Mavo & Ik 4 - leerwerkboek by VAN IN

Mavo & ik ©VANIN

©VANIN

INHOUD | 3 Mavo & ik HOOFDSTUK 1: Koop ik wat ik (niet) wil? 9 HOOFDSTUK 2: Ik ben wie ik ben 3 4 HOOFDSTUK 3: Kansen voor iedereen! 60 HOOFDSTUK 4: Heeft de Europese Unie invloed? 87 HOOFDSTUK 5: Kunst & cultuur 113 HOOFDSTUK 6: Papieren, papieren, papieren … 131 HOOFDSTUK 7: Anders kijken naar het verleden 157 HOOFDSTUK 8: Duurzame mondialisering 179 WOORDENLIJST 209 KAARTEN 218 TIJDLIJN 223 INHOUD ©VANIN

©VANIN

In hoofdstuk 2: Ik ben wie ik ben hebben we het over seksualiteit en hoe die anders en toch gelijk kan zijn. Ook vooroordelen komen aan bod, en hoe ze ontstaan. Maar we ontdekken vooral dat je mag zijn wie je bent. Zeker weten! Wat is kansarmoede? Krijgt iedereen wel dezelfde kansen in onze maatschappij? In hoofdstuk 3: Kansen voor iedereen! bekijken we de situatie. In hoofdstuk 1: Koop ik wat ik (niet) wil? ontdekken we op welke manieren we allemaal beïnvloed worden wanneer we iets willen aankopen. En wat onze rechten en plichten als consument zijn. België is lid van de Europese Unie. In hoofdstuk 4: Heeft de Europese Unie invloed? leren we welke gevolgen dat heeft en hoe die Europese Unie invloed heeft op jouw dagelijkse leven. Elena Jack Anouar Adila

Mavo & ikSTARTEN MET MAvO & IK | 5 STARTEN MET M avo & ik Welkom bij Mavo & ik. We leggen graag even uit hoe je met dit leerwerkboek aan de slag gaat. Het leerwerkboek bestaat uit acht hoofdstukken. Deze spilfiguren nemen je mee op weg. O p weg met Mavo & ik1

In hoofdstuk 5: Kunst & cultuur mag je helemaal uit de bol gaan! We maken een eigen kunstwerk en leren een heleboel bij over kunst en cultuur in alle vormen. We sluiten af met hoofdstuk 8: Duurzame mondialisering. Je kunt vandaag de dag zowat alles kopen, zelfs uit verre landen, en het aan huis laten bezorgen. Da’s leuk, maar het heeft ook gevolgen. Mila Marieke Julan Lotte ©VANIN

Elk hoofdstuk is ingedeeld in opdrachten. De kleur van de opdracht geeft aan welke stap binnen OVUR aan bod komt. Bij de laatste opdracht (reflecteren) ga je na in hoeverre je een lesdoel bereikt hebt. Verder oefenen doe je via diddit. O riënteren Een inleidende oefening over het onderwerp Een brainstormsessie Voorkennis activeren v oorbereiden De noodzakelijke kennis en vaardigheden voor het U-gedeelte worden hier aangeleerd en aangereikt. Werkvormen worden aangeleerd. U itvoeren Pas wat je aangeleerd hebt toe op een nieuwe oefening of situatie. R eflecteren Vraag feedback aan je klasgenoten. Bespreek de samenwerking in groep. Evalueer jezelf.

In hoofdstuk 6: Papieren, papieren, papieren ... leren we wat franchise is en hoe een verzekering werkt. Je komt ook meer te weten over je rechten en plichten als jobstudent.Hoewashet leven vroeger? Lang geleden? In de middeleeuwen of bij de Romeinen? En hoe weten we dat? In hoofdstuk 7: Anders kijken naar het verleden ontdekken we hoe historische bronnen ons iets kunnen leren over het verleden. Maar ook dat je ze niet zomaar kunt vertrouwen.

Mavo & ik 6 | STARTEN MET MAvO & IK

Ik kan een voorbeeld geven van kansarmoede. ¨ ¨ Ik kan met een voorbeeld uitleggen dat aankopen vroeger anders gebeurden dan nu. ¨ ¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen wat consuminderen is. ¨ ¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen wat consumanderen is. ¨ ¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen waarom online kopen niet duurzaam is. ¨ ¨

Ik kan met een voorbeeld uitleggen wat met de totale kostprijs van een aankoop bedoeld wordt. ¨ ¨ Ik kan voorbeelden geven van factoren die een aankoop beïnvloeden. ¨ ¨ Perceptie: je een beeld vormen van iets of iemand door waarnemen, associëren en selecteren

Hoe zou een rechtvaardige samenleving er volgens jou kunnen uitzien? Hoe kun je ervoor zorgen dat iedereen gelijke kansen krijgt? CHATBOX STAPPENPLAN OPEN WEBSITE

©VANIN

Mavo & ikSTARTEN MET MAvO & IK | 7 Woordenlijst 209 Woordenlijst HoofdstukWoord1 Verklaring In je eigen woorden basisverplichtingde Een minimumverplichting. De wet legt bijvoorbeeld een basisverplichting van twee jaar garantie op alle nieuwe elektrische producten. Koop je dus een elektrisch product zoals een smartphone, dan heb je minstens twee jaar garantie. Minder mag niet. het budget Het bedrag dat je bezit en kunt uitgeven aan aankopen de inkomstkost/uitgave/eenmalige Een specifieke kost, uitgave of inkomst die normaal gezien niet vaak terugkomt de garantie (of de waarborg) De zekerheid dat een product wordt vervangen wanneer het stukgaat binnen een vastgestelde periode (bijvoorbeeld twee jaar na aankoop) herroepingsrechthet Het feit dat je binnen een bepaalde termijn en zonder reden mag beslissen om een verkoop niet te laten doorgaan kalenderdagende De volledige dagen op een kalender, weekends inbegrepen. Terugzenden binnen 14 kalenderdagen betekent ook werkelijk binnen 14 dagen. Terugzenden binnen 14 werkdagen staat voor een langere periode, want je mag er telkens de twee weekenddagen van afhouden. 14 werkdagen betekent dus 18 kalenderdagen in totaal. de kansarmoede Kansarmoede ontstaat wanneer mensen beperkt worden in hun kansen door onder andere een relatief laag inkomen. de rente De vergoeding die de bank je vraagt om aan jou geld te lenen (vaak een percentage van het geleende bedrag) retourneren Goederen terugsturen de schuld Het bedrag dat je (bij de bank) leent en moet terugbetalen sparen Geld opzij zetten voor later sparen op korte termijn Geld opzij zetten voor iets wat je binnenkort zou willen kopen sparen op lange termijn Geld opzij zetten voor iets wat je later ooit wilt kopen de kostterugkerende De kost die je regelmatig opnieuw moet betalen de kostprijstotale De kostprijs van een product min alle kortingen en plus alle kosten

In de woordenlijst vind je alle onderstreepte woorden terug, alfabetisch gerangschikt per hoofdstuk. In de laatste kolom kun je ook nog in je eigen woorden de begrippen verklaren. Zijn er nog moeilijke woorden die niet in de lijst staan? Voeg ze gerust zelf toe. Filmpjes en ander materiaal kun je rechtstreeks bekijken door de QR-code te scannen, of online via diddit.Ineen chatbox ga je in groepjes of met de hele klas een gesprek voeren over een bepaalde stelling. Het is de bedoeling dat je luistert naar elkaars mening en leert hoe anderen denken.

We willen graag dat je vorderingen maakt en dat je reflecteert op je taken en leert uit feedback. Elk hoofdstuk eindigt met een checklist. Het is een hulpmiddel om zelf zicht te krijgen of je de doelen, waaraan we in het hoofdstuk gewerkt hebben, al dan niet onder de knie hebt.

Je oefent je ICT-vaardigheden. Deze opdrachten zijn een extra verdieping of bieden een extra uitdaging.

Groepswerk Je vindt online extra (ondersteunend) materiaal.

De volgende iconen helpen je ook nog een eind op weg:

Moeilijke woorden herken je aan de stippellijn. Sommige moeilijke woorden worden extra uitgelegd in een begrippenkader. In de loop van elk hoofdstuk word je ondersteund door een aantal hulpmiddelen. H andig voor onderweg2 Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

©VANIN

• Je kunt hier vrij oefenen. Opdrachten Hier vind je de opdrachten terug die de leerkracht voor jou heeft klaargezet. Evalueren Hier kan de leerkracht toetsen voor jou klaarzetten. Resultaten Wil je weten hoever je al staat met oefenen, opdrachten en evaluaties? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten. E-book Het e-book is de digitale versie van het leerwerkboek. Je kunt erin noteren, aantekeningen maken, zelf materiaal toevoegen ...

Mavo & ik 8 | DIDDIT: HET ONLINELEERPLATFORM BIJ MAvO & IK het onlineleerplatform bij Mavo & ik

Meer info over diddit vind je op www.vanin.diddit.be/nl/leerling.

Materiaal

• De leerstof kun je inoefenen op jouw niveau.

Oefeningen

Lesmateriaal Hier vind je het extra lesmateriaal bij Mavo & ik, zoals video’s, audio’s, pdf's, ontdekplaten …

Hier vind je het lesmateriaal en de online-oefeningen. Gebruik de filters bovenaan, de indeling aan de linkerkant of de zoekfunctie om snel je materiaal te vinden.

9HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL? HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

OPDRACHT 1: Het budget van onze spilfigurenO 1 Bekijk de video aandachtig. Het bedrag dat je bezit en kunt uitgeven om dingen aan te kopen, noem je jouw budget. Je hoeft natuurlijk niet al het geld dat je hebt uit te geven. Je kunt bijvoorbeeld ook sparen.

a Noteer bij ‘inkomsten’: het bedrag dat de spilfiguren verdienen, hoe de spilfiguren geld verdienen. b Noteer bij ‘uitgaven’: waar de spilfiguren geld aan uitgeven, hoeveel geld ze uitgeven.

