Raam en Deur 3-2019 by Molijn Sales Support

Jaargang 21 nr 3 - 2019

vakblad voor raam-, deuren geveltechniek, van ontwerper tot verwerker

Startblok Elzenhagen Amsterdam:

â&#x20AC;&#x2DC;Maatwerk voor snelle gevelmontage zonder afvalâ&#x20AC;&#x2122; 01-RD3-2019 Cover.indd 1

12-06-19 09:29

EasyFit 50 ‘ZR’ Eenvoudigste ventilatieoplossing voor houten kozijnen

Luchtdicht

Snelle plaatsing

De nieuwe EasyFit 50 ‘ZR’ voor ‘onzichtbare’ compacte kalfplaatsing biedt alle voordelen van de DucoFit 50 ‘ZR’, maar werd doorontwikkeld met het oog op een maximale luchtdichtheid (klasse 3) en een nóg snellere plaatsing. Dit zelfregelende ventilatierooster is immers voorzien van afgeronde kopschotten die niet enkel een perfecte aansluiting op het houten kozijn verzekeren. Ook de montagetijd kan hierdoor worden gereduceerd dankzij de moeiteloze integratie in een gefreesde sleuf.

We inspire at www.duco.eu

Naamloos-8 1 26062009_DUCO_RaamEnDeur.indd 39

29-05-19 13:02 23/05/2019 10:21

VOORWOORD

‘Weer veel gebreken bij nieuwbouw’ Op 6 juni jl. bracht Vereniging Eigen Huis met deze kop een persbericht naar buiten. Bouwkundigen registreerden in 2018 gemiddeld 21 gebreken bij de oplevering van nieuwbouw woningen. Dat is net zo veel als een jaar eerder. Het is de hoogste tijd dat het aantal bouwgebreken afneemt. De vereniging nodigt daarom de branche verenigingen van bouwers uit om verbeteropties te bespreken. Daarnaast blijft Vereniging Eigen Huis gemeenten erop wijzen dat zij bij de aanbesteding van nieuwe bouwprojecten de kwaliteit van bouwers mee kunnen laten wegen. Bovenaan de lijst met gebreken staan onder meer slecht schilderwerk, krassen in ramen en verkeerd afgesteld hang en sluitwerk, waardoor ramen en deuren niet op slot kunnen. De meeste fouten lijken te worden gemaakt door een hoge werkdruk, gebrekkige coördinatie en schaarste aan personeel. Het onderzoek geeft wederom aan dat er echt een verandering moet komen. Is de in mei aangenomen Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) dan de oplossing? Bouwers moeten vanaf 2021 ook een gebrek herstellen dat bij de oplevering over het hoofd is gezien. Het toe zicht gaat van gemeenten naar private bouwinspec teurs. Het risico van deze verschuiving, je kunt

COLOFON

Eindredactie: Metttaal, Maarten Ettema

Raam en Deur vakblad voor raam , deur en geveltechniek, van ontwerper tot verwerker. www.raamendeuronline.nl

Adverteren Molijn Sales Support Edgar Molijn en Bert van Woesik Postbus 61 NL 5258 ZH Berlicum Tel. +31 (0)73 503 35 44 Fax +31 (0)73 503 11 95 E mail: raamendeur@molijnsalessupport.nl

Verschijning 6x per jaar Uitgave Plancommunicatie Postbus 61 NL 5258 ZH Berlicum Tel. +31 (0)73 503 88 32 Fax +31 (0)73 503 11 95 E mail: info@plancommunicatie.nl Uitgever Edgar Molijn Redactie-adres Raam en Deur Postbus 61 NL 5258 ZH Berlicum Tel. +31 (0)73 503 88 32 E mail: raamendeur@plancommunicatie.nl Redactie Hans Fuchs, Arie Grevers, Geert Hilferink, Johan van Leipsig, Edgar Molijn

Vormgeving Inpladi bv bureau voor idee en creatie, Cuijk Druk Veldhuis Media bv, Raalte Opgave en vragen over abonnementen Nederland: Abonnementenland Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 25 79 24 Fax +31 (0)251 31 04 05 Website: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereik baar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. Jaarabonnement € 77, excl.btw.

erop wachten, zijn de belangen die gaan spelen. Is het echt een verbetering voor de koper of is het weer kostenverhogend? De tijd en de ervaring zal het leren. In deze Raam en Deur editie weer een mooie diver siteit aan artikelen en onderwerpen. Onder meer een artikel met de vraag: ”Hoe bescherm je kozijn en raam tijdens transport en ruwbouw?” In de serie PKVW de actualiteit over de malafide slotenmaker die steeds professioneler wordt. Wie stopt de prak tijken van deze ‘serviceverleners’? En wat te denken van de ontwikkelingen van 3D betonprinten en de consequenties voor kozijnen? Geniet van deze Raam en Deur editie waarmee u in de dagelijkse praktijk uw voordeel kunt doen. Opmerkingen, suggesties, ideeën voor Raam en Deur horen wij graag, als redactie. Waarover zou u meer willen lezen in Raam en Deur? Mail me op raamendeur@plancommunicatie.nl Veel leesplezier. Edgar Molijn Hoofdredactie Raam en Deur

Opgave en vragen over abonnementen België: Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A B 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Website: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen. Jaarabonnement buitenland € 93, Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperi ode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voor behouden. Close-Ups, Advertenties, Advertorials en Columns De inhoud van zowel Close Ups, advertenties, advertorials en columns zijn samengesteld door of namens adverteerders of derden en wordt door Plancommunicatie niet beoordeeld op de juistheid, volledigheid en rechtmatigheid daarvan. Plancommunicatie en redactie aan vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de inhoud hiervan.

baar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgever en redacteuren verklaren dat deze uit gave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld. Evenwel kunnen uitgever en redacteuren op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redacteuren aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade van welke aard ook, die het gevolg is van hande lingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. De wederpartij wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïso leerd te gebruiken maar af te gaan op zijn pro fessionele kennis en ervaring en de te gebrui ken informatie te controlereren. ISSN 1389 6873

: @RD_redactie

: @RD_banen

3/2019

03-R&D3_2019 Voorwoord.indd 3

12-06-19 09:24

INHOUDSOPGAVE

Bouwplaats

Sleutelrol voor specialist Delft Profielen in Amsterdams ‘Startblok Elzenhagen’ In Amsterdam Noord is in opdracht van woningcorporaties De Key en Eigen Haard samen met de gemeente een nieuw woongebied gerealiseerd voor 540 jongeren. Onder de naam ‘Startblok Elzenhagen’ zijn op het voormalige sportcomplex Elzenhagen zes duurzame woontorens van drie tot zes woonlagen gebouwd. In april leverde hoofdaannemer Jan Snel de laatste toren op.

8 Politiekeurmerk Veilig Wonen (deel 3)

Malafide slotenmaker wordt steeds professioneler Facturen van twee of drieduizend euro voor het eenvoudig vervangen van een toegangsslot na een buitensluiting zijn helaas nog steeds praktijk in Nederland. Malafide slotenmakers vragen buitenproportionele bedragen voor hun ‘service’ en maken misbruik van hun positie als iemand de deur achter zich dicht trekt zonder sleutels of deze kwijt zijn.

20 Dossier Circulair:

Project - Circulaire software managet bouwmaterialen in alle gebruiksfases

Nieuwbouw, rijp voor de sloop

Interview - Directeur Erik Koremans over het hybride kozijnconcept van New Horizon 28 Kozijnen in de kringloop

Op de cover In de rubriek BOUWPLAATS: Startblok Elzenhagen Amsterdam ‘Maatwerk voor snelle gevelmontage zonder afval’ Jaargang 21 nr 3 - 2019

vakblad voor raam-, deuren geveltechniek, van ontwerper tot verwerker

Lees verder pagina 8

Startblok Elzenhagen Amsterdam:

‘Maatwerk voor snelle gevelmontage zonder afval’ 01-RD3-2019 Cover.indd 1

Postbox Berichten uit de markt

Bouwplaats Sleutelrol voor specialist Delft Profielen in Amsterdams ‘Startblok Elzenhagen’ Column Ir. Theo Scheers, Hoofd Laboratorium voor Akoestiek bij Peutz

Beeld: Delft Profielen, Verisol, Jan Snel

Voorwoord

12-06-19 09:29

Close-Up HOPPE: Slimme en comfortabele oplossingen voor deur en raamvergrendeling 13 Familiebedrijf Lambert Kozijnen. Ruim een eeuw passie voor de warme uitstraling van hout 14

8 Advertorial Renson: Veel daglicht en toch draaglijke binnentemperaturen

Column Bart Engering van Enorm Th. Engering in ’s Hertogenbosch

2019/3

04-R&D3_2019 Inhoudsopgave.indd 4

12-06-19 11:22

INHOUDSOPGAVE

Duurzaam in hout

32 Bescherming

Hoe bescherm je kozijn en raam tijdens transport en ruwbouw? Door ervaring wijs geworden verpakken Timmerfabriek Neede en Van de Vin Ramen en Kozijnen hun gevelproducten. Kwestie van sealen en transporteren op speciaal vervaar digde bokken. Daar zijn tal van producten voor ontwikkeld. In de kaders een kleine greep uit de mogelijkheden.

36 Dossier 3D printen:

3D-betonprinten voor de bouw in opkomst

‘De basis staat, nu komt de verfijning’

Project - Ronde vormen overheersen in De Vergaderfabriek

Aluminium kozijnen in 3D geprint vergadercentrum

Politiekeurmerk Veilig Wonen (deel 3) Malafide slotenmaker wordt steeds professioneler Dossier Circulair: Project Circulaire software managet bouwmaterialen in alle gebruiksfases

Bescherming Hoe bescherm je kozijn en raam tijdens transport en ruwbouw?

Dossier 3D printen 3D betonprinten voor de bouw in opkomst

Close-Up Van de Vin Ramen en Kozijnen: Bimmen bij bouwconcept ‘DIT is wonen’ 47 Branchepagina VMRG

Buiten de Deur/Agenda Beurzen en evenementen

Dossier Circulair: Interview Directeur Erik Koremans over het hybride kozijnconcept van New Horizon 28

Dossier 3D-printen: Project Aluminium kozijnen in 3D geprint vergadercentrum

Duurzaam in hout Gewoon hout, of toch bamboe, finti of accoya?

Inside Bouwbesluiten, regelgeving etc

32 3/2019

04-R&D3_2019 Inhoudsopgave.indd 5

12-06-19 11:22

POSTBOX

Wet kwaliteitsborging raakt veel partijen De wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen heeft gevolgen voor veel partijen in de bouwketen. De wijziging van de aansprakelijkheid van de aannemer in art. 7:758 BW is in de literatuur de meest besproken verandering. Door de wijziging wordt de aannemer aansprakelijk voor bij oplevering niet ontdekte gebreken. Bovendien komt er een informatieplicht voor de aannemer over het al dan niet aanwezig zijn van een verzekering of financiële zekerheid. De wijzigingen treffen aannemers, onderaannemers, constructeurs, adviseurs en andere actoren in het bouw proces. De wet heeft tot doel de kwaliteit van bouwwerken te verbeteren en de positie van de eindgebruiker, veelal de consument, te versterken. Doordat die vaak onvoldoende kennis heeft van de bouw en bouwvoorschriften en niet in staat is tekeningen te lezen en beoordelen, heeft hij geen goed inzicht in de kwaliteit van het bouwwerk. De nieuwe wet moet hem daar bij beschermen.

Indutrade Benelux neemt QbiQ Group over QbiQ Group heeft zich aangesloten bij de bedrijvengroep Indutrade Benelux. Onlangs tekenden Kim Zandbergen (managing director QbiQ Group) en Robert Timmer (CEO Indutrade Benelux) de overname. QbiQ Group bestaat uit diverse onder nemingen die zijn gespecialiseerd in ver plaatsbare systeemwanden, glaspuien, brandwerende puien en profielstalen kozij nen, waaronder QbiQ in Alphen aan den Rijn en Plooijer Zaandam. De bedrijven bin nen de QbiQ Group ontwerpen, ontwikkelen en produceren zowel brandveilige als geluidsisolerende wandconcepten. Hierbij ligt de focus op duurzaamheid en circulair produceren. De systemen zijn volgens het V.l.n.r.: Robert Timmer (CEO Indutrade Benelux), Michel van Velsen (financieel en exportdirecteur bij QBIQ), Alexander de bedrijf minimalistisch en grondstoffen Haas (investment manager bij Nimbus), Kim Zandbergen efficiënt bij de fabricage. De wandconcep (directeur QbiQ), Leo van Diemen (financieel directeur ten zijn cradle to cradle gecertificeerd en, Indutrade Benelux). aldus QbiQ, vrijwel eindeloos opnieuw te gebruiken. QbiQ Group richt zich zowel op de nieuwbouw als op de renovatiemarkt. Het bedrijf werkt daarnaast nauw samen met een netwerk van architecten. QbiQ Group heeft ongeveer 80 medewerkers in dienst en de netto omzet bedraagt 30 miljoen euro.

VEKA bestaat halve eeuw VEKA, actief op het gebied van kunststof kozijnprofielsystemen voor ramen, deuren en rol luiken, bestaat 50 jaar. Innovatie in duurzaam ondernemen loopt als een rode draad door de geschiedenis van VEKA. De onderneming is betrokken bij het wereldwijde recyclingsysteem Rewindo. Met de oprichting in 1993 van VEKA Umwelttechnik nam het bedrijf het voortouw voor de recycling van kunststof kozijnen in Duitsland, en daarna in de andere Europese landen, waaronder Nederland. Dat VEKA een van de eerste bedrijven is die het nieuwe productlabel van het Europese duurzaamheids programma VinylPlus mag dragen, is volgens het bedrijf dan ook niet toeval lig. In de afgelopen halve eeuw heeft VEKA wereldwijd de reputatie gevestigd van klantgerichte aanbieder. “Dankzij de omvang en kracht van onze onderne ming kunnen we proactief inspelen op de behoeften van de internationale profielmarkten en kunnen we de uitda gingen van de toekomst met vertrouwen tegemoetzien”, aldus CEO Andreas Hartleif. 6

Hoogste houten gebouw staat in Noorwegen Het hoogste houten gebouw ter wereld staat in Noorwegen. De Mjøstårnet werd op 15 maart geopend. Het ontwerp is van de hand van Øystein Elgsaas, architect en part ner bij Voll Arkitekter. “We willen anderen inspireren om op dezelfde manier te bouwen”, zegt Elgsaas. Het gebouw met achttien verdiepingen, gelegen in de gemeente Brumunddal, is 85,4 meter hoog. Het bevat een hotel, appartementen en kantoorruimten. Kerto LVL (gelamineerd fineerhout) van Metsä Wood is volgens de fabrikant snel, licht en groen en werd gebruikt in de tussen liggende vloerelementen van het gebouw. De Mjøstårnet symboliseert het milieuvriende lijke denken in de bouw en het levert bewijs dat ook hoge gebouwen met hout kunnen worden gebouwd. De structuur is vergelijk baar met die van traditionele gebouwen, maar de elementen zijn veel groter dan nor maal. Zowel de constructie als de gevel van de Mjøstårnet is gemaakt van hout. De dra gende constructie bestaat uit gelamineerde kolommen, balken en diagonale balken, die goed passen bij hoogbouw. De eerste tien verdiepingen zijn gemaakt van geprefabri ceerde houten elementen. De vloeren op de bovenste verdiepingen zijn gemaakt van beton, om te voorkomen dat het gebouw gaat zwiepen.

2019/3

06-R&D_2019-Postbox.indd 6

12-06-19 09:47

POSTBOX

Pilots gebouwinspecties door drones veelbelovend Er hebben afgelopen voorjaar voor het eerst legale dronevluchten plaatsgevonden in stedelijk gebied. Dit gebeurde binnen het innovatieproject FaSA, dat in drie jaar moet resulteren in de zogeheten Façade Service Applicatie. Initiatiefnemers zijn VMRG, OCTO en Aeroscan die samenwerken met 39 publieke en private partijen. Stingo Huurdeman van de VMRG: “FaSA is een platform dat de fysieke vastgoedmarkt innoveert door inzet van digitale middelen als senso ren, drones en kunstmatige intelligentie. Hiermee kan continu inzicht worden geboden in de technische en esthetische prestaties van gevels van woningen en bedrijfsgebouwen.” De drones maken foto’s van het dak, de gevel en de kozijnen. De camera maakt foto’s in een hele hoge resolutie en brengt afwijkingen op millimeterniveau haarscherp in kaart. De privacy wordt in het project erg serieus genomen. Voorafgaand aan de pilotvluchten ontvangen de huurders een brief van de woningcorporatie met uitleg over de inspecties. Mochten er personen of bijvoorbeeld kentekens op de beelden staan, dan worden die geblurd. Bovendien worden er informatiebijeen komsten georganiseerd waar buurtbewoners de opgenomen beelden kunnen bekijken.

Renson start bouw Outdoor Experience Center In industriezone de Prijkels in het Vlaamse stadje Nazareth gaf Paul Renson onlangs het startschot voor de bouw van het gloednieuwe Outdoor Experience Center, het outdoor living vlaggenschip van Renson dat in 2021 klaar moet zijn. Het moet voor Renson dé internatio nale referentie worden voor ‘totaal beleving in de tuin’. Het center moet onderdak bieden aan zowel produc tie, burelen, test en trainingscentra én showroom voor de jongste maar tegelijk snelstgroeiende afdeling ‘outdoor living’ van het bedrijf. Volgens Paul Renson was het een bewuste keuze om niet te gaan produceren in het buitenland, maar opnieuw lokaal te investeren. “Dit is een enorm dynamische regio, met gedreven, talentvolle mensen die mee hun schouders willen zetten onder de ontwikkeling en productie van onze vernieuwende oplossingen.” Het ontwerp sluit nauw aan bij de ‘outdoor living beleving’, verklaart Luc Binst (CEO Binst Architects). “Dat bracht ons op het idee om het 300 meter lange gebouw vorm te geven als een ‘tuinpaviljoen XXL’ langs de snelweg. Zowel kantoren, als productie en showroom zijn geïntegreerd in de gevel en dus is de link snel gemaakt met wat er achter die façade wordt gemaakt en verkocht. In de architectuur langs de snelweg zitten zowel eigen gevelelementen van Renson als natuurelementen verwerkt.”

SPP Komo Certificaat voor Holland Houtwerk

“Mbo-student wil praktijkonderwijs van vakspecialist” Volgens onderzoek in het kader van de pilot Klassewerk van Volkswagen onder studenten van ROC Amsterdam en mboRijnland, wil 91 procent van de mbo studenten les krijgen van vakspecialisten uit de praktijk. Volkswagen Bedrijfswagens wil met Klassewerk een nieuwe methode introduceren waarbij leerlin gen via Instagram Live les krijgen van vak specialisten uit het werkveld. Via een interac tieve helm beantwoorden zij live vragen die de studenten via de chat stellen. Klassewerk vult hiermee volgens Volkswagen het huidige praktijkonderwijs aan, biedt een oplossing voor de groeiende behoefte aan actuele ken nis over innovatie en duurzaamheid in het mbo onderwijs en verbetert het beroepsper spectief van studenten. Marjolein van Kooten, opleidingsmanager bouw, infrastructuur en onderhoud bij ROC Amsterdam is enthousiast: “Klassewerk draagt bij aan de verbinding tussen theorie en praktijk. Het laat studenten kennismaken met nieuwe werkvormen, zonder dat ze daarvoor de school uit hoeven. Je haalt de buitenwereld naar binnen.”

Holland Houtwerk heeft als eerste Nederlandse timmerfabriek het KOMO certificaat voor single part production gekre gen. In de fabriek in Kaatsheuvel worden geprofileerde raam en kozijndelen individueel voorzien van een eerste coating en vervolgens pas verlijmd en opgesloten. Na maanden van testen met partners Akzo Nobel en Frencken voor de juiste receptuur en hechting heeft SKH het certificaat feestelijk uitgereikt. V.l.n.r.: Ischa Willems (SKH), Eric Sins (Holland Houtwerk), Eric van Spreuwel (Frencken), Guido De Smet Kopers kiezen vaak voor kunststof omdat ze (Sikkens), Robert Daamen (SKH), Erik van der Plaat verwachten dat ze daarmee goedkoper uit zijn, (Frencken), Joost van den Berg (Holland Houtwerk). met name in het onderhoud. Toch zijn de totale levenscycluskosten in het voordeel van houten gevelelementen, zo stelt Holland Houtwerk. Het is aan de timmerbranche om de perceptie van kopers tegenover hout te veranderen. “Wij hou den van ons vak maar zijn relatief bescheiden geweest als het gaat om de verkoop van de pres taties van een houten kozijn. Een onderhoudsvrije garantieperiode van twaalf jaar en een tech nische levensduur die andere materialen overstijgt mag dan ook best meer aandacht krijgen.”

06-R&D_2019-Postbox.indd 7

12-06-19 09:47

BOUWPLAATS Tekst Geert Hilferink Foto’s Delft Profielen, Verisol, Jan Snel

“Dat we die afwijkende breedtemaat op projectbasis hebben gemaakt, is wel uniek” Emile van Hout van Delft Profielen

De laatste woningen zijn dit voorjaar opgeleverd waardoor Startblok Elzenhagen nu woonruimte biedt aan 540 jongeren.

