kunst & design waarin de mens niet centraal staat
Nature Talks
Voorwoord
Al eeuwenlang staat de mens in ons wereldbeeld centraal. We geloofden in een maakbaar universum, waarin wij bepaalden. Nu komen we langzamerhand tot de overtuiging dat dit hoogmoed is en dat we met onze levenswijze ervoor zorgen dat onze houdbaarheid beperkt is. In de tentoonstelling Nature Talks, die valt onder de Fundatie Future Factory, waarin Museum de Fundatie geëngageerde kunst van jonge makers laat zien, presenteren vijftien alumni van Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) andere manieren van omgaan met de wereld. Ze halen de mens uit zijn centrale positie en leggen het initiatief bij de natuur. De tentoonstelling is een uitnodiging aan ons allemaal om een begin te maken met het wisselen van ons perspectief. Want om wezenlijke veranderingen te bewerkstelligen, zijn individuele acties tot het behoud van de natuur, zoals veganistisch leven of de auto laten staan, volgens deze makers niet het belangrijkste. De natuur zal zich tenslotte na het verdwijnen van de mens echt wel snel herstellen. Het gaat hen om een perspectiefwisseling van ons mens centristisch denken naar een holistische kijk op de wereld waarin de mens participeert, met, en misschien wel ondergeschikt aan, de natuur. Nature Talks is de tweede tentoonstelling die Museum de Fundatie in samenwerking met HKU maakt. In 2021 was Van wie is de wereld? al te zien. Hierin toonden jonge makers, honderd jaar na de eerste fotomontages van de Berlijnse dadaïst en politiek kunstenaar John Heartfield, hoe kunst en activisme zich nu tot elkaar verhouden. Deze tentoonstelling werd samengesteld door Erwin Slegers, Curator Media van HKU. Hij nam samen met ons ook het initiatief voor Nature Talks. Naast Erwin Slegers was Anke Jongejan voor deze tentoonstelling gastcurator, in samenwerking met Kelvin Godee. Beiden doceren aan HKU. Wij danken hen allen zeer en kijken uit naar komende projecten. Onze grote dank gaat ook uit naar de vijftien deelnemende kunstenaars, die hun uitgesproken blik op de wereld met ons willen delen. In dit boek praat ik verder met Anke Jongejan en Kelvin Godee, over Nature Talks en de hoop op een betere wereld. Museum de Fundatie kan zijn ambitieuze programma alleen maar realiseren met de niet aflatende steun van de provincie Overijssel, de Gemeente Zwolle, het ministerie van OCW, de VriendenLoterij en onze sponsoren en vrienden. Hen geldt onze grote erkentelijkheid.
Ralph Keuning directeur Museum de Fundatie
Dier Damiët Anijs 1994
2021 De korte animatiefilm Dier laat de complexe relatie tussen mens en dier zien. Een fluïde hoofdpersoon, die zich ergens op het spectrum tussen mens en dier bevindt, gaat de interactie aan met andere personages, die ook ergens op datzelfde spectrum zitten. De hoofdpersoon neemt steeds andere verhoudingen aan, waardoor telkens een andere relatie tussen mens en dier zichtbaar wordt. Gevoelens en elementen als affectie, angst, beheersing, gelijkenis, statusverschil en het zien van het dier als object zijn onderdeel van die relatie. Door de variërende vormgeving ontstaat er een contrast tussen de wereld waarin de personages leven en het emotionele perspectief van de individuele personages. Damiët Anijs is een animator die in haar werk fysieke materialen en digitale mogelijkheden combineert. Hierin verkent ze het medium van animatie en zoekt ze nieuwe manieren van vertellen. Anijs is in 2021 afgestudeerd aan HKU met Dier. Ze is betrokken bij haar onderwerpen en doet uitgebreid onderzoek. Zo heeft ze voor Dier twee konijnen in huis genomen om de relatie tussen haarzelf en de dieren te verkennen en is ze veganist.
Damiët Anijs Dier, 2021, digitale animatiefilm, 05m54s
Buitenbeeld Trix Berendsen 1997
2021 We ervaren de dagelijkse wereld om ons heen vaak als vanzelfsprekend, waarbij de objecten alleen bestaan om ons te dienen. Trix Berendsen staat zorgvuldig stil bij het vanzelfsprekende en plaatst dit in een nieuw daglicht. Haar werk Buitenbeeld is een fluïde kunstinstallatie, die ze vult met (aardse) objecten en foto’s die ze bewondert, bestudeert en ontleedt alsof zij ze nog nooit eerder heeft gezien. De installatie is onderdeel van een doorlopend onderzoek en bestaat uit bevindingen van het vinden en verzamelen tijdens wandelingen buiten. Door stil te staan bij de verwondering voor het alledaagse laat Berendsen de toeschouwer op een andere manier kijken: zonder agenda of programma. Haar manier van kijken draait niet om kennis vergaren, maar juist om het tegendeel: het verstoren van wat je al weet. De wereld biedt zich aan op een onverwachte manier en ineens vallen je dingen op die je nooit eerder zijn opgevallen. Door een open blik op de wereld en de toekomst te hebben, kunnen we volgens Berendsen beter nadenken over een manier van leven die spaarzaam is voor de aarde. Trix Berendsen studeert in 2022 af aan HKU in de richting Fine Art and Design in Education. Met haar beeldend werk toont ze een vernieuwd beeld van het alledaagse. Hierbij kiest ze vaak voor een tactiele uitdrukkingsvorm, juist in onze door beeld verzadigde wereld.