Budget: het bedrag dat je bezit en kunt uitgeven aan aankopen BEKIJK

v IDEO MariekeAdilaMilaJack INKOMSTEN UITGAVEN ©VANIN

Noteer voor elke spilfiguur in het overzicht welke inkomsten en uitgaven ze hebben.

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?10 AnouarJulanElena 3 Welke spilfiguren sparen? Hoe doen ze dat? Stap 1: Duid eerst in de eerste kolom met een kruisje aan wie spaart. Stap 2: Noteer dan in de tweede kolom waarvoor ze sparen. Stap 3: Noteer ten slotte in de derde kolom op welke manier ze sparen: hoe (bv. op een spaarrekening)? hoeveel (bv. een maandelijks bedrag)? Spaart? Waarvoor? Hoe? Hoeveel? MariekeAdilaMilaJack INKOMSTEN UITGAVEN ©VANIN

AnouarJulanElena

©VANIN

4 Sparen Je kunt sparen voor iets dat je snel wilt hebben (korte termijn) of voor iets dat je nog niet meteen zult kopen of waarvoor je gedurende een langere periode een bepaald bedrag bijeen moet sparen (lange termijn). a Wie van de spilfiguren spaart op korte termijn? Noteer telkens de naam en waarvoor hij/zij spaart. b Wie spaart op lange termijn? Noteer telkens de naam en waarvoor hij/zij spaart. c Wie spaart op korte én op lange termijn? Noteer telkens de naam en waarvoor hij/zij spaart. d Wie spaart niet? Waarom?

11HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

Inkomsten hebben we meestal op korte termijn. Je werkt en verdient daar geld mee. Maar je uitgaven doe je niet allemaal meteen. Sommige uitgaven doe je pas later, zoals het ticket van Mila voor Tomorrowland. Ze weet al dat ze dat geld gaat uitgeven, maar ze heeft het nog niet.

Om met je inkomsten (op korte termijn) je uitgaven (op lange termijn) te kunnen betalen, moet je dus sparen. Je moet zorgen dat je later het geld hebt wanneer je het nodig hebt. Spaart? Waarvoor? Hoe? Hoeveel?

2 Bol.com, Coolblue of Amazon?

Net als Adila vergelijken jullie hetzelfde product bij drie verschillende webshops. Jullie mogen zelf kiezen wat je koopt, maar hetzelfde product moet wel beschikbaar zijn in alle drie de webshops. Denk aan een televisietoestel, smartphone, smartwatch, bluetoothoortjes, sneakers, playstationconsole, games ... Of nog iets anders.

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?12

©VANIN

5 K Kansarmoedeansarmoede wil zeggen dat je minder kansen krijgt of hebt omdat jouw situatie dat moeilijker maakt. Dat heeft niet enkel met geld te maken. Je krijgt minder kansen omdat je armer bent, maar ook omdat je ouders je niet kunnen helpen met je huiswerk bijvoorbeeld, of omdat je geen rustige studeerplek hebt.

Ik spaar voor een nieuwe smartphone.

a Bekijk de situatie van de spilfiguren nog eens. Welke spilfiguur is kansarm? Wie heeft het moeilijker dan de rest?

Zo kan ik verschillende aanbiedingen vergelijken.

geïnformeerd!Maar koop ik die online, via een website? Of in een winkel?

Voor- en nadelen Online kopen zit in de lift. Wat zijn volgens jou de voor- en nadelen van online kopen? Noteer ze op het bord.

Ik ga online toch al eens een kijkje nemen.

b Leg uit: waarom is die spilfiguur kansarm?

Ik kan daarna altijd nog naar de winkel, toch? En ik ben goed

OPDRACHT 2: Online kopenv

13HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL? Jouw product: BOL.COM COOLBLUE AMAZON Conclusie:reviewsBeoordelingen/Verzendingskosten?Bedenktijd?Garantie?Leveringstermijn?Prijs?iserveelonderscheid

©VANIN

tussen de verschillende webshops voor jouw product? Leg uit. Stap 2: Vergelijk de voorwaarden van de drie webshops meer in detail op basis van deze vragen:Vanaf wanneer biedt men gratis verzending aan? Bol.com Select en Amazon Prime bieden bepaalde voordelen: welke? Hoe zit het met het retourbeleid? Is retourneren gratis? Wat moet je ervoor Adoen?ankopen via bol.com, Coolblue, Amazon zelf of via een onderaannemer: maakt dat verschil? Is de wettelijke garantie overal dezelfde? Is de bedenktermijn overal dezelfde? Noteer je opmerkingen op een apart notitieblad. We bespreken alles nadien met de hele klasgroep. Stap 1: Vergelijk het aanbod van jullie product in de drie verschillende webshops aan de hand van dit schema.

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?14 Stel dat er iets stukgaat, hoe werkt dat dan? Wat moet ik doen? Kan ik me nog bedenken, nadat ik betaald heb? Mag ik het toestel een paar dagen gebruiken en pas daarna terugsturen? Adila twijfelt nog. Ze vindt de smartphone wel leuk, en de prijs in de webshop is lager dan in een echte winkel. Maar het blijft veel geld … Bij een aankoop zoals die van Adila, online of niet, gelden een aantal basisverplichtingen: zowel voor de verkoper als voor de koper. Een van die basisverplichtingen is het geven van garantie op een Garantieproduct.geeft je de zekerheid dat een product wordt vervangen wanneer het stukgaat binnen een vastgestelde periode, bijvoorbeeld twee jaar na aankoop. Een ander woord voor garantie is ‘waarborg’. Scan de QR-codes, lees beide teksten en beantwoord de vragen. OPDRACHT 3: Adila stelt zich vragenv BASIS v PLICHTINGENERHERROEPINGSRECHT 1 Mag Adila zich bedenken en het toestel terugzenden? a Hoelang is de wettelijke bedenktijd in kalenderdagen? Markeer het juiste antwoord. 7 10 9 14 21 30 b Vanaf wanneer gaat die periode in? Markeer het juiste antwoord. • vanaf het moment dat je de bestelling betaald hebt • vanaf het moment dat de bestelling verzonden is • vanaf het moment dat je de bestelling ontvangen hebt c Tijdens die bedenktermijn mag je kleding bijvoorbeeld wel passen, maar een keukenapparaat niet testen. Waarom is dat? Leg uit in je eigen woorden. Peperkamp/Shutterstock.comDavid© ©VANIN

3 Als alles correct verlopen is, moet je je terugbetaling binnen de 14 dagen ontvangen hebben.

Wie draait op voor de verzendingskosten als je iets wilt terugsturen? Leg uit. e Waar of niet waar? Kruis aan. Waar Niet waar

15HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

2 De verkoper moet je pas terugbetalen nadat hij de retourzending ontvangen heeft of een bewijs van verzending van jou gekregen heeft.

In de tekst geeft men verschillende voorbeelden van uitzonderingen op het herroepingsrecht.

5 De verkoper moet je de verzendingskosten niet terugbetalen.

4 De le veringskosten moeten ook terugbetaald worden: je hebt recht op het bedrag van je aankoop + de leveringskosten.

De verkoper moet je niet terugbetalen in geld; dat mag ook met een waardebon.

Kies twee voorbeelden uit en leg in je eigen woorden uit waarom het logisch is dat je die goederen niet kunt terugsturen. Weetje Het herroepingsrecht is een wettelijk vastgelegd recht met een vaste procedure die in de hele EU geldt gedurende 14 dagen. Webshops zoals bol.com en Amazon bieden voor sommige aankopen 30 dagen bedenktermijn aan. Dat wil niet zeggen dat het herroepingsrecht uitgebreid wordt tot 30 dagen. Die 30 dagen bedenktijd is gewoon een (extra) service van de webshop, waar de webshop eigen voorwaarden aan koppelt.

Herroepingsrecht betekent dat je binnen een bepaalde termijn mag beslissen om de verkoop niet te laten doorgaan, ook als je die aankoop online deed. Je hoeft daar geen reden voor te geven. Je bent van mening veranderd en dat mag.

©VANIN

1 De wettelijke garantietermijn is altijd twee jaar. 2 Je bent er zelf verantwoordelijk voor om je aankoopbewijs te bewaren. Geen aankoopbewijs = geen garantie!

b Wat moet Adila doen om gebruik te maken van de garantie?

Zoek de aankoopfactuur op. Die vind je vaak gewoon in je onlineaccount. Soms wordt die automatisch toegevoegd. Download een verzendlabel en druk het af. Meld de retour aan via de website van de winkel. Misschien moet je daar eerst een account voor aanmaken. Stuur het product terug naar de afzender.

Stel: Adila koopt die smartphone, maar twee maanden later is hij al stuk. Wat nu? Kijk voor een van de drie webshops naar keuze na wat je moet doen als je wilt gebruikmaken van de Zetgarantie.deverschillende stappen in de juiste volgorde.

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?16

c Bij een onlineaankoop wordt je factuur of garantiebewijs online bewaard. Als je iets in de winkel aankoopt, moet je het kassaticket of het garantiebewijs zelf ergens bewaren. Waar doe jij dat?

©VANIN

Hoelang heeft Adila garantie op haar aankoop van een smartphone? a Waar of niet waar? Verbeter indien nodig. Waar Niet waar

De totale kostprijs is de kostprijs van een product min alle kortingen en plus alle kosten. 10 % korting?

jebijEenVerzendingskosten?vandiekosten,elkeaankoopdiedoet,isdebtw. btw

Hoeveel btw-tarievenverschillendebestaaner in ons land? Geef er kort een woordje uitleg bij. Hoe werkt het systeem van btw?

17HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

©VANIN

OPDRACHT 4: Wat is de totale kostprijs?v 1 Btw? Scan de QR-code en bekijk de kennisclip. Noteer in je eigen woorden het antwoord op de vragen. a Vul de mindmap aan. BEKIJK v IDEO Waarvoor staat het woord ‘btw’?

Basisproducten (zoals voeding en dranken) en voor geleverde diensten met een sociaal karakter (zoals levensnoodzakelijke producten, personenvervoer en landbouwdiensten) maaltijdenNiet-bereidein de horeca (zoals kaas, chips, afhaalmaaltijden)drankenworstjes,enook en alle andere producten die niet onder de regeling van 0, 6 of 12 % btw vallen Dag- en weekbladen die minstens 48x per jaar in printversie verschijnen, recuperatiestoffen en -producten, import- en exportdiensten naar niet-EUlanden, internationaal personenvervoer en bemiddeling bij vervoer, opslag en invoer 2 Kortingen en kosten Eén kost ken je al: bij elke aankoop komt de btw erbij. Andere vaak voorkomende kosten zijn verzendingskosten of abonnementskosten. We maken een onderscheid tussen eenmalige en terugkerende kosten. Eenmalige kosten betaal je maar één keer: de btw bij aankoop bijvoorbeeld. Terugkerende kosten keren letterlijk telkens terug: bijvoorbeeld de maandelijkse kost voor een abonnement. Elke maand keert die kost terug. Een korting kan een gratis verzending zijn, een eerste maand gratis bij een jaarabonnement, een korting op een product als je er een ander product bijkoopt (koppelverkoop) …

Een korting is een vermindering van de oorspronkelijke prijs, meestal met een bepaald percentage of door een gratis service aan te bieden. Terugkerende kosten zijn kosten die je regelmatig moet betalen.

Bereken de totaalprijs, de korting en de kosten in het voorbeeld van Anouar op de volgende bladzijde.

©VANIN

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?18

b Noteer in elk vak het juiste btw-tarief. Steenkool, margarine, banden landbouwmachinesvoor en tractoren, restauranten cateringdiensten en bereide maaltijden in de horeca

Eenmalige kosten zijn kosten die je maar één keer betaalt.

a Hoeveel betaalt Anouar uiteindelijk voor zijn aankoop? b Hoeveel zou dat geweest zijn als hij enkel de smartphone had gekocht? c Hoeveel % btw betaalt hij op de aankoop van de smartphone? Markeer het juiste antwoord. 0 %6 %12 %21 % d Bereken het bedrag van de btw op de aankoop van enkel de smartphone.

©VANIN

19HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

Jaarlijks moet ik dan € 9,99 betalen voor het abonnement op de webshop, maar dat haal ik eruit. Ik krijg ongeveer € 40 korting op die manier. Ook de verzendkosten van € 2,50 vallen weg. Mooi meegenomen!

Stap 2: Markeer de juiste bedragen in de strip: kortingen met geel, de eenmalige kosten met groen, de terugkerende kosten met blauw. Stap 3: Bereken de totale kostprijs.

Ik heb online een nieuwe smartphone gekocht! Die kost normaal gezien € 349, maar er was een mooi aanbod waar ik op ingegaan ben. Als ik de smartphone koop in combinatie met een abonnement op de webshop, betaal ik voor de smartphone zelf nog maar € 299!

Stap 1: Lees het verhaal van Anouar. Is alles duidelijk?

Als ik er bluetoothoortjes van hetzelfde merk bijkoop, krijg ik die bovendien aan halve prijs. Dan kosten ze me € 60 in plaats van € 120. Dus heb ik die erbij gekocht!

Er duiken nieuwe fenomenen op zoals ‘paswinkels’: winkels waar je kledingstukken enkel kunt passen, maar niet meer kopen. Je kiest een kledingstuk, past het en het wordt in jouw maat aan huis geleverd. Betalen kan in de winkel. Het kledingstuk meenemen kan niet. ‘Ghostshopping’ slaat dan weer op klanten die kleding of schoenen enkel komen passen in de winkel en het vervolgens online goedkoper aankopen. Als winkel heb je aan dat soort klanten niet veel.

OPDRACHT

Anouar koopt eigenlijk meer dan hij oorspronkelijk wilde kopen. Op welke manier zet de webshop hem daartoe aan? Weetje De opmars van webshops en onlineaankopen heeft gevolgen voor de echte winkels in de winkelstraten. Steeds meer winkelstraten tonen lege etalages omdat winkels moeten sluiten: het is moeilijk concurreren tegen webshops die altijd open zijn en leveren waar en wanneer jij het wilt.

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?20

Duurzaam = bewust Duurzaam consumeren is bewust consumeren, stilstaan bij wat we echt nodig hebben en weten wat we kopen. Als we over ons consumptiegedrag nadenken, beseffen we dat het vaak anders Grofwegkan. onderscheiden we twee manieren van duurzaam consumeren: consuminderen (minder consumeren) en consumanderen (anders consumeren).

Steeds meer mensen stellen zich vragen bij online kopen. Het kan immers ook anders. Je zou kunnen ‘consuminderen’ of ‘consumanderen’ . Maar wat is dat nu precies?

5: Het kan ook andersv Vandaag kopen we steeds meer online. Maar dat is niet de meest duurzame manier van winkelen: het zorgt voor extra veel vervoer en verpakkingsafval, om maar iets te noemen. Leuk en makkelijk is het wel, al die onlineaankopen. Maar anderzijds is het niet zo best voor het milieu. Online kopen is niet duurzaam: we kopen meer, het vraagt meer verpakking, het zorgt voor een heleboel heen-en-weervervoer voor leveringen en retourzendingen.

©VANIN

Heb je beslist om toch iets aan te kopen? Neem dan eerst een kijkje op de (online)tweedehandsmarkt: www.2dehands.be of www.dekringwinkel.be

Consuminderen Bewust consumeren kan bijvoorbeeld door minder te consumeren en dat doe je zo:

•

©VANIN

b Lees de tekst over consumanderen op de volgende bladzijde.

21HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

•

• Noteer jouw top 3: welke tip zou je zeker toepassen? Welke twee andere tips zie je ook goed zitten?

•

• Is de aankoop echt noodzakelijk?

• Wat is ‘duurzame dienstverlening’? Waarom is het beter voor het milieu?

Neem eens een kijkje op de websites die vernoemd worden. Zijn er LETS-groepen in jouw buurt actief? Is er een kringwinkel? Een Repair Café?

Heb je iets dat stuk is of niet goed meer werkt? Gooi het niet weg, maar laat het herstellen, bijvoorbeeld in een Repair Café: www.repaircafe.be Bron: ecowijzer.be

K an ik niet lenen bij buren, vrienden of familie? Heb je trouwens al gehoord van LETS (Local Exchange Rading System)? Ja hoor, ook in jouw buurt zijn LETSgroepen actief: www.letsvlaanderen.be

Heb je een toestel nodig voor eenmaal of occasioneel gebruik? Ga dan naar een verhuurbedrijf.

Lees de tekst over consuminderen. Markeer een tip die jij al toegepast hebt met geel. Markeer een tip die jij nuttig vindt met groen.

•

Let bij de aankoop van nieuw papier op de aard van de verwerkte papiervezels (x % gerecycleerd) en de bleekmethode chloor(derivaten)).(zonder papiervezelsGerecycleerdeverdienen de voorkeur. Ze verminderen de afvalberg, er zijn geen nieuwe grondstoffen nodig, minder energie ... Verse vezels komen best van bossen die op een duurzame manier beheerd worden volgens de criteria van het FSC-label.

Schoonmaakproducten Wil je

MilieusparendEngel-label.papier

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?22

Herbruikbare luiers De moderne katoenen luiers belasten het milieu veel minder (extra wasbeurten inbegrepen). Met katoenen luiers beperk je het afval tot de papieren inleg. Zelfs die inleg kan gecomposteerd of in het toilet gegooid worden.

Europeseproducten:voorendanschoonmaken,milieuvriendelijkrespecteerdeaangegevendoseringkieszoveelmogelijkmilieuvriendelijkemethet

Milieukeur, het Scandinavische Nordic Swan-label of het Duitse Blauer

Consumanderen Is de aankoop van een nieuw product echt noodzakelijk, dan geven we graag per productcategorie een overzicht waarop je kunt letten om een zo duurzaam mogelijke aankoop te doen.

Duurzaam geëxploiteerd hout Hout laat zich als grondstof gemakkelijk bewerken en hergebruiken, en is volledig biologisch afbreekbaar. Toch kent houtgebruik een enorm nadeel: jaarlijks verdwijnt 13 miljoen hectare bos. Het FSC-label garandeert de duurzame oorsprong van het hout. PEFC is een paraplu van nationale keurmerken. Maar niet elk land is even streng …

Duurzaam speelgoed Duurzaam speelgoed is speelgoed dat gemaakt wordt van natuurlijke materialen, zoals o.a. hout. Omdat hout van zichzelf al een stevige basis biedt, zal het langer duren voor er iets aan kapot Fabriekengaat. bovendienvervuilenminderbij de verwerking van hout dan bij de verwerking van kunststof of plastic.

©VANIN

Vis De viswijzer geeft weer welke vissoorten op een duurzame manier gevangen worden. Kies steeds voor vissoorten met het ASC- of MSCkeurmerk (verantwoorde kweek of duurzame visserij).

Duurzame dienstverlening Meer en meer zie je dienstverlenende bedrijven inzetten op duurzame diensten. Ze werken vaak in een beperkte regio en beperken zo het transport. Daarnaast letten ze extra op de keuze van hun materialen en producten. Denk daarbij aan de ruitenwasser die zich met de bakfiets verplaatst en ecologische schoonmaakproducten gebruikt; de tuinarchitect die enkel inheemse planten gebruikt om wilde, bijvriendelijke tuinen te ontwerpen.

23HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

OnzeWeetjemanier van aankopen evolueert ‘Muziek en films: de evolutie van een eenmalige variabele kost naar een terugkerende vaste kost. Van bezit naar gebruiksrecht.’ Vroeger kocht je muziek en films aan: je kocht een cd of een dvd. Of een paar cd’s en een dvd. Je deed die aankoop maar één keer (eenmalig) en de film of de cd was voor altijd van jou. Je kocht niet elke maand evenveel cd’s of films, of de ene cd was wat duurder dan de andere, dus het bedrag dat je eraan uitgaf was variabel Streamingdiensten hebben dat veranderd. Nu werken we met een abonnement: een vaste kost die elke maand terugkeert. Voor elke maand hetzelfde bedrag luister je net zoveel muziek en bekijk je net zoveel films als je zelf wilt. Het verschil? Als je stopt met cd’s en dvd’s kopen blijven alle cd’s en dvd’s die je kocht van jou. Als je het abonnement van de streamingdienst stopzet … ben je alles kwijt. Tot je het abonnement terug hervat, uiteraard. Overstappen op een andere streamingdienst gebeurt daarom niet zo gauw. Je wilt niet al je playlists kwijt, toch? Vroeger was de muziek na aankoop van jou: het was je bezit. Bij een streamingdienst is de muziek niet in jouw bezit: in ruil voor een abonnement krijg je een gebruiksrecht. Zolang je betaalt, mag je de dienst blijven gebruiken.

©VANIN

Natuurverven Natuurverf bestaat voor het overgrote deel uit plantaardige of minerale grondstoffen die grotendeels hernieuwbaar of onuitputtelijk zijn, goed afbreken en veel gezonder zijn dan traditionele Vervenverven. met het Naturepluslabel voldoen aan de strengste milieu- en gezondheidscriteria. Hoewel ze nog steeds synthetisch kunnen zijn, zijn de verven met het Milieukeur een stuk milieuvriendelijker.

Bron: ecowijzer.be voertuigenMilieuvriendelijke Auto’s veroorzaken heel wat luchtvervuiling. Hun emissies zijn mee verantwoordelijk voor het broeikaseffect, de ozonproblemen en de verzuring van het milieu. De ecoscore kan je helpen bij de keuze van je wagen: hoe hoger de ecoscore, hoe milieuvriendelijker het Devoertuig.overheid stimuleert het gebruik van zuinige wagens door belastingvoordelen of een korting. huishoudapparatenEnergiezuinige Wanneer je huishoudtoesteleen koopt, hou dan ook rekening met de verbruikskosten van energie en water, die behoorlijk kunnen oplopen. Let daarom op het energielabel Met dat label worden de toestellen ingedeeld in zes klassen, van energiezuinig (A) tot extreem energieverspillend (G).

Totale

OPDRACHT 6: Het ene gezinsbudget is het andere nietv Je leerkracht geeft je een overzicht van de gezinsbudgetten van Julan, Marieke en Mila. Vergelijk het gezinsbudget van Julan met dat van Marieke en Mila. We starten met het gezinsbudget van Julan. Stap 1: Markeer de inkomsten van het gezin. We maken een onderscheid tussen vaste inkomsten (elke maand hetzelfde bedrag) en variabele inkomsten (elke maand een verschillend bedrag). a Markeer alle vaste inkomsten met blauw. b Markeer alle variabele inkomsten met rood. Tussentijdse feedback door de leerkracht Stap 2: Markeer de kosten of uitgaven van het gezin. We maken een onderscheid tussen vaste of terugkerende kosten/uitgaven (een kost die je elke maand hebt of regelmatig terugkeert) en eenmalige kosten/ uitgaven (een specifieke kost of uitgave die niet vaak terugkomt). a Markeer alle vaste of terugkerende kosten met groen. b Markeer alle eenmalige kosten met geel. Tussentijdse feedback door de leerkracht Stap 3: Analyseer de gezinsbudgetten. Je leerkracht legt uit hoe deze opdracht gemaakt wordt.

Tip: Als jullie met de app Wakosta werken, gebruik dan telkens een andere smartphone voor elk gezinsbudget. Jullie moeten straks de drie budgetten vergelijken.

Totale

Stap 4: Noteer alle inkomsten en uitgaven van het gezin van Julan. Bekijk vervolgens het overzicht: komt het gezin van Julan toe? Zijn de uitgaven groter dan de inkomsten of niet? Hoeveel komen ze tekort/hebben ze over? inkomsten? uitgaven?

Tekort? Overschot? WAKOSTA?! ©VANIN

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?24

Totale inkomsten? Totale uitgaven? Tekort? Overschot?

Stap 6: Noteer alle inkomsten en uitgaven van het gezin van Mila. Bekijk vervolgens het overzicht: komt het gezin van Mila toe? Zijn de uitgaven groter dan de inkomsten of niet? Hoeveel komen ze tekort/hebben ze over?

Totale inkomsten? Totale uitgaven? Tekort? Overschot?

©VANIN

Zoek op het internet op wat dat zijn en waarom je ze krijgt.

Stap 5: Noteer alle inkomsten en uitgaven van het gezin van Marieke. Bekijk vervolgens het overzicht: komt het gezin van Marieke toe? Zijn de uitgaven groter dan de inkomsten of niet? Hoeveel komen ze tekort/hebben ze over?

Tussentijdse feedback door de leerkracht

De moeder van Mila heeft een inkomst die de andere gezinnen niet hebben. Welke inkomst is dat?

25HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

54321

Stap 7: Wat valt je op als je de drie budgetten vergelijkt? Noteer vijf zaken.

©VANIN

b Op welke uitgaven kan het gezin van Marieke besparen?

Stap 8: Sommige aankopen zijn noodzakelijk, zoals voeding. Je kunt niet zonder eten. Sommige aankopen of uitgaven zijn niet echt noodzakelijk: als het moet, kun je eigenlijk wel zonder.

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?26

c In het gezin van Mila is besparen niet echt een noodzaak. Zij doen dan weer luxe-uitgaven. Dat zijn uitgaven die ze kunnen maken dankzij hun hoge budget, maar die niet noodzakelijk zijn en zeker ook goedkoper kunnen. Geef er twee voorbeelden van. Voorbeeld 1: Voorbeeld 2:

a Op welke uitgaven kan het gezin van Julan besparen? Welke zijn dus nietnoodzakelijke uitgaven?

Dus betaal ik in totaal 2200 euro af voor de fiets: geld lenen kost immers ook geld!

• Anouar betaalt elke maand 200 euro aan het koeriersbedrijf, tot hij 2000 euro terugbetaald heeft. Dat duurt tien maanden.

• De vergoeding die de bank je vraagt om je dat geld te lenen, noemen we rente. De rente bedraagt een bepaald percentage van het bedrag dat je geleend hebt. In dit geval is dat 10 % per maand. Anouar mag tien maanden lang afbetalen aan de bank en de bank rekent daarvoor 10 % rente aan per maand. 10 % van 2000 euro is 20 euro. Hij zal dus elke maand 200 euro schuld + 20 euro rente moeten terugbetalen. Na tien maanden heeft hij alles terugbetaald met rente: 2200 euro in totaal.

Ik werk als fietskoerier. Daarvoor heb ik een speciale fiets nodig van het koeriersbedrijf.

1 Anouar gaat naar de bank om een lening. Hij leent bijvoorbeeld 2000 euro bij de bank en koopt daarmee de fiets aan. Die kost je in dat geval maar 2000 euro, toch? Niet echt: want de bank vraagt jou wat geld in ruil voor die lening.

• Het bedrag dat de bank jou leent en dat jij moet terugbetalen, noemen we schuld. In dit geval is dat 2000 euro.

a Weet je nog wat kansarmoede is? Zoek het op in de woordenlijst achteraan.

• In ruil vraagt het koeriersbedrijf een vergoeding voor die lening: in dit geval 200 euro.

Anouar leent eigenlijk 2000 euro van het koeriersbedrijf. Zij schieten die som voor zodat hij een fiets kan kopen.

•

27HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

• Wie krijgt meer kansen? Leg ook uit waarom.

• Wie krijgt minder kansen dan de anderen omwille van de situatie van het gezin?

•

Die fiets kost 2000 euro. Gedurende elf maanden betaal ik die af door elke maand 200 euro van mijn loon af te staan …

En dan is er nog die extra maand om de vergoeding, die laatste 200 euro, terug te betalen. Dat is één systeem. Vaak loopt het anders.

©VANIN

b Bekijk aandachtig deze drie gezinsbudgetten en de persoonlijke budgetten van de spilfiguren.

OPDRACHT 7: Geld lenen kost ook geldv Geld lenen is niet gratis. Je betaalt ervoor.

Welk bedrag verdient de bank in totaal aan deze lening? Wat is de schuld: hoeveel leent de bank aan Adila? euro Hoeveel bedraagt de rente per maand, in geld? 2 % van 1500 euro = euro Hoeveel moet Adila dan elke maand afbetalen? 1500 euro/24 maanden = euro per maand + de rente = euro dus in totaal elke maand = euro Hoeveel zal Adila na 24 maanden in totaal afbetaald hebben aan de bank? euro per maand x 24 maanden = euro Welk bedrag verdient de bank in totaal aan deze lening? Julan leent geld voor een laptop. Die kost 550 euro. De bank leent hem dat geld tegen een rente van 1 % per maand. Hij mag het afbetalen in tien maanden tijd.

Adila leent voor een scooter. Die kost 3000 euro. Ze gebruikt 1500 euro van haar eigen spaargeld en leent 1500 euro van de bank. De bank leent haar dat geld tegen een rente van 2 % per maand. Ze mag het afbetalen in 24 maanden tijd.

Wat is de schuld: hoeveel leent de bank aan Julan? euro Hoeveel bedraagt de rente per maand, in geld? 1 % van 550 euro = euro Hoeveel moet Julan dan elke maand afbetalen? 550 euro/10 maanden = euro per maand + de rente = euro dus in totaal elke maand = euro Hoeveel zal Julan na tien maanden in totaal afbetaald hebben aan de bank? euro per maand x 10 maanden = euro

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?28 a Bereken de schuld en rente in de volgende situaties. •

•

©VANIN

MIJN NOTITIES ©VANIN

29HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

b Waar of niet waar? Kruis aan en leg uit. Waar Niet waar 1 Adila betaalt bijna de helft van het bedrag dat ze leent aan de bank terug als rente. 2 Hoe langer je lening loopt, hoe hoger het bedrag dat je aan rente betaalt. Wil je het goedkoop houden, dan betaal je dus best het geleende geld zo snel mogelijk terug.

CHATBOX Weetje Riba Riba is het Arabische woord voor rente of woeker. Het woord is vooral bekend van het zogenaamde renteverbod, dat moslims verbiedt geld te lenen of uit te lenen tegen rente. Dat renteverbod wordt niet door alle moslims even strikt nageleefd. Sommige moslims interpreteren riba enkel als woekerrentes of erg hoge rentes. Lenen aan een rente van 2 %, zoals bij Adila, is voor hen best oké. Anderen vinden dan weer dat lenen tegen een rente echt niet kan.

2 Geld lenen bij een vriend Zelfs al zouden ze willen, dan nog kunnen Anouar en Adila helemaal geen geld lenen bij de bank. Dat kan niet zomaar: je moet meerderjarig zijn en kunnen bewijzen dat je een inkomen hebt waarmee je het geleende geld kunt terugbetalen. Geen nood, denkt Anouar: dan leen ik dat geld toch gewoon van een vriend? Geld lenen bij een vriend(in) … Wat denk jij? Goed idee of niet? Leg uit waarom.

OPDRACHT 8: Budgettaire keuzes maken in een gezinU Bekijk opnieuw het gezinsbudget van onze spilfiguren. Een moeilijke keuze voor het gezin van Marieke Bestudeer het budget van het gezin van Marieke en zoek uit hoe ze 100 euro kunnen besparen.

De ideale oplossing voor het gezin van Marieke is meer inkomsten binnen te krijgen. Dat is echter niet makkelijk in hun situatie. De moeder van Marieke kan het huis niet uit omwille van het zusje, dat dagelijks zorg nodig heeft en niet de hele dag naar het revalidatiecentrum kan.

Denk even mee: zien jullie mogelijkheden voor de moeder om geld te verdienen en toch op het zusje te kunnen passen? CHATBOX

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?30

©VANIN

We kunnen verhuizen naar een ruimere woning. Dat zou echt welkom zijn. Het huis waar we nu wonen is te klein. En het nieuwe huis ligt veel dichter bij het revalidatiecentrum waar mijn zus elke weekdag naartoe moet. Nu zijn we soms een uur onderweg. Vanuit het nieuwe huis zou dat een kwartier worden. Het enige probleem is de huishuur. Nu betalen we 600 euro per maand, maar het nieuwe huis kost ons 700 euro per maand. Het lijkt niet veel, 100 euro meer per maand, maar dat hebben we gewoon weg niet. We zullen dus elders moeten besparen. De auto verkopen is alvast geen optie: die hebben we echt nodig voor het vervoer van mijn zusje.

Markeer in de tekst het antwoord op de onderstaande vragen.

OPDRACHT 9: Bereken je winstU Adila koopt een smartphone. Adila heeft lang voor een smartphone gespaard. En ze heeft geluk: deze smartphone kost 1255 euro. Maar als ze er een bijpassend hoesje van 35 euro bijkoopt (dat ze toch nodig heeft), krijgt ze als korting de btw op de smartphone terugbetaald! Dat betekent 21 % of 263,55 euro korting! Nu moet ze nog maar 991,45 euro betalen voor de smartphone zelf. De webshop waar ze de smartphone koopt, verzendt die gratis. Maar Adila kan een verzendingsverzekering afsluiten: dan betaalt ze 20 euro extra, maar is haar splinternieuwe smartphone wel verzekerd tijdens de verzending. Als hij beschadigd geraakt tijdens de verzending, krijgt ze een nieuwe. De website biedt haar ook meteen een smartphoneabonnement aan. Vroeger werkte ze met prepaidkaarten, maar dat is ze beu. Dus kiest ze ook voor een abonnement van 16,99 euro per maand. Ze krijgt twee jaar garantie op het toestel: daarvoor moet ze haar aankoopbewijs bewaren op de site en het toestel registreren op de site van de producent zelf. Anders geldt de garantie niet.

b Adila koopt niet enkel een smartphone: ze laat zich verleiden tot een heleboel andere aankopen die ermee te maken hebben. Welke allemaal?

d Hoeveel moet ze nadien maandelijks betalen?

Bij haar abonnement kan ze nog een smartphoneverzekering nemen als ze dat wil. Dan betaalt ze drie euro per maand extra, maar is haar smartphone verzekerd tegen schade door bijvoorbeeld vallen en een gebroken scherm. Ze twijfelt even, maar besluit die verzekering er toch maar bij te nemen. Omdat ze dit combineert met een aankoop van een abonnement op dezelfde site, moet ze de eerste maand van haar abonnement en verzekering niet betalen. Die krijgt ze gratis als ze een abonnement voor minstens één jaar neemt. Dat doet ze.

• Hoeveel kost de smartphone zonder korting?

31HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

©VANIN

c Hoeveel geeft Adila in totaal uit bij de aankoop? Reken het hier uit.

• Hoeveel bedraagt de btw?

• Hoeveel kost de smartphone met de korting eraf?

Onderstreep in de tekst: wat moet ze doen om twee jaar garantie op het toestel te krijgen?

��

Ik koos deze emoji(’s) omdat: f Bekijk de kosten die Adila maakt. Markeer de eenmalige kosten. Omcirkel de terugkerende kosten. de aankoop de smartphonevanhet abonnement de verzendingsverzekering de smartphoneverzekeringdeaankoophet hoesjevan Wat zou jij doen in Adila’s plaats? Zou je enkel de smartphone kopen of ook ingaan op andere aanbiedingen? Zo ja: op welke? Leg kort uit waarom.

•

©VANIN

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog Ik kan een voorbeeld geven van kansarmoede. ¨¨ Ik kan met een voorbeeld uitleggen dat aankopen vroeger anders gebeurden dan nu. ¨¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen wat consuminderen is. ¨¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen wat consumanderen is. ¨¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen waarom online kopen niet duurzaam is. ¨¨ Ik kan met een voorbeeld uitleggen wat met de totale kostprijs van een aankoop bedoeld wordt. ¨¨ Ik kan voorbeelden geven van factoren die een aankoop beïnvloeden. ¨¨ Ik kan met een voorbeeld uitleggen wat een eenmalige kost is. ¨¨ Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?32 OPDRACHT 10: Evalueer jezelfR 2

•

▶ Verder oefenen? Ga naar . ©VANIN

4 Welke

33HOOFDSTUK 1: KOOP IK WAT IK (NIET) WIL?

Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

Ik kan met een voorbeeld uitleggen wat een terugkerende kost is. ¨¨ Ik kan op een respectvolle manier omgaan met anderen. ¨¨ Ik kan een persoonlijk budget analyseren. ¨¨ Ik kan een familiebudget analyseren. ¨¨ Ik kan budgettaire keuzes maken in een familiebudget. ¨¨ Ik kan uitleggen hoe rente bij een lening werkt. ¨¨

Ik kan uitleggen welke documenten ik nodig heb om een garantie te laten gelden. ¨¨ Ik kan uitleggen wat herroepingsrecht is en hoe het werkt. ¨¨ Ik kan met voorbeelden uitleggen wat het verschil is tussen een eenmalige, een variabele, een terugkerende en een vaste kost. ¨¨ Ik kan mijn mening en gevoelens op een respectvolle manier verwoorden. ¨¨ Ik kan vlot informatie opzoeken. ¨¨ Ik kan zelfstandig opdrachten uitvoeren. ¨¨ Ik kan vlot samenwerken met anderen. ¨¨ Ik kan notities nemen en die gebruiken om te communiceren met anderen. ¨¨ Ik houd rekening met feedback. ¨¨ 3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien? vragen heb ik nog?

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN34 HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN OPDRACHT 1: Ik voel een klik met ...O 1 Bekijk de foto’s. Met wie van hen zou je de beste klik hebben? Met wie zou je eens een dagje op stap willen gaan? Zet bij hen een kruisje in het vakje. 2 Vul daarna het vragenblad in dat de leerkracht je bezorgt. ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨13951 106214 151137 164812 ©VANIN

Of je associeert het met dierenliefde: iemand die een hond heeft, moet toch ook wel van andere dieren houden, niet?

Voorbeeld 1

Observeren: iets of iemand waarnemen, iets vaststellen Associëren: iets in verband brengen met iets anders

Je ziet een jongen met een hond. Je associeert dat beeld misschien wel met jezelf, want jij hebt ook een hond.

OPDRACHT 2: Hoe we ons een beeld vormen van iets of iemandv 1 Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet ...

©VANIN

35HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN

Laten we samen even naar deze foto kijken.

De vraag is niet waar je naar kijkt, maar wat je ziet. (Henry David Thoreau, 1817-1862)

Wanneer we naar iemand kijken, observeren we die persoon. Een observatie of waarneming is het verwerven van informatie door gebruik te maken van je eigen zintuigen (kijken, luisteren, voelen, ruiken ...). In het geval van opdracht 1 kijk je. De enige info die we krijgen, is datgene wat we kunnen zien op de foto. We hebben geen achtergrondinformatie over hen. Alleen een beeld. Vervolgens ga je het beeld dat je ziet of observeert, associëren met iets. Je geeft er een betekenis aan, je verbindt wat je ziet met iets waaraan je denkt of iets wat je kent.

ObservatieAssociatie

MIJN NOTITIES Voorbeeld 2 Kijken

©VANIN

Perceptie: je een beeld vormen van iets of iemand door waarnemen, associëren en selecteren Observatie AssociatiePerceptie

Die twee samen, dus datgene wat je ziet en datgene waarmee je het in verband brengt, maken dat je in je hoofd een bepaald beeld opbouwt van die persoon of die gebeurtenis. Dat noemen we perceptie: je interpreteert en selecteert wat je ziet en zo vorm je je een beeld van iets.

Waarmee associeer jij dit beeld? Welke verbanden leg jij? we nu samen ook naar deze foto.

Wat zie je? Een meisje ligt aan een privéz wembad te zonnen met een smartphone in haar hand.

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN36 = +

©VANIN

Observatie: wat je ziet → een meisje met een smartphone aan een privézwembad

HetMAAR:enige wat je écht ziet, is een jongen met een hond. Al de rest zijn veronderstellingen die jij maakt op basis van dat ene beeld. In je hoofd leg je verbanden die er misschien helemaal niet zijn. De hond is misschien helemaal niet van de jongen, maar van een vriendin van hem. Hij houdt misschien wel van honden, maar vindt katten vies. Of de hond is van zijn grootmoeder. Hij laat hem gewoon even uit omdat zijn grootmoeder dat vroeg, maar eigenlijk heeft hij helemaal niets met honden.

Voorbeeld 2

37HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN

HetMAAR:enige wat je écht ziet, is een meisje met een smartphone aan een privézwembad. Misschien heeft ze een jaar lang gespaard voor die smartphone. Het zwembad hoort misschien bij een vakantiehuisje waar ze op weekend is met haar familie. Misschien nam haar zus de foto omdat ze haar er zo cool vond uitzien, aan de rand van dat zwembad met die smartphone. Het gezin draagt misschien geen merkkleren en heeft geen dure auto. Misschien is het enige waar het meisje veel geld aan uitgeeft een smartphone. Het beeld dat je je vormt, klopt echter niet altijd met de werkelijkheid.

Voorbeeld 1

Observatie: wat je ziet → een jongen met een hond Associatie: Je legt een verband. → Die jongen houdt van honden. Perceptie: Je vormt je een beeld. → Die jongen houdt van honden. Er is dus een grote kans dat hij ook van andere dieren houdt. Hij is waarschijnlijk een dierenvriend. Jij hebt ook een hond en houdt van dieren. Je denkt: ‘Mmmm, met die jongen zou het wel klikken …’

Associatie: Je legt een verband. → Een smartphone, een privézwembad? Dat meisje moet wel rijk zijn. Perceptie: Je vormt je een beeld. → Dat meisje is rijk. Ze heeft een smartphone, en ook een privézwembad in de tuin. Vermoedelijk is het een grote tuin van een mooi en groot huis. Het gezin zal ook wel een dure wagen hebben dan, toch? En merkkleren dragen.

Zelf aan de slag! a K ies een foto uit opdracht 1 en doorloop de drie stappen. Ik kies foto nummer .

OPDRACHT 3: Perceptie en vooroordelenv

Vooroordeel: een mening die je over iets of iemand hebt, zonder dat je het voorwerp, de situatie of de persoon goed kent

Het beeld dat we ons van iets of iemand vormen, is vaak de bron van een aantal vooroordelen. Dat gebeurt ook letterlijk zo: je oordeelt op voorhand, op basis van het beeld dat je je gevormd hebt over iets of iemand. Daarom spreken we dan ook over een vooroordeel. Mensen hebben een beeld of een idee over iemand, zonder te weten of dat eigenlijk overeenkomt met de realiteit. Twee voorbeelden: Je komt ergens binnen en zegt geen woord. Maar op basis van hoe jij eruitziet, de kleren die je draagt en de manier waarop je stapt, beoordeelt men jou. Soms is iemand bang van je en laat die jou niet binnen of stelt vreemde vragen. Dat zijn vooroordelen. Je krijgt geen kans omdat je er bijvoorbeeld als jongen vrouwelijk uitziet, omdat je een hoorapparaat draagt, omdat je een andere huidskleur hebt ...

©VANIN

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN38 2

Observatie: wat je ziet A ssociatie: Je legt een verband. Perceptie: Je vormt je een beeld. MAAR: b Bespreek de oefening met een klasgenoot en vergelijk met elkaar. Maken jullie dezelfde associaties of net niet? Wat vinden jullie van het beeld dat er gevormd wordt?

CHATBOX

Vooroordelen zijn vaak gebaseerd op stereotypes. In de eerste graad hebben jullie geleerd wat een stereotype is. Wie weet het nog?

©VANIN

39HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN

Vooroordelen zorgen soms voor conflictsituaties of pestgedrag. Onze spilfiguren kunnen ervan meespreken … 1 Lees deze getuigenissen.

Ik draag een hoofddoek. Dan weet je het wel! Ik zal wel een radicale moslima zijn, toch? Mensen zien alleen maar dat stukje stof op mijn hoofd en hop: hun mening is gevormd. Ik word er soms boos om. Ze kennen me helemaal niet. Mijn geloof is maar een stukje van wie ik ben.

Ik heb twee papa’s. Daar heb ik zelf geen moeite mee, maar andere mensen bekijken ons soms wel eens vreemd. Op het oudercontact zijn er mensen die niet bij ons in de buurt willen staan als we wachten in de gang. Niet echt leuk, maar eigenlijk valt dat nog mee. Het wordt minder leuk als ik zelf op de speelplaats of in de bus uitgelachen word omdat ik toevallig twee papa’s heb. Dat doet me pijn. Mensen gaan er ook bijna altijd van uit dat ik ook wel homo zal zijn, omdat ik door twee mannen opgevoed word. Dat is niet zo. Ik val op meisjes. En daar hebben mijn papa’s geen probleem mee. Moederdag op school was ook altijd een moeilijk moment. De juf wist nooit of ze me iets moest laten maken of niet. En sommigen in de klas pestten me dan wel eens, anderen dan weer niet. Maar het blijft moeilijk. Mensen bekijken ons vaak Ikvreemd.valop meisjes. Of op jongens. Ik ben er nog niet uit. Eerder op meisjes, denk ik. Het zorgt ervoor dat ik af en toe wel eens vreemd bekeken word. Meisjes schuiven wat op als ik naast hen in de bus ga zitten. Alsof ik ze zomaar zou gaan kussen! Ze denken dat ik een relatie met hen wil, enkel en alleen omdat ik naast hen ga zitten. Pfff … Daar is wel wat meer voor nodig hoor. Ze doen maar. Ze kennen me helemaal niet! Ik weet alles van vooroordelen. Man, het houdt soms niet op. Fiets gestolen in de straat? Ja, dat zal Anouar wel zijn. Toch? Terwijl ik niet eens thuis was die dag. Op de trein komt de conducteur altijd eerst naar mij toe om me te controleren. Alle Marokkanen doen aan zwartrijden, toch? Daar heb ik mee leren leven, en eerlijk: niet iedereen denkt zo over mij. Waar ik het wél heel moeilijk mee had, was toen ik verliefd werd op Tina, een Vlaams meisje. Zij vond me ook leuk, maar haar familie helemaal niet. Ik kreeg geen kans: hun mening was al gevormd voor ze me kenden. Dat deed pijn.

Beeldfragment 1 a Vul aan: op de inwoners van ons land heeft een migratieachtergrond.

2 Hoe speelt perceptie hier een rol? Leg uit met een voorbeeld.

b Wat wordt bedoeld met meervoudige identiteit? Leg dat in je eigen woorden uit. c Die meervoudige identiteit is zowel een rijkdom als een last, zegt Umit Kamali in de reportage. Het roept telkens weer een paar moeilijke vragen op. Welke?

Hebben andere mensen een ander beeld van je dan wie je werkelijk bent, enkel op basis van je uiterlijk? Als je wilt, kun je dit delen met je klasgenoten.

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN40

CHATBOX Kwam je zelf al eens in aanraking met vooroordelen?

Stel dat een van de spilfiguren je vriend(in) is en je ziet deze situaties gebeuren. Hoe zou jij reageren? Hoe zou jij kunnen helpen? Bespreek op een respectvolle manier.

©VANIN

Werk in groepjes. Bekijk de beeldfragmenten en bespreek ze. Migratieroots: het feit dat jij/je familie uit een ander land afkomstig bent/is

OPDRACHT 4: Anouar, kind van de migratiev Anouar, Adila en Julan hebben migratieroots: ze zijn niet uit België afkomstig, of hun familie woonde oorspronkelijk in een ander land. Daarin zijn ze niet alleen. Heel wat inwoners van België hebben een migratieachtergrond: ze hebben een verleden, een oorsprong, die voor een stukje gelinkt is aan een ander land.

FRAGMENT 1

Beeldfragment 2

In het fragment komt het verhaal van de volle en de lege rugzak aan bod. Omschrijf in je eigen woorden wat Bilal Azzaoui daarmee bedoelt.

FRAGMENT 2 FRAGMENT 3 MIJN NOTITIES ©VANIN

41HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN Beeldfragment 3

Wat wordt bedoeld met ‘eerste generatie’ en ‘tweede generatie’?

b Sarie Abdeslam stelt op het einde van dit stukje een vraag. Wat is die vraag en wat is jouw mening daarover?

STOP DE PERSEN! ANGÈLE IS SAMEN MET EEN MEISJE

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN42 Beeldfragment 4 a Wanneer voelt Antonio Andronico zich Italiaan? b Wanneer voelt hij zich Belg? c Hoe voelt Gülseher Koçak zich: Belg of Turkse? d En hoe zit dat bij haar kinderen? Leg uit. FRAGMENT 4

5: Seksuele identiteitv

1 Lees het artikel en beantwoord de vragen.

©VANIN

Ook je seksuele voorkeur (of geaardheid) maakt deel uit van wie je bent. Je kunt op jongens vallen, of op meisjes. Op je eigen geslacht of op het andere geslacht. Maar het kan nóg anders: ga je mee op ontdekkingstocht?

Mocht je het nog niet weten, Angèle heeft het uitgemaakt met haar vriend en heeft een nieuw lief. De Brusselse zangeres, die ondertussen al twee prachtige albums uitbracht met enkele iconische videoclips, heeft ondertussen de status bereikt dat ook zij niet immuun is voor de lokale achterklap. Ook zij mag nu mee in de boekskes voor clicks zorgen. Het grote nieuws daarbij volgens bronnen als Het Laatste Nieuws: het nieuwe lief is een meisje. Angèle is samen met een meisje! Jawel, we zijn eind 2019 en nog steeds acht een groot medium het nodig om te titelen dat een celebrity ‘samen is met een meisje’. Alsof Angèle twaalf is, het op de speelplaats heeft aangevraagd met een klasgenootje en die bevestigend heeft geantwoord op haar briefje.

Of ze het aan wil? Schattig. En compleet onnodig natuurlijk. Van de pot gerukt zelfs. Angèle is als 24-jarige samen met een vrouw. Een jonge vrouw waarschijnlijk. Maar toch zeker wel een vrouw. ‘Er is hetero, of lesbisch, of homo. En dus iets fluctuerends. Maar panseksua liteit? Nope. Nooit van gehoord.’

Hebben jongeren met een migratieachtergrond het volgens jou moeilijker in de Belgische maatschappij dan jongeren zonder migratieachtergrond?

OPDRACHTCHATBOX

De kramp schiet wat verder in het artikel en in de media, want met het nieuws kwam me teen ook Kaat Bollen, ’s lands seksuologe, in de bres springen voor Angèle. Waarom ze dat nodig achtte, is mij een volkomen raadsel. Wie moet gered worden? In welke bres moet ge sprongen worden? Kaat wist te vertellen dat het niet is omdat Angèle samen is met een meisje dat ze daarom meteen lesbisch is! Dus geen paniek heren! Het kan nog! Alweer komt de speelplaats me voor ogen. Hoe Angèle als 12-jarige maar wat experi menteert. En hoe ze echt misschien ook wel nog altijd interesse heeft in jongens, hoor. Dat dit allemaal zomaar een bevlieging kan zijn. Dat ze ergens tussenin zit misschien.

43HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN

b Vat de tekst kort samen in maximaal vijf zinnen.

Er zijn hetero, lesbisch of homo. En dus iets fluctuerends. Maar panseksualiteit? Nope. Nooit van gehoord. Maar zo blijft die groep mensen natuurlijk nog steeds zonder rol Metmodellen.debeste

Zonder daarbij te praten over panseksualiteit of biseksualiteit. Twee termen die voor de Vlaamse media precies onbestaande zijn.

Lenoir/Shutterstock.comBart©

©VANIN

bedoelingen leggen daarna maar liefst drie experts uit dat seksualiteit geen vast gegeven is. Dat er heteromannen zijn die ge rust seks hebben met andere mannen en toch beweren 100 % hetero te zijn. Dat er mensen zijn die het ene moment op vrouwen vallen en daarna ietsje meer op mannen. Dus, stel je hetzelfde nieuws gewoon even voor over Vlaanderens sekssymbool Niels Destadsbader. Dat hij samen zou zijn met een meisje. Oh! Maar dat mannen zich geen zor gen hoeven te maken, hoor, want dat dit niet meteen betekent dat Niels hetero is. Dat zijn seksualiteit gerust kan fluctueren en hij mis schien ook wel iets voelt voor mannen. Of dat hij dat misschien later wel zal doen. Dat drie experts gevraagd worden naar de gevolgen van zijn nieuwe relatie. Voelt dat vreemd? Waarschijnlijk wel. Laten we de kramp waarin we schieten als het gaat over niet-traditionele relaties daarom gezellig in 2019 laten.

Uit: zizomag.be, het online magazine van çavaria, geschreven door Kenny, een queer creative content director en eigenaar van Poepeklets, een nieuwsbrief over seksualiteit a O ver wie gaat dit artikel?

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN44

MIJN

©VANIN

e Dit is een opiniestuk: de auteur heeft een uitgesproken mening over wat er gebeurt. Vat die mening samen door een drietal zinnen met groen te markeren in de tekst. NOTITIES

In het artikel staat dat ‘seksualiteit geen vast gegeven is’. Wat bedoelt men daarmee? Markeer met geel in de tekst.

Voordien had ze een relatie met een man. Er wordt gezegd dat ze panseksueel of biseksueel zou zijn. Noteer deze termen bij de juiste beschrijving. Deze mensen voelen zich aangetrokken tot zowel mannen als vrouwen. Het betekent niet dat iemand 50 % hetero- en 50 % homoseksueel is. Sommige mensen hebben een lichte voorkeur voor vrouwen, anderen hebben een lichte voorkeur voor mannen en weer anderen vinden mannen en vrouwen allebei even leuk. Deze vorm van seksualiteit ligt ergens tussen volkomen heteroseksueel en volkomen homoseksueel in. Deze mensen vallen op persoonlijkheid, niet op de uiterlijke kenmerken en geslachtskenmerken van een persoon. Ze kunnen zich op een seksuele, romantische of emotionele manier aangetrokken voelen tot een ander persoon, ongeacht het biologisch geslacht van die persoon.

©VANIN

HeteroseksualiteitBiseksualiteitSapioseksualiteitHomoseksualiteitPanseksualiteitLesbianismePolyseksualiteit

Deze vorm van seksualiteit wordt ook wel omniseksualiteit genoemd. Er is sprake van seksuele, romantische of emotionele aantrekking tot alle geslachten. Is dat dan niet hetzelfde als biseksualiteit? Nee, want bij biseksualiteit wordt de scheiding man/vrouw nog gemaakt, terwijl die hier volledig genegeerd wordt. Omniseksuelen worden ook aangetrokken tot interseksuelen, transpersonen ...

De seksualiteit van mensen die zich seksueel en/of romantisch aangetrokken voelen tot personen van meer dan één geslacht. Bijvoorbeeld een man die op mannen valt en ook op vrouwen. Of een vrouw die zowel op mannen als op vrouwen valt.

2 Seksuele geaardheid

45HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN

Met je seksuele geaardheid bedoelt men tot wie je je seksueel aangetrokken voelt. Je kunt je aangetrokken voelen tot personen van hetzelfde geslacht of door personen van het andere geslacht. Of door allebei. Er worden verschillende vormen van seksuele geaardheid wetenschappelijk erkend. Verbind elke omschrijving met de passende term. Gebruik indien nodig het internet.

Dit is seksualiteit tussen mensen van hetzelfde geslacht. Vaak gebruikt men deze term enkel voor seksualiteit tussen mannen, maar eigenlijk valt seksualiteit tussen vrouwen hier ook onder. De behoefte om met meerdere personen intiem te zijn. Je voelt je op zowel seksueel, romantisch als emotioneel vlak aangetrokken tot meerdere mensen tegelijkertijd. De voorkeur naar welk geslacht is daarbij persoonlijk. Een seksualiteit die wordt gekenmerkt door een voorkeur voor personen van het andere geslacht. Dus een man die op vrouwen valt en een vrouw die enkel op mannen valt. Deze vrouwelijke homoseksualiteit is de seksuele voorkeur van vrouwen voor andere vrouwen. Een seksualiteit waarbij men zich (in eerste instantie) aangetrokken voelt tot intelligentie en niet tot uiterlijk. Je valt op slimme mensen, niet op een mooi uiterlijk.

Genderfluïde Je voelt je soms meer mannelijk dan vrouwelijk en op andere dagen net omgekeerd. Met welk geslacht je je identificeert, varieert per dag of tijd. Non-binair Iemand die zich als non-binair identificeert, voelt zich niet specifiek man, maar ook niet specifiek vrouw. Non-binaire personen voelen zich een beetje van beide, wisselend man of vrouw of juist geen van beide. Ze herkennen zich niet in de ‘binaire hokjes’ die we van de meeste mensen kennen: óf man, óf vrouw.

Genderidentiteit

©VANIN

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN46 3

Genderidentiteit Genderidentiteit

betekent hoe iemand zichzelf ziet: het is de persoonlijke overtuiging dat je behoort tot een bepaald geslacht. Man of vrouw, beide, iets ertussenin of geen van beide. Daarbij kom je vaak de volgende termen tegen: Meer weten? Scan de QR-code en lees het artikel. Cisgender Je bent een man, je ziet eruit als een man en je voelt je ook op en top een man. Of je bent een vrouw, je ziet eruit als een vrouw en je voelt je ook 100 % vrouw.

LEES ARTIKELHET Stel: je beste vriend(in) vertelt je dat hij/zij op mensen van hetzelfde geslacht valt. Hoe ga je daarmee om? Verandert dat jullie vriendschap? CHATBOX

47HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN 4

Op zoek naar informatie of hulp Je seksuele identiteit ontdekken is niet evident. Gelukkig bestaan er organisaties die je daarbij op weg kunnen helpen en waar je (anoniem) terechtkunt met al je vragen of twijfels. We sommen er hier enkele van op. Neem gerust eens een kijkje. Op deze website kun je terecht met al je vragen over seksualiteit. Wel jong is een vereniging die zich specifiek richt op jonge mensen die niet hetero geaard zijn. Ze organiseren infomomenten, ontmoetingsmomenten en allerlei activiteiten. Ze hebben ook een onlineforum waar jongeren bij elkaar terechtkunnen met hun vragen. Çavaria is de Vlaamse belangenverdediger van LGBTI-mensen en de koepel van LGBTIorganisaties.

Weetje

©VANIN

Ze zorgen voor rolmodellen: een personage waaraan je je kunt optrekken, dat meemaakt wat jij meemaakt, zich voelt zoals jij je voelt. Al kan dat ook met echte personen. Zo zoeken de leden van de Italiaanse band Mäneskin (die in 2021 Eurosong won met Zitti e buoni) bewust de grenzen van hun genderidentiteit op. De jongens dragen make-up. Of een jurkje. En spelen toch keiharde rockmuziek.

Actrice en model Cara Delevingne heeft relaties met mannen en vrouwen gehad en spreekt vrijuit over hoe moeilijk ze het daar soms mee heeft. Ze voelt zich nooit 100 % vrouw, maar ook geen man. De songs van Rapper Lil Nas X klinken niet anders dan die van andere ‘zwarte Amerikaanse rappers’, ook al is hij uitgesproken gay.

Dichter bij huis dook Emma Wagemans op in K2 zoekt K3, als eerste transgender die een gooi deed naar een plaatsje in K3. Het zorgt telkens weer voor een boeiend debat met meningen voor of tegen. Zulke getuigenissen maken het thema, ook voor jongeren, makkelijker zichtbaar en bespreekbaar.

ALLES Ov ER WELÇASEKSvARIAJONG

Tv- en Netflixseries gaan het debat over seksualiteit en genderidentiteit niet uit de weg. Denk maar aan populaire series als Sex Education (Netflix), Euphoria (HBO) en Feel Good (Netflix) waarin de personages elk op hun eigen manier worstelen met hun seksualiteit en hoe ze die beleven. Zulke series maken seksualiteit, en dan vooral ook de andere vormen dan mainstream heteroseksualiteit, meer bespreekbaar.

6: Gelijke rechten voor iedereen, maar niet overalv

Na onze noorderburen was België het tweede land ter wereld dat het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht openstelde. Op 1 juni 2003 trad de wet in werking. Drie jaar later mochten holebikoppels ook kinderen adopteren. In het algemeen kun je stellen dat LGBTQ-personen in België dezelfde rechten hebben als hetero’s: ze mogen huwen, samenwonen, een kind adopteren. Het kan allemaal. Je kunt en mag hand in hand met je partner in het openbaar rondlopen. Een werkgever mag je niet anders behandelen omwille van je seksuele geaardheid.

ONTDEKPLAATBEKIJK Over welk landhet?gaat

Deze openheid is zeker niet in alle landen ter wereld het geval. Scan de QR-code en ontdek er meer over in de ontdekplaat.

In werelddeelwelkkunjeditsitueren?

mensenrechtenWelkewordengeschonden? 1 2 ©VANIN

Hoe worden de LGBTQ-rechten geschonden?

Stap 1: Scan de QR-code of bekijk de ontdekplaat via het onlinelesmateriaal. Stap 2: Doorloop samen de ontdekplaat in willekeurige volgorde. Stap 3: Vul in het schema de eerste drie kolommen aan. De laatste kolom vul je pas aan in stap 4.

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN48 OPDRACHT

Holebi: homo, lesbisch of biseksueel

49HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN Over welk landhet?gaat In werelddeelwelkkunjeditsitueren? Hoe worden de LGBTQ-rechten geschonden? mensenrechtenWelkewordengeschonden? 34567 ©VANIN

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN50 Over welk landhet?gaat In werelddeelwelkkunjeditsitueren? Hoe worden de LGBTQ-rechten geschonden? mensenrechtenWelkewordengeschonden? 1089 MIJN NOTITIES ©VANIN

Een mensbeeld of mensvisie is een opvatting (visie) over wie of wat de mens is of zou moeten zijn. Telkens wanneer je iets zegt in de aard van ‘een mens is zus of zo’ of ‘een mens zou zus of zo moeten zijn’, verwoord je een mensbeeld. Je mensbeeld kan LGBTQvriendelijk zijn of net niet. Misschien maakt het voor jou niet uit of iemand op mensen van hetzelfde geslacht valt of net niet. Maar iemand anders vindt dan misschien weer dat mannen enkel verliefd mogen worden op vrouwen en zeker niet op andere mannen. Zijn of haar mensbeeld is dan anders dan het jouwe.

Je mensen wereldbeeld bepalen mee je identiteit en andersom.

Een wereldbeeld of maatschappijbeeld is de opvatting die een mens heeft over hoe de wereld of de samenleving is of zou moeten zijn. Telkens wanneer je iets zegt in de aard van ‘de wereld is zus of zo’ of ‘de samenleving zou zus of zo moeten zijn’, formuleer je een wereldbeeld. Misschien hebben in jouw wereldbeeld alle mensen gelijke rechten en mag een homokoppel best hand in hand rondlopen. Maar iemand anders denkt daar misschien anders over: voor hem of haar kan het juist niet dat homokoppels hand in hand over straat lopen. Jullie hebben dan een ander idee over wat kan in de maatschappij of een ander maatschappijbeeld.

RECHTENMENSENWeetje In een heleboel landen is homoseksualiteit nog steeds strafbaar. Soms staan er erg strenge straffen op, tot de doodstraf toe. Scan de QR-code en ontdek er meer over. LEES ARTIKELHET

©VANIN

In de westerse wereld is het mensen wereldbeeld wat meer LGBTQ-vriendelijk dan elders. Maar zoals je kon vaststellen is dat lang niet overal het geval. Stap 4: Scan de QR-code voor de lijst met alle mensenrechten. Welke mensenrechten worden geschonden door de behandeling van homo’s en LGBTQ-personen in de landen bij stap 3? Noteer in de vierde kolom van de tabel de juiste nummers.

51HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN52 Gay PinkwashingPridePrideMonth OPDRACHT 7: Gay is hipv De LGBTQ(IA+)-gemeenschap stopt zich niet meer weg. Dat gebeurde vroeger nog wel, maar vandaag de dag eisen mensen die zich niet hetero voelen hun plaats in onze maatschappij op. Overal en altijd. Gay: Engelse term voor homoseksualiteit (wordt ook voor lesbische en biseksuele personen gebruikt) 1 Wat betekenen deze termen? Zoek op het internet op en omschrijf in je eigen woorden. ©VANIN

betekent dat je bewust niet kiest tussen vrouwelijk of mannelijk. Je vermijdt het om labels te plakken op personen, want er is meer dan alleen ‘man’ of ‘vrouw’ zijn.

betekent ook dat mannen en vrouwen als gelijken worden behandeld en dat het verschil tussen hen geen onrechtvaardige verschillen veroorzaakt.

Als je bijvoorbeeld speelgoed voor een kind koopt, kies je niet automatisch een autootje voor een jongen en een pop voor een meisje. Of je oefent als man bijvoorbeeld een job uit die we eerder als een ‘vrouwenjob’ zien. Een kleuterleidster of een kleuterleider? Het maakt niet uit.

Genderneutraal in de praktijk

Stap 1: Bekijk of beluister eerst een fragment. Je mag de verschillende fragmenten in een willekeurige volgorde behandelen.

Genderneutraliteit

Stap 2: Noteer dan in de eerste kolom van de tabel op de volgende bladzijde waarover het fragment gaat.

Genderneutraliteit

Stap 4: Noteer daarna in de derde kolom in een paar kernwoorden (geen zinnen) waarom je het een goede aanpak vindt.

Stap 5: Doe hetzelfde voor de overige fragmenten. Stap 6: Verduidelijk ten slotte tijdens een klassengesprek mondeling jouw mening, met behulp van je kernwoorden.

53HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN

De LGBTQ(IA+)-beweging heeft een eigen vlag. Welke? Waarom ziet die er zo uit?

OPDRACHT 8: Genderneutraal, wat is dat?v Je hoort het woord wel vaker tegenwoordig: genderneutraal. Maar wat betekent het precies?

Een gelijk loon voor een vrouw als die dezelfde job als een man uitoefent, is daar een voorbeeld van. Een mannelijke leerkracht en een vrouwelijke leerkracht verdienen bijvoorbeeld evenveel.

©VANIN

3 Het symbool voor de LGBTQ(IA+)-beweging blijft niet beperkt tot een vlag. Welke voorbeelden zie je nog opduiken in het straatbeeld?

Stap 3: Geef aan of je dit een goede aanpak vindt. Omcirkel daarvoor het passende icoon in de tweede kolom.

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN54 FRAGMENT 1 1 FRAGMENT 2 2 FRAGMENT 3 3 FRAGMENT 4 4 FRAGMENT 5 5 FRAGMENT 6 6 Waarover gaat het fragment? Wat vind jij ervan? Je mening in kernwoorden 321456 ©VANIN

CHATBOX

55HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN 2

‘Hij heeft dat gedaan’ of ‘zij heeft dat gezegd’ wordt dan ‘Hun heeft dat gedaan’ of ‘Hun heeft dat gezegd’. Dit is overgewaaid uit het Engels, waar men she of he vervangt door they. Je zult merken dat dat in sommige Nederlandstalige (rap)liedjes vrij vaak gebeurt. Buiten de jongerentaal is deze gewoonte niet erg verspreid.

Vermijd woorden die specifiek naar één gender verwijzen, zoals echtgenoot, echtgenote, dames, heren.

Een voorbeeld zie je bij de NMBS, die mensen aanspreekt met ‘Beste reizigers’ in plaats van met ‘Dames en heren’ . Zo zorg je ervoor dat je ook mensen aanspreekt die zichzelf niet in de tweedeling ‘man of vrouw’ herkennen. In plaats van hij gebruik je hij of zij of hij/zij, in plaats van zijn gebruik je zijn of haar. ‘Als uw huisarts uw klacht beoordeeld heeft, verwijst hij u naar een specialist.’ wordt dan ‘Als uw huisarts uw klacht beoordeeld heeft, verwijst hij of zij u naar een specialist.’

‘De leraar kan iemand vragen om zijn plaats in te nemen.’ wordt dan ‘De leerkracht kan iemand vragen om zijn of haar plaats in te nemen.’ Gebruik hun in plaats van hij of zij. In Nederland gaat men daarin nog een stap verder. In jongerentaal vervangt men hij of zij simpelweg door het neutrale hun.

Gebruik een woord dat voor iedereen geschikt is. ‘Uