Spiegel september 2021

SPIEGEL Driemaandelijks tijdschrift van vzw UilenSpiegel | 24e jaargang | september | oktober | november 2021

m r a z

m

a

t k a

k e i

m

a

e i z

t k a

k m r a

Colofon

UilenSpiegel vzw is een pluralistische vereniging van en voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Sterk in patiëntenvertegenwoordiging, vorming, herstel, ervaringsdeskundigheid, lotgenotencontact, informeren en beeldvorming.

Hoofdredactie: Nadia Mahjoub Eindredactie: Karin Cogneau, Sil Popelier, Thomas Detombe Redactie: Ann Buekenhoudt, Ann Dierick,

Ann Van de Vloet, Bert, Bruno

A.M.A. De Clerck-Pieters,

Elisabeth, Els Lambrecht,

Eva De Roeck, Karin Cogneau,

Linsday Hacke, Lynn De

Pelsmaeker, Sil Popelier,

Sophy Van den Bulcke, Thomas Detombe Werkten ook mee aan dit nummer: Ingrid Jongeneelen, Thomas Roose Illustratie cover: Eva De Block – evedesign.be Vormgeving en druk: Collectief De Wrikker cv De verantwoordelijkheid voor de gepubliceerde teksten berust bij de auteurs. Niets uit dit blad mag worden overgenomen zonder de toestemming van de redactie en/of de auteurs. Op verzoek van sommige auteurs werd hun naam vervangen door een pseudoniem. Naam en adres zijn steeds bekend bij de redactie. De redactie kan teksten weigeren, inkorten of redigeren.

Verantwoordelijke uitgever: Ingrid Jongeneelen, Weebroekweg 8A/19, 3071 Erps-Kwerps Spiegel verschijnt 4 x per jaar.

Doe mee Heb je een tekst geschreven die bruikbaar is voor de Spiegel? Heb je een schilderij, tekening of cartoon gemaakt die niet zou misstaan in ons tijdschrift?

Wil je graag (bij voorkeur niet anoniem) je verhaal vertellen of een getuigenis brengen? Onze redactie kan een interview met je afnemen.

Contacteer de redactie: spiegel@uilenspiegel.net UilenSpiegel vzw Spiegel Redactie Hovenierstraat 45, 1080 Brussel

Contact: UilenSpiegel vzw Hovenierstraat 45 1080 Brussel

Tel.: 02 410 19 99 info@uilenspiegel.net

www.uilenspiegel.net

Ondernemingsnr.: 0461.760.283 RPR Brussel

Word lid van UilenSpiegel voor 5 euro per jaar: >>> Je ontvangt 4 maal per jaar het tijdschrift Spiegel >>> Je kan gratis deelnemen aan onze lokale activiteiten en

gespreksgroepen (niet-leden betalen 2 euro) >>> Je krijgt korting bij deelname aan o.m. het

UilenSpiegelweekend en nieuwjaarsetentje >>> Je ontmoet lotgenoten en kan je ervaringen delen >>> Je stem wordt gehoord samen met die van andere leden >>> Je maakt deel uit van een groep (ex-)patiënten die

opkomen voor hun rechten Lidmaatschap: 5 euro per jaar Opgelet! Woon je in het buitenland, dan krijg je de Spiegel enkel digitaal.

Abonnementen op Spiegel voor organisaties en professionals (enkel België) 15 euro per abonnement De betaling gebeurt op het rekeningnummer van vzw UilenSpiegel BE34 0015 1222 9390 met vermelding “lidmaatschap”. Je stuurt dan ook best een mailtje naar info@uilenspiegel.net met je contactgegevens (adres, mailadres en telefoonnummer).

Giften zijn fiscaal aftrekbaar en heel erg welkom!

Rekeningnummer UilenSpiegel vzw: BE34 0015 1222 9390

Aanbod Psyche Aanbod abonnement “Psyche”, driemaandelijks tijdschrift van het Steunpunt Geestelijke Gezondheid – kalenderjaar 2022: Leden van UilenSpiegel (enkel individuele leden, geen organisaties) kunnen een abonnement op de “Psyche” nemen aan gereduceerd tarief, nl. 7 euro per kalenderjaar. Ben je geïnteresseerd of wil je je abonnement verlengen, stort dan 7 euro op het rekeningnummer BE34 0015 1222 9390 van UilenSpiegel met vermelding “abonnement Psyche”.

Met steun van 2 – Spiegel 2021 / 3

Voorwoord Beste lezer, Dit themanummer gaat dieper in op de relatie tussen psychische problemen en armoede.

Mensen die chronisch psychisch lijden hebben een groot risico om in de armoede te geraken.

Omgekeerd kan armoede er ook toe leiden dat je psychische problemen ontwikkelt. Je wordt geconfronteerd met voortdurende en ingrijpende stress, met alle gevolgen van dien. Sommigen kunnen hun medische kosten niet betalen en stellen daarom zorg uit. Matige klachten kunnen zo uitgroeien tot ernstige gezondheidsproblemen. De achterstelling inzake gezondheid van mensen in armoede is veelvuldig aangetoond.

Armoede is een belangrijk maatschappelijk probleem waarvoor dringend meer politieke actie nodig is. De coronacrisis heeft hier geen goed aan gedaan, integendeel. Mensen in armoede worden achtergesteld op het vlak van werk, huisvesting, onderwijs, cultuur- en vakantieparticipatie, etc. Het is vaak onmogelijk om daar op eigen houtje uit te geraken. Investeren in sociaal beleid is dus nodig. Het is een kwestie van er voldoende middelen voor te willen vrijmaken.

Daarnaast moet men opletten voor een overdreven nadruk op activering. Niet iedereen is nog in staat om betaald aan de slag te gaan. De zorgende functie van de sociale zekerheid mag niet vergeten worden en moet versterkt waar nodig. Als activering uiteindelijk niet lukt, dan nog hebben mensen recht op een menswaardig inkomen. De vervangingsinkomens moeten op een aanvaardbaar niveau gebracht worden ver boven de armoedegrens. De federale overheid heeft hier een grote verantwoordelijkheid. Veel mensen met een psychische kwetsbaarheid doen vrijwilligerswerk met een niet te onderschatten maatschappelijke impact. Dit zou meer gewaardeerd mogen worden, bijvoorbeeld met een extra vergoeding bovenop de uitkering. De vrijwilligerswetgeving zou dan ook best aangepast worden met onder meer een verhoging van het maximumplafond bij het uitkeren van een forfaitaire vergoeding.

Bijzondere aandacht moet gaan naar de maatschappelijke integratie en participatie van mensen met een ernstige psychische aandoening. De werkgroep “Ziek maakt arm” van de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheid vertrekt vanuit deze focus. Het gaat om mensen die door hun verhoogde kwetsbaarheid vaak niet aan het gewone sociale leven kunnen deelnemen. De overheid riep mobiele teams in het leven voor deze doelgroep, die ervoor zorgen dat men thuis begeleid wordt in de eigen omgeving. Dit is een stap in de goede richting, maar voldoet nog lang niet aan de effectieve noden op het terrein. Bovendien moet er een gelijkwaardige behandeling komen op financieel vlak voor alle patiënten met een chronische aandoening, of deze nu somatisch is dan wel psychiatrisch.

De vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorg kan enkel slagen als er voldoende betaalbare (sociale) woningen en gastvrije plekken zijn in de maatschappij. De samenleving als geheel moet verantwoordelijkheid opnemen. Het is aan ons allen om zorg te dragen voor elkaar en sociale uitsluiting tegen te gaan. Er moeten dan ook budgetten komen voor mensen die deze rol willen opnemen. In elke kleinstedelijke regio moet er voldoende laagdrempelige hulpverlening zijn. Ik droom dan ook van meer cliëntgestuurde ontmoetingshuizen waar mensen met een psychische kwetsbaarheid op elk moment welkom zijn, met een aanbod op maat, en waar peer support en eigen regie centraal staan.

Ik wens je veel leesplezier!

Ingrid Jongeneelen Voorzitter Spiegel 2021 / 3 – 3

Rik: “Ga uit van je sterktes, niet van je zwaktes”

Wandelfeest voor onze vrijwilligers

06

26

Geldzorgen verhogen de kans op psychische aandoeningen. Omgekeerd hebben mensen die psychisch lijden een groter risico om in de armoede te belanden.

(Dossier) De sociale problematiek van dakloze mensen is vervlochten met hun psychische kwetsbaarheid.

evedesign.be

(Dossier)

10-22

evedesign.be

Dossier Arm maakt ziek en ziek maakt arm

24

12

Koen: “Als dakloze stond ik er alleen voor en werd ik overal afgeschreven”

Anita: “De psychische kwetsbaarheid van mijn moeder heeft mijn leven in sterke mate beïnvloed.”

Inhoud

18 06

Rik van Nuffel

09

Column: Banaan in je oor

Een man met visie op goede zorg Bert doet een ‘Ann Wauterske’

Dossier Arm maakt ziek en ziek maakt arm

10

Dakloos en psychisch kwetsbaar

12

Koen getuigt

14

Aan de onderkant ligt de lat altijd hoger

16

Hoe het beter kan

18

Armoede en mentale gezondheid

20

Budgetsessie bij tante Elsie

22

Zorgen voor mama

Michèle: “Armoede put mij uit”

18

18

Over opnames en dakloosheid Vooroordelen over armoede

Voorstellen vanuit de Staten-Generaal Vier mensen getuigen

Besparen... hoe doe je dat?

Armoede is een voltijdse baan

23

Waar zijn de normale mensen?

24

Mama heeft wolkjes in haar hoofd

26

Wandelfeest voor onze vrijwilligers

Inge: “De assistente besliste in mijn plaats dat ik niet meer naar de voedselbank mocht.”

Tegen wil en dank in de armoede

Uit de blog van Valentijn Jan

Psychische kwetsbaarheid uitgelegd aan kinderen Deugddoende ontmoeting

27 Activiteitenkalender

Viviane: “Door armoede raak je geïsoleerd” Spiegel 2021 / 3 – 5

Rik van Nuffel,

een man met visie op goede geestelijke gezondheidszorg Tekst: Ann Buekenhoudt en Ann Van de Vloet – Foto: Ria

Ken je Rik Van Nuffel? Tot 30 april 2021 werkte hij bij Steunpunt Geestelijke Gezondheid en officieel is hij nu met pensioen. Dankzij zijn lange carrière heeft hij een breed zicht over hoe de sector van de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) veranderd is, hoe die er nu uitziet en in welke richting die best evolueert. Een man met visie en een doordachte aanpak. “Smeer het maar uit! Zeg maar hoe goed ik ben.” zegt hij lachend. En:

Rik was erbij toen UilenSpiegel in 1997 opgericht werd

Kan je kort je carrière schetsen?

Begaf je je al van bij het begin op het domein van de GGZ? Sinds wanneer ben je begaan met onze sector?

Eigenlijk heb ik maar een werkgever gehad in mijn hele loopbaan. De organisatie is een aantal keren van naam veranderd, maar in wezen is haar opdracht grotendeels dezelfde gebleven.

In juni 1980 studeerde ik af als licentiaat in de experimentele en theoretische psychologie. Wij, studenten, stonden erg kritisch tegenover onze opleiding en dachten na over hoe we ze beter konden maken. Ik was dan ook actief in de werkgroep KRAPP (Kritische Actiegroep Psychologie Pedagogie).

6 – Spiegel 2021 / 3

Tijdens mijn studies kwam ik in contact met een gewetensbezwaarde die in de organisatie werkte. Ik richtte me er onder meer op een taakanalyse van de Diensten voor Geestelijke Gezondheidszorg (de voorloper van de CGG1), werkte er na mijn studies ook als gewetensbezwaarde en rolde er via verschillende tewerkstellingsstatuten verder binnen. Ik had geen ambitie om therapeutisch werk te doen; mijn ambitie lag in onderzoeksprojecten.

Je was erbij toen UilenSpiegel in 1997 opgericht werd. Onze lezers zullen zeker geïnteresseerd zijn in het tijdskader waarbinnen dit allemaal gebeurde en hoe de ‘geboorte’ van UilenSpiegel in de sector werd ervaren...

“Dat ik goeie dingen gedaan heb, is jouw mening.” Lees je even mee?

UilenSpiegel werd in de startblokken gezet en gecoacht vanuit de toenmalige Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheidszorg (VVGG). Die werkte rond twee hoofdthema's in de jaren negentig: patiëntenrechten en participatie. VVGG was toen de eerste organisatie die haar doelgroep meenam in beslissingsprocessen. Je had het Gebruikersoverleg dat bestond uit zes of zeven kleine patiëntenverenigingen. Dat vaardigde patiëntenvertegenwoordigers af naar onze Raad van Bestuur. Op zeker ogenblik is dat Gebruikersoverleg om allerlei redenen uiteen gevallen. Onze directeur, Paul Arteel, achtte patiëntenvertegenwoordigers echter noodzakelijk, niet alleen in ons bestuur, nee... overal. Zij moeten echter spreken voor mensen die achter hen staan. Vanuit die idee is UilenSpiegel - en

ook Ups & Downs - opgericht. Financieel hingen jullie af van tijdelijke middelen en veel vrijwilligerswerk. Het bleef een gesukkel om aan structurele financiering te komen.

Even terug in de tijd: in 1923 werd in België het eerste stapje gezet naar GGZ buiten de residentiële settings. Een Amerikaanse patiënt, Clifford Beers, kwam hier vertellen dat het toch ook wel anders kon. Een patiënt die dat tegen een hulpverlener zei én die gehoord werd, dat was toch wel erg uitzonderlijk.

Zelfs in het jaar van jullie oprichting stond niet iedereen in de sector te juichen. Er waren hulpverleners die zich afvroegen of je met een patiënt wel een degelijk gesprek kon voeren. - “Is die wel in staat om te reflecteren? Wat bij een crisis of als de betrokkene wartaal uitslaat?” - Ze hadden het moeilijk met de idee dat je een patiënt ook in andere rollen kon ontmoeten. Vooral de hulpverleners die werkten met chronische patiënten, zagen de voordelen van de nieuwe vereniging UilenSpiegel. Zo erkenden zij dat lotgenotencontact antwoorden kon bieden op een nood die professionelen per definitie niet konden lenigen.

We kennen je als een warm, gedreven en constructief-kritisch man, met meningen over het betrekken van patiënten, die echt aansluiten bij waar we bij UilenSpiegel voor staan. Zie je een evolutie bij jezelf wat dat betreft?

Iedereen is expert van zijn eigen leven. Dat is voor hulpverleners een wat uitdagende uitspraak, omdat zij opgeleid zijn met de idee dat zij de expert zijn in hun vak en dus hiërarchisch boven de patiënt staan.

Het gaat erom mensen te benaderen vanuit hun burgerschap. Psychisch kwetsbaren hebben evenveel recht op burgerrollen als anderen. Dat was mijn thema. Ook op klinisch vlak moeten zij keuzes kunnen maken. Bijvoorbeeld: moet mijn psychose bestreden worden, wat ook de nevenef-

fecten daarvan zijn? Of: zoeken we een compromis tussen mijn psychotische belevingen en een zo ‘normaal’ mogelijk leven?

Dat is persoon per persoon te beslissen en niet door de hulpverlener te bepalen. Dat wringt en keert zich vroeg of laat tegen de hulpverlener. In de opleidingen moet dat bredere denken mogelijk gemaakt worden.