Trix Berendsen Buitenbeeld, 2021, fluïde installatiewerk
KLAAIKLÚT Marije Dijkstra 1998
2021 In KLAAIKLÚT onderzoekt Marije Dijkstra letterlijk haar geboortegrond Noord Friesland. Het resultaat van haar onderzoek is een nieuw landschap van textiele sculpturen, geverfd met lokale klei. Tijdens het project veranderde haar band met het voor haar zeer bekende landschap; tijdens de langzame werkprocessen, die nodig waren om met de klei te kunnen verven, werd ze zich steeds meer bewust van haar omgeving. Dagen achtereen was Dijkstra bezig met dezelfde hoop kleigrond, om hierin telkens nieuwe dingen te ontdekken. Met KLAAIKLÚT wil Dijkstra deze band met de aarde overbrengen. Ook wil ze de toeschouwer bewust maken van hoe wij omgaan met de omgeving waarin en waarop we leven, en de mogelijkheden van onderbelichte, lokale materialen, zoals klei en slib, zichtbaar maken. Het werk van Marije Dijkstra vindt zijn basis in het onderzoek van landschappen. In 2021 studeerde ze af aan HKU in de richting Fashion Design. Ze is textielkunstenaar, ontwerper en onderzoeker en focust zich op het vinden nieuwe kleuren, materialen en methodes in het vakgebied natuurlijk verven van textiel. Op dit moment werkt ze aan een doorlopend project over het natuurlijk verven van textiel met lokale klei, modder en slib, afkomstig uit verschillende gebieden.
Marije Dijkstra KLAAIKLÚT, 2021, textiel geverfd met klei en slib uit Noord Friesland
Stil Emmy van de Grift 1998
2021 – 2022 Alhoewel we als mensen soms schijnen te denken dat we boven de natuur staan, laat de natuur ons op allerlei manieren merken dat ze de baas is; soms subtiel, met verbazingwekkend kleurrijke zwammen en schimmels, soms provocerend, met orkanen en overstromingen. Stil is gebaseerd op de grootse krachten van de natuur, op de patronen en bewegingen die gewoon voort blijven bestaan als de mens er al lang niet meer is. Maar het werk gaat ook over de momenten wanneer je als mens even onderdeel bent van de natuur; als je net de wind in je nek voelt, of als de regendruppels over je gezicht rollen. Emmy van de Grift studeerde in 2021 af aan HKU in de richting van Product Design. Als beeldend kunstenaar werkt die onder de naam Emski. Hen werkt vooral met gekleurd glas en het eeuwenoude ambacht glas in lood. Hun werk is een zoektocht naar het vangen van beweging en vloeibaarheid in stilstaand beeld.
Emmy van de Grift Stil, 2021-2022, glas in lood, glasfusing, gecorrodeerd staal, 94 x 112 cm
Insecten dood door duizend sneden Juliette Koster 1997
2021 Het insect wordt met uitsterven bedreigd. De afgelopen decennia is die dreiging door toedoen van de mens exponentieel toegenomen, met alle gevolgen van dien: als de insecten uitsterven, zal uiteindelijk ook een groot aantal planten, bomen en dieren van onze planeet verdwijnen. Door middel van een drieluik, sculpturen en illustraties stelt Juliette Koster dit wereldwijde probleem aan de kaak. Want hoe kan het dat de oorzaken zo duidelijk lijken, maar de oplossing nog nergens te bekennen is? Met felle kleuren en surrealistische beelden verleidt Koster de toeschouwer om langer te blijven kijken en zo tot een gesprek te komen. Een vlieg bestaat tenslotte al langer dan de dinosauriërs, laten we hopen dat hij ons ook zal overleven. Juliette Koster studeerde in 2021 af aan HKU richting Illustration Media. Als kunstenaar werkt ze graag met keramiek, verf en potlood, mediums die verschillende mogelijkheden bieden en elkaar kunnen versterken. Met surrealistische, geabstraheerde beelden stelt ze in felle kleuren hedendaagse problematiek aan de kaak. Met humor bevraagt ze lastige onderwerpen en opent ze het gesprek, om zo tot mogelijke oplossingen te komen.