Sleutelrol voor specialist Delft Profielen in Amsterdams ‘Startblok Elzenhagen’

Maatwerk voor snelle gevelmontage zonder afval 8

2019/3

08-RD3-2019 Bouwplaats 4 pag-2.indd 8

12-06-19 09:31

BOUWPLAATS

Centrumgebied Amsterdam-Noord De woningen van Startblok Elzenhagen maken deel uit van Centrumgebied Amsterdam-Noord (CAN). Dit wordt het nieuwe centrum van het noordelijke deel van Amsterdam. Het moet een verscheidenheid aan woon-, werken verblijfmogelijkheden gaan bieden. Het gebied wordt begrensd door de Nieuwe Purmerweg, de Ring A10, het Olof Palmeplein en het Noordhollandsch Kanaal. Ontwikkelcombinatie CZAN realiseerde in het plan rondom het nieuwe metrostation Noord (Noord/Zuidlijn) al ruim 900 woningen. De ontwikkeling van 500 woningen in het Noorderkwartier, waar onder een aantal zelfbouwkavels, is in volle gang. Het laatste deel – Elzenhagen Zuid – is in ontwikkeling. Hier komen nog eens ruim 600 appartementen, commerciële ruimtes en een hotel.

In Amsterdam-Noord is in opdracht van woningcorpora-

Afwijkende breedtemaat

ties De Key en Eigen Haard samen met de gemeente

Om de deadline te kunnen halen, besloot de hoofdaannemer kanten-klare prefabunits te gebruiken. Ramen en deuren waren hierin al verwerkt. “Dat betekende dat veel vierkante meter gevelplaten met afwijkende breedtematen geproduceerd moest worden. Het kost veel tijd als je dat op de bouw allemaal op maat moet gaan maken. Gelukkig hebben we in Delft Profielen een actief meedenkende producent gevonden. Zij hebben ons veel werk uit handen genomen door in de fabriek in Waalwijk alles vooraf op maat te maken en op de bouw aan te leveren”, zegt Ton Versteeg, directeur van Verisol Isolatiesysteembouw. Die werkwijze zorgde voor een snelle verwerking. Versteeg: “Onze monteurs hoefden ze alleen nog maar te bevestigen aan de gevel. Dat heeft erg veel manuren gescheeld.”

een nieuw woongebied gerealiseerd voor 540 jongeren. Onder de naam ‘Startblok Elzenhagen’ zijn op het voormalige sportcomplex Elzenhagen zes duurzame woon torens van drie tot zes woonlagen gebouwd. In april leverde hoofdaannemer Jan Snel de laatste toren op. Verisol Isolatiesysteembouw uit Nieuwendijk was een van de partners van de hoofdaannemer Jan Snel. Gezamenlijk namen ze de uitdaging aan om de woontorens binnen een jaar op te leveren. De strakke planning werd gehaald, niet in de laatste plaats dankzij de op maat gemaakte gevelprofielen van Delft Profielen uit Waalwijk. Daarmee konden de gevels snel en duurzaam gemonteerd worden. De korte bouwperiode was een uitdrukkelijke wens van de opdrachtgevers. De nieuwe woonplek voor 540 jongeren, waarvan de helft bestemd is voor jonge vluchtelingen die net een verblijfsvergunning hebben, voorziet in een grote behoefte in de hoofdstad. “Daarnaast biedt het jongeren uit de buurt, studenten en net afgestudeerden een springplank naar het echte leven”, zo laten de opdrachtgevers weten.

Met de op maat gemaakte geveldelen konden de gevels van de zes woonblokken in korte tijd bekleed worden.

Goede voorbereidingen Gerard Rutten, accountmanager bij Delft Profielen, beschrijft de uitgebreide voorbereidingen die aan de productie van de maatwerkplaten voorafging. “Samen met Verisol hebben we de tekeningen van de bouw bestudeerd en de gewenste plaatbreedtes bepaald. De benodigde coils (rollen met staal, red.) zijn in onze fabriek op de juiste breedte geslit, zodat de golfplaten direct op de juiste montagebreedte gewalst konden worden.”

De zelfstandige woonruimtes zijn 20 tot 25 vierkante meter groot en hebben een keukenblok, badkamer en toilet.

3/2019 9

08-RD3-2019 Bouwplaats 4 pag-2.indd 9

12-06-19 09:31

BOUWPLAATS

Sfeerbeeld van de toekomstige wijk waarin studenten, starters en statushouders hun eigen samenleving opbouwen.

Duurzaam Startblok Elzenhagen In het project Startblok Elzenhagen in Amsterdam-Noordwas duurzaamheid een speerpunt. De woningen voldoen aan de BENG-eisen, maar ook op andere vlakken wilden de opdracht gevers een duurzaam karakter. Bijvoorbeeld door mogelijkheden te scheppen voor sociale contacten tussen de bewoners. Dit komt onder andere tot uiting in de gemeenschappelijke ruimte die in iedere gang beschikbaar is voor de bewoners. De zelfstandige woonruimtes zijn 20 tot 25 vierkante meter en zijn voorzien van een keukenblok, badkamer en toilet. De 540 woningen in Startblok Elzenhagen bieden ruimte aan 270 jonge statushouders en 270 werkende jongeren, studenten en net afgestudeerden. Bedoeling is dat zij met elkaar een gemeenschap gaan opbouwen met als doel om statushouders te helpen hun weg te vinden in de Amsterdamse samenleving. Beter dan de eis De gestapelde prefabunits blijven tien jaar staan en zijn daarna herbruikbaar. “Dit past binnen onze duurzaamheidsambitie voor de komende jaren”, zegt Barry van Wijk, projectleider bij Jan Snel. “Bijzonder aan dit project is dat de woningen volledig duurzaam gebouwd zijn. Ze zijn uitgevoerd met een EPC van 0,15 en voldoen aan de BENG-eisen. Voor permanente bouw is een EPC van 0,4 vereist. Wij scoren dus een stuk beter dan de eis. Daardoor is het energiegebruik erg laag.” De warmte komt uit de grond, pompen werken op zonnepanelen en er is geen gas aangesloten. “Startblok Elzenhagen is een mooi voorbeeld van wat wij samen met onze partners kunnen realiseren op het gebied van duurzaam wonen voor woningcorporaties. We zijn er dan ook erg trots op dat we dit samen met de gemeente Amsterdam, De Key en Eigen Haard binnen een relatief korte tijd hebben gerealiseerd en zo tevens een maatschappelijke bijdrage leveren aan Amsterdam”, vertelt van Wijk. De zes woongebouwen werden opgeleverd tussen december 2018 en april 2019.

Volledig maatwerk was daarbij het uitgangspunt. “Zelfs alle passtukjes, voor tussen de ramen en deuren, rolden in de juiste breedte van onze wals”, aldus Rutten, die benadrukt dat tijdwinst niet het enige pluspunt was. “Verisol had hierdoor ook geen afval op de bouwplaats.”

“Zij hebben ons veel werk uit handen genomen door in de fabriek in Waalwijk alles vooraf op maat te maken en op de bouw aan te leveren” Ton Versteeg, directeur van Verisol Gelijkwaardige partners De samenwerking tussen Verisol en Delft Profielen is niet nieuw. “Het leuke aan onze samenwerking vind ik dat Verisol echt naast de opdrachtgever én de leveranciers gaat staan en de uitdaging met alle betrokken partijen overlegt”, zegt Rutten. “Bij dit werk is vanaf het

In de walserij krijgen de platen hun definitieve vorm en structuur.

10 2019/3

08-RD3-2019 Bouwplaats 4 pag-2.indd 10

12-06-19 09:31

BOUWPLAATS

begin naast Delft profielen ook Zetpro Haaften betrokken geweest, en samen zijn we op zoek gegaan naar een zo efficiënt mogelijke oplossing om een zo groot mogelijk rendement uit het materiaal te halen.” Nadat de tekeningen en plannen grondig besproken waren, werden in de walserij van Delft Profielen de benodigde gevelpanelen geproduceerd. “Dat we die afwijkende breedtemaat op projectbasis hebben gemaakt, is wel uniek”, zegt salesmanager Emile van Hout.

“Samen zijn we op zoek gegaan naar een oplossing om zo een zo’n groot mogelijk rendement uit het materiaal te halen” Gerard Rutten van Delft Profielen

Delft Profielen Delft Profielen produceert profielplaten voor daken en gevels en presenteert zich als projectpartner. “Voor ieder project vinden we samen de juiste oplossing”, zo luidt de belofte van de producent uit Waalwijk. Delft profielen is aangesloten bij MDG, de branchevereniging voor leveranciers van metalen daken gevelbeplating. Gekoppeld aan dit lidmaatschap is een kwaliteitsrichtlijn waaraan leden zich moeten houden. De fabriek van Delft Profielen is ingericht met de meest geavanceerde en energiezuinige machines. Ook het bedrijfsgebouw heeft de hoogste normering. De producent is in het bezit van de certificaten ISO 9001:2008, NEN-EN-ISO14001 en het Conformiteits certificaat volgens de NEN-EN 1090-1:2009+A1:2011. www.delftprofielen.nl

Enkelwandige profielen In de walserij van Delft Profielen aan de Havenweg in Waalwijk wordt staal verwerkt. “Coils met bandstaal verwerken we tot vloer-, wanden dakprofielen. Daarvoor hebben we een aantal walsen tot onze beschikking die staal van 0,5 tot 1,5 millimeter kunnen verwerken tot voornamelijk enkelwandige profielen”, zegt Van Hout tijdens een rondleiding door de walserij. Het overgrote deel van de productiecapaciteit wordt ingenomen door koud- en warmdakprofielen. Van Hout: “Ik denk dat ruim 60 procent van de productie momenteel uit dakprofielen bestaat. Gevelprofielen vormen zo’n 25 procent van de productie en de rest van de capaciteit is voor vloerprofielen.

Perforeren Een van de specialiteiten van Delft Profielen is het perforeren van platen. Van Hout: “Geperforeerde platen worden bijvoorbeeld gebruikt voor ventilatieroosters, filters en afschermroosters. Die kunnen we in verschillende diktes leveren, waarbij ook afwijkende perforatievormen mogelijk zijn. Een bewerking waarmee we in de afgelopen jaren naam gemaakt hebben want de vraag naar geperforeerde platen blijft groeien.” Decoilen is een andere specialiteit van de leverancier. “Wij kunnen staal dat op een rol is geleverd en verwerkt moet worden in vlakke platen, op maat maken. Ook kunnen we een rol in de door de klant gewenste breedte decoilen. Die flexibiliteit kunnen wij bieden dankzij ons geavanceerde machinepark.”

De op maat gemaakte gevelplaten worden zorgvuldig gecheckt nadat ze gewalst zijn.

Met het perforeren van platen heeft Delft Profielen de afgelopen jaren naam gemaakt. “De vraag naar deze platen blijft groeien”, aldus salesmanager Emile van Hout.

Gevel- en dakplaten liggen klaar voor verzending.

3/2019 11

08-RD3-2019 Bouwplaats 4 pag-2.indd 11

12-06-19 09:31

COLUMN

Waarom akoestische kwaliteit meten? Deurleveranciers moeten de akoestische kwaliteit van hun producten goed kennen. Metingen in een akoestisch laboratorium kunnen daar uitsluitsel over geven. Via dergelijk onderzoek kun je producten van verschillende leveranciers of fabrikanten objectief met elkaar vergelijken. Bovendien zijn de laboratoriumresultaten bruikbaar voor het berekenen van de bereikbare akoestische prestatie in praktijksituaties. In beide gevallen geldt dat je appels met appels en peren met peren moet vergelijken.

VARIANT® VX HET SCHARNIERSYSTEEM VOOR OBJEKTDEUREN

Bij een laboratoriummeting wordt een constructie, bijvoorbeeld een deurset, aangebracht in een meetopening tussen twee ruimtes. Deze ruimtes zijn bouwkundig volledig van elkaar gescheiden, zodat de geluidoverdracht alleen kan plaatsvinden via de te meten constructie. Uit de frequentieafhankelijke geluidisolatiewaarden worden de ééngetalswaarde Rw (weighted sound reduction index) en de RA = Rw + C (de A-gewogen luchtgeluidisolatie buurgeluid) berekend. De geluidisolatie van een deurset bestaat uit een energetische sommatie van de geluidoverdracht via het deurblad, kierdichting en kozijn. De stichting Garantiedeuren GND communiceert de geluidisolatie van geluidwerende deuren in de volgende groot heden naar de markt: • Rw-waarde: de in het laboratorium gemeten geluidisolatie van het deurblad in ingekitte situatie. Hiermee kunnen de prestaties van deurbladen onderling vergeleken worden. • Rw,p-waarde: de in het laboratorium gemeten geluidisolatie van de functionele deurset. Hiermee kunnen de prestaties van deursets (kozijn /afdichting /deurblad) vergeleken worden. • Rw,r-waarde: de in de praktijk gemeten geluidisolatie van de functionele deurset. De geluidisolatie van een deurset begint bij de geluidisolatie van het deurblad. Deze waarde is afhankelijk van de gekozen opbouw en samenstelling van het deurblad. Hierbij spelen bijvoorbeeld de massa en het aantal lagen een rol. Door van het deurblad een te openen deur te maken in een normale functionele toestand, zal door de geluidoverdracht via de aansluitingen een verlies optreden in de geluidisolatie. Naarmate de akoestische kwaliteit van de kierdichtingsprofielen beter is, neemt het verlies in geluidisolatie af. De totale geluidisolatie van de deurset wordt in het laboratorium gemeten door de deur onmiddellijk voor meting een aantal keren te openen en te sluiten. Vervolgens kan de geluidisolatie van de deurset (Rw,p) worden omgezet in een in de praktijk te verwachten waarde (Rw,r). Hiervoor wordt vaak een waarde van 5 dB gehanteerd. Deze marge blijkt nodig te zijn, ook als we ervan uit mogen gaan dat de uitvoering van de deurset ongewijzigd blijft. Dit geldt uiteraard voor de gekozen materialen van deurblad en kierdichting, maar ook voor de spleetbreedtes zoals de ruimte onder de deur (ROD) en de vlakheid van de deuren. Een deurset wordt in het lab secuur ingebouwd in een vlakke meetopening onder optimale randvoorwaarden. De adviespraktijk leert dat een marge van 5 dB nodig is voor het opvangen van maattoleranties en om de invloed van het seriematig werken onder minder optimale omstandigheden rekentechnisch op te kunnen vangen.

Het scharnier en het opname element zijn op elkaar afgestemd. Met veiligheidskeurmerk CE-certificering.

VARIANT® VX 〉 belastbaar tot 400 kg 〉 3D verstelling 〉 voor houten, stalen en aluminium kozijnen 〉 meerdere oppervlakte varianten

www.simonswerk.com

Ir. Theo Scheers Hoofd Laboratorium voor Akoestiek bij Peutz

SIM_Anz-2018_Verarbeiter_Variant-Motiv2_NL_halbe_91x267_RZ.indd 1 12 2019/3

07.03.18 15:56

CLOSE UP

Slimme en comfortabele oplossingen voor deuren raamvergrendeling

De mechatronische innovaties van HOPPE Op de BAU in München introduceerde HOPPE twee mechatronische innovaties: een contactloze comfortopening voor smart-oplossingen en een inbraakwerende raamgreep met een zender voor centrale vergrendeling. Die laatste innovatie is een uitbreiding van SecuSignal®. In München toonde HOPPE ook een nieuw design voor de beugelgrepen met vingerafdrukscanner. zender voor centrale vergrendeling. Angelo van Aken: “Dat nieuwe HOPPE-product levert comfort en beveiliging ineen: het systeem geeft aan wat de toestand van een raam is en sluit ook af. De grepen hebben een elektromechanische vergrendeling in de rozet. Als een raamgreep wordt bewogen, stuurt de zender een signaal. Het mecha tronische systeem weet zodoende in welke stand de greep staat. In gesloten stand vergrendelt het systeem het raam automatisch.” De greep is alleen te bedienen wanneer het systeem toestemming geeft om de ramen te openen – die toestemming programmeert de gebruiker. Van Aken: “Een rood of groen oplichtend knopje op de rozet geeft aan of die toestemming er is.” HOPPE ontwikkelde de inbraakwerende raamgreep met een zender voor centrale vergrendeling voor de utiliteitsbouw en exclusief wonen. Deze zomer verschijnt het systeem op de Nederlandse markt. De mechatronic-producten zijn voor HOPPE een aanvulling op het mechanische assortiment, aldus projectadviseur Nederland Angelo van Aken: “Wij zijn groot geworden met onze mechanische deur krukken en raamgrepen. Maar er kwam steeds meer vraag naar mechatronische producten, aangezwengeld door trends als domotica en smart homes, doordat mensen langer thuis wonen en door het bedieningsgemak dat mensen kennen van hun auto of hun garage.”

Contactloze comfortopening Op de beurs in München presenteerde HOPPE de contactloze comfortopening waarmee de voordeur handsfree ontgrendeld kan worden – te vergelijken met het contactloos openen van een autodeur. Bij het naderen van de deur herkent het systeem het gecodeerde signaal van de transponder. Angelo van Aken: “Vervolgens geeft een licht op de grond bij de deur aan of er een geldige toegangsmachtiging is. Met een voetbeweging over het licht ontgrendelt men dan het motorslot van de voordeur.” HOPPE’s contactloze comfortopening past op de meeste A-merk elektrische sloten. Van Aken: “We hebben het bewust breed inzetbaar gemaakt. We willen wel van tevoren weten welk elektrisch slot men gebruikt, zodat wij bekabeling op maat kunnen leveren.” Vanaf juli is het systeem op de Nederlandse markt verkrijgbaar.

Comfort en beveiliging ineen In München bracht HOPPE ook een nieuwe variant op SecuSignal® onder de aandacht: de inbraakwerende raamgreep met een

Nieuwe vormgeving HOPPE levert al enige tijd mechatronische beugelgrepen en deurknoppen met geïntegreerde vingerscan. In München toonde HOPPE een nieuwe vormgeving, waarbij de vingerscanner minder opvallend in de elementen geïntegreerd is. Angelo van Aken: “De vierkante basisvorm van de beugelgrepen maakte bovendien plaats voor een halfronde vorm, wat een aangenamere greep oplevert.” De scanners van Idencom zijn eenvoudig te monteren, zonder freeswerk: een kabel trekken naar het motorslot volstaat.

SecuSignal® HOPPE bedacht in het recente verleden al SecuSignal®, het mechatronische product dat op een centraal display aangeeft of een raam open of dicht is. Dat doet de HOPPE-innovatie draadloos en zonder batterijen: de energie voor het systeem wordt geleverd door het openen van het raam. Angelo van Aken: “SecuSignal® is bovendien uit te breiden door bijvoorbeeld een koppeling te maken naar de automatische aansturing van de verwarming.” SecuSignal® werkt aan de hand van de EnOcean-norm. Dat maakt de mechatronische HOPPE-innovatie compatibel met veel gangbare systemen, zoals Somfy TaHoma of wibutler.

3/2019 13

13-RD3-2019 Hoppe Close-Up 1 pag.indd 13

12-06-19 09:52

FAMILIEBEDRIJF Tekst Arie Grevers Fotografie Marjolein Ansink

Familiebedrijf Lambert Kozijnen

Ruim een eeuw passie voor de warme uitstraling van hout Oude-Tongenaar in hart en nieren met een goed gevoel voor humor en een voorliefde voor het houten kozijn. Zo is directeur Kees Lambert – derde generatie –van de gelijknamige familiebedrijf te karakteriseren. Het bedrijf is een moderne onderneming waar zo’n dertig medewerkers hun brood verdienen. Dit jaar maakt Lambert Kozijnen een volgende automatiseringsstap, waardoor het 112-jaar oude bedrijf weer helemaal klaar is voor de toekomst. Hij kan wel lachen om het antwoord van zijn vrouw Anneke op de vraag wat een familiebedrijf is. Heel gevat zegt ze: ‘Dat je geen tijd hebt voor je familie.’ Kees Lambert, directeur van Lambert Kozijnen in Oude-Tonge, weet echter dat er een kern van waarheid in zit. In een familiebedrijf formaatje mkb met zo’n dertig medewerkers, inclusief uitzendkrachten, is de baas ook zaterdags op het bedrijf te vinden.Maar hij heeft zijn leven gebeterd. In plaats van doorwerken tot een uur of vijf op zaterdagmiddag zoals dat tot voor kort het geval was, streeft hij er nu naar om één uur thuis te zijn. “Het is natuurlijk logisch dat je zeer betrokken bent bij het bedrijf. Per slot van rekening doe ik niets liever dan kozijnen maken. Ik ben nog van de oude stempel. Direct vanaf de lts in het bedrijf gekomen en me via middenstandsen aannemersdiploma de noodzakelijke bedrijfskundige kennis eigen-

Directeur Kees Lambert: ‘Als je iets doet, doe ’t dan in één keer goed’

gemaakt. Maar het hart ligt toch bij de techniek en dan blijf je je bemoeien met technische details, wat je als directeur eigenlijk zou moeten delegeren. Ik ben me daar bewust van en toch kan ik het niet laten. Dat zal ongetwijfeld ook te maken hebben met de drang naar perfectie. Als je iets doet, vind ik, doe ’t dan in één keer goed. Als je onder tijdsdruk de boel zit af te raffelen, loop je het risico dat je opnieuw moet beginnen. Dat kost uiteindelijk veel meer tijd. Ja, ik ben toch dat detailmannetje, dat zich ook druk maakt om kleine dingen.” Kees erkent dat die instelling niet meer van deze tijd is. Een eventuele opvolger van zijn bedrijf gaat het niet redden als hij of zij vanuit een praktijkopleiding direct in het bedrijf stapt. “Deze tijd vraag om ondernemerschap en dan heb je veel meer aan een gedegen be-drijfskundige opleiding dan aan een technische. Natuurlijk is het handig om te weten hoe je een kozijn maakt, maar die kennis kun je in de praktijk wel opdoen. Bovendien doen computergestuurde machines het werk en daar staat een operator bij die controleert of alles goed verloopt. Die moet in staat zijn verstoringen van het proces op te sporen en te verhelpen. Daar hoef je niet per se twee rechterhanden voor te hebben.”

Automatiseringsslag Lambert zit middenin een volgende stap in de automatisering van het productieproces. Daarvoor heeft hij het Belgische Winpro ingeschakeld. De mensen van deze softwareontwikkelaar zijn samen met de specialisten van Lambert Kozijnen bezig om de programmatuur voor de houtbewerkingsmachines af te stemmen op het Nederlandse kozijn, dat toch net even anders is dan het Belgische. Als het proces draait, zal Raam en Deur zeker nog eens terugkomen voor een reportage over deze automatiseringsslag, die volgens Kees tamelijk uniek is in de Nederlandse timmerindustrie. Ook zal er dan meer bekend zijn over de robotisering van de verfspuiterij. 14

2019/3

14-R&D3_2019 Familiebedrijf 2 pag.indd 14

12-06-19 09:38

FAMILIEBEDRIJF

Bedrijfshistorie Zijn opa Corneel die in 1907 samen met drie jongere broers het bedrijf oprichtte, zou waarschijnlijk geen enkel verband kunnen leggen tussen het vak dat hij met zijn handgereedschappen beoefende en de productiestraat voor kozijnen zoals die nu gestalte krijgt. Zijn vader Arie daarentegen hield wel van verandering en hij verwelkomde elke moderniseringsstap van zijn zoon die in 1980 bij het bedrijf kwam. Kees is een stuk voorzichtiger. Hij wikt en weegt, zet de voordelen tegenover de nadelen, voordat hij de knoop doorhakt. De veranderingsgezindheid van Arie was af te lezen aan het grote aantal verbouwingen en uitbreidingen op de oude locatie aan de Oostdijk. Tussen 1968 en 1997 werd er elf keer uitgebreid, ongeacht of het nou een drukke of een rustige periode was. Hij stond in het dorp bekend als de beste klant van zijn eigen bedrijf. Met de komst van Kees veranderde het karakter van het bedrijf. Het accent kwam te liggen bij de productie van kozijnen, ramen, deuren, prefab geveldelen en dakkapellen. Dus meer mensen in de werkplaats en minder op de bouwplaats. Meer anekdotes uit de oude doos zijn te lezen op de fraaie website van het bedrijf (www.lambertkozijnen.nl).

Verschil maken De nieuwe productielijn die in de tweede helft van dit jaar operationeel zal zijn, zal geen directe gevolgen hebben voor het personeelsbestand. Dat komt doordat dit zo ongeveer de derde moderniseringsinvestering is sinds Kees aan het bewind is. Het productieproces is dus al behoorlijk geautomatiseerd. Kees: “Natuurlijk zal het efficiënter verlopen, met name bij de aanvoer van het kozijnhout. Maar dat zal niet het verschil maken – iedere moderne timmerfabriek heeft tegenwoordig zijn machinepark geoptimaliseerd. Het is om het even welke machines en welk aansturingsysteem je neemt. Ze zijn allemaal goed. Het verschil maak je ervoor en erna. Hoe organiseer je de voorbereiding, de afmontage en opsluiting? Hoe ziet je service eruit? Zit de laklaag er goed op of is de verf een beetje schraal en opgeruwd? Zitten er scheurtjes in de toplaag? Is het hout van goede kwaliteit? Op dat soort zaken kunnen we ons onderscheiden.” Lambert Kozijnen gebruikt mahonie, uiteraard ook FSC-gecertificeerd, vanwege de oppervlaktekwaliteit dat het door schaafwerk kan bereiken. In het streven naar klimaatneutraliteit wordt ook steeds vaker veredeld hout toegepast. Denk aan accoya, plato en finti.

buitenkant hoeft pas overgeschilderd te worden over 10 tot 15 jaar omdat verffabrikanten tegenwoordig verf produceren met een garantie van 12 jaar. Dan fris je de boel weer op of geeft er met een andere kleur weer een heel andere uitstraling aan.” De directeur van Lambert Kozijnen heeft overwogen een productiestraat voor kunststofkozijnen op te tuigen, omdat de markt erom vraagt. Op de huidige locatie zou hij er gemakkelijk een hal bij kunnen bouwen. Daar is het niet van gekomen. “Puur zakelijk gezien moet ik dat misschien wel doen, maar mijn hart ligt bij hout omdat ik dat het meest duurzame materiaal van de toekomst vind.” Duurzaam is ook het eigen bedrijfspand. Op het dak liggen 1840 zonnepanelen en een aansluiting op het gasnet is er niet. De ruimten worden verwarmd door verbranding van houtmot.

“Het houten kozijn is het meest duurzame kozijn! Dat zit nog te weinig tussen de oren bij de grote opdrachtgevers” Familiebedrijf Een familiebedrijf is geworteld in de lokale samenleving. Dat geldt zeker voor Lambert Kozijnen. Al 112 jaar is de onderneming verbonden aan Oude-Tonge op Goeree-Overflakkee. En dat zal de komende honderd jaar niet veranderen als het aan Kees ligt. Hij is OudeTongenaar in hart en nieren en heeft er zijn hele leven gewoond. “Het is nog altijd een dorp waar een prettig slag tolerante mensen woont. Het dorp verdient misschien geen schoonheidsprijs, maar dit is de plek waar ik van houd.”

Kunststof versus hout Kees vindt het onbegrijpelijk dat sommige woningcorporaties duurzaamheid en klimaatneutraliteit hoog op de agenda hebben staan, maar bij renovaties telkens teruggrijpen op kunststof kozijnen. “Terwijl er nu kozijnen geproduceerd worden van een houtsoort die zelfs onbehandeld 70 jaar mee gaan, met een garantie van 50 jaar! Een kunststofkozijn gaat hooguit vijfentwintig mee. Ik denk dat veel woningbouwcorporaties dit niet weten. Als timmer fabrikanten moeten we daarom één geluid laten horen over ons houten kozijn. Waarom dit een veel duurzamer alternatief is, zeker in een wereld waarin iedereen zich bewust is van plastic afval, Co2 reductie en het behoud van het tropisch regenwoud. Het gebruik van FSC hout zorgt dat deze bossen in stand gehouden worden. Daar zou door onze belangenorganisaties meer aandacht aan geschonken moeten worden. Kunststof is een koud materiaal, waar je niet graag tegenaan kijkt als je in je huiskamer zit. Het is niet voor niks, dat particulieren vrijwel allemaal kiezen voor de warmte van houten kozijnen. Sommige mensen beschouwen het onderhoud als een nadeel, maar ik zie er vooral een voordeel in. Je geeft de binnenkant je eigen warme kleur en de

3/2019 15

14-R&D3_2019 Familiebedrijf 2 pag.indd 15

12-06-19 09:38

ADVERTORIAL

Dynamische Renson buitendoekzonwering voor elk type raam

Veel daglicht en toch draaglijke binnen temperaturen ‘Veel natuurlijk daglicht in huis’, het stond bovenaan het prioriteitenlijstje van de eigenaars van deze strakke nieuwbouwwoning. Het resultaat is een zuid gerichte gevel met veel glas. De Renson doekzon wering zorgt ervoor dat de binnentemperaturen toch steeds draaglijk blijven. Met een geschikte screen voor elk type raam heeft Renson trouwens alles in huis voor een huis vol licht, maar mét draaglijke binnentemperaturen. De grote raampartijen van deze strakke villa geven uit op de tuin en

een minder doorschijnend type doek. En met de gloednieuwe Pano-

laten keuken en leefruimte baden in het daglicht. Keerzijde van de

vista Max vonden de eigenaars ook voor het glas-op-glas hoekraam in

medaille is dat het bij volle zon binnenshuis ondraaglijk warm dreigt te

de living de perfecte oplossing. Bij dit systeem loopt de doekzonwering

worden. Zeker in een goed geïsoleerde nieuwbouwwoning als deze kan

gewoon door over de hoek van de glaspartij, zonder storende geleiders

de warmte die binnen zit moeilijk terug naar buiten. ‘Er moest dus

of kabels die het panoramische zicht belemmeren. Aangezien de

sowieso zonwering voorzien worden,’ beseften de eigenaars al snel.

2 doeken van de hoekscreen dicht ritsen op de hoek wanneer je ze laat

‘Zonwerende beglazing was een eerste optie, maar daar knapten we op

zakken, is de doekzonwering ook daar bestand tegen de wind.

af uit schrik voor verkleuring en omdat we aan daglicht zouden moeten inboeten. De keuze voor Fixscreen buitendoekzonwering van Renson

Strak ingewerkte screens

bleek uiteindelijk de goeie. Op zonnige dagen doen we die ’s morgens

‘De hele woning werd ontworpen in functie van het binnenvallend

voor we naar het werk vertrekken consequent naar beneden. Zo loopt

daglicht, en dus was het van in het begin duidelijk dat we rekening

de binnentemperatuur niet te hoog op. Doen we dat niet, dan stijgt het

moesten houden met zonwering,’ blikt de architect terug op het eind

kwik er al snel tot 27°, zelfs in de winter, met de lage zon vol op het glas.’

resultaat. Dat maakt dat de Renson screens heel subtiel in de gevel

Net daarom hebben de eigenaars nu al spijt dat ze niet meteen doek-

weggewerkt konden worden. Zowel de doekkasten als de geleiders

zonwering voorzagen voor het schuifraam dat aan het terras paalt. De

– in dezelfde kleur als het aluminium buitenschrijnwerk – vallen amper

uitkraging van de bovenverdieping zorgt daar wel voor schaduw als de

op en doen ook neergelaten geen afbreuk aan de strakke stijl van de

zon hoog staat, maar in de winter schijnt ze toch pal op het raam.

woning. ‘We gingen een aantal woningen bekijken en wisten dus dat het op die manier kon,’ besluiten de bewoners.

Zicht naar buiten behouden, ook op de hoek De screens zijn dus een schot in de roos, zeker omdat je met de doek-

Doekzonwering volgt de logische richting van het raam

zonwering naar beneden toch het zicht naar buiten behoudt. Die trans-

Als pionier in windvaste buitendoekzonwering heeft Renson intussen

parantie was zeker voor de ramen bij de keuken en living heel belang-

voor elk type raam een geschikte ‘screen’ in het assortiment. Zelfs voor

rijk voor de bewoners, terwijl voor de slaapkamers gekozen werd voor

horizontale en schuinliggende beglazing is er de Topfix, maar naast de

16 2019/3

16-RD3-2019 Renson ADVERTORIAL 2 pag.indd 16

12-06-19 09:41

Oververhitting vermijden met buitenzonwering én intensieve ventilatie De uitdaging van vandaag is om woningen te ontwerpen in functie van het comfort van de bewoner. En daarbij is oververhitting binnenshuis absoluut te vermijden. Renson engageert zich op dat vlak met een slimme totaaloplossing van dynamische buitenzonwering en intensieve ventilatie. Zo is het zelfs op warme dagen mogelijk om de binnentemperaturen draaglijk te houden, op een natuurlijke manier, zonder stroomverslindende airco. Belangrijk is wel om daar vanaf het eerste ontwerp van een woning rekening mee te houden. Zeker nu het aantal warme dagen per jaar zelfs nog zienderogen stijgt, is de zoektocht naar alternatieven om binnentemperaturen in bedwang te houden meer dan ooit ‘hot’. Controle over het binnenvallend zonlicht (via Fixscreen dynamische en windvaste buitendoekzonwering) is dan één van de efficiënte oplossingen, maar om het binnen ook effectief te laten afkoelen is meer nodig, namelijk: nachtkoeling of intensief ventileren via grote raamroosters. Inbraak-, water- en insectenwerend als die zijn, kan je die in warme perioden zonder zorgen de hele nacht laten open staan. Via die raamroosters kunnen grote hoeveelheden koelere lucht ’s nachts het interieur helpen afkoelen. Wanneer dat 5 luchtwissels verticale Fixscreen en Panovista Max biedt de Slidefix als eerste zij-

per uur oplevert, kan dat de binnen

waarts openschuivende doekzonwering nu ook een praktische oplos-

temperatuur in de zomer tot maar liefst

sing voor grote openingen en schuiframen. Aangezien die de logische

5 graden laten dalen: natuurlijk en

openingsrichting van schuiframen volgt, blijft het raam ook mét zon-

gratis. De raamroosters voor intensieve

wering, perfect bruikbaar als doorgang, en dat in zowel een enkele,

nachtkoeling zijn voorzien van een

dubbele of binnen- en buitenhoekopstelling. De kast, geleiders en zijlat

muggengaas en zijn inbraakwerend.

kunnen perfect onzichtbaar ingewerkt worden. De Slidefix is beschik-

Alle zichtbare delen zijn 100% in alumi-

baar tot maximum 4m breed en 3m hoog, wat maakt dat die in een

nium uitgevoerd, met het oog op een

dubbele configuratie tot 8m brede ramen aankan zonder onaantrekke-

strakke esthetische afwerking en een

lijke tussenprofielen. De kast meet 150 bij 110 mm en kan – net als de

optimale duurzaamheid (geen roest

profielen – afgewerkt worden in geanodiseerd of gelakt aluminium in

vorming mogelijk).

elke RAL-kleur. De bediening gebeurt elektrisch en kan gekoppeld

www.renson.eu

worden aan bestaande detectoren of een domoticasysteem.

3/2019 17

16-RD3-2019 Renson ADVERTORIAL 2 pag.indd 17

12-06-19 09:41

COLUMN Garagedeuren en aandrijvingen

Scholing – mijn laatste column Af en toe krijg ik een belletje van een bouwmarktmedewerker. Deze vraagt dan of ik een bepaald product – bijvoorbeeld een verstelbare spangreep – in huis heb voor een klant die bij hem aan de balie staat. Nou, dat heb ik wel en hij mag de klant gerust langs sturen. Maar, zeg ik dan, dat hebben jullie zelf ook op de schappen liggen. Is het niet veel handiger voor de klant als hij het product bij jullie koopt? Hilariteit bij mij in de winkel.

Aluminium voordeuren

Stalen deuren

Europa’s grootste assortiment voordeuren en garagedeuren • Garagedeuren en aandrijvingen voor garage deuren en inrithekken met BiSecurradiosysteem • Voordeur ThermoCarbon, wereldkampioen warmteisolatie* met standaard RC 3veiligheid • Thermisch onderbroken stalen deuren voor optimale warmteisolatie

tot

0,47 W/(m²·K)

UD-waarde bij de aluminium voordeur ThermoCarbon

www.hormann.nl

Die jonge medewerkers in zo’n doe het zelf supermarkt kunnen er ook niks aan doen. Ze hebben hooguit een verkooptraining detail handel achter de rug en moeten het dan maar zien te rooien. De vakopleiding voor ijzerwaren en gereedschappen (COVIJ) bestaat nog steeds, maar die is voor deze mensen veel te specifiek. Wie bij mij wil werken hoeft overigens ook niet over een Covij diploma te beschikken. Mijn huidige medewerkers hebben een heel diverse achtergrond. De een heeft in een koekjesfabriek gewerkt en de ander is lasser geweest. En zo zijn er nog enkelen met een vooropleiding en werkervaring die helemaal niets met gereedschappen, hang en sluitwerk of bevestigingstechnieken te maken hebben. Belangrijker vind ik hun inzet en leergierigheid. Opleiden doen we in de praktijk. De eerste twee maanden leren de nieuwkomers ons bedrijf kennen door met de oudgedienden op te trekken. Maar voordat ze achter de balie een volwaardige aanspreek partner voor onze klanten zijn, stroomt er nog heel wat water door de Maas. Ik heb er een die in 2017 bij ons is begonnen en die begin dit jaar voor het eerst zelfstandig achter de balie heeft gestaan. En natuurlijk weet hij niet waar alles ligt. We hebben zoveel producten, dat ook ik wel eens moet vragen waar het staat. Tegenhouden zal ik mijn medewerkers overigens niet als ze via e learning het Covij diploma willen halen. Je hebt er altijd wat aan. Ik heb zelf mijn opleiding genoten aan de Städtischen Wirtschaftsfachschule Wuppertal Fachschule des Deutschen Eisenwaren und Hausrathandels. Dat is een mond vol voor een geweldige hbo opleiding. In het bijzonder koester ik dierbare herinneringen aan de excursies naar producenten van wereld merken als WMF, Bosch, Metabo en Dom. Ik heb er enorm veel geleerd en er vrienden voor het leven aan overgehouden. De meeste leerlingen waren kinderen uit ondernemersgezinnen met een winkel in de ijzerwarenhandel – soms hele grote – en dat was vroeger traditioneel verbonden met de verkoop van huis houdelijke artikelen. Bij ons was dat niet anders. Helaas bestaat de opleiding niet meer. Je zou iedereen die een ijzerwarenhandel wil overnemen of starten zo’n opleiding toewensen. Nou, dat was het dan. Een jaar lang heb ik op deze plek verteld over de praktijk in mijn winkel. Ik heb dat met erg veel plezier gedaan. Graag geef ik de pen door aan een ander die vanuit de praktijk kan vertellen over de wondere wereld van bevestigings middelen en het hang en sluitwerk. Bart Engering Directeur Enorm Th. Engering, Den Bosch

2019/3

Motif 109-19

Clients finaux particuliers 18-R&D3_2019 Column Engering.indd 18

12-06-19 10:40

PKVW-PRODUCT

Kies meer dan gevraagd, met Dieckmann veiligheidsbeslag. Metafa Holland B.V. levert al decennia lang kwalitatief hoogwaardig aluminium veilig heidsbeslag van Dieckmann GmbH. Dit kwaliteitsbeslag in de series ALPHA en ROMBUS bevatten meer ‘inbraakwerende elementen’ dan de normen van SKG in Nederland verlangt. In de huidige eisen wordt niet meer gesproken over een bescherming tegen het wegboren van de nokken of het doorboren t.p.v. de cilinder. Met deze wijziging waren wij het t.b.v. de eindgebruiker niet eens. Vandaar dat wij Dieckmann veiligheidsbeslag in de series ALPHA en ROMBUS daarmee nog altijd uitrusten. Er zit een ‘gehard stalen plaat’ t.p.v. de PC-sparing en aan de buitenzijde van de bevestigingsnokken een ‘gehard stalen plaatje’ tegen doorboren! Buiten de degelijke massieve uitvoering en kwaliteitsvolle afwerking van de garnituren, geeft de montage ook veel voordelen. Natuurlijk één gatenpatroon en Ls en Rs toepasbaar, maar ook een bewegende kerntrekbeveiliging is een groot voordeel. Tijdens de montage valt deze kerntrek er niet uit en kan dus niet zoek raken! Daarbij meer dan marktconforme prijzen, dus “Meer voor minder”!

Metafa Holland B.V. Tel: +31 (0)499 477 876 info@metafa.nl www.metafa.nl

>11 minuten inbraakwerend, 008-deurnaald voor enkele deuren

>15 minuten inbraakvertraging nu ook rook-/brand-/ geluidwerend

De sluitnaad van achterdeur of schuurdeur is nog steeds een zwakke schakel als we praten over inbraak. De inbreker staat op een locatie uit het zicht en de slotschoten zijn gemakke lijk te bereiken. De gestelde minimale inbraaknorm van 3 of 5 minuten is wat Alprokon betreft niet meer van deze tijd. Want, zeg nou zelf, wanneer u de keuze maakt uit 3, 5 of >11 minuten inbraak vertraging, dan prefereert u toch ook het laatstgenoemde resultaat?

Met de introductie van de 007-deurnaald tussen dubbele deuren heeft Alprokon een nieuwe norm gezet in inbraakwerende oplos singen. Deze 007-combinatie van een Nemef meerpuntsluiting met 3 haakschoten en een aluminium profiel met 3 kreukelzones, zorgt voor een sublieme inbraakvertraging van meer dan 15 minuten.

We bereiken dit door een Nemef meerpuntsluiting met 3 haakschoten en een aluminium profiel met 2 inbraakvertragende kreukelzones samen te voegen tot één systeem: de 008-deurnaald. De sluitnaad wordt over de volledige deurhoogte afgedekt door het profiel. Positief gevolg: bemoeilijkt ook “flipperen” aanzienlijk! Handig bij renovatie; niet alleen krijgt de deur een inbraakwerende opwaardering, maar de 008-deurnaald en sluitlijst dekken ook “oud zeer” af. Infrezen van meerdere sluitkommen is verleden tijd. Alle zelfcorrigerende inloopopeningen zijn aangebracht in een aluminium sluitlijst die gemonteerd wordt over de volle hoogte van het kozijn. De 008 is leverbaar met of zonder extra Q-lonafdichting. Informeer naar de mogelijkheden!

Alprokon Aluminium Tel: +31 (0)180 20 55 00 info@alprokon.com www.alprokon.com

De inbreker moet 3 kreukelbarrières door breken op één en dezelfde deur. Dit kost niet alleen veel tijd, het gaat ook gepaard met flink lawaai. Tijdens de praktijkproef (EN 1627) bij SKG-IKOB kreeg men de constructie in de maximale contacttijd van 15 minuten, niet geopend. Naast een excellent inbraakwerend resultaat zorgt de deurnaald voor een uitstekende afdichting en reduceert het vervormen van de deurbladen tot wel 40%. Toekomstige weten regelgeving vraagt om meer functionaliteit van de 007 deurnaald en daarop heeft Alprokon ingespeeld. Vanaf dit jaar ook leverbaar in een brand-/rook- en geluidwerende variant. Deurnaalden worden geleverd via de professionele vakhandel. Via expres-bestelling zijn een aantal typen deurnaalden binnen 1 week leverbaar, volledig op maat gemaakt. Doel: faalkosten terugdringen en sneller werken. Informeer naar de mogelijkheden!

Alprokon Aluminium Tel: +31 (0)180 20 55 00 info@alprokon.com www.alprokon.com

3/2019 19

19-R&D3_2019 Pagina Productvergelijking.indd 19

12-06-19 13:09

POLITIEKEURMERK VEILIG WONEN (DEEL 3) Tekst Geert Hilferink Foto’s Van der Pol Beveiligingen, Slotservice Kampen, PreMax Beveligingen, CCV, Geert Hilferink

Malafide slotenmaker wordt steeds professioneler

Strijd tegen torenhoge facturen

Zonder erbij na te denken de deur achter je dichttrekken terwijl de sleutels nog binnen liggen, kan een kostbaar geintje worden als je een malafide slotenmaker treft.

Op het ongeoorloofd gebruik van het PKVW-logo moet volgens erkende bedrijven veel scherper toegezien worden.

20 2019/3

20-RD3-2019 Politiekeurmerk Veilig Wonen-3.indd 20

12-06-19 10:02

POLITIEKEURMERK VEILIG WONEN (DEEL 3)

Facturen van twee- of drieduizend euro voor het eenvoudig vervangen van een toegangsslot na een buitensluiting

beter en professioneler. Zo misbruiken ze het PKVW-logo op hun website of zeggen ze bij een andere erkende club aangesloten te zijn.”

zijn helaas nog steeds praktijk in Nederland. Malafide

Google Adwords

slotenmakers vragen buitenproportionele bedragen voor

Bijkomend probleem is dat deze bedrijven flink investeren in hun online vindbaarheid. “Door via Google Adwords te zorgen dat ze altijd bovenaan in de lijst staan als mensen zoeken op termen als sleutels kwijt of slotenmaker, weten ze vrij eenvoudig klanten te krijgen. Mensen die zonder sleutel voor een dichte deur staan, kijken vaak niet verder dan het eerste zoekresultaat. Met alle gevolgen van dien.” Tel daarbij op dat de websites van deze bedrijven er vaak tiptop uitzien en mensen zijn snel overtuigd dat ze met een vakman te maken hebben. “Maar schijn bedriegt. Zelfs een PKVW-logo of andere erkenningszegel op de site zegt helemaal niets. De meeste malafide bedrijven knippen en plakken die logo’s van andere sites en zetten ze op hun eigen website.”

hun ‘service’ en maken misbruik van hun positie als iemand de deur achter zich dicht trekt zonder sleutels of deze kwijt zijn. Het Nederlandse Sleutel- en Slotenspecialisten Gilde (NSSG) en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) vroegen eind april in een uitzending van het tv-programma Meldpunt aandacht voor dit onderwerp. Aanleiding: een aantal schrijnende voorbeelden van de vaak intimiderende werkwijze van malafide bedrijven. Zoals het verhaal van de schoonvader van Hanneke ten Böhmer. Hij lijdt aan beginnende dementie en verloor zijn sleutels. Hanneke, die aan de andere kant van het land woont, schakelde een slotenmaker in die de deur opende. Haar vader rekende af met een pintransactie. Achteraf zag Hanneke op het afschrift dat er een bedrag van ruim 1.800 euro was afgeschreven.

Torenhoge facturen Woordvoerder Suzanne Schat van het CCV bevestigt dat er ondanks eerdere campagnes en media-aandacht nog steeds klachten over de malafide praktijken van slotenmakers binnenkomen. “We zien hier kopieën van facturen van vele honderden tot zelfs enkele duizenden euro’s voor het vervangen van een slot of het openen van een dichte deur. Dat staat in geen enkele verhouding tot geleverde dienst. Duidelijke voorbeelden van het misbruik maken van de situatie.” Extreem noemt Schat een voorbeeld in Amersfoort. “Daar moest een bedrag van ruim drieduizend euro betaald worden. En zoals dat in de meeste van dit soort gevallen gaat, had de opdrachtgever al een handtekening gezet voordat het uiteindelijke bedrag duidelijk was. Een truc die veel malafide bedrijven gebruiken.”

Intimidatie Vooraf geen duidelijke prijsindicatie geven is volgens het NSSG en CCV een kenmerkende werkwijze voor een malafide slotenmaker. “Daarnaast komt intimidatie veel voor. Je wordt vaak gedwongen om te tekenen voor ze iets gaan doen of om te betalen als bij het contact afrekenen ineens veel meer voldaan moet worden dan eerst was afgesproken.” Doordat deze zogenaamde specialisten vaak met twee medewerkers aan de deur verschijnen, durven veel mensen geen tegengas te geven zodra de problemen zich openbaren.”

“Mensen die zonder sleutel voor een dichte deur staan, kijken vaak niet verder dan het eerste zoekresultaat op Google. Met alle gevolgen van dien” beveiligingsleverancier Wandert van der Pol Herkennen Bij Slotservice Kampen herkennen ze de geluiden uit Amersfoort. “Ik denk dat wij iedere maand wel mensen aan de lijn krijgen die buiten staan. En datzelfde geldt eigenlijk voor de slachtoffers van de malafide bedrijven. Ook daarvan zien we maandelijks voorbeelden. Men-sen die enorme bedragen moeten betalen en zich vaak bedreigd en geïntimideerd voelen”, zegt een medewerkster. Voornaamste oorzaak van veel problemen is dat mensen pas over een slotenmaker nadenken als het te laat is. “Als een slot kapot is of iemand staat zonder sleutel voor een dichte deur, hebben ze ineens iemand nodig en gaan ze snel op zoek. Dan komen ze inderdaad uit bij de bedrijven die zichzelf bovenaan de zoekresultaten adverteren en dat zijn vaak niet de meest betrouwbare.”

Bijna wekelijks Bij Van der Pol Beveiligingstechniek in Amersfoort hebben ze bijna wekelijks te maken met mensen die zichzelf hebben buitengesloten. “Of met mensen die het slachtoffer zijn geworden van een malafide slotenmaker. Die vierhonderd euro moeten betalen om een dichtgevallen deur te laten openen. Of waarbij acht cilinderplaten zijn geplaatst op een gewone deur en daarvoor een factuur van 2.500 euro gepresenteerd kregen. Het zijn echt pure oplichters”, zegt directeur Wandert van der Pol. Het is volgens Van der Pol een probleem waarmee de markt al veel langer wordt geconfronteerd. “Maar er lijken steeds meer van dit soort malafide bedrijven te komen en ze presenteren zichzelf ook steeds 3/2019

20-RD3-2019 Politiekeurmerk Veilig Wonen-3.indd 21

12-06-19 10:02

POLITIEKEURMERK VEILIG WONEN (DEEL 3)

24 uur bereikbaar De gevolgen van die marketingstrategie van malafide bedrijven ondervinden ze bij PreMax Beveiligingen in Drunen regelmatig. “Op onze site staat dat we 24 uur bereikbaar zijn. Het probleem is echter dat men bij buitensluiting snel op internet gaat googelen met de termen: ‘buitengesloten plus woonplaats’, of ‘slot open maken pluswoonplaats’. In 95 procent van de gevallen – als het niet 100 procent is – verschijnen de malafide slotenmakers bovenaan. Zij betalen honderden euro’s per maand aan Google en verwerven hiermee de eerste rang. Hierdoor hebben wij minder met buitensluitingen te maken, simpelweg omdat wij minder goed vindbaar zijn”, zeggen Annemarie en Edwin Bok van PreMax Beveiligingen. Wel worden Edwin en Annemarie geconfronteerd met het slechte werk van malafide bedrijven. “Zo belde een klant van ons die ’s avonds niet naar binnen kon door een defecte cilinder. Hij dacht dat wij niet bereikbaar waren dus hij zocht op internet en vond een bedrijf. Mensen kwamen in een anonieme bus voorrijden waarna ze een nieuwe plaatsten. Daarvoor moest 225 euro betaald worden. Dat valt nog mee want we horen vaker dat voor zo’n klusje zevenhonderd euro of meer afgerekend moet worden. Maar helaas voor onze klant lag die cilinder de volgende dag al in duizend stukken op de grond. Uiteindelijk hebben wij er een nieuwe in gezet en was de klant echt geholpen. Maar zo’n slechte kwaliteit hadden wij nooit eerder gezien.”

Bekendheid Verlies van een sleutel betekent al snel een telefoontje naar een sleutelspecialist. Door vooraf een erkende specialist in de contacten te zetten, kunnen consumenten veel gedoe voorkomen.

“We zien hier kopieën van facturen van soms duizenden euro’s voor het vervangen van een slot of het openen van een dichte deur” Susanne Schat, adviseur van CCV Onbetrouwbare slotenmaker Op internet staan vele tips en adviezen te vinden over het vinden van betrouwbare slotenmakers en het herkennen van malafide branchegenoten. Zo kan een consument volgens de Consumentenbond een ‘onbetrouwbare slotenmaker’ herkennen aan het vooraf niet geven van een prijsindicatie, het werken met weinig gereedschappen, rondrijden in een auto zonder bedrijfslogo of met een buitenlands kenteken en de eis dat vooraf een handtekening gezet wordt. Ook ontbreekt vaak een telefoonnummer op de factuur en wordt gewerkt met een landelijke telefooncentrale of tussenpersoon. Soortgelijke adviezen geeft ook het CCV. Vooral het vooraf zetten van een handtekening wordt sterk ontraden. “Doe dit nooit want zodra die erop staat, kunnen ze invullen wat ze willen. Daarna is het hun woord tegen het jouwe”, zegt adviseur Susanne Schat.

Het genereren van meer bekendheid voor het probleem van de malafide slotenmakers is in de ogen van de PKVW-erkende slotenmakers een van de belangrijkste stappen die gezet moeten worden. “Maak consumenten bewust van de trucs van deze bedrijven. Een gelikte website met logo’s zegt helemaal niets. Leer mensen dat ze verder moeten kijken dan het eerste bedrijf dat ze tegenkomen”, zegt Wandert van der Pol. In Kampen klinkt eenzelfde oproep. “Het CCV heeft op zijn website een landkaartje waarop je heel eenvoudig alle PKVW-erkende specialisten kunt vinden. Dus ook die bij jou in de buurt. Daar moet echt veel meer aandacht voor komen want daar vindt de consument betrouwbare specialisten”, aldus de medewerkster van Slotservice Kampen.

Keurmerk bewaken Volgens Van der Pol is er nog een andere actie noodzakelijk vanuit het CCV. “Ga actief de strijd aan tegen misbruik van het PKVW-logo. Daarover wordt al heel lang gesproken, maar tot op heden kan iedereen ongestraft goede sier maken en het logo op zijn website en facturen gebruiken. Daarmee wordt de waarde van het PKVW-keurmerk uitgehold.” Van der Pol is zelf betrokken bij de doorontwikkeling van het keurmerk naar ‘PKVW 3.0’. “Controle en handhaving op ongeoorloofd gebruik van het logo is een voorwaarde om het keurmerk te waarborgen. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat een bedrijf dat dit logo voert ook echt gecertificeerd is.”

Helder en duidelijk Gevraagd naar de eigen werkwijze van de specialisten laten Van der Pol, PreMax Beveiligingen en Slotservice Kampen weten vooral transparant te werken. “Dat begint al bij het geven van een duidelijke prijsindicatie. Voor het simpelweg openen van een dichtgevallen deur rekenen we ongeveer honderd euro binnen de regio Amersfoort. Daarbuiten geldt een toeslag die afhankelijk is van de afstand.

2019/3

20-RD3-2019 Politiekeurmerk Veilig Wonen-3.indd 22

12-06-19 10:02

POLITIEKEURMERK VEILIG WONEN (DEEL 3)

Maar ook die wordt vooraf vermeld zodat mensen niet voor verrassingen komen te staan”, zegt Van der Pol. Ook in Kampen worden de prijzen vooraf duidelijk aangegeven. “Mochten we op basis van de vraag geen exacte schatting kunnen geven, dan proberen we een richtbedrag te geven. Als we dan ter plaatse komen en goed kunnen inschatten wat er gedaan moet worden, krijgen de mensen een gerichte prijs. Pas als ze die weten en daarmee akkoord zijn, gaan we aan de slag.”

Geen issue Hoewel het volgens Blok voor het overgrote deel van de klanten geen issue is, geven ze ook in Drunen vooraf een indicatie. “Zeker bij een buitensluiting of defect slot wil de klant zo snel mogelijk geholpen worden. Het merendeel informeert niet naar de prijs. En misschien gaan klanten er ook wel vanuit dat ze een hoog tarief moeten betalen vanwege de geboden haast, zeker als het in de avonduren gebeurt”, zegt Annemarie Bok. Datzelfde geldt overigens ook voor het al dan niet PKVW-gecertificeerd zijn van de slotenspecialist. “Het is een keurmerk dat klanten te weinig zegt in zulke situaties. Zij willen een acuut probleem opgelost hebben.”

Onderscheiden Volgens CCV-adviseur Susanne Schat is duidelijkheid verschaffen inderdaad een van de manieren waarop de erkende sleutelspecialisten zich kunnen onderscheiden. “Door vooraf te melden waar mensen aan toe zijn, geef je vertrouwen en duidelijkheid. Gecertificeerde bedrijven voldoen aan kwaliteitseisen en zij zullen er alles aan doen om het vertrouwen in die eisen waar te maken.” Schat benadrukt overigens dat het niet-gecertificeerd zijn van slotenmakers niet automatisch betekent dat het om malafide bedrijven gaat. “Integendeel! Er zijn genoeg vakmensen actief die niet zijn aangesloten bij een organisatie of een keurmerk bezitten, maar die wel goed werk leveren. Maar bij een PKVW-gecertificeerd bedrijf heb je de zekerheid van kwaliteit en daar kiezen veel mensen graag voor.”

“Het effect is vele malen groter als ook de overheid haar rol pakt en gericht voorlichting gaat geven” Annemarie Bok van PreMax Beveiligingen Bezoek website ‘vakman’ stijgt na uitzending De speciale website van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid ‘Vakman’ met een overzicht van PKVW-erkende bedrijven, werd in de dagen na de tv-uitzending van Meldpunt eind april veelvuldig bezocht. Tijdens de uitzending riep CCV-adviseur Daniëlle Ohler kijkers op om een erkende specialist in de buurt op te zoeken. “Zet het nummer van een erkende Politiekeurmerk Veilig Wonen-slotenmaker in je telefoon. Zo heb je in geval van nood altijd een betrouwbare vakman bij de hand”, aldus Ohler. Of de bezoekers van de website ook daadwerkelijk een telefoonnummer van een specialist hebben toegevoegd aan hun contacten is niet bekend. “Dat kunnen we niet herleiden uit de bezoekersaantallen, maar de aanzienlijke stijging van het aantal bezoekers toont in ieder geval de belangstelling voor het onderwerp. Het is toch een teken dat mensen ermee bezig zijn en erover nadenken. Dat is een goede eerste stap”, zegt Susanne Schat, eveneens adviseur bij het CCV.

Landelijke campagne Annemarie en Edwin Bok van PreMax Beveiligingen pleiten voor een landelijke mediacampagne die mede door de overheid geïnitieerd wordt. “Er is de afgelopen jaren veel geld en energie gestoken in de campagnes van Harm Alarm – Maak het ze niet te makkelijk. Waarom komt er geen variant over buitensluiting, zoals: ‘Buitengesloten? Kijk snel op het ccv.nl en vind een betrouwbare vakman bij u in de buurt’. Zo’n boodschap maakt mensen bewust en voorkomt een heleboel problemen.” Bok vindt dat ook de PKVW-bedrijven zelf een taak hebben in het creëren van meer bekendheid. “Zeker, daarin spelen wij ook een rol. Maar het effect is vele malen groter als ook de overheid haar rol pakt en gericht voorlichting gaat geven.”

3/2019

20-RD3-2019 Politiekeurmerk Veilig Wonen-3.indd 23

12-06-19 10:02

PROJECTEN Tekst Hans Fuchs Beeld Lichtstad Architecten/BasePhotography; cepezed | Lucas van der Wee; Re Use Materials

Circulaire software managet bouwmaterialen in alle gebruiksfases

Nieuwbouw, rijp voor de sloop In 2050 moet de bouw volledig circulair zijn. Dan helpt het om gebouwen nu alvast te ontwerpen en te bouwen als de donorpanden van straks, zodat urban miners als New Horizon er in de toekomst zonder veel omhaal materialen uit kunnen oogsten. Architectuur nu al prepareren voor sloop later – dat kan door demontabel te ontwerpen en te bouwen. Twee nieuwbouwprojecten spelen daarop in: de circulaire sportaccommodatie van Lichtstad Architecten in Wageningen en Bouwdeel D(emontabel) van cepezed in Delft.

Insteek van het ontwerp: maximale efficiëntie bij de invulling van de locatie – en dat zo circulair mogelijk. Het kantoorpand bestaat uit een prefab staalconstructie en prefab houten vloeren uit LVLelementen. Bouwdeel D is volledig demontabel – ook het gevel systeem.

“We zetten de staalconstructie van Bouwdeel D in als glasdrager, waardoor we geen extra laag nodig hebben voor de vliesgevel”

Ontmanteling en hergebruik: de allermeeste gebouwen zijn er domweg niet op toegesneden. Of, in de woorden van directeur circulair bouwen van New Horizon Erik Koremans (zie het interview elders in dit dossier, red.): “In het verleden hebben we nooit gebouwd om terug te nemen – en dat is nu een beperking voor de circulaire economie die wij voorstaan.” Aan die beperking sleutelen architecten en toeleveranciers – en niet alleen in hippe circulaire paviljoens die de grenzen van de maakbaarheid en haalbaarheid van circulariteit in de bouw aftasten.

Demontabele vliesgevel Architectenbureau cepezed bouwt momenteel met het eigen bouwteam (cepezedbouwteam) Bouwdeel D(emontabel), een pand op het cepezed-terrein aan de Delftse Nieuwelaan. Beoogde huurders: mensen uit de creatieve industrie. Bouwdeel D meet 21,5 bij 11 meter en telt straks maximaal vier bouwlagen van elk 200 vierkante meter (vvo).

Doorontwikkeling in demontabiliteit Bouwdeel D(emontabel) is voor cepezed een verdere doorontwikkeling in circulair en demontabel bouwen. Doris Harding, projectleider van cepezedbouwteam: “We gaan steeds na wat de consequenties zijn van de keuzes die we in Bouwdeel D maken. Bijvoorbeeld ten aanzien van de prefab houten vloeren: wat is de winst, waar liggen uitdagingen? Die vloeren kozen we onder meer vanwege de lage CO2-footprint en de hoge mate van flexibiliteit. Tegelijkertijd vergen ze iets meer inspanning in de engineeringsfase en goede afstemming in de uitvoering.” Ook bij de dakbedekking draaide het om die balans. Omwille van de demontabiliteit wilde cepezed de dakisolatie niet verlijmen, maar schroeven. Alleen komen de schroeven dan mogelijk door de houten dakdelen. Doris Harding: “Een slimme vondst was een tweede laag op de dakdelen, met daartussen een holle ruimte, zodat de schroeven niet door je plafond steken. Uiteraard al af fabriek geleverd.”

24 2019/3

24-R&D3_2019 RD 3-2019 Dossier_Circulair_project_3p.indd 24

12-06-19 09:34

PROJECTEN

Multifunctionele luifel Rob van Vugt van Lichtstad Architecten uit Eindhoven ontwierp het sportgebouw van Korfbal Vereniging Wageningen als een functionele doos met een karakteristieke, ver uitkragende luifel. In die luifel integreerde hij multifunctionele lamellen met onder andere draaibare zonnepanelen. Die panelen van Softs maken de accommodatie van KVW full electric. Van Vugt: “De lamellen zijn een bestaand product, dat wij dankzij een doorontwikkeling met de leverancier niet, als gebruikelijk, staand hebben toegepast, maar liggend. De lamellen hebben drie zijden, elk met een andere functie: PV, lichtreclame en opname van fijnstof. De vlakken van de lamellen zijn demontabel: ook een invulling met groen is mogelijk.”

Integreren Doris Harding is als projectleider van cepezedbouwteam bij de nieuwbouw betrokken: “De vliesgevel wordt gerealiseerd met standaardproducten. Bij de gevel draait het voor ons om zoveel mogelijk integreren. We zetten de staalconstructie van Bouwdeel D in als glasdrager, waardoor we geen extra laag nodig hebben voor de vliesgevel. De staal constructie krijgt opgelaste schroefprofielen met daaraan direct de klemlijsten voor het glas. Het is allemaal droge bouw. En het draait hier om keuzes en consequenties: de staalbouwer heeft in dit project door de opzet van de gevel bijvoorbeeld te maken met de toleranties van de gevelbouwer – en die toleranties zijn veel preciezer.”

IFD Voor cepezed speelt demontabiliteit altijd een belangrijke rol, stelt Harding: “Wij werken al jaren volgens de IFD-filosofie en ontwerpen en bouwen industrieel, flexibel en demontabel. Voor ons is dat summum én staande praktijk, voor veel andere ontwerpers en bouwers niet. Als het gaat om de D in IFD: met een steeksleutel en een schroevendraaier kom je in Bouwdeel D een heel eind. De gevel kun je straks de- en remonteren, ook in andere configuraties.”

“De kozijnen zijn luchtdicht gemaakt door in de stelkozijnen ruimte in te frezen voor rubbers, in plaats van te grijpen naar de pur of kit”

Full electric, circulair én demontabel In de sportaccommodatie van Korfbal Vereniging Wageningen paste projectarchitect Rob van Vugt van Lichtstad Architecten uit Eindhoven een slimme ontwerpstrategie en bijzondere materialen toe die de sporthal annex bewegingscentrum full electric, circulair én demontabel maken. Van Vugt: “Ja, het pand kan helemaal uit elkaar. Dat begint al met de gesloten grondbalans. De plint van de sporthal bestaat uit de voor de bouw afgegraven grond. Tijdens de levensduur van het pand vormt die plint een groen talud dat bijdraagt aan de verschaling van de bouwmassa en vormt een hufterproof buffer tegen graffiti.”

Onbehandelde producten Van Vugt koos in de sportaccommodatie waar mogelijk voor onbehandelde, enkelvoudige producten: “Dat geeft het gebouw ook een eigen, ‘circulaire’ esthetiek. Praktisch voordeel is dat de componenten in het gebouw makkelijker te scheiden zijn. Al het leidingwerk bleef bijvoorbeeld in het zicht en kan daardoor beter gedemonteerd worden. De stalen hoofddraagconstructie en de gevels, opgebouwd uit elementen, zijn volledig demontabel en kunnen hergebruikt worden.

3/2019 25

24-R&D3_2019 RD 3-2019 Dossier_Circulair_project_3p.indd 25

12-06-19 09:34

ABM, due to its expansion on the Dutch market, is currently employing for the position of Sales Agent in the Netherlands.

ABM is a Polish manufacturer of PVC and aluminum joinery, leader amongst Polish window producers. Since year 1999 we are supplying our customers with the best products made with best materials from VEKA, Aliplast, Roto etc. Currently, we have over 300 business partners in many European countries.

It is time for the Netherlands now and we believe, that you could be an important part of this expansion! So, if you (requirements): - Have former experience in joinery market, - Have interpersonal skills and ease at making contacts, - Are self-disciplined and able to work independently, - Are available to work in the field, - Know English on communicative level.

We can offer you: - attractive payment system with commission, - chance for self-development and gaining experience - training and support, - marketing tools and materials.

And you wish to (responsibilities): - build and expand the sales network, - strive to achieve sales targets, - constantly supervise joinery market in the Netherlands. If you fit the description above, or if you are interested and highly motivated, please send your CV at: adam.nowak@abm-window.eu www.abm-window.eu

vinGarant®, huismerk van de ketenpartner bij uitstek!

MET IS GRAT a® tr vinEx

Uw E WAARD f o 5 IN 1,3 2 K m / W 0,98

vinGarant® is het huismerkkozijn van Van de Vin. Het is een kozijn met een optimale prijs-kwaliteitverhouding en is uitgevoerd met standaarddetails die voldoen aan de huidige normen en eisen. vinGarant® is bovendien een product met méér dan de gewenste technische prestaties volgens de KVT en het Bouwbesluit. Van de Vin stelt dan ook hoge minimumeisen aan zijn houten gevelelementen. Het vinGarant®kozijn is leverbaar in concept II, III en IV. Het is voorzien van een CE Keurmerk, SKH Verklaring en 10 jaar garantie. Het kozijn kan gemonteerd worden met een SKH Procesverklaring. De uitvoering van het vinGarant® kozijn is een typisch voorbeeld van onze geslaagde co-productie met een geselecteerde groep vooraanstaande toeleveranciers. Over ketensamenwerking gesproken.

Van de Vin ramen en kozijnen b.v. - Industrieterrein ‘De Poortmannen’ De Geestakkers 8, 5591 RC Heeze - Postbus 102, 5590 AC Heeze T: 040 2241999 - F: 040 2241990 - E: info@vandevin.nl - www.vandevin.nl

P26-ad.indd 1

12-06-19 09:21

PROJECTEN

De stalen hoofddraagconstructie van de sporthal is onbehandeld.” Honderd procent circulair en demontabel is de sportaccommodatie niet, aldus Vugt: “Dat kan gewoon nog niet, maar het gebouw is wel zo circulair en demontabel als haalbaar was. Met het beton is het natuurlijk lastig. Maar de vloer is monolitisch gestort en gevlinderd. Dus zonder toegevoegde dekvloer.”

Rubberwood kozijnen Binnen is de sporthal deels bekleed met Rubberwood, restproduct uit de rubberindustrie. Als de boom geen rubber meer levert, kan het

hout elders worden ingezet. In Wageningen is Rubberwood hergebruikt: in de lambrisering, maar ook in de traptreden en de kozijnen. Aan de buitengevels koos Vugt voor onbehandeld purperhart loofhout uit Zuid-Amerika. Het opvallend paars gekleurde hout wordt veel toegepast in de meubelindustrie en in de civiele techniek, waar het wordt gebruikt voor bruggenbouw en toepassingen in het water. Aan de gevel patineert het loofhout naar donkerbruin. Rob van Vugt: “De kozijnen zijn luchtdicht gemaakt door in de stelkozijnen ruimte in te frezen voor rubbers, in plaats van te grijpen naar de pur of kit.”

Cirdax: circulaire tool voor slopers én bouwers Ingenieursbureau Re Use Materials bedacht een tool om bouwmaterialen in de hele sloopfase te managen – van de inventarisatie in het donorpand tot aan het aanbieden van geoogste materialen aan ontwerpers en bouwers: Cirdax. Met Cirdax kunnen bouwers, slopers en beheerders materialen managen tijdens iedere stap in het slooptraject, aldus Maarten Stadshouders van Re Use Materials: “Sloopbedrijven willen tegenwoordig duurzamer omgaan met grondstoffen en energie. Maar de branche is niet transparant: de herkomst van materialen is onduidelijk, de toepassing staat nergens geregistreerd. In de praktijk gebeuren inventarisaties van materialen in slooppanden vaak uit de losse pols. De exactheid ontbreekt. Een cruciale stap in het circulair maken van sloop- en bouwprojecten is meetbaarheid. Binnen Cirdax zijn die exacte data daarom wél voorhanden. Een sloper schat niet meer op gevoel en ervaring wat uit een donorpand te halen valt, maar inventariseert met onze Cirdax-app nauwkeurig wat en hoeveel een slooppand aan oogst oplevert.” Multi-tenant omgeving Die informatie over zijn project wordt geregistreerd in de database en vervolgens voor de sloper beschikbaar gemaakt in de multitenant-omgeving van Cirdax, aldus Maarten Stadhouders: “Een sloper heeft in onze Cirdax-database een eigen omgeving waarin alle data over zijn project 24/7 beschikbaar is. Met een gedetailleerde zoekfunctie zijn specifieke materialen eenvoudig te vinden en kan van elk product een materiaalpaspoort worden gedownload.” Ook staat de informatie in verbinding met materialenmarktplaats.nl, waarop tweedehands materialen verkocht kunnen worden. Stadhouders: “Cirdax is inmiddels een halfjaar operationeel en

meer dan vijftig organisaties loggen in het systeem in – woning corporaties, bouwers, gemeenten, architecten – om te kijken of er materialen uit donorpanden beschikbaar zijn voor hergebruik in hun nieuwbouw- of renovatieprojecten. Doelgericht zoeken naar kozijnen Een architect kan in Cirdax bijvoorbeeld op zoek gaan naar kozijnen. Stadhouders: “Hij vindt binnen het systeem alle informatie die hij nodig heeft: wat voor soort kozijnen uit donorpanden zijn binnenkort voorhanden, welke maat hebben die kozijnen, hoe is de samenstelling en hoeveel van die kozijnen kan ik afnemen? Verwerkers van grondstoffen kunnen op Cirdax terecht om te kijken of en welke grondstoffen beschikbaar zijn om te verwerken tot nieuwe producten, en in welke hoeveelheden.” BIM-compliant Cirdax opereert op basis van data én smarttechnieken. Stadhouders: “We werken nu aan het ‘BIM-compliant’ maken van Cirdax. Dat betekent dat een bouwer of architect straks kozijnen in 3D kan bekijken en meteen kan gebruiken in zijn ontwerp. Dat maakt het, denken wij, nog aantrekkelijker voor architecten en andere partijen om materialen een tweede leven te geven en bij te dragen aan de circulaire economie.” Meer informatie: cirdax.com

3/2019 27

24-R&D3_2019 RD 3-2019 Dossier_Circulair_project_3p.indd 27

12-06-19 13:13

INTERVIEW Tekst Hans Fuchs Beeld New Horizon

Directeur Erik Koremans over het hybride kozijnconcept van New Horizon

Kozijnen in de kringloop Als het aan de urban miners van New Horizon ligt, draait de bouw binnenkort op basis van een nieuw economisch model: niet meer ‘lineair’, maar ‘circulair’ – op basis van gesloten kringlopen, in demontabele architectuur en met optimaal hergebruik van materialen. Inclusief de kozijnen, stelt directeur circulair bouwen Erik Koremans van New Horizon. Maar zo ver is het nog niet: “Als het gaat om hergebruik van kozijnen in nieuwbouw, leveren wij met onze partners een hybride concept. Dat is een beschikbaarheidsgarantie: waar we aan hergebruikte kozijnen tekort komen, vullen we aan met ‘nieuw’, afhankelijk van het project.” Het idioom van de urban miners van New Horizon is misschien even wennen voor een bouwer van de oude stempel. Directeur circulair bouwen Erik Koremans van New Horizon en de zijnen spreken niet van het slopen van gebouwen, maar van het oogsten van materialen uit donorpanden. Van ontmanteling en hergebruik, niet van vernietiging en afval. Kort en goed: van urban mining. Achter de terminologie – oogsten, ontmantelen, donorpanden, urban mining – schuilt een compleet andere visie op de bouw, onderstreept Erik Koremans: “Wij kijken met een andere bril naar de bestaande omgeving dan de reguliere bouw. Voor ons is de stad een bron van materialen en grondstoffen en wij nemen door het aannemen van ontmantelingswerkzaamheden de regie over de stroom materialen die uit de donorgebouwen in die stad wordt afgevoerd.”

“Wij zijn ondernemers met lef. Wij doen! En wij doen wat nú mogelijk is. Wij richten ons op waardebehoud in plaats van waardeverlies”

bruikt worden in nieuwbouw. Neem het circulaire paviljoen Circl op de Amsterdamse Zuidas. Daar zijn beneden in het vergadercentrum prachtige houten kozijnen uit een oud Philipspand opnieuw gebruikt.”

Decarbonalisatie Overigens is circulair bouwen breder dan alleen hergebruik van materialen en grondstoffen uit donorgebouwen, legt Koremans uit: “Ook bouwen met biobased bouwmateriaal is circulair, en ook zeker demontabel bouwen. In het verleden hebben we nooit gebouwd om terug te nemen – en dat is nu een beperking voor de circulaire economie die wij voorstaan. Om duidelijk te maken waarom wij circulaire bouwmaterialen leveren aan de markt, gebruik ik zelf ook wel de term ‘decarbonalisatie’ in plaats van circulair bouwen. Dat begrip geeft helder aan wat wij doen en voor elkaar krijgen met onze manier van werken: reductie van de milieu-impact en daarmee dus ook reductie van CO2.”

Structurele duurzaamheid De circulaire economie is volgens Koremans concurrerend met de traditionele ‘lineaire’ economie. Hij noemt het circulaire model van New Horizon om twee redenen ‘structureel’: het is zakelijk onderbouwd en het is circulair: “De CO2-reductie door het oogsten en terugleveren van materialen aan de markt is aanzienlijk. CO2-reductie is momenteel uiterst belangrijk, in verband met de overheidsnormering MPG (milieuprestatie van gebouwen). De doelstelling vanuit de overheid is een circulaire economie in 2050.”

‘Wearthy waardescan’ New Horizon en NIBE ontwikkelden de ‘wearthy waardescan’ voor architecten en projectontwikkelaars om bij nieuwbouw-, transformatie- en renovatieprojecten de MPG-waarde te optimaliseren. De tool draagt concreet bij aan de reductie van de CO2uitstoot van bouwmaterialen in de ontwerpfase. De overheid scherpt de MPG-waarde de komende jaren verder aan. De focus van de bouw zal daardoor meer en meer om duurzaamheid draaien, zo meldt New Horizon.

Spaak in het wiel Philipskozijnen in Circl Koremans houdt zich binnen New Horizon bezig met het terugleveren van die materialen en grondstoffen aan de markt, of het nu gaat om nieuwe betonproducten die van oud beton worden gemaakt, bitumen (bij New Horizon grondstof voor circulaire dakrollen Citumen), circulaire bakstenen, hout – alles wat een bestaand gebouw prijsgeeft. Inclusief kozijnen. Koremans: “Kozijnen kunnen soms prima herge-

Kozijnen uit donorgebouwen ontmantelt New Horizon waar mogelijk in hun geheel. Maar voor hergebruik, bijvoorbeeld aan de gevel, steekt het bouwbesluit een spaak in het wiel. Voor gevels van nu hanteert het bouwbesluit hogere isolatie-eisen en verlangt betere kier- en luchtdichting. Koremans: “Die bouwbesluit-eisen zijn nu een drempel. Aan de andere kant is er vanuit de overheid de MPG-normering voor materiaaltoepassing. Die speelt ons weer in de kaart. De impact van circulair bouwen is de reductie van de milieukosten in relatie tot de MPG.”

28 2019/3

28-RD3-2019 Dossier Circulair 3 pag.indd 28

12-06-19 13:07

INTERVIEW

Hardhouten kozijnen uit het Metropolitan New Horizon ontmantelt in het kantoorpand Metropolitan aan de Buitenveldertlaan in Amsterdam het inbouwpakket en de gevels. Dat doet New Horizon in het bestek van een verduurzaming (het gebouw gaat naar label A) en een transformatie tot multi-tenant pand. Voorafgaand aan de transformatie in opdracht van Heembouw, oogst New Horizon uit het Metropolitankantoor ruim 800 meter kabelgoot, hang -en sluitwerk, hardhouten kozijnen, 380 vierkante meter systeemwanden, een complete glazenwassersinstallatie en bijna 1.500 vierkante meter bitumen.

â&#x20AC;&#x153;New Horizon oogst uit het Metropolitankantoor hangen sluitwerk en hardhouten kozijnenâ&#x20AC;?

3/2019

28-RD3-2019 Dossier Circulair 3 pag.indd 29

12-06-19 13:07

Uniek in deursluittechniek,

sinds 1932

fabrikant van geruisloze deursluitoplossingen

Design line

Deurvastzetters

ontworpen met het oog voor design en gebruikersgemak

met een slag van 8, 12, 16 of nu zelfs

20 cm !

    

Voor het vastzetten van bijvoorbeeld openslaande (terras-) deuren waarbij de bestrating fors lager ligt.

DICTATOR Productie B.V. E-mail: info@dictator.nl

P30-ad.indd 1

Compact design Voetbediend Eenvoudige montage Verzonken bevestigingsgaten, torx schroeven meegeleverd Verende constructie in de voet, altijd goed contact met de (gladde) vloer

 Leverbaar in:

Energieweg 11 Emmeloord of bezoek onze website:

grijs (RAL 9006), wit (RAL 9010) of zwart (RAL 9005)

T +31 (0)527 613456 www.dictator.nl

12-06-19 09:21

INTERVIEW

Circulair kozijnonderhoud Meestal komen kozijnen partieel, in de vorm van de grondstof hout, uit een donorgebouw vrij. Koremans: “Hardhout leveren we terug aan Stiho, die maken daar standaard maatbalken van en gebruiken het ook voor deelvervanging van kozijnen – dat is dus onderdeel van circulair beheer en onderhoud. Daarnaast is voor ons een circulaire economie ook een inclusieve economie: als hout moet worden ont spijkerd, dan doet een 50/50 Workcenter van het Leger des Heils dat.” Hier werken mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Matchen met de oogstkaart Bij het ontmantelen van een donorgebouw maakt New Horizon altijd eerst een oogstkaart met een overzicht van terug te leveren materia len. Zowel bouwkundig, elektrotechnisch als werktuigbouwkundig. Koremans: “Dat is een indicatie aan onze partners van wat we verwachten terug te kunnen leveren aan de markt. Het is bij deze manier van bouwen altijd een kwestie van matchen van vraag en aan bod: wat wil men hebben en wat is wanneer voorhanden? Op het gebied van kozijnen leveren we een hybride concept met onze part ners. Dat is een beschikbaarheidsgarantie, bijvoorbeeld als het gaat om hergebruik in nieuwbouw. Waar we bestaande kozijnen tekort komen, vullen we aan met ‘nieuw’, afhankelijk van het project. Wij zijn ondernemers met lef. Wij doen! En wij doen wat nú mogelijk is. Wij richten ons op waardebehoud in plaats van waardeverlies.”

Circulaire ontwerpscan Met Heembouw zette New Horizon een samenwerking op voor de ont wikkeling van onder andere ontwerpprincipes om zo circulair bouwen met bestaande materialen en producten in de praktijk mogelijk te maken. Koremans: “Die standaard zijn we nu al aan het ontwikkelen.” Er is nu ook al een samen met het NIBE (Nederlands Instituut voor

Bouwbiologie en Ecologie) ontwikkelde circulaire ontwerpscan: de ‘wearthy waardescan’. Koremans: “Uit ieder ontwerp komt altijd een MPG score. Het getal 1 is daarbij sinds 1 januari 2018 de norm, die staat voor 1 euro milieukosten per bruto vierkante meter vloeropper vlak. Als die score groter is dan 1, scannen we het ontwerp en krijgt men een alternatief aangeboden om die MPG te verlagen – en dat is nodig voor de omgevingsvergunning. Verwacht wordt dat de eerste bij stelling van die norm naar beneden per 1 juli wordt doorgevoerd. Dat verlagen kan bijvoorbeeld zijn in de vorm van een aanpassing van kozijnen, maar veel impact wordt gemaakt door de aanpassing van het beton in ons circulair beton. Dat geeft veelal de meeste impact op het verlagen van de MPG, vanwege het volume in een gebouw – vergele ken daarmee is het effect van kozijnen in een ontwerp gering.”

Met reusachtige labelsprongen naar 2050 In 2050 moet de bestaande bouw in Nederland energieneutraal zijn. Dat vergt in veel gevallen een reusachtige labelsprong, te realiseren met gebouwgebonden maatregelen (bouw en installa tietechnisch) en duurzame energieopwekking. De 7,9 miljoen woningen in Nederland maken het grootste deel van die bestaande omgeving uit. Van die woningen heeft 11 procent label A, 14 pro cent label B en 75 procent een label lager dan B (stand 2016). In 2014 had van de 2,4 miljoen corporatiewoningen 24 procent label A of B en 32,7 procent label C. 43,4 procent scoorde min der dan label C. Overigens scoren de 10.000 schoolgebouwen in Nederland gemiddeld label E. (Bron: Bouwend Nederland)

3/2019

28-RD3-2019 Dossier Circulair 3 pag.indd 31

12-06-19 13:08

DUURZAAM IN HOUT Tekst Geert Hilferink Foto’s Finti BV., Propex Timer, Accoya, Platowood, Geert Hilferink

De vele gezichten van duurzaamheid in de houtwereld

Gewoon hout, of toch bamboe, finti of accoya? Duurzaamheid is in de houtindustrie al vele decennia aan de orde van de dag. Ging het vroeger vooral om een duurzame en verantwoordelijke productie en kap van de bossen, tegenwoordig spelen de eigenschappen van het hout een steeds grotere rol. Zoals hout dat door modificatie of andere (chemische) processen wordt bewerkt tot ‘duurzaam’ en soms zelfs ‘circulair’ bouwmateriaal. Had de timmerfabriek of zelfstandige timmerman vroeger de keuze uit een aantal houtsoorten die in de natuur groeien, zoals grenen, vuren, eiken en tropisch hardhout, anno 2019 kan naast die traditionele soorten gekozen worden uit bijvoorbeeld fintihout, Platowood, accoya of bamboe. Materialen die na de kap een bewerking ondergaan om zo hun kenmerkende duurzame eigenschappen te verkrijgen.

“Alles wat een klant bij tropisch hardhout vindt, is ook bij fintihout te vinden” Tim Vreman van Propex Timber Bosbeheer Daarmee gaan deze houtsoorten een stap verder dan een FSC certificering of andere keurmerken zoals PEFC, MTCC en het STIP keurmerk. Die richten zich vooral op duurzaam beheer en kap van bossen en bomen. In 1994 werd hierin met op oprichting van FSC (Forest Stewardship Council) een eerste stap gezet. FSC is in het

leven geroepen door een aantal milieuorganisaties, waaronder het Wereld Natuur Fonds (WNF). Hout met een FSClogo is geproduceerd volgens strenge regels over zaken als bescherming van de natuur en de rechten van de lokale bevolking en arbeiders. Het FSCsysteem is erop gericht dat de natuur behouden blijft en de bevolking, bedrijven en consumenten kunnen profiteren van wat het bos te bieden heeft. In een tropisch oerwoud mag bijvoorbeeld per hectare slechts één keer in de dertig jaar een beperkt aantal bomen gekapt worden – zodat het bos zich in de tussentijd kan herstellen.

Onvoldoende garanties

Onbehandeld accoya verwerkt in de open geveldelen van het Biosintrum in Oosterwolde.

Hoewel ook PEFC en MTCC soortgelijke garanties zeggen te bieden, twijfelt het WNF aan de controle en monitoring. Zo biedt het MTCC keurmerk volgens het WNF te weinig garanties voor verantwoord bosbeheer, het tegengaan van ontbossing en het beschermen van de rechten van inheemse volken. Toch is het voeren van vaak meerdere keurmerken en certificaten gemeengoed en hecht de houtindustrie er veel waarde aan. Duur zaam, verantwoord en hout met een goed gevoel verkoopt nu eenmaal beter dan ‘gewoon hout’.

2019/3

32-RD3-2019 Duurzaam in hout 4 pag.indd 32

12-06-19 09:44

DUURZAAM IN HOUT

Duurzaam gemodificeerd hout verwerkt in kozijnen, deuren en aan gevels is aan een opmars bezig.

Houtscanner In de fabriek wordt het hout eerst thermisch behandeld (verhit tot een bepaalde temperatuur) waardoor het verduurzaamt en onder houdsvrij wordt. “Vervolgens gaat het hout door onze houtscanner. Deze detecteert alle noesten en scheuren en die worden er vervolgens uitgezaagd. De goede stukken hout verbinden we vervolgens aan elkaar met behulp van vingerlassen en lamineren. Dit kunnen wij als enige wereldwijd op grote afmetingen en aantallen”, aldus Hofsté. De energie die nodig is voor het thermisch modificeren van het hout wint Finti voor 70 procent uit restmateriaal zoals zaagafval en schors. “Binnen dit gesloten circuit wordt niet gewerkt met milieubelastende zuren en andere chemische stoffen.” Finti is bovendien partner in het nieuwe Vihreaconcept. “Dit is een samenwerking van marktleiders om woningen en gebouwen zo natuur en onderhoudsvriendelijk mogelijk te maken met duurzame en innovatieve kozijnen, ramen en deuren, die gebruikmaken van chips, apps en software.”

Groothandel en vakman De relatief nieuwe houtsoort heeft zijn weg naar de markt inmiddels gevonden. Zo biedt groothandel Jongeneel het aan, net als Heuvel man Hout en Propex Timber. “Alles wat een klant bij tropisch hard hout vindt, is ook bij finti te vinden”, zegt Tim Vreman, directeur van Propex Timber: “Een hoge duurzaamheids en sterkteklasse, FSC certificaat, goede vormstabiliteit en een hoge isolatiewaarde.” Vreman merkt dat architecten en woningbouwcorporaties steeds vaker op zoek zijn naar betere prestaties, langere onderhoudsinterval len en minder gebruikersklachten als klemmende deuren. “Er is niets mis met gecertificeerd tropisch hardhout, maar de markt beweegt en vanaf 2020 hebben we te maken met nieuwe bouwregelgeving, met circulair bouwen en passiefconcepten met strenge prestatieeisen op het gebied van isolatie. Fintihout voorziet in die behoefte. Hang en sluitwerk van gegalvaniseerde en gewone metalen kan bovendien gewoon in het hout geplaatst worden zonder verhoogde kans op corrosie.”

Accoya Productkenmerken De laatste jaren is er een nieuwe ontwikkeling in hout waar te nemen. Daarbij ligt de nadruk op de productkenmerken van het hout. Fabri kanten en leveranciers proberen bestaande houtsoorten dusdanig te bewerken dat ze sterker worden, een hogere isolatiewaarde krijgen, minder vaak onderhoud nodig hebben of vormstabieler worden. Voor dit ‘modificeren’ van het hout worden verschillende technieken en procedures gebruikt die iedere houtsoort zijn eigen kenmerken geven.

Een andere duurzame houtsoort die al langer op de markt is, en geldt als alternatief voor traditioneel tropisch hardhout, is accoya, hout van de Monterey den dat is geacetyleerd. “Acetylering is een gifvrij, chemisch proces waarbij het hout wordt verduurzaamd met azijnzuur

Finti Een van de nieuwste houtsoorten is finti. “Omdat finti uit duurzaam beheerde en gecertificeerde Finse productiebossen komt, kunnen we de tropische regenwouden en oerbossen voortaan met rust laten om onze huizen te bouwen of te renoveren”, zegt Roy Hofsté, directeur en eigenaar van Finti BV in Haaksbergen. Finti is volgens Hofsté de enige houtsoort die niet alleen voldoet aan alle mogelijke keurmerken (zoals KOMO, PEFC, FSC en Politie keurmerk Veilig Wonen), maar ook al aan de nieuwe Europese ‘2020 isolatieeisen’. “Het is zo’n uniek product dat we het inmiddels in verschillende patenten hebben kunnen vastleggen.”

Fintihout toegepast aan een woonhuis in Huissen.

3/2019

32-RD3-2019 Duurzaam in hout 4 pag.indd 33

12-06-19 09:44

DUURZAAM IN HOUT

anhydride. Hierdoor krijgt het hout kenmerken die lijken op die van (tropisch) hardhout”, zo laat producent Accoya weten. Accoya is onderdeel van Accsys Technologies, dat zijn hoofdkantoor in Engeland heeft, maar zijn fabriek in Arnhem. Daar wordt het snel groeiend naaldhout van de Pinus Radiata uit duurzaam beheerde bossen verwerkt tot hout dat qua vormstabiliteit en duurzaamheid vergelijkbaar is met tropisch hardhout.

Snelle groei “Door de snelle groei van Pinus Radiata is er bij accoya nooit een grondstoffenprobleem”, zo laat de producent weten. “Een extra mili euvoordeel van accoya ten opzichte van langzaam groeiend hardhout.” De fabriek van Accsys Technologies produceert volgens “de hoogste standaarden op het gebied van kwaliteits en milieumanagement, recycling en duurzame inkoop van grondstoffen”. Zo wordt het bij product azijnzuur, dat bij de productie vrijkomt, verkocht aan de voedingsmiddelindustrie.

Gevelbekleding en kozijnen De toegevoegde eigenschappen maken accoyahout volgens de fabri kant ‘zeer geschikt’ voor toepassing als gevelbekleding, kozijnen, dakconstructies en ander gebruik in de buitenlucht, zoals in de tuin. Punt van aandacht is wel dat accoya zuurhoudend is door de behan deling met azijnzuuranhydride. Het wordt dan ook aanbevolen om roestvrijstalen en corrosiebestendig hang en sluitwerk te gebruiken. Iets waar de verwerker van accoya ook rekening mee moet houden is dat bij afwerking van het hout met bijvoorbeeld beitsen op oliebasis of hydrofobe middelen vooral de kopse kanten extra aandacht verdie nen. “Daarom is het verstandig om het materiaal altijd rondom af te werken”, zo laat producent Accoya weten.

Bamboe

Bewerking van fintihout in de fabriek van Propex Timber in Enschede.

Platowood kozijnhout Speciaal voor raam- en deurkozijnen zijn Houtimport Best en Platowood eerder dit jaar een samenwerking aangegaan voor de introductie van Platowood fraké kozijnhout. Daarmee kan Houtimport Best voorzien in de groeiende vraag naar duurzaam kozijnhout vanuit deze branche. Platowood platoniseert vuren en frakéhout in de eigen fabriek in Arnhem. Platoniseren is een vorm van hydrothermische modificatie. In dit proces gebruikt Platowood alleen water en warmte om het hout te verduurzamen. Door het platoniseren worden de aanwezige eigenschappen van het hout versterkt en de suikers – voedingsbodem voor schimmels – afgebroken. Hierdoor heeft het hout een levensduur van zeker 50 jaar. Dit geldt ook voor onbehandelde delen, zo belooft de fabrikant.

Een andere houtsoort die snel aan populariteit wint is bamboe. Officieel is bamboe een plant, maar dankzij zijn enorme groeisnel heid (zelfs vastgelegd in het Guinness Book of World Records) en bijzonder duurzame eigenschappen, kan deze grondstof zich prima meten met andere duurzame houtsoorten. Die duurzaamheid begint al tijdens de groei. Bamboe kan in het groeiseizoen tot wel 1 meter per dag groeien tot een lengte van zo’n 20 meter. Vervolgens heeft bamboe maximaal vijf jaar nodig om volwassen te worden en zijn houtachtige kwaliteiten zoals hardheid en vormstabiliteit te ontwikkelen. Gedurende deze groeifase neemt de plant grote hoeveelheden CO2 op.

“Bamboe kan wel een meter per dag groeien” Reuzenbamboe Maar volgens Europa’s marktleider Moso Bamboe is dat slechts een deel van de voordelen van bamboe als grondstof voor de bouw. De producent, die zijn naam heeft ontleend aan de snelgroeiende reu zenbamboesoort moso, startte eind jaren negentig met de productie van bouwproducten zoals vloeren, balken, platen, fineer en gevelbe kleding voor binnen en buiten. Hiervoor ontwikkelde Moso een productietechniek waarbij de geoog ste bamboestammen in de lengterichting in strips worden gezaagd. Daarna wordt de groene buitenschil verwijderd en kunnen de gele strips verwerkt worden. Indien gewenst kunnen ze door stomen lichtbruin of zelfs donkerbruin gemaakt worden. De gedroogde strips worden verder verwerkt tot het gewenste bamboeproduct.

Bamboeknopen Voor die verwerking zijn verschillende werkwijzen ontwikkeld. Zo kun nen de strips horizontaal aaneen gelijmd worden (plain pressed). Hierdoor ontstaat een breed lijnenpatroon waarin de bamboeknopen duidelijk herkenbaar zijn. Voor de verlijming wordt gewerkt met

2019/3

32-RD3-2019 Duurzaam in hout 4 pag.indd 34

12-06-19 09:44

DUURZAAM IN HOUT

lijmen zonder formaldehyde, die ervoor zorgen dat de uiteindelijke bamboeproducten geen tot een zeer beperkte emissie van vluchtige stoffen hebben. Ook kan gekozen worden voor side pressed, waarbij de strips verticaal geplaatst verlijmd worden. In het lijnenpatroon zijn de bamboe knopen subtiel zichtbaar. Een derde productiemethode is density. De bamboestrips worden hierbij eerst onder hoge druk gecomprimeerd, waardoor de dichtheid van de bamboe sterk toeneemt. Dit maakt het eindproduct nog veel harder.

‘Groenste oplossing’

Oogstleeftijd Reuzenbamboesoort moso is officieel de snelstgroeiende in de rij van plant- en houtsoorten die als grondstof voor de bouw gebruikt worden. Deze is na vijf jaar ‘oogstrijp’. Dat staat in schril contrast tot de eiken die zo’n 80 jaar nodig hebben om verantwoord en duurzaam gekapt te kunnen worden. • Bamboe 5 jaar • Teak 70 jaar • Eucalyptus 15 jaar • Eiken 80 jaar Bron: Moso Bamboe • Beuken 40 jaar

Moso Bamboe pretendeert ‘de groenste oplossing voor de bouw’ in huis te hebben: FSC-gecertificeerde bamboe dat met formaldehyde vrije lijmen vervaardigd is. Bovendien blijkt uit een levenscyclusana lyse uitgevoerd door de TU Delft dat massieve bamboeproducten van Moso Bamboe over de hele levenscyclus gemeten CO2-neutraal zijn. Groenste oplossing of niet: de vraag naar bamboe groeit flink en het vindt zijn weg naar de timmerindustrie en deuren- en kozijnen fabrikanten. Datzelfde geldt voor accoya, finti en andere ‘duurzame’ en ‘nieuwe’ houtsoorten, wat aantoont dat de sector werk maakt van verduurzaming en zoekt naar producten die voldoen aan de steeds strengere isolatie- en milieueisen.

“Door het platoniseren worden de suikers in het hout – voedingsbodem voor schimmels – afgebroken”

Moso Bamboe leverde voor de nieuwbouw van Hotel Jakarta by WestCord op het Javaeiland in Amsterdam verschillende bamboeproducten die het groene karakter versterken. Foto: Lior Teitler

De deuren in het Hotel Jakarta by WestCord zijn van bamboe.

3/2019 35

32-RD3-2019 Duurzaam in hout 4 pag.indd 35

12-06-19 09:45

BESCHERMING Tekst Arie Grevers Fotografie producenten en leveranciers Transportbok en wikkelmachine bij Van de Vin.

Hoe bescherm je kozijn en raam tijdens transport en ruwbouw?

Verpakken voorkomt herstelkosten Door ervaring wijs geworden verpakken Timmerfabriek Neede en Van de Vin Ramen en Kozijnen hun gevel producten. Kwestie van sealen en transporteren op speciaal vervaardigde bokken. Daar zijn tal van producten voor ontwikkeld. In de kaders een kleine greep uit de mogelijkheden. Het is een bekend probleem: schade aan nieuwe ramen, deuren, kozijnen en geveldelen door transport, tijdens opslag op de bouwplaats en gedurende de ruwbouwfase. Dat begint al bij het beladen van de vracht. Één kleine onvoorzichtigheid en er zit een kras of buts in de toplaag van het fonkelnieuwe kozijn of de deur. Tijdens het lossen op de bouwplaats hetzelfde verhaal. Als het goed is werkt de kozijnenproducent samen met een vaste transportpartner.

Maar dat is lang niet altijd het geval en dan is het maar afwachten hoe er gelost wordt en vooral waar op de bouwplaats de lading komt te staan. Is dat een plek in de luwte, afzijdig van de drukte en transportbewegingen op de bouwplaats? Dus op een plek waar minder risico bestaat op bevuilen en beschadigen dan op een plek waar vrachtverkeer en bouwmaterieel dagelijks rakelings passeren. Deze risico’s tijdens transport en opslag zijn nog maar klein vergeleken bij de omstandigheden waar het kozijn in de ruwbouwfase aan blootstaat. Zeker als er kozijnen geleverd worden conform de bekende NBvT-concepten. Intrekkend cementwater, vallende specieresten, gruis en dergelijke kunnen desastreuze gevolgen hebben en tot hoge herstelkosten leiden.

Tijdelijke bescherming met spuitfolie Jaarlijks loopt het verlies door schades van lekwater, voegmortel, zand, enz. in de tientallen miljoenen. Ook Spuitfolie bv springt daarop in. Na een langdurige testfase brengt het bedrijf sinds een jaar een preventieve beschermfolie op de markt. Deze nieuwe folie is een milieuvriendelijk, transparant en uv-bestendig natuurproduct en wordt door Spuitfolie aangebracht op de bouwplaats of in de fabriek. De folie kan op diverse materialen worden aangebracht. Denk aan glas, aluminium, staal, hout, natuursteen en zelfs betonelementen. De firma garandeert dat de folie ten minste twaalf maanden blijft zitten. Daarna trek je de laag er gewoon vanaf. Meer informatie: www.spuitfolie.nl

36 2019/3

36-RD3-2019 Bescherming 4 pagina.indd 36

12-06-19 09:49

BESCHERMING

Veilige en duurzame transportbokken Transport van kostbare kozijnen gaat volgens Eurobok nog te vaak op oude, ondeugdelijke of beschadigde transportbokken. Gevolgen: extra kosten door vervanging, montage en overschrijding levertijd. En verder: ongemak voor de klant wat kan leiden tot ontevredenheid. Eurobok BV heeft al meer dan veertig jaar ervaring met de productie van alle denkbare afmetingen en modellen metalen transportbokken voor onder meer de professionele Europese ramen- en deuren industrie, glasindustrie, interieurbouw en natuursteenhandel. Het productieteam bestaat uit meer dan 45 gecertificeerde lassers. Binnenkort opent het bedrijf een tweede productiehal, die wordt uitgerust met lasrobots. De bokken worden conform CE-markering duurzaam geproduceerd. De producent berekent geen meerkosten voor aanvullende wensen van de klant. Verder levert Eurobok houten kist- en kratverpakkingen. Meer informatie: www.eurobok.com

Alles sealen Michel Nijenhuis is directeur van Timmerfabriek Neede en kent het klappen van de zweep. “We hebben al zo’n beetje alles meegemaakt, van kozijnen die tijdens het transport sneuvelen, slabben die loslaten door onzorgvuldige behandeling, om maar te zwijgen wat er allemaal nog kan misgaan als het kozijn eenmaal gesteld is. We hebben daaruit lering getrokken. Bij ons verlaat er geen kozijn, deur of gevelelement de fabriek zonder dat deze gesealed is in krimpfolie. Dan gaan ze op bokken die speciaal voor ons gemaakt zijn. Het geheel wordt dan ook nog eens verpakt. Vervolgens komt onze transporteur, sjort de boel goed vast zodat de wind geen grip heeft op de vracht. De transporteur is een vaste partner die ons product van haver tot gort kent. Zijn chauffeurs weten ermee om te gaan en lossen veilig en verantwoord. En als er onverhoopt toch wat gebeurt, dan komt iemand van ons serviceteam om zo snel mogelijk het euvel te verhelpen.” De producten van Timmerfabriek Neede gaan naar alle uithoeken van Nederland. Niet zelden naar postzegellocaties in de grote steden, waar geen plek is voor opslag op de bouwplaats. Nijenhuis: “Dan leveren we just in time. De gevelelementen worden vanaf de vrachtwagen in het bouwskelet gehesen. De verpakking tegen de wind tijdens transport gaat in bigbags en die brengt de transporteur weer netjes bij ons voor recycling.” De bokken met kozijnen voor nieuwbouw en renovatie worden doorgaans wel gelost. Deze zijn gechipt waardoor de aannemer weet wat er – in de gewenste volgorde – op staat.

Wikkelmachine De ervaringen van Mathee van de Vin zijn niet anders dan die van Michel Nijenhuis. Bij hem verlaat 95 procent van de kozijnen en ramen beglaasd en afgelakt de fabriek. “Goede service verlenen en ontzorgen van de klant, dat zijn speerpunten in ons bedrijfsbeleid; ook als het gaat transport, opslag en verwerking van onze producten. Daarom hebben we in de loop der jaren beschermingsproducten

ontwikkeld en aangeschaft om schade aan onze producten tijdens transport en in de ruwbouwfase te voorkomen.” Al in de jaren negentig liet Van de Vin Ramen en Kozijnen transportbokken maken, die inmiddels ook voor derden geproduceerd worden. De folie vinProtec is in nauw overleg met de folieproducent ontwikkeld om beglaasde en afgelakte kozijnen en ramen te beschermen. Het is een folie met een perforatienaad, waardoor deze gemakkelijk te verwijderen is als de ruwbouwfase is afgerond. Maar dat bleek niet altijd afdoende. Nog te vaak lieten slabben – en ook de folie zelf – los door harde wind tijdens het transport. Daarom kocht de kozijnenproducent in 2016 een wikkelmachine die de hele bok inpakt. De wind kan nu tijdens het transport geen vat meer krijgen op de kozijnen en ramen. De zorgen zijn echter nog niet helemaal voorbij. 40 procent van de kozijnen levert Van de Vin aan bedrijven in de betonindustrie. Deze plaatsen de kozijnen in de gevelelementen om ze aansluitend naar de bouwplaats te brengen. Op dat laatste traject kan in principe nog wat misgaan. In overleg met de klanten in de betonindustrie worden ook hier de laatste puntjes op de i gezet. Mathee wijst verder nog op verandering in de volgorde van aanleveren. Een ontwikkeling die ergens tijdens de crisis is ontstaan. “Voorheen zette je de kozijnen van dezelfde afmetingen op één bok en die kon je gemakkelijk met elkaar verbinden en vastzetten met latten langszij de kozijnen. Nu staan er kozijnen van ongelijke grootte op de bok. De aannemer wil graag zo snel mogelijk de begane grond en verdiepingen weer- en winddicht hebben. Op de transportbok staan dan de kozijnen per geveldeel gerangschikt en dat zijn doorgaans kozijnen van ongelijke grootte. Daardoor zijn ze niet vast te zetten met latten. De wikkelmachine neemt dit nadeel gedeeltelijk weg.” Ontzorgen van de klant betekent ook dat die geïnstrueerd wordt over het juist verwijderen van de vinProtec-folie. En verder, dat er op de kozijnen hijsvoorzieningen zijn aangebracht, nylon lussen en stalen hijsplaten. De lussen blijven zitten en de platen gaan retour, evenals de verpakkingsfolie die gerecycled wordt.

3/2019 37

36-RD3-2019 Bescherming 4 pagina.indd 37

12-06-19 09:49

3D PRINTEN Tekst Geert Hiferink Foto’s Vertico, Weber-Beamix Voorbeeld van de gevelpanelen die Vertico gaat printen voor de elf woningen in het project Valleipark in Leusden.

‘

38 2019/3

38-RD3-2019 3D printen 4 pag.indd 38

12-06-19 09:35

3D PRINTEN

3D-betonprinten voor de bouw in opkomst

‘ De basis staat, nu komt de verfijning’ De grootschalige toepassing mag misschien nog even op

len en toepassingsmogelijkheden zijn te groot om deze

Het voordeel van de robotprinters is dat ze op detailniveau ontwerp tekeningen beter kunnen printen dan portaalprinters. “Onze printers verwerken fijnere mortel omdat ze een kleinere pomp hebben. Dat betekent dat je als architect een enorme vormvrijheid hebt en met veel minder restricties kunt ontwerpen.”

productie alleen op kleine schaal in te blijven zetten.

Leidend op wereldmarkt

zich laten wachten, maar 3D-betonprinten krijgt vaste voet aan de grond in de Nederlandse bouw. De voorde-

“Kijk alleen maar naar de vormvrijheid die printen biedt en de potentiële productiecapaciteit”, zegt Volker Ruitinga van printbedrijf Vertico in Amersfoort. Vertico is volgens eigenaar Volker Ruitinga een van de vier ‘serieuze spelers op de Nederlandse 3D-betonprintmarkt’. BAM Infra en Weber Beamix openden eerder dit jaar een grote printfaciliteit in Eindhoven. Daar worden vooral infragerelateerde oplossingen ontwikkeld en geproduceerd. Als het gaat om woningen andere bouwtoepassingen zijn naast Vertico ook Bruil uit Ede en CyBe uit Oss op een gelijkwaardige schaal actief. De TU Eindhoven heeft ook een eigen 3D-printopstelling, maar die wordt alleen voor onderzoek gebruikt. “De TU Eindhoven heeft de beschikking over een portaalprinter, een printer met een groot printoppervlak. Wat daar ook van belang is, is de grootte van de pomp. Hoe krachtiger de pomp, des te stugger het materiaal dat geprint kan worden. Dit komt ten goede aan de stapelbaarheid, maar zorgt ook voor een minder fijne detaillering”, legt Ruitinga uit.

Aantallen en aandelen mogen dan nog vrij beperkt zijn, als het gaat om de ontwikkeling van 3D-betonprinten is Nederland wereldwijd koploper. Ruitinga: “In geen enkel ander land wordt er zoveel in ontwikkeling gestoken als hier.” Dat wil overigens niet zeggen dat er in andere landen helemaal niets gebeurt. Zo heeft Rohaco, fabrikant van 3D-betonprinters, onlangs een printer geleverd aan de Swinburne University of Technology in Melbourne. En ook in de Arabische Emiraten is al getest met deze manier van bouwen. “Maar opvallend vaak komt de kennis en ook het materiaal uit Nederland.”

“3D-betonprinten moet nu de kinderschoenen gaan ontgroeien”

Detailniveau De robotprinters waarmee andere producenten werken, zijn doorgaans door henzelf opgebouwd. De robot komt meestal uit de automotive. “Wij monteren vervolgens zelf de betonprinter op de robot. Zo ben ik ook begonnen. Ik kom uit de automotive en kon daar een ABB-robot meekrijgen. Inmiddels hebben we er twee in productie.”

Uitdaging aan de gevel 3D-betonprinten heeft anno 2019 volgens betrokkenen zijn plek in de bouw veroverd. Maar ook is duidelijk dat het de kinderschoenen nu moet gaan ontgroeien. “De basis staat en we weten dat de mogelijkheden groot zijn. Maar er is nog heel veel door ontwikkeling nodig voor we toe zijn aan echt grootschalige toepassing in de bouw. Niet alleen als het gaat om volumes, maar ook als we meer op detailniveau gaan kijken”, zegt Volker Ruitinga van printbedrijf Vertico. Zo ziet hij nog wel verschillende uitdagingen aan de gevel. “De aansluiting van kozijnen, ramen de deuren op de geprinte gevel bijvoorbeeld luistert nauw. Ik denk dat daar voor ons, maar ook voor de fabrikanten van ramen en deuren voldoende kansen liggen.”

3/2019 39

38-RD3-2019 3D printen 4 pag.indd 39

12-06-19 09:35

3D PRINTEN

Golvend patroon De elf gevelpanelen zijn zo ontworpen dat ze alle elf verschillend zijn, maar samen toch een geheel vormen. Ruitinga: “Dat is het grote voordeel van 3D-betonprinten. De robot volgt het digitale ontwerp, dus de architect kan iedere vorm aan de gevel geven. In dit geval is het een golvend patroon waarbij het geheel door de computer is verdeeld over de elf panelen. Maar datzelfde patroon kan heel eenvoudig op tien of twaalf panelen herberekend worden. Een paar parameters aanpassen in de data, en zonder dat het geheel verandert krijgt ieder individueel paneel een ander ontwerp.”

Op de bouwplaats

Impressie van de woningen die Heilijgers in Leusden bouwt.

“3D-printen geeft de architect een enorme vormvrijheid en de mogelijkheid met veel minder restricties te ontwerpen” Gevelpanelen In de productiehal van Vertico is de afgelopen maanden gewerkt aan geprinte gevelplaten voor elf woningen in het project Valleipark in Leusden. In opdracht van aannemer Heilijgers ontwierpen de ‘pioniers in 3D-betonprinten’ – zoals het bedrijf zich positioneert – de beplating voor de gevels. “Deze panelen en het ontwerp hebben we in een proefopstelling al in een kleiner formaat geproduceerd om het eindresultaat goed te kunnen beoordelen. Daarom hebben we ze 60 tot 70 centimeter hoog gemaakt. De uiteindelijke platen die in 2020 tegen de gevel gaan, zijn zo’n anderhalve meter. Maar die gaan we pas printen als de bouw zover gevorderd is dat ze geplaatst kunnen worden.”

De Huizenprinters In Amersfoort heeft het consortium De Huizenprinters vergevorderde plannen voor een volledig 3D-geprinte woning. Deze moet in 2020 geprint worden. Hiervoor heeft het consortium subsidie ontvangen van de provincie Utrecht, die hiermee deze innovatieve bouwmethode wil stimuleren. Partners in De Huizenprinters zijn FabLab Amersfoort, bouwbedrijf Heilijgers, betoncentrale Van der Kamp, 3D-betonprinter Vertico, innovatiebureau Blueways en de WAR. “Het wordt een spectaculair project”, zegt Volker Ruitinga van Vertico. “Later dit jaar worden de ontwerptekeningen gepresenteerd. Het wordt een uniek ontwerp, waarin vrijwel niets standaard is.”

Het printen van de gevelpanelen gebeurt straks in Leusden op de bouwplaats. “Dat is een van de grote voordelen van 3D-printen: je kunt het in feite op iedere locatie doen. Productie, levering en montage aan de gevel; het kan op een paar vierkante meter. Dat maakt de productie wel bijzonder en uitdagend. Zeker als je dat voor het eerst gaat doen.” Voorziet Ruitinga een toekomstige bouwplaats vol 3D-betonprinters die gevels en andere constructies printen? “Nee, dat is afhankelijk van het te bouwen object. In veel gevallen zal het niet kunnen, maar ik ben er wel van overtuigd dat de 3D-betonprinter steeds vaker op de bouwplaats te zien zal zijn.”

Eerste commerciële printlocatie Ook de door BAM Infra en Weber Beamix geopende betonprintlocatie in Eindhoven bewijst dat het 3D-printen van beton het experimenten voorbij is. Nadat beide partners eerder met succes een fietsbrug printten, zetten zij nu de stap naar het daadwerkelijk en op grote schaal produceren en verkopen van 3D-betongeprinte constructieve bouwelementen. Al bij de officiële start in januari lieten beide bedrijven weten met dit initiatief in een marktbehoefte te voorzien. “In de printrij staan verschillende projecten waaronder huizen van het project Milestone en toepassingen binnen lopende projecten van BAM Infra. Ook printen we in opdracht van de provincie Noord-Holland vier fietsbruggen.”

Samenwerking Heeft BAM Infra in marktleider Weber Beamix een mortelleverancier gevonden waarmee het 3D-betonprinten naar een hoger niveau wil tillen, ook voor de andere betonprinters geldt dat er volop wordt samengewerkt. Ruitinga: “Je hebt elkaars kennis en input nodig om verder te komen. Ieder vanuit zijn eigen specialisme.” Overigens produceert Vertico wel zijn eigen mortel. “We hebben een aantal mortels uitgeprobeerd, maar uiteindelijk besloten een eigen recept te ontwikkelen. Deze eigen mortel past het beste bij onze stijl van printen.” Ook CyBe ontwikkelt zelf mortel die onder andere wordt toegepast in het project De Vergaderfabriek in Teuge. Belangrijke eigenschap van de printmortel is dat deze veel sneller moet uitharden dan gewone betonmortel omdat de constructie in lagen wordt geprint – de lagen moeten sterk genoeg zijn om de nieuwe lagen te kunnen dragen.

Prefab Printing Mortelleverancier Bruil werkt in Ede onder de noemer ‘Prefab Printing’ aan de seriematige productie van unieke gevelelementen. Daarmee wordt vormvrijheid betaalbaar en krijgt de bouwer de kans om te werken aan spraakmakende architectuur. Die elementen kunnen bovendien met veel minder materiaal gemaakt worden. Het beton wordt immers alleen op de plekken geprint waar het nodig is, zo licht de producent toe.

2019/3

38-RD3-2019 3D printen 4 pag.indd 40

12-06-19 09:35

3D PRINTEN

Wederopbouw Notre Dame Na de verwoestende brand die de Notre Dame in Parijs grotendeels in de as legde, riep president Macron architecten, restaurateurs en andere bouwprofessionals op om te komen met een plan voor herstel of herbouw van de kathedraal. Een oproep die ook door Eric Geboers en Matteo Baldassari van het Rotterdamse bedrijf Concr3de werd gehoord. Hun idee in een notendop: gebruik de restanten van de ornamenten en andere onderdelen van het monumentale gebouw als grondstof voor 3D-geprinte kopieën. “Wij willen de Notre Dame als een Phoenix uit zijn as laten herrijzen door gebruik te maken van de materialen die uit de kathedraal gewonnen kunnen worden. De brand is nu onderdeel van de lange en gelaagde historie en de Notre Dame kan zo aan de wereld laten zien dat zij ook deze tegenslag heeft overwonnen. Zo kan deze brand de toekomst zijn van de Notre Dame.”

Weber Beamix en BAM openden in januari de eerste commerciële printfaciliteit van Europa.

“Je hebt elkaars kennis en samenwerking nodig om verder te komen. Ieder vanuit zijn eigen specialisme” Speciaal voor de doorontwikkeling van 3D-betonprinten heeft Bruil LAB25 in het leven geroepen. “Ontstaan vanuit onze visie om in 2025 voorop te lopen als het gaat om digitalisering én forse reductie van grondstoffenverbruik.” Waarbij Bruil benadrukt dat samenwerking met architecten, bouwpartijen en andere leveranciers essentieel is om die ontwikkeling te kunnen maken.

As in printmortel Concr3de heeft al een voorbeeld geprint van een sculptuur. Hiervoor is in de kathedraal een printinstallatie opgebouwd. Nadat as en restanten zijn verpulverd tot een fijn poeder, gaat het samen met kalksteen in een inkjet 3D-printer die met dunne laagjes de sculpturen uitprint. Door steeds een laagje stabiliserende inkt toe te voegen, ontstaat een beeld dat weer klaar voor de toekomst is, maar wel de oude en rijke historie in zich meedraagt. Volgens de ondernemers kan de printopstelling in de Notre Dame niet alleen een publiekstrekker worden, het kan ook helpen bij de financiering van dit deel van de wederopbouw. “Mensen kunnen een sculptuur adopteren en vervolgens ook zelf geproduceerd zien worden. Ander voordeel is dat de restauratie bijna onmiddellijk van start kan gaan, zonder dat geïnvesteerd moet worden in speciale opleiding van vakmensen om deze historische beelden te reproduceren.”

Concr3de printte als experiment een sculptuur voor de Notre Dame.

Golvend ontwerp van de elf gevelpanelen die Vertico in 2020 zal printen.

Een paar parameters aanpassen, en zonder dat het geheel verandert krijgt ieder paneel een ander ontwerp.

3/2019

38-RD3-2019 3D printen 4 pag.indd 41

12-06-19 09:35

3D PRINTEN (DEEL 2) Tekst Hans Fuchs Beeld Mediavisie (foto’s), THE FORM FOUNDATION (artist impression)

Ronde vormen overheersen in De Vergaderfabriek

Aluminium kozijnen in 3D-geprint vergadercentrum Een iconisch gebouw moest het worden, een vormvrij statement, demontabel en herbruikbaar: de Vergaderfabriek in het Gelderse Teuge, volgens opdrachtgever Arvid Prigge het eerste commerciële gebouw ter wereld dat uit de 3D-printer rolde. 20 procent van de gebogen gevels bestaat uit glas, gevat in aluminium Kawneer RT 72 Reflex 1.6 profielen. Aan de geprinte betonwanden konden de kozijnen niet bevestigd worden. Richard Meyer, manager projectacquisitie bij Kawneer: “We hebben de stijfheid gezocht in de zijstijlen.” Soms zijn dingen gewoon niet maakbaar. Althans, niet met gangbare bouwmethodes. Dat gold ook voor De Vergaderfabriek in Teuge. Het programma van eisen van opdrachtgevers Arvid en Marjo Prigge was op conventionele wijze niet realiseerbaar – in ieder geval niet tegen de kosten die het opdrachtgeversechtpaar voor ogen stond bij de bouw van hun vrijstaande, honderd vierkante meter grote vergadercentrum in de tuin van hun hotel De Slaapfabriek. Nog voordat architect Pim van Wylick een lijn op papier zette, polste Arvid Prigge toekomstige gebruikers van De Vergaderfabriek: “Ik vroeg ze hoe zij zich hun ideale vergaderlocatie voorstelden. Daar rolde uit dat ze aangename ronde ruimtes wensten. In ronde ruimtes kan men elkaar tijdens bijeenkomsten beter zien. Ze geven iedereen evenveel ‘rugdekking’ en roepen een veilig gevoel op. Dat bevordert de communicatie.”

Maar rond is duur in de bouw. Prigge: “En dan wilden we ook nog een iconisch gebouw, een statement – wat betreft de vormgeving, maar ook op gebied van duurzaamheid.”

Duurzaam printen Dat pakket van eisen kreeg Prigge in de reguliere bouw niet gerealiseerd: “Zodoende kwamen we uit bij 3D-printen. Die manier van bouwen staat vormvrijheid toe, en het printmateriaal is herbruikbaar. Je kan het shredden en elders opnieuw gebruiken. Vergeleken met traditioneel bouwen levert 3D-printen een CO2-reductie op van 40 procent en 75 procent minder afval. Die voordelen hebben we in De Verga-derfabriek gekoppeld aan een gebouw dat zoveel mogelijk demontabel is. We willen met De Vergaderfabriek inspireren om anders naar de bouw te kijken, duurzaamheid anders te bekijken en stappen te maken in de vormvrijheid. En we willen met ons project laten zien dat 3D-printen technisch en economisch haalbaar is. Ik verwacht dat de 3D-techniek in de bouw de komende tijd opschaalt, omdat het naast vormvrijheid en duurzaamheid ook een antwoord biedt op de arbeidsmarktproblematiek in de bouw.”

“Als je variabel wilt zijn zul je in de toekomst eerder 3D-printen in plaats van een matrijs ontwikkelen”

42 2019/3

42-R&D3_2019 3D printen Project deel 2 3 pag.indd 42

12-06-19 09:27

3D PRINTEN (DEEL 2)

Rotorbladen De Vergaderfabriek ligt naast de ingang van vliegveld Teuge. Architect Pim van Wylick inspireerde zijn ontwerp op de rotor bladen van een vliegtuigmotor. Het 3D-geprinte gebouw heeft een cirkelvormige kern met uitwaaierende ‘bladen’. Dat geeft de gevels een opeenvolging van open en dichte gevelvelden. Het vergadercentrum in Teuge is ontworpen met een parametrisch driehoeksmodel waarin wijzigingen in het digitale ontwerp direct voor alle betrokken disciplines worden herberekend en door gevoerd. Zo vertaalt het programma een wijziging door architect of constructeur direct in nieuwe aanwijzingen voor de 3D-printer.

Gebogen en kozijnloos 20 procent van de gebogen gevels van De Vergaderfabriek is beglaasd. Prigge: “Aanvankelijk wilden we puien met gebogen glas, voor een optimaal uitzicht naar buiten. Dat ketste af op de kosten. We onderzochten ook of we kozijnloos konden bouwen. Daar hebben we een basisontwerp voor gemaakt, maar we doen het in dit ontwerp niet omdat er teveel onzekerheden bleken te zijn op het gebied van prestaties en garanties. We gebruiken nu facetramen.” Die ramen zijn voorzien van Saint-Gobain ECLAZ One glas. Prigge: “Dat glas heeft de hoogste isolatiewaarde en kleurechtheid, om het licht en de kleur van buiten in het interieur optimaal te kunnen ervaren. Dat sluit naadloos aan op het concept achter De Vergaderfabriek.”

Zintuigelijk onderdompelen Arvid en Marjo Prigge verlangden een vergadercentrum waarin de natuur pregnant aanwezig is. Gasten worden in De Vergaderfabriek ondergedompeld in een zintuigelijke ervaring, met HD-videoprojecties op de wanden van fraaie natuuromgevingen, ondersteund door geluid en geuren. Arvid Prigge: “Die ervaring kunnen we helemaal afstemmen op het gebruik van de ruimte – een mindfullnesstraining vraagt om andere atmosfeer dan een bedrijfsscholing van managers.”

3/2019 43

42-R&D3_2019 3D printen Project deel 2 3 pag.indd 43

12-06-19 09:27

r o o v m r o , f t k a e l i p n h l c a e a t t l i e g i v d e g n . Het r e e k r r u e e w d r , e v t o t raam r e p r e w t n van o Heeft u ideeĂŤn c.q. suggesties voor Raam en Deur? Neem dan contact op via tel. +31 (0)73 503 88 32

www.raamendeuronline.nl

Altijd op de hoogte van het laatste nieuws!

of mail naar het redactieadres: raamendeur@plancommunicatie.nl

RaamendeurOnline.indd 1

06-12-18 09:12

3D PRINTEN (DEEL 2)

Op maat gekromd kozijn

Stijfheid in de zijstijlen

Bij de ingang van De Vergaderfabriek zorgt een uitbundige kromming van de 3D-geprinte buitengevel voor een op maat gekromd kozijn dat het lijnenspel van de architectuur volgt. De glasplaat in het kozijn is vlak. Dat op maat gekromde kozijn bestaat net als alle overige kozijnen in het gebouw uit Kawneer RT 72 Reflex 1.6 profielen. Prigge: “De kozijnen presteren op gebied van isolatie erg goed en bij goed onderhoud kunnen ze zeventig jaar mee – heel duurzaam dus. Daarnaast zijn de Kawneer-kozijnen na demontage volledig terug te brengen in het productieproces.” Glas en kozijnen zijn in juni gemonteerd.

Namens Kawneer was Richard Meyer bij De Vergaderfabriek betrokken. Meyer is manager projectacquisitie bij Kawneer: “Wij werden benaderd door de architect om te kijken wat bij dit geprinte gebouw op kozijngebied mogelijk was. Aan de 3D-wanden kun je geen kozijnen bevestigen. Het raam moest dus op zichzelf staan.” Kawneer rekende een aantal variabele belastingen op de pui door. Meyer: “De pui moest sterk genoeg zijn en de dichting mocht uiteraard geen probleem zijn. We zochten de stijfheid dus in de zijstijlen. Daar hebben we een vergroot, versterkt profiel toegepast. De verstevigingen zijn naar binnen toe verwerkt, zodat de buitengevel vlak is. Dat was noodzakelijk in verband met de dichtingen, om ruimte te creëren tussen de wand en het kozijn. Het gebouw heeft ook een totaal verkeerde isolatielijn. Die ligt hier nagenoeg haaks op het gebouw.”

Speciale mortel 3D-printspecialist CyBe in Oss ontwikkelde voor De Vergaderfabriek een speciale mortel met een korte uithardtijd en diverse eisen aan krimpvrijheid, draagkracht en duurzaamheid. In tien dagen tijd stond het 3D-geprinte casco. De dakconstructie van De Vergaderfabriek bestaat uit hout met een zinkbeslag.

“De 3D-techniek biedt naast vormvrijheid en duurzaamheid ook een antwoord op de arbeids marktproblematiek in de bouw” Geen geprinte kozijnen Meyer typeert Kawneers bijdrage aan De Vergaderfabriek niet als een staaltje innovatie: “Het draaide om de vraag: hoe ga je bij deze randvoorwaarden om met het bevestigen van een pui? Aanvankelijk hoopten we dat we ook de kozijnen 3D zouden kunnen printen. Dan waren de gevels volledig 3D-geprint geweest.” Maar innoveren gaat nooit in een rechte lijn en onder tijdsdruk werd uiteindelijk van het printen van kozijnen afgezien. Meyer: “De Vergaderfabriek ging met een andere profielenleverancier in zee, maar vroeg ons later toch weer aan boord. In de resterende tijd was het onmogelijk om de software en de programma’s op orde te krijgen om de kozijnen te printen. De kennis – en de printers – hebben we gewoon in huis. We printen nu met name onderdelen van kozijnen. Bijvoorbeeld in The Edge, het nieuwe hoofdkantoor van Deloitte/AKD in Amsterdam, waar we delen van de overkapping 3D-geprint hebben om de hoeken te kunnen realiseren.” 3D-printen van kozijnen heeft volgens Meyer toekomst: “Vormvrijheid van de kozijnen was in De Vergaderfabriek geen aspect, maar wellicht gaat dat in de toekomst wel een rol spelen in de afweging om te printen. Ik zie vooral kansen als je in een project variabel wilt zijn. Dan zul je in de toekomst sneller geneigd zijn 3D te printen in plaats van een matrijs te ontwikkelen.” Meer informatie over De Vergaderfabriek? Kijk op: 3dprintedbuilding.eu.

Projectgegevens Opdrachtgever Arvid en Marjo Prigge / Centre4Moods, Teuge Architect Pim van Wylick, The Form Foundation, Amsterdam Projectleiding Revelating, Arnhem Hoofdaannemer en 3D-techniek CyBe Construction, Oss Constructeur Witteveen+Bos, Deventer Glas Saint-Gobain, Amersfoort Kozijnen Kawneer, Harderwijk

3/2019 45

42-R&D3_2019 3D printen Project deel 2 3 pag.indd 45

12-06-19 09:27

INSIDE

Brandwerende details woningbouw De publicatie ‘Brandwerende details woningbouw’ is gemaakt om de brand werendheid van scheidingsconstructies expliciet in de SBR Referentiedetails als prestatie te benoemen. Deze publicatie bevat tevens ruim 40 brandwerende details en 30 Referentiedetails van veelvoorkomende woningbouw details in de Nederlandse bouwpraktijk. Verder zijn Referentiedetails geselecteerd waarin kritische aspecten over branduitbreiding zijn aan te geven. Bij elkaar genomen komen met deze selectie van Referentie details de meest voorkomende branduitbreidingstrajecten in de Nederlandse woningbouw aan de orde. Bij ieder Referentiedetail wordt uitgelegd welke trajecten van belang zijn voor de brandwerendheid en hoe de brandwerendheid wordt behaald. Hierbij gaat het om de princi pes die veel voorkomen in de standaard SBR Referentiedetails. De Referentiedetails zijn beoordeeld op brandwerendheid met betrekking tot de scheidende functie. Daarnaast is een quickscan gedaan van de details op het gebied van bouwfysica en bouwakoestiek. Het boek is te bestellen via www.kennisbank.isso.nl.

Vluchtwegen verdienen meer aandacht

Ontwerp voor bepaling brandgevaarlijkheid daken ter commentaar

De ontwerpherziening voor bepaling van brandgevaar van daken, NEN 6063:2019, is gepubliceerd voor commentaar. Deze norm omschrijft de experimentele bepaling (inclusief klassering) van het brandgevaar van daken bij blootstelling aan vliegvuur. Ook gaat de norm in op de beperkte warmtestralingsintensiteit in Nederland. De herziening is van belang vanwege de publicatie van NEN EN 13501 5 en NPR CEN/TS 1187. Actualisatie van NEN 6063:2008 is daarbij nood zakelijk. In Nederland zijn NEN EN 13501 5 en NPR CEN/TS 1187 bedoeld om de karakteristieke eigenschappen van dakbedekkingspro ducten voor CE markering te kunnen bepalen. Het ontwerp van NEN 6063 is bedoeld om daken van gebouwen te beoordelen op brandvei ligheid in het kader van het Bouwbesluit 2012. De verschillen tussen dit normontwerp en de versie uit 2008 zijn dat NVN ENV 1187 is vervangen door NPR CEN/TS 1187, het Bouwbesluit 2003 is vervan gen door Bouwbesluit 2012, het onderwerp en het toepassingsgebied zijn aangepast, en tot slot is bij de extrapolatieregels een tekst opge nomen over gekleefde systemen. Zie www.nen.nl voor meer informatie.

Correctieblad brandwerendheid van bouwdelen en bouwproducten Een gebouw dat voldoet aan het Bouwbesluit 2012 is in principe veilig wat betreft vluchtwegen. Toch zijn hier uitzonderingen op, bijvoorbeeld als mensen onbekend zijn in het gebouw. Zij kennen dan slechts de route zoals ze zijn binnengekomen. Overbelasting op de hoofdentree kan dan tot opstoppingen leiden en daardoor tot paniek en verdruk king, zo is te lezen op www.brandveilig.com. Ook als mensen in groepen een gebouw betreden, zullen ze bij het vluchten als groep bij elkaar willen blijven. Dit kan leiden tot drukte en dringen bij een bepaalde uitgang waardoor het ontruimingsproces wordt verstoord. Ook houdt men bij het ontwerpen van gebouwen volgens het Bouwbesluit maar beperkt rekening met de aanwezige inrichting – denk aan stoelen die voor vertraging zorgen bij ontruiming. Tot slot kunnen mensen met een beperking nooit zo snel vluchten als gedacht. Veiligheidstekens spelen een belangrijke rol bij vluchtwegen en veilig vluchten. Normen zoals NEN EN ISO 7010 worden aangevuld tel kens als een nieuwe set internationale veiligheidstekens verschijnt. Zodra een aanvullingsblad Europees aanvaard is, geldt dit ook in Nederland. De norm voor ontruimingsplannen is NEN 8112, waarin wordt beschreven waar een ontruimingsplan aan moet voldoen. NEN 3011:2015 verwijst naar de meest actuele versie van NEN EN ISO 7010, inclusief aanvullingsbladen. Meer informatie over deze normen is te vinden op www.nen.nl. 46

Onlangs is het correctieblad gepubliceerd voor de ‘Beproevingen en klassering van de brandwerendheid van bouwdelen en bouwproduc ten’ (NEN 6069+A1+C1:2019). De norm beschrijft methoden voor de beproeving en klassering van de brandwerendheid. Door onduide lijkheden in de markt bij het gebruik van de norm heeft de norm commissie besloten tot correcties. Deze doorgevoerde correcties in NEN 6069+A1+C1:2019 hebben betrekking op deuren en zijlichten, vliesgevels en horizontale brandoverslag. Deurconstructies met beweegbare delen die breder zijn dan 6 meter moeten voldoen aan het criterium EI2 van de norm. Echter, bij toepassing van zijlichten in deze deurconstructie, is het in de praktijk goed mogelijk dat het beweegbare deel van de deurconstructie minder breed is dan 6 meter. In dat geval leidt de oude tekst tot een eis met een crite rium EI2 aan dit beweegbare deel, terwijl dat niet de bedoeling is. Hierop zijn correcties uitgevoerd. Het correctieblad is te vinden op www.nen.nl.

2019/3

46-RD3_2019-Inside.indd 46

12-06-19 09:50

CLOSE UP Foto’s Mathee van de Vin, Pim Geerts

Van de Vin is vaste ketenpartner van Giesbers

Bimmen bij bouwconcept ‘DIT is wonen’

Al vijf jaar lang werken Van de Vin Ramen en Kozijnen en

zo’n 5.000 houten kozijnen per jaar – allemaal binnen

de keten aan de voorkant van het proces. In onze projectkamer sessies overleggen we met de opdrachtgever en de architect, desgewenst in bijzijn van een ketenpartner. Dan kijkt de architect esthetisch mee als er nog iets ter discussie staat, en kan snel een oplossing overeengekomen worden, bijvoorbeeld over de kozijnen.”

BIM ontworpen en geproduceerd. Manager engineering

Gezamenlijk overleg

Giesbers Ontwikkelen en Bouwen als ketenpartner samen in het ‘DIT is wonen’ concept. Van de Vin levert Giesbers

Reinier van ’t Hullenaar van Giesbers: “Met Van de Vin

Reinier van ’t Hullenaar is als manager engineering verantwoordelijk voor de engineering bij Giesbers Ontwikkelen en Bouwen. Ook van het door Giesbers ontwikkelde concept ‘DIT is wonen’. Van ’t Hullenaar onderstreept dat de bouwer en ontwikkelaar uit Wijchen geen cataloguswoningen neerzet: “Ons woonconcept stoelt op een instap- of referentiewoning, waarmee we op een procesmatige manier de individuele wensen van opdrachtgevers en bewoners vertalen in een project op maat, of zelfs een individuele woning op maat.”

Aan de basis van Van de Vins kozijnadvies staat een standaardkozijn, het vinGarant kozijn, uitgewerkt qua kosten, detaillering en materiaal. Maar soms vragen projecten afwijkende oplossingen. Van ’t Hullenaar: “Dan kunnen we met Van de Vin als vertrouwde ketenpartner in overleg snel een passend kozijndetail uitwerken. Van de Vin heeft het gezamenlijk belang heel hoog zitten. Daarnaast nemen ze continu zelf initiatief, Van de Vin is altijd op zoek naar verbeteringen. Bijvoorbeeld als het gaat om circulair bouwen. Met dat thema zijn ook wij intern bezig en doen – ook buiten projecten om – sessies met Van de Vin over dit onderwerp. Van de Vin beschikt daarnaast over een bibliotheek met kozijndetails die ons bouwkundig teken bureau gebruikt. Dat is een goede uitwisseling.”

Halfjaar voor bouwstart

Engeneering

Dat maatwerk levert Giesbers met een aantal vaste ketenpartners, waaronder Van de Vin Ramen en Kozijnen. Die samenwerking loopt inmiddels vijf jaar. Van ’t Hullenaar: “Het hele traject van ‘DIT is wonen’ doen we in BIM. Ook Van de Vin is met BIM al heel ver. Zo halen we winst uit het stroomlijnen van het proces. Optimaal is dat je één keer aan een kozijn tekent, zonder overleg over en weer, zonder tussentijdse aanpassingen. Bij ons ontwerpt niet de architect het kozijn. Van de Vin zelf levert ons een uitgewerkt kozijndetail.” Dat advies heeft Reinier van ’t Hullenaar circa een halfjaar voor de bouwstart al binnen.

Na de verkoop van de woningen en het uitwerken van de individuele bewonerswensen, gaat de engineeringsplanning naar alle ketenpartners. Van ’t Hullenaar: “Van de Vin stuurt binnen BIM zijn kozijn modellen, die gekoppeld zijn aan de productie, naar ons ter controle: klopt de maatvoering, de kleur? Na ons akkoord volgt de productie van de definitieve modellen bij Van de Vin in Heeze. We bouwen de woning dus als het ware eerst virtueel.”

benutten we optimaal de kracht van de keten.”

Projectkamersessies Giesbers levert jaarlijks zo’n 150 tot 200 gasloze ‘DIT is wonen’ woningen op, die naar behoefte nul-op-de-meter kunnen worden gemaakt. Van de Vin levert per woning zo’n 10 kozijnen. De meerwaarde van ‘DIT is Wonen’, zit volgens Van ’t Hullenaar in de zogeheten projectkamersessies: “Daar benutten we ten volle de kracht van

Dienstverlening op de bouwplaats Ook in de uitvoeringsfase speelt Van de Vin een rol binnen ‘DIT is wonen’, vertelt Van ’t Hullenaar: “Van de Vin geeft voorlichting aan de stellers en informeert hen een ochtend lang over de aandachtspunten van hun kozijnen. In de crisis dachten heel veel partijen in de bouw: ‘Die service moeten wij ook leveren’. Nu de markt geëxplodeerd is, zie ik dat een heleboel partijen die dienstverlening weer loslaten. Men heeft er geen tijd meer voor. Het is illustratief voor Van de Vin dat zij die service wel blijven verlenen.”

3/2019 47

47-RD3-2019 Van de Vin Close-Up 1 pag.indd 47

12-06-19 09:59

VMRG NIEUWS Einsteinbaan 1, Postbus 1496, 3430 BL Nieuwegein T: 030.605.36.44, E: info@vmrg.nl, I: www.vmrg.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de VMRG en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur redactie

Eerste pilots met gebouwinspecties door drones veelbelovend Dit voorjaar hebben er voor het eerst legale dronevluchten plaatsgevonden in stedelijk gebied. Dit gebeurde binnen het innovatieproject Façade Service Applicatie (FaSA). FaSA is een platform dat inzicht biedt in de technische en esthetische prestaties van gevels van woningen en bedrijfsgebouwen door inzet van sensoren, drones en kunstmatige intelligentie. Initiatiefnemers zijn VMRG, OCTO en Aeroscan die samenwerken met 39 publieke en private partijen.

Privacy gewaarborgd “Dit waren de allereerste proefvluchten in stedelijk gebied”, licht Mark Nicolai van Aeroscan toe. “Wij hebben hier namelijk als eerste in Nederland toestemming voor gekregen van de Inspectie Leefomgeving en Transport en het Ministerie van Defensie. Zo’n vlucht begint met een gedegen voorbereiding, niet alleen wat proce dures en techniek betreft, maar vooral ook als het om privacy en com municatie gaat.” Nicolai geeft aan: “Voorafgaand aan de pilotvluchten ontvangen de huurders een brief van de woningcorporatie met uitleg over de inspecties. Hierin wordt benadrukt dat we ons focussen op de technische aspecten van de buitenkant van een huis en nadrukkelijk niet op personen of persoonlijke eigendommen. Mochten er toch personen of bijvoorbeeld kentekens op de beelden staan, worden deze

‘geblurd’ en uitsluitend de aangepaste beelden worden met de opdrachtgever gedeeld. De ruwe bestanden worden verwijderd.”

Onderhoud voorspellen Een groot woningcomplex is kostbaar om te inspecteren. Een drone doet het werk sneller, nauwkeuriger en goedkoper. De drones vliegen op gepaste afstand en vanuit de lucht maakt de camera op het appa raat foto’s van het dak, de gevel en de kozijnen. De camera maakt foto’s in een hele hoge resolutie en brengt afwijkingen op millimeter niveau haarscherp in kaart. “In mijn ideaalbeeld signaleren we over een paar jaar een lekkage nog voordat het een lekkage is”, zegt Dirk Huibers van Octo. “Dan hoeft een huurder geen melding te maken, gaat er direct een belletje rinkelen bij een aannemer of gevelbouwer en kan hij een bijna lekkage repareren voordat de schade groter wordt.” Stingo Huurdeman van de VMRG vult aan: ”Dit betekent ook voor het gevelonderhoud dat er in de toekomst op een heel andere wijze gewerkt gaat worden. Een gebouw wordt continu gemonitord. Hiervoor zullen we in dit project ook nieuwe sensoren ontwikkelen.” Huibers is positief over de eerste pilots: “ De vluchten zijn veilig ver lopen, de drones maken uitstekende foto’s en ze bleven goed hangen met windkracht vijf. We maken technisch gezien hele grote stappen, groter dan we hadden durven denken.”

Dit project komt mede tot stand door steun vanuit Kansen voor West II, EFRO subsidie.

2019/3

48-RD3-2019 VMRG.indd 48

12-06-19 10:00

Schüco LivIngSlide.

Efficïente verwerking. Snelle montage. Met kwaliteit, die overtuigd.

Grensloze zichten, die in een handomdraai ontstaan. Nieuwe technische mogelijkheden. Overtuigende kwaliteit, zo ver het zicht reikt. Geniet van de eenvoudige, snelle verwerking en montage van het hefschuifsysteem Schüco LivIngSlide. En bied uw klanten een premium oplossing voor prachtige uitzichten. www.schueco.be/livingslide

Ramen. Deuren. Gevels.

109388_Anz_LivIngSlide_NL_A4.indd 1 Naamloos-10 1

23.05.19 29-05-19 10:03 13:03

BUITEN DE DEUR

Agenda Verduurzaming bestaande woningbouw Installatie Vakbeurs Hardenberg 10-12 september Al jaren komen installatieprofessionals naar Hardenberg om de nieuwste ontwik kelingen en producten te ontdekken tijdens de Installatie Vakbeurs. Daarnaast is dit hét moment om te netwerken met relaties uit het noordoosten van het land, aldus de organisatie. Een belangrijke marktontwikkeling waar de beurs op inspeelt is de versmelting tussen de E en W installatie. Daarom vindt Installa tie Vakbeurs tegelijkertijd met Elektro Vakbeurs plaats. De organisatie zet twee sterke merken naast elkaar, waarbij zij de installateur centraal zetten. Bezoekers doen tijdens de beurs nuttige informatie op en er kan volop worden genetwerkt. booking.evenementenhal.nl/nl/installatie vakbeurs

12 september Renovaties met hoge energieprestaties zoals BENG en Nul op de meter met garantie worden de norm. Initiatief, scopebepaling, ontwerp en realisatie zijn nauw verbonden en bepalend voor het succes. Hoe je dat aanpakt komt tijdens deze training aan de orde. www.bob.nl

Brandveiligheid en Bouwbesluit 18 september Met de inwerkingtreding van het Bouwbesluit zijn de begrippen van het onderdeel brandveiligheid ingrijpend aangepast. De workshop Brandveiligheid en Bouwbesluit 2012 spitst zich niet alleen toe op de theorie, maar gaat ook in op de knelpunten in de praktijk. www.bob.nl

Vakbeurs Energie

Bouwbesluit in de praktijk

8-10 oktober De Vakbeurs Energie is volgens de organisatoren uitgegroeid tot een onmisbaar platform voor iedereen die serieus met duurzame energieopwekking en energie besparing bezig is. Dit platform bestaat uit ruim 350 exposanten en honderden inhoudelijke sessies. Uniek daarbij is volgens de initiatiefnemers de verbinding die wordt gelegd tussen de belangrijkste betrokken sectoren: gebouwde omge ving, industrie en – door de combinatie met de zakelijke beurs Ecomobiel – mobiliteit. Een platform boordevol innovaties, lezingen, livedemonstraties en waardevolle contacten. Binnen de Vakbeurs Energie is een platform Energie & Industrie ingericht, met een eigen programma en aparte presentaties op de beursvloer. Op het gebied van duurzame mobiliteit en mobiliteitstoepassingen kunnen bezoekers terecht op de aangrenzende beurs Ecomobiel. www.energievakbeurs.nl

9 oktober De workshop ‘Bouwbesluit 2012 in de Praktijk’ sluit aan op de workshop ‘Basiskennis Bouw besluit’ en is bestemd voor degenen die op de hoogte zijn van de structuur en systematiek van het Bouwbesluit en kennis hebben van de begrip pen die worden gehanteerd, maar onvoldoende ervaring hebben met het toetsen van bouwplannen aan de bepalingen van het Bouwbesluit. www.bob.nl

Bouw Compleet Hardenberg 9-11 oktober De kracht van dit vakbeursconcept schuilt volgens de organisatie in het diverse aanbod aan exposanten uit alle lagen van de bouwbranche. Zij presenteren hun nieuwste producten, trends en uitdagingen. De bezoeker ontmoet een divers publiek: van aannemers en architecten tot uitvoerders en woningbouwverenigingen. Een kans om bij te praten, de nieuwste marktinnovaties te verkennen en zaken relaties aan te knopen. Bouw Compleet wordt gehouden in combinatie met de S.G.A. Vakdagen. Door deze combinatie ontmoet de bezoeker een breder publiek, met geïnteresseerden uit de afbouw en renovatiewereld, aldus de orga nisatie. Nieuw is de clustering van de hallen per thema. booking.evenementenhal.nl 50

Houtwereld Praktijkdag 2019 17 oktober Op de Houtwereld Praktijkdag komen honderden handelaren in hout, houtproducten en bouwmate rialen, timmerfabrikanten, de brede houtindustrie, prefab bouwers, constructeurs, toeleveranciers en overige partijen in de bouw. Tijdens deze editie staan er volgens de organisatie verschillende ver rassingen klaar. www.houtwereld.nl

Vochtproblemen en onderhoud 14 november Via deze module leert de cursist alles over soorten vocht en schimmel en hun oorzaken. Dit alles om betere analyses te kunnen maken van de verschil lende situaties en zo de juiste bestrijding en her stelwerkzaamheden te kunnen bepalen. www.bob.nl

2019/3

50-R&D3_2019 Buiten de Deur.indd 50

12-06-19 09:39

Luchtdicht Bouwen met illbruck Bouwkundig advies, begeleiding en garantie. www.illbruck.nl

Naamloos-7 1

29-05-19 13:01

Een meesterwerk.

Het ALU axxent PLUS beslag van SIEGENIA is de oplossing voor volledig verdektliggende techniek. Aluminium raamsystemen zijn duurzaam en hebben een lange levensduur. Dit zijn de perfecte bouwstenen voor verfijnde architectonische concepten die maximale planning en ontwerpvrijheid vereisen. Het gereduceerde aantal afzonderlijke componenten en de hoge mate van voormontage zullen uw werkprocessen optimaliseren. Meer info: www.siegenia.com SIEGENIA Raamsystemen Âˇ Deursystemen Âˇ Comfortsystemen

TP_TITAN_axxent_nl.indd 1 Naamloos-9 1

16.04.2019 08:52:46 29-05-19 13:02