Ervaringsdeskundigheid is pas iets van de laatste 10 à 15 jaar. De inzet van ervaringsdeskundigen in het klinische werkveld zelf is iets heel recents. Ook de idee dat geestelijke gezondheidsproblemen tegelijk maatschappelijke problemen zijn is vrij nieuw. Dat moet vanuit de samenleving geaccepteerd en aangepakt worden. In alles wat je doet als samenleving moet je zien wat de impact ervan is op de geestelijke gezondheid van mensen. Iedereen moet binnen zijn domein nadenken over welke gevolgen onze beslissingen kunnen hebben op onze geestelijke gezondheid én welke rol we daarin -kunnen - spelen. Dat zou standaard moeten zijn, naar analogie met bijvoorbeeld een milieueffectenrapport.

Uiteraard kan je niet alles voorspellen. We zitten nu volop in coronatijd. Het lijkt me interessant om daar over een paar jaar onderzoekers op te zetten.

vaard wordt als gesprekspartner, dan een heel strijdbare club van een klein aantal mensen. Jullie moeten een constante zijn, niet afhankelijk van één persoon die de touwtjes in handen neemt, want die komt en gaat.

Hoe beoordeel je UilenSpiegel nu? Constructief-kritisch zijn is één van onze drie basiswaarden.

Zijn we voldoende kritisch én voldoende constructief?

Laat ik het algemeen formuleren. Deze sector was altijd heel defensief, om begrijpelijke redenen. Er is marginalisering van het thema GGZ geslopen in de hoofden van de mensen die er werken. Het was een buitenstaander, de journalist Guy Tegenbos, die ons daar tot twee keer toe moest op wijzen. Nu slagen we er in met de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheid 45 organisaties samen te brengen en tot eensgezindheid te komen. Onze sector heeft het bijzonder moeilijk om los te komen van het keurslijf dat werd opgelegd en dat zij zichzelf heeft aangemeten. Dit is de sector van Calimero in het kwadraat: “Zij zijn groot, en wij zijn klein”. Het is altijd de schuld van de anderen. Hadden wij maar meer geld, hadden we maar meer dit of dat,...! Dat is deels waar, maar niettegenstaande dat kan je ook van alles realiseren.

Daar heeft deze sector in al zijn geledingen nog altijd last van.

Vorm en inhoud hebben vaak met elkaar te maken. Het participatieproces binnen een organisatie moet voldoende groot zijn. Je moet een balans vinden, zodat de keuzes die jullie maken breed gedragen zijn en er tegelijkertijd niet over elke komma voor 100% eensgezindheid moet zijn.

Het is een kunst om elkaar zijn mening te gunnen. Naarmate je meer leden hebt, moet je algemener worden, anders ben je niet in staat om de diversiteit aan meningen mee te nemen in discussies met partners.

Het vergroot je slagkracht om zo invloed uit te oefenen op hoe het er in de GGZ aan toe gaat. Je hebt er meer belang bij dat je een brede patiëntenvereniging bent die aan-

Wat zie je als grote verwezenlijkingen in de GGZ waar jij aan hebt kunnen en mogen bijdragen?

Persoonlijk ben ik wel tevreden over het GGZ-congres, dit jaar voor de tiende keer georganiseerd. Velen willen iets delen over waar ze mee bezig zijn, waar ze door bevlogen zijn. Het congres is een ontmoetingsplaats voor al wie zich betrokken voelt bij geestelijke gezondheid. Idem voor de Hersteldagen, hoewel daar meer wij-gevoel in zit. Ik ben er fier over dat vijftig tot zestig procent van de deelnemers patiënten zijn.

Alles wat ik gedaan heb, is proberen mensen in contact te brengen met elkaar, ideeën proberen doorschuiven, aanbieden.

Dit geldt ook voor Psyche, het tijdschrift dat wij uitgeven.

Zijn er zaken binnen de sector waar je serieuze bedenkingen bij hebt?

Spiegel 2021 / 3 – 7

Hoe zie je de GGZ verder evolueren, welke treinen staan reeds voldoende op de rails en zijn niet meer te stoppen? Anderzijds, wat moet er nog verder uitgediept worden?

Er is een onevenwicht. Veel mensen stellen hun vraag niet op de juiste plaats, waardoor ze niet de best aangepaste zorg krijgen.

Eigenlijk weet iedereen dat er te weinig alternatief is voor de ziekenhuisbedden. Men communiceert niet goed wat er wel is en er wordt niet goed samengewerkt. Een deel is op te lossen door meer middelen, maar meer van hetzelfde zal niet de oplossing zijn. We hebben een veel grotere diversiteit nodig in het aanbod. Als je terugdenkt aan wat ik vertelde over 1923, zie je wel hoe ongelóóflijk traag het gaat. Hoe komt het dat we het als samenleving niet genoeg de moeite vinden om hierin te investeren?

Je moet ervoor zorgen dat de overgangen tussen verschillende fases van een zorgtraject vlot verlopen. Dat je niet telkens opnieuw je verhaal moet doen, dat er geen administratieve en financiële drempels zijn.

Je verwacht het misschien niet, maar het is bijvoorbeeld niet de oplossing meer in te zetten op ambulante zorg, omdat dat goedkoper is dan residentiële zorg. Dat is niet zo. We zijn niet ondernemend genoeg geweest in het uitwerken van een alternatief aanbod.

Je moet mensen niet op plekken zetten waar ze niets aan hebben. Zo zijn Herstelacademies zeker niet het antwoord op alles, maar ze kunnen voor sommige mensen wel veel betekenen. Ik denk bijvoorbeeld ook aan Villa Voortman, een laagdrempelig inloophuis in Gent. Het is ontstaan uit een psychiatrisch ziekenhuis met een afdeling voor dubbeldiagnose: psychose en verslavingsproblemen. Men had er zogenaamde draaideurpatiënten, mensen die vele malen

8 – Spiegel 2021 / 3

Rik: “Ga uit van je sterktes, niet van je zwaktes”

opgenomen werden, maar die telkens wegliepen of buitengezet werden omdat ze het te bont maakten. Men dacht: “We lappen de regels aan onze laars en verzinnen iets anders dan een chronische afdeling voor deze mensen, iets buiten het ziekenhuis voor het goed van deze patiënten.”. Zo is Villa Voortman een ontmoetingsplaats geworden voor mensen die niet in de zorg verblijven. Er is een mix van lotgenotencontact, creatief bezig zijn, burgerschap, enz. De deelnemers zijn bezoekers; ze zijn geen patiënten meer.

Waarom is het zo moeilijk om buiten het klassieke denken te treden? Ik hoop dat ik een beetje heb bijgedragen aan ‘doe-watnodig-is’ in plaats van ‘doe-wat-anderenzeggen-dat- je-moet-doen’.

Je had een hele boterham aan het vele werk op je bord, denk ik. Je leefde om te werken of je werkte om te leven? Vind je het gemakkelijk om je werk los te laten?

Je zou die vraag aan anderen moeten stellen. Ik heb veel tijd in mijn werk gestoken.

Mijn vrouw en kinderen kunnen dat beamen, maar ik denk niet dat ik een bijzonder lastig iemand was. Alles wat ik deed, vond ik belangrijk. Dat wil niet zeggen dat ik vind dat wat ik niet deed niet belangrijk was.

Het is niet gemakkelijk om te stoppen met werken. Het is nog niet helemaal gedaan, ook omdat ik niet zomaar los kan laten.

Rond herstel doe ik niets meer. Mijn collega’s namen dat prima van me over. Psyche houd ik nog een jaar of twee vast. Ook de Staten-Generaal, maar ik weet nog niet precies hoe.

Persoonlijke vraag: hoe zie je je eigen pensioen? Ga je op wereldreis, boeken lezen of behoud je in één of andere gedaante toch nog contact met de GGZ? Ik heb geen grootse plannen. Een wereldreis zit er niet in, maar ik wil graag meer zeilen en in Noorwegen reizen met de postboot. In de loop der jaren kocht ik veel boeken die ongelezen bleven. Ik ga een poging doen om een tijdje geen boeken meer te kopen en te lezen wat ik al heb liggen. Het huis opruimen is nog zoiets.

Verder zie ik wel wat de toekomst brengt. Ik wil vermijden dat ik er te veel over nadenk of te veel plan.

Welke boodschap zou je onze lezers en onze vzw willen geven?

In het algemeen: ga uit van je sterktes, niet van je zwaktes. Kijk voor jezelf wat dat kan betekenen. Als je je engageert, werk en denk dan vanuit het positieve en niet vanuit het negatieve. Probeer de andere niet neer te sabelen omdat je daar beter van wordt.

Probeer de andere te beïnvloeden en samen dingen te doen. Dat geeft een beter resultaat. De kracht van een vereniging is samen dingen doen. Zeg: ik wil die kant uit.

Ga je mee met mij?

We willen je hartelijk danken om onze stem, die van de patiënt, mee(r) kracht bij te zetten en wensen je een fijn pensioen.

Wie weet komen we elkaar nog tegen. Dat zou ons in elk geval veel plezier doen!

1

Centra Geestelijke Gezondheidszorg

Tekst: Bert – Illustratie: evedesign.be

Ik ben hoogsensitief, psychisch kwetsbaar en leerling-alchemist. Kijk je mee vanuit mijn perspectief?

Bert doet een 'Ann Wauterske' Tot voor kort leed ik aan een ziekte. Ze nestelt zich in je hoofd en verspreidt dan meedogenloos haar gif door je lijf. De symptomen zijn niet min: dolgedraaide zenuwen, prikkelbare darmen, paranoia, ... Velen kampen ermee, zeker in deze onzekere tijden. De ziekte is besmettelijk als de pest en zelfs Pfizer vindt geen vaccin.

Het enige fraaie aan deze kwelling is dat ze luistert naar dezelfde naam als de bloedmooie debuut-cd van Hannelore Bedert: Wat als.

Inderdaad, wat als ik herval? Wat als 'ze' mijn grootste geheimen ontdekken? Wat als ik ingenomen word door de energie van anderen? Wat als ik vannacht weer niet in slaap val? De ziekte voedde mijn angsten tot monsterlijke proporties. Met als gevolg dat ik effectief nauwelijks kon inslapen en er ferme paniekaanvallen bovenop kreeg.

Ik berustte al in mijn lot toen ik even naar buiten stapte en zag dat er schade was aan mijn voorgevel. Door een storm was er een mobiel verkeersbord tegenaan gewaaid. Ook dat nog, dacht ik. Al die ellende maakte me kwaad en er welde een onbedwingbaar overlevingsinstinct in mij op. Ik nam foto's, overlegde met mijn vader wat ik het best zou doen, contacteerde mijn verzekeringsmakelaar ... Allemaal zaken die ik even voordien nog onmogelijk achtte. Opeens voelde ik me namelijk miraculeus opgeknapt.

‘Wat als’ bestaat niet.

Er is enkel wat nu is.

Ik verklaarde mijn coach voor gek toen ze me zei dat deze ziekte een goed teken was.

Volgens haar was het een boodschap van het universum: “Je bent nu rijp om hieruit te leren.” Leg mij maar eens uit dat het een goed teken is wanneer mijn leven als één grote onoverkomelijke horrorfilm voelt. Wanneer elke prikkel er één te veel is. Wanneer ik me noodgedwongen afzonder maar geen afzondering vind van het lijden in mijn hoofd.

Drie dagen geleden sloeg de ziekte verwoestend toe. Ik voelde me even hulpeloos als tijdens mijn crisis van een half jaar terug. Het kostte me toen drie maanden om mijn evenwicht te hervinden en ik keek allesbehalve uit naar een nieuwe lange en moeizame revalidatie. Nood leert bidden, dus richtte ik me tot God, mijn gidsen en mijn beschermengelen. Konden zij niet eventjes de boel oplossen?

Het deed me denken aan een basketbalmatch van onze nationale vrouwenploeg.

Toen België diep in de wedstrijd op achterstand stond, beging kapitein Ann Wauters een overtreding. Dat maakte haar furieus.

Achteraf verklaarde ze dat die reactie haar een immense kracht had gegeven, waarmee ze het team op sleeptouw nam. De Belgian Cats wonnen die wedstrijd.

Oké, dus God had me een handje geholpen.

Maar wat als het straks weer zou mislopen?

Wat als dit? Wat als dat? Tot het me opeens begon te dagen: wat als bestaat niet. Er is enkel wat nu is. Het heeft geen zin om in hypotheses te denken, je verliest er zoveel energie aan. Dus geef ik me over aan wat is, aan mijn eigen goddelijke stroming. Soms klopt de ziekte nog even op de deur, maar ze krijgt zelden nog een voet binnen. Sindsdien voel ik me bevrijd. Verdorie, mijn coach had weer gelijk!

Maar toch, liefste God, wat als U in Uw oneindige goedheid mijn uitdagingen nu eens een ietsiepietsie kleiner zou maken?

Bert

Reacties zijn welkom op bert.banaaninjeoor@gmail.com Spiegel 2021 / 3 – 9

Dossier: Arm maakt ziek en ziek maakt arm Inleiding Verschillende studies bevestigen het verband tussen armoede en psychische problemen. Geldzorgen dragen in belangrijke mate bij tot stress en verhogen daardoor de kans op psychische aandoeningen. Omgekeerd hebben mensen die chronisch psychisch lijden een groot risico om in de armoede te belanden. Zo komen veel mensen met een psychische kwetsbaarheid tegen wil en dank in een vicieuze cirkel terecht. In dit dossier gaan we met verschillende artikels dieper in op dit thema.

Dakloos en psychisch kwetsbaar Tekst: Sil Popelier – Illustratie: evedesign.be – Foto: www.pxhere.com In oktober 2020 werd er in enkele Vlaamse en Waalse steden en gemeenten voor het eerst een wetenschappelijk onderbouwde telling van de dak- en thuislozen georganiseerd. De Koning Boudewijnstichting, KU Leuven en Université de Liège (ULiège) voerden deze telling uit in de steden Luik, Aarlen, Gent en de provincie Limburg1. De resultaten van deze studie kan je nalezen op de website van de Koning Boudewijnstichting2.

Wat opvalt in de telling van dak- en thuislozen

Slechts een minderheid van de personen zou geen onderliggend gezondheidsprobleem hebben. > Voor 35 tot 45 % van de getelde personen is er een vermoeden van een verslaving (met uitzondering van Gent: minder dan 25%); > Ook het vermoeden van mentale gezondheidsproblemen valt op, dit varieert tussen 20 en 40% (met uitzondering van Aarlen: 12,8%)3.

Verder lezen we in deze studie dat psychiatrie globaal gezien de belangrijkste vorm van instellingsverleden is bij dak- en thuislozen, gevolgd door gevangenis en jeugdhulp4.

10 – Spiegel 2021 / 3

Mensen met een psychische kwetsbaarheid én een psychiatrisch verleden zijn bijgevolg extra kwetsbaar en belanden vaker dan de doorsnee mens in dak- of thuisloosheid.

De mens achter het etiket

Wie de psychische kwetsbaarheid van daklozen goed aanvoelt en verwoordt, is Peter Dierinck. In zijn boek ‘Hoop verlenen’ legt hij helder en aan de hand van praktijkvoorbeelden uit hoe hij en zijn team te werk gaan. In het tweede hoofdstuk van dit boek, ‘Dakloos en psychisch kwetsbaar’, lezen we hoe hij daklozen op de psychiatrische afdeling benadert, maar ook hoe hij hen begeleidt van zodra ze een woning gevonden hebben.

Dierinck werkt als psycholoog in het Psychiatrisch Centrum Gent-Sleidinge op de afde-

ling REHAB. Dat is het team dat aan de slag gaat met dak -en thuislozen, een groep die vaak als onbehandelbaar opzij wordt gezet.

Volgens hem zijn een groot deel van de daklozen psychisch kwetsbaar. “De vraag naar oorzaak en gevolg doet er niet toe.

