdat Wijchen een notarisloos tijdperk

doormaakte.

Notaris Alexander Schonermarck was in 1817 overleden en notaris Willem Diederik van Roggen geb. ca. 1800 was nog niet afgestudeerd. Hij treedt pas op in de jaren 1840.

BROUWERS, MOLENAARS, AMBTENAREN Gradus de Klein (ook geschreven De Kleijn) was bierbrouwer en woonde met zijn gezin op de brouwerij welke tot de tweede wereldoorlog heeft gestaan op De Pas. Als hij in 1799 overlijdt zet zijn vrouw Johanna M. Reijcken het bedrijf voort. In 1810 staat zij nog

16

NIEUWSBRIEF VERSLAG ALGEMENE LEDENVERGADERING De Algemene Ledenvergadering 1992 is gehouden op woensdag 15 april 1992 in café 'De Tolbrug' te Bergharen.

Voorzitter de heer J.L.C. Alkemade opent om 19.45 uur de bijeenkomst waarin hij zijn vreugde tot uiting bracht over de grote opkomst van de leden en de aanwezigheid van onze vice-voorzitter, die wij een tijd hebben moeten missen wegens ziekte.

Het verslag van de Algemene Jaarvergadering van 1991 is zonder op- en aanmerkingen aangenomen. Bij de ingekomen stukken was een voorlopig presentexemplaar van de bibliografie welke ter inzage was en die naar alle waarschijnlijkheid dit jaar zal worden uitgegeven, hetgeen tijdig in onze Nieuwsbrief kenbaar gemaakt zal worden.

Dan was er nog de mededeling van het Gemeente Archief van Nijmegen dat in 1992 andere openingstijden gaat invoeren. Hét G.O.C, uit Zutphen heeft op 21 mei een kwartierlijke bijeenkomst in het kasteel te Hernen.

Als punt 4 op de agenda bracht de voorzitter in beknopte vorm het jaarverslag over 1991 wat in deze Nieuwsbrief is afgedrukt. Het financieel jaarverslag laat zien dat de vereniging gezond is. 'Wij kunnen ons hoofd boven water houden', aldus de voorzitter, 'en dankzij de financiële medewerking van gemeentelijke en provinciale overheid is dit wel redelijk vol te houden.'

De leden van de kascommissie de heren Latta en Den Bieman constateerden dat de penningmeester zijn administratie goed verzorgt, en zij stellen voor hem te dechargeren voor het jaar 1991.

De aftredende bestuursleden de heren G.A.A. Rooijakkers en J.P. van Wezel stelden zich wederom beschikbaar voor de eerstkomende 5 jaren. Voorzitter Alkemade deed een dringend verzoek aan de aanwezigen voor toetreding van nieuwe bestuursleden en maakte kenbaar dat de heer Arts, secretaris van de vereniging, volgend jaar stopt met zijn secretariaat. Bij de benoeming van nieuwe mede-

juni 1992

werkers stelde mw. A. Thijssen uit Nijmegen zich beschikbaar voor zitting in de kascommissie en de heer W. van Rossum uit Nijmegen stelt zich kandidaat voor zitting in de centrale kern van de werkgroep Maas en Waalse Geslachten, aldus een mededeling van de heer Arts.

Aangaande het jaarverslag van het museum is het reilen en zeilen eveneens in deze Nieuwsbrief opgenomen. De heer Van Wezel, voorzitter van het Stichtingsbestuur Streekmuseum, bracht in vogelvlucht de voornaamste punten naar voren. Een bezoek van 12 rolstoelgebruikers heeft kunnen plaatsvinden dankzij de medewerking van een plaatselijke aannemer die een speciale oprit beschikbaar had gesteld. De heer Van Wezel besloot zijn overzicht met de opmerking: 'U moet beslist eens komen kijken het is de moeite beslist waard'.

De voornoemde kascommissie kon ook aan de penningmeester van het museum decharge verlenen voor haar goed verzorgd werk over 1991. 'Wij zijn uit de rode cijfers en dat is dankzij de Club van Honderd en de 'Vrienden van het Museum', aldus de voorzitter. De leden van de Club van Honderd hebben onlangs een bezoek aan het museum gebracht en zij waren zeer verheugd te kunnen zien wat er in en zeer korte tijd is gerealiseerd.

Bij de gezamenlijke rondvraag welke door voorzitter Alkemade is gehouden maakte hij kenbaar dat er een beheerscommissie t.b.v. het Streekdocumentatiecentrum is opgericht waarvoor hij de goedkeuring vraagt aan de vergadering. De aanwezigen gaan akkoord.

De heer Herman van Leeuwen brengt naar voren dat hij graag zijn medewerking wil verlenen t.b.v. het museum. Aan hem wordt kenbaar gemaakt dat hij contact moet opnemen met de medewerkers van het museum.

De heer Van Capelleveen bracht tot uiting om aan de Nieuwsbrief van het museum in de toekomst hieraan meer aandacht te besteden. De suggestie zal door het bestuur van het museum worden meegenomen.

De jaarlijkse excursie kwam even ter sprake, dit vanwege dat er misschien vanuit de vergadering een stad of streek aangemeld zou kunnen worden. De heer Sengers stelde voor om de excursie eerder in het najaar te laten plaatsvinden, waarop voorzitter Alkemade reageerde, dat dit moeilijk gaat i.v.m. de vakantieperiode.

Nadat aan de aanwezigen de dank voor hun inbreng en aanwezigheid door de voorzitter

was uitgesproken is overgegaan tot sluiting van de bijeenkomst.

Na de pauze heeft de heer H.J. van Capelleveen een lezing met dia's verzorgd over de kerken in het Land van Maas en Waal. De lezing getuigt van kennis van de historie over dit onderwerp en het grote aantal dia's maakte de lezing dubbel interessant, wat door de vele aanwezigen werd gewaardeerd.

EXPLOITATIEREKENING 1991 HISTORISCHE VERENIGING TWEESTROMEN LAN D 1990

1991

Baten Kontributies Verkoop periodieken enz.

Rente Donaties

25.095,30 1.186,80 749,43 210,00

25.210,50 1.303,02 1.235,55 200,00

27.241,53

27.949,07

12.739,91

12.698,29 1.195,72 5.887,50

Lasten Periodieken Porti periodieken Bijdrage documentatiecentrum Veren igingsaktiviteiten Tentoonstellingscommissie Sekretariaat/redactiecommissie Drukwerk en porti Inningskosten Inkopen prenten, lijsten, kalenders Administratiekosten Verzekeringen Overige algemene kosten

Voordelig resultaat

910,69 5.947,50

- 164,95 3.218,14 327,09 52,65 191,65 494,00

318,75 865,77 425,51

57,16 134,50 805,25

155,00

105,50

602,79

602,48

414,00 24.474,47

23.510,43

2.767,06

4.438,64

KOPIJ

Kopij voor nummer 73 moet uiterlijk op 10 juni a.s. in het bezit van de redactie zijn, zie nieuw adres binnenzijde omslag.

GEVRAAGD

Het boek van Huub van Heiningen: 'De historie van het Land van Maas en Waal', uitg.

Europese Bibliotheek, Zaltbommel 1965.

Reakties aan het secretariaat van de vereniging.

EXCURSIE 1992

De Evenementencommissie wil dit jaar wederom een excursie gaan houden, de voorbereidingen lopen, en de datum kan al in Uw agenda genoteerd worden, zaterdag 26 september 1992. In tijdschrift nr. 73 (septembernummer) volgt meer informatie en bestaat de mogelijkheid voor opgave.

VERSLAG GENEALOGISCHE CONTACTDAG

Met een record aantal van ruim 280 bezoekers voor de zesde 2-jaarlijkse genealogische contactdag van de werkgroep Maas en Waalse geslachten heeft de organisatie weer een mooi resultaat weten te behalen. Na maanden van voorbereiding, waarbij telkens de plaats van bezoek centraal stond, namelijk het Streekdocumentatiecentrum van de Historische Vereniging Tweestromenland inWijchen (als een presentatie aan de geïnteresseerde genealoog en historicus), werd de gestelde verwachting op velerlei gebied in positieve zin ruimschoots overtroffen.

Op zaterdag 4 april 1992, het was amper kwart over negen, meldden zich de eerste bezoekers, en na die eerstelingen is het aantal in een vast tempo gestegen. Het is kenmerkend dat zowel in Wijchen als bij andere grote genealogische bijeenkomsten in het land het bezoek meer gelijkmatig binnenkomt dan in de voorgaande zes é tien jaar toen de bezoekers als in een stormloop het gebouw binnen kwamen. Men constateerde in die tijd dat in de namiddag nog slechts een gering aantal bezoekers aanwezig was. In de laatste twee a drie jaar komen de meeste bezoekers in de eerste twee uren en blijven haast allemaal de gehele dag aanwezig om ruimschoots aandacht te geven aan contacten met andere onderzoekers en aan de aanwezige verenigingen en instellingen. Het raadplegen van de ruim 55.000 fiches van de DTB's die aanwezig waren, ging gepaard met meer rust en met kennis van zaken dan in voorgaande jaren. Het was even over half elf toen de heer dr. J.J.M. Franssen, burgemeester van de gemeente Wijchen, de officiële opening heeft verricht. Zijn belangstelling voor de historische vereniging in haar geheel en de werkgroepen Streekdracht en Mode, en Maas en Waalse Geslachten in het bijzonder, alsook voor de overige gastmedewerkers was zeer groot.

Op deze dag bleek telkens weer dat de belangstelling voor de computer met al zijn mogelijkheden optimaal was. Zowel de beginneling als de meer gevorderden gaven blijk van grote belangstelling voor de vakkundige uitleg voor het verwerken van genealogische informatie voor het opzetten van een stamboom of kwartierstaat. Het was voor hen een zeer leerzame dag.

De in het Streekdocumentatiecentrum aanwezige collectie foto's, dia's, bidprentjes, boeken en tijdschriften genoot eveneens

grote belangstelling van de bezoekers en dankzij enkele waardevolle aanbiedingen onderging de collectie weer een flinke uit breiding. Ook de kledingcollectie van de werkgroep Streekdracht en Mode kreeg op deze dag verschillende mooie en leuke aanbiedingen. De nieuwe aanwinsten zijn t.z.t. te zien in het Streekmuseum van de vereniging in Maasbommel.

De vele positieve resultaten die de bezoekers en de organisatie hebben mogen behalen zijn een aanwijzing dat zulke contactdagen, gehouden vanuit het Streekdocumentatiecentrum, nuttig zijn en derhalve moeten blijven bestaan met nog meer inzet vanuit de historische vereniging, zodat nog meer resultaten zullen kunnen worden verkregen.

STREEKHISTORISCH MUSEUM TWEESTROMENLAND

De oude dorpsschool weer terug in het Streekmuseum te Maasbommel De dorpsschool van vóór de oorlog is weer terug! Die tijd toen er nog echt wat op school geleerd werd kunt U weer een beetje beleven, maar nu in het Streekmuseum te Maasbommel. Op zondag 3 mei is daar een expositie geopend over de vroegere lagere school zoals vele ouderen hem nog wel zullen herinneren. In een klaslokaal met de vroeger gebruikelijke banken staat de onderwijzeres, natuurlijk een non in habijt, en een onderwijzer in slipjas. Beiden in hetzelfde lokaal, maar in het Museum kan dat wel. U kunt daar oude schoolboekjes zien. Aan de wand hangen oude schoolplaten en landkaarten. Verder is er allerlei oud speelgoed: een fornuisje, poppen, een trappaard, priksleden, hoepels, stelten, kaatsballen, tollen, en nog veel meer.

Deze expositie van een oud klaslokaal is de hele zomer, en tot ver in het najaar, in het Museum te zien. Wij hopen dat U daar veel genoegen aan zult beleven.

In het Museum is natuurlijk nog veel meer te zien. Direct na de ingang ziet U oude Streekdracht met enkele prachtige poffers. Daarna een interieur van eenvoudige Maas en Waalse mensen. De kinderen van die mensen gingen naar de school in de andere zaal.

Beneden in het gebouw zijn er nog de oude ambachten uit de streek te zien, waarmee die mensen hun brood verdienden. Daar ligt ook allerlei oud agrarisch gereedschap en is ook veel te zien uit een zeer ver verleden, onder andere een kop van een mammoet die hier in

de streek heeft rondgezworven.

Tot slot vermelden wij nog het diaklankbeeld met plaatjes uit het verleden en van mooie plekjes van de streek.

Het Museum is iedere zondagmiddag open van 2 tot 5 uur, en van 1 mei tot eind september ook op de woensdagmiddag, weer van 2 tot 5 uur. Groepen kunnen een afspraak maken om op andere tijdstippen een bezoek aan het Museum te brengen (tel. 08879-

1535).

WERKGROEP MAAS EN WAALSE STREEKDRACHT EN MODE

Oproep

Wij willen graag in contact komen met mensen die ons iets kunnen vertellen over de kleding van vroeger in deze streek. Onder andere over ondergoed, daagse en zondagse dracht van zowel mannen, vrouwen en kinderen.

Als er genoeg gegevens beschikbaar komen wordt hiervan een patronenboek uitgegeven.

Uw medewerking is onontbeerlijk!

Wie helpt ons?

Namen en adressen kunnen telefonisch of schriftelijk worden doorgegeven aan: Wies Berris-Visschers, Kwartelstraat 21, 6601 CE Wijchen, tel.:08894-17461.

HET SPIEKER

Beneden Leeuwen/Puiflijk: damesbroek met open kruis zogenaamde 'snelzeiker'.

Pieter van Bernebeek, Overasselt: zwart heren rouwkostuum.

Dames Bruisten, Beuningen: bidprentjes.

Mevr. Elsen-Cruysen, Dreumel: voorbeeld wandkaart met schrijfletters (school) Nalatenschap Jozef van Haaren, Druten: diverse akten van benoeming, onderwijzer, gymonderwijs, en handwerkenderwijs, schrijfschrift plm. 1906, foto's.

Boekje met feestrede t.g.v. het verbouwde Ambtshuis te Druten in 1841 met achterin nog wat bijzonderheden over de dorpen in het Land van Maas en Waal.

Programma feest/jaarvergadering patronaat te Druten 1914.

Diverse oude kranten De Gelderlander, De

Maasbode, Noord Brabants Dagblad, Maas en Waalsche Courant etc.

Notulenboek Harmonie en Fanfare Kunst en Vriendschap 1899. Zakboekje infanterie H.F. van Haaren 1877.

Stukken van het ministerie van oorlog van rond de eeuwwisseling en 1852, oude rekeningen en persoonlijke papieren etc. van de fam. Cliever en Van Haaren.

Mevr. Hermsen, Winssen: linnen dameshemden, mouwen ontbreken.

Blokschaaf van Jan Luben, Weurt (wagenmakerij).

Lucia Loeffen, Winssen: diverse schorten, 2 blouses, rok, tas, botermesje, 2 paar zwarte fil d'ecosse dameskousen, handschoenen, 2 zijden speldekussens, speld voor omslagdoek, passementen en knopen.

Dhr. L. Loeffen, Eindhoven: amandelmolentje, rieten reiskoffer met 2 leren riemen, dokterstas; bruin leer, omslagdoek; cachemir kapstokkleed (batik).

Mevr. V.d. Made, Nijmegen: linnen dameshemd plm. 1810, soort corset van katoen met verstelbare banden middels gespen (tijdens zwangerschap te dragen), idem met strikbanden voor na de zwangerschap.

Mevr. De Waal-Franken, Winssen: nachtjapon met kant plm. 1938, wit kanten damesmuts (streekdracht).

Dhr. L. Loeffen, Eindhoven: een serie boeken met als titel: Spokerijen in Gelderland, verhalen over reuzen, heksen, witte juffers, weerwolven, ridders en jonkvrouwen uit de 'Geldersche Volks-Almanak' van 1835-1904 en 1942-1947.

Gids voor Nederlandse archieven van dr. W.J. Formsma en dr. F.C.J. Ketelaar, uitg. 1981.

Jaarboek van het Centraal bureau voor genealogie de delen 20-27 en Gens Nostra de jaargangen 1964 t/m 1967.

Dhr. Hardeveld, Wijchen: een collectie bidprentjes.

Dhr. Ant. v. Roosmalen, Afferden: een serie foto's welke zijn gemaakt bij de presentatie van het boek 'Dorp Afferden' in november 1991 in het Dorpshuis te Afferden.

Dhr. Wil van Rossum, Nijmegen: een compleet amandelmolentje, oud model van omstreeks 1910.

Allen hartelijk dank!

Wanneer U ook iets voor het museum of streekdocumentatiecentrum wilt afstaan, laat het ons weten.

Tel.: 08894-17461, 08894-16247, 088791535.

r' >•&**,.. •<•/

Situatieschets brouwerij.

Francis van Sagten, bierbrouwer. Zie D 16.

De laatste Van den Bogaard als molenaar in

Wijchen.

saovc.^-

••«!«»: iT, UID VüüH DE ZIEL

Frnnclncu»

VAM ZALIGEU . &

vnn

Sngicn, fX

«TtrUJtn !• Wijchen den lü St\<lember 1841 , in ütn ouderdom »«n 83 Jlren •• 13 d*|(en.

l

,1l

l)« (jrijia jartn tijn een» eerrkroon, «li

nj up Uea vreg ilrr gtr*ftig\itid geionilrn worden. l'ro». 16: 31.

Xtlig, dit ticb ilen boboeftigen ra «rmt • anlrekt: in den kwtdrn J«5 til hem

^ ' >^to^^K.^ '"'* •»• • aan " Zaltftr • £ » • • "'•^^ • •• '*-. :>."• '*'"*«pi Sid voor• "i». Zttl

JICOBUS YAIT DEIT BOGA1RD,'..

Gobortm ta ffrvmtn, Jeml3 Jimy 17B6,

tmcttr-

Ibiu U ff^t/im, da*-18 DMO^MT 1S4U • y. -/"vx. ••; • , i» | • ' J^tX', • 'i" •;.

JDiïi MOJI.IOM eprtft, vnem'ntvnuJt Oti,

'•: '''-V

tle Ueer Terlo««eo.

'Rom.

'*ó'.t*°V'. l--p«P-*'«"l~*yj*(**;'w-«--

GEDED. Ü God! wien bet eigen il , (enirlij; ie tijn , onlTinjl dt siel "n 1)«ren rliennr, opdal b i j , die met opreulheid "TODr UIT tiniebijn gewindald beeft , tpoeilig na Dg tlraffea rerlott worda rn ticb mei

.V-ji-j-«..;: P«vTI:,C.p. T. 20. ^^^V^^:

l

è^

OKMK t'méir,

IV bekomen hij l'.

18

(j* il! ri U

Uwe heiligen in de «etiwijt heerlijkbeiil l verblijde. ^

'I'

Te Crow, b(j J. B. TUI DIEREN...' ':^

IS: 30.

•Opdit ik etrdar ruil» in rrerfe.

!:1

D«l l|j rarto in TnJ«! jLaen.'•'••"• v"

Pi. 40: 1.

Uttron Trouw en (kind) weent niel «J Loc. 23: 28. u o t f r mij. : B>ir help! mij in nwr (•beden.

Caaten wacht hm dé brem dtrg•rigiijlttii, *nUt kern dt nchtcaardift rtg ter op du» JofMaltetknuum. IL ui Tlm. Cip. IT: T.8..'»

Ki*Jf'mI'tmaart dl giltdtn KIM Taiat, " • m vtrlaat de w*t «ui «w Motdtr mit,- ''' r;

i

/»'«»• f<ƒ'•"•

'f «*tt «•??

H E R M A N S !<• ?iijmi'r,'"-

Boerderij 'de Flerde' te Leur, geschilderd voor Jan van Lith. ingeschreven als brasseur de bierre.

Haar zoom Peter (A.3) zal later het bedrijf van haar overnemen en dit tot zijn dood in 1837 volhouden. Hierna zet Peters vrouw, Dorothea van der Wielen, het bedrijf voort totdat weer haar zonen, Jan en Jan-Dominicus, het overnemen tot 1889. In dit jaar wordt het bedrijf verkocht aan de knecht Cornelis Loos, bierbrouwer uit Willemstad. Of het Wijchense bier hem te zwaar op de maag heeft gelegen is niet bekend, maar 6 weken later overlijdt Cornelis.

Nieuwe brouwers worden dan Antoon van Beek en diens zoon Philip (Flip den brouwer). Van brouwerij verandert het bedrijf langzamerhand in een drankenhandel waardoor in de jaren voor de tweede wereldoorlog een einde kwam aan het brouwen van Wijchens bier dat de naam droeg van Nieuw Licht.

De oudste zoon van de hiervoor genoemde Peter (A.3), Gradus (vernoemd naar zijn grootvader), ging in de leer bij de gebroeders Van de Boogaard die de oude molen voor de kasteelheer exploiteerden. Toen in 1841 de laatste broer, Jacobus van de Boogaard, overleed heeft Gradus het werk verder alleen gedaan. Hij bleef nog 22 jaar zetbaas voor de kasteelheer en pas in 1863 bij de grote publiekelijke verkoping van de kasteelgoederen kocht hij de molen. Nadien is de molen onafgebroken tot circa 1980 in het bezit van deze familie gebleven.

Gradus de Kleijn had nog een zoon: Franciscus. Deze was van beroep percepteur (belastingontvanger) maar komt in deze acte niet voor omdat hij in 1817 al was overleden.

Deze zoon was ongehuwd.

19

De boterfabriek 'de LeliĂŤrt', later smederij Verheijen, aan de huidige Baron d'Osystraat in Wijchen, gebouwd c a- 1895Foto: M. Verheijen-Tieten

Een andere zoon van Gradus genaamd Hendrik (A. 1) trouwde in l 798 met Petronella van Nuijst en is gaan wonen op de Oosterweg naast de kerk (thans notaris Bruggink). Bijna 200 jaar is dit huis in het bezit van De Kleijns gebleven. Hij staat ingeschreven als landman maar was tevens Maire (burgemeester) van Wijchen tijdens de Franse bezetting. Hij moet gedegen onderwijs hebben genoten want hij beheerste niet alleen de Nederlandse maar ook de Franse taal. Verder bekleedde hij nog de functie van kerkmeester en administrateur bij de r. k. kerk.

Hendrik is de voorvader van De Kleijns van de Flerde in Leur: onder andere Engelbertus en Christianus (in Wijchen beter bekend als Ingelbart en Chriest de Kleijn). Deze laatste was jarenlang wethouder in Wijchen, ambtenaar van de burgerlijke stand en bestuurslid van diverse instellingen zoals het armbestuur. Hiernaast was hij ook een van de oprichters van de eerste boterfabriek volgens 'Deensch' systeem genaamd de 'Leliaart'.

De nog niet genoemde Jan (A. 2) ontving in 1798 te Emmerik zijn priesterwijding. Hij was kapelaan in Dreumel en deservitor in Appeltern. Hierna werd hij prior in St. Agatha.

SCHOENMAKERS, SMEDEN EN TIMMERLIEDEN Maria de Klein (B) was gehuwd geweest met Peter Jansen-Sengers. Deze brengt de naam Peters in combinatie met Sengers. Gradus Peters (Zoon) Sengers (B.7) is de eerste die aldus zijn naam schrijft. Dit duurt nog tot heden ten dage voort want Gradus was van beroep schoenmaker en in dat vak volgen hem nog vier generaties. De huidige schoenenhandel Sengers in Wijchen is er een regelrechte afstammeling van.

20

Iets dergelijks geldt voor de hoefsmid Francis Burgers (C. 11). Tot op heden hebben generaties smeden Burgers dit vak beoefend onder andere in Beuningen, Lunen en thans nog in Alverna.

Het gezin van Derk van Sagten en Erke de Klein (D.) werd zwaar getroffen door de rode loop of pestziekte in de maand augustus 1783. Beide ouders en twee van hun kinderen stierven daaraan. Ze behoorden tot de 200 personen die dat jaar in Wijchen aan deze ziekte

overleden. Dat was 2096 van het aantal inwoners.

Dochter Maria van Sagten (D. 19) trof het beter. Zij trouwde met Lambertus van de Boogaard die nadat hij molenaar was voor de kasteelheer het rentmeesterschap van Hendrik Kuppen

overnam voor dezelfde kasteelheer.

•$fit

•

"

*

'• /*- „5 -....j,

> • • '.

-„ .

•'

iü*3o«<io*g!«ao ••• ^aojwvoo^JI lill) VOO K DG 21 KI. Y.AX ZAI.K :KU

A»

P' -f

LAMBERTUS VAX DEN liOGAARIï ,

•7 i/K

>: l«*

,

ï>m lyviT

A

V

'o'

SfyscttttMcCiifor i?tt/t het Itouyaddlijk Jfui-i

Wijc/nat »

golionm lu Wijulittu, den 25ntcn lYuvumbrr 11 Hl

,

!•»

«l-

ilnnr , 'na vimnii'u to tij u mul du ltfilt|;n Sur rnlil|.|iIon, nvvrludoil de» U&tcu Fulirimiij 18 "t

•!.

'A iXpi i

Hij •tro«>idu uil , en rjnf «in de armen tij „.. r, ,l<ï vuunligliuid duurt in all» uim\«i|;lirid.

IV CM : !> iWiml) £«Iifj i* liij , diu mitdulijdüit Iti'i'It 7 armuil V. au licliucrtijjun : uj> ilou dwj; uur rullijn-i» r.l il.(

T

IIH'L

<r»

1'*.

H f f ü r licin vcrloH»ilil.

/.

lliinrfu d*ifi>M

11 cl»

r> vuur mij uji;;«lclil.

ik

lmluvl-1:

lll)

411 1 :!.

w

it*t:liliru MUI v t r d i i i - t A

Ü«|fnf ik mij Ier ru»t, ilnit WDIHH-II-

V lu ik «l tlun niur||uu : II(I<;I:M|«HII , ünii %vi;iiNi:liln il» \\n- }f ML der (lul liet tv oud \ v c r d , jk >vm vol bcitnuuwiilu-Urn. [Q'I

y'

23 A Cï y [(J • ji V\ O .VA Ijój; VI A O 4V (Öj

Rentmeester van het

Hoogadelijk Huis Wijchen.

J.ib. X I I : U. 4. !y

lloüra! duo mot mij nnar uwen wil uu Rtibind , d;il ^ mijiiu.'Üol ïii vntdc uiilr*U(;»u MUI do.

Tuli. lll ; U. rv Want .'|> *' • Heuro! uu na U uji Hart» . ilulilo ik al ^ '"'J11 vorli -uwüu, vctluda ik al ntijno )n»tK). ül. tlcru. ^( ' '; (itUfcl). rp O , lluuro l nri|> u\vo oitrcu Inl outa outtmiedi([« p»*- jQ beden , dg«r nvlkii wij van uwe ^HiditiliiTi-iidli^id \cr. \t Koeken . !«l»t UU do KJI<| van n%>uit dimu ir LHitiltfiltm , ^ diKii tiij uit do a wurnld liobt diMiii «ulioiduii , wïll »l«*|- TQ} lint in do |>U«U vmt vrudc ru liubl , en IMÜII ln;l i;n- V iH^tiïij» uwer 11<-ili;;cu d'«H yi'niclcn, l)«m Cliijhlu» /^ iinion llutir! Anten! . t/ HIJ IIUSTE l« VIU.I'E. J, On:a }'inltr. ft"*f* (;r,r»ff. lp.'

l»C<3C>«'L<DC>-J»i'<3>»2ft;<lï>:ö;<a>3i l

ui uut drukkerij »... va» LAÜHK.MU* " B""L- "• c™.....iJmkk«ij U>ni|i, In /itjitu>i;rii

m

Van Hendrina Kuppen (E.23) weten we dat ze in 1801 trouwde met Gradus Broekman.

Hierdoor werd ze een van de vele kasteleinsvrouwen die aan de Oude Teersdijk de scepter hebben gezwaaid.

Uit een huwelijksbijlage blijkt dat Hendrik Willem van Woesik (getrouwd met Johanna Kuppen (F.)), in 1793 te Frankfurt am Main als soldaat-musquetier is overleden. Hij moet dan al minstens 52 jaar oud zijn en had op dat moment bij zijn toen nog in leven zijnde tweede vrouw een zoon van 15 jaar. Vooralsnog is dit onduidelijk.

Zijn kinderen gingen Hendriks heten en Peter (F.26) ging wonen op de Pas waar zijn nakomelingen nog tot in onze dagen hebben gewoond in het huis dat thans wordt bewoont door H. Janssen-Brink.

Maria Hendriks (F.27) trouwde met de timmerman Johannes van Heumen. Dit echtpaar

21

ging wonen in Woezik waar nu de Sakshof ligt. Uit dit huwelijk ontstonden diverse timmerlieden, aannemers en zelfs een architekt. In 1897 werd de Mariaschool gebouwd door de gebroeders Van Heumen uit Woezik. Aannemersbedrijf Van Heumen uit Lunen is waarschijnlijk de laatste in de reeks bouwers van deze familie.

Alegonda Kuppen (F.31) trouwde met Francis van Sagten (D. 15) die een bierbrouwerij had op de plaats waar nu café de Nieuwe Teersdijk is gevestigd. Deze brouwerij werd in 1814 verkocht en daarna vernemen we er niets meer over zodat het vermoeden gewettigd is dat ze toen heeft opgehouden te bestaan.

Samenvattend kunnen we stellen dat de genoemde erfgenamen van 1823 tot op heden, 170 jaar later, hun sporen hebben nagelaten.

Geraadpleegde bronnen: W. Vonk, Wijchen in oude ansichten.

H. Camps, Wijchen in zeven seconden.

Gemeentearchief van Wijchen en Nijmegen.

Kranteknipsels uit De Gelderlander,

Documentatiecentrum Tweestromenland Wijchen.

Parochie-archief St. Anthonius te Wijchen.

Hugo van Capelleveen

De uurwerkmaker Petrus Oppers in groter verband In het voorjaar van 1836 heeft het uurwerk, dat zich toen in de middeleeuwse kerktoren van Leur bevond, en mogelijk nog uit 1658 dateerde, een ingrijpende onderhoudsbeurt ondergaan. Deze herstelwerkzaamheden werden uitgevoerd door Petrus Oppers uit Leuth. Naast zijn ambt van koster en schoolmeester te Leuth hield hij zich ook bezig met het repareren van toren-uurwerken.

Van diverse plaatsen in het Land van Maas en Waal is bekend dat hij werkzaamheden heeft verricht aan de in de kerktorens bevindende uurwerken. Van Petrus Oppers bestaat zelfs ook nog één uurwerk dat helemaal door hem gemaakt is.

Bij elk door hem onderhanden genomen uurwerk liet hij een inscriptie na, veelal op de tandraderen te vinden.

Op een tweetal messing tandraderen van het Leurse uurwerk werd door Oppers gegraveerd: 'Anno 1836. P.O.' en 'Dit uurwerk is geheel hermaakt door Petrus Oppers, Koster en Onderwijzer der Jeugd te Leuth, het jaar onzes heere 1836, onder den Weledelen geb.

Heer Baron A.W.H, van Balveren, Burgemeester van Bergharen, Hemen en Leur'. In

22

1925 werd dit oude uurwerk helaas door een nieuw vervangen, dat door de firma Eijsbouts uit Asten werd geleverd.