3 x acryl verf op mdf, 2 x 122 x 61 cm, 1 x 122 x 122 cm, keramieken sculpturen, ca. 30 cm
Insecten dood door duizend sneden, 2021,
Juliette Koster
Alterations at altitude Aster Kruisbrink 1999
2021 Onder invloed van vocht en zonlicht veranderen de landschapsschilderijen van Aster Kruisbrink langzaam in de tijd. Ze maakt haar schilderijen met een zelfgemaakte, instabiele verf van algen en ijzerpoeder, die gevoelig is voor invloeden van buitenaf. Alterations at altitude ontstaat uit een samenwerking tussen mens en materiaal; Kruisbrink legt de basis en het materiaal neemt het daarna van haar over. Ieder schilderij laat bergtoppen zien. Deze staan symbool voor de afgelegen en ruige natuur, die we bijna nooit meer zien. Want hoewel in Nederland de natuur ook volop aanwezig is, is deze bijna overal gecontroleerd en gecultiveerd door de mens. Zelfs de bergen, de grote inspiratiebron van Kruisbrink, veranderen nu onder invloed van de mens. Net zoals de natuur, veranderen de schilderijen van Kruisbrink langzaam en vloeiend. Aster Kruisbrink studeerde in 2021 af aan HKU in de richting Product Design. Ze maakt schilderijen, installaties voor specifieke locaties, interactieve ervaringen of producten. Om haar ideeën te realiseren experimenteert ze vaak met ongebruikelijke (bio)materialen en technieken. Met haar werk wil ze mensen met meer verwondering naar hun omgeving laten kijken.
Aster Kruisbrink Alt. 2746m, 2021, ijzerpoeder en acryl, 30x90cm
De kleur van de Noordzee /// in gesprek met de kleur van Antarctica 2022
Valerie van Leersum 1973
In samenwerking met de Ambassade van de Noordzee doet Valerie van Leersum onderzoek naar de kleur van de Noordzee. Om de kleurschakeringen in de natuur goed te kunnen beschrijven, baseert Van Leersum zich op kleurindexen, zoals de Forel-Ule-schaal, maar ook op Werners Nomenclatuur van kleuren (1814), dat ook door Charles Darwin werd gebruikt om de natuur te observeren en te beschrijven. Voor haar onderzoek nodigde ze mensen in tweetallen uit om te praten over hun zintuiglijke waarneming van en herinnering aan de Noordzee. Met dit gesprek in het achterhoofd werden deze mensen vervolgens gevraagd om een persoonlijk kleurenpalet van de Noordzee samen te stellen. Op deze manier koppelde Van Leersum de topografie van het landschap aan de geest en onderzocht ze hoe deze twee met elkaar communiceren. Het project bevindt zich nu in een tweede fase, waarin Van Leersum onderzoekt hoe het smeltende water van Antarctica de kleur van de Noordzee beïnvloedt. Op de doeken die ze in Nature Talks toont mengen de persoonlijke kleurpaletten van de Noordzee zich met die van Antarctica. Het werk van Valerie van Leersum bestaat uit sculptuur, installatie, fotografie en collages, waarbij haar interesse in de relatie tussen mens en landschap centraal staat. Hoe vormt het landschap de mens en hoe geeft de mens op zijn beurt vorm aan de relatie met zijn landschap? In haar werk beweegt ze zich tussen de feitelijke geschiedenis van een landschap en de subjectieve ervaring ervan.
hout en marmergips, 120 x 170 x 62 cm
Veldkar met kleurschijven, 2020,
Valerie van Leersum
Kwade Reuk Josette Oegema 1996
2021 Zodra bladeren in contact komen met vervuilende stoffen, zoals ozon (O3), stikstofoxiden (NOx) en fijnstof (PMx), raakt hun stofwisselingsfunctie verstoord. Dit belemmert de zuurstofopname van het bladoppervlak van de plant. Zo verandert luchtverontreiniging het ecosysteem van planten. In Kwade Reuk doet Josette Oegema onderzoek naar luchtverontreiniging en de invloed hiervan op de groei van planten. Hiervoor bezocht en observeerde ze één van de meest vervuilde plekken van Nederland, onder de rook van Rotterdam, waar de haven, de snelweg en de fabriek samenkomen, maar waar ook veel mensen wonen. Van de planten die ze hier aantrof maakte ze afdrukken in klei. De afdrukken zijn momentopnames van deze tijd en omgeving en staan symbool voor het verval; van de natuur en van onze eigen leefomgeving. Een proces dat ongemerkt doorgaat, maar waar je uiteindelijk wel de gevolgen van ervaart. Josette Oegema studeerde in 2021 af aan HKU richting Fotografie. In haar werk ligt de focus op hoe we ons als mens verhouden tot de wereld en de aarde, en op de grote gevolgen voor de aarde van ons menselijke gedrag. Deze bijna onzichtbare handelingen en gevaren probeert Oegema op verschillende manieren in haar werk te verbeelden, om zo grip te krijgen op overweldigende thema’s als klimaatverandering.