Zijn ze psychisch kwetsbaar omdat ze lang op straat leven of leven ze op straat omdat ze psychisch kwetsbaar zijn? Hun sociale problematiek is vervlochten met hun psychische kwetsbaarheid. Het heeft dan ook weinig zin om enkel te werken aan hun psychische problemen. Je moet met hen altijd op zoek gaan naar een woning, naar werk of een sociaal netwerk. Door met patiënten op te trekken, ontdek je sterktes die ze zelf niet meer zien. Mensen zijn soms ver afgedwaald van hun mogelijkheden en talenten.

Dat kan je hen teruggeven, daarrond kan je werken. Zo geef je mensen weer hoop.” 5 Dierinck pleit voor een menselijke benadering van daklozen met een psychische kwetsbaarheid. Hij ontmoet de mens ‘achter het etiket’, gaat samen met hem of haar op weg en zoekt via een intensieve begeleiding de juiste oplossing voor hun dakloosheid: dit kan zelfstandig wonen zijn, wonen met thuisbegeleiding of beschut wonen.

Stigma, ontmenselijking en armoede

Toen ik het hoofdstuk ‘Dakloos en psychisch kwetsbaar’ las, kwamen een aantal passages niet vreemd op mij over. Mensen met een psychische kwetsbaarheid kunnen in een negatieve spiraal terechtkomen, als ze juist door hun kwetsbaarheid problemen krijgen met hun buren en bijgevolg hun woning verliezen door een uithuiszetting. Dit is een gerechtelijke procedure bij het vredegerecht, waarbij een bewoner uit het huis gezet wordt door een gerechtsdeurwaarder. Vorig jaar ben ik zelf op het nippertje aan zo’n doemscenario ontsnapt. De daklozen op straat of op de psychiatrische afdeling hebben simpelweg iets minder geluk gehad dan ik.

Een citaat uit Dierincks boek ‘Hoop verlenen’: “Het contact met Leo leert me veel over tijd en over het verval van woningen. Leo wordt gedwongen opgenomen. Zijn buren dienen klacht in omdat hun huis schade oploopt door het verval van het huis van Leo. De politiemensen die bij Leo binnendringen doen een akelige ontdekking: overal zijn er schimmels, rotte muren, ... Het hele huis is volledig onbewoonbaar geworden. Leo betaalt al een hele tijd geen elektriciteit en water meer en wordt daarvan afgesloten.

Bij gebrek aan water voor het toilet doet hij zijn behoeften in de kelder. Alle papieren en documenten die de postbode in de loop der jaren bij hem in de bus heeft gedaan

worden keurig bijgehouden en opgestapeld. Leo wordt na een kort verblijf op de gesloten afdeling overgebracht naar de rehabilitatieafdeling.

Teamleden proberen hem vruchteloos te doen inzien dat hij zijn huis moet laten herstellen. Dit lukt niet en er wordt een bewindvoerder aangesteld. De woning kan alleen nog worden afgebroken. Leo wijst elk voorstel om elders te wonen, eventueel in beschut wonen, af. Niets gaat boven de plaats waar hij thuis was, zijn eigendom. Hij is heel kwaad om wat zijn buren hem hebben aangedaan en zijn enige vraag in de dagelijkse gesprekken is naar huis te mogen terugkeren. Hij is vaak zo radeloos met onze antwoorden dat we vrezen voor zelfmoordpogingen. Na heel wat gesprekken, die er eerst alleen in bestaan naar zijn vraag tot ontslag te luisteren, komen we meer te weten over wat hem drijft. Zijn buur, die politieagent is, zou hem ooit bedreigd hebben met zijn wapen. Leo voelde dat deze man hem door allerlei vreemde krachten wilde beïnvloeden. Hij zegt te weten dat zijn buur plannen had om hem te vermoorden. Het afsluiten van water en elektriciteit wordt ook als een vijandige daad van zijn buurman geïnterpreteerd. Hierdoor heeft Leo zich steeds meer afgezonderd. Hij ontkent dat zijn huis vervallen is, volgens hem scheelt er niets mee, want in al die jaren heeft er niemand aan geprutst en heeft hij het in de oorspronkelijke toestand bewaard. Zo ook bewaarde hij alles wat de postbode bracht, ook de rekeningen.

Hij gooide niets weg.

Als je alles bewaart, dan moet het wel oké zijn.” 6

Peter Dierinck: “De sociale problematiek van dakloze mensen is vervlochten met hun psychische kwetsbaarheid”

De situatie geschetst in het bovenstaande citaat lijkt extreem, maar er is niet veel voor nodig om een psychisch kwetsbare mens te ontmenselijken. Het stigma waaraan we

blootstaan is vaak al genoeg om ons neer te zetten als onverantwoordelijk, lui en gemeen: exact dezelfde vooroordelen waar ook andere minderheden in onze verziekte samenleving mee te maken krijgen.

Mensen met psychische problemen krijgen een stempel mee, een onzichtbaar brandmerk, een stigma, dat onbegrip tussen hen en hun buren in de hand werkt. En dit onbegrip kan schrijnende gevolgen hebben: uithuiszetting, gedwongen opname, dakloosheid, financiële onzekerheid, schuldenbemiddeling, enz.

Zo komen veel mensen met een psychische kwetsbaarheid tegen wil en dank in de armoede en in een vicieuze cirkel terecht en worden hun problemen een onontwarbaar kluwen, een doolhof waar ze zonder hulp van de ‘juiste’ mensen nooit uit geraken.

1 https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/03/16/ resultaten-daklozentelling/ 2 https://www.kbs-frb.be/nl/Activities/ Publications/2021/20210316NT1 3 Idem; p. 50 van deze publicatie 4 Idem; p. 52 van deze publicatie 5 https://sociaal.net/verhaal/kwartiermakers verleggen-grenzen/ 6 Peter Dierinck, Hoop verlenen. Pleidooi voor

meer vermaatschappelijking van de geestelijke

gezondheidszorg, 2017, Witsand Uitgevers;

pp. 56 en 57.

Spiegel 2021 / 3 – 11

Dossier: Arm maakt ziek en ziek maakt arm

Dakloos en psychisch kwetsbaar: Koen getuigt Interview: Sil Popelier en Karen De Buck Illustratie: evedesign.be Foto: Steven Van Hemelryck

Koen, hoe zijn je psychische problemen begonnen?

“Ja, oei, dat is een lang verhaal. Sinds jaar en dag heb ik een psychiatrisch verleden.

Eind jaren 80 waren mijn eerste vriendin en ik vijf jaar samen. Zij was juist 18 geworden. In die tijd was 21 jaar de volwassen leeftijd, maar toch kreeg ze toestemming van haar ouders om samen te wonen. We hebben jammer genoeg maar vijf maanden samengewoond. Op een morgen kwam ik thuis en was mijn hele appartement leeggehaald: mijn hele inboedel, maar ook mijn kleren. Ik had enkel nog de kleren die ik aanhad. Ik vond een briefje op de grond: ‘Bedankt, clochard, ik ben er met je vriendin vandoor.’ Na talloze depressies en alcoholproblemen, waaronder comazuipen, ben ik uiteindelijk de eerste keer opgenomen in Guislain (Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain in Gent, red.). Dat is zo jarenlang blijven aanslepen, van de ene opname naar de andere.”

Hoe ben je op straat beland?

Heeft dat ook te maken met die psychische problemen?

“Nee. Kort samengevat: ik woonde samen met mijn vriendin die ik had leren kennen in Sleidinge (Psychiatrisch Centrum GentSleidinge, red.) en ik moest binnen voor een knieoperatie. Mijn schoonbroer was tijdens zijn drie weken verlof in haar appartement komen wonen. Tijdens mijn ziekenhuisopname is die schoonbroer samen met zijn vader naar de gemeente gestapt om me te laten uitschrijven (uit het bevolkingsregister, red.). Na mijn opname ben ik in de garagebox van mijn vriendin ingetrokken.

En zo is mijn miserie begonnen.”

12 – Spiegel 2021 / 3

Je hebt je toen laten opnemen in Sleidinge. Klopt dat?

“Ja, dat klopt, maar na een opname in Sleidinge geraakte ik er niet meer binnen, omdat de wachtlijst te lang was.

Dus heb ik toen contact opgenomen met straathoekwerker Mo’ uit Gent, die me heeft doorverwezen naar de nachtopvang (voor dak- en thuislozen, red.). Hij heeft me op het hart gedrukt dat ik een attest moest aanvragen van mijn verblijf bij mijn vriendin om een versnelde toewijs (versnelde toewijzing van een sociale woning, red.) te kunnen krijgen van het OCMW. Maar na een bezoek bij het OCMW bleek dat de versnelde toewijs zelfs nog niet opgestart was. Dat heeft toen een hele tijd aangesleept. Op dat moment klikte het ook helemaal niet met mijn sociaal assistente.

We waren als kat en hond voor elkaar. Uiteindelijk heb ik me verschanst in de gara-

gebox van mijn vriendin en heb ik er twee keer een zelfmoordpoging ondernomen.

Gelukkig heeft mijn vriendin me telkens gevonden en heeft ze de hulpdiensten kunnen verwittigen. De eerste keer was ze er heel vlug bij, want was ze vijf minuten later, dan zou ik zeker dood geweest zijn. Ik had honderd slaappillen ingeslikt.

De tweede keer had ik er niet zoveel geslikt. Nadien heb ik me op aanraden van straathoekwerker Mo’ laten opnemen in Guislain, zodat mijn versnelde toewijs makkelijker in orde zou kunnen komen. Ik heb daar twee maanden verbleven, maar ik vond niet dat die opname mij goed deed.

Ik sprak er de psychiater over aan: “Beseffen jullie wat mij wordt aangedaan? Ik ben dakloos, maar ik zit hier tussen mensen die in hun broek plassen en over de grond kruipen. Ik zit hier dan toch niet op mijn plaats?!”

Koen: “Als dakloze stond ik er alleen voor en werd ik overal afgeschreven”

Hoe ben je opnieuw aan een woning geraakt?

“Eerst kon ik van het OCMW geen domicilieadres (referentieadres voor daklozen, red.) krijgen, maar na lang wachten heb ik plots wel een domicilieadres gekregen. Door me te laten opnemen in Guislain ben ik via een versnelde toewijs aan een sociale woning geraakt. Na twee maanden opname kreeg ik plots goed nieuws: ik mocht een woning bezichtigen in Lievegem (een fusie van de Oost-Vlaamse gemeenten Lovendegem, Waarschoot en Zomergem, red.).”

Wat heb je geleerd uit je ervaring als dakloze?

“Ja,... (zucht) dat je er alleen voor staat en dat je overal afgeschreven wordt. Je hebt geen identiteitskaart meer, euh... (denkt na) ja, hoe moet ik het zeggen? Toen de politie ter plaatse kwam voor een controle van de garagebox waarin ik woonde, leek het alsof ik ten dode opgeschreven stond.

Voor de maatschappij bestond ik niet meer.

De ziekenkas liet mijn collectieve schuldbemiddelaar weten dat ik geen recht meer had op een uitkering, want ik had geen adres en ik kon niet bewijzen dat ik op het Belgisch grondgebied verbleef. Een garagebox was dus geen geldig adres.”

Het is toch eigenlijk wel erg dat je enkel door opgenomen te worden in aanmerking kunt komen voor een sociale woning!

“Ja, ik weet het. Maar dat had ook veel te maken met die jongen (een jongen met een ernstige vorm van autisme, red.) die ik onder mijn hoede nam. Ja, het ergste weet je nog niet. In het ziekenhuis leerde ik zijn moeder kennen. Het klikte heel goed tussen ons. We zaten tot een stuk in de nacht op het terras sigaretten te roken en moppen te tappen. Ze heeft me nadien in haar huis opgenomen, maar helaas was zij ook iemand zoals haar zoon, die niet goed bij haar hoofd was. Na enige tijd bij haar thuis zei ze: ‘Je mag je spullen pakken en vertrekken, want ik wil jullie hier niet meer’. Ze heeft dat zo wel zeven keer op ’n rij gepresteerd en de laatste keer heeft die jongen daar heel ‘goed’ op gereageerd. Het is dan ook het enige dat hij goed heeft gedaan: hij kreeg een serieuze crisis in die garagebox.

Hij begon opeens te roepen en te brullen.

Ik zei hem: ‘Kerel, je moet hier wel stil zijn;

in de buurt wonen mensen, hé.’ De politie is die nacht twee keer komen kijken wat er gaande was. Dankzij deze interventie is nadien wel mijn domicilieadres bij het OCMW goedgekeurd. Later die nacht heb ik die jongen weggestuurd: ‘Je moet je spullen pakken en vertrekken. Ik kan je niet helpen, want ik heb zelf problemen.’ Nu heb ik geen

contact meer met hem. Sinds dat voorval is de houding van het OCMW ten goede gekeerd en nu staan ze aan mijn kant. Maar na die bewuste nacht heb ik toch nog een aantal maanden alleen in die garagebox moeten doorbrengen.”

Dankjewel, Koen, voor je tijd en je uitleg.

‘Armoede’ Ik wil op reis gaan.

Innerlijk kan ik niet eens op mijn 2 benen staan.

Ik heb nood aan ontspanning.

De innerlijke stress stond niet op mijn planning.

Ik hoop alleen op noodzakelijke stappen.

Ik vraag niet veel, alleen om de juiste boodschappen.

Ik droom van een innerlijke reis.

Zelfliefde is wijs!

Deugdzaam genieten van de zon.

Mijn hart zei dat het kon.

Mijn ogen zijn dankbaar in de kijk.

Zo weet ik innerlijk ben ik rijk.

Spirituele zonnebloem (Gedicht door Jim De Backer)

Spiegel 2021 / 3 – 13

Dossier: Arm maakt ziek en ziek maakt arm

Aan de onderkant ligt de lat altijd hoger – vooroordelen over armoede Tekst: Lynn De Pelsmaeker – Illustratie: evedesign.be

All Together for Dignity (ATD) Vierde Wereld ondersteunt wereldwijd én in België mensen in armoede in hun dagelijkse strijd voor een menswaardig leven.

Armoede betekent niet alleen financiële hindernissen. Het is ook een gevecht tegen onterechte vooroordelen. Als persoon in armoede word je niet volledig erkend in onze maatschappij. Het boek ‘Aan de onderkant ligt de lat altijd hoger’ schetst de onrechtvaardigheden die mensen in armoede ervaren en hoe ATD Vierde Wereld hen probeert bij te staan. Ik ging in gesprek met Marijke Decuypere, één van de auteurs.

Waarom ben jij je voor mensen in armoede gaan inzetten?

‘Op een bepaald moment begon ik met andere ogen naar armoede te kijken door de boeken die ik las en door mijn werk. Als leerkracht beroepsonderwijs merkte ik op dat bijna al mijn leerlingen uit de lagere sociale klasse kwamen. Sommigen hadden voldoende capaciteiten om TSO of ASO te doen, maar omdat ze uit een arm gezin kwamen, werden ze naar het BSO gestuurd. Hetzelfde patroon zag ik in de lees- en schrijfgroepen voor volwassenen die ik begeleidde. Waarom waren die studenten ongeletterd? Omdat ze arm waren en hen kansen ontnomen werden puur op die basis.

Voor mij hangt armoede dus enorm samen met onrechtvaardigheid. Toen ik ATD ontdekte, kwam ik tot het besef dat armoede een schending is van de mensenrechten.’

Wat doet ATD Vierde Wereld voor mensen in armoede?

‘Voor alle duidelijkheid: wij zijn geen hulpverlening. Onze organisatie werkt rond drie pijlers. Ten eerste proberen we mensen in armoede te bereiken en samen met hen op zoek te gaan naar oplossingen. We nemen hen geen zaken uit handen, maar zetten samen stappen naar een beter leven waarin ze gezien, gehoord en erkend worden.

Ten tweede verbinden we onze doelgroep, bijvoorbeeld via onze straatbibliotheek, praatgroepen voor volwassenen op regionaal niveau en de Volksuniversiteit.

‘De derde pijler is maatschappelijke verandering teweegbrengen zodat niemand nog achtergelaten wordt. We doen dit met behulp van de kennis die we opdoen van mensen in armoede en laten hen ook meedenken over oplossingen. Ook het stimuleren van onderzoek valt hieronder. Daar betrekken we opnieuw ervaringskennis. Omdat we een internationale organisatie zijn geeft ons dat wat kracht bij onderhandelingen met partners of politici. Onze Vlaamse tak is echter niet erg groot. We werken momenteel met drie medewerkers en vooral heel veel vrijwilligers.’

Hoe belanden mensen in armoede?

14 – Spiegel 2021 / 3

‘De meeste mensen die wij kennen zijn opgegroeid in armoede. Maar je kan ook in armoede belanden door pech. Denk bijvoorbeeld aan de financiële gevolgen van een echtscheiding of ziekte. Als je moet leven van een uitkering of terugvallen op één inkomen, dan mag er niet veel misgaan. Een gepeperde medische factuur, dure medicatie, een kapotte auto... Er is soms niet veel nodig om je over de rand te duwen. Het is eigenlijk een schande dat uitkeringen mensen vaak niet in staat stellen om menswaardig te leven. De schuldenindustrie profiteert daar van. Een schuld van 1000 euro loopt al snel torenhoog op, je betaalt immers niet je schuld af, maar de deurwaarders.’

Kunnen mensen uit armoede ontsnappen?

‘Het lukt niet voor iedereen, maar voor sommigen kan het wel. De cruciale factor hierin is dat ze mensen ontmoeten die in hen geloven en hen helpen groeien. Mensen die naast hen gaan staan en met hen stappen zetten.

De trauma’s die een leven of opgroeien in armoede met zich meebrengt, verdwijnen echter niet. Die kwetsuren blijven ze meedragen.

Geluk speelt met andere woorden een grote rol. Niemand kan er alleen uit ontsnappen.

Wie roept dat je dit altijd met hard werken bereikt, weet niet waarover hij spreekt.’

We kennen allemaal de uitspraak ‘ze zijn arm, maar hebben toch een smartphone’. Tegen welke vooroordelen moeten mensen in armoede nog opboksen?

‘Het grootste vooroordeel is dat men de schuld constant bij de mensen zelf legt. Ze hebben geen werk, want ze zoeken niet. Ze zijn arm want ze werken niet hard genoeg of ze kunnen niet met hun geld omgaan. Dat soort uitspraken hoor je vaak.

Zeggen dat iemand zonder smartphone kan, getuigt vandaag van weinig realiteitszin rond wat je nodig hebt om te kunnen meedraaien in onze huidige maatschappij. Vaak is het hun enige digitale hulpmiddel. Dankzij de smartphone konden talloze kinderen in armoede toch onderwijs volgen tijdens de covidpandemie. Alles is digitaal tegenwoordig, ongeacht of iemand ermee kan werken: solliciteren, afspraken met de vakbond, facturen, documenten van de mutualiteit, enzovoort.’

Wat kunnen we doen om die misverstanden uit de wereld te helpen?

‘Een eerste stap is jezelf informeren. Wat is de realiteit? Als je naar onderzoek kijkt, weet je dat niet iedereen een smartphone of internet heeft thuis. Daarmee is het eerste populaire vooroordeel al doorprikt. Daarnaast liggen de arbeidskansen van mensen met hoogstens een middelbaar diploma zeer laag. Probeer maar eens in een industriezone te raken als je geen auto hebt. Het werk waarvoor mensen in armoede in aanmerking komen, moet vaak ’s ochtends vroeg of ’s avonds laat gepresteerd worden. Dan is het openbaar vervoer niet beschikbaar.’ Meer dan voldoende onderzoek weerlegt dit soort vooroordelen en wijst erop dat het niet enkel om doorzettingsvermogen gaat. De knoop ligt vaak bij maatschappelijke structuren die de weg uit armoede bemoeilijken.’

‘Een tweede stap is mensen corrigeren die deze verkeerde info verspreiden. Dat vraagt natuurlijk moed. Ons boek, de website www. aandeonderkant.be en onze lezingen dragen ook bij aan het correct informeren van het brede publiek.’

Welke rechten zijn het minst gekend bij mensen in armoede?

‘De beste manier om je rechten te kennen, is je informeren en/of laten begeleiden door een dienst zoals een armoedeorganisatie, OCMW, CAW... Het is één ding om je rechten te kennen. Er ook gebruik van durven maken is een heel andere kwestie. Vakantie, rust en vrije tijd zijn een mensenrecht. Ook als je arm bent, heb je recht om er eens tussenuit te gaan. Vaak zetten ze die stap toch niet uit schrik. Want wat gaan de mensen zeggen?

Een huursubsidie vraagt men niet aan uit schrik dat de woonst onbewoonbaar verklaard zal worden. En er wordt geen beroep gedaan op een pro-Deoadvocaat, want het zal toch geen goede zijn.’

‘Wat men vaak ook onvoldoende weet, is dat financiële moeilijkheden niet per se hopeloos zijn, áls je maar de stap naar hulp zet. Je wordt bij huurachterstal niet zomaar op straat gezet als er hulpverlening betrokken werd om het probleem op te lossen. Gezondheidsschulden worden na een tijd kwijtgescholden, op voorwaarde dat je NIET begon met betalen. Het sociaal tarief voor telefonie is vaak gekend, maar dat van TV en internet veel minder. Net zoals het recht op een referentieadres bij het OCMW als je geen vaste verblijfplaats hebt. Vaak doen ze daar moeilijk over, maar geef niet op. Zet je adres nooit bij vrienden of familie als je schulden hebt of als iemand een uitkering krijgt, want dan raken die mensen in de problemen.’

Mensen met een psychische kwetsbaarheid leven ook vaak in armoede. Welke boodschap zou je aan hen willen geven?

‘Kom samen met lotgenoten en doorbreek het alleen zijn. Durf hulp te vragen en spreek een dienst aan. Dat is een zeer moeilijke stap omdat je je schaamte moet overwinnen. Er werken vaak – niet altijd – geëngageerde mensen die hemel en aarde verzetten om te helpen. Kom samen met lotgenoten op voor je rechten. Schaam je niet omwille van je situatie. Het is niet je eigen schuld. Niet mensen in armoede zijn het probleem, wel de maatschappij die hen geen plaats wil geven.’

Het boek ‘Aan de onderkant ligt de lat altijd hoger’ is een echte aanrader voor wie vooroordelen rond armoede wil doorprikken, voor wie graag meer weet over de hindernissen die met armoede gepaard gaan of voor wie geboeid is door levensverhalen. Ik was oprecht geraakt door de getuigenissen in het boek, de moed van die mensen en hoe ze elkaar blijven helpen ondanks hun eigen miserie. Ook de website www.aandeonderkant.be is een schatkamer aan informatie die tegengewicht biedt aan het idee dat mensen in armoede lui, dom of frauduleus zijn.

Spiegel 2021 / 3 – 15

Dossier: Arm maakt ziek en ziek maakt arm

Hoe het beter kan.

Voorstellen vanuit de werkgroep ‘ziek maakt arm’ van de Staten-Generaal Geestelijke Gezondheid Tekst: Ingrid Jongeneelen en Kirsten Catthoor – Illustratie: evedesign.be Sedert eind 2019 heeft UilenSpiegel het voorzitterschap van de werkgroep ‘Ziek maakt arm’ van de Staten-Generaal Geestelijke Gezondheid (SGGZ). Het Netwerk tegen Armoede zette ons op weg en we stelden een diverse groep van deelnemers samen. Ondertussen is dr. Kirsten Catthoor als professional ook co-voorzitter. Hierna volgt een samenvatting van de bevindingen van onze werkgroep zoals deze werden voorgesteld op de tweede Staten-Generaal in maart jongstleden.

Uitgangspunten Zorgvuldig omgaan met de psychische gezondheid van mensen is niet alleen een kwestie van geschikte en toegankelijke psychiatrische zorg, het vraagt ook moedige politieke keuzes en noodzakelijke aanpassingen van maatschappelijke structuren. Geschikte geestelijke gezondheidszorg, in combinatie met een aangepaste sociale en financiële inkadering voor deze groep kwetsbare mensen, is in wezen niet meer dan een fundamentele toepassing van universele mensenrechten. Twee jaar na de eerste SGGZ, stelt de Werkgroep “Ziek maakt arm” vast dat de geformuleerde doelstellingen om de precaire financiële situatie van patiënten met psychiatrische problemen te verbeteren, nauwelijks door de overheid werden opgepikt voor verdere beleidsontwikkeling. De werkgroep vindt het uitermate zorgwekkend dat de combinatie armoede en ernstige psychiatrische aandoeningen (EPA) zo weinig politieke interesse genereert. Zowel op federaal als Vlaams niveau reikt de overheid maar weinig oplossingen voor de problemen aan. Ook in het overheidsonderzoek blijft het probleem onderbelicht. Nochtans wordt het verband tussen geestelijke gezondheid en armoede bij mensen met milde, matige en ernstige psychiatrische problemen in elke wetenschappelijke studie bevestigd met overvloedig bewijsmateriaal. De oorzakelijke impact van armoede op psychische gezondheid is meermaals aangetoond. Dat geldt ook in de andere richting: de invloed van mentale instabiliteit op armoede werd zorgvuldig beschreven. Bovendien zijn de vooruitzichten niet rooskleurig. Er zijn immers geen argumenten dat een verhoogde economische groei de financiële ongelijkheid voor mensen met psychische kwetsbaarheid zal verminderen.

Wat is er nodig?

Omwille van de bovenstaande argumenten formuleert de Werkgroep “Ziek maakt arm” van de Staten-Generaal Geestelijke Gezondheid de volgende voorstellen:

16 – Spiegel 2021 / 3

In de eerste plaats een gelijkwaardige behandeling op financieel vlak van alle patiënten met een chronische ziekte, zowel in de somatische geneeskunde als in de psychiatrie. De weinig transparante toekenning van ziekte- en invaliditeitsuitkeringen, omdat die gebaseerd zijn op ongeschikte onderzoeksinstrumenten die de nadruk leggen op lichamelijk disfunctioneren, is hiervan een duidelijk voorbeeld. Ook de prijsverschillen in noodzakelijke medicatie, afhankelijk of die voor medische of psychiatrische ziektes gebruikt worden, is niet verdedigbaar. Hetzelfde geldt voor de scheef getrokken situatie waarbij een totaalpakket van ambulante zorg onbetaalbaar is, en omwille van financiële redenen vervangen wordt door een voor de maatschappij veel duurdere opname in een ziekenhuis. Het capaciteitstekort in de outreachende1 zorg, die specifiek voor EPA-patiënten2 werd gecreëerd, zorgt voor een onbillijke verschuiving naar andere, minder geschikte vormen van zorg.

Ten tweede moet men de uitkering voor personen met een langdurige arbeidsongeschiktheid op een voor onze welvarende samenleving aanvaardbaar niveau brengen, ruim boven de armoedegrens. Een voldoende hoog vervangingsinkomen betekent immers dat alle noodzakelijke zorgkosten kunnen betaald worden zonder daarvoor op basisbehoeften te moeten besparen.

Noodzakelijke acties Op het niveau van de gemeenten en eerstelijnszones moeten afspraken gemaakt worden: • met de wijkgezondheidscentra over een prioritaire inschrijving van EPA-patiënten in wijkgezondheidscentra • met de sociale woningmaatschappijen en de gemeentebesturen om prioriteit te geven aan EPA-patiënten bij de toewijzing van een sociale woning • met de gemeentebesturen om laagdrempelige ontmoetingsplaatsen op te richten voor mensen met een psychische kwetsbaarheid, waar ondersteuning door ervaringsdeskundigen centraal staat.

• met arbeidstrajectbegeleiding en VDAB een prioriteit maken van het begeleiden van mensen met psychische kwetsbaarheid naar zinvol en betaald werk.

Daarnaast zijn er nog eisen op vlak van betaalbare zorg, op vlak van geneesmiddelen en voorschriften, en op vlak van schuldbemiddeling en bewindvoering.

1. Op vlak van betaalbare zorg: • Aanpassing van het huidige evaluatiesysteem voor toekenning van tegemoetkoming aan gehandicapten. Specifieke ziektekenmerken van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening moeten aanleiding kunnen geven tot hoger ingeschatte ziektelast en dus hogere uitkering.

• Aanpassing van de huidige voorstellen van het digitaal voor• Hervorming van het statuut “personen met een chronische aanschrift op maat van EPA-patiënten. De mogelijkheid om op eendoening”, zodat ook EPA-patiënten er vlot en voldoende lang voudig verzoek voorgeschreven medicatie te kunnen opvolgen toegang toe kunnen hebben. Dit statuut geeft de mogelijkheid met een papieren voorschrift, zonder digitale hulpmiddelen. om te genieten van een grotere toepassing van de derdebe• De mogelijkheid voorzien om de nieuwe vormen van voorschriftalersregeling en een lager maximum in de maximumfactuur. ten te vertalen in de moedertaal van de patiënt, zowel voor Hierdoor dalen de kosten die de patiënt met eigen middelen digitale toepassing, als op papier. moet betalen.

• Het includeren van ervaringsdeskundigen in de Recip-e3 werk• Aanpassing van de criteria voor het toekennen van het forfait “personen met een chronische aandoening” aan EPA-patiënten groep. die vandaag teveel op somatische aspecten worden gebaseerd.

Dit forfait is een forfaitaire vergoeding wat een extra inkomen 3. Op vlak van schuldbemiddeling en bewindvoering betekent voor mensen met grote gezondheidsuitgaven.

• Bij hulpverlening voor schulden of andere financiële problemen • Het KB van 24 december 2020 ook toepasbaar maken voor moet altijd gekozen worden voor de minst ingrijpende oplossing. patiënten met een EPA-problematiek. Het KB geeft de OCMW’s Elke medische en sociaal noodzakelijke zorg en ondersteuning een bijkomende financiering om tijdelijk (in de corona-pandemoet financieel mogelijk blijven. mie) extra psychologische steun te verlenen aan behoeftige • Ervaringsdeskundigen worden verplichte medewerkers van bepersonen. De beschikbare middelen ter waarde van 10 miljoen windvoerders en schuldbemiddelaars. Beide beroepsgroepen voor alle OCMW’s, worden verdeeld in functie van het aantal krijgen een verplichte opleiding over psychiatrische aandoeninmensen met een leefloon en/of aantal personen met een vergen. hoogde tegemoetkoming in de gemeente. Dit garandeert brede • Er moet een billijke vergoeding komen voor de tijd die bewindtoegankelijkheid van psychologische zorg. EPA-patiënten kovoerders en schuldbemiddelaars investeren in gesprekken en men hier vooralsnog niet voor in aanmerking. We vragen speandere vormen van hulpverlening met de hun toevertrouwde cifiek dat ook EPA-patiënten in armoede kunnen geïncludeerd personen met een EPA-problematiek. Op dit moment is de worden in deze vorm van gesubsidieerde zorg. vergoeding forfaitair waardoor de tijdsinvestering vaak onvol• Het uitwerken van een RIZIV-overeenkomst waarbij EPA-­ doende is en onaangepast aan de noden. Met een geschikte pa­tiënten bepaalde psychologische en andere therapie-zorgfinanciële vergoeding kan de begeleiding van een EPA-patiënt kosten volledig terugbetaald krijgen. Dit naar analogie met een met financiële problemen door een bewindvoerder of schuldberecente RIZIV-overeenkomst voor kinderen en adolescenten middelaar aangepaster verlopen. met diabetes, voor wie emotionele en psychologische ondersteuning volledig terugbetaald wordt.

Besluit: We hopen dat politici actie ondernemen zodat mensen met een psychische kwetsbaarheid de ondersteuning en tegemoet2. Op vlak van voorschriften en (on)betaalbare geneesmid- komingen krijgen waarop ze als volwaardige burger recht hebben. delen We juichen toe dat kamerlid Els van Hoof van CD&V ondertussen • Het includeren van inspuitbare vormen van langwerkende an- een wetsvoorstel heeft ingediend om de toegang te verbeteren van tipsychotisch werkende medicatie in klasse A medicatie, zodat mensen met een ernstige kwetsbaarheid tot het statuut en het forfait die gratis wordt voor de EPA-patiënt chronisch zieken. Dit is alvast een stap in de goede richting.

• Een vorm van terugbetaling voorzien voor elke noodzakelijke medicatie voor EPA-patiënten, ook voor benzodiazepines. De 1 Hulpverleners die outreachend werken, komen achter hun bureau vandaan en totale kost van alle medicatie mag het bedrag van €27 per 2 zoeken cliënten op in de eigen leefwereld. patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening maand niet overschrijden, dat is 3% van het huidige leefloon. 3 bevat o.m. de elektronische variant van het papieren voorschrift. De Recip-e Het hanteren van de maximumfactuur volstaat niet als tegefuncties worden ter beschikking gesteld aan de gebruiker via het eHealthmoetkoming voor deze populatie patiënten. platform.( https://recip-e.be) Spiegel 2021 / 3 – 17

Dossier: Arm maakt ziek en ziek maakt arm

Arm maakt (psychisch) ziek, ziek maakt arm: mensen met armoede-ervaring getuigen Tekst en interview: Sil Popelier – Illustratie: evedesign.be Foto’s: Steven Van Hemelryck De Zuidpoort vzw is een Vereniging Waar Armen Het Woord Nemen, gevestigd in de Gentse sociale woonwijk Nieuw-Gent. Van 2015 tot vorig jaar was ik er kind aan huis. Op donderdag 16 september, tijdens hun wekelijkse Open Ontmoeting, legde ik vier Zuidpoorters volgende vraag voor:

Welke invloed heeft armoede op je mentale gezondheid?

Michèle en Viviane Viviane: “Je wordt rapper ziek, je voelt je rapper moe, je voelt je niet goed.”

Michèle: “Je geraakt rap uitgeput.”

Viviane: “Door armoede raak je geïsoleerd, ben je rapper gefrustreerd, ben je rap down... en zo worden mensen ziek en krijgen ze een depressie, hè. Onbegrip ook, hè. De mensen begrijpen je niet: ‘Huh? Waarom ben je down?’ Als je in armoede leeft, kan je niet doen wat je wil. Je hebt geen echte vriendenkring.”

Sil: “Geen vrienden die...”

Viviane: “Geen vrienden die je steunen, laten we ’t zo zeggen. Je hebt wel vrienden die ook in armoede zitten, maar dat is niet hetzelfde. Je kunt elkaar wel eens moed inspreken, maar...”

Michèle: “...je kan elkaar niet helpen door het feit dat het allemaal zo moeilijk is. Als je bijvoorbeeld hulp durft vragen, geven ze hulp die ze je willen opdringen, waardoor je ’t gevoel krijgt dat ze je gevangen zetten.

Snap je het?”

Sil: “Nee, je bedoelt het OCMW of andere instanties?”

Michèle en Viviane: “Alles, alle diensten, alle instanties!”

Michèle: “Allez, ik heb een voorbeeld van

18 – Spiegel 2021 / 3

de ziekenkas. Milan zijn kindergeld stopt.

Ik heb brieven gehad. Ik moest naar de ziekenkas gaan. Ze komen met twee bij mij thuis. Ze stellen mij de vraag: ‘Wat komen we hier doen?’. Ik antwoord hen: ‘Ik heb speciaal een matras gevraagd voor Milan. En zijn inkomen stopt.’ Die brief zijn ze daarbovenop zogezegd kwijt. Weet je hoe ze dan reageren? ‘Zou je niet beter gezinshulp krijgen?’ Twee uur in de week zouden ze eens met mij komen babbelen. (verontwaardigd) Allez...”

Viviane: “Daarmee word je niet geholpen, want je hebt geen matras en geen inkomen meer voor Milan.”

Michèle: “Voilà! (verbolgen) Allez, ik heb zoiets van: ‘Houden ze mij nu voor de gek?’. Ik heb ze op den duur bijna buiten gesmeten!”

Viviane: “Daar word je depressief van.”

Michèle: “Ja, mij moet je dat niet aandoen, hè!”

Sil: “Dat is het onbegrip...”

Michèle (fel geraakt): “Ja, dat is het onbegrip, ja.”

Sil: “De hulpverleners hebben iets in gedachten waarmee ze jullie willen helpen, maar in feite worden jullie helemaal niet geholpen.”

Viviane: “Nee, integendeel...”

Michèle: “Ah nee, natuurlijk niet! Want ze zetten je dan twee uur in de week gevangen in je huis wanneer het hen goed uitkomt, terwijl je eigenlijk andere dingen kunt en móet doen.”

Viviane: “Maar ook, je wordt niet echt financieel op de hoogte gehouden van welke stappen je moet ondernemen.”

Michèle (beaamt): “Nee!” Viviane: “Je krijgt geen hulp. Je moet het zelf uitzoeken. Dat is frustrerend en vermoeiend en daar word je depressief van.”

Michèle: “En dan word je op den duur agressief, inderdaad hè.”

Sil (vat samen): “Hm, onbegrip en stigma in feite...”

Michèle en Viviane: “Ja!” Sil: “...vanuit de hulpverlening.”

Viviane: “Hm, hm. ‘k Zeg niet iedereen van de hulpverlening, maar...”

Michèle (vult aan) : “De meesten wel.”

Viviane: “Zeventig procent toch, vind ik.”

Inge: “De assistente besliste in mijn plaats dat ik niet meer naar de voedselbank mocht.”

Michèle: “Armoede put mij uit” Koen “De collectieve schuldenregeling woog zwaar op mij”

Viviane: “Door armoede raak je geïsoleerd” Koen en Inge Inge: “Oei, dat is een moeilijke... Huh! (herpakt zich) Dat je niet kan doen wat je wil.

Je kan geen grote uitstappen doen, want je hebt geen geld... Euh ja, dat is een moeilijke vraag, hoor.”

Sil: “Voel je je beperkt? Voel je je misschien ook in de tang genomen?”

Inge: “Eigenlijk beperkt. Je wil iets doen, maar je kan het niet. Je wil met de ‘grote mensen’ meegaan, maar je kan niet. Dus eerder beperkt.”

Inge: “Koen is er ook. ’t Is op de computer te doen, Koen, Sil is op de computer.” (via Zoom, red.)

Koen: “Ah ok! Ik zat buiten te wachten, ik dacht, ‘t zal buiten in groep zijn.

Goeiemiddag, Sil.” Sil: “Dag Koen, goeiemiddag. Awel, de vraag die ik daarjuist aan Inge heb gesteld, was: ‘Welke invloed heeft armoede op je mentale gezondheid?’”

Koen: “Ja, ik zou daar willen op antwoorden, maar ik weet niet of dat het goeie antwoord is. Armoe? Wat is armoe? Als ik thuis rondom mij kijk en ik zie wat ik allemaal heb van spullen: een tv, een draaitafel, eten, kleren, noem maar op, dan zeg ik bij mezelf: ‘Wij leven toch niet in armoe!?’

De arme mensen in het buitenland die in versleten tenten wonen en honger lijden: zij leven pas in armoede! Ik moet wel bekennen dat de collectieve (schuldenregeling, red.) acht jaar lang zwaar op mij gewogen heeft, omdat ik geen extra’s kreeg. Toen heb ik wel gevoeld wat armoede is. Maar daarvoor heb ik dat nooit gekend, want als ik iets extra nodig had, heb ik dat altijd van mijn (sociaal, red.) assistent gekregen.

Dus, het is een beetje moeilijk om te verwoorden wat armoede precies is.”

Inge: “Wat ik niet begrijp is dat er in mijn plaats beslist wordt of ik naar de voedselbank mag gaan of niet. Mijn assistente vraagt me: ‘Is het nodig dat je naar de voedselbank gaat of is het puur uit goesting dat je er naartoe gaat?’ Want ja, ze weet dat ik werk en dat ik er een beetje uit ben (uit de armoede, red.) en ja... Zíj beslist! Geen voedselbank meer, maar wel 100 euro extra per maand. En dat vind ik, allez... (verontwaardigd) Zij vindt dat ik niet meer naar de voedselbank hoef te gaan, terwijl ik er recht op heb. Maar ja, wat moest ik op haar vraag antwoorden? Zij beslist toch! Ik vind dat zij dat niet moet beslissen. Ja, ik heb het ook soms moeilijk, hoor, om rond te komen, (met een krop in de keel) want bij mij is ’t ook maar 75 euro per week. Dus, ik

en mijn man, dus ja.”

Sil: “Voor jou en je man samen? Dat is niet veel, hè.”

Koen: “Bij mij is de situatie nu iets beter.

Van mijn advocate krijg ik 10 euro extra per week. Ze heeft me beloofd dat ik vanaf oktober 85 euro per week zou krijgen. Ik kon mijn oren niet geloven! Dus, ik krijg meer en meer het gevoel dat mijn geldtekort zal opgelost geraken. Ik voel me nu goed, omdat dit probleem opgelost wordt. Ik sta ervan versteld dat ik die kansen gekregen heb, ik voel me goed in mijn vel. Nu kan ik weer zeggen: ‘Ik ga rondkomen’.”

Sil: “Je kan weer ademen.”

Koen: “Ja.” Sil: “Ja, dat wordt vaak onderschat, hè, door mensen die geld genoeg hebben. Zij denken: ‘Geld is niet belangrijk’, maar in feite is het wel superbelangrijk.”

Inge: “Awel ja, want anders kan je niet leven of kleren kopen of eender wat doen.”

Koen: “Het loopt sinds kort allemaal gesmeerd. Ik kan eigenlijk niet meer spreken van armoede.”

Dankjewel, Zuidpoorters, voor jullie moedige getuigenissen! Hierdoor begrijpen we nu beter tegen welke drempels jullie aanlopen.

Spiegel 2021 / 3 – 19

Dossier: Arm maakt ziek en ziek maakt arm

Budgetsessie bij tante Elsie Tekst: Els Lambrecht Illustratie: evedesign.be

Tweedehands spullen zijn doorgaans goedkoper.

Deze vind je via kringloopwinkels, weggeefwinkels, giftgroepen op facebook en via apps zoals Vinted.

Besparen... hoe doet je dat?

Van kleins af aan heb ik het

Regenwater gebruiken om de wc door te spoelen of je planten water te geven.

vader werkte op een bank, maar daarnaast ben ik geboren in de jaren 80 en dus in volle crisis. Ik heb van jongs af aan

De verwarming een graadje lager zetten, een trui aan doen of gezellig onder een dekentje kruipen.

met geld leren omgaan. Ook toen ik later van het ene op het andere moment zonder inkomen viel, heb ik door scha en schande ondervonden waar ik kon besparen om het ondanks alles toch leefbaar te houden.

budgettaire tips zijn. Ik heb zelf wel iets geleerd van de tips van Green Evelien bijvoorbeeld.

Enkele budgettips!

20 – Spiegel 2021 / 3

Maak zelf wasmiddel.

Wasverzachter is onnodig en zelfs schadelijk voor je wasmachine en kledij. Azijn is ook een prima waterontharder en nee: je was ruikt echt niet naar azijn.

Azijn en citroenen zijn prima poetsproducten.

Deeleconomie.

Stel: ik heb een boormachine en mijn buurman heeft een hogedrukreiniger. Is het dan niet voordeliger dat hij mijn boormachine af en toe leent en ik op mijn beurt zijn hogedrukreiniger? Dit is het principe van deeleconomie. Dit kan op kleine schaal zoals het delen met rechtstreekse buren, maar veel steden en gemeenten organiseren dat ook zelf. Je hebt dit met toestellen, maar ook met auto’s en fietsen.

Een voorbeeld daarvan is Cambio en Mobit.

In veel gemeentes is er een fietsotheek, een klusbib, ...

Een THT-datum wil niet zeggen dat het vervallen is. Het wil enkel zeggen dat de fabrikant rechtszaken wil voorkomen.

Voedingswaren zijn doorgaans nog tot ver voorbij die datum perfect eetbaar.

THT = ten minste houdbaar tot. Een te gebruiken tot - datum wil daarentegen wel écht zeggen dat het daarna best niet meer geconsumeerd wordt.

Wat sowieso opvalt, is dat ecologische tips vaak tegelijk

Hou je in- en uitgaven bij.

Dit kan in een eenvoudig schriftje of via programma’s die je online vindt.

Zo word je je bewust van waar je je centen aan uitgeeft. Bewustzijn is het begin van alles. Bovendien krijg je hierdoor heel erg vaak het neveneffect dat je automatisch minder gaat uitgeven.

Koop minder vlees en vis.

Dit zijn over het algemeen de duurdere voedingswaren. Als eiwitbron kom je al ver met peulvruchten zoals bonen, linzen & (kikker)erwten. Ook eieren zijn prima eiwitbronnen.

geleerd en meegekregen. Mijn

Ga te voet of met de fiets.

Thuisblijven!

Klinkt saai, maar buiten komen kost inderdaad geld.

Dus je kan met je vrienden af en toe gewoon bij elkaar afspreken. Dat kan ook heel gezellig zijn.

Regelmatig je vaste kosten evalueren. De VREG-test is qua energie een handige tool. Maar vaak zijn er alternatieven voor andere vaste kosten. Zo moet je bij de ene bank zelfs betalen om geld af te halen en moet je bij de andere geen cent betalen.

Co-housing en samenwonen.

Letsen en Hoplr.

Dit zijn twee systemen die gericht zijn op elkaar helpen. Ik ben goed in brieven schrijven, dus ik kan anderen daarmee wel helpen.

Iemand anders kan dan weer mijn wasmachine maken en nog iemand anders past graag op kinderen.

Als we al onze kwaliteiten, mogelijkheden en talenten samenleggen, kunnen we al ver komen. Letsen is gebaseerd op dat idee. Hoplr richt zich op burenhulp binnen een wijk, maar is op hetzelfde idee gebaseerd.

Consuminderen.

Met minder elektrische toestellen kan je vaak hetzelfde blijven doen.

Dit geldt uiteraard ook voor andere zaken in huis. Bovendien geven minder spullen ook meer rust.

Twee vliegen in één klap.

In het groot aankopen samen met de buren.

Vermijd een droogkast.

Dit verbruikt veel energie en je kledij is veel sneller versleten.

Let wel op: als je binnen droogt, is goede verluchting noodzakelijk.

Eigen groenten kweken of kopen bij de boer of tuinbouwschool. Dit is echt veel goedkoper en het kan zelfs op een terras, stadskoer, op platte daken, maar ook gewoon in huis. Bovendien zijn eigen gekweekte groenden véél lekkerder, geloof me. Als je zelf kweken echt niet ziet zitten, kan je groenten bij de tuinbouwschool of de lokale boer kopen. Zonder de vele tussenstappen, kosten ze minder.

Het is van veel dingen afhankelijk waarom je een bepaald vervoermiddel neemt en hoewel het vaak zo wordt gezegd, is openbaar vervoer zeker niet altijd goedkoper dan een eigen wagen. Dat is van veel zaken afhankelijk, maar zeker in grote gezinnen kan een wagen voordeliger zijn. Zelfs dan kan je besparen, want het type auto heeft veel invloed op je kosten qua verbruik, verzekering en belastingen. Het aantal kilometers kan eveneens invloed hebben op je verzekering.

Wasbare luiers, wasbaar maandverband, wasbare make-up remover pads, menstruatieondergoed, ... zijn op termijn veel goedkoper.

Maaltijden en boodschappen plannen. Hoe minder je naar de winkel gaat, hoe minder je koopt. Het is ook handig om lijstjes te maken. Dit zijn vooral eenvoudige trucjes om minder te kopen wat je niet echt nodig hebt. Bovendien is de kans zo minder groot om te veel voeding te kopen en te verspillen omdat je het niet op tijd op hebt gekregen.

• Via de bib kan je gratis kranten en magazines lezen, zowel online als ter plaatse.

Eigen lunch maken is voordeliger dan onderweg iets kopen. Dit geldt ook voor drank. Thuis zelf koken is goedkoper dan opwarm- en afhaalmaaltijden.

Jezelf elk jaar uitdagen minder gas, elektriciteit en water te gebruiken.

Zo maak je er een spelletje van.

Naast de algemene budgettips, wil ik nog het volgende meegeven. Er is veel mogelijk vanuit organisaties en dergelijke, maar de zaken zijn zo versnipperd dat mensen door het bos de bomen niet meer zien. Deze dingen zijn afhankelijk van waar je woont en/of je individuele situatie. Onderstaande lijst geeft daarom een idee van wat mogelijk is. Deze geldt dus zeker niet voor iedereen én is waarschijnlijk allesbehalve volledig.

• Rap op Stap is een laagdrempelig reisbemiddelingskantoor voor mensen met een beperkt budget. Je vindt er daguitstappen, maar ook reizen in eigen land.

• Vrijwilligerswerk doen.

Zelf doe ik het o.a. in de culturele sector waardoor ik gratis of goedkoper optredens kan meepikken.

• De Uitpas voor kansarmen. Deze geeft korting op verschillende zaken in jouw stad.

• Profiteer van de gratis evenementen die er zijn. Je kan ze vinden via ‘Uit in Vlaanderen’, het stadsmagazine en via de dienst Toerisme.

• Via het Sociaal Huis of OCMW kan je onder bepaalde voorwaarden goedkoper naar een psycholoog. Ook bij andere (medische) kosten, kunnen ze misschien helpen.

• Onder bepaalde voorwaarden kan je gratis huisvuilzakken krijgen.

• Veel steden en gemeenten verdelen laptops voor schoolkinderen.

• Sommige mensen hebben recht op sociaal tarief voor internet, telefonie, gas en elektriciteit. Onlangs las ik dat bepaalde internetproviders zelfs werken aan zeer voordelige pakketten voor mensen met financiële moeilijkheden.

• Een tip die ik hierbij nog wil geven, is: informeer je bij armoedeorganisaties in jouw buurt. Ze organiseren activiteiten die veel goedkoper zijn en ze weten ook waar jij kan besparen in jouw stad of gemeente.

Spiegel 2021 / 3 – 21

Dossier: Arm maakt ziek en ziek maakt arm

Zorgen voor mama “Geld maakt niet gelukkig, maar het zijn wel de mensen met geld die dat zeggen.”

Tekst: Els Lambrecht – Foto: vrt Sven, getrouwd en vader van twee dochters, zit in zijn sociale woning te gamen terwijl zijn kinderen buiten plonsen in een enorm zwembad. Het behangpapier komt van de muren en de bakfiets, hun enige vervoermiddel, heeft geen ketting. Sven en zijn vrouw moeten rondkomen met één uitkering. Op zulke momenten zitten velen klaar met oordelen. Je kent het wel: “Ze hebben wel spelconsoles, maar...” Dat is net waar het programma Zorgen Voor Mama tegenin probeert te gaan. Het volgt zes moeders die in armoede leven. Het doel is om armoede bespreekbaar te maken, om het taboe te doorbreken en om te horen welke invloed armoede kan hebben op mensen en hun leven.

“Geld maakt niet gelukkig, maar het zijn wel de mensen met geld Waarom heb je dat dan niet gedaan? Dat sloopt mensen; het tast je die dat zeggen.”, zegt Sven. Zijn vrouw Marleen lijkt een ruwe bol- veerkracht, jezelf als persoon en je hele gezin aan. Het is een enorme ster. Die bolster gebruikt ze om niet meer gekwetst te worden. Het psychische ballast. behang komt van de muren, want door een gebrek aan geld is er ook een gebrek aan moed om er iets aan te veranderen. Mensen in Kristel Verbeke presenteert het programma. Door K3 kon zij uit de armoede denken eerst aan overleven; daarna pas aan iets leuk doen armoede geraken. Ze weet dan ook duidelijk waarover ze spreekt, ook al krijgt ze het verwijt dat ze na het conof het gezellig maken. De moed zakt hun al in tact met deze mama’s in haar Mercedes terug de schoenen als ze denken aan de centen die Joost: “Armoede naar haar chique villa zal rijden. Kan het toch ervoor nodig zijn. Martine vertelt hoe moeilijk ook niet wat hoop geven?, vraag ik me daarbij het is om de psycholoog voor haar dochter te begint bij een gebrek af. Ik vind dat ze dit programma alleszins met betalen. Daarom gaat ze bijvoorbeeld zelf niet en vooral met veel respect presenteert. naar de tandarts. Bovendien dreigen ze op aan centen, maar het verve Ze wordt bijgestaan door twee hulpverleners. straat te belanden. Karina doet het liefst alles alleen, maar haar lichaam is moe, haar hoofd is zoveel meer dan dat. Ze heten Joost Bonte en Claudia Di Vaio, respectievelijk straathoekwerker en sociaal zit vol en ze weet niet hoe lang ze dit nog kan Armoede is het gevoel werker. Zij kennen het klappen van de zweep. volhouden. Rust vinden in een klein huis met Ze beseffen dat het niet gemakkelijk is om vier kinderen is moeilijk, waardoor ze niet altijd hebben er niet bij te erkennen dat je arm bent, want er rusten alle ballen in de lucht kan houden. Toch staat een taboe, stigma en vooroordelen op. Het is opgeven niet in haar woordenboek. Ellen, te horen.” belangrijk dat hulpverleners duidelijk stellen jonge mama van twee, is moe en belandt tendat ze deze mensen aanvaarden; dat ze hun slotte op spoed. Haar diagnose is overmatige stress. Ze wordt kort opgenomen. Dit zijn maar enkele indrukken uit supporter worden en hen aanmoedigen om tot actie te komen. Dat gebeurt op het tempo van de mensen die ze helpen. “Gras groeit de reeks. niet door eraan te trekken.”, zegt Joost. Helaas kunnen ze ook geen Armoede is een voltijdse baan. Je moet van alles; er komen veel pa- wonderen verrichten. Er is structureel heel wat aan de hand waar ze pierwerk en stress bij kijken. Schaamte ook, omdat je er niet bij hoort niets aan kunnen veranderen. en moet aanschuiven bij de voedselbank. Je kan zelf niet kiezen waar je woont. Je mag al van geluk spreken dat je een dak boven je hoofd ____ De eerste reeks van Zorgen Voor Mama is jammer genoeg niet meer vindt. Je moet je continu verantwoorden. Waarom doe je dit? beschikbaar via vrt.nu, maar er wordt momenteel wel naarstig gewerkt aan een tweede reeks. Die zal waarschijnlijk vanaf het voorjaar 2022 te zien zijn op één en vrt.nu.

22 – Spiegel 2021 / 3

Uit de blog van Valentijn Jan:

Waar zijn de normale mensen?

Mijmeren over de vraag van Dirk De Wachter

Tekst en foto: Valentijn Jan Vangronsveld – Bewerkt door: Sil Popelier Ik ben Valentijn Jan Vangronsveld en hou een blog bij om de lauwheid van deze wereld aan te klagen. Mijn overgevoeligheid is hiervoor de inspiratiebron! Ik klaag niet alleen aan, maar reik ook oplossingen aan, zoals o.a. voor het onderwijs. Het is belangrijk om emotioneel in staat te zijn om met elkaar samen te leven. Samenleven vereist in de eerste plaats dat je jezelf kent.

Zo leer je elkaar ook beter kennen.

Degene op de foto ben ik.

De auteur van deze tekst waarin ik de maatschappij durf in vraag te stellen.

Die het allemaal aan den lijve heeft ervaren.

Dit wil ik liever niet onder stoelen of banken steken. Ik wil hier eerlijk in zijn.

Je kan al mijn blogs (in originele versie) terugvinden op http://valentijnjan.blogspot.com/

Psychiater Dirk De Wachter vroeg zich als kleine jongen al af: Waar zijn de normale mensen?

Een psychiater kijkt door een diagnostische bril naar de wereld. Hij denkt na over de mens met of zonder psychiatrische diagnose. Is psychisch ziek zijn niet meer dan iets toevalligs? Sluipt een psychische erfelijke belasting zo maar uit het niets in de hersenen van de patiënt?

Zegt dit iets over wie je bent...

Of... over wie je niet durft te zijn?

Is dit een dilemma dat enkel psychiatrische patiënten ervaren?

Of is de mens niet normaal?

Of kan de mens zijn “normale” rol niet aan?

Of durft de mens geen mens zijn onder de mensen?

Staat niet elke mens voor dit dilemma?

Is iedereen een psychiatrische patiënt? Dus ook de mens zonder psychiatrische diagnose, de normale mens? Die simpelweg beter zijn “normale” rol aankan?

De psychiatrie houdt ons allemaal een spiegel voor. De psychiatrische patiënt is kwetsbaarder, voelt alles sterker aan en beleeft hierdoor angsten. Hij kan zichzelf niet meer voorliegen en zich niet meer achter zijn “normale” masker verschuilen. Hij kan zijn gevoelens niet meer onder stoelen of banken steken.

De “normale” mens echter dendert maar voort en kan zijn rol beter aan.

Is de psychiatrie geen wezenlijk onderdeel van de wereld, van een maatschappij met

bitter weinig ziekte-inzicht? De mens verliest zichzelf en kent zichzelf niet meer. Hij verschuilt zich, eenzaam en verdrietig.

Of is het zoals huisarts Yvo Van Orshoven het zegt?

Elke patiënt worstelt met zijn ziekte én met zichzelf. Een allergie is immers meer dan de reactie op een allergeen. Ziekte vertelt ons iets over wat “normaal” gezien onzegbaar is.

Wat de een zegt met angst, zegt de andere met pijn. De patiënt met pijn wordt wel geaccepteerd. Dat wordt als normaal gezien.

Zoals bij een patiënt met rugpijn. Angst of pijn, iets wat je voelt? Wat je voelt, spreekt vanuit een andere orde. Of, beter gezegd: iets wat je liever niet meer wil voelen: de innerlijke strijd! Dit is de strijd tussen wie je werkelijk bent en de “normale” rol die je speelt, waaraan je denkt te moeten voldoen.

Je verliest jezelf hierin, zodat je jezelf niet meer kent in wie je werkelijk bent. Je leeft dan eigenlijk niet meer, maar je wordt geleefd door de norm van wat normaal is. Alles wordt een verplichting en een sleur. Dit is de leegte van de mens, die geen mens meer durft te zijn tussen de mensen.

Je dwaalt hierin rond. Je kent je weg niet meer. Je tast in het duister, op weg naar wie je echt bent. En hierdoor blijf je gefrustreerd en boos achter. De leegte van eenzaamheid, het verdriet vanuit de angst die zijn weg niet meer naar buiten vindt, een verdriet dat je niet meer kan uiten. Hierin spreekt het lichaam voor zich en maakt het verschil tussen klacht en kracht.

Dr. Yvo Van Orshoven dacht verder na dan zijn neus lang was en veranderde radicaal van koers: hij gaf zijn huisartsenpraktijk op.

Hij experimenteerde verder met zijn patiënten. Hij kwam hierdoor tot de conclusie dat spanning de boosdoener was. Spanning verhindert je jezelf te kennen in wie je bent.

Door oefening kan het verdriet zijn weg weer naar buiten vinden.

Het verdriet dat zich achter je eenzaamheid schuilhield.

Je durft weer te huilen om wie je bent en zo vind je jezelf weer terug.

Zo ontstond de Orshofmethodiek.

Dit is een praktijkgerichte methode waarbij je door oefening en experiment spelenderwijs leert ervaren wie je echt bent vanuit de wortels van je zijn, zoals je jezelf kende toen je nog kind was.

De Orshofmethodiek laat toe dat al deze lastige gevoelens hun weg weer naar buiten vinden. Je durft weer te huilen om wie je werkelijk bent. Verdriet is een stroom van innerlijke energie, die je helpt jezelf terug te vinden. Zoals je jezelf kende toen je nog het spelende kind was van weleer. Je durft opnieuw te groeien vanuit je innerlijke levensenergie. En hierdoor herstelt je zelfvertrouwen zich weer.

Zo kan je groeien in mens-zijn. Waarbij je de ander en jezelf leert kennen zoals we echt zijn. Dit kan heel confronterend zijn. Maar alleen vanuit je innerlijke eerlijkheid kan er een open sfeer zijn onder elkaar waarbij je elkaar echt begrijpt.

De oefeningen zijn o.a. stoeien en rollebollen met elkaar, yoga, meditatie, relaxatie, massage en knuffelen, huppelen en dansen, in bomen of palen klimmen; een koude douche nemen of in koud water zwemmen om je zo weer wakker te maken! Hierbij staat de innerlijke beleving centraal, niet de prestatie.

Is het probleem van de psychiatrische patiënt ook niet het probleem van de psychiater? En is het probleem van de patiënt ook niet het probleem van de dokter?

Het origineel van deze publicatie kan je vinden op http://valentijnjan.blogspot.com/2017/05/ Spiegel 2021 / 3 – 23

Interview: Els Ceyssens

Anita Berx, een vrouw van 52 jaar, werkt al bijna vijf jaar als ervaringsdeskundige in het Medisch Centrum St.-Jozef te Munsterbilzen.

Ze vond een manier uit om ouders die in opname zijn, te leren hoe ze aan hun kinderen kunnen uitleggen wat hun psychische kwetsbaarheid inhoudt.

Dit doet ze door een oudertraining aan te bieden, met behulp van poppen en een eigen geschreven boekje. Ze doet echter nog veel meer. Ik had een interview met haar.

Kan je jezelf even voorstellen?

Mijn naam is Anita en ik kom uit een gezin met vier kinderen. Mijn papa was zelfstandige en mijn moeder huisvrouw. Mijn moeder was psychisch kwetsbaar, wat maakt dat ik een KOPP-kind (= kind van een ouder met een psychisch probleem) ben. Ze was regelmatig zo in de war, dat er verschillende opnames volgden. Dit heeft mijn leven in sterke mate beïnvloed. Mijn moeder bleef zo’n drie à vier maanden in het ziekenhuis. We gingen veel op bezoek, maar als kind kreeg ik nooit uitleg over wat er met mijn moeder aan de hand was.

Hierdoor heb ik me vaak schuldig gevoeld, eenzaam en verdrietig. Ik dacht: “Wat heb ik fout gedaan? Wat kan ik beter doen als ze terug is? Hoe kan ik dit geheim best bewaren, om niet gepest te worden met: “jouw mama is gek!” ?

Daar liggen de wortels van mijn zoektocht in mijn leven. Wie is verantwoordelijk voor wat mijn moeder heeft moeten meemaken?

Hoe kan je opvoeden zodat je kind niet in dezelfde valkuilen trapt? Wat is genetisch bepaald, wat is de rol van de context? Dit zijn vragen die mij drijven.

“De psychische kwetsbaarheid van mijn moeder heeft mijn leven in sterke mate beïnvloed”

Mama heeft wolkjes in haar hoofd!

24 – Spiegel 2021 / 3

Waarom zocht je naar een manier om ouders te leren hoe ze hun kinderen kunnen informeren over hun eigen kwetsbaarheid?

Mijn jeugd heeft een belangrijke rol gespeeld in mijn studiekeuze: ik koos voor de opleiding psychiatrisch verpleegkundige.

Van dag één had ik vast werk in een psychiatrisch ziekenhuis.

Een deel van mijn vragen waren opgelost, maar sommige nog niet. Daarom startte ik met de opleiding psychologie. De eerste twee jaren zit je samen met studenten pe-

dagogie. Hier ging de wereld van opvoeden voor mij open: vaardigheden aanleren, hoe doe je dat, enz. Tijdens mijn licenties koos ik voor orthopedagogiek: scheef getrokken opvoedingssituaties rechttrekken. Hier heb ik veel geleerd.

slot geef ik “meditatief kleien” om op een onbewust niveau zicht te krijgen op wat er speelt in iemands leven en herstel. Hier heb ik zelf veel aan gehad.

In mijn laatste jaar aan de VUB heb ik een crisis gehad, en mijn opleiding stopgezet.

In 1995 stierf mijn moeder, wat een grote indruk op mij maakte. Het jaar erna heb ik mijn man leren kennen, die altijd een grote steun is geweest voor mij, net zoals mijn twee kinderen. Hun geloof en vertrouwen in mij hebben mij erdoor geholpen. Daarna ging het vijftien jaar goed met mij. Ik zorgde samen met mijn man voor onze twee zonen en had daarnaast nog een job. Tot ik acht jaar geleden opnieuw ziek werd. Van mijn ziekteperiode heb ik gebruik gemaakt om tijd voor mezelf te maken en theorie en praktijk op een rijtje te zetten.

Ik vind dat moeilijk als je het wilt vertellen in diagnostische termen. Daar doe ik niet aan mee. Ik praat nooit over ziektebeelden. Er zijn steeds dingen in het leven, die het leven van een persoon moeilijker maken.

Hoe we omgaan met bepaalde situaties komt vaak voort uit hoe we het aangeleerd hebben gekregen.

Als er nu eens iemand meekijkt naar die situaties en er een andere kijk op heeft, kan dat de persoon in kwestie al een heel eind verder helpen. Veel mensen krijgen verschillende diagnoses in hun leven en voelen zich daar alleen maar ellendig door.

Kan je iets vertellen over je psychische kwetsbaarheid?

“Pijn kan verminderen door over gevoelens te spreken”

Wat doe je in het dagelijkse leven?

Een belangrijke taak is het zorgen voor het huishouden. Daarnaast doe ik vrijwilligerswerk in het psychiatrisch ziekenhuis van Munsterbilzen. Ik geef er drie verschillende soorten sessies voor de geïnteresseerde mensen in opname: de eerste soort zijn sessies over “gedeelde verantwoordelijkheid”. Vroeger keken de hulpverleners naar de “zieke patiënt” waarvoor er moest gezorgd worden. Maar hij of zij kan een heel actieve rol spelen bij het genezingsproces!

Zo kan hij een dagboek bijhouden, informatie opzoeken,...

Ik geef daarnaast ook “oudertrainingen” om de ouders in vier sessies te begeleiden om aan hun kind uit te leggen wat er aan de hand is met de ouder en de omgang met het kind te verbeteren. Vervolgens kan er dan een sessie gepland worden waar de partner en kinderen de uitleg krijgen. Tot

Doe je buiten de verschillende soorten sessies nog iets van vrijwilligerswerk?

Ik heb een actieve rol in de KOPP-werking en ik zetel ook mee in het stakeholdersoverleg. Dat wil zeggen dat er dingen worden voorgesteld om te verbeteren in het ziekenhuis en ik mee ideeën kan aanbrengen.

Je werkt met poppen om uitleg te geven over psychische kwetsbaarheid. Hoe reageren de mensen hierop? Wat is het resultaat?

De mensen zijn heel enthousiast. Ze vinden dat goed wordt uitgebeeld met welke dingen ze het moeilijk hebben. Ook voor kinderen is het concreet en visueel. Ouders en kinderen krijgen een gemeenschappelijke taal om over psychische kwetsbaarheid te spreken.

Er wordt uitleg gegeven over wolkjes, die de gedachten voorstellen. De witte wolkjes

zijn de blije gedachten, bij grijs wordt er al gepiekerd en de donkere zijn de zware piekergedachten. Verder spreek ik over hartjes, de gevoelens. Als er te veel zijn doet het hart pijn en moet er een hartje worden weggehaald. Pijn kan verminderen door over gevoelens te spreken. Tot slot zijn er de pareltjes, de handelingen. Per ding dat de moeder of vader doet kan hij of zij een pareltje in een pot doen. Er kan dan uitleg gegeven worden aan het kind dat als de pot vol is de ouder moe is en even moet rusten.

Je schreef een boekje voor hulpverleners. Kan je daar iets meer over vertellen?

Doordat ik zelf nooit uitleg heb gekregen over het waarom van de ziekte van mijn moeder en haar opnames, was dit een drijfveer om hiermee aan de slag te gaan. Het liefst zou ik het boekje verspreid zien over heel Vlaanderen, we mogen toch dromen hé! De titel ervan is ‘Mijn mama (papa) heeft wolkjes in haar (zijn) hoofd.’ Door het boekje samen met je kinderen te lezen, neemt het schuldgevoel en de angst bij hen af en krijgen ze anderzijds ook meer begrip voor jou als ouder.

Wat vind je het belangrijkste in het leven?

Mijn gezin. De twee zonen studeren nog. Ik vind het belangrijk dat ik met hen goed kan communiceren en een open houding aanneem over mijn psychische kwetsbaarheid, als dit nodig is. Mijn man en ik hebben een heel fijne relatie van respect en vertrouwen.

Ik heb genoten van dit gesprek met een vrouw die vanuit het gemis in haar kindertijd zoiets moois heeft weten uit te bouwen.

Informatie geven over het waarom van de psychische moeilijkheden en de reden van een opname is zo belangrijk voor kinderen!

Hopelijk zullen andere ziekenhuizen dit ook toepassen in hun werking. Het zou een stap vooruit zijn in de hulpverlening!

___ Wil je meer informatie over Anita’s boek? Stuur haar dan zeker een bericht: anitaberx@telenet.be.

Spiegel 2021 / 3 – 25

Deugddoend Wandelfeest voor onze vrijwilligers Tekst en foto’s: Ann Van de Vloet Op 2 oktober waren onze vrijwilligers welkom op het Wandelfeest in Erembodegem (bij Aalst). Ondanks de coronatijd bleven zij zich toch inzetten voor hun lotgenoten. Hoog tijd dus om hen eens in de watten te leggen!

Ze hadden keuze uit een korte of lange wandeling (4,5 of 8 km) of uit een creatief animatieprogramma. Nadien stond een heerlijk dessertbuffet klaar.

Het deed deugd om andere mensen bij UilenSpiegel te leren kennen of lekker bij te praten. Op 5 maart 2022, tijdens de Week van de Vrijwilliger, plannen we een nieuwe bedankingsactiviteit.

26 – Spiegel 2021 / 3

Activiteitenkalender

Hou de website, nieuwsbrief en Facebookpagina in het oog voor eventuele nieuwe activiteiten of wijzigingen! Inschrijven is verplicht, tenzij anders vermeld.

Opgelet: De activiteiten zijn betalend voor niet-leden. De inkom is 2 euro tenzij een andere prijs wordt vermeld.

Lid worden van vzw UilenSpiegel kost 5 euro per jaar. Gesloten groepen zijn niet opgenomen in dit overzicht.

Vzw UilenSpiegel is een vrijwilligersvereniging. Het grootste deel van de werking wordt gedragen door lokale vrijwilligers, actief in elke provincie van Vlaanderen.

Hieronder vind je een overzicht van de lotgenotengroepen begeleid door ervaringsdeskundige vrijwilligers die momenteel actief zijn. Een overzicht van hun activiteiten vind je op www.uilenspiegel.net/activiteiten of kan je aanvragen via de onderstaande contactgegevens.

De meeste lotgenotengroepen voorzien in een online aanbod of verzorgen activiteiten in de buitenlucht indien de geplande activiteiten door Covid-19 niet kunnen doorgaan.

Lotgenotencontact rond specifieke kwetsbaarheden lotgenotengroep SEKSUEEL MISBRUIK hasselt

Praatgroep voor lotgenoten begeleid door ervaringsdeskundigen Sylvia en Hans.

Ben je slachtoffer geweest van seksueel misbruik en wil je graag lotgenoten ontmoeten? Dan is deze praatgroep misschien iets voor jou.

Data: Vrijdagen 4 februari, 4 maart, 1 april, 6 mei, 3 juni 2022 Tijdstip: 18:30-20:30 Locatie: Jeugdherberg Hasselt, Spoorwegstraat 80, 3500 Hasselt (achterkant station Hasselt nieuwbouw) Inschrijven en meer info: sylvia.van.der.veken@telenet.be of 0473 28 76 77 (Sylvia) Let op! Het aantal plaatsen is beperkt tot 8 deelnemers en er wordt enkel ingeschreven vóór de eerste bijeenkomst. Eén reeks bestaat uit 5 bijeenkomsten die telkens doorgaan op een vrijdag (tenzij anders vermeld). lotgenotengroep SEKSUEEL MISBRUIK leuven

Praatgroep voor lotgenoten begeleid door ervaringsdeskundigen Katia, Sylvia en Hans.

Ben je slachtoffer geweest van seksueel misbruik en wil je graag lotgenoten ontmoeten? Dan is deze praatgroep misschien iets voor jou.

Data: Vrijdagen 18 februari, 18 maart, 15 april, 20 mei, 17 juni 2022 Tijdstip: 19:00-21:00 Locatie: Jeugdherberg De Blauwput, Martelarenlaan 11A, 3010 Kessel-Lo (achterkant Leuven Station).

Inschrijven en meer info: katia.stultjens@gmail.com of 0478 04 16 67 (Katia) Let op! Het aantal plaatsen is beperkt tot 8 deelnemers en er wordt enkel ingeschreven vóór de eerste bijeenkomst. Eén reeks bestaat uit 5 bijeenkomsten die telkens doorgaan op een vrijdag (tenzij anders vermeld).

lotgenotengroep SEKSUEEL MISBRUIK lommel/mol

Lotgenotengroep seksueel misbruik Lommel/Mol en omstreken.

Heb je seksueel misbruik ervaren en wens je anderen die dat ook meemaakten te ontmoeten? Dan is deze praatgroep misschien iets voor jou.

Data: Maandagen 7 februari, 7 maart, 4 april, 2 mei, 6 juni 2022 Tijdstip: 18:30-20:30 Locatie: wordt bekendgemaakt bij inschrijving Inschrijven en meer info: in.zachtaardigheid@gmail.com of 0494 66 84 44 (June) Let op! Het aantal plaatsen is beperkt tot 8 deelnemers en er wordt enkel ingeschreven vóór de eerste bijeenkomst. Eén reeks bestaat uit 5 bijeenkomsten die telkens doorgaan op de eerste maandag van de maand te Mol. lotgenotengroep PSYCHOSE leuven

Praatgroep voor lotgenoten met een kwetsbaarheid voor psychose begeleid door ervaringsdeskundigen Lin en Laurence.

Data: Zat. 20/11/2021: Psychose en (vrijwilligers-)werk: lukt de combinatie?

Zat. 22/01/2022: Het belang van vertrouwen (in je omgeving en hulpverleners) Zat. 19/03/2022: Medicatie: zegen of vloek?

Zat. 21/05/2022: Hoe ervaarde je je psychose?

Tijdstip: 14:30 - 16:30 (onthaal vanaf 14:15) Locatie: Jeugdherberg De Blauwput (Kleine Zaal), Martelarenlaan 11A, 3010 Kessel-Lo (achterkant Leuven Station).

Inschrijven en meer info: psychosegroepleuven@gmail.com of 0484 63 13 13 (Lin) lotgenotengroep PSYCHOSE online

Data: Zaterdag 19 februari: “Psychose en dwangbehandeling: leuk is anders” Zaterdag 18 juni: “Psychose of mystieke ervaring: waar ligt de grens?”

Tijd: 14:30 - 16:00 Inschrijven en meer info: Je krijgt de zoomlink als je je inschrijft via nadia@uilenspiegel.net of 0475 96 03 97 (Nadia)

Spiegel 2021 / 3 – 27

Inschrijven is steeds verplicht, tenzij anders vermeld

Onze activiteiten vind je op www.uilenspiegel.net/activiteiten

lotgenotengroep borderline leuven

Praatgroep voor lotgenoten begeleid door ervaringsdeskundigen Sabrina, Walter & Nancy.

Data: Zaterdagen 11 december, 15 januari 2022, 12 februari 2022, 12 maart 2022, 9 april 2022, 14 mei 2022, 11 juni 2022 Tijdstip: 14:00 - 16:00 (onthaal vanaf 13:45) Locatie: Jeugdherberg De Blauwput (Grote Zaal), Martelarenlaan 11A, 3010 Kessel-Lo (achterkant Leuven Station).

Inschrijven en meer info: borderline.uilenspiegel.leuven@gmail. com of 0499 73 36 86 (Walter). ___________________

lotgenotengroep borderline antwerpen

Praatgroep voor lotgenoten begeleid door ervaringswerkers Wendy & Christine Data: Woensdagen 24 november, 29 december, 26 januari 2022, 23 februari 2022, 30 maart 2022 (telkens de laatste woensdag van de maand) Tijdstip: 19:00 - 21:00 Locatie: ‘tAktief – de KlApper (voorheen De Link Activering), Lotgenotengroep 2de verdiep, Antwerpsestraat 179, 2640 Mortsel Inschrijven en meer info: borderline.uilenspiegel.antwerp@ gmail.com of 0484 81 44 08 (Thomas) lotgenotengroep angst en dwang leuven

Heb je langdurige of buitensporige angsten of pieker je vaak? Heb je steeds terugkerende dwanggedachten en/of -handelingen? Kom vrijblijvend naar onze maandelijkse praatgroep ‘angst en dwang’ en maak kennis met andere lotgenoten.

Data: dinsdag 23 november, donderdag 16 december, dinsdag 25 januari 2022, dinsdag 22 februari 2022, donderdag 24 maart 2022, donderdag 28 april 2022, dinsdag 24 mei 2022, donderdag 23 juni 2022 Tijdstip: 19:00-22:00 Locatie: Jeugdherberg De Blauwput (Kleine Zaal), Martelarenlaan 11A, 3010 Kessel-Lo (achterkant Leuven Station).

Inschrijven en meer info: angstendwangleuven@gmail.com of 0494 15 19 90 (Bram) of 0497 17 66 11 (Jef)

lotgenotengroep angst en dwang online

Data: donderdag 9 december, dinsdag 18 januari 2022, dinsdag 15 februari 2022, donderdag 17 maart 2022, dinsdag 19 april 2022, dinsdag 17 mei 2022 en donderdag 16 juni 2022 Tijd: 19:00-21:00 Je krijgt de zoomlink als je je inschrijft via angstendwangleuven@ gmail.com of 0473 65 61 37 (Sarina Antioco) of 0494 15 19 90 (Bram) https://www.uilenspiegel.net/zoom lotgenotengroep dwang gent

Praatgroep voor lotgenoten begeleid door ervaringsdeskundigen Annelies en Karen.

Heb je last van dwanggedachten en/of dwanghandelingen en zou je daar graag over praten met mensen die hetzelfde meemaken?

Dan is onze praatgroep te Gent misschien iets voor jou?

Data & thema: Maandag 6 december: De herstelvisie en hoe lotgenoten hun eigen herstel zien.

Maandag 10 januari 2022: “Heeft OCD een invloed op ons werkvermogen?”

Maandag 7 februari 2022: Uitwisselen van tips & tricks.

Maandag 7 maart 2022: comorbiditeit (het tegelijk voorkomen van 2 of meerdere psychische kwetsbaarheden al dan niet gelinkt aan de dwangneurose) Tijdstip: 19:00 - 21:00 Locatie: UZ Gent, Corneel Heymanslaan 10, 9000 Gent, gebouw K12F ingang 17.

Inschrijven en meer info: uilenspiegeldwang@gmail.com lotgenotengroep angst en DEPRESSIE leuven

Praatgroep voor lotgenoten begeleid door ervaringsdeskundige Gert.

Data & thema: Zaterdag 20 november: Kwetsbaarheid Zaterdag 18 december: Verandering Zaterdag 22 januari 2022: Dankbaarheid Zaterdag 19 februari 2022: thema nader te bepalen Zaterdag 26 maart 2022: thema nader te bepalen Tijdstip: 14:00 - 16:00 (onthaal vanaf 13:45) Locatie: Jeugdherberg De Blauwput (Kleine Zaal), Martelarenlaan 11A, 3010 Kessel-Lo (achterkant Leuven Station).

Inschrijven en meer info: gertcoeckelbergh@gmail.com of 0474 62 66 08 (Gert)

28 – Spiegel 2021 / 3

Inschrijven is steeds verplicht, tenzij anders vermeld

Onze activiteiten vind je op www.uilenspiegel.net/activiteiten

lotgenotengroep DEPRESSIE MECHELEN (HER-)LEVEN

Praatgroep voor lotgenoten begeleid door lotgenoten Kristin en Philip.

Data: Dinsdagen 23 november, 7 december, 21 december, 4 januari, 18 januari 2022, 1 februari 2022, 15 februari 2022, 1 maart 2022, 15 maart 2022, 29 maart 2022 Tijdstip: 19:00-21:00 Locatie: Zaaltje achteraan in café "De Hanekeef", Keizerstraat 8, 2800 Mechelen Inschrijven en meer info: tikiki@telenet.be (Kristin) lotgenotengroep HULPVERLENERS cliëntervaring

Stefanie Devos en Luk Bevernage, beiden hulpverleners met ervaringskennis, begeleiden deze praatgroep. Ben jij een psychisch kwetsbare hulpverlener en wens je mensen te ontmoeten die in dezelfde situatie zitten, dan is deze groep zeker iets voor jou.

‘Het is een merkwaardige vaststelling dat hulpverleners met een psychische kwetsbaarheid hun ervaringskennis niet (mogen/ kunnen) gebruiken, niet (standaard) uitgenodigd worden door collega’s om deze te delen. Meer nog, er leeft in instellingen een cultuur waarin weinig ‘vrije ruimte’ is, noch ‘vrijplaatsen’ zijn, om hierover in dialoog te gaan. Stigma binnen de hulpverlening (ook) ten aanzien van eigen collega’s met een dubbeldiagnose ‘Hulpverlener – Cliënt’.’

Data: Zaterdagen 20 november, 18 december, 22 januari 2022, 19 februari 2022, 19 maart 2022 Tijdstip: 10:00-12:00 Locatie: Jeugdherberg De Blauwput, Martelarenlaan 11A, 3010 Kessel-Lo (achterkant Leuven Station).

Inschrijven en meer info: Stefanie Devos (devos_stefanie@ hotmail.com) en/of Luk Bevernage (lukbevernage@hotmail.com) gesprekssessies ‘familiebreuk’ (online)

Veranderde jouw omgeving mee doorheen de tijd en leidde dit tot een verwateren van de familiebanden of een volledige breuk? Dan ben je van harte welkom op de drie aansluitende gespreksessies rond familiebreuk in een gesloten praatgroep. Omgaan met die verandering brengt best wat met zich mee en de ervaring hierrond kunnen uitwisselen met lotgenoten kan een helpende waarde zijn voor je eigen proces. Ervaringsdeskundige Mattias begeleidt het gesprek.

Data: Maandagen 29 november, 6 december en 13 december Tijdstip: 19:00-20:30 Locatie: Online, na inschrijving krijg je de link Let op! Maximaal 6 inschrijvingen Inschrijven en meer info: 0488 79 46 78 (Mattias)

Dwang in de zorg NADA

NADA staat voor Netwerk Alternatieven voor Dwang en Afzondering in de geestelijke gezondheidszorg, meer info op nadanetwerk.org.

De gespreksgroepen van NADA worden begeleid door ervaringsdeskundigen Laura en Nadia.

Tijdstip: 19:00-20:30, online, na inschrijving krijg je de link Nada lotgenotencontact: Op de oneven maanden is er vooral aandacht voor lotgenotencontact en het uitwisselen van ervaringen onder (ex-)patiënten. Doelgroep: lotgenoten die dwang aan den lijve hebben ondervonden.

Data: maandagen 17 januari 2022, 21 maart 2022, 16 mei 2022 NADA denk- en actiegroep: Op de even maanden denken we samen na hoe we dwang in de zorg kunnen reduceren, en hoe we ons het best kunnen organiseren. Doelgroep: lotgenoten, maar ook naasten en hulpverleners die ervaring hebben met dwang, evenals iedereen met een hart en ideeën voor een meer humane ggz.

Data: maandagen 20 december 2021, 21 februari 2022, 18 april 2022, 20 juni 2022.

Locatie: online Inschrijven en meer info: nadia@uilenspiegel.net of 0475 96 03 97 (Nadia) groepen los van diagnose ANTWERPEN

Afdeling Mortsel

Samen Groeien Mortsel Bij de lokale afdeling in de regio Antwerpen staat lotgenotencontact centraal: iedereen met een psychische kwetsbaarheid komt tijdens al onze activiteiten en gespreksnamiddagen uitgebreid aan bod in een besloten én veilige kring: Samen Groeien Antwerpen Data & thema’s: Woensdag 24 november: Stress & omgaan met stress Woensdag 29 december: Kerstfeestje, gezellig samenzijn met een hapje en een drankje Woensdag 26 januari 2022: Werken met structuur, routines en rituelen voor meer rust in je hoofd Woensdag 23 februari 2022: “Jezelf graag zien, hoe doe je dat?”

Woensdag 30 maart 2022: “Wat geeft je de kracht om door te zetten?”

Tijdstip: 19:00-21:00 Locatie: ‘tAktief – de KlApper (voorheen De Link Activering), Lotgenotengroep 2de verdiep, Antwerpsestraat 179, 2640 Mortsel Inschrijven en meer info: samengroeienantwerpen@gmail.com of via 0484 40 45 18 (Sven).

Spiegel 2021 / 3 – 29

ANTWERPEN

BRUSSEL

Afdeling Geel

• Ontmoetend herstellen (open groep) Ontmoetend herstellen is een initiatief van twee ervaringsdeskundigen in de Kempen.

Tijdens de maandelijkse bijeenkomsten kan je in contact komen met anderen, praten over wat je zoal tegenkomt, samen iets doen, praten over thema’s... Zo kan je op een laagdrempelige manier stappen zetten in je herstel. De focus ligt vooral op het ontmoeten, maar we behandelen ook regelmatig een thema. We bepalen het programma in samenspraak met de aanwezigen. Het is een open groep voor zij die ontmoetend willen herstellen.

Data: Dinsdagen 30 november, 21 december, 25 januari 2022, 22 februari 2022, 29 maart 2022 Tijd: 18:30 - 21:00 Locatie: ’t Vooruitzicht, Stelenseweg 19, 2440 Geel Inschrijven en meer info: ontmoetendherstellen@gmail.com of 0492 23 84 78 (Bart)

• Flippo Wil je gehoord worden en een samenhorigheidsgevoel creëren?

Heb je het mentaal even lastig? Kom dan zeker naar onze groep, die zelf door 3 enthousiaste jongeren begeleid wordt. Voor jongeren vanaf 16 tot en met 25 jaar.

Data: Woensdagen 1 december, 5 januari 2022, 2 februari 2022, 2 maart 2022 (telkens de eerste woensdag van de maand) Tijd: 19:00-21:00 Locatie: Jac Geel Diestseweg 135 2440 Geel Inschrijven en meer info: flippojongerengroep@hotmail.com of 0473 28 32 01 (Anke) ANTWERPEN

Afdeling Turnhout

• Praatgroep Turnhout Praatgroep Turnhout is een ontmoetingsplaats voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Er wordt rond verschillende thema’s gepraat.

Data: Elke derde donderdag van de maand Donderdagen 16 december 2021, 20 januari,17 februari 2022 Tijd: 19:00 – 21:00 Locatie: Lokaal van T'ANtWOORD vzw, Otterstraat 114, 2300 Turnhout Inschrijven en meer info: praatgroepturnhout@outlook.com of 0468 00 70 43 (Anke)

30 – Spiegel 2021 / 3

• Leesgroep Nachtuil (Met de steun van Literatuur Vlaanderen) De leesgroep Nachtuil, richt zich tot psychisch kwetsbare mensen die op een aangename en toegankelijke manier literatuur willen ontdekken. Je hoeft geen boekenwurm te zijn en voorbereidingen zijn ook niet nodig.

We doen het door het lezen en bespreken van (vooral) teksten uit romans, maar ook gedichten, uitspraken, beschouwingen en meer.

De leesgroep wordt begeleid door Eliane Manquoi en Jolanda Siuzdak.

Data & thema’s: Zaterdag 4 december: Kindertijd Zaterdag 5 februari 2022: Liefde Zaterdag 5 maart 2022: Reizen Tijd: 10:00-12:00 Locatie: Circuit. Circusstraat 7B, 1000 Brussel Inschrijven en meer info: nachtuil@uilenspiegel.net of 0495/30 87 52 (Eliane) bellen tussen 18u en 21u LIMBURG

Praatgroep West-Limburg

In deze groep delen we levenservaringen rond herstel en bewustwording. De thema’s worden in overleg met de groep bepaald.

Thema-avonden telkens de tweede vrijdag van de maand: vrijdagen 10 december, 14 januari 2022, 11 februari 2022, 11 maart 2022, 8 april 2022 Ontmoetingsavonden zonder thema, telkens de 4de vrijdag van de maand: vrijdagen 26 november, 24 december, 28 januari 2022, 25 februari 2022, 25 maart 2022, 22 april 2022 Tijd: 19:00-21:30 Locatie: Ontmoetingscentrum De Buiting, Tessenderlosesteenweg 18, Paal Inschrijven en meer info: houbrechts.jef@scarlet.be of 0479 33 48 22 (Jef)

Inschrijven is steeds verplicht, tenzij anders vermeld

Onze activiteiten vind je op www.uilenspiegel.net/activiteiten

VLAAMS-BRABANT Afdeling Leuven

• Sportieve Wandelingen Vanaf voorjaar 2022 maken we om de 2 maanden op vrijdagnamiddag een meer sportieve wandeling (afstand: 5 tot 8km) die begeleid zal worden door ervaringsdeskundigen Sabrina & Yasmine.

Gezellig samenzijn met lotgenoten en ondertussen proeven van hoe goed wandelen in de natuur voor lichaam en geest doet. Stevige stapschoenen en bij regenweer laarzen en waterdichte kledij.

Buggy’s of rolstoelen niet mogelijk tenzij anders vermeld, honden aangelijnd. Napraten en iets drinken kan nadien in de plaatselijke horeca (maar is uiteraard niet verplicht). Maximaal 10 deelnemers.

Inschrijven en meer info: wandelgroep.uilenspiegel.leuven@ hotmail.com. of 0489 03 44 56 (Sabrina) Data: Vrijdagen 26 november, 28 januari 2022, 25 maart 2022, 27 mei 2022 Tijd: 14:00 start, eindtijd afhankelijk van de afstand Locatie: parking van de Zoete Bron, Maurits Noëstraat 15, Heverlee

WEST-VLAANDEREN

Afdeling Roeselare/Izegem

Annelies en Koen organiseren elke eerste zaterdag van de maand een praatgroep voor psychisch kwetsbare mensen uit de ruime regio Roeselare en Izegem. Gezellig samenzijn en vrijblijvend lotgenotencontact. De bijeenkomsten gaan afwisselend door in Roeselare en Izegem. Thema’s voor de praatgroep worden in overleg met de groep bepaald.

Data: Zaterdag 4 december: Izegem Zaterdag 8 januari 2022: Roeselare Zaterdag 5 februari 2022: Izegem Tijd: 14:00-17:00 Locatie: Te Izegem: Den Omgang, Ommegangstraat 17, 8870 Izegem Te Roeselare: De Bieweg, Wallenstraat 46-48, 8800 Roeselare Inschrijven en meer info: crosbabe@hotmail.com (Annelies) of 0471 02 68 76 (Annelies)

WEST-VLAANDEREN Afdeling Brugge

• Praatgroep Wistermee Heb jij nood aan een plek waar er wordt gevraagd hoe het met je gaat en waar je mee bezig bent, waar je je hart kunt luchten en ongedwongen jezelf kunt zijn? Dan ben jij helemaal welkom in de praatgroep te Brugge: Wistermee!

Data: Woensdagen 15 december, 19 januari 2022, 16 februari 2022, 16 maart 2022, 13 april 2022 Tijd: 17:00 – 18:30 Locatie: Huis met vele kamers, Oostmeers 105, 8000 Brugge, op enkele stappen van het station van Brugge Inschrijven en meer info: pintelonchristophe@gmail.com of 0497 24 88 59 (Christophe)

Spiegel 2021 / 3 – 31

Vereniging voor mensen met een psychische kwetsbaarheid

Word lid voor slechts 5 euro per jaar!

En ontvang het tijdschrift Spiegel vier keer in je brievenbus Stort 5 euro op rekeningnummer BE34 0015 1222 9390 met vermelding 'lidmaatschap'

Poëzie

Bezoek onze website: www.uilenspiegel.net

Vind ons op Facebook:

www.facebook.com/uilenspiegel

2022 vieren In 2022 hopen we ons nieuwjaarsfeest te kunnen laten doorgaan.

Zetten jullie zaterdag 15 januari 2022 te Sint-Jans-Molenbeek in jullie agenda?

Meer nieuws volgt later.

Online uitreiking Kronkelprijs poëziewedstrijd 2021 Zaterdag 27 november 2021 om 14u Schrijf je in via info@uilenspiegel.net

Psychosenet.be

is dé website voor psychose, stemming en herstel Objectieve informatie, online hulp via e-mailspreekuur, filmpjes met heldere uiteenzettingen, getuigenissen en de laatste ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg.

Heb jij vragen of klachten over jouw patiëntenrechten ?

Chat met een ombudspersoon

of via chat

Behoefte aan een luisterend oor ?

foto Sven Lachmann

02 315 44 00

Gratis, vertrouwelijk én anoniem op www.overlegplatformgg.sittool.net of via de QR-code Dinsdag 12:00 – 14:00 Dinsdag 18:00 – 20:00 Woensdag 15:00 – 17:00

Of surf naar www.ombudsfunctieggz.be

V.U.: Ingrid Jongeneelen, Weebroekweg 8A/19, 3071 Erps-Kwerps

Steun UilenSpiegel met een gift Wil je UilenSpiegel steunen met een gift, dan krijg je van de belastingen een vermindering* van 45% op het gestorte bedrag. Dit kan voor giften vanaf 40 euro op kalenderjaarbasis op rekeningnummer BE34 0015 1222 9390, met vermelding ‘gift’. Zo kost een gift van 40 euro je slechts 22 euro, want je krijgt 18 euro terug. Je kan je gift ook spreiden met een maandelijkse permanente opdracht bij je bank.

We zijn je van harte dankbaar!

* Opgelet, als je geen belastingen moet betalen, omdat je weinig of geen inkomsten hebt, heb je geen recht op deze belastingvermindering.