We hebben het aan de Leurse Koster B.B. Gangel te danken dat de bovengenoemde tekst van de inscriptie voor ons bewaard is gebleven. Op 24 november 1910 deelde hij in een brief aan de toenmalige kerkvoogd Mr. W.E.F, baron van Balveren mede dat hij deze inscriptie op het torenuurwerk had aangetroffen. De tekst op het uurwerk was door Oppers niet geheel juist weergegeven.

Hij had namelijk een vergissing gemaakt met de voorletters van baron van Balveren. In plaats van A.W.H, had er C.J.W.A. moeten staan.

In mei van 1836 gaf Petrus Oppers ook het

advies om de, mogelijk nog uit 1647 daterende, torenklok te hergieten. Dit advies werd uitvoerig door hem tot uitdrukking gebracht in een brief aan de kerkvoogd C.J.W.A. baron van Halveren, die op 31 mei 1836 geschreven was. In dat zelfde j aar werd de oude klok door het klokkengietersbedrijf Petit en Fritsen uit Aarle-Rixtel door een nieuwe vervangen. De kosten hiervan werden door de Leurse kerkvoogd betaald omdat de kerktoren ook eigendom van de kerkvoogdij was. Over de reparatiekosten van het uurwerk worden we echter niet ingelicht.

Van Petrus Oppers zijn in het Land van Maas en Waal nog enkele herstellingen en één nieuw gebouwd uurwerk bekend. In de volgende plaatsen liet hij op al of nu niet meer bestaande uurwerken zijn sporen achter: Hernen, parochiekerk St. Judocus Van het oude uurwerk uit de middeleeuwse kerktoren is nog één schakelrad aanwezig in de collectie van het Nederlands goud-, zilver- en klokkenmuseum in Schoonhoven.

In 1892-1893 is op dezelfde plaats een nieuwe kerk gebouwd. Het oude uurwerk heeft toen een plaats gekregen in de nieuwe toren, en werd in 1910 weer door een ander vervangen.

Op de rand van het in Schoonhoven bewaarde Schakelrad (is zeer waarschijnlijk het ankerrad) staat de volgende inscripüe: 'Dit uurwerk is geheel hermaakt door Petrus Oppers Koster en Onderwijzer in Leuth in het jaar onzes Heere 1836. Onder de Weledelgeboren Heer Baron G.J.W.A. van

Halveren, Burgemeester der Gemeente Bergharen, Hernen en Leur'.

Ook hier vergiste Oppers zich in de voorletters van de baron. De eerste letter moet namelijk een C in plaats van een G zijn.

Het herstel van het Hernense uurwerk vond in hetzelfde jaar plaats als dat van Leur. Dit kan geen toeval zijn, omdat baron Van Balveren als burgemeester van de voormalige gemeente Bergharen gelijktijdig opdracht heeft gegeven om beide torenuurwerken te herstellen.

Bergharen, Hervormde kerk Ook in Bergharen worden in 1836 activiteiten van Petrus Oppers vermeld. Het oude uurwerk in de middeleeuwse kerktoren werd hier door een geheel nieuw vervangen. De kerktoren was ten tijde van Petrus Oppers eigendom van de burgerlijke gemeente. Ook hier zal burgemeester Van Balveren wel de opdracht gegeven hebben.

Het in 1724 voor het eerst genoemde torenuurwerk ('orlosie') kon waarschijnlijk niet meer gerepareerd worden, zodat men heeft besloten om een nieuw uurwerk te laten maken.

Dit uurwerk is nog helemaal intact en dat is een vrij grote zeldzaamheid, omdat dit het enige tot nu toe bekende, nog complete uurwerk van Petrus Oppers is. Op het messing kamrad staat gegraveerd: 'Dit is gemaakt door Petrus Oppers koster en onderwijzer te Leuth onder Wel. Edele Heer Baron C.J.W.A. van Balveren 1836' en op de slinger: 'P.O.' Tijdens de kerkrestauratie, die plaats vond in de jaren 1968-1971, is het uurwerk weer helemaal hersteld en weer aan het lopen gebracht. Helaas staat het nu al weer jaren stil. Dit bijzondere uurwerk is een betere zorg waard en zou opnieuw voor een herstelbeurt in aanmerking dienen te komen.

Afferden, parochiekerk St Victor en Gezellen In de in 1890-1891 nieuw gebouwde kerk hangen als curiositeit nog twee messing tandraderen van het oude torenuurwerk. Dit uurwerk stond oorspronkelijk opgesteld op de eerste verdieping van de middeleeuwse kerktoren op het Hoog te Afferden. Op het grote tandrad staat de volgende inscriptie: 'Dit is geheel hermaakt en gerepareerd door Petrus Oppers koster en onderwijzer der jeugd te Leuth, het jaar onzes Heeren 1831, onder den Heer J.H. Reijer Burgemr. van Druten & Afferden'. Op de spaken van het kleine kamrad is: 'Anno 1831' vermeld. Ook hier heeft Oppers zich weer vergist bij de

23

naamsvermelding: Reijer moet namelijk Meijer zijn. Het jaar 1831 is de thans oudste bekende vermelding van Petrus Oppers.

In 1836 heeft Oppers in Afferden ook nog

met een luidklok te maken gehad. Of het hier over een nieuw geleverd exemplaar gaat is niet duidelijk. Het is niet onwaarschijnlijk dat deze klok voor de in 1833-1834 nieuw

gebouwde'waterstaatskerk' was bestemd. In ieder geval was er een bedrag van ƒ 545,- mee gemoeid.

Het is ook niet uitgesloten dat ten tijde van burgemeester Meijer Petrus Oppers het uurwerk in de toen nog bestaande middeleeuwse kerktoren van Bruten heeft onderhouden. Het gemeentearchief van Druten kan hierover uitkomst bieden. D e voorlopige lijst der Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst in 1917 (Deel IV, prov. Gelderland) vermeldt hier een uit 1828 daterend uurwerk.

uurwerk door een ander vervangen. De waterstaatskerk brandde in 1916 uit en er werd in hetzelfde jaar nog overgegaan tot de bouw van een nieuwe kerk.

De activiteiten van Petrus Oppers in BovenLeeuwen zijn tevens de laatste waarover we gegevens hebben. Na 1847 zijn er voor zover we nu weten geen werkzaamheden meer

bekend.

Horssen, Oude kerk In 1831 waren er problemen met het oude torenuurwerk van Horssen, dat zich in de

toren van de nu nog bestaande middeleeuwse kerk bevond. Petrus Oppers werd in het bovengenoemde jaar door de toenmalige Horssense burgemeester P. Bouwens belast met een herstelonderzoek. Ook hier ging het om een eigendom van de burgerlijke gemeente. Hij maakte hiervoor een reparatiebestek waarvan de begroting op ƒ 256,60 beraamd werd. Voor dit reparatiebestek Batenburg, Hervormde kerk vroeg hij ƒ 6,-.

De uurwerkmakerjan van Call uit Nijmegen In dit bestek werd nauwkeurig omschreven wat er allemaal met het oude uurwerk mis leverde in 1634 een nieuw uurwerk voor de was. Waarschijnlijk mede door de hoge in deze periode nagenoeg geheel herbouwde kerktoren. Het opschrift van dit uurwerk kosten voor deze herstelbeurt werd de luidde: 'Het erste groot werc van Jan van Call opdracht niet aan Oppers verleend. Alleen Anno 1834. 500 U cost 250 guld'. Petrus de door hem gemaakte onkosten van ƒ 6,werden betaald, maar dat gebeurde pas op 2 Oppers herstelde in 1846 dit zeventiende eeuwse uurwerk. augustus 1833!

Een inscriptie op een kroonrad vermelde: De werkzaamheden van Petrus Oppers in 'Vernieuwt door P. Oppers, koster en onderHorssen en die in Afferden in 1831 zijn wijzer der Jeugd te Leuth, in het jaar onzes thans de oudst bekende. Het is niet denkHeere 1846'. Ook dit uurwerk bestaat niet beeldig dat nog andere oude torenuurwermeer, het is in 1916 door een nieuw ken in het Land van Maas en Waal en vervangen. daarbuiten eveneens door Petrus Oppers Het gegeven betreffende het opschrift uit aan een herstelbeurt zijn onderworpen. Vele 1846 is terug te vinden in één van de door B. oude torenuurwerken zijn in de loop der tijden verloren gegaan, zodat men niet meer Charlé omstreeks 1920 samengestelde geter plaatse kan controleren of Petrus Oppers schriften over de historie van Batenburg en daar werkzaamheden heeft uitgevoerd. zijn oude St. Victorkerk.

Diverse gemeente archieven kunnen misschien nog uitkomst bieden.

Boven-Leeuwen, parochiekerk St. WilliDe meeste middeleeuwse kerktorens in de brordus hierboven behandelde periode waren in het Hier plaatste Petrus Oppers in 1847 op bezit van de burgerlijke gemeente.

Als u ons verder kunt helpen met nieuwe, of kosten van de burgerlijke gemeente een aanvullende gegevens zullen wij u zeer nieuw uurwerk in de toren van de in 1836 erkentelijk zijn. Op deze manier kunnen we gebouwde Waterstaatskerk. In 1908 werd dit

24

zeer zeker een beter inzicht krijgen over het . J. van Os, Afferden, Een dorpsboek bij het honderd jarig bestaan van de R. K. Parochiekerk St. Victor en werkterrein van Petrus Oppers.

Geraadpleegde bronnen: H.J. van Capelleveen en DJ.K. Zweers, Geschiedenis en bouw van de kerk te Leur 1991, p. 55.

B. Charlé, Geschriften over de historie van Batenburg en zijn oude St. Victorkerk. Amersfoort 1920 (Exemplaar in kerkvoogdij-archief van Batenburg).

J. van Os, De gemeente geschiedenis van Horssen 1811-1984, Puiflijk 1987, p. H.

Gezellen te Afferden (Gld.), Puiflijk 1991, p. 195 en 232.

A.G. Schulte, De Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Het Land van Maas en Waal, 's-Gravenhage

1986, p. 27, 157 en 431.

Voorlopige lijst der Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Deel IV: De provincie Gelderland. Utrecht 1917, p. 64.

LiteratuurSignalement

* BUURTVERENIGING, B.V. Vriendenkring viert 25-jarig jubileum; in: De Waalkanter, dd. 28 sept. 1989 (061) Bergharen

* [GELDER, J A. van], Donatus enjudocus in Hemen; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 5 (mei 1989), blz. 65-72, afbn., krtn. (23)

* LAURENSSE, T., Puiflijkse buurtvereniging bestaat kwart eeuw: 'De Gangmakers' waren echte gangmakers; in: De Waalkanter, dd. 26 okt. 1989, afb. (061)

* MULLER, R., Salz und Sauerteig. Kölner Heilige - Heilige in Köln; Köln, 1989; 160 p.,lit. (23) p. 61-67 de beide Ewalden, kerkpatronen van Druten

* AANDACHT, - voor kerkenlandschap; in: De Waalkanter, dd. 3 aug. 1989 (069 en 726, 54) tentoonstelling in Ewaldenkerk Druten

WEILER, A.G., Willibrords missie. Christendom en cultuur in de zevende en achtste eeuw; Hilversum, 1989; 266 p.

(23)

* JUBILEUMTENTOONSTELLING, - in Beneden Leeuwen; in: De Waalkanter, dd.

30 okt. 1989, afb. (069 en 93D) hist. ver. Tweestromenland

* HAAREN, J. van, Uit lang vervlogen jaren; in: De Waalkanter, dd. 2 febr 1989 (264) consecratie van de Kruisweg in de kerk te Druten in 1893

* LAURENSSE, T., Streekmuseum zet Polderdistrict te kijk; in: De Waalkanter, dd. 2 febr. 1989, afb. (069 en 35 . . .) * Op het Documentatiecentrum raadpleegbaar.

* VERMEULEN, A., De rituele moord in Appeltern (1900); in: Tweestromenland, nr. 63 (dec. 1989), p. 27-30, afbn. (283/289 en 343)

25

* H[AAREN], J. van, Politionele herinneringen; in: De Waalkanter, dd. 30 november 1989 (351.74) Druten

* BOUWBOND, Bouw- en Houtbond F.N.V. - Druten bestaat 60 jaar; in: De Waalkanter, dd.30 maart 1989, afb. (331) * LAURENSSE, T., Bouw- en Houtbond Winssen vierde 50-jarig bestaan; in: De Waalkanter, dd. 20 april 1989, afb (331)

* VERMEULEN, A., Het wel en wee van de politie in vroeger dagen; in: Tweestro-

* [GELDER, J A. van], Tol, Tolhuis, Tolbrug Bergharen; in: Hier en Ginder, jrg.

30 nr. l (jan. 1989), p. 1-5, afb., tek. (336.4;

725.1

en 725.95)

* [GELDER, J A. van], Wim en Marie met de

dorpswinkel; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 10(okt. 1989), p. 145-148, afb. (339.17 en 725.2)

Wim en Marie van Kerkhof, Wijksepad te Bergharen * KOPEREN, -jubileum Kapsalon Sieders;

in: De Waalkanter, dd. 20 april 1989, afb.

(339.17 en 646)

Druten

menland, nr. 60 (april 1989), p. 20-23, afb.

(351.74) West-Maas en Waal * GROS.F. en M. UBAGS, Eens Stoter, altijd Stoter! 1944-1989; in: Griffioen, Weekblad voor de Nederlandse militairen en hun gezinnen in Seedorf, Hohne en Langemanshof, jrg. 21 nr. 33 ( 17 aug.

1989), p. 5, 7, afbn. (355) * HERMANS, W., Geachte redactie; in: Bulletin 1939-1945 (Airwar), nr. 117 (6 juni 1987), p. 17 (355.48) antwoord op een vraag van K. Lusink;

betreft een Typhoon, gecrashed bij Bergharen op 14 jan. 1945 en een op 28 sept.

1944 in de omgeving van Nijmegen.

* LAURENSSE, T., Leste Mert al 204 jaar

oud. Jo van Oss komt met nieuwe bewijzen; in: De Waalkanter, dd. 9 nov. 1989, afbn. (339.17) Druten

* LAURENSSE, T., Vijftig jaar Lewiszong in Druten; in: De Waalkanter, dd. 30 nov.

1989, afb. (339.17 ) * LAURENSSE, T., 60 Jaar De Kok Herenmode; in: De Waalkanter, dd. 28 sept.

1989, afb. (339.17 en 646) Beneden Leeuwen * OPENING, - nieuwe bedrijfshal en 25jarig bestaan Engelaer Scheepsbouw; in:

* KUYS, J., Het Brabantse echec bij Grave en Niftrik in het jaar 1388; in: Numaga, jrg. 36 nr. 2 (juni 1989), p. 25-34, afbn., krt. (355.48)

* LUSINK, K. Geachte redacteur; in: Bulletin 1939-1945 (Airwar), nr. 115 (28 febr.

1987), p. l (355.48) betreft vraag naar crashen van Typhoons in de omgeving van Arnhem en Nijmegen

(zie antwoord W. Hermans ) * MOBILISATIE,- 1939-1940. De Duitsers

waren tot aan Deest opgerukt. . .; in: De Waalkanter, dd. 5 okt. 1989, afbn.

(355.48)

De Waalkanter, dd. 20 april 1989, afb.

(339.17 en 629.12)

Beneden Leeuwen * KWART, - eeuw Autorijschool Van Thiel;

* OAKES, A.H , [Vraag om informatie inzake een bij Batenburg gecrashte Stirling]; in: Bulletin 1939-1945 (Airwar), nr.

110 (24 aug. 1986), p. 20; idem nr. 111 (7

in: De Waalkanter, dd. 23 maart 1989, afb.

okt. 1986), p. 2 (355.48) bemanningsleden

(339.17) Boven Leeuwen

begraven in Appeltern en Batenburg

* OAKES, A.H., Graag medewerking...; in:

26

Bulletin 1939-1945 (Airwar), nr. 112 (26 nov. 1986), p. 4-5, afb; idem nr.113 (29 dec. 1986), p. 10. (355.48)

betreft Mark Azouz, die met zijn Stirling tussen Niftrik en Hernen neerkwam en sneuvelde (eerste begraven bij J. van Uum te Wychen, later Jonkerbosch) en bemanningslid P.H. Bode, die omkwam in Niftrik, daar begraven (nu r.k. kerkhof Wychen). * VIJFTIG, - Jaar na dato; in: De Waalkanter, dd. 3, 17, 24 en 31 aug. en 7 sept.

1989, afbn. (355.48) * WILLEMSEN, W.J.N., Ontsnapping met hulp van de vijand; in: Bulletin 1939-1945 (Airwar), nr. 122 (30 jan. 1988), p. 13-16, afbn. (355.48) betreft J. Blanchard, 23 sept. 1944 bij het begeleiden van 'gliders' naar het landingsgebied Oboe bij Overasselt neergeschoten. * ZUSTER, 'n - schreef; in: De Waalkanter, dd. 12 en 26 okt. en 9 nov. 1939 (355.48 en 271) herinneringen van een zuster uit het klooster St. Joseph te Boven Leeuwen, over september 1944 - april 1945. * RIJSWIJCK, P. G. L. van, en T. van der WEIJDE, Pax Christi in den vreemde 1959-1989; Druten, 1989; 72 p., afbn.

(373.5) LAURENSSE, T., 40 Jaar Ewaldenschool Druten; in: De Waalkanter, dd. 6 juli 1989, afb. (376) M.L.K.-school * BERGEVOET, M.Q.J.], Kweekschool in Wamel; in: Tweestromenland, nr. 61 (juli 1989), p. 17-18, afb. (377.8) * PEERDEMAN, R., Herfst in het Rijk van

Nijmegen; in: A.N.W.B.- Kampioen, jrg.

104 nr. 10 (okt. 1989), p. 18-25, afbn.

(379.8)

* CARNAVALSVERENIGING, - 'De Roefelbus' 33 jaar; in: De Waalkanter, dd. 2

nov. 1989, afb. (394.2)

Boven Leeuwen * OS, J. van, Waarom de lindeboom in Puiflijk opengespleten was. Een verhaal van Tonneke Willems-Van de Pol; in:

Tweestromenland, nr. 61 (juli 1989), p.

20-21 (398.2) * H[AAREN], J. van, L'Histoire se répète; in: De Waalkanter, dd. 20 april 1989 (598.2) ooievaarsnesten gemeente Druten * KERSTEN, M., De Dreumelse dijkdoorbraak en de overstromingen in Maas en Waal in 1855; in: Tweestromenland, nr. 62 (sept. 1989), p. 24-31, afbn., tab. (627.517) * ROSSUM.W. van, De hand van God, of..; in: Tweestromenland, nr.61 (juli 1989), p.

3-8, afbn., tab. (636) veeziekten in 1769 * OS, J.van, Riviervisserij in Leeuwen (1902); in: Tweestromenland, nr. 62 (sept.

1989), p. 56-57, afb. (639) * LAURENSSE, T., 50-Jarig jubileum M.C.B. Bergharen in: De Waalkanter, dd.

28 sept. 1989, afb. (672) Moors Constructie Bedrijf * LAURENSSE, T., Stichting Recreatief Centrum; in: De Waalkanter, dd. 27 april 1989, afb. (7) 12^-jarig bestaan, Druten * LUSTRUM, - Kreazie; in: De Waalkanter, dd. 27 juli 1989, afb. (7) amateurkunst Druten * SCHOLS, M., Flora en fauna terug in Hatertse Vennen; in: Regionaal, Tijdschrift voor geografen en historici, jrg. 5 (juli 1989), p. 14-15, afb. (712)

* [GELDER, J.A. van], Tolbrugbrand in 1934; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 2 (febr. 1989), p. 22-23, afb. (725.1 en 725.95)

27

H[AAREN],J. van, Het Ambtshuis; in: De Waalkanter, dd. 9 november 1989 (725.13) Druten SCHOUTEN, A., Inwijding van het verbouwde Ambtshuis te Druten 2; in: Tweestromenland, nr. 60 (april 1989), p.

3-10, afbn; afl. 3 in: idem, nr. 61 (juli 1989), p. 8-16, afbn. (725.13)

[GELDER, J A. van], Oude Dorpswinkel aan het Wijkse Veld; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 10(okt. 1989), p. 145-150, afbn.

(725.2) Bergharen [GELDER, J A. van], Boschlust Bergharen 1936. [Van dorpssmederij tot constructiebedrijf]; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 9 (sept. 1989), p. 129-135, afbn. (725.4 en 682) INVENTARISATIE, - 'jonge' monumenten; in: De Waalkanter, dd. 20 juli 1989 (725.94) Druten

INVENTARISATIE, - 'jonge' monumenten loopt goed; in: De Waalkanter, dd. l O aug. 1989 (725.94) Druten

INVENTARISATIE, - monumenten in West Maas en Waal; in: De Waalkanter, dd. 21 sept. 1989, afb. (725.94)

REGIONALE, - Open Monumentendag geslaagd; in: De Waalkanter, dd. 14 sept.

1989 (725.94) [GELDER, J.A. van], Meerwijk of Mer-

werd uit de 18e eeuw, met hooiberg uit 1927, in Leur; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr.ll (nov. 1989), p. 163-165, afb. (728.6)

[GELDER, J.A. van], Van boerderij tot timmerwerkplaats in Hernen; in: Hier en Ginder, jrg. 20 nr. 8 (aug. 1989), p. 113116, afbn., krt. (728.6 en 725.4) hoek De Vuilstraat/Flerdeweg [GELDER, J.A. van], Van monument tot nieuwbouw in Leur; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 2 (febr. 1989), p. 17-21, afb.

(728.6) Kavelpad l [GELDER, J.A. van], Meerwijk of Merwerd in Leur; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 11 (nov. 1989), p. 163-165, afb.

(728.6) HULST, R.S., Gelderland; in: Jaarverslag R.O.B. over 1988 (Rijswijk, 1989), p. 127134 (728.8 en 902) p. 129 archeologisch

onderzoek kasteel Batenburg KOPS, H., Ruïne kasteel Batenburg voor nageslacht bewaard; in: De Volkskrant,

dd. 21 sept. 1989 (728.8) VERSLAGEN, - en Mededelingen: Batenburg, gem. Wychen; in: Castellogica, 1989-3 (dec.), p. XVIII-XIX, afbn. (728.8) JACOBI, H.W., Muntvondsten. Wamel 1974, een aanvulling; in: Jaarboek voor Munt- en Penningkunde, jrg. 75 (1988), p.

115-116 (737) LAURENSSE, T., Orpheus viert jubileum: 140 jaar lang zangkunst in Druten,:

in: De Waalkanter, dd. 16 maart 1989, afb.

(784)

DRUMBAND, - Kunst Na Arbeid viert jubileum; in: De Waalkanter, dd. l dec.

1989, afb. (785) 25-jarig bestaan, Puiflijk EXCELSIOR, - viert 90-jarig bestaan; in:

[GELDER, J.A. van], Oude boerderij (en gerechtshuis?) in de kom van Hernen; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 3 (maart 1989), p. 33-36, afbn., krt. (728.6 en 725.11)

28

De Waalkanter, dd. 26 okt. 1989, afb. (785) muziekvereniging Horssen LAURENSSE, T., Fanfare St. Barbaraviert 70-jarig bestaan; in: De Waalkanter, dd. 18

en Waal; plan Schoenaker te Ewijk; Standaard Archeol. Inventarisatie beheersplan Overasselt en Hatertse Vennen,: p. 131: merovingische nederzetting De Hoge Woerd te Ewijk; p. 133: ijzertijd ploegschaar te Hernen, inventarisering collectie Late Ijzertijd glazen armbanden H. Jansen te Wychen.

mei 1989, afb. (785) Dreumel * LAURENSSE, T., St. Caecilia 90 jaar jong: springlevend en vol muziek; in: De Waalkanter, dd. 4 mei 1989, afb. (785) Druten * VIJFENTWINTIG, 25 Jaar Drumband Kunst Na Arbeid; in: De Waalkanter, dd.

H sept. 1989, afb. (785) Puiflijk * UIT, - de historie van S.V. Leones; in: De Waalkanter, dd. 11 mei 1989 (796.3) sportver. Beneden Leeuwen * FORTIS, - viert 10-jarig bestaan; in: De Waalkanter, dd. 27 april 1989, afb. (796.4) gymnastiek- en turnvereniging Beneden Leeuwen * DRUTENSE, - Kleindierenvereniging viert 25-jarig bestaan; in: De Waalkanter, dd. 19 jan. 1989, afb. (798) * SCHULTE, A.G., Geschiedschrijving in zilver; in: Tweestromenland, nr. 62 (sept.

1989), p. 5-23, afbn. (799) schutterszilver van Heumen, Nederasselt en Niftrik * GELDERLAND - in proza, poĂŤzie en prenten; in: De Waalkanter, dd. 7 sept.

1989 (82 en 912) Beuningen, Wychen

* JANSSEN, A J., Een neolithische nederzetting in het Ewijkse Veld; in: Westerheem, jrg. 38 nr. 3 (juli 1989), p. 133-145, afbn., krt, Kt., tekn. (902) * JONG, J. de, Op de Kraayenberg II; in: Jaarverslag A.W.N.-afd. Nijmegen over 1988 (Nijmegen, 1989 ), p. 11-13, tekn.

(902) * PROJECT, - Oostelijk Rivierengebied en Maasdal; in: Jaarverslag R.O.B. over 1988 (Rijswijk, 1989), p. 28-37, spec. 28-29 (902) * DINTEREN, G. van, Afbeelding van 't Huis te Druten en de middeleeuwse kerk van Druten; in: Tweestromenland, nr. 63 (dec. 1989), p. 17-18, afbn. (912, 726.5 en 728.8) * [GELDER, J.A. van], 40 Jaar Mien van de pastoor; in : Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 6 ( juni 1989), p. 81-84, afbn. (92) Mien Straten-Bosch

* * BOS, W., Een bronzen beeldje uit Beuningen; in: Jaarverslag A.W.N. - afd.

Nijmegen e.o. over 1988 (Nijmegen, * 1989), p. 10-11, tek. (902) * GROOT, M. de, Archeologische 'bodemverontreiniging' in Wychen; in idem, p.

29-33, tekn. (902) Kromme Elleboog in Wychen-Centrum * HULST, R.S , Gelderland; in: Jaarverslag R.O.B. over 1988 (Rijswijk, 1989), p. 127134 (902) p. 129: aanvullende Archeol. Inventarisatie landinrichtingsgebied Land van Maas

HAAREN, J. van, Uit Drutens verleden; in: De Waalkanter, dd. 12 jan. 1989 (92) Kees Frederiks H[AAREN], J. van, Uit Drutens verleden; in: De Waalkanter, dd. 19 jan. 1989 (92) Sjef Janssen en Dries Arts

* HAAREN, J. van, Uit lang vervlogen jaren; in: De Waalkanter, dd. 30 maart 1989 (92) J.M.E. Bosman, 1822-1893, hoofd der school te Druten * HAAREN, J. van, Uit lang vervlogen jaren, in: De Waalkanter, dd. 21 sept. 1989

29

(92 en 264) misdienaars-herinneringen van de auteur zelf * HAJER-SASSE, C.W., Kalf-Armand, Kaub; in: Gens Nostra, jrg. 44 (1989), p. 44 (92) Johanna Petronella Armand overleden Bergharen 1844; Hendrik Raub, geboren Balgoy 1754

* HERMSE, L.A.A.N., Thomassen-van Dinther; in: Gens Nostra, jrg. 44 (1989), p.

364 (92) Hermanus Dirk Thomassen (o.) tr. 1702/ 03 Niftrik/Balgoy met Johanna Willems van Dinther * KOEOSSEN, H.J., Hendrik Ignatius Gla(a)p, een mensenleven in het vroege 19de eeuwse Maas en Waal; in: Tweestromenland, nr. 60 (april 1989), p. 10-20, afbn., krtn., tabn. (92) * OS, J. van, Hoe een Horssense jongen het maakte in Amsterdam. Pieter van Buren (1751-1813), boekhandelaar en uitgever; in: Tweestromenland, nr. 63 (dec. 1989 ), p. 3-16 , afbn. (92)

184 Nicolaes van der Marck ca. 16801703, beiden vrijheren van Leur * VRIES, H. de, Centralisatie van beleid. De Colleges van Curatoren aan de Nederlandse universiteiten van 1815-1940; in: Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie, jrg. 43 (1989), p. 221-249, afbn., bijln.

(929.5) leden van de familie Van Ewijck, heren van Oostbroek en De Bilt. * ALKEMADE, J.L.C., 'Tweestromenland' is een begrip geworden; in: Tweestromenland, nr. 62 (sept. 1989), p. 3-5, afb. (93D) * [GELDER, J.A. van], Een stukje Bergharens dorp, zoals het lang geleden was; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 4 (april 1989), p. 49-51, afb. (93D) Ghemeynstraat, later Dorpsstraat * [GELDER, J.A. van], Tweestromenland in het zilver; in: Hier en Ginder, jrg. 30 nr. 10 okt(1989), p. 153 (93D)

* GELDER, J.[A.] van, 25 Jaar Tweestromenland in: Tweestromenland, nr. 62 (sept. 1989), p. 32-55, afbn. (93D)

* HAAREN, J. van, Uit Drutens verleden. * SMIT, B., Soetekou-Fennema; in: Gens Het Stevenspad in mijn jeugd; in: De Nostra, jrg. 44 (1989), p. 421-423 (92) Waalkanter, dd. 28 sept. 1989 (93D) Anna Geertrui Niftrik trouwt ca. 1800 Nijmegen met Cornelis Hendrik Soetekou * HEININGEN, H. van, Batenburg, eeuwenlang twistappel; * TIELEN, T [=A.H.A.M.], Jura Engelbarts, een trouw dienaar; in: Tweestromenland, nr. 63 (dec. 1989), p. 19-26 , afbn., tab. * HEUVEL, C. van den, Het land tussen de stromen; in: Regionaal, Tijdschrift voor (92) geografen en historici, jrg. 5 nr. 2 (jan.

Maasbommel 1989), p. 2-3, afbn., lit. (93D) * DAVERVELD, S., Recensie: Het Gelderse * WEST, - Maas en Waal, geschiedenis in Geslacht van Haren, van Haaren, van woord en beeld; in: De Waalkanter, dd. 31 Haare, door M.G. van Haren; in: Tweeaug. 1989, afbn. (93D) stromenland, nr. 60 (april 1989), p. 25.

(929.5) boek A. Sengers

* MUILWIJK, P., Vijf eeuwen stadsbestuurders van Schoonhoven; in: Gens Nostra, jrg. 44 (1989), p. 134-202, afbn. (929.5) p.

180 Thomas van der Marck ca. 1670, p.

30

Martin Bergevoet

Het Streekhistorisch Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend: elke zondag van 14.00-17.00 uur en vanaf 1 mei t/m 30 september elke woensdag en zondag van 14.00-17.00 uur.

Telefoon: 08876-2316 Postadres: De Heuvel 107, 6651 DC Druten.

Het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland, Kasteellaan 24 te Wijchen is geopend: elke woensdagmiddag van 14.00-17.00 uur, vrijdagsavonds van 18.30 tot 21.00 uur, voorafgaande aan de eerste zaterdag van de maand en elke eerste zaterdag van de maand van 9.30-12.30 uur (dan zij-ingang).

In de maanden juli en augustus gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen.

PUBLIKATIES uit de TWEESTROMENLANDREEKS ledenprijs dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Maas en Waals woordenboek Aan het volk van Nederland Leeuwen en Elisabeth Boldershof Ewijks klooster Stoomtram deel l Schoolstrijd Appeltern Wee den vergetenen (watersnood 1926) Dorp Horssen Stoomtram deel II Kwartierstatenboek Dorp Afferden Kosten porto

uitverkocht / 9,75 f 18,50 / 18,50 / 13,50

uitverkocht / 9,75 uitverkocht uitverkocht / 30,00 uitverkocht / 35,00 /

6,00

nietledenprijs f

9,75

f 25,00 Ć&#x2019; 25,00 f 1 5,00 f

9,75

f 35,00 f 35,00 /

6,00

U kunt alle publikaties van de Tweestromenlandreeks bestellen door overschrijving op postgiro 26 22 012 tnv. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Boeken zijn aan te kopen in het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland te Wijchen en in het Streekhistorisch Museum Tweestromenland in Maasbommel tijdens de openingsuren.

31

STBEEKARCHIVARIAAT ROMMELERWAAfiD

TWEESTROMENLAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

29.VIII. 1992 - verschijnt ten minste vier maal per jaar - N U M M E R 73

TWEESTROMENLAND Opgericht 15 mei 1964.

Doel: in zo breed mogelijke kring bevorderen

van de belangstelling voor de geschiedenis in al haar aspecten en onder ieder opzicht, in het bijzonder van het werkgebied, het Land van

Maas en Waal en het westelijk deel van het Rijk van Nijmegen.

Administrateur: P.G. Leussink, Beuningen Kopij: Kopij dient getypt (zo mogelijk op floppy-disk met uitdraai in WP 4.2 of 5.1), gedateerd en ondertekend te worden verzonden aan:

Pieter van Bernebeek, redactiesecretaris, lidmaatschap: Het lidmaatschap geeft recht op toezending van tijdschrift en nieuwsbrief, op deelname aan excursies en tevens korting op de boekhandelsprijs bij uitgaven uit de Tweestromenlandreeks.

Zesakkerlaan 5, 6611 AZ Overasselt, tel.:

08892-2552.

Kan een artikel niet in machineschrift worden

geleverd, dan gaarne in een duidelijk leesbaar handschrift. Afbeeldingen moeten, indien men

ze terug wil hebben, aan de achterzijde voorzien zijn van naam, adres en woonplaats

Contributie:

De contributie voor 1992 bedraagt ƒ 30,-, men mag ook meer storten bij wijze van gift, te voldoen door storting op postgiro 2622012 ten name van Penningmeester Tweestromenland Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Ledenadministratie: Tijdelijk is het secretariaatsadres beschikbaar voor de opgave van nieuwe leden, adreswijzigingen en eventuele opzeggingen (vóór l december).

Secretariaat: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen, telefoon: 08894-16247.

van de bruikleengever.

Losse nummers tijdschrift: Nrs. 19 t/m 73 voorradig. Per stuk ƒ 7,50 exclusief ƒ 2,50 verzendkosten. Te bestellen door storting op giro 2622012 ten name van Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Inhoud 3

Gijs van Dijk, De kerk van Niftrik: een

50-jarig jubileum Ereleden:

7

H. van Heiningen, J.P.M, van Os. 11 Erevoorzitter: J.P. van Wezel Bestuur: J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk J.A. van Gelder, vice-vz., Bergharen W.M.G. Arts, secr., Wijchen

12

25

Jan van Gelder, Hernense molen. Was er

al een oudere molen?

Aanvulling artikel in tijdschrift nr. 72, blz. 13 L. Zwaaf, Vliegtuigcrashes in het Land van Maas en Waal en het Rijk van Nijmegen tussen 15 mei 1940 en 5 mei 1945 14-1-1980/14-7-1992: Werkgroep Maas en Waalse geslachten \21A jaar: een

J.A.Jansen, penn., Wijchen Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen

krachtige puber of jong volwassene?

Mevr. G.Y.M. Derks-Klabbers, Druten

Nieuwsbrief

G.W. van Gelder, Beneden-Leeuwen Mevr. F.J. van Oijen, Druten t

G.A.A. Rooijakkers, Overasselt W.J. van Sommeren, Beneden-Leeuwen Drs. C. Visser, Druten J.P. van Wezel, Alphen

Op de voorkant: R. K. Kerk van Niftrik met links de lagere school en rechts de pastorie. Zie ook het artikel op bladzij 3 w.

TWEESTROMENLAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS Redactie:

Gijs van Dijk, Pieter van Bernebeek, Hugo van Capelleveen, Jan van Gelder, Kees van Kouwen, Pieter Roelofs, Ton Tielen.

NUMMER 73

1992/III

Gijs van Dijk

De kerk van Niftrik: een 50-jarig jubileum De parochie van Niftrik viert dit jaar een jubileum. Vijftig jaar geleden werd de parochiekerk gebouwd. Als de geschiedenis in het jaar 1940 een andere loop had gekregen was er zelfs sprake geweest van een 100-jarig jubileum. In onderstaand artikel wil ik een aantal aspekten van de kerkgeschiedenis van Niftrik belichten.

HET DORP Niftrik, gelegen aan de Maas tegenover Ravenstein, heeft veel verschillende namen gekend: o.a. Nijfftrich, Nijfftrijck, Nijfftrich, Nifterka. Volgens L.H.C. Schutjes moet men de betekenis van het woord Niftrik zoeken in nij (nieuw) en tricht (overvaart) dus nieuw veer; of wel in nifter (neven) en ich (water) dus dorp neven de rivier. Vermoedelijk zijn beide mogelijkheden van toepassing.

Hiernaast is Niftrik bekend geraakt doordat hier de overwinning van hertog Willem van Gelder op de Brabanders op 26 juni 1388 plaats vond. Niftrik kreeg toen van Willem ter herinnering aan deze strijd een kapel. Op de/e en andere kapellen van Niftrik ga ik niet verder in.

DE VROEGERE PAROCHIEKERKEN VAN NIFTRIK In 1117 was er al sprake van een parochiekerk. Deze behoorde aan het Xantisch stift.

Dit is een aantal eeuwen zo gebleven want

in 1308 bevestigt de aartsbisschop van Keulen, Hendrik van Virnenburg, de inlijving van elf parochiekerken - waaronder die van Nifterich - in het kapittel van Xanten.

De Niftrikse katholieken moesten tijdens

het twaalfjarig bestand de kerk van Ravenstein bezoeken. In 1705 kregen ze toestemming voor een kerkschuur met een eigen herder. Pas in 1795 mocht men de oude parochiekerk weer gaan gebruiken. Deze kerk had toen nog als parochieheiligen Cosmas en Damianus. Tegenwoordig heeft men alleen Damianus als patroon.

In 1823 werd het oude kerkgebouw gerenoveerd (J. van Schevichaven spreekt van nieuwe R.C. kerk!). De kosten werden betaald middels een afkoopsom van de onderhoudsverplichting door de Domeinen.

Hierna deed de kerk nog dienst tot 1892, het jaar waarin de nieuwe neo-romaanse

kerk in gebruik werd genomen.

Deze ĂŠĂŠnbeukige kerk, een ontwerp van C.

totale waarde van de vernielde percelen voor de verwoesting rond ƒ. 280.000,- heeft moeten bedragen,' aldus de Gelderlander van 10 juni 1940.

De in oudheidkundig opzicht waardevolle klok uit 1213 bleef gelukkig behouden (op deze klok kom ik terug).

Na de verwoesting kwam de hulpverlening snel op gang. Het gemeentebestuur, onder leiding van burgemeester FJ. Terwisscha van Scheltinga, wist de beschikking te krijgen over een aantal militaire barakken welke, de omstandigheden in aanmerking genomen, de getroffenen een behoorlijke huisvesting boden.

De kerk naar ontwerp van C. Franssen.

Franssen, was vier traveeën diep, had een lager koor met een halfrond gesloten absis en een toren van vier geledingen met een schilddakspits.

De kerk gelijkend op die van Alttbrst, die in 1891-1892 naar een ontwerp van architect J. Kayser werd gebouwd, was gesitueerd ten noordwesten van de oude kerk aan de dijk en heeft dienst gedaan tot 1940.

DE VERWOESTING VAN DE VORIGE PAROCHIEKERK Op 10 mei 1940 gaf het Nederlands militaire gezag bevel om de kerk, de pastorie, de school en enige boerderijen op te blazen.

Het verkrijgen van een vrij schootsveld voor de Nederlandse verdediging maakte deze verwoesting schijnbaar noodzakelijk en aanvaardbaar. Hiernaast wilde men de Duitsers geen goede uitkijktoren in handen spelen.

'Deskundige schatters stelden vast dat de

Pastoor F. Vereijken, die op l juni zijn ontslag zou nemen, nam zijn intrek bij Sebertus Uijeri Spierings in wiens schuur ook de kerkdiensten gehouden werden. Op 5 juli werd Jos van de Loo, kapelaan te Winssen, benoemd tot pastoor van Niftrik. Op 6 augustus vestigde hij zich tijdelijk in het nieuwe huis van Bertus Straten dat hierdoor tevens als pastorie gebruikt werd. Achter de woning van Bertus Straten werd een noodkerk gebouwd die op 4 augustus in gebruik werd genomen waarna op 9 augustus kapelaan Van de Loo als pastoor werd geïnstalleerd.

DE HUIDIGE KERK VAN NIFTRIK Ruim eenjaar later werd begonnen met de wederopbouw van het dorp en op 16 juli 1942 werd de eerste steen van de nieuwe kerk gelegd. De nieuwe en huidige kerk, ontworpen door architekt F.Schütz uit 's Hertogenbosch, is een karakteristiek voorbeeld van de Delftse School architectuur.

De kerk is namelijk bijna geheel uitgevoerd in baksteen en op sobere wijze gedetailleerd. De toren op de zuidwest hoek wordt bekroond door een ingesnoerde naaldspits

met leien in maasdekking eindigend in een ui-vormige top met kruis en windhaan. De ui-vormige top was, evenals het traptorentje naar het zangkoor, gedekt met leien in rijndekking maar bij een recente renovatie werden beide bekleed met koper.

DE LUIDKLOKKEN Op 10 december werd de kleinste luidklok uit de kerktoren gehaald ten behoeve van

De noodkerk van 1940.

Omvertrekken van de toren van de oude (middeleeuwse) kerk.

het Bisdom 's Hertogenbosch' van L.H.C. Schut j es.

12..

Godefridus verlaat in 1230 de kerk van Nichterich; 12.. Henricus van Nifterich heet in 1291 plebaan; 14..

Otto Schoore deed in 1477 afstand; 1477 Gerardus Offert aangesteld op 20 april; 1551 Wilhelmus Pieck aangesteld op 27 augustus; 1559 Gisbertus Weideren aangesteld op 27 april; 15.. Johannes Loedt doet afstand in 1571; 1571 Joannes Alberti wordt op 9 december pastoor; 15.. Gerardus . . . . sterft in 1597; 1597 Henricus van der Waayen aangesteld op 19 maart;

De oude klok van 1213. de Duitse oorlogsindustrie. De tweede en tevens oudste klok uit 1213 die in de boomgaard van Sebertus Uijen Spierings opgeslagen was, werd opgehaald door de firma Meulenberg uit Heerlen en bleef gespaard.

Op 16 november 1945 werd de klok weer in Niftrik terug gebracht en een maand later weer in de toren opgehangen.

Ter gelegenheid van het 25-jarig priesterjubileum van pastoor Van de Loo werd door de parochianen een nieuwe luidklok aangeboden ter vervanging van de door de Duitsers geroofde en versmolten klok.

De oude klok van 1213, die in sommige geschriften nog steeds als bestaand opduikt, werd met toestemming van het bisdom en de klokkeraad versmolten: '. . . omdat hij gescheurd en vals is en zijn klepel verloren heeft'. Hij werd door de firma B. Eijsbouts te Asten vergoten tot een nieuwe voor de prijs van Ć&#x2019; 987,50 en werd op 23 december 1953 in de toren opgehangen.

DE PASTOORS VAN NIFTRIK Voor de onderstaande lijst is gedeeltelijk gebruik gemaakt van 'De geschiedenis van

1615 - 1672 pastoors van Ravenstein; 1672 - 1715 pastoors van Wijchen;

1715 Johannes de Klein van Wijchen, hij krijgt zijn benoeming op 11 juni 1715, hij bouwt de schuurkerk en sterft op 31 juli 1734; 1735 Wilhelmus van Haaren aangesteld op 14 augustus 1735; 1738 Joan. van Eek van Wamel, benoemd in 1762 als deken van het oude dekenaat van Nijmegen, sterft op 9 mei 1804 na een pastoraat van 65 jaren; 1804 Petrus Schreven van Hernen, tijdens zijn pastoraat wordt de kerk en de pastorie gerenoveerd, sterft op 28 april 1834; 1834 Martinus Sengers van Hatert, priesterwijding op 6 maart 1819; Een aanvulling op deze lijst tot op heden komt in een volgend nummer.

Gebruikte bronnen: L.H.C. Schutjes: 'Geschiedenis van het Bisdom 's Hertogenbosch' A.G. Schutte: 'Monumenten van geschiedenis en kunst. Rijk van Nijmegen West, Maas en Waal'.

Het archief van de Damianusparochie in Niftrik.

Jan van Gelder

Hernense molen Was er al een oudere molen?

Bijna ieder dorp in ons Tweestromenlandgebied had vroeger een molen. De straatnamen herinneren er ons nog aan als de molens al verdwenen zijn en helaas is dat op enkele plaatsen ook het geval. We prijzen ons gelukkig, dat er toch nog een groot aantal gehandhaafd kon worden en er van tijd tot tijd geld beschikbaar komt voor restauraties.

Een der oudere molens - 1745 staat er op is in Hernen gebouwd. Feitelijk tussen Hernen en Leur, twee dorpjes, die als parochie één geheel vormen en respectievelijk zo'n 800 en 150 inwoners tellen. Zoals bijna alle molens hier heeft ook de Hernense altijd dienst gedaan als windkorenmolen. In 1952 werden de wieken vastgezet en werd er een ruwoliemotor in gebouwd, die minder afhankelijk was van de natuur en de molenaar liet malen als hij daaraan behoefte had. Kort daarna kwamen de wieken toch weer even in beweging in de televisieserie Floris.

In 1960 werd daar gestopt met het molenaarswerk. De toenmalige molenaar Jan

Maas verhuisde naar het dorp en bouwde op de hoek van de Hernenseweg en de Dreef, bijna tegenover het kasteel van Hernen, een nieuwe woning met een afzonderlijke maalderij. Verwonderlijk is, dat daar de naam Meulenhof te voorschijn is geko-

men als de naam van het weiland, waarop werd gebouwd. Niets wijst echter tot nog toe in de richting van een oude molen aldaar. Jan Maas was in het dorp al weer een

paar jaar gestopt met het molenaarswerk wegens gebrek aan een opvolger, maar bleef toch bij de molen betrokken nadat in 1972 na een storm de wieken grondig wa-

het was nog wel even wachten op een opgeleide vrijwilliger, die ook koren en mais zou gaan malen. Het vorig jaar is Jarke W. Schober uit Arnhem voor de dag gekomen als volleerd molenaar en wel als vrijwilliger; voor het werk en leveranties ondersteund door een bekende meelhandel. Er is door hem ook een foldertje gemaakt met een aantal gegevens over deze molen waarvan wij er een aantal overnemen, die compleet met tekening alles aangeven hoe de molen in elkaar zit. Als onze nationale driekleur er wappert is hij er en dat is praktisch iedere zaterdag en soms ook op zondagen, genietend zelf van de molen en de onvolprezen prachtige omgeving. Maar tevens beschikbaar om anderen te laten zien en op de hoogte te stellen.

OUDERE MOLEN De vraag is al jaren: was er voor 1745 ter plekke een oudere molen en welk soort molen? Ook een beltmolen of was het een

standaardmolen zoals b.v. in Bergharen tot 1903 het geval was ? We kregen wel duidelijk uitsluitsel over het bestaan van een oudere molen namelijk op bladzijde 2 onder ten 5e van het 'Bestek ende Conditiën' dat we opdiepten in het rijksarchief in Arnhem.

Het staat er duidelijk: 'den ouden moolen'. Ook uit tekst in andere ken weer draaien, maar gemalen werd er artikelen is dat op te maken. niet meer. Helaas kwam Jan na een auto- Minder gemakkelijk kan het soort molen ongeluk op 14 november 1982 om het le- worden bepaald. ven. De wieken kwamen in rouwstand te Tot nog toe zijn er nergens tekeningen of staan. Ze zijn na verloop van tijd door een gegevens over gevonden. Over een plaatsbevrijwilliger weer op gang gebracht, maar paling wordt ook niets vermeld.

ren gerepareerd. Regelmatig zag je de wie-

Mogelijk is er in de familie-archieven van de Heren van Hernen nog iets te vinden.

OPDRACHTGEVER EN MOLENBOUWER Uiteraard zijn opdrachtgever en molenbouwer in het bestek opgenomen. De opdracht kwam van de toenmalige Heer van Hernen, Jacobus van Steenhuys. Ook in een gevelsteen is die naam te vinden in een Latijnse tekst met hoofd- en kleine letters door elkaar: 'JaCobUs De steenhUys: Is est: qUI: sIC: Me: eXt UXIT' staat er letterlijk en het betekent: Jacobus van Steenhuys is degene die mij /.o heeft gebouwd. Er had natuurlijk beter kunnen staan: 'laten bouwen' want van een Heer van Hernen mogen we aannemen, dat hij zelf geen molenbouwer was.

Daarvoor werd ene Burgers aangetrokken, gfob-MfĂł* van wie ons niet bekend is of hij uit Hernen Molen te Hernen, tekening van Hugo van of uit Wijchen kwam. In ieder geval werd ook de molen van Wijchen bij de/e bouw Capelleveen. betrokken als model heeft'. Dit allemaal bij elkaar leverde de In het bestek kom je verder allerhande aannemer extra geld op, waarvan hij de merkwaardige bepalingen tegen en ook da- bloemetjes eens buiten heeft kunnen zetta, die met elkaar en met andere gegevens ten: . . . 'Wordt het hiervoren gestelde in strijd zijn. Zo is op de molen te vinden nieuwwerk belooft den heer besteeder het jaartal 1745. Het bestek van 8 geschre- meer als voor aen bestede penningen te beven bladzijden is gedateerd l december taelen 300 gl., dus samen vierendertigh 1746. Als prijs werd overeen gekomen Ć&#x2019; hondert gulden en besteet door den aen3.100,-. Dit bedrag moest in termijnen wor- neemer te worden gemaekt naer volkomen den uitbetaald. De Heer van Hernen lever- genoegen van den heere besteeder.' de - naar wij aannemen uit eigen bos - 8 '8 Door De Steenhuys en Symen Buergers ypeboomen en 3 upetakken en 3 eykeboo- werd dit ondertekend op 28 maart 1747. men'. Het verdere benodigde hout betaalden opdrachtgever en molenbouwer ieder Met dat meerwerk waren echter de problevoor de helft. Later kwam er nog al wat men voor de molenbouwersfamilie niet meerwerk bij. Zo moest er onder door ge- verdwenen. Symen Buergers of Burgers reden kunnen worden, waarvoor extra deu- overleed n.l. nog datzelfde jaar of in 1748. ren moesten worden gemaakt. Er kwam Dat blijkt uit een brief van zijn broers Geijsook een zolder met 2 balken, 8 ribben en bert en Cornelis van 13 augustus 1748 aan vurehouten planken. Ook een trap daar de Heer van Hernen, waarin zij mededelen naar toe met een deur werd aangebracht. betalingen voor de molen te hebben ontBinnen de toren werden voor versterking vangen als Mombers (ook Momboirs, van de muur schampposten geleverd. Ook momboiers en momboers genoemd) nade fundamenten en een gedeelte van het mens de weduwe en onmundige (onmondimuurwerk werden versterkt. Tenslotte 'sal ge) kinderen van hun broer Symen. In 1849 den aanneemer den nieuwen moolen 4 (4 september) lieten ook zij weer weten voet meer vlugt geven als den ouden gehat voor de nodige afwerking en de reparaties

8

Molen te Hernen. te zorgen. Tenslotte tekenden zij ook voor de laatste afrekening op 27 augustus 1750.

Die mombers kunnen we nu vergelijken met voogden of toeziende voogden, die echter toendertijd wel wat andere bevoegdheden hadden en ook tijdelijk konden worden aangesteld.

Wanneer de molen voor het eerst als windkorenmolen dienst kon doen, is dus ook niet helemaal uit de verf gekomen. Het kan 1749 of 1750 zijn geweest. Het jaar 1745 moet wel haast het jaar van de afbraak van de oude molen - vermoedelijk een standaardmolen - zijn geweest en wie kan nu nog bepalen, wanneer er die datum in gegrift is?

Over de eigenaar wordt ook nog al, eens getwist, maar duidelijk is, dat de Heer van

Hernen de eerste was en de Stichting Vrienden der Gelderse Kastelen in Arnhem een der opvolgsters met het Geldersch

Landschap - zuster van de kastelenstichting - de huidige beheerder van zowel bos als molen. Dan hebben we ook nog de molenhui/.en met hun bewoners en het prachtige Hernense Meer daar vlak in de buurt. Over dat alles zullen we het een volgende keer hebben.

Type Bouwjaar Belthoogte Romp Het doet er ook allemaal minder toe. Het Kap Vlucht voornaamste is, dat hij er ook nu nog is en er hopelijk toch weer eens wat subsidies los Staart komen om de nodige restauraties te ver- As Vang richten.

beltmolen 1745 0,90 meter ronde stenen molen hout, met dakleer gedekt

23,50 meter hout; met kruilier gietijzer; 4,95 m lang Vlaamse vang met trommel

WINDKORENMOLEN

WINDKORENMOLEN

DE HERNENSE HOLEN

DE HERNENSE MOLEN

Benamingen:

1. romp 2. molenbelt of -berg 3 . kap 4. maalzolder 5. steenzolder

6. luizolder 7. kap- of smeerzolder 8 . binnenroede 9 . hekwerk 10. wieksysteem

11.

12.

13.

14 .

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

ijzeren molenas askop asgat buitenroede baan- of halssteen pensteen as- of bovenwiel vuistukken vang vangbalk ezel lang sabelijzer

22. vanghaak

23.

24 .

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

Doorsnede van een iicnen beltmolen.

lange spruit korte spruit lange schoor staartbalk kruilier of -bok kruipaal kruiwerk kruivloer overring kuip voeghout windpeluw

35. tempelbalk 36. penbalk 37. voorkeuvelens

38. achterkeuvelens 39. steenbed 40. baard 41. koningsspil

42. wieg 43. ijzerbalk 44 . gaffelwiel 45. tafel-luiwerk 46. spoorwiel 47. rondsel 48. staakijzer 49. spilbalk 50. steenkraan 51. steenkuip 52. steenbedding 53. kaar 54 . kaarbomen 55. schoe of schuddebak 56. meelkist 57. meelkoker

58.

59.

60.

61.

62.

63.

meelbak ezel vonderbalk/pasbalk steenspil lichtboom lichttouw met gewicht 64 . steigergaten 65. kapspant 66. gording 67. inrijpoort

Molenaar

ijzeren roeden; Oudhollands opgehekt

Wiekenkruis

Verdiepingen : vier Molenstenen : l koppel 16der en l koppel 17der kunststenen : sleepluiwerk Luiwerk : Engels kruiwerk Kruiwerk L in : Molenhoek B 2a; l" km 'gg g ten zuidoosten van Kasteel Hernen

Eigenaar

: Jarke W. Schober Hofsingel 259 6834 GH Arnhem tel.: 085-214822 : Stichting 'Het Geldersch Landschap' Kasteel Zijpendaal Zijpendaalseweg 44 6814 CL Arnhem tel.: 085-420944

Johan Jansen

Aanvullingen op het artikel 'Notariële acten als belangrijke bron bij genealogisch onderzoek FRAOCNTARISCH OVERZICHT FAMILIES CE KLEION/DE KLEIN

KUCHEN EN OMGEVING

GERAROUS DE KLEUN overleden v6ör 1731 was gehuwd met MARIA ANNA DE RICHTER FRANCIS CERRITZ OE KLEIJN afk.uit Leur beroep brouwer gerund te Nlftrlk op 02-02-1734 met: MARGARETHA JANSZ de KLEIJN (met disp.4egraad) MARGARETHA trt

(uit

2e maal met FRANCIS ROELOFZ DEKKERS

dit huwelijk Johanna Franclsca Dekkers)

GRADUS DE KLEIJN (oudste zoon van bovenstaande en i broer van Joh. Fr. Dekkers)

brouwer.

gehuwd te Ui jchen op 27-04-1767 met:

JOHANNA MARIA REIXKEN (van de Weegelaar) uit dit huwelijk f zonen en 2 dochters oa.

H E N D R I K geb, 27-01^1772 landman en maire te wi jchen geh op 09-10-1798 met:

< broers van elkaar >

PETER geb. 18-10- 1782 bierbrouwer op de Pas te klijchen. gehuwd op 07-05-1816 met:

PETRONELLA VAN NUIJST

uit

THEODCRA VAN DER WIELEN uit

hun. 4 zonen 5 dochters. oa.

uit

JOHANNES landb. Flerde

GRAOUS molenaar

JAN DOMINICUS bierbr.

gehuwd in 1844 met

gehuwd in 1648 met

JOHANNA VAN HAREN

PETRONELLA HENDRIKS

3 zonen 2 dochters

1 zoon 3 dochters

gehuwd in 1870 met HERMINA VERPLOEGEN (wed) 1 zoon

JOHANNES PETRUS

PETRUS THEODORUS

ENGELBERTUS

landbouwer Flerde gehuwd in 1897

met

molenaar (oude molen) gehuwd in met

PETRONELLA MARIA BRulJSTEr JOHANNA JACOBA DE WILOT

JOHANNES gehuwd in

heemraad met

AORIANA P. M. A. BOTS

HENORIKUS(HAKS)

biol. landbouwer

drukker gehuwd in 1912 net ANNA MARIH WELLEN

Schaijck.

huw. B zonen 4 dochters oa.

JOHANNES bierbr. /landb. gehuwd in 1854 met THEOOORA HENDRIKS 2 zonen 2 dochters

JOHANNES < firoers landbouwer Hagert

PETRUS JOHANNES

gehuwd 1881 met

gehuwd in 1885 met JOHANNA DE WILD

JflCOBA FRANCINA DE WILDT

DOMINICUS molenaar gehuwd met

DOMINICUS drukker gehuwd in met

DOMINICUS landbouwer

CATHARINA VAN KESSEL

WILHELMINA BERBEN

MARIA SEGERS

HENORIKUS

(HENK)

molenaar/inkoper

Aanvulling art.in tijoschrift nr 72 blz. 13.

PETRUS

(PIET)

drukker/uitgever

gehuwd in

JOHANNES

met

landbouwer Pas.

JOHANNES landbouwer, gehuwd in 1922 met MARIA CHR.8

(JAN)

t immerman/ fabrikant

V. D. AA.

JOHANNES (JAN)

landbouwer

aanv.bronvermelding Groot SENGERS boek.

11

L. Zwaaf

Vliegtuigcrashes in het Land van Maas en Waal en het Rijk van Nijmegen tussen 15 mei 1940 en 5 mei 1945 Voorwoord Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak was ik maar net elf jaar en net zestien toen hij was afgelopen. Door allerlei omstandigheden bracht ik die vijfjaren door in vele plaatsen o.a. Den Helder, Barsingerhorn bij Schagen, Amsterdam en Rotterdam. Wat mij echter bijgebleven is, is dat waar ik ook was er bijna dagelijks een luchtoorlog plaatsvond. Vele tientallen vliegtuigen heb ik neer zien schieten en dan vroeg ik mij af 'Wie zouden er in zitten?' Als ik later naar het kerkhof ging waar de inzittenden begraven waren las ik op de eenvoudig witte kruizen dikwijls alleen maar 'Unbekannter Englischer Flieger' of 'Unbekannter Amerikanischer Flieger'. Zelden een naam.

Toen echter kort na het beĂŤindigen van de oorlog de geallieerde Identification Units (legeronderdelen die tot taak hadden vermiste militairen op te sporen) aan het werk gingen veranderden vele onbekenden in bekenden en toen pas kreeg ik antwoord op de vragen die ik mij zo dikwijls gesteld had.

Door bestudering van de grafregisters van

de British and Commonwealth War Graves Commission en vele andere dokumenten uit binnen- en buitenland, kon door mij een vrij nauwkeurig beeld van de luchtoorlog boven ons land worden verkregen uitmondend in een kaartsysteem met ca. 7000 kaarten.

Elke kaart is een vliegtuig met daarop o.a. de namen en het lot van de inzittenden.

Op het verzoek van de heer Van Kouwen van 'Tweestromenland' om iets meer te vertellen over het luchtgebeuren in de Tweede Wereldoorlog in het gebied van Maas en Waal ben ik dan ook gaarne ingegaan.

Het hierna volgend relaas is een samenvatting van een aantal vliegtuigcrashes in de regio Land van Maas en Waal en beoogd

geenszins volledig te zijn. Vooral die geval-

12

len waarbij de gehele bemanning overleefde is moeilijk te achterhalen. Daarom /.ou ik U willen vragen dat indien U over aanvullende gegevens beschikt dit aan mij kenbaar

te maken.

Leo Zwaaf Historische Sectie Bevrijdingsmuseum 1944 Groesbeek tel.:08891-74404 1. 11/12 juni 1941 In deze nacht om ca. 03.00 uur maakt een

Wellington bommenwerper van de Britse Luchtmacht (R.A.F.) een geslaagde noodlanding in 't Broek (Hoekgraaf) tussen Deest en Bergharen. Het toestel was boven Duitsland door afweergeschut geraakt en ernstig beschadigd. De bemanning bestond uit: vijf warrant officers (vergelijkbaar met de rang van adjudant in de Nederlandse luchtmacht) t.w.: V.G.I. Anderson, W. Harrison, T.E. Schofield, G.A. Johnston en M.T. Kenny en een sergeant C. Morgan.

Schofield en Johnston waren Nieuw Zealanders.

De bemanning wilde niet vluchten maar lie-

tweede piloot

.staart-ĂŻchutter

neiukoepeljcXutter

(nevenfunctie v/4 navigator)

De Withley en zijn bemanning. ver bij elkaar blijven. Zij komen bij de boerderij van Toonen-Dekkers te Bergharen waar zij te kennen geven dat de politie gewaarschuwd kan worden en worden later door Duitsers meegenomen naar de kazerne te Grave.

2. 2 augustus 1941 Een Duits jachtvliegtuig van het type Me. 109 (Messerschmitt 109) maakt een geslaagde noodlanding bij Maasbommel. De piloot Gefr. Wilhelm Freuworth blijft ongedeerd.

3. 7/8 augustus 1941 Deze nacht wordt Overasselt geconfronteerd met de gruwelen van de oorlog. Om 02.37 uur valt een grote 4-motorige bommenwerper van het type Short 'Stirling', serienummer N- 3658, van het 15e Squadron RAF neer in de Kerkstraat te Overasselt.

Hierbij wordt de boerderij van de Fam. Welles (man, vrouw en zoontje van enkele maanden oud) getroffen en raakt in brand.

Het gehele gezin komt hierbij om.

Ook de bemanning van de Stirling overleeft het niet. Zij worden alle zeven te Uden begraven. Het zijn: Ie Piloot Flying Officer F.J. Needham, 2e Piloot Sqdn. Ldr. J. Vivian, Navigator Sgt. C.W. Jeffrey (een Canadees), Boordmecano Sergeant S.H. Broyd en drie luchtschutters waarvan er een de radio bediende t.w.: Flight Sergeant R.A. Ross, Sergeant J.T. Corbett en Sergeant K.L. Rowley. Het vlieg-

tuig was op de terugweg van een raid op

Essen en werd neergeschoten door een Duitse nachtjager van het type Me.110 van de basis Venlo. De nachtjager werd bestuurd door Luitenant Loos van de Ie Gruppe van Nachtjagd Geschwader 1.

4. 18/19 augustus 1941 Omstreeks 02.00 uur in de nacht stort een Britse Whitley-V bommenwerper neer 200 meter ten Westen van het Maas-Waalkanaal in de gemeente Heumen.

De Whitley behoort tot het 51e Squadron van de Royal Air Force en had het serienummer Z-6811.

Op de romp stonden de letters MH-D. Het toestel was in de late avond van de 18e van de basis Disforth opgestegen om mee te doen aan een aanval op Keulen. Het toestel bleek alle bommen nog aan boord te hebben, die echter gelukkig niet ontploften. Hieruit blijkt dat het vliegtuig op de heenvlucht verongelukte. De Duitse rapporten spreken van 'Ursache unbekannt'.

Er was dus geen claim, noch door een afweergeschutstelling noch door een nachtjager .

Van de vijf bemanningsleden worden er drie dood geborgen. Het zijn: de 2e piloot Sgt. J.A.B. Jamieson, de sgt. A. Milne, een AustraliĂŤr waarvan de functie niet bekend is en de luchtschutter Sgt. H.R.F. Johnston, een Canadees.

Twee bemanningsleden t.w. de piloot Flight Lieutenant L. Shorrock, eveneens een

13

Wellington bommenwerper, foto R.A.F. Canadees en de radio-telegrafist Warrant-

Officer F.W. Coles weten zich met het valscherm te redden en worden krijgsgevangenen gemaakt. De drie gesneuvelden werden te Uden begraven waar zij thans nog begraven zijn.

Er ging in die dagen een gerucht dat de Whitley in botsing zou zijn gekomen met een Duitse nachtjager. Hiervan zijn echter nog nooit bewijzen gevonden.

gen genomen.

6. 30/31 mei 1942 In deze nacht worden voor het eerst meer dan duizend bommenwerpers tegen ĂŠĂŠn doel ingezet. Dat doel is de stad Keulen.

De Britten bezitten geen duizend operationele bommenwerpers, daarom echter worden ook de vliegtuigen van de vliegscholen en van het Commando Kustbewaking ingezet. Op de terugvlucht zijnde wordt een Wellington-bommenwerper van het 26e 5. 8/9 maart 1942 Omstreeks 05.45 uur in de vroege morgen Operational Training Unit, een van de van 9 maart wordt een Britse bommenwer- vliegscholen, door een nachtjager neergeper van het type Wellington van het 12e schoten en valt bij Alem in een weiland, Squadron RAF van de Britse basis Bin- juist waar Maas en Dode Maas samenkobrook door een Duitse nachtjager neerge- men. Het toestel was van de vliegbasis Graveley vertrokken en had als romp-code EUschoten en komt neer bij Dreumel.

Het toestel met het serienummer Z-8409 O. Het serienummer is ons helaas onbeen de rompcode PH-P kwam terug van een kend. Vier van de vijf bemanningsleden aanval op Essen. Van de zeskoppige be- kwamen om. Het waren: de navigator Pilot Officer A.C. White, de leerling navigator manning sneuvelden er vijf. Het waren: De Ie piloot Flight-Sergeant M.S. Duder, Sergeant D.H. Fletcher, de radiotelegrafist de 2e piloot eveneens een Flight-Sergeant Sergeant D.S.B. Vincent en de luchtschutF.J. Menshek, een Canadees, de navigator ter Sergeant H.L. Smith. De piloot SergeSergeant E.l.C. Wood, de radiotelegrafist ant F. Hillyer redt zich per parachute en Flight-Sergeant K. Crouch en de lucht- wordt gevangen genomen. Eerst wordt hij naar het vliegveld Gilze-Rijen gebracht laschutter Sergeant G. Warren.

Ook zij werden in Uden begraven en rusten ter naar Utrecht. De vier gesneuvelden wernog steeds daar. Een zesde bemanningslid den in Uden begraven en liggen nu nog eveneens een luchtschutter de Sergeant daar op het z.g. Engelse kerkhof.

A.G. Macey uit Seaford in Engeland kon zich per parachute redden en werd gevan-

14

NIEUWSBRIEF

augustus 1992

In memoriam Cis van Oijen kon op haar lauweren gaan rusten. En toen kwam die fatale zomerse middag van 30 j u l i . . . Fietsend door het Maas en Waalse landschap samen met een van haar vriendinnen, Jo, werd het vrachtverkeer nabij de kruising Dijkgraaf de Leeuwweg en Sluis-

sestraat haar noodlottig. Aan haar leven kwam abrupt een einde, 59 jaar oud. Ze zou nog zoveel kunnen doen, had nog zovele plannen. Een nieuw leven lachte haar zelfs toe. Voor haar 92-jarige moeder was zij een dankbare hulp. Als zij ook eens zo oud mocht worden . . .

Je hebt er moeite mee om dit neer te schrijven. Het komt als iets onwaarschijnlijks bij je over. Gewoon ongeloofwaardig.

Als een ramp komt het op je af. Het wordt duister voor je ogen en in je gedachten. In die duisternis kun je het nauwelijks bevatten.

Cis is niet meer... Je ziet ze voor je, zoals je ze altijd zag. Die opgewekte, meelevende, belangstellende, behulpzame Cis. Een van onze trouwe bestuursleden van het eerste uur.

Ze had er vrede mee om na 39 jaar het onderwijs, haar dierbare schoolkinderen,

haar collega's, te verlaten en het werk aan anderen over te dragen. Ook jongeren moesten een kans krijgen. Op 1 augustus ging haar ontslag in. Uitgebreid was er van haar op het einde van het schooljaar al afscheid genomen. Met vele dankwoorden werd zij toegesproken. De kranten hadden er uitgebreid aandacht aan besteed. Zij

Voor ons, voor Tweestromenland, was zij een nagenoeg onvervangbare kracht.

Iemand, die er altijd was zonder op de voorgrond te treden. Die duidelijk was in haar uitspraken en andermans mening altijd wist te respecteren. Rustig in haar betogen en stipt in haar werk. Vanaf het begin in 1964 was zij lid en vanaf 24 november 1969 bestuurslid. In 1972 kreeg zij het archiefbeheer, dat zij verder opbouwde en uitbouwde. In 1973 startte zij met drie anderen van ons bestuur met de 'toverlantaarn', de diavertoningen, die zo'n grote bekendheid en vele nieuwe leden brachten. Bij tentoonstellingen, lezingen, nagenoeg alle aktiviteiten, droeg zij haar steentje bij. Ze verzamelde van alles voor onze vereniging. Vele foto's van de Waalkant, vooral van haar geboorteplaats Boven-Leeuwen, zijn van haar afkomstig. Zelf beschikte ze over een enorme verzameling van historisch materiaal uit de streek.

Steeds was zij belangeloos beschikbaar, ook voor vervoer, en wist velen te aktiveren. De ledenadministratie was bij haar in vertrouwde handen. Overzichtelijk was alles gesorteerd. Als lid van de evenementencommissie had zij een grote inbreng. Het vorig jaar stopte zij daarmee om zich op andere terreinen in de vereniging te gaan inzetten. Toen op een gegeven

moment bleek, dat haar hulp toch weer nodig was, stelde ze zich weer beschikbaar. Daags voor haar fataal ongeluk maakte ze nog een voorbereidingsreis mee voor het opzetten van onze jaarlijkse excursie in september.

Het museum, het documentatiecentrum, de klederdrachten, de boekentafel, ze profiteerden allemaal van haar belangstelling en haar inzet. Nu de tijd kwam om zich nog intensiever in te zetten, zullen we haar volledig moeten missen. De gedachte aan haar en aan alles wat ze voor Tweestromenland heeft gedaan, zullen we echter levend houden. Ze laat vele prettige herinneringen achter. Dat geldt eveneens voor Boven-Leeuwen, waar zij allerlei aktiviteiten ontplooide.

Zwaar komt dit afscheid ook af op haar familie, haar vele vrienden en vriendinnen, haar kennissen, haar naaste omgeving, die allen nu ook zonder haar verder zullen moeten leven, maarhaarzekernooitzullen vergeten. Vooral voor hen geldt ons medeleven. Mogen zij de troost en de sterkte vinden om dit zware leed te dragen.

We danken Cis voor alles wat zij voor ons en voor zovelen heeft gedaan en betekend. Moge zij rusten in de eeuwige vrede bij haar Schepper, in Wie zij alle vertrouwen had.

Jan van Gelder

NAJAARSREIS NAJAARSREIS GAAT TOCH DOOR

Zo zou zij het ook hebben gewild. Cis van Oijen.

Waren we woensdag 29 juli nog in Xanten ter voorbereiding op deze reis waar zij zich met haar hele persoon voor inzette, nauwelijks 24 uur later is zij ons ontvallen voor een andere reis. Wij missen haar spontane inzet heel erg, maar zullen proberen haar aandeel in deze voorbereiding niet onbenut te laten.

Gerard Rooijakkers.

Johan Jansen.

NAJAARSREIS

Zaterdag 26 september 1992

Degene die speurt in de historie van het Land van Maas en Waal zal vroeg of laat, als door een magneet getrokken, terechtkomen in Xanten. Er is na Keulen geen andere stad in het Rheinland waar zoveel historische draden bijeen komen. In geheel Europa is er waarschijnlijk geen andere plaats waar op een zo relatief geringe oppervlakte zoveel oude cultuurschatten gevonden worden.

Voor de oude geschiedenis van Maas en Waal is er ook geen andere plaats die zoveel betekenis heeft als dit oeroude Duitse provinciestadje (stukken kleiner nog dan bijvoorbeeld Tiel) met zijn prachtige, over het graf van St. Victor gebouwde gothische domkerk.

Aldus Huub van Heiningen in zijn boeiend boek DE HISTORIE VAN MAAS EN WAAL (1974). Bo-

venstaand citaat was aanleiding om dit jaar in het spoor van de via Romana een bezoek te brengen aan bedoeld stadje.

Sinds bovenstaand citaat werd geschreven is er in Xanten veel veranderd. De toen nog door oorlogsschade gehavende toren van de kapittelkerk is ondertussen in oude staat teruggebracht.De opgravingen om het amphiteater hebben enorme hoeveelheden romeinse vondsten aan het licht gebracht Deze vondsten evenals andere kostbaarheden zijn ondertussen opgesteld in het in 1974 geopende regionaal museum en zullen door ons worden bezichtigd. Het zogenaamde archeologisch park beslaat ondertussen een oppervlakte van 74 hectaren en is enig in zijn soort. Een openluchtmuseum met gebouwen uit de romeinse tijd met een echte romeinse herberg.

REISPLAN

Vanaf de diverse vertrekpunten (Dreumel ca. 7.15 uur) naar Nijmegen om dan in het spoor van de via Romana naar Kalkar te rijden waar een korte bezichtiging van de prachtige met beeldhouwwerk van Hendrik Douverman versierde altaar de Nicolaikerk siert. In het nabijgelegen hotel Siekman staat ondertussen de koffie met gebak op ons te wachten.

Hierna begeven we ons naar Xanten om allereerst een bezoek te brengen aan het regionaal museum onder leiding van Nederlands sprekende gidsen, die de geschiedenis van de dom en de stad met een korte diaserie zullen toelichten.

In het bijna aangrenzend hotel Hövelmann wacht ons daarna een uitgebreide lunch.

Na de lunch bezoek aan de dom en de crypte met de gebeenten van de martelaren, en gedachtenis aan enkele oorlogsslachtoffers o.a. Karl.Leisner die in het concentratiekamp nog tot priester werd gewijd alvorens in hetzelfde kamp om te komen.

Woorden schieten te kort om de schoonheid van deze Dom te beschrijven. Dit moetje gezien hebben om er over te kunnen oordelen.

Vervolgens wordt een bezoek gebracht aan het archeologische park waarvan de voornaamste gebouwen onder deskundige Nederlands sprekende leiding zullen bezocht worden. Als de tijd het toelaat drinken we in de romeinse herberg al of niet op eigen kosten een afscheidsdrankje en keren vandaar om ca. 18 uur huiswaarts.

Aanmelden vóór 10 september a.s. voor leden van Tweestromenland met eventueel 1 introducé middels het aanmeldingsformulier!

PASPOORT Zij die geen geldig paspoort hebben moeten dit op het aanmeldingsformulier vermelden. Zij kunnen middels een gezamenlijk doortrekbewijs de grens passeren. Dit wordt door de reisleiding verzorgd. Zij moeten dan wel geboorteplaats en -datum opgeven.

KOSTEN

f 60,- per deelnemer, te voldoen eveneens voor 10 september a.s. op postrekeningnr. 2622012 of Rabo Wijchen nr. 1127.01.493 t.n.v. penningmeester Historische Vereniging TWEESTROMENLAND, Aalsburg 17-60, Wijchen.

Na ontvangst reisbedrag ontvangen deelnemers uitgebreide informatie, dagindeling, lijst van deelnemers met opstapplaatsen en tijden.

Nog vragen bel dan: Gerard Rooijakkers 08892-1386 of Johan Jansen 08894-13276

Uitknippen!

AANMELDINGSFORMULIER NAJAARSREIS

op zaterdag 26 september 1992 INZENDEN VOOR 10 SEPTEMBER a.s. aan: EVENEMENTENCOMMISSIE AALSBUR617-60, 6602 VG WIJCHEN. NAAM + VOORLETTERS of ROEPNAAM

STRAAT+N0.

POSTCODE WOONPLAATS

TEL.BEREIKBAAR ONDER Nr...........................................................ZO MOGELIJK OPSTAPPEN BIJ (1) BEZIT GEEN PAS, DAN GEB. DATUM

GEB. PLAATS

(2) BEZIT GEEN PAS, DAN GEB. DATUM . G E B . PLAATS

Reisbedrag is overgemaakt.

Handtekening:

Persbericht

CURSUSSEN OVER GESCHIEDENIS EN GESCHIEDBEOEFENING Het Gelders Oudheidkundig Contact publiceert eind juni voor de vijfde maal een overzicht van cursussen over geschiedenis en geschiedbeoefening in Gelderland, Overijssel en Utrecht in het cursusjaar 1992/1993.

De brochure bevat uitgebreide informatie over cursussen en studiedagen over de volgende onderwerpen:

- oud schrift - genealogie - lezen en begrijpen van middelnederlandse teksten - schrijven van artikelen over geschiedenis - beoefening van de lokale en regionale geschiedenis - presentatietechnieken - historische geografie - industrieel erfgoed - gemeentelijke monumentenzorg - archeologie

De cursussen zijn bestemd voor leden en bestuursleden van historische verenigingen en voor alle andere belangstellenden. In het Cursusoverzicht zijn ook cursussen over musea en museumbeheer opgenomen.

Het Cursusoverzicht is gratis verkrijgbaar bij het Gelders Oudheidkundig Contact, Postbus 359, 7200 AJ Zutphen.

Voor meer informatie: telefoon 05750-11826.

GEMEENTEARCHIEF NIJMEGEN WIJZIGING

Vanaf 1 juni 1992 zijn de nieuwe openingstijden: maandag dinsdag, woensdag, vrijdag donderdag

- gesloten -10 -17 uur -10 - 21 uur

KOPIJ

Kopij voor nummer 74 (december) moet uiterlijk op 31 oktober a.s. in het bezit zijn van de redactie of secretariaat.

"tweede pi l o o t - b o o r d m e c a n o

piloot

/

———"'/Q

5 t a a r t S cKutter

neuskotpelschutter

waarneme.r_ bommen rltVittr

radiotelegraf ist

De Halifax en zijn bemanning.

7. 1/2 juni 1942 Een tweede aanval met meer dan 1000 bommenwerpers vindt reeds twee nachten later plaats en wel in de nacht van l op 2 juni 1942. Dit keer is de stad Essen het doelwit. Wederom nemen weer vliegtuigen van de vliegscholen deel.

Eén van hen, een Wellington van de 23e Operational Training Unit. Het vliegtuig wordt neergeschoten door een nachtjager

lukt en werden de vier eveneens te Uden begraven. Het waren: de Piloot Flying Officer W. Mawdesley, een Australiër, de navigator Flight-Sergeant F.J.B. Scrimes, een Canadees, de radiotelegraf ist Sergeant K.N. Killby en de luchtschutter Pilot-Officer G.W. Murray, eveneens een Canadees.

Het vliegtuig kwam neer vlak bij de steenfabriek van Terwindt nabij Kerkdriel.

en valt van grote hoogte. Het vliegtuig

dringt meters diep in de zachte grond.

Slechts één dode wordt geborgen n.l. de luchtschutter Flight-Sergeant T. L J. Norrie, een Canadees. Mogelijk wist hij op het laatste moment het vliegtuig nog te verlaten echter op een te lage hoogte om het te kunnen overleven. Hij werd begraven op het kerkhof te Uden. De vier overige inzittenden verdwenen met het vliegtuig in de grond en konden toen niet geborgen worden. Na de oorlog echter werd door de Luchtmacht Bergingsdienst van de Kon. Luchtmacht weer een poging gedaan de bemanning te bergen. Dit is uiteindelijk ge-

8. 1/2juni 1942 Eveneens wordt in de nacht van 1/2 juni 1942, tijdens de aanval met meer dan 1000 bommenwerpers op de stad Essen, een Halifax bommenwerper neergeschoten. Dit toestel van het 78e Squadron RAF, serienummer W-7698, van de basis Croft valt nabij Nederasselt in het z.g 't Broek. Het vliegtuig werd ter hoogte van de Duitse stad Bocholt door een nachtjager ernstig beschadigd. Bij Nederasselt kon de piloot het toestel niet langer in bedwang houden en gaf de piloot de Squadron-Leader G.D. Leyland, bevel het vliegtuig per parachute 15

te verlaten. Dit gelukte hem en drie andere bemanningsleden n.l. de Pilot- Officers R.F. Jessop en W.J. Clough en de Sergeant R.A. Booth wel. Drie anderen echter niet.

Dit waren: de radio- telegrafist Sergeant W. Brookes, de boordwerktuigkundige Sgt. J.E.R. Lyons en de luchtschutter Sgt. J. Strang. Zij liggen te Groesbeek begraven.

De reden daarvan is mij helaas niet bekend.

Normaal gesproken hadden zij in Uden begraven geworden. Een mogelijkheid is dat zij pas na de oorlog geborgen zijn.

grote schaal tegen de stad Düsseldorf.

Hiervan gaan er die nacht in totaal 27 verloren, 18 in Nederland. Eén van hen is een 'Halifax' bommenwerper van het 51e Squadron RAF, gestart van de basis Snaith. Serienummer JD-266. Rompcode LK-C. Om 02.32 uur stort het toestel, door afweergeschut getroffen, neer 700 meter ten Westen van het Maas-Waalkanaal, op nog geen 500 meter van de plaats waar op 19 augustus 1941 een Whitley van hetzelfde squadron neerstortte, in de gemeente Heumen.

9. 4/5januari 1943 In deze nacht worden 33 Britse bommenwerpers uitgezonden voor een z.g. stoorvlucht. Het doel is Essen. Een stoorvlucht is niet zo zeer bedoeld om een bepaald doel te treffen maar meer om in een groot gebied van Duitsland luchtalarm te veroorzaken en de mensen in de schuilkelders moeten en daardoor ontregeld worden. Dit laatste geldt ook voor een deel van de oorlogsproduktie.

Omstreeks 20.15 uur in de avond van de 4e januari schiet een Duitse nachtjager een Britse bommenwerper van het type 'Lancaster' neer. Het toestel stort neer bij de 'Dukenburg' te Nijmegen/Hatert ten Westen van het Maas-Waalkanaal.

Het toestel met het serienummer W-4274, rompcode UV-B is gestart van de basis Breighton in Yorkshire, Engeland en behoort tot het 460 Squadron van de Royal Australian Air Force.

Acht bemanningsleden, waarvan zeven Australiërs, vinden de dood. Dit zijn: De piloot Flight-Sergant H.G. Brooks, de Flight-Sergeants H.P. Gray, F.E. Hutchinson, R.T. Lonsdale, E.J.B. Fletcher en de Sergeant KJ.H. Harris. De achtste is een Engelsman Sergeant J.H. Watson.

Oorspronkelijk als onbekenden te Uden begraven. Na de oorlog pas werden zij geïdentificeerd. Ook nu liggen zij nog op de begraafplaats te Uden.

De gehele 7-koppige bemanning komt om en wordt in Uden begraven. Het zijn: De piloot Sergeant W. P. Davies, de naviga-

10. 25/26 mei 1943 In de late avond starten 759 Britse bommenwerpers van diverse bases in Engeland voor een z.g. 'Large scale attack', aanval op

16

tor Sergeant R.A. Richardson, de bommenrichter Fligth Sergeant J.C. Macphedran, de radio-telegrafist Sergeant S. Busby, de boordwerktuigkundige Sergeant W.J. Chambers, de luchtschutter Flight-Sergeant A. Worden, een Canadees, en nog een luchtschutter de Sergeant A. Brown.

11. 14/15 juni 1943 Volgens het dagboek van de bekende huisarts dr. Sluyters uit Ravenstein stortte deze nacht een Duitse nachtjager neer in de buurt van Overasselt. Tot op heden is hier geen bevestiging van gevonden.

12. 14/15juni 1943 Omstreeks 01.15 uur, deze nacht, wordt een Lancaster bommenwerper van de Royal Air Force door een Duitse nachtjager van de

basis Venlo boven het Land van Maas en Waal in brand geschoten. De nachtjager werd gevlogen door Hauptmann Frank van de Ie Gruppe van Nachtjagd Ceschwader 1.

De Lancaster, die tot het 49e Squadron RAF behoorde breekt boven de Waal in stukken. Het staart-gedeelte en een motor vallen in Deest o.a. in de Bijmansstraat en aan de Waaloever. Andere stukken van het vliegtuig vallen nabij Doodewaard ongeveer op de plaats waar nu de kerncentrale staat.

Vijf van de zeven bemanningsleden komen om. 2 vallen in Deest met ongeopende parachutes of halfgeopende. Het zijn de beide luchtschutters Flight Sergeant W. L. Chatfield, een Canadees en Sergeant P.A. Toms,

Motor van Lancaster in de Bijmanstraat, Deest

een Engelsman. Drie anderen komen om in Doodewaard t.w.: De Navigator, Flying Officer A.E. Whitakker, de Bommenrichter Sgt. V.Horsley en de Radio- operator Sgt. J.R.Coulsey. (2) De Piloot, Sgt. R. Frost en de Boordwerktuigkundige Sgt. N.C. Hitchcock weten het vliegtuig per parachute te verlaten en worden door de Duitsers gevangen genomen.

Het doel deze nacht was Oberhausen.

13. 21/22 juni 1943 Om 01.38 uur komt een 1/2 km. ten Zuiden van Wamel een Britse Halifax-bommenwerper neer van het 35e Squadron RAF. Het toestel had het serienummer HR685 en romp-code TL- X. Het was om 23.13 uur van de basis Graveley gestart voor een aanval op Krefeld. Volgens Duitse rapporten werd het vliegtuig door een Duitse nachtjager neergeschoten. De gehele bemanning werd door de Duitsers gevangen genomen. De bemanning bestond uit:

Piloot Flight Lt. T.H. Lane, Navigator Warrant Officer G.W. Darling, Bommenrichter Flight Lt. P.M. Jackson en de Flight Sergeants P.A. Balson, R.F. McDonald, R.L. Rogers en de Flying Officer D.H. Alexander.

Het is niet duidelijk of de bemanning zich met parachutes redde of dat het vliegtuig een geslaagde noodlanding maakte.

14. 22 juni 1943 Een Duits jachtvliegtuig van het type Messerschmitt 109 van de 9e Staffel van Jagd Geschwader 54 wordt tijdens een luchtgevecht met Amerikaanse vliegtuigen neergeschoten en stort in de Waal bij Doodewaard/Ochten.

Het serienummer (Werkeno.) was 16143 en op de romp stond het cijfer 12. De piloot de Unteroffizier Bernhard Franke kwam om het leven. Duitse duikers zijn bezig geweest om het toestel te bergen wat hen niet gelukte. Dit lukte de bergingsdienst van de Kon. Luchtmacht in 1985 wel.

17

Pi L O O T - G E Z A G V O E R D E R

navigator

staar tic huti e r

rug koepel 5 cdu t ie r

r^

boor d werktuig kundige

De Lancaster en zijn bemanning.

15. 22/23juni 1943 Deze nacht is het weer raak. Om 01.38 uur

luchtschutters de Sergeanten R.B. Cooper en V. Sugden. De zes gesneuvelden worden

wordt een Britse Lancaster bommenwerper te Uden begraven en liggen daar nu nog. van het 101e Squadron RAF, serienr. LM- Een propeller van het vliegtuig diende of 325, rompcode SR-U, boven Nijmegen dient als monument voor het Gemeentedoor een nachtjager in brand geschoten. huis van Beuningen.

Het toestel vak uiteindelijk 3 km. Zuidelijk Williams is na de oorlog verscheidene mavan Beuningen neer aan de z.g. Beuningse Steeg.

De nachtjager was van Nachtjagd Geschwader l en werd gevlogen door Leutnant Baake.

Twee bemanningsleden weten het vliegtuig per parachute te verlaten. Het zijn: De piloot Sgt. R.A. Waterhouse en de Bom-

menrichter Warrant Officer E.A. Williams.

Waterhouse springt te laag waardoor de parachute zich onvoldoende opent en valt dood in Hees-Nijmegen. Williams overleeft het en wordt gevangen genomen.

De vijf overige bemanningsleden vinden in het vliegtuig de dood. Het zijn: Navigator Flying Officer T.B. Tomkins, Radio-telegrafist Sgt. E. Smith, boordwerk tuigkundige Sgt. J. Osborne en de beide

18

len terug in Beuningen geweest. (3)

16. 30 juli 1943 Deze dag vinden hevige luchtgevechten plaats boven een deel van ons land. Om 10.15 uur wordt een Duitse jager van het type Focke-Wulf 190 van de 5e Staffel van het Ie Jagd Geschwader neergeschoten en komt neer tussen Alphen en Maasbommel.

De piloot Leutnant Friedrich Wieser sneuvelt en wordt te 's Hertogenbosch begraven. Thans op het Duitse Oorlogskerkhof

te IJsselstein (Lbg). (4) 17. 16 december 1943 Omstreeks 17.20 uur maakt een Duitse jager van het type FW- 190 een noodlanding 2 1/2 km. 'Westlich Hattert' volgens een

*erste en ^weet/e /.//oo^

siaartscAuttcr &omm*nr/cA'é*r /»*v/y*éo

éoort/tse'A tuffjti/f

c/r'ye

De Short Stirling en zijn bemanning.

Duits rapport. De vlieger van de 10e Staffel van Jagd Geschwader 2 was op weg van

de Canadian Air force neer in de polder

tussen Wamel en Dreumel. Het toestel had het serie nummer MZ- 537 en de romp-code was SE-L en was op weg naar de basis Croft in Engeland. De bemanning had het toestel boven Druten/Puiflijk per para18. 16 december 1943 chute verlaten. Dit waren: Bijna gelijktijdig met Meyer tracht nog een L.O. Stanley, F. Fereday, J.C. Burns, M.M. FW-190 van de 10e Staffel van J.G.2 een Johnston, C. Bell, R.J. Oates en H.B. Steenoodlanding te maken 4 km. Noord van ves.

Wychen.

Deze laatste zou zijn ontsnapt, de overigen De piloot de Feldwebel Alfred Geisthardt is zijn door de Duitsers gevangen genomen minder gelukkig want hij komt om het le- waarbij vooral een zekere Obergefreiter ven. Hij wordt oorspronkelijk te Nijmegen- Koch zich zeer misdroeg t.o.v. de gevangeRustoord begraven en na de oorlog naar nen.

IJsselsteyn overgebracht. De Duitse rappor- Het vliegtuig was door een Duitse nachtjaten spreken van 'Disoriëntation und ger in brand geschoten.

Schlechtes Wetter wahrend Verlegungsflug von Courseilles nach Schiphol'. (5) 21. 21/22 juni 1944 Omstreeks 01.15 uur stort een Lancaster 19. 20 december 1943 bommenwerper van het 106e Squadron Om 10.40 uur stort een Britse Typhoon RAF (serienr. LM-570, code ZN-Z) neer bij jachtbommenwerper neer tussen Dreumel Heere waarden. en Leeuwen. Het toestel had het serienum- De achtkoppige bemanning bestaande uit: mer JR-316 en behoort tot het 198e SquaPiloot Sqdn/Ldr. A.J. Loughborough, 2e dron RAF. De piloot Flight Lieutenant V. piloot Flying Off. K.G. Bellingham, NavigaSmith gedecoreerd met het DFC (Distin- tor Flight Sgt. L. Toomey, bommenrichter guest Flying Cross) vindt de dood. Ook hij Flight Sgt. H. Gavin, radiotelegrafist Sgt. werd en ligt begraven te Uden. Hij werd A.Goodacre, boordwerktuigkundige Sgt. echter pas na de oorlog geïdentificeerd. J.W. Blanchard, luchtschutter Sgt. S.J. MalaBritse rapporten spreken van 'Engine- band en luchtschutter Sgt. C.E. Scott, kotrouble' (motorstoring). men allen om het leven. Zeven van hen worden te Uden begraven, de achtste de 20. 16/17 juni 1944 Sgt. Scott weet het vliegtuig per parachute Om 02.30 uur 's nachts stortte een Halifax te verlaten en komt in het water neer, mobommenwerper van het 431e Sqadron van gelijk de Maas of de Waal. Pas op l juli '44 Courseilles in Frankrijk naar Schiphol. De piloot Unteroffizier Meyer bleef ongedeerd.

19

wordt zijn lichaam gevonden en geborgen.

Op dat moment zijn er transportmoeilijkheden voor vervoer naar Uden.

Daarom wordt hij te Heerewaarden begraven. Na de oorlog wordt hij overgebracht naar het Canadese Oorlogskerkhof te Groesbeek.

Het vliegtuig was opgestegen van de basis Metheringham in Engeland en had als doel een aanval op Scholven Buer.

22. 21/22juni 1944 Bijna gelijktijdig met de hierboven genoemde Lancaster wordt na een luchtgevecht een Boeing B-17, een 4-motorige bommenwerper van Amerikaans makelij, boven Bergharen neergeschoten. Het toestel valt op de z.g. Aaldert. Het toestel behoorde tot het Britse No. 214 Squadron en had het serienummer SR-382, rompcode BU-B. Het vliegtuig start van de basis Oulton met als opdracht m.b.v. stoorzenders de Duitse radarsystemen te storen. Vijf leden van de bemanning komen om het zijn: De piloot Pilot Off. J.D. Cassan (geboren op 21 (!) juni 1923), de navigator Flight Sgt. G. Orr, boordwerktuigkundige Sgt. S.H. Bryant, luchtschutter Flight Sgt. A.Sharpe en luchtschutter Sgt. N.W.S. Abbott.

4 van hen worden te Uden begraven, Abbott te Bergharen omdat hij pas op 28 juni tussen de wrakstukken wordt gevonden en er geen transport beschikbaar was. Thans rust hij op het oorlogs kerkhof Jonkerbos te Nijmegen.

Drie bemanningsleden worden, nadat zij per parachute het vliegtuig hebben verlaten, krijgsgevangen genomen door de Duitsers het zijn: Flight Sgt. W. Milne, Sgt. Whatton en Sgt. Sparks.

Een negende inzittende de Pilot Off. D. Jennings weet aan de Duitsers te ontkomen en weet na enige tijd Engeland weer te bereiken.

23. 9 september 1949 Om 14.20 uur stort een Mustang (P-51) Jachtvliegtuig van het Britse No. 65 Squadron neer aan de Geerstraat te Winssen, na door licht luchtafweer beschoten te zijn.

20

De piloot, de Squadron Leader D. Lainb, commandant van het 65e Squadron, weet

het vliegtuig per parachute te verlaten en weet met behulp van de Ondergrondse een schuilplaats in Wychen te bereiken. Terwijl hij aan zijn parachute hangt wordt hij door de Duitsers vanaf de Noordelijke Waaloever beschoten. Na de luchtlandingen op 17 september meldt hij zich op 19 september weer bij zijn Squadron op de basis Grimbergen in België weer terug. Lamb had op 9 september de opdracht om schepen in de Waal aan te vallen. (6) 24. 17 september 1944 Op deze dag van de grote luchtlandingen in het kader van de operatie 'Market-Garden' melden Spitfires van het 234e Squadron om 13.40 uur een genoodlande C-47 te hebben waargenomen in kaartcoördinaat E-5858. Bij bestudering blijkt dit coördinaat te liggen tussen Wychen en Niftrik.

Tot op heden is mij hierover niets bekend.

25. 18 september 1944 Volgens Amerikaanse rapporten stort deze dag een Duits jachtvliegtuig in het MaasWaalkanaal vlak bij de brug van de Graafseweg. De piloot zou door Amerikaanse soldaten uit het vliegtuig gehaald zijn. Verder niets bekend.

26. 20 september 1944 Langs de Rijksweg Nijmegen-Grave in een weiland (z.g. Paardekamp) in de buurtschap Lunen stort een Duits jachtvliegtuig neer.

De Duitse piloot komt om en wordt ter plekke begraven.

Eerst op 23 juni 1970 wordt het veldgraf ontdekt en de piloot geïdentificeerd. Het blijkt de Feldwebel Eugen Gottstein te zijn, geboren op 6 december 1922. Thans ligt hij begraven op het Duitse oorlogskerkhof te IJsselsteyn (Lbg) in graf THH-5- 52.

27. 20 september 1944 Tijdens een re-supply (bevoorradings-operatie) voor de strijdende Britse parachutisten te Arnhem worden 9 Britse vliegtuigen neergeschoten. Eén van hen is een Stirling

Lancaster bommenwerpers op weg naar Duitsland, foto R.A.F.

van het 295e Squadron RAF, serienr. LJ618 van de basis Harwell. De piloot Pilot Off. N.B. Couper, een New Zealander, weet zijn vliegtuig zolang in de lucht te houden dat de rest van de bemanning het vliegtuig per parachute kan verlaten. Het vliegtuig stort bij Puiflijk neer waarbij Couper het leven verliest. Hij wordt te Puiflijk begraven en is dat nog. Van vijf van de zeven overige inzittenden zijn de namen bekend, het zijn: Flying Off. E.T.W. Harris, Flight Sgt. F.T.Corcoran, Sgt. K.H. Johnson, Flight Sgt. K. Nolan en Sgt. D. Bowers. Van twee inzittenden, de beide z.g. despatchers mannen die de goederen uit het vliegtuig moesten werken, zijn helaas de namen niet bekend.

Drie man kwamen aan de verkeerde kant (ten Noorden) van de Waal terecht en werden door de Duitsers gevangen genomen.

Twee man konden zich enige tijd in het Land van Maas en Waal schuilhouden totdat zij door geallieerde troepen werden bevrijd.

28. 21 september 1944 Op deze 'zwarte' donderdag starten 117 vliegtuigen van diverse squadrons in Engeland om voorraden te droppen voor de in het nauw zittende Ie Parachutisten Divisie in en om Arnhem.

23 Vliegtuigen worden neergeschoten.

Hiervan komen er een aantal neer in het Land van Maas.

Omstreeks 13.00 uur worden een aantal Stirlings (4-motorige vliegtuigen) door Duitse jagers aangevallen nadat zij hun voorraden hebben afgeworpen. Een Stirling, serieno. LJ-833 van het 190e Squadron RAF met rompcode L9-B, stort neer in de Maas tussen Demen en Batenburg.

Slechts drie van de negen inzittenden overleven het en weten in een dinghy (rubberbootje) te kruipen. Zij worden daarna door bewoners van een woonwagenkamp, die in de rivier gesprongen zijn, naar de kant geduwd en vervolgens naar het Gemeentehuis in Batenburg gebracht. Enkele dagen

21

later spoelt het lichaam van de piloot, de

Flight Lieutenant A. Anderson aan bij Appeltern. Op 28 september 1944 spoelt de 2e piloot Flight-Sergeant G.F. ConryCandler aan bij Batenburg. Aan de Noord Brabantse kant spoelen de radiotelegrafist Flight-Sergeant W.G. Tolley en een luchtschutter Flight-Sergeant A.G.O. Bellamy aan. Zij worden te Ravenstein begraven.

EĂŠn van de z.g. despatchers de Driver A.E. Abbott wordt te Appeltern begraven en zal dus ook wel aan de Gelderse oevers aangespoeld zijn.

De drie overlevenden zijn: de tweede despatcher Driver L. E. Bloomfield, de bommenrichter Flight-Sergeant G.E. Orange en de boordmecano Sergeant A.J. Smith.

Als op 29 juni 1946 het vliegtuigwrak wordt geborgen treft men daar dan nog de stoffelijke resten van de navigator de Flying Officer A.D. Adamson geborgen en te Ravenstein begraven.(7)

het vliegtuig. Een Duitse jager schiet op de dalende parachutisten. Hierbij komen de piloot de Warrant Officer M. Azouz en een luchtschutter Flight-Sergeant P.H. Bode om het leven. A/.ouz ligt momenteel begraven op het oorlogskerkhof 'Jonkerbosch' te Nijmegen. Bode ligt in Wychen begraven.

De overige zes bemanningsleden komen ongedeerd aan de grond. Het zijn: De bommenrichter F/S. L. Hartmann, de

navigator F/S. G.D. Greenwell, de radio-telegrafist F/S. J. McQuiggan, boordwerktuigkundige Sgt. H.A. Turner en de beide despatchers Driver Norton en Lance Corporal Day.

31.

Ook zou er bij het gehucht Wezel bij Wychen een Stirling een geslaagde noodlanding hebben gemaakt waarbij alle inzittenden ongedeerd het vliegtuig konden verlaten. De mogelijkheid bestaat dat het hier gaat om een Stirling van het 299e Squadron, omdat van dit toestel nooit bekend geworden is waar het is neergekomen.

29.

Een andere Stirling, de LJ-823, eveneens In Engelse rapporten spreekt men van van het 190e Squadron wordt boven het 'near Moorclijhe'. Wel weten we dat de beLand van Maas en Waal in brand gescho- manning van dit toestel ongedeerd bleef. ten. Drie bemanningsleden springen er op Het zijn: te lage hoogte met de parachute uit en valDe piloot Flight-Lieutenant R.T. Turner, len te pletter. Het zijn: navigator F/S. J.E. Price, bommenrichter de radiotelegrafist Flight-Sergeant W.H. F/S. F. Sedgewick, telegrafist Sgt. W. Moss, Skewes, die bij Bergharen sneuvelt en de boordwerktuigkundige Warrant Officer bommenrichter Warrant Officer LJ. Bil- B.H. Harvey, luchtschutter F/O J.S. Sutton len, die in de Maas terecht komt en ver- en de beide airdespatchers, waarvan de drinkt. Skewes ligt in Wychen begraven en naam van een van hen bekend is n.l. Driver Billen in Horssen.

Brackman Flight-Sergeant W.L. Cairns valt bij Demen dood en ligt in Oss begraven. De piloot Fly- 32. 26 september 1944 ing-Officer A.C. Farren, Flight- Sergeant Om 14.30 uur wordt een Amerikaans ArtilF.M.T. Stone en Flight-Sergeant A.J.H. lerie- Verkenningsvliegtuigje van het type Brown worden gewond naar een hospitaal Stinson L-5 'Sentinel' door 4 Focke-Wulf te Oss gebracht. De navigator Pilot-Officer 190's beschoten terwijl het op een geĂŻmproF. Ross en twee despatchers Driver E. Poole viseerd vliegveldje tussen Heumen en en Corporal Woodley blijven ongedeerd.

Overasselt aan het landen is. Beide inzittenden, de piloot Aiken en de waarnemer 30.

Lieutenant Garglietti worden hierbij geEen derde Stirling, serieno. LJ-810 van het wond en het toestel vernield.

196e Squadron komt bij de boerderij 'De Schebbelaar' (tussen Niftrik en Hernen?) 33. 4 december 1944 neer. De bemanning springt per chute uit 12 'Typhoon' jachtbommenwerpers vallen 22

^

De Vickers Wellington en zijn bemanning. deze dag Duitse geschutsstellingen aan ten Zuid-Westen van Tiel. Een Typhoon van het 164e Squadron van de Tweede Tactische Luchtmacht RAF wordt hierbij neergeschoten en valt mogelijk binnen het ons beschreven gebied.

De piloot, de Flight-Lieutenant N.L. Merrett redt zich per parachute en komt in reeds bevrijd gebied neer, namelijk bij Dreumel. Hij zal echter 7 dagen later sneuvelen bij Utrecht.

allieerde vliegtuigen, die op de grond staan te vernietigen. De operatie is zo geheim, dat zelfs de Duitse luchtafweer-stellingen er niets van weten. Dit heeft tot gevolg dat 10-tallen Duitse toestellen door eigen vuur worden neergeschoten. Daarnaast vinden grote luchtgevechten plaats met geallieerde vliegtuigen, die zich reeds in de lucht bevonden. Voor zover bekend komen vier Duitse toestellen neer in het land van Maas en Waal t.w.:

34. l januari 1945 Deze dag onderneemt de Duitse Luftwaffe zijn laatste grote aanval, 's Morgens vroeg starten honderden Duitse jachtbommenwerpers en jachtvliegtuigen op van 10-tallen vliegvelden om de geallieerde vliegvelden in Nederland, BelgiĂŤ en Frankrijk aan te vallen om te trachten zoveel mogelijk ge-

Een Duitse jager, type onbekend, komt neer bij boerderij 'De Wijnakker' tussen Niftrik en Hernen. De piloot wordt eerst binnengebracht in de boerderij van de fam.

Hendriks en Meussen. Later wordt hij aan de Engelse militairen overgeleverd.

23

35.

Nog een Duitse jager komt neer nabij de Teersdijk tussen Nijmegen en Wijchen. De piloot wordt gevangen genomen.

36.

Eveneens een Duitse jager komt neer op

het ijs van het Wijchens Ven tussen Alverna en Overasselt. De piloot, wiens naam nog niet bekend is, komt hierbij om.

37.

Een Spitfire van het 411e Squadron (Canadees), piloot Fit.Lt. Audet schiet omstreeks 09.20 uur een Duitse jager van het type Focke-Wulf 190 neer bij Nijmegen. Het vliegtuig was van de Ie Gruppe vanJagdgeschwader 6 en kwam van de basis Delmenhorst en had als doel het vliegveld Volkel.

De piloot Unteroffizier K. Fries komt om.

Mogelijk viel dit vliegtuig ook in het Land van Maas en Waal. (8)

vindt zich net in de buurt op haar fiets.

Zonder dralen springt zij in de Maas om te trachten de piloot te redden wat haar helaas niet lukt. Als zij hevig ontdaan weer op de kant kruipt blijkt haar fiets te zijn gestolen. De pilooot spoelt later aan en wordt begraven in de Maasdijk bij Ravenstein. Het blijkt de Flying Officer W.A. Kalka uit NewZealand te zijn. Het lijk is later naar Uden overgebracht. (9) Noten (door C.PJ. van Kouwen)

De Duitse vliegtuigen die tussen 10 en 15 mei 1940 in dit gebied zijn neergeschoten door Nederlands luchtdoelgeschut zijn in dit artikel niet opgenomen. Zie hiervoor de nummers 24, 65 en 66 van Tweestromenland.

2. Volgens het rapport van de Luchtbeschermingsdienst Druten kwamen drie vliegers in Deest terecht waarvan een niet geĂŻdentificeerd kon worden op dat moment.

3. In die dagen ging het gerucht dat vlakbij dit vliegtuig ook een Duitse jager was neer gestort 38. 14 januari 1945 en dat die door de Duitse wacht met zeilen was Ook aan geallieerde zijde komen vergissinafgedekt. Bij de bestudering van de rapporten gen voor. Op deze datum schiet een Amevan de luchtbeschermingsdienst bleek dat het hier ging om een tijdelijke verzamelplaats van rikaans jachtvliegtuig van het type P-47 niet ontplofte bommen.

'Thunderbolt' een Typhoon neer van het Britse 247e Squaqdron. De Typhoon met 4. Zie De Gelderlander e.d. Maas en Waal 7 maart

het serienummer R-8688 was opgestegen

van zijn basis Helmond voor een gewapende verkenningsvlucht. Zwaar getroffen tracht de Typhoon een noodlanding te maken langs de Oude Wetering nabij de Hoekgraaf bij Bergharen. Dit mislukt en de piloot, Flight-Sergeant D.C. Horn komt om het leven. Hij is begraven te Bergharen.

39. 25 maart 1945 Tijdens een missie in de buurt van Soest in Duitsland wordt een Hawker 'Tempest' jachtbommenwerper van het New-Zealand No. 486 Squadron door afweervuur getroffen. Zwaar beschadigd tracht hij zijn basis te bereiken (Volkel). In de buurt van Niftrik moet hij echter het vliegtuig per parachute verlaten. Helaas landt hij in de Maas bij Niftrik en komt in moeilijkheden. Mej. Riet Janssen uit de Hertstraat in Nijmegen be-

24

1.

1992.

5. Dit vliegtuig kwam terecht in de gemeente Beuningen. Een ooggetuige zag om 17.20 een Duits vliegtuig een noodlanding maken waarbij het over de kop sloeg. Hij heeft nog getracht de piloot te bevrijden uit het wrak maar deze was al overleden.

6. Piloot D. Lamb kwam neer in de achtertuin van de heer Fr. Griesel. Hij werd daar opgehaald door de politieman Boonen en per motor naar Overasselt gebracht. De parachute werd door de kapelaan van Winssen opgehaald en verborgen. Toen de Duitsers de Waal over kwamen om de piloot te zoeken was de vogel gevlogen. Ze hebben nog lang gezocht en gevraagd, maar niemand had iets gezien!

7. Zie het verslag van pastoor Th. van den Heuvel in nummer 44 van Tweestromenland pag. 45.

8. Dit vliegtuig kwam mogelijk bij Weurt terecht.

Eind vijftiger jaren kreeg ik van een inwoner van Weurt een vltegtuigradio die afkomstig was uit het wrak van een Duits vliegtuig dat ten zuiden van Weurt lag.

9. Zie De Zondagskrant Nijmegen 22 maart 1992.

OPMERKING

Tekeningen uit: Gevleugeld Verleden door

Mochten er onder de lezers mensen zijn die over deze vliegtuigcrashes nog iets naders

Ab. A. Jansen

weten te vertellen of die vliegtuigen hebben

Foto's uit: Deest 1939-1945 door C.PJ. van Kouwen

zien vallen op plaatsen en tijden die hier niet genoemd zijn, dan wille wij dat graag

van U weten. Zo is het bijvoorbeeld nog altijd niet helemaal duidelijk wat er in de Waal resp. Maas is terecht gekomen.

De samensteller

14-1-1980/14-7-1992 Werkgroep Maas en Waalse geslachten 12 1/2 jaar: een krachtige puber of een jong volwassene?

Op 14 juli j.l. was het 'quatorze juillet' voor de Werkgroep Maas en Waalse geslachten van de Historische Vereniging Tweestromenland. Toen immers was het precies 12 1/2 jaar geleden dat het initiatief tot oprichting van een genealogische tak van de Historische Vereniging werd omgezet in een heuse werkgroep, die zich ten doel stelde de bevordering van het genealogisch onderzoek van Maas en Waalse geslachten.

Als middel tot het gestelde doel werd onder

terwijl toch ook opvalt de wijsheid van het

gelouterde, gesymboliseerd in een rijpe (en tussen hen die aan de genealogie van ĂŠĂŠn of omvangrijke) verzameling genealogica. De meer Maas en Waalse geslachten werken. jeugdigheid laat zich het beste aflezen aan Onder een Maas en Waals geslacht moest de soms stormachtige uitbreidingen die de volgens de oprichtingsnotulen worden ver- collectie ondergaat en aan de stappen die staan 'een geslacht dat zijn bakermat heeft gezet worden in de richting van automatiin het land van Maas en Waal, daar sinds sering en informatisering. mensenheugenis woont of zich daar voor meer gedacht aan het leggen van contact

meerdere generaties achtereen heeft gevestigd'. Als belangrijke toekomstige activiteit

Maas en Waalse geslachten resideert (of vindt gastvrijheid) in het souterrain van het

werd in genoemde notulen gezien het houden van bijeenkomsten, waaronder een persoonlijk met medeleden kennis kan ma-

Gemeentehuis van Wychen; daar bevindt zich ook het Streekdocumentatiecentrum van de Vereniging. En wie er nog nooit geweest is, wordt van harte uitgenodigd er

ken en gegevens uitwisselen'.

eens binnen te lopen, om onderzoek te

jaarlijkse genealogische dag, 'waarop men

doen, een praatje te maken, de zeer ruime De Werkgroep is dus 12 1/2 jaar oud en daarmee rijst de vraag of we te doen hebben met een krachtige adolescent of een jong volwassene. Ik denk dat het antwoord

genealogische en boekencollectie te bewonderen, of zomaar iets van de sfeer (en de gezette koffie) te proeven. Ten overvloede de openingstijden: woensdagmiddag

iets van beide heeft: aan de ene kant is er

van 14.00-17.00 uur; de eerste zaterdagmorgen van de maand van 9.30-12.30 uur

het (soms wat grillige) elan van de jeugd,

25

en de vrijdagavond daaraan voorafgaande

van 18.30-21.00 uur, dat alles m.u.v. de maanden juli en augustus (zodat we uw bezoek met belangstelling tegemoet zien vanaf woensdag 2 september a.s.).

Wie u altijd aan zult treffen is Willy Arts, de duizendpoot van de Vereniging, een gedrevene, nota bene zonder, naar bovenstaande definitie, Maas en Waals voorgeslacht. Hij stond circa 12 jaar geleden als eerste vermeld op een lijst van genodigden voor de

bijeenkomst van de Werkgroep d.d. 4 oktober 1980 te Wychen, een illustere lijst van genodigden zonder twijfel. Erop stonden, zonder iemand tekort te willen doen, onder

Ja, de Werkgroep is volwassen geworden en om dat te vieren wordt er met ingang van het werkseizoen 1992-1993 een nieuw logo in gebruik genomen (met dank aan de heer Fred Marcus) dat ik u hierbij mag presenteren.

meer: J.P. van Wezel en W.P. van der Bent,

Het is een, als ik het zo mag zeggen, nogal

resp. voorzitter en secretaris van de Historische Vereniging; N.A.Hamers, toen al genealogisch repertorium en voorzitter van de N.G.V. afd. Nijmegen; L.W.A. Berenbroek, encyclopedisch brein voor genealogische bronnen; Th. van Herwijnen, Brabantoloog en secundair bronnenvorser; A. van den Heuvel, collectioneur en documentalist van toen nog onderschatte bidprentjes; P. Lemmers, onvermoeibaar samensteller van menig 'gezinsstatenboek' en van 'Kwartierstatenboek van Maas en Waal'.

geladen afbeelding.

Nog steeds is niet duidelijk of de eerste

Uit een onzekere boreling groeide een vitale volwassene. Moge de toekomst net zo eindeloos zijn als de opeenvolging van geslachten in het Tweestromenland van Maas en Waal.

plaats op genoemde lijst iets te maken had met alfabet of dat toch, toen al, de unieke positie van Willy Arts binnen Vereniging en Werkgroep tot uitdrukking werd gebracht.

Want uniek is die positie zeker. Onder zijn enthousiaste en bezielende leiding groeide de Werkgroep tot een vast gegeven in genealogisch Nederland, een gegeven dat om de twee jaar culmineert in een drukbezochte genealogische contactdag (in 1992 voor het eerst, en met groot succes, gehouden in 'ons' Documentatiecentrum, daarvoor vijf keer in het Kasteel), een absolute must langzamerhand.

26

Aan de horizon ziet u boerderijen, bosschages en kerktorens. Er naar toe reiken, eindeloos uitgestrekt bijna, de weilanden en akkers langs de (in de historie steeds rechter getrokken) rivierlopen. Deze landschappelijke elementen typeren in hoge mate het

Tweestromenland van Maas en Waal.

De drie figuren op de voorgrond kunnen op velerlei wijzen geduid worden; hun genealogische zin is evident.

Voor de Werkgroep betekenen zij verleden, heden, maar vooral toekomst.

W J. van Rossum Zwanenveld 63 - 42 6538 RR Nijmegen

Het Streekhistorisch Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend: elke zondag van 14.00-17.00 uur en vanaf 1 mei t/m 30 september elke woensdag en zondag van 14.00-17.00 uur.

Telefoon: 08876-231 6 Postadres: De Heuvel 107, 6651 DC Druten.

Het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland, Kasteellaan 24 te Wijchen is geopend: elke woensdagmiddag van 14.00-17.00 uur, vrijdagsavonds van 18.30 tot 21.00 uur, voorafgaande aan de eerste zaterdag van de maand en elke eerste zaterdag van de maand van 9.30-12.30 uur (dan zij-ingang).

In de maanden juli en augustus gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen.

PUBLIKATIES uit de TWEESTROMENLANDREEKS ledenprijs dl 1 dl 2 dl 3 dl 4 dl 5 dl 6 dl 7 dl 8 dl 9 dl 10 dl 11 dM2

Maas en Waals woordenboek Aan het volk van Nederland Leeuwen en Elisabeth Boldershof Ewijks klooster Stoomtram deel l Schoolstrijd Appeltern Wee den vergetenen (watersnood 1926) Dorp Horssen Stoomtram deel II Kwartierstatenboek DorpAfferden Kosten porto

nietledenprijs

uitverkocht f 9,75 f 18,50 f 18,50 f 13,50 uitverkocht f 9,75 uitverkocht uitverkocht / 30,00 uitverkocht f35,00 f

6,00

f 9,75 f 25,00 f25,00 M 5,00 f

9,75

f 35,00 f35,00 f

6,00

U kunt alle publikaties van de Tweestromenlandreeks bestellen door overschrijving op postgiro 26 22 012 tnv. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Boeken zijn aan te kopen in het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland te Wijchen en in het Streekhistorisch Museum Tweestromenland in Maasbommel tijdens de openingsuren.

27

STBEEKARCHIVARIAAT BOMMMRWAABD

TWEESTROMENLAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS

18.XII. 1992 - verschijnt ten minste vier maal per jaar - NUMMER 74

TWEESTROMENLAND Opgericht 15 mei 1964.

Doel: in zo breed mogelijke kring bevorderen van de belangstelling voor de geschiedenis in al haar aspecten en onder ieder opzicht, in het

bijzonder van het werkgebied, het Land van Maas en Waal en het westelijk deel van het Rijk van Nijmegen.

Lidmaatschap: Het lidmaatschap geeft recht op toezending van tijdschrift en nieuwsbrief, op deelname aan excursies en tevens korting op de boekhandelsprijs bij uitgaven uit de Tweestromenlandreeks.

Contributie: De contributie voor 1992 bedraagt ƒ 30,-, men mag ook meer storten bij wijze van gift, te voldoen door storting op postgiro 2622012 ten name van Penningmeester Tweestromenland Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Ledenadministratie: M. van der Putten, Begoniastraat 22, 6658 EB Beneden-Leeuwen, tel: 08879-4336, voor de opgave van nieuwe leden, adreswijzigingen en eventuele opzeggingen (vóór l december).

Secretariaat: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen, telefoon: 08894-16247.

Ereleden: H. van Heiningen, J.P.M, van Os. Erevoorzitter: J.P. van Wezel

Administrateur: P.G. Leussink, Beuningen Kopij: Kopij dient getypt (zo mogelijk op floppy-disk met uitdraai in WP 4.2 of 5.1), gedateerd en ondertekend te worden verzonden aan: Pieter van Bernebeek, redactiesecretaris, Zesakkerlaan 5, 6611 AZ Overasselt, tel: 08892-2552.

Kan een artikel niet in machineschrift worden geleverd, dan gaarne in een duidelijk leesbaar handschrift. Afbeeldingen moeten, indien men ze terug wil hebben, aan de achterzijde voorzien zijn van naam, adres en woonplaats van de bruikleengever.

Losse nummers tijdschrift: Nrs. 19 t/m 74 voorradig. Per stuk ƒ 7,50 exclusief ƒ 2,50 verzendkosten. Te bestellen door storting op giro 2622012 ten name van Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Inhoud 3 8 12

Beschrijving der Nederlanden

13

Kwartierstaten gevraagd Molenhuis en bakhuis Hernen

16

Johan van Os, Maas en Waal medisch (1): De vroegste gezondheidszorgers in onze streek (1619-1795) Literatuursignalement

Bestuur:

J.L.C. Alkemade, vz., Ewijk J.A. van Gelder, vice-vz., Bergharen

W.M.G. Arts, secr., Wijchen J.A. Jansen, penn., Wijchen Mevr. W.M. Berris-Visschers, Wijchen Mevr. G.Y.M. Derks-Klabbers, Druten G.W. van Gelder, Beneden-Leeuwen G.A.A. Rooijakkers, Overasselt W.J. van Sommeren, Beneden-Leeuwen Drs. C. Visser, Druten

J. P. van Wezel, Alphen

Hugo van Capelleveen, Een raadsel opgelost Jan van Gelder, De Hernense molen

21

Nieuwsbrief Op de voorkant: Omstreeks 1900 is de oude kerk aan de dijk in Niftrik afgebroken. Om te voorkomen, dat de muren van de toren niet naar de verkeerde kant zouden vallen, werden ze met palen gestut; de wijzerplaat staat aan de ingang van het kerke pad. De foto is genomen vlak naast het café van Krebbers op de dijk, dat in 1940 verwoest werd.

TWEESTROMENLAND MAAS EN WAALS TIJDSCHRIFT VOOR STREEKGESCHIEDENIS Redactie: Gijs van Dijk, Pieter van Bernebeek, Hugo van Capelleveen, Jan van Gelder, Kees van Kouwen, Pieter Roelofs, Ton Tielen.

NUMMER 74

1992/IV

Hugo van Capelleveen

Een raadsel opgelost De verloren gewaande, uit 1318 daterende, luidklok van de H. Damianuskerk van Nifrik blijkt nog te bestaan!

In het door Gijs van Dijk geschreven artikel in het laatste op 29 VIII 1992 verschenen nummer van 'Tweestromenland' over 'De kerk van Niftrik: een 50-jarig jubileum' wordt melding gemaakt dat de middeleeuwse klok van Niftrik in 1953 zou zijn vergoten. Een bezoek aan het Nationaal Beiaardmuseum in Asten heeft ons afgelopen zomer geleerd dat deze 'monumentale' klok nog bestaat! Sinds eind 1953 bevindt deze klok zich in Asten. 1) Al eerder deed zich de vraagstelling voor 1. DE OUDSTE VERMELDING wat er nu precies met deze klok is gebeurd. VAN DE KLOK In 1982 concludeerde A.G. Schulte in 'De Het oudst thans mij bekende schriftelijke Monumenten van Geschiedenis en kunst; gegeven over deze klok dateert uit 1928. 3) Het Rijk van Nijmegen (westelijk gedeelte)' Het betreft hier een artikel uit het 'Huisgedat bij gebrek aan verdere gegevens het zin' van 27 februari 1928. In dit artikel waarschijnlijk een mystificatie betrof. 2) wordt door de schrijver verondersteld dat Er werd geconstateerd dat alleen de uit deze uit 1318 daterende klok de oudste van 1949 en 1952 daterende klokken in de to- Nederland zou zijn, ja zelfs van Noordren van de huidige H. Damianuskerk hin- West Europa. Dit is onjuikt, want alleen al gen. Men ging er vanuit dat de uit 1318 dain het noorden van ons land zijn nog klokterende klok vernietigd was, of zelfs nooit ken uit de 13e eeuw bekend. In het hierbobestaan had. Het is waarschijnlijk maar ven genoemde Nationaal Beiaardmuseum slechts weinigen bekend dat in een korte bevindt zich zelfs een klok uit de 12e eeuw. periode, namelijk van 1945 tot 1953, de Merkwaardig genoeg wordt deze klok niet oudste klok in ons werkgebied in deze to- in de uit 1919 daterende 'Voorloopige Moren heeft gehangen. Wat is er nu in de loop numentenlijst voor Gelderland' genoemd. der tijden gebeurd?

Hier wordt alleen het uit 1654 daterende smeedijzeren torenuurwerk vermeld, dat verloren is gegaan. 4)

zodat het kerkbestuur geen vrije beschikking hierover kreeg. Het kerkbestuur mocht de klokken luiden voor de aanvang van de kerkdiensten en bijzondere kerkelijke ge- legenheden. De gemeente behield het recht om de klokken te luiden bij branden en op koninklijke en nationale feestdagen. Voor het uurwerk zou een 'uurwerkopwinder' aangesteld worden.

Maar Niftrik beriep zich op de oude rechten voor de 'Franse tijd', toen het kerspel Niftrik de volle beschikking had over de klokken en het uurwerk.

Nog in 1896 was deze zaak niet naar behoren geregeld. De gehele bevolking van Niftrik beklaagde zich in een in juni 1896 geschreven brief aan het gemeentebestuur van Wijchen, 'dat Niftrik een tiental jaren verstoken was van een gangbaar uurwerk op den toren' en 'dat bij gelegenheid van het overlijden van Zijne Majesteit Willem III eene klok is stuk geluid en misschien voor verder gebruik is ongeschikt geworDe oude klok van 1213. den'. 6) Het betrof hier een kleine klok, en had 2. OVERPLAATSING VAN DE KLOK geen betrekking op de uit 1318 daterende IN DE IN 1892 NIEUW GEBOUWDE KERKTOREN klok. Helaas wordt de oude klok in de boIn het gemeentearchief van Wijchen be- vengenoemde documenten niet bij name vindt zich nog interessante informatie over genoemd. Hoe uiteindelijk het een en ande Niftrikse kerkklokken. 5) der werd geregeld is uit de bovengenoemde De stukken gaan over het overplaatsen van stukken niet duidelijk geworden. een tweetal klokken en het al genoemde In ieder geval kreeg de oude klok een plaats uurwerk naar de nieuwe toren. In 1892 was in de nieuwe toren, en is daar tot 10 mei de door architect C. Franssen ontworpen 1940 met een tweede klok blijven hangen. kerk en toren gereedgekomen. Hiervoor Van deze situatie is nog een foto bekend, was in 1895 een overeenkomst opgesteld die afgedrukt staat bij het artikel in het botussen het Niftrikse kerkbestuur en de ge- vengenoemde nummer van het 'Huisgezin'. meente Wijchen. Maar tot een overeenstemming kwam men niet. Wat was nu het 3. DE OORLOGSJAREN 1940-1945 geval? De oude middeleeuwse kerktoren Op 10 mei 1940 werd bij het uitbreken van was, zoals op vele plaatsen, sinds de 'Franse de Tweede Wereldoorlog op bevel van de tijd' eigendom van de burgerlijke gemeen- Nederlandse legerleiding de kerk met toren te. In dit geval de gemeente Wijchen. Ook in brand gestoken. Dit gebeurde om vrij de klokken en het uurwerk werden als ge- schootsveld te krijgen. meentelijk eigendom beschouwd. Nu de Bij deze brand is de klok niet verloren geoude kerktoren werd afgebroken zouden gaan. Op ĂŠĂŠn of andere manier heeft men deze klokken en uurwerk door de gemeen- de klok uit de toren kunnen redden. Mogete aan de nieuwe toren afgestaan worden. lijk is hij hierdoor toen gescheurd geraakt.

Het parochiebestuur stelde de toren hier- De klok kwam samen met de tweede klok in voor beschikbaar. Maar de gemeente zou de boomgaard van Sebertus Uijen-Spieeigenaar blijven van klokken en uurwerk, rings terecht en zijn daar gebleven totdat zij

Niftrik, torenklok R.K. kerk (gewicht 295 kg). Tekst: uitgeschreven vorm: 'O REX GLORIE VENICHRISTE CUM PACE - ANNO DOMINIMCCCXVIII door de Duitse krijgsmacht werden gevorderd. 7) Op 10 december 1942 werd de jongste klok op bevel van de Duitsers door de firma PJ. Meulenberg te Heerlen opgehaald en uiteindelijk afgevoerd naar Hamburg, waar deze klok tot geschut is omgesmolten. Deze klok droeg het registratienummer 3A243.

8) Volgens gegevens die bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg berusten zou er nog een derde klok geweest zijn, maar deze was bij het wegvoeren van de bovengenoemde klok niet meer aanwezig, (registratienummer 2B184)9) De firma Meulenberg keerde op 23 maart 1943 naar Niftrik terug om ditmaal op last van een 'Duitsche instantie' de uit 1318 daterende klok op te halen. In afwachting wat er gebeuren ging, werd de klok overgebracht naar de opslagplaats in Tilburg.

Daar probeerde de Inspectie Kunstbescherming te 's-Gravenhage zo goed moge-

lijk toezicht op de gevorderde klokken te houden.

Inmiddels probeerde men in Wijchen en Niftrik erachter te komen waar de klok intussen was gebleven.

Op l februari 1944 deed de toenmalige burgemeester van Wijchen, F.J. Terwisscha van Scheltinga, navraag bij de Inspectie Kunstbescherming.

Na het verstrekken van het registratienummer, 3B59, kon de inspecteur van de bovengenoemde instelling op 14 februari melden dat de klok nog bestond en nog in ons land aanwezig was. Op de vraag van de burgemeester waar de klok zich nu bevond werd geen antwoord gegeven. De hoofdinspecteur, dr. Jan Kalf, antwoordde op 2

maart 1944 aan de burgemeester, dat de 'klok een veilige plaats onder het toezicht van mijn Dienst is opgeslagen'.

Uit het voorgaande blijkt dat de klok bij de inventarisatie, die op last van de Inspectie Kunstbescherming is uitgevoerd, met een B

is gemerkt.

Klokken die met een C gemerkt werden, waren (kunst)-historisch gezien het belangrijkst. Daarna volgden de B-klokken en voor de jongste klokken werd de letter A gebruikt. 10) Waarschijnlijk heeft men de historische waarde van de Niftrikse klok behoorlijk onderschat!

Ook de toenmalige pastoor van Niftrik, JJ.H. van de Loo, trad in correspondentie met de Inspectie Kunstbescherming. De pastoor kreeg op 17 februari 1944 via de firma Meulenbelt nadere informatie: De klok was als P-klok (PrĂźfung) gemerkt en opgeslagen in het klokkenmagazijn van beschermde klokken in Tilburg (N.V. Houtcentrale). Door toedoen van de Duitse overheid was de klok opnieuw gemerkt, om deze weer op eventuele waarde te beoordelen. Dit hield in dat vernietiging van de Pklokken alsnog heroverwogen zou worden.

11) Op voorstel van de Inspectie Kunstbescherming kon nog het een en ander hiervoor gerealiseerd worden.

Direct na de bevrijding van 5 mei 1945 deed pastoor Van de Loo verwoede pogingen om de klok zo snel mogelijk terug te krijgen. Maar er moest nog heel wat water door de Maas voordat dit gerealiseerd was.

Na een uitvoerige briefwisseling met de Inspectie Kunstbescherming keerde uiteindelijk op 16 november 1945 de klok in het dorp terug. Bij aflevering was nog vertraging ontstaan omdat de klok per vergissing was toegeschreven aan de kerk van Puiflijk.

Dit aldus een brief van de adjunct inspecteur J.W. Janzen van de Inspectie Kunstbescherming. Niftrik mag van veel geluk spreken dat de oude klok behouden is gebleven.

Want er zijn vele B-klokken, die later ook nog met een P zijn voorzien, toch nog omgegoten tot geschut.

4. DE JAREN NA 1945 De klok, die zoals we al zagen, inmiddels gescheurd was geraakt, kreeg een plaats in de in 1941-'42 nieuw gebouwde (kerk)toren. Hoe dit precies is gebeurd, is niet bekend. Pas in 1949 werd een nieuwe klokke-

stoel met toebehoren aangeschaft omdat de oude op 10 mei 1940 verloren was gegaan.

12) In datzelfde jaar werd ook een nieuwe naar St. Jozef toegewijde klok door de firma Eijsbouts-Lips uit Asten in deze klokkestoel opgehangen. Deze situatie bleef tot 1953 ongewijzigd. De schrijver H. Manders, van het boek 'Het land tussen Maas en Waal' treft de middeleeuwse klok rond 1952 nog in de toren aan. 13) Kort daarna heeft het kerkbestuur een besluit genomen om de oude klok, die toen ook geen klepel meer bezat, voor een nieuw exemplaar te vergieten.

Op 21 oktober 1953 gaf de toenmalige Bisschop van 's-Hertogenbosch, een machtiging om deze 296 kg wegende en een diameter van 80 cm metende klok te hergieten. 14) Dit na goedkeuring van de 'Katholieke Klokken- en Orgelraad' van 15 oktober 1953. Op papier zou aan deze oude eerbiedwaardige klok, waarvan de toonhoogte mij onbekend is, een einde zijn gekomen. Echter in de praktijk is het anders verlopen. De firma Eijsbouts uit Asten die dit werk moest uitvoeren heeft de klok gespaard. Deze is naderhand opgenomen in

de collectie van het in 1968 opgerichte Nationaal Beiaardmuseum te Asten. En daar is de klok nog steeds te bewonderen, wat menig bezoeker uit ons werkgebied zeker zal verbazen. Niftrik kreeg evenwel een nieuwe

luidklok. Op 23 december 1953 werd deze naar H. Maria genoemde klok gewijd en in de toren gehangen. Dit is een klok van 285 kg. passend bij de reeds uit 1949 daterende klok van 200 kg.

De vraag kan nu gesteld worden wie er nu feitelijk eigenaar van deze klok is; het Nationaal Beiaardmuseum, het parochiebestuur van Niftrik, of nog de gemeente Wijchen? In het verleden zijn vanuit ons werkgebied meerdere kerkelijke inventarisstukken in diverse musea terecht gekomen waarvan nu onduidelijk is hoe het eigendomsrecht ligt. Dit zou nog eens een onderzoek waard zijn!

5. DE OUDERDOM VAN DE KLOK Betreffende de ouderdom van de luidklok is in het verleden verschillende uitleg gege-

ven. Het bericht in het 'Huisgezin' van 27 oktober 1928 vermeldt het jaartal MCCCXVIII (1318). Waarschijnlijk is per abuis in dit artikel het jaartal van 1318 verschreven in 1918! In zijn boek noemt H. Manders zelfs twee jaartallen, namelijk 1213 en 1318. Het foto-onderschrift geeft het jaartal 1318 weer, wat correct is. 15)

Waar het jaartal 1213 van afgeleid is, is een groot raadsel. Ook later werd in diverse geschriften dit jaartal 1213 gehanteerd. Merkwaardig genoeg komt de klok nog steeds in het 'Register van Beschermde Monumenten, ingevolge artikel 6 van de Monumentenwet 1988' in de gemeente Wijchen, als in Niftrik bevindende klok voor. Dit register is voor het laatst op 31 januari 1992 herzien!

Ook hier is het jaartal 1213 weer gebruikt, maar met een opmerking in de redengevende beschrijving: 'Doch gezien het uiterlijk van later datum'. Volgens het hoekige randopschrift is een datering in de 14e eeuw aannemelijker. En dat komt dan beter overeen met het jaartal 1318. Ook de versiering boven en onder het klokopschrift, bestaande uit touwbanden, is in de 14e eeuw te plaatsen. 15) Wanneer men van de zijde van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg voor het laatst de klok in Niftrik heeft gezien is onbekend.

6. HET RANDOPSCHRIFT Over de juiste weergave van het hoekige randopschrift rondom de klok is in het verleden ook verschillend gedacht. In het genoemde artikel in het 'Huisgezin' wordt de Latijnse tekst als volgt verklaard: 'ANNO I (ncarnationus) MCCCXVIII O'REX'CLE (is glorie) 'VEN (I)' XPE (Christe) 'CU(M)' PAEC (is PAGE). Vertaling: In 't jaar van 's-Heeren geboorte 1918 (dit moet 1318 zijn), O Koning van glorie, kom Christus met vrede'.

H. Manders geeft in 1952 de volgende tekstweergave: 'O Rex Glorie veni xpe cum pace amen' ofwel 'O Koning der Glorie, kom met Uw vrede. Amen.'

Dezelfde tekst gebruikt burgemeester F.J. Terwisscha van Schellinga al in zijn schrijven van l februari 1944 aan de Inspectie

Kunstbescherming. Volgens het Nationaal

Beiaardmuseum is de uitgeschreven tekst als volgt: 'O REX GLORIE VENI CHRISTE CUM PACE, ANNO DOMINI MCCCVIII', vertaald weergegeven: 'O Christus Koning der Glorie kom met vrede, In het jaar des Heren 1318'.

Naar de tekst te oordelen moet het voor Niftrik toen geen voortvarende periode zijn geweest. Men leefde waarschijnlijk in oorlogsomstandigheden, toen de klok werd aangeschaft. Maar ook alleen door louter toeval is deze klok door het roerige verleden heengeloodst en tot aan de dag van vandaag nog te bewonderen. Al hoewel dat dit niet meer in Niftrik is!

Noten: 1. Lehr, dr. AndrĂŠ; In het Nationaal Beiaardmuseum klinken de klokken en tikken de uurwerken, Asten 1992, p. 18 2. Schulte, A.G; Het Rijk van Nijmegen, (westelijk gedeelte), Monumenten van Geschiedenis en Kunst, 's-Gravenhage 1982, p. 318 3. Knipsel in het Parochie-archief van Niftrik, berustende in het archief van het Bisdom 's-Hertogenbosch.

4. Voorloopige lijst der Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Deel IV De provincie Gelderland, Utrecht 1917, p. 201 5. Met dank aan dhr. J.A. Jansen te Wijchen, die mij copieĂŤn betreffende deze stukken beschikbaar stelde.

6. Koning Willem III is op 23 november 1890 overleden.

7. Dijk, Gijs van; De kerk van Niftrik: een 50-jarig jubileum, Twee- stromenland, Maas en Waals tijdschrift voor streekgeschiedenis, nummer 73, 29 VIII1992, p. 5 en 6.

8. Archief 'Oorlogs-documentatie klokken' bevindende in de collectie van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg te Zeist.

9. Inventarisatielijsten klokken opgesteld door het toedoen van de 'Inspectie Kunstbescherming'. Voor Gelderland uitgevoerd door mr.

A.P. Schilfgaarde. Deze klokkeninventarisatie berust in de collectie van de Rijksdienst voor

de Monumentenzorg te Zeist. Vriendelijke mededeling van H J. van Nieuwenhoven van deze dienst. 'Inspectie Kunstbescherming' is de afkorting voor: Inspectie voor de bescherming van schatten van kunst en wetenschap tegen oorlogsgevaren, ingesteld binnen het toenmalige Rijksbureau voor de Monumentenzorg te 's- Gravenhage.

10. Zie over deze materie: Lambert-Avis, drs Jen-

15. Manders H. p. 66

De foto is dezelfde die geheel afgebeeld staat in het 'Huisgezin' van 27 februari 1928. De or-

neke; Wie met klokken schiet, wint de oorlog niet. De klokkenvordering tijdens de Tweede

Wereldoorlog, Asten 1992, p. 15 ev.

11. Lambert-Avis, drsjenneke; p. 19 ev.

12. Parochiearchief van Niftrik, berustende in het archief van het archief van het Bisdom 's-Her-

ginele afdruk van deze foto bevindt zich in het parochiearchief van H. Antonius Abt te Wijchen.

16. Zie hiervoor o.a. Tempelmans-Plat, G .W.;

Luidklokken, klokluiden en klokkestoelen,

togenbosch.

13. Manders H; Het land tussen Maas en Waal, Nijmegen 1952, p. 66-67.

14. Parochiearchief van Niftrik, berustende in het archief van het Bisdom s-Hertogenbosch.

Baarn 1974, p. 21 ev.

Jan van Gelder

De Hernense molen In ons vorige nummer moest wegens ruimtegebrek helaas de oorspronkelijke geschreven bladzijde uit de 'Conditien en voorwaarden' uit 1745 en de situatieschets van het kadaster vervallen. Zij worden nu alsnog opgenomen.

Wat de molen zelf betreft, in combinatie met het molenhuis en bakhuis, kwamen we intussen uit een particulier archief in het

bezit van een contract, waaruit blijkt, dat de molen per l mei 1766 samen met het molenhuis, bakhuis en aangrenzende gronden werden verpacht aan ene Hendr. Janssen de Wilt voor de prijs van ƒ 298,- per jaar en voor een termijn van 12 jaar.

Voor een afzonderlijk gepacht weiland - de vier morgen - moest met Kerstmis nog eens

ƒ 18,- op tafel worden gelegd bij rentmeester Peeter Gijsbers.

Vertrok de pachter van molen en huis, dan verviel automatisch ook de pacht van het land. De pachtwet was toen nog niet uitgevonden.

het

onderhouden

van

'een bequame

schuydt tot gerief van de ingezetenen van Leur om deselve in watertijden met haer coorn soo bij te mooie willen brengen over de helle meir te setten en weder om vandaer terugh te brengen sonder daervoor van de selve iets te pretendeere, dog die geen coorn ter mooie brengen sal pagter niet behoeven over te voeren'.

De molen zelf staat op een hoger punt en

heeft geen last gehad van water, maar kennelijk liep ruim twee eeuwen geleden de toegangsweg de Meerenburg wel onder water tijdens natte winters, zodat de boeren

van Leur niet anders dan per boot de mo-

len met hun koren konden bereiken. Merkwaardig is wel, dat alleen de boeren van Bij vertrek moest de pachter achter laten Leur en niet die van Hernen zijn vermeld, hetgeen hij er bij de aanvang vond, te weten want ook daar waren volop boerderijen in een ijzeren handboom, een breekijzer, een de polder die wateroverlast konden hebvuisthamer, een steenreep, een schepvat ben. met 2 pannen en een katrol met wellen en Het molenhuis en bakhuis met oven en varcresshout. Van iedere duijmsteen, die min- kenshok moesten grotendeels door de der werd aangetroffen, moest ƒ 12,-- wor- pachter worden onderhouden: 'dak, vloer den voldaan. en glas dicht, deuren, want en vensters Nog al wat benamingen, die voor een leek moeten in behoorlijke reparatie worden onbekend zijn, maar van deskundigen krij- onderhouden zoals dat in mei 1747 was . . .' gen we daar nog wel nadere uitleg van.

Kennelijk is dat de eerste bewoningsdatum De pachter had ook nog een interessante, geweest en mogelijk ook de start van de maar niet zo'n gemakkelijke verplichting tot nieuwe molen, waarover tot nog toe ner-

8

Deze situatieschets van het kadaster is overgenomen van de oorspronkelijke van 11 december l S 74.

i~

*f? ^'fiJ$^A^'<^ rUÏXC.yiWlr',

b/M£

fy

enw,

s

%f-aM affuri"- '-"'f • / • • !

.7 .e.

<n it*/6^

\

•mJ\ ^^%^^'fa „ tft»M\

^9& ^XZ&W-t »*4y* lOT^jr ^&^^/^ ^^'«f^VxK «V/^*

WZZ'fföi

^jt,^^

fife^ÏT^^ 7 ^&'iï%£&'- 4^sBt 5 6

/V^'^r

'/

-i 4Tff-~KtW*r

'Jf JjL^ttrrtlty?'

t ^OT^^^T^ ^;

jW /^^/ ^^i^^LT^

• rW3^^" ^«yO.>*^5^ .

JS^'^rrr&^v/f-^: ; swk-fty %^r*uL4r- ^rr^ ^£fe^^H^Z&iïï *""^M' ^U-tiU^^-

C'

10

/J

utLn

-

•/ J f„ /ftifltfh

£'"> afn ^

\

Molen te Hernen. gens een duidelijke aanwijzing is gegeven.

Een uitzondering bij het onderhoud werd gemaakt bij 'uiitgenomen traordinaire wintflagen'. Was er verder voor reparatie van het met stro gedekte dak meer dan een vim (= 104 bossen) stro nodig, dan betaalde de eigenaar, de Heer van Hernen, het meerdere.

Wel moest de pachter weer de dekker(s) 'in cost en drank' nemen en zelf zorgen voor 'deckgarden en deckteen' zonder korting op de pachtpenningen. Datzelfde gold ook als de schade was aangebracht 'wegens hagel of wintflagen ten respecte van de coorngewassen. Ook voor waeterige jaeren en muijzenverderff'. Voor de eigenaar bleven wel de huisen nabuurslasten, zoals recht van overpad e.d.

DWANGMOLEN Een molen, die eigenaar was van een of andere kasteelheer of andere adellijke heer met vele verpachte boerderijen en gronden in de omgeving, werd meestal betiteld als

dwangmolen. In de pachtcontracten werd dan veelal de bepaling opgenomen, dat de pachters verplicht waren hun graan in de molen van de heer of baron te laten malen.

Een normaal verschijnsel in vroeger tijden, dat echter na de tweede wereldoorlog nauwelijks nog van betekenis was, omdat de meeste boerderijen door de heerlijkheid Hernen werden afgestoten en in eigendom kwamen bij de voormalige pachters.

WINDRECHT Tot 1906 heeft er een windrecht bestaan.

Dat had voor de eigenaar twee voordelen.

Hij had - aldus heden ten dage nog de Grote van Dale - het monopolie om windmolens te houden. Bovendien had hij als ei-

genaar en/of exploitant dan nog het recht op onbelemmerde toegang van de wind tot de molen. Dit betekent, dat anderen geen hoog opschietende bomen of gebouwen mochten hebben nabij die molen om daarmee de wind voor de molen weg te vangen.

11

Beschrijving der Nederlanden Uit het rijke aanbod van geĂŻllustreerde boeken uit de 19e eeuw haalde de redactie de volgende bijdrage.

Het boek 'Beschrijving der Nederlanden, met Platen en eene Kaart' dateert van 1841 en werd uitgegeven door J.H. Laarman te Amsterdam.

De provincies worden door afzonderlijke auteurs beschreven en in het geval van Gelderland is dit Mr. Robide van der Aa. Het onderstaande artikel beschrijft de dorpen uit het gebied van Maas en Waal en is onverkort overgenomen.

Op een uur afstands van Groesbeek liggen de beide vriendelijke dorpjes Heumen en Malden, die te zamen de gemeente Heumen uitmaken en 1.000 inwoners tellen.

Aan dezelve paalt de gemeente Over-Asselt, zich langs de Maas en tegenover de stad Grave uitbreidende.

Zij bevat de dorpen Over-Asselt en NederAsselt, met 1.400 inwoners, twee roomsche kerken, en de overblijfselen van het klooster Walrich. De hervormden, die hier even als in geheel dit gedeelte van Gelderland weinig in getal zijn, vergaderen te Over-Asselt in het koor eener afgebrokene kerk, die van voren met eenen muur toegemaakt is, en te Neder-Asselt in hel onderste gedeelte van eenen toren, waarin de predikstoel en eenige banken staan, Oostwaarts van hier liggen de dorpen Balgoy en Keent, eene gemeente uitmakende, door ruim 400 zielen bewoond. Van Balgoy bereikt men in den tijd van twintig minuten het dorp Wijchen, de hooofdplaats eener gemeente, die uit de dorpen Wijchen en Niftrik bestaat en door 2.600 zielen bewoond wordt. Bij Wijchen ligt een oud en sterk slot, uit welks midden een sierlijke toren oprijst, terwijl zich aan de hoeken kleine hangende torentjes vertoonen. Dit kasteel is gebouwd door Emanuel, prins van Portugal en echtgenoot van Emalia van Nassau, dochter van Willem I,

12

prins van Oranje *). Zeer belangrijk door oudheden is de gemeente Burgharen, uit

een dorp van gelijken naam en de dorpen Hernen en Leur bestaande. Bij Hernen ligt een oud aanzienlijk kasteel, te Leur bestaande. Bij Hernen ligt een oud en aanzienlijk kasteel, te Leur heeft men onderscheidene romeinsche oudheden opgedolven, en niet verre van Burgharen verheft zich op eenen heuvel een lindeboom, die bij het volk in hooge eere staat. Horssen, door 800 zielen bewoond, is eene heerlijkheid met een fraai landhuis. De gemeente Appeltern, ruim 2.000 zielen tellende, bevat vier dorpen: Appeltern, Altforst, Alphen en Maas-Bommel, die allen nabij de Maas liggen en waarvan de laatste eertijds met stedelijke regten was beschonken. Bij Appeltern slaat het fraaije kasteel, het huis te Appeltern, hetwelk van eenen hoogen ouderdom en in het jaar 1686 vernieuwd is.

Langs den Waaldijk heeft men van het westelijkst gedeelte van dit arrondissement tot aan Nijmegen achtereenvolgens de gemeenten Dreumel met 1.400 en Beuningen met 3.000, Druten met 2.900, Ewijk met 1.400 en Beuningen met 1.200 ingezetenen. Sommigen dezer gemeenten bestaan uit twee en meerdere dorpen. Onder Wamel behoort Leeuwen, onder Druten Deest, Afferden en Puiflijk, onder Ewijk, Winssen en onder Beuningen, Weurt. De meeste dezer plaatsen liggen zeer schilderachtig, inzonderheid Leeuwen, met deszelfs fraaije hervormde koepelkerk, Druten met tabaksvelden, akkers, weiden en prachtig heerenhuis, en Ewijk met de schoone heerlijkheid Doddendaal. Hier heeft men nog de overblijfsels van het oude slot, waarvan de kelder zoo groot is, dat hij wel 800 menschen kan bevatten..

Kwartierstaten gevraagd De redactie overweegt om tegemoet te komen aan de veelgestelde vraag om af en toe een kwartierstaat te publiceren. Vandaar dat we een oproep doen aan onze leden om ons te voorzien van kwartierstaten. Indien hier voldoende op gereageerd wordt overwegen wij de mogelijkheid om per nummer een kwartierstaat te publiceren. De redactie wil zich zo veel mogelijk aan de volgende criteria houden: - de kwartierstaat moet bestaan uit minimaal 5 en maximaal 6 generaties in verband met de beschikbare ruimte; - minimaal 75% van de kwartierstaat moet afkomstig zijn uit Maas en Waal; - de kwartierstaat moet zo volledig mogelijk zijn, dat wil zeggen vermelding van de gebruikelijke data en geen hiaten.

Hiernaast moet de inzender bereid zijn om mogelijke reacties en vragen te beantwoorden. De kwartierstaten moeten (GETYPT) worden gestuurd naar P. van Bernebeek, Zesakkerlaan 5 , 6611 AZ in Overasselt Jan van Gelder

Molenhuis en bakhuis Hernen Over het Hernense molenhuis hebben we in november 1973 al een artikel geschreven in het maandblad Hier en Ginder van Bergharen, Hernen en Leur, een maandblad, dat nu zijn 33e jaargang al beleeft. Van dat artikel hebben we uiteraard ook ten dele gebruik gemaakt bij het schrijven van het volgende: Het huidige molenhuis - zie foto - is gebouwd in 1896. Voor die tijd stond er een oude boerderij, nog groter dan het nieuwe huis, waarvan in de zeventiger jaren nog fundamenten zijn gevonden. Er zat ook nog een waterput. De schuur was een overblijfsel van het oude huis maar werd in 1976 vervangen door een open kapschuur, beter bruikbaar voor het huidige loonbedrijf.

Het molenhuis is gedekt met oud-Hollandse pannen. In plaats van de vorstpannen of de nokvorsten, zoals de eigenlijke naam is, lag er oorspronkelijk lood op de nok. Bij een zeer zware storm is dat lood al jaren geleden er af gerukt. Het kwam met een enorm geraas over de pannen heen naar beneden. Men heeft de vele kilo's lood toen maar beneden gelaten en voor andere doeleinden gebruikt. Er werden vorstpannen

op gelegd.

De voorgevel, die op de foto duidelijk zichtbaar is, bevat beneden twee zesruits schuiframen met vensters. Op de bovenverdieping zitten twee klepraampies. Duidelijk is te zien, dat in het midden van deze gevel twee deuren boven elkaar zijn aangebracht, Ook aan de zijkant zitten opmerkelijke hoekverzwaringen, de zogenaamde hoeklisenen. Die twee deuren boven elkaar komen misschien wat merkwaardig over, maar het is toch niet zo vreemd als men weet, dat dit ook een bakkershuis was en de zolder werd gebruikt voor opslag van graan. In de top, tussen bovendeur en zadeldakje, valt een rond gat op, waarin een katrol geplaatst kon worden om daarmee de volle zakken naar boven te trekken. De muur naast de deur is wat afgeschaafd door de

13

vele zakken, die er langs naar boven schoven. De zolderribben waren wat verstevigd, doch in de tweede wereldoorlog bogen die toch nog onder het zware gewicht door zodat de deuren beneden uit het gelid wer-

den getrokken en niet goed meer sloten.

De korenzolder deed tegelijk dienst als slaapruimte voor de knechts. Tussen het koren was er een soort cel, waar drie ledikanten achter elkaar konden staan.

De meeste muren zijn l" steens en boven de ramen en onder de windveren was sierwerk aangebracht. Ankers horen er ook allemaal bij, maar helaas geen jaartal er in.

Bij het maken van een stoep heeft indertijd de familie Maas handig gebruik gemaakt van een halve molensteen.

Onder het voorhuis is een flinke kelder gebouwd. Zelfs een dubbele. Deze is net /.o groot als een derde van het woongedeelte.

De ene ruimte is bereikbaar vanuit het woonhuis, maar voor het andere gedeelte voor opslag van aardappelen, bieten e.d. kan men via een buiteningang binnen komen zoals dat vroeger bij grotere boerderijen vaak voor kwam, maar waar nu nog nauwelijks meer gebruik van wordt gemaakt.

Goed, Jos Steeg kan er nu toch nog een voorraadje piepers kwijt.

De voorkamer was vanouds voorzien van een grote schouw, doch die is om practische redenen geheel verdwenen. In de keuken zat een zelfde soort schouw, die eerst met eternietplaten was dicht gemaakt, maar door bewoner Jan Steeg zijn vervangen door hard-grauwe stenen. De feitelijke schouw is echter verdwenen en van boven dicht gemaakt. Het lijkt meer op een inham, die toch nog iets van vroeger heeft behouden. De zwarte ijzeren pot hangt er nog aan de ketting, maar heeft meer de functie van een bloempot gekregen. Maar fraai is het wel. Op de vloer van deze keuken zijn de rode estrikken uit de kelder terecht gekomen. In de gang liggen grijze plavuizen, die van een laagje parafine zijn voorzien.

Hier was niet alleen sprake van een maalderij en bakkerij, maar ook nog een boerderij, waarvoor achterhuis en schuur in gebruik waren. Er was een stalling voor rundvee en 2 paarden op de deel. Dat duurde 14

tot 1940. In de achtergevel bevonden /ich 2 grote deuren met toog. De paardenstaldeur is dicht gemetseld, maar de toog is nog te zien. In de top van de gevel zitten ook nog 2 ronde ramen.

BAKKERIJ IN DE WONING In 1940 kwam de bakkerij in de woning in de plaats van de paardenstal in de linkergevel. Drie ramen werden er in gemetseld en zijn er nog. De oven was een heetwateroven, die echter maar matig voldeed. Toch stond Piet Maas er om bekend, dat hij goed brood afleverde. Het was echter geen wonder, dat hij na jaren buiten de dorpskom

wonen in 1959 besloot in het dorp op kerkegrond een woning met bakkerij en winkel te bouwen. De opvolgers Maas trokken echter naar grotere bedrijven in Geldrop en Loosdrecht en in 1972 werd van het bakkerijgedeelte een tweede woning gebouwd en de winkel werd bij de bestaande woonruimte getrokken.

Loonwerker Jan Steeg, al vele jaren buurman van Maas, kwam in het molenhuis. De oven werd gesloopt en in de ruimte kwam een werkplaats voor dat loonbedrijf.

BAKHUIS In 1940 was die bakkerij in het achterhuis gebouwd. Waar was de bakkerij vóór die tijd?

Iets verder naar het bos tussen molenhuis en molen stond een bakhuis. In 1915 is dat nog vernieuwd. De bakkerij was er in gevestigd. In 1916 is er een ruimte met plat dak aan gebouwd, die dienst ging doen als motormaalderij. De motor kwam dus niet in de molen terecht zoals wel eens werd verondersteld en geschreven. In 1940 werd deze bakkerij pakhuis voor graan e.d. Even tevoren was van het plat dak nog een zadeldak gemaakt.

In 1951 werd dat pakhuis tot woning verbouwd voor molenaar Jan Maas, broer van bakker Piet, die in dat jaar trouwde met Riet Broeren uit een Wijchense molenaarsfamilie. In 1960 vertrokken zij echter ook naar het dorp van Hernen waar een huis met aparte maalderij werd gebouwd op de hoek van de Dreef en de Hernenseweg.

NIEUWSBRIEF december 1992 transformeerd tot een levende romeinse gemeenschap met exposities en oude ambachten.

Kopij voor nummer 75 dient vóór 10 januari in het Verder was het romeins badhuis voor deze gelebezit te zijn van de redaktie. genheid 'onder stoom gebracht' waarbij de bezoekers een kijkje werd gegund in de elkaar opOPROEP volgende badruimten en zo een indruk kregen voor redactionele medewerkers hoe het er in die tijd daar naar toe gegaan kan hebben.

Het tijdschrift Tweestromen land moet gezien wor- Tussendoor werd in het prachtige hotel Hövelden als het contact- orgaan tussen het bestuur en mann een uitgebreide koffietafel geserveerd welde leden van de Historische Vereniging Tweestro- ke door de deelnemers als zeer geslaagd werd menland. Gezamenlijk vormen zij de vereniging. beschouwd.

Vanuit dit bestuur en die redactie wordt een op- Het bezoek in de prachtige dom van Xanten was roep gedaan aan onze leden om daadwerkelijk iets minder geslaagd omdat een rondleiding niet medewerking te verlenen, hetzij in ons redactie- tot de mogelijkheden behoorde en we genoegen team, of door het inzenden van kopij voor het ver- moesten nemen met een korte explicatie (in het enigingsblad. duits) via de geluidsinstallatie.

Uw reactie is welkom bij het redaktiesecretariaat, Daarna kon ieder op eigen gelegenheid de dom telefoon: 08892-2552 en zijn prachtige kunstschatten in ogenschouw of schriftelijk p/a Zesakkerslaan 5, 6611 AZ Over- nemen waar ook een ruim gebruik van werd geasselt. maakt.

Om 17.30 uur konden de deelnemers zichtbaar DE NAJAARSREIS 1992 voldaan de thuisreis aanvaarden.

KOPIJ

Onder zeer gunstige weersomstandigheden voerden op 26 september twee reisbussen 85 deelnemers naar de Duitse steden Kalkar en Xanten, in het spoor van de via Romana.

Bij aankomst in Kalkar werd eerst een bezoek gebracht aan de Nicolaikirche met haar beroemde kunstschatten zoals het altaar van Hendrik Douverman alsook de kruisigingsgroep waarvan een gedeelte in de parochiekerk van Neerbos is terechtgekomen.

Onze gids Frau Dahms wist op boeiende wijze de betekenis en ook het ontstaan van de diverse kerkschatten op het gezelschap over te brengen.

In Xanten werd onder deskundige leiding van gidsen een bezoek gebracht aan het regionaalmuseum, met zijn zeer overzichtelijke opstelling van voorwerpen uit de tijd van de romeinse bezetting welke zijn opgegraven alsook de daar opgestelde maquettes welke een beeld geven van de diverse bouwvormen van de dom welke aan de huidige zijn voorafgegaan.

Ook het archeologisch park werd met veel belangstelling bezocht. Een bijkomstige attractie was het op die dag gehouden zogenaamde 'Römerfest' wat inhield dat het park deze dag was ge-

STREEKHISTORISCH MUSEUM TWEESTROMENLAND

Nieuws uit het Streekhistorisch Museum Het Museum in Maasbommel verheugt zich in een groeiende belangstelling. De bezoekersaantallen op de zondagmiddagen, en 's zomers op de woensdagmiddagen, blijft vrijwel constant, maar er komen meer groepen op andere tijdstippen het Museum bezoeken, soms met busladingen vol! In die bussen zitten natuurlijk geen bewoners van de streek maar zij zorgen wel voor inkomsten uit de entree. Het is trouwens toch merkwaardig dat vele streekbewoners nauwelijks iets van het bestaan van het Museum afweten, ondanks de artikelen die regelmatig in de pers verschijnen. Maar als zo'n streekbewoner of bewoonster het Museum bezoekt is hij of zij bijna altijd vol lof en neemt zich voor vrienden en kennissen te bewegen ook een bezoek te brengen.

In het Museum is een grote verbetering aangebracht. De zaal met ambachten op de benedenverdieping heeft een nieuw plafond en nieuwe, uiteraard betere, verlichting gekregen. Het oude

Opname museum Tweestromenland, oud origineel buffet, eind vorige eeuw.

(Collectie lam. Kamerman, Wijchen) plafond, en de verlichting, was nog in de staat zoals wij die aantroffen toen het gebouw werd betrokken. Direct nadat de nodige subsidies waren toegezegd werd met de renovatie begonnen. Die is nu onlangs voltooid. Er werd van de gelegenheid gebruik gemaakt de presentatie van de ambachten te verbeteren.

Er zijn natuurlijk ook plannen voor de nabije toekomst. Er is, ook met subsidie, een nieuwe diaprojector met de mogelijkheid van overvloeiing aangeschaft. Bij dat nieuwe apparaat hoort natuurlijk een nieuw diaklankbeeld. Daar wordt nu aan gewerkt. Het is wel zo dat een klankbeeld met overvloeiing moeilijker is met het oude apparaat.

Een ander project is de renovatie van het plafond en de verlichting van de andere, kleinere, zaal op de benedenverdieping. Dit moet echter nog enige tijd wachten.

Wat is er momenteel in het Museum te zien? Allereerst een kleine maar, letterlijk en figuurlijk, fijne expositie van kant uit het bezit van het Museum.

Dan is er de grote zaal met een interieur uit Oud Maas en Waal. In de andere grote zaal op de bovenverdieping wordt half december een kerstexpositie ingericht met vele, voor de meeste streekbewoners nog onbekende, oude foto's uit de

streek. Op de benedenverdieping is er dan de vernieuwde expositie van oude en verdwenen Maas en Waalse ambachten. Daar is ook veel oud agrarisch gereedschap te zien. Ten slotte is er de 'gevangenis' met de grote plaquette van Maas en Waal, de grote mammoethkop, en nog vele bodemvondsten uit de Romeinse tijd en daarvoor.

Het Museum is deze winter open elke zondagmiddag van 14.00 tot 17.00 uur. U bent van harte welkom. Tot ziens in het Museum.

SPIEKER

Dhr. Alkemade, Ewijk: zeepspuit (klysma).

Fam. Arts, Wijchen: div. portemonnaie's, portefeuille, tabaksdoos, sigarenetui, knoopsgatenschaartje, stropdas, kerkboeken, glaswerk.

Dhr. P. van Bernebeek, Overasselt: 3-delig herenkostuum, slobkousen, bretels, d-hoeden, div. accessoires.

Mevr. Boot, Wamel: 3-delig herenkostuum, bruine damesjurk, d-blauwe herenregenjas; 30er-jaren, 5 herenhoeden, 1 veelkleurige veren dameshoed, div. fournituren, citybag, blokje als hulpmiddel voor het maken van picpac-knopen.

Mevr. Borsten, Wijchen: nachtjapon en stopei.

Mevr. Corbesir-Kocken, Oss: nachtjapon.

Damianusgilde, Niftrik: gildecape en kepie Dhr. G. van Dijk, Niftrik: streekdrachtfoto's, dhoedjes, rouwvoile met kant, 2 damestasjes en div. d-handschoenen.

van Heiningen

Mevr. v. Haren, Overasselt: rok, pellerine, jak en kapothoedje (streekdracht), kant; bruin.

Aanbiedingen met vraagprijs aan het secretariaat

Fam. v.d. Heuvel, Dreumel: slobkousen.

Mevr. P. de Jong, Deest: 2 damesnachtjakjes, 2 kindersloopjes.

Mevr. A. Kamerman, Wijchen: diverse fournituren.

Mevr. Kuipers, Beneden Leeuwen: gebreid babytruitje.

NN.: collectie kranten.

Mevr. J. Pompen-Sas, Wamel: bewerkt tulen Vhals kraagje, div. fournituren, 1 grove en 1 fijne zeef voor meel/bloem.

Dhr. W. van Swam, Boven Leeuwen: gummie herenboord.

Mevr. P. Visschers-van Orsouw, Beneden

STOOMTRAM DEEL l Johan van Os 1984 MAAS EN WAALS WOORDENBOEK Johan van

Os 1980 HORSSEN Johan van Os 1987 tel. 08894-16247 BESTELLINGEN BOEKWERKEN

Naast de normale Tweestromenlanduitgaven (zie binnenzijde omslag) zijn ook onder dezelfde voorwaarden te bestellen: H.J. van Capelleveen en DJ.K. Zweers: GESCHIEDENIS EN BOUW VAN DE KERK TE LEUR f 15,-, excl.porti.

F.A.C. Haans en C.J. B. P. Frank MONUMENTENBOEK GEMEENTE WIJCHEN

voor leden f 21,50 niet-leden f 24,-excl. porti Ton Hilberink Leeuwen: div. stoffen, (voor de sectie Streek- C Y CLL l. geschiedenis van de familie. Burger dracht en Mode).

1840-1945 (over Maas en Waal) Mevr. L. van Welie-Sas, Dreumel: div. kragen en Voor leden f 32,- niet-leden f 34,50 excl. porti. manchetten o.a. gebreid.

Allen hartelijk dank!

CONTRIBUTIE/LIDMAATSCHAP Wanneer u ook iets heeft voor het museum of streekdocumentatie- centrum, laat het ons weten.

Voor het betalen van uw lidmaatschapsbijdrage Wies Berris-Visschers, over 1993 verzoeken wij U van de bijgevoegde actel. 08894-17461, 08894-16247, 08879-1535. ceptgirokaart gebruik te maken en wel vóór 1 april a.s. Dit bespaart ons dan veel werk en kunnen LEDENADMINISTRATIE ook wij weer aan onze verplichtingen voldoen.

Verenigingen waarmee wij een ruilabonnement Na het verlies van mevr. Van Oijen hebben we ons hebben kunnen deze kaart als niet geschreven lid de heer MARTIEN VAN DER PUTTEN, Bene- beschouwen. Zij die hun lidmaatschapsbijdrage den-Leeuwen, bereid gevonden de verzorging over 1992 nog niet hebben voldaan kunnen dit van de administratie van het ledenbestand op zich nog doen tot 31 december. te nemen. Voor aanmelding van nieuwe lidmaat- Daarna wordt aangenomen dat men geen prijs schappen en afmelding kunt U bij hem terecht, meer stelt op het lidmaatschap. terwijl de acceptgiro's nog aan de penningmees- Ledenadministratie/penningmeester ter gericht blijven. Het vroegere antwoordnummer (9319 Druten) is per 31 december opgeheven. Het GENEALOGISCH NIEUWS adres ledenadministratie is vanaf heden: Op zaterdag 3 april 1993 zal de 7e Gelderse GeLEDENADMINISTRATIE TWEESTROMENLAND nealogische contactdag worden gehouden in het BEGON IASTRAAT 22 Motel Van der Valk in Tiel. De organisatie wordt 6658 EB BENEDEN-LEEUWEN gedaan door N.G.V. afd. Gelderland in samenwer(Tel.:08879-4336) king met haar afdelingen Achterhoek, Betuwe, Kwartier van Nijmegen en de werkgroepen Maas Adreswijzigingen alsook onvolkomenheden in en Waalse Geslachten, Veluwse Geslachten en adressering van het tijdschrift gelieve U van bo- Familie- en Boerderijgeschiedenis in Oost Gelvenstaand adres door te geven zowel schriftelijk derland. als telefonisch.

De deelname voor deze dag bedraagt f 5,- is bij entree te voldoen. U wordt verzocht (niet verGEZOCHT plicht) een aanmeldingsformulier te gebruiken dat verkregen kan worden bij de werkgroep Maas en Op verzoek van enkele leden zijn wij op zoek Waalse Geslachten, p.a. Zwanensingel 259, 6601 naar: BATENBURG EEUWENLANG TWISTAPPEL H.

GK Wijchen. tel. 08894-16247.

STREEKDOCUMENTATIECENTRUM

Het documentatiecentrum is gesloten op vrijdag 1 en zaterdag 2 januari. De eerstvolgende weekeinde-openstelling is op 5 en 6 februari 1993.

TABAKSPIJPENNIJVERHEID IN GORINCHEM

De Pijpelogische Kring Nederland, een groep historici en kleipijpverzamelaars, heeft in hun serie monografieĂŤn over produktiecentra van rookpijpen het boek 'Tabakspijpennijverheid in Gorin-

chem: een inventarisatie van de pijpenmakers en hun produkten gedurende een periode van 200 jaar', geschreven door J. van der Meulen, J.P. Brinkerink en P. von Hout, uitgegeven.

Na de hoofdstukken die handelen over de opkomst en neergang van de pijpenmakerijen en de pottenbakkers- en tabakspijpenmakersgilde komt

aan de hand van archivalia het wel en wee van de afzonderlijke pijpenmakers aan de orde. In deze opsomming komen interessante details aan het licht en worden veel namen van stadgenoten vermeld. De grote diversiteit in merken en versieringsmotieven op de pijpen die vanaf 1630 tot 1830 werden geproduceerd zijn aan de hand van meer dan 800 afbeeldingen weergegeven. Voor

deze inventarisatie is gebruik gemaakt van materiaal verworven door archeologische opgravingen en pijpen uit diverse collecties. Aan het bakpro-

ces en bedrijfsaardewerk van de pijpenmaker wordt ook de nodige aandacht besteed.

Het boek is voorzien van de volgende bijlagen: tijdsorde van de pijpenmakers, merkenlijst, naamlijst van ingeschreven (m/v) in de pijpenmakerij en

de dekens van het gilde. De registers op persoonsnamen en merken maken het boek beter toegankelijk waardoor snel de gewenste informatie opgezocht kan worden.

Uitgegeven door de Pijpelogische Kring Nederland, Utrechtse Jaagpad 115,2314 AT Leiden.

ISBN 90-801138-1-6. Oplage 300 exemplaren.

Winkelprijs f 28,50.

DE KADASTRALE ATLAS VAN 1832 OOK VOOR HET LAND VAN MAAS EN WAAL? Door de Dienst van het Kadaster en de

Openbare Registers worden alle eigendoms verhoudingen van ieder stukje grond in Nederland vastgelegd. Deze Dienst werkte

reeds in de eerste helft van de vorige eeuw en bezit in al haar gegevens een rijke bron voor de geschiedenis van het gebied waarin we wonen. Een aantal jaren geleden heeft men de waarde hiervan ingezien en besloten de oudste (namelijk die van 1832) beter toegankelijk te maken door ze te publiceren in Kadastrale Atlassen. Daarvoor is in 1986 de Stichting Werkgroep Kadastrale Atlas Gelderland 1832 van start gegaan. Meerdere atlassen zijn inmiddels klaar gekomen zoals bijvoorbeeld die van Arnhem, Renkum, Wageningen, Doesburg, Elden etc. De atlassen van Ubbergen en Nijmegen, Hatert en Neerbosch zijn nu in voorbereiding.

Voor het Land van Maas en Waal is reeds veel schrijfwerk verricht. De Oudst Aanwijzende Tafels (OAT) zijn overgeschreven, waaruit we met hulp van leden van Tweestromenland een Naamlijst van Eigenaren willen samenstellen.

Deze dokumenten zijn voor het Maas en Waalse gebied in de laatste wereldoorlog verloren gegaan. We hopen ze met behulp van de computer weer samen te stellen. Maar daarnaast is er nog veel werk te verzetten in het tekenen van de bijbehorende kadastrale kaarten.

We zoeken daarom tekenaars, die op vrijwillige basis een of meer kaarten willen overtekenen. Weet U iemand of voelt U zelf ervoor hierin een bijdrage te leveren, dan kunt U zich wenden tot de voorzitter of tot een der leden van de topografische atlas van Tweestromenland. Als lid van de Kadastrale Atlas Gelderland sta ik eveneens klaar om met bereidwilligen in overleg te treden.

Het zou toch wel mooi zijn als we in Maas en Waal deze kaarten met bijbehorende gegevens ook beschikbaar hadden en de toestand van nu zouden kunnen vergelijken met die van 1832, weten wie er toen in dat huis woonde, weten welke grond van overgrootvaderwas, wie ertoen veel grond bezat enz. enz.

Dat kan als we ons er voor in willen zetten de knelpunten op te lossen.

Contactadressen Tweestromenland: W.M.G. Arts, secr.

Zwanensingel 259 6601 GKWijchen Tel.: 08894-16246

Het bestuur van de historische vereniging en het streekmuseum Tweestromenland wenst haar leden een voorspoedig 1993.

Overzichtsfoto met linksboven het molenhuis, in het midden het voormalige bakhuis en rechts de molen. Opname: 20-6-1951.

Nu de bloemisterij van Hans en Hennie van Kerkhof. In 1973 werd ook met deze maalderij gestopt. Bakker weg, molenaar weg.

De woning van Jan Maas - het oude bakhuis - werd overgenomen door Wim Steeg uit Leur, ook een loonwerker. Intussen is hij overleden, het loonbedrijf is gestopt en wonen er nog 2 van zijn kinderen.

overleden 23 december 1885, werd de opvolger.

Hun zoon, de bij velen nog bekende en breed gesnorde en van alle markten thuis zijnde George Maas zorgde voor het derde molenaarsgeslacht van Maas in Hernen. Hij werd daar geboren op 16 augustus 1875 en overleed 15 februari 1951.

Hij trouwde in 1903 met Maria A. Reijs, geBEWONERS VAN HET MOLENHUIS boren in Niftrik op 29 januari 1880 en overDe oudste bewoner, die wij vonden (zie ar- leden op l november 1957 in Hernen. tikel hiervoor) was dus Hendr. Janssen de Hun zoons Piet en Jan splitsten het bedrijf Wilt sinds 1766. Hoe lang hij er woonde, in een maalderij voor Jan en een bakkerij werd niet vermeld. We moeten overstappen voor Piet, getrouwd met Berta Janssen van naar 1810 voor de komst van de Maasfami- de Leurse Flerde. Van Piet en Jan wonen lie. beide vrouwen nog in Wijchen.

Ene Jan Maas - geboren in 1768 in Herpen, Na de Maasperiode kwam dus Jan Steeg, overleden in 1840 in Hernen - getrouwd getrouwd met Mien van Merwijk, daar womet Wilhelmina van Mullekom, geboren 10 nen. In 1986 bouwden zij een nieuw huis april 1775 in Deest, overleden 23 april 1858 aan de Meerenburg. Zoon Jos Steeg, die in Hernen, huurde in 1810 de molen en het trouwde met JosĂŠ Kersten uit Bergharen, molenhuis, waarschijnlijk ook wat grond er en hun kinderen Iris en Jan wonen er nu, bij. maar zijn nog te jong op aan opvolging te Zoon Peeter Maas - geboren 4 mei 1818 en denken. En al is de ligging achteraf en ver overleden 2 januari 1904 - getrouwd metja- van de bebouwde kom, zij hebben het er coba M. PonjĂŠ, geboren 25 juli 1839 en best naar hun zin in deze onvolprezen

15

prachtige omgeving.

En het statige molenhuis - over 4 jaar 100 jaar oud - is gebleven en door de gemeente Wijchen op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.

En op de molen steekt de nieuwe molenaar Tjarke Schober, een Westfries van oorsprong, maar wonende in Arnhem, bijna

iedere week de vlag uit en laat de wieken draaien en maalt er koren. Hij geniet er met volle teugen en iedereen is er welkom en geeft hij uitleg over de molen. Een bezoekje, ook met groepen, waard.

Een volgende keer komt de beschrijving over het Hernense Meer daar vlak in de buurt.

Johan van Os

Maas en Waal medisch 1)

De vroegste gezondheidszorgers in onze streek (1619-1795) Het is niet zo makkelijk een beeld te krijgen van de vroegste medische zorg in het Land van Maas en Waal en het Rijk van Nijmegen West. Waarschijnlijk zijn er sinds de middeleeuwen hier en daar al chirurgijns in actie geweest: veredelde barbiers die met hun scheermes ook zweren en wonden wisten te behandelen, maar van echte, academisch gevormde artsen - zogenaamde medicinae doctores - horen we pas tegen het eind van de 18e eeuw.

BEROEMDHEID IN HORSSEN

XXXVII / D. FRANCISCVS / DIEPENBROECK MEDICUS ET ASTROLOGVS dominee van Horssen, Franciscus Diepen- GELE / BRIS. DEO ANIMAM / LOCVLO broeck. Als predikant bediende hij zijn klei- OSSA DEDIT. ne kerkelijke gemeente van 1619 tot 1656: In hedendaags Nederlands vertaald, staat liefst 37 jaar, wat op zichzelf al een opmer- er ongeveer dit: kelijk feit moet worden genoemd. Maar nog UW HEIL VERWACHT IK, JEHOVA. IN veel merkwaardiger is dat de trouwe Hors- HET JAAR DES HEREN 1656 HEEFT IN sense dominee door zijn tijdgenoten blijk- DE LEEFTIJD VAN 71 JAAR EN NA 37 baar werd beschouwd als een 'beroemd JAAR VAN HEILIGE DIENST D(ominus) medicus en sterrenkundige'. Zo wordt hij FRANCISCUS DIEPENBROECK - BEalthans aan het nageslacht voorgesteld op ROEMD MEDICUS EN STERRENKUNDIzijn grafsteen, die in 1911 bij of in de mid- GE - ZIJN ZIEL AAN GOD EN ZIJN GEdeleeuwse parochiekerk van Horssen in de BEENTE AAN DEZE PLEK GEGEVEN. grond is teruggevonden en die toen is over- Het is een mooie en intrigerende tekst. Een gebracht naar de hervormde kerk, waar hij beroemd medicus en sterrenkundige in links van de preekstoel een plaats kreeg te- Horssen! Waaraan dankte hij zijn roem? gen de sluitingswand.

Wat heeft hij op medisch en sterrenkundig Het grafschrift op deze zeldzame steen is in gebied gepresteerd? Wat moeten we denhet Latijn gesteld en luidt als volgt: ken van de combinatie medicijnen en sterSALVTEM TVAM EXPECTO / IEHOVAH renkunde? // A°. DOMINI. M.DC.LVI / AETATIS Nergens heb ik tot dusver in de annalen SVAE. LXXI. ET / SACRI MINISTERII. van de wetenschapsgeschiedenis de naam Een grote uitzondering is de raadselachtige

16

Niftrik steeg hel aantal doden tol meer dan 200% boven het gemiddelde. 2 ) I n Afleiden kreeg pastoor Van Haaff in het jaar 1783 21 parochianen te begraven: het hoogste aantal in 52 jaar pastoraat. 3) Het lijkt er op dat de Drutense dokter in die dagen /.o ongeveer heel Maas en Waal te ver/orgen had. Hij was althans, /.o wordt er van hem gezegd, niet alleen in Druten, maar 'in verscheide dorpen' actief. 4) Nadere gegevens over dr. J.B. Gerards/.oon van der Horst ontbreken mij. Ik houd me graag aanbevolen onder andere voor genealogische inlichtingen omtrent de/.e man en /eker ook voor berichten over /ijn studie, ambtsperiode en werk/aamheden.

Foto: Collectie H.f. van Cappelleveen, Leur.

Franciscus Diepenhroeck terug kunnen vinden. Mocht iemand iets meer over hem weten, dan zou ik daarvan graag op de hoogte gesteld worden. Zelf blijf ik onder de D ook alle registers na/.oeken.

DE RODE LOOP De tweede arts die in Maas en Waal opduikt, treffen we aan in Druten, en wel in de jaren '70 en '80 van de 18e eeuw. Hij heet J.B. Gerards/oon van der Horst en voert de titel dokter (medicinae doctor). Hij moet dus - mogelijk in Harderwijk - medicijnen gestudeerd hebben. Vermoedelijk is hij door het Maas en Waalse arnbtsbestuur aangesteld als geneesheer.

Van dokter Van der Horst weten we dal hij met grote voortvarendheid optrad, toen in de jaren 1779-1783 o.a. in Keent, Altfbrst, Balgoy, Niftrik, Bergharen, Beuningen, Ewijk, Winssen, Horssen en Afferden de /.ogenaamde rode loop uitbrak: een besmettelijke /.iekte (dysenterie) die in on/e streek tientallen mensenlevens kostte. In

VROEDMEESTER BEKEERD Het is onwaarschijnlijk dat dokter Van der Horst de gezondheidszorg voor Maas en Waal heel alleen gedragen heeft. Een medicinae doctor was een hoge piet, geleerd, doorkneed in de theorie van zijn vak, maar in de vaak bloederige praktijk van alledag niet zo handig. Doorgaans beperkte hij zijn bemoeienis met een zieke tot het stellen van de diagnose en het voorschrijven van de therapie. Het eigenlijke werk liet hij over aan de chirurgijn, die aderlatingen toepaste, lavementen zette, wonden schoonmaakte, verbanden legde, gebroken botten spalkte, kortom alles uitvoerde wat de dokter in zijn wijsheid nodig achtte. De chirurgijn was de knecht van de dokter, zij het niet bij hem in dienst.

Een chirurgijn had geen academische opleiding. Net als een schoolmeester leerde hij zijn vak van een oudere, ervaren voorganger die hem na een proeftijd als leerling en ge/el de titel heelmeester kon verlenen.

Naast de heelkunde beoefenden veel chirurgijns ook de verloskunde en als zodanig voerden /ij de titel vroedmeester, eveneens in de praktijk verkregen. We zien de titels heel- en vroedmeester dan ook veelvuldig samengaan.

Ook cle Drutense dokter Van der Horst werd in het dagelijks werk vermoedelijk bijgestaan door een heel- en vroedmeester, die daartoe officieel door ambtman en jonkers was benoemd. In 1783 immers horen

17

we iets van de 'Vroedmeester deses Ambts': een zekere Gerardis Johannes Bodenstaf.

Net als Van der Horst woonde Bodenstaf in Druten en hoewel hij in onze bron enkel vroedmeester wordt genoemd, ligt het voor de hand dat hij op de eerste plaats volleerd chirurgijn, en dus heelmeester, is geweest.

De katholieke Brabander Bodenstaf, wellicht afkomstig uit Ravenstein, ging op 28 december 1703 over tot de protestantse religie, deed belijdenis en liet zich inschrijven

als lidmaat van de Hervormde Gemeente Druten. Een aantekening van de toenmalige Drutense dominee Albertus J. Gobelius Schadd heeft deze gebeurtenis kleurrijk vastgelegd: 'Op den 28 December heeft Gerardus Johannes Bodenstaf, Vroedmeester deses Ambts, belijdenis gedaen van den Godsdienst der Hervormden. Sijnde uijt 't Pausdom tot ons overgekomen.' 5) Is het al moeilijk in de ziel van onze levende medemensen te kij- ken, de ziel van vroedmeester Bodenstaf zullen we maar helemaal met rust laten. Dat zijn bekering door opportunisme werd ingegeven, valt nooit te bewijzen, maar denkbaar is het wel. Ambtman en jonkers waren protestant en de kleine kring van hervormden in Maas en Waal had politiek en economisch de macht in handen. Wilde een heel- en vroedmeester daarin klandizie krijgen, dan was het lidmaatschap van de Hervormde Kerk bijna een vereiste. Vrouwen van dominees, schoolmeesters en belastinggaarders zouden aan hun kraambed niet gauw een roomse vroedmeester toelaten. En de katholieke klanten kwamen toch wel.

Theodorus

Eisen,

van

geboorte

een

Leeuwenaar, weten we heel wat meer en op hem hoop ik in een volgende bijdrage terug te komen. Dr. Eisen is omstreeks 1774,

in de

18e eeuw dus, geboren als zoon van Peter Eisen en Willemina van Elk in Leeuwen. Hij komt al in 1816 als 'medecijn Docter' voor op een inwonerslijst van Druten en is daar op 20 april 1834 overleden. 7) Hoogstwaarschijnlijk is hij de eerste en lange tijd de enige arts geweest die Maas en Waal zelf heeft voortgebracht, maar zijn werkzaamheid valt volledig in de 19e eeuw en komt daarom later aan de orde.

ACHTERSTANDIG SALARIS Nog in de 18e eeuw - namelijk in het jaar

1782 - heeft het Maas en Waalse ambtsbestuur naast de 'centrale' vroedmeester Bodenstaf voor een aantal combinaties van dorpen enkele vroedvrouwen aangesteld, die - op grond van een bepaalde, bij een erkende vroedmeester genoten opleiding - de vroegere baaksters moesten gaan vervangen en voor hun werk ook een officieel salaris ontvingen. EĂŠn dezer vroedvrouwen is ons met name bekend.

Het was Johanna Thai.

In de jaren 1817-1818 woonde zij - als bejaarde - ook al weer in Druten, maar zij was in 1782 als vroedvrouw aangesteld voor de dorpen Dreumel en Wamel op een jaarsalaris van 100 gulden dat door die dorpen zelf moest worden opgebracht. Na zo'n 35 jaar ongetwijfeld trouwe dienst, waarvan zij het grootste deel ook veel in Dreumel of Wamel zal hebben gewoond, moest zij zich op haar oude dag bij de overheid beklagen over het feit dat genoemd salaris haar al OPVOLGERS sinds 1810 niet meer was uitbetaald. In haar Als 'ambtsdokter', gevestigd te Druten, klaagbrief, geschreven en ondertekend schijnt Van der Horst - al of niet met een door haar lasthebber W.A.F. Zanders, wijst 'tussenligger' - opgevolgd te zijn door ene Johanna Thai erop: dr. J. Huijgens. Deze is in elk geval op 31 - 'dat (zij) door de tegenwoordige bezwadecember 1807 in Druten gepatenteerd als rende omstandigheden, waarin de ingemedicinae doctor en zijn patent (zeg maar zetenen van het ambt Maas en Waal 'vergunning') werd op 31 december 1808 door de Watervloed van den afgelopen weer met een jaar verlengd. 6) Ook over Zomer (1817) zijn geraakt, bijna geene Huijgens is mij voor de rest niets bekend. verdienste heeft'; Over de eventueel derde dokter die in Dru- dat zij bovendien 'aan de geringste klasse ten en omstreken werkzaam is geweest, van menschen voor niet moet bedienen';

18

- dat zij 'bij gemis van dat tractement op haar jaren, die reeds verre gevorderd zijn, gebrek moet lijden, en in deze dure tijden zich het noodige tot levensonderhoud niet kan bezorgen'.

'Met gepaste eerbied' vraagt Johanna dus van overheidswege aan de gemeentebesturen van Dreumel en Wamel 'de nodige orders' te stellen om haar 'het achterstandige tractement' alsnog uit te keren. Over de klacht van de bejaarde, kennelijk ongetrouwde dame wordt door verschillende instanties in de loop van 1818 de nodige correspondentie gevoerd en het resultaat is dat Johanna de helft toegekend krijgt van het bedrag dat zij over de jaren 1811-1817 van Dreumel en Wamel tegoed heeft: 350 in plaats van 700 gulden. Zij werd met andere woorden teruggezet op eenjaarsalaris van 50 gulden, ƒ 25,- voor rekening van Dreumel en ƒ 25,- voor rekening van Wamel. De reden die de beide dorpsburgemeesters daarvoor verzinnen, wordt gezocht in het feit 'dat er thans een vroedmeester bestaat, die door de Dorpen word gesalarieerd en de Vroedvrouw alzoo minder noodzakelijk is'.

MET DRANK BESPROEIDE WAUWELAAR Wie er met deze vroedmeester wordt bedoeld, blijkt uit de aangehaalde correspondentie niet. Het moet haast wel Hendricus Antonius Naessens geweest zijn, van wie we weten dat hij omstreeks 1776 in Maassluis geboren was en dat hij zich in 1818 of eerder als heel- en vroedmeester in Wamel gevestigd had. In 1818 verricht hij in Wamel over het eerste kwartaal 8, over het tweede 15 en over het derde kwartaal zelfs 60 koepokinentingen: allemaal gratis. En het hielp nog ook, want volgens Naessens' opgave

schuldigd van volksopruierij, omdat hij het katholieke, 'Belgischgezinde' dagblad 'De Noord-Brabanter' las. Gearresteerd en in Nijmegen opgesloten, kwam de Wamelse heel- en vroedmeester na uitgebreid verhoor te boek te staan als 'een man van zeer beperkte redeneerkundige zielsvermogens; (-) een domme, onvoorzigtige, niet zelden met drank rijkelijk besproeiden wauwelaar, zonder eenige algemeen wekkende invloed'. 10) Hij kon gerust weer losgelaten worden.

Wat zijn verloskundige kwaliteiten ook waard waren, in ieder geval moest Johanna Thai ten tijde van Naessens nog regelmatig van Druten naar Wamel of Dreumel om bevallingen te doen. Lang niet iedere kraamvrouw wilde de wauwelaar aan haar bed hebben. De Maas en Waalse hoofdschout, Otto van Randwijck, nam met de smoesjes van de twee dorpsburgemeesters dan ook geen genoegen. Hij had het geval onderzocht en vastgesteld dat Johanna Thai in 1782 inderdaad wettig door de toenmalige overheid was aangesteld en dat zij 'zoowel voor als na den Jaare 1810 haar functies vlijtig (had) waargenomen'. De 'latere aanstelling van een Vroedmeester, zoo die al wettig is geschied', kon volgens Van Randwijck geen reden opleveren om het traktement van de vroedvrouw te korten. Hij eiste dan ook dat de gemeentebesturen van Wamel en Dreumel het besluit tot salarisverlaging zouden herzien. Wat daar van terechtgekonen is, heb ik nog niet kunnen achterhalen.

heeft de kinderziekte - pokken - zich gedu-

DOKTER AAN DE MOFFENWAAI J.B. Gerardszoon van der Horst, Gerardis Johannes Bodenstaf en Johanna Thai zijn de enigen van wie we tot dusver met zekerheid weten dat zij al in de 18e eeuw een officiële aanstelling kregen in de Maas en Waalse gezondheidszorg. Maar in 1795 had

rende de eerstgenoemde twee kwartalen bij niemand voorgedaan. 9) Of Naessens als vroedmeester ook zo goed was en Johanna Thai dus nergens meer aan te pas hoefde te komen, is maar de vraag. In 1831 ten tijde van de Belgische Opstand tegen Willem I - werd hij door de Wamelse burgemeester mr. G.A.F. Meijnhardt be-

vestigd, mogelijk aangesteld door de overheid in het Rijk van Nijmegen. De aanwezigheid van deze Ewijkse arts - F.C. Krott geheten - blijkt uit een koopakte van 12 november 1795, die zich bevindt in het Rentmeestersarchief Van Koolwijk. 12) Op genoemde datum namelijk droeg het echt-

zich ook in Ewijk een medicinae doctor ge-

19

paar Reijnier Verhaaf en Hendrina Hendriks voor de som van 1600 gulden een hofstede in eigendom over 'aan Med: Doctor F.C. Krott en Sibilla Janssen El. (echtelieden), mede te Ewijk woonagtig'.

Dokter Krott en zijn Sibilla woonden toen dus al in Ewijk en we kunnen ons moeilijk

voorstellen dat de geneesheer daar ook niet zijn praktijk uitoefende: hij zal wel niet tussen Ewijk en Nijmegen heen en weer gependeld hebben. Blijkbaar had hij in Ewijk en omstreken ook genoeg verdiend om zich een tweede of althans een andere woning aan te schaffen. Het ging trouwens niet om een simpele burgerwoning, maar om een complete hoeve, die in de (helaas zwaar beschadigde) akte omstandig beschreven wordt: 1. 'Een Hofstede bestaande in Huijs, Hof, (Boomgaard?), Bakhuijs en anex Weijland van Ouds genaamd Moffen Weijdjen, Palende Oost den Heer van Doddendaal, West Gijsbert Meijer, Zuijd de Diepe Straat en Noord den Band=Dijk, hebbende dit perceel het regt van Visserij in den zoogenaamde Moffe Waaij aan de

gekocht voor geldbelegging om het vervolgens te verpachten. Daarmee opende dr.

Krott dan de lange rij van dokters in onze streek die in de loop van hun praktijkjaren landerijen aankochten voor hun oude dag en hun nageslacht. Het is een traditie geworden onder de geneesheren.

BOOMGAARDEN EN VISRECHTEN De Drutense dokter Theodorus Eisen was in het bezit van landerijen, zijn latere ambten plaatsgenoot dr. Frederik Deelen behoorde zelfs tot de grootgrondbezitters van Maas en Waal. En tot in de eerste helft van onze eeuw toe hebben bijvoorbeeld de Leeuwense artsen Van Haagen en de Winssense dokter De Sonnaville grond en boomgaarden aangekocht, in de wetenschap dat niet al hun zonen emplooi zouden kunnen vinden in de gezondheidszorg.

Maar een dokter die, zoals Krott, visrechten kocht, ben ik nog niet tegengekomen. Hij moest die rechten overigens delen met de baronnen van De Doddendaal. Op aanwijzing van Ferdinand van Koolwijk, afstammeling van de Doddendaalse rentmeesters, Zuijd zijde, zijnden ongeveer de helft van heb ik de waai waar dokter Krott mocht gem. Waaij met den Heer van den Dod- gaan vissen en waaraan ook zijn hofstede dendaal gemeen, zijnde zoo groot en gelegen was, met een hoge mate van waarKleijn als hetzelve in zijne respective be- schijnlijkheid kunnen lokaliseren. palingen onder Ewijk Rijks gelegen is.'

De oude boeren van Ewijk, verzekerde Fer2. 'Eenen Uijterwaard, van ouds genaamd dinand mij, noemden de doorbraakkolk bij den Kleijnen Molenaars WVaerd, groot het vroegere Veerhuis de Moffenwaai. Dat ongeveer eene Mergen vier Hond, edog die curieuze naam iets met Duitsers te mazoo groot en Kleijn als dezelve in Zijne ken heeft, lijkt onwaarschijnlijk. Mof is volRespectieve Voiren en bepalingen, mede gens Van Dale ook een gewestelijke benaonder Ewijk voorn, gelegen is, doende ming voor de groenvink. Misschien huisden dit parceel in d'ordinaire verponding er vissen in de waai en vinken in de aan(grondbelasting) 's Jaars twee Gulden en grenzende bosjes. De oorsprong van de Zeven DĂŠniers, palende oost Dominicus naam Moffenwaai ligt in nog diepere duisHuijberts (Verploegen), West Christiaan ternis dan de praktijk die dr. F.C. Krott Huijberts (Verploegen), Zuijden den tweehonderd jaar geleden in Ewijk heeft Band Dijk en Noorden den Whaal.' uitgeoefend. We weten dat hij er was en Het kan zijn dat dr. Krott in 1795 aan het verder niets, eind van zijn loopbaan als arts heeft ge- (wordt vervolgd) staan en zich op een kleine hofstede romantisch wilde terugtrekken om in zijn Noten: laatste jaren als boer en visserman nog een 1. Schulte, A.G., 'Het Land van Maas en Waal. rustig landleven te leiden. Groot was het De Nederlandse Monumenten van Geschiededoor hem verworven bedrijfje in elk geval nis en Kunst', 's-Gravenhage 1986, p. 153-134. niet. Misschien heeft hij het ook gewoon

20

2. Mentink, GJ. en anderen, 'De rode loop in Gelderland. De dysenterie-epidemie in de jaren 1778-1779 en 1782-1783, toegelicht aan gegevens uit het archief van het Hof van Gelderland en uit de begraafregisters', in: 'Gelre', Dl. LXIV, Arnhem 1970, en idem, Dl. LXV, Arnhem 1971, met name p. 32-34 (Dl. LXV) en p.

137 (Dl. LXIV).

3. Os, Johan van, 'Afferden. Een dorpsboek uitgegeven bij het honderdjarig bestaan van de Parochiekerk St. Victor en Gezellen te Afferden (Gld), Afferden 1991, p. 152-153.

4. Zie noot 2, Dl. LXIV, p. 137.

5. Capelleveen, Hugo van, 'Zoo sloeg dan de ure.

De protestanten van Druten, Afferden en Deest', Druten 1985, p. 17 en 68-69.

6. Patenten 1808, Rijksarchief Gelderland, Arnhem 7. Gemeentelijk Archief Druten: Classificatierollen en Overlijdensregister.

8. Gemeentelijk Archief West Maas en Waal, Afdeling Gemeente Wamel: Ingekomen stukken 1818.

9. Zie noot 8.

10. Heiningen, H. van, 'Tussen Maas en Waal: 650 jaar geschiedenis van mensen en water', Zutphen 1971, p. 256 en 258 11. Zie noot 8.

12. In particulier bezit, niet geĂŻnventariseerd.

LiteratuurSienalement

Een * voor een titel betekent dat deze titel op het Documentatiecentrum raadpleegbaar is. * DIENSTVERLENING, - staat centraal bij Bibliotheek West Maas en Waal; in: De Waalkanter, d.d. 25-10-1990, afb.

(02) b.g.v. het 30-jarig bestaan * UNIEK, Een - museum; in: De Waalkanter, d.d. 26-4-1990, afb. (069).

Kinderdorp Neerbosch.

DIJK, B. van, Geloof in koortsboom leeft nog; in: Dichtbij, d.d. 11-7-1989 (23).

Viering meimaand in de kerk te Druten.

HAAREN, J. van, Uit Drutens verleden; in: De Waalkanter, d.d. 7-6-1990(262.1).

Kapelaans P. Goulmy en C. van Rooy.

ENGBERS, S., Wie haalt de kerk uit het slop?; in: Managements Team, jrg. 12 nr.

6 (9-4-1990), p. 54-56, 61, afbn. (262.2).

Foto van de r.k. kerk met gelovigen in Bergharen.

BOUWBOND, Bouw- en Houtbond FNV Afferden 40 jaar; in: De Waalkanter, d.d. 28-6-1990, afb. (331).

St. Walrick.

HAAREN, J. van, Uit lang vervlogen jaren; in: De Waalkanter, d.d. 21-9-1989

(23).

EERSTE, - Maas en Waalse Wegenbouw in nieuw bedrijfspand; in: De Waalkanter, d.d. 24-5-1990, afb. (339.17 en 625.7/8).

21

30-jarig Leeuwen.

bestaansfeest

Beneden

* [GELDER, J.A. van], 10 mei 1940; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr. 4 (april 1990),

p. 51-53, afbn. (355.48). * [GELDER, J.A. van], Toonen Dekkers vanaf 1914; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr.

5 (mei 1990), p.83-86, afbn. (339.17 en 63). loonbedrijf Bergharen. * NIEUWE, - generatie Zaadhandel Lemmers; in: De Waalkanter, d.d. 1-3-1990,

* HAAREN, J. van, Onverwelkbare herinneringen; in: De Waalkanter, d.d.

25-10-1990(355.48).

Mobilisatie 1914.

* HAMILTON, J.W.J., en G. van den BOOM, Herinneringen aan de Meida-

gen van '40; in: Tweestromenland, nr. 65 (17-81990), p. 3-35, afbn. en nr. 66 (21-12-1990), p. 3-44, afbn. (355-48).

afb. (339.17 en 63).

Beneden Leeuwen.

* COÃ&#x2013;PERATIEF, - bankieren is onze grootste kracht; in: De Waalkanter, d.d. * MOBILISATIE, - 1939-1940. De Duitsers l-2-1990, afb. (336.7). waren tot aan Deest opgerukt; in: De Rabobank Beneden Leeuwen 75 jaar.

Waalkanter, d.d. 5-10-1989

(355.48). * HEROPENING, - Bank en 75-jarig jubi* leum;in: De Waalkanter, d.d.

18-10-1990, afbn. (339.7).

Rabobank Midden Maas en Waal Druten.

* MEIJNEN, E. en S. DAVERVELD, Het ontstaan van het hof van Gelre en Processen in het ambt tussen Maas en Waal; in:

Tweestromenland,

nr.

PETER, - Linders kijkt terug op mobilisatietijd in Heumen; in: Dichtbij en Groesbeeks Weekblad, d.d. 2-5-1989

(355.48).

* EERSTE, EHBO Boven-Leeuwen viert 30-jarig bestaan; in: De Waalkanter, d.d.

5-4-1990, afb. (361.9).

64

(16-3-1990), p. 22-30, afbn., lit. (34). * VERMEULEN, A., De rituele moord in Appeltern (1900); in: Tweestromenland, nr. 65 (17-8-1990), p. 36-42, afbn., lit.

(343).

EERSTE, EHBO 'Maria Goretti' bestaat 50 jaar; in: Groesbeeks Weekblad, d.d.

22-8-1989(361.9).

Over- en Nederasselt en Balgoy.

* STICHTING, - Sociaal Kultureel Werk Gemeente Druten 10 jaar !; in: De Waalkanter, d.d. 5-4-1990 (362).

* VRIES, R. de, 'Een eigenaardige gewoonte van landlieden'. Een aantal benaderingen van charivari en de casus * TIEN, 10 Jaar bestaan St. LambertusWychen in 1795; in: Volkscultuur, jrg. 7 school; in: De Waalkanter, d.d. nr. 3 (nov. 1990), p. 729, afbn. (343 en 17-5-1990(373.3).

92).

Maasbommel.

Volksgericht tegen Jacobus van Susteren te Wychen. * TIELEN, T. [=A.H.A.M.], Uit de polderarchieven: De buurmeesterseed; in:

Tweestromenland, nr. 65 (17-8-1990), p.

45-46(352).

22

* [GELDER, J.A. van], Bergharense jeugd in 1906; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr. l

(jan. 1990), p. 1-2, afb. (374.3). * [HAAREN, J. van], Luisterrijke onafhankelijkheids-feesten van 1913; in: De Waalkanter, d.d. 1-3-1990 (394.2).

H.H. van Regieren Altena (Assen, 1990), p. 265-281, krtn., lit., tekn. (666 en 33).

Druten. * [GELDER, J.A. van], 60 Jaar Boerinnenbond/KVO Bergharen en Her- * nen/Leur; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr.

5 (mei 1990), p. 67-72,afbn(396). * NA, - 60 jaar nog steeds actueel. K.VO Bergharen viert diamanten feest; in: De Waalkanter, d.d. 31-5-1990, afb (396).

[GELDER, J.A. van], Van hulpsecretarie naar postkantoor; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr. 3 (maart 1990), p. 35-41, afbn.

(725.1).

Bergharen.

* [GELDER, J.A. van], Slagerij in Bergharen; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr. 7 (juli 1990), p. 99-103(725.2).

Winkel CJ. van Dijk.

* VEERTIGJARIG, 40-Jarig bestaan Bond van Plattelandsvrouwen afdeling Maas en Waal; in: De Waalkanter, d.d. * [GELDER, J.A. van], Ontmoetingscentrum 'De Mijlpaal' Hernen-Leur 1981 tot 15-31990 (396).

1991; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr. 12 (dec. 1990), p. 181-184, afb. (725.83).

VAN, - toen naar nu . . Bergharen; in: De Waalkanter, d.d.28-6-1990, afb. * TREFPUNT, 't - 'Zilveren' Dorpshuis; in: (631.3).

Oude landbouwwerktuigen en trekkers.

De Waalkanter, d.d. 17-4-1990 (725.83).

Deest.

BOONSTRA, J.I., Werken aan de Maas in historisch perspectief; in: Tussen de * BIJZONDERE, - monumentendag voor Drutense Ewaldenkerk; in: De WaalkanVoorn en Loevestein, jrg. 25 nr. 69 (dec. ter, d.d. 6-9-1990 (726.54).

1989) (627.1).

Definitieve plaatsing op de rijks-monumentenlijst. * ZILVEREN, - jubileum NFO afdeling Maas en Waal stijlvol gevierd; in: De Waalkanter, d.d. 24-5-1990, afb. (634). *? LEEUWEN, A. van, Glas-in-loodraam Nederlandse Fruittelers Organisatie. van Nijmeegs klooster in Puiflijk; in: (Documentatiemap) Stichting Oude * [GELDER, J.A. van], A-Ford vs. Felix; in: Gelderse Kerken, afl. 29 (najaar 1989) (726.54).

Hier en Ginder, jrg. 31 nr. 4 (april 1990), p. 56-58 (656...). * BOGAERS, J.E., Wybulxen in Weurt; in: Autobezitters gem. Bergharen.

Tweestromenland, nr. 64 (16-3-1990). p. * [GELDER, J.A. van], Niet goed gekeken; 3-4, afb. (726.8 en 92). in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr.l (jan.

Grafkruis Mechiel Wybulxen gevonden 1990), p. 3-5, afbn. (656...). in Weurt.

Autobezitters gem. Bergharen. * BOEDER, K., Opmeting boerderijen: Gelderland; in: Jaarverslag Stichting His* LOEFFEN, L.W., Reclame; in: Tweestrotorisch Boerderij-Onderzoek over 1989 menland, nr. 64 (16-3- 1990), p. 10 (659).

(Arnhem, 1990), p. 6-9, tekn. (728.6).

Winssen.

Opmeting boerderij De Blankenburg VERHOEVEN, A.A.A., Ceramics and Beuningen. economics in the Low Countries AD 1000-1300; in: Medieval Archaeology in * [GELDER, J.A. van], Kapelzicht aan de the Netherlands. Studies presented to Hoekgraaf in Bergharen; in: Hier en 23

Ginder, jrg. 31 nr. 11 (nov. 1990), p.

163-166, afbn. (7728.6).

KERKHOFFS, H., Kasteel Batenburg herrijst; in: Valkhof Nieuws, jrg. 11 nr. 3

(1989) (728.8). * [GELDER, J.A. van], Oude boerderij aan

de Driesprong te Leur; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr. 8 (aug. 1990), p. 115- 120, afb., tekn. (728.6).

* RESTAURATIEWERKZAAMHEDEN, ru誰ne Batenburg worden binnenkort gestaakt; in: Wegwijs, d.d. 19-9-1990, afb.

(728.8). * [GELDER, J.A. van], Oude hofstede aan de Dreef in Hernen; in: Hier en Ginder, jrg. 31 nr. 10 (okt. 1990), p. 147-153, afb., tekn. (728.6). * BAUR, T., Verslagen en Mededelingen:

Batenburg (gem. Wijchen); in: Castellogica, 1990-3, p. XLI-XLVI, afb., tek.

(7728.8).

Kasteelru誰ne.

* KRENNING, P., De tinhaak; in: De Beelderaar, jrg. 14 nr. 4 (juli/aug. 1990), p.

142-143, afbn. (737). als muntmeestersteken o.a.aanwezig op een zilveren daalder van Willem van Bronkhorst-Batenburg uit 1564. * JONGERENKOOR, - Beneden Leeuwen viert twintigjarig bestaan; in: De

Waalkanter, d.d. 1-11-1990, afb. (784).

GAAUW, P. van der, Onderzoek kasteelterrein te Beuningen; in: Stichting Monumenten, jrg. 10 nr. 10/11 (nov./dec.

1989) (728.8).

* ACHTER, - de muziek aan met 'De Krekels'; in: De Waalkanter, d.d. 24-5-1990, afb. (785).

Jeugd-tamboerkorps Beneden Leeuwen.

GIJSBERS, A.A.E.M., Nieuwe toekomst voor kasteelru誰ne Batenburg; in: Heemschut, jrg. 66 nr. 7/8 (juli/aug. 1989) (728.8).

* FEEST, - voor 90-jarige harmonie Eendracht uit Deest; in: De Waalkanter,

d.d.17-4-1990, afb. (785). * HULST, R.S., Gelderland; in: Jaarverslag

R.O.B, over 1989 (Amersfoort, 1990), p.

142-150 (728.8 en 902).

P. 143: restauratie kasteelru誰ne Batenburg, opgravingen Beuningen Schoenaker-West en kasteelterrein de Blankenburg; p. 144: landinrichtingsproject Maas en Waal; p. 148: opgravingen Beuningen Schoenaker-West.

* ORKEST, - 'Variabel' 25 jaar; in: De Waalkanter, d.d. 24-5- 1990, afb. (785).

Alphen.

JANSSEN, H.L., The archaeology of the medieval castle in the Netherlands. Resul ts and prospects for the future research; in: Medieval Archaeology in the Netherlands. Studies presented to H.H.

* HAAREN, J. van, Uit Drutens verleden: Voetbal; in: De Waalkanter, d.d.

van Regieren Altena (Assen, 1990), p.

219- 264, afbn., krtn., lit., tekn. (728.8).

Mottekasteel Leur, ronde kasteel Batenburg en torenhuizen Balgoy en Heumen.

* DRIEVOUDIG, -jubileum bij 'Onderlin-

ge Vriendschap'; in: De Waalkanter, d.d.

17-5-1990, afb. (792).

Toneelvereniging Afferden.

26-1-1989(796.3). * VIJFTIGJARIG, 50-Jarig jubileum M.C.B. Bergharen; in: De Waalkanter,

d.d.

28-9-1989 (796.7). Motor Club

Bergharen * VIJFTIENJARIG, 15-Jarig jubileum H.S.V. 'Deest'; in: De Waalkanter, d.d.

24

18-1-1990, afb. (799). hengelsportvereniging.

* DINTEREN, G. van, Afbeelding van 't Huis te Druten en de middeleeuwse kerk

van Druten; in: Tweestromenland, nr. 65 (17-8-1990), p. 43-44, afb. (912, 726.54 en 728.8).

BIJPOST, A.C.J., Plaats- en perceelsnamen in het rivierengebied met het bestanddeel 'oord'. Een reactie; in: Tabula Batavorum, jrg. 7 nr. 2 (juni 1989) * LEMMENS, G., Een onbekend gezicht op de oude kerk te Beuningen door Cor(801.31 ).

Zie: MULDER, J.R. nelis Pronk (1678?); in: Numaga, jrg. 37 nr. 4 (dec. 1990) (912 en 726.54).

MULDER, J.R., Plaats- en perceelsnamen in het rivierengebied met het be- * ARTS, W.M.G., Mijn grootvader Piet van standdeel 'oord'; in: Tabula Batavorum, Petje Nillisen; in: Tweestromenland, nr. jrg. 7 nr. l (febr. 1989) en nr. 3 (okt. 64 (16-3-1990), p. 1118, afbn. (92).

P.B. Nillesen (1866-1943) uit Bergharen.

1989) (801.31).

Zie: BIJPOST, A.CJ. * DINTER, W.S. van, De Joden van GenCLASON, A.T., Ewijk, an inland Vlaarnep 1650-1950; Zutphen, dingen settlement, archaeozoology and 1990; 96 p., afbn., lit., tabn. (92). amateur archaeologists; in: Festschrift Gezin Mozes Levi (van Leeuwen) - ClafĂźr R. Stampfli, o. red. v. J. Schibler e.a. zina Menassen te Horssen. (z. pi., 1990), p. 63-75 (902).

Botmateriaal; vgl. Westerheem, jrg. 38 * FENS, K., De schaduwbeelden van een (1989), p. 133-145 en 287-290. tribuun; in: Spiegel Historiael, jrg. 25 nr.

11 (nov. 1990), p. 520-523, afbn., lit. (92). * HULST, R.S., en A.G. JONG, Beuningen Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Schoenaker-West; in: Jaarverslag R.O.B, over 1989 (Amersfoort, 1990), p. 40 * GLAAP, J., Een Dreumelse familie van (902).

800 jaar; in: Tweestromenland, nr. 64 Vondsten uit de Michelsberg (?) en (16-3-1990), p. 5-10, afbn., tab. (92).

Vlaardingen-cultuur en uit de Romeinse G. van Eek (1859-1943) en zijn gezin. tijd. * HAMERS, N.A., Ingekomen en vertrok* BROEKE, P.W. van den, De bronzen ken personen te Nijmegen (1821-1828); wieldoppen uit Wychen; in: Spiegel Hisin: Zoeklicht zonder grenzen (Nijmegen, toriael, jrg. 25 nr.7/8 (juli/ aug. 1990), 1990), p. 42-43 (92). p. 377- 378, afbn., lit. (903).

1827: G. Berben, geb. 1800 Wychen met vrouw en kind; idem GRAAF, K.van den, Ijzertijd en RomeinP. van Hees, geb. 1802 Wychen met se tijd in Land van Maas en Waal; in: vrouw.

Stichting Monumenten, jrg. 10 nr. 11/12 (nov./dec. 1989) (903). * HAMERS, N.A., Leden van een geestelijke broederschap (1691); in: Zoeklicht * NEDERLAND, - in delen. Een regionale zonder grenzen (Nijmegen, 1990), p. geografie, o. red. v. B.C. de Pater e.a., 125-129, afb. (92).

(Houten, 1989, 2 delen), 335 en 333 p., P. 23: Aleidis Jansen uit Overasselt; p. 36 afbn., krtn., lit., tekn. (911).

Anna Elisabeth dl. II: Zuid-, Oost- en Noord Nederland, Deggerin uit Wychen. hs. 35 (p. 161-173 en 325): Het Gelderse Rivierengebied. * HAMERS, N.A., en A.W.H. HOLLA,

25

Wapens; in: Zoeklicht zonder grenzen (Nijmegen, 1990), p. 196-207, afbn. (92 en 929.6).

Nr. 780: Willem van Aefferden, 1429; nr.

785: Otto van Boeningen, 1532. * IN, - memoriam J. van Gruijthuysen; in: Tweestromenland, nr. 64 (16-3-1990), p.

31 (92). * LIJTEN, J., De medische school van Oirschot; in: Campinia, jrg. 20 nr. 79 (okt.

* BEGHEYN, P.J., Nijmeegse studenten aan buitenlandse universiteiten (1363-1845); in: Zoeklicht zonder grenzen (Nijmegen, 1990), p. 186-195, afbn.

(929.5).

Diverse mensen (genoemd naar plaatsen) uit Tweestromenland

* H[AMERS], N.A., Kwartierstatenboek van Maas en Waal; in: Gelders Oudheidkundig Contactbericht, nr.

127

(1990/IV), p. 32-33 (929.5).

1990), p. 156-173(92).

Johan en Arnold van Wamel, artsen.

* KEURNTJES, R.A.R., en N.A. HAMERS, Naamsaannemingen te Bergharen en * SAS, N.C.F, van, Revolutionaire kunsten: Hernen-Leur (1812); in: Zoeklicht zonGuiseppe Ceracchi en Joan Derk van der der grenzen (Nijmegen, 1990), p. 45-47, afbn. (929.5).

Capellen; in: Spiegel Historiael, jrg. 25 nr. 11 (nov. 1990), p. 524-527, afbn., lit. * MAAS, - en Waalse geslachten; in: De (92).

Waalkanter, d.d.26-4-1990 (929.5).

Beeldengroep voor Joan Derk in de tuin Kwartierstatenboek van de Villa Borghese te Rome. * SMIT, E.J., Van Ensse; in: Gens Nostra, jrg. 45 nr. 12 (dec. 1990), p. 584 (92).

Sophia van Ensse trouwt Arnoldus van de Poll (geb. Wamel 1622).

* SIJP, J.W.C.N. van der, Tijs CLaasen, de eerste Van de(r) Sijp; in: Tweestromenland, nr. 64 (16-3-1990), p. 19-20, afbn., lit. (929.5).

Geboren ca. 1670 in Wamel.

* TIELEN, A.H.A.M., [Kwartierstaat van] J.A. van Welie; in: Zoeklicht zonder * STEENPOORTE, G.A., Stamreeks (vangrenzen (Nijmegen, 1990), p. 34-35, afb. af 1380) van burgemeester Otto baron van Randwijck (1763-1833); in: Zoeklicht (92)Geboren te Afferden 1866, overl. Den zonder grenzen (Nijmegen, 1990), p.

Haag 1956, beroemd portrettist.

74-75, afb. (929.5).

Diverse leden van de familie Van Rand* WERTHEIM, W.F., Het geheim van Apwijck waren ambtman van Maas en Waal. peltern; in: Gelders Oudheidkundig Contactbericht, nr. 125 (juni 1990), p.

5-8, afb. (92). * TIELEN, A.H.A.M., Inwonerslijsten wesBespreking van het boek van H.S. Haastelijk deel Rijk van Nijmegen 1693; in: se, 'Schaduwbeeld of het Geheim van Zoeklicht zonder grenzen (Nijmegen, Appeltern' over Joan Derk van der Ca1990), p. 118-124(929.5). pellen tot den Pol Beuningen, Ewijk, Heumen, Niftrik, Weurt, Winssen en Wychen * BEGHEYN, P.J., Morgengaven te Nijmegen (1483-1519); in: Zoeklicht zonder * TIELEN, A.H.A.M., Inwoners Wamel grenzen (Nijmegen, 1990), p. 181-185 (1709); in: Zoeklicht zonder grenzen (929.5).

(Nijmegen, 1990), p. 104-107, afb.

Diverse personen (genoemd naar plaat(929.5). sen) uit Tweestromenland.

M. Bergevoet

26

Het Streekhistorisch Museum Tweestromenland te Maasbommel is geopend: elke zondag van 14.00-17.00 uur en vanaf 1 mei t/m 30 september elke woensdag en zondag van 14.00-17.00 uur.

Telefoon: 08876-2316 Postadres: De Heuvel 107, 6651 DC Druten.

Het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland, Kasteellaan 24 te Wijchen is geopend: elke woensdagmiddag van 14.00-17.00 uur, vrijdagsavonds van 18.30 tot 21.00 uur, voorafgaande aan de eerste zaterdag van de maand en elke eerste zaterdag van de maand van 9.30-12.30 uur (dan zij-ingang).

In de maanden juli en augustus gesloten.

Telefoon: 08894-13012 Postadres: Zwanensingel 259, 6601 GK Wijchen.

PUBLIKATIES uit de TWEESTROMENLANDREEKS ledenprijs dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl dl

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Maas en Waals woordenboek Aan het volk van Nederland Leeuwen en Elisabeth Boldershof Ewijks klooster Stoomtram deel l Schoolstrijd Appeltern Wee den vergetenen (watersnood 1926) Dorp Horssen Stoomtram deel II Kwartierstatenboek Dorp Afferden Kosten porto

uitverkocht f 9,75 f 18,50 1 18,50 f 13,50

uitverkocht f 9,75 uitverkocht uitverkocht / 30,00 uitverkocht

nietledenprijs / 9,75 / 25,00 / 25,00 f 15,00

f

9,75

1 35,00

f 35,00

f 35,00

/

(

6,00

6,00

U kunt alle publikaties van de Tweestromenlandreeks bestellen door overschrijving op postgiro 26 22 012 tnv. Penningmeester Tweestromenland, Aalsburg 17-60, 6602 VG Wijchen.

Boeken zijn aan te kopen in het Streekdocumentatiecentrum Tweestromenland te Wijchen en in het Streekhistorisch Museum Tweestromenland in Maasbommel tijdens de openingsuren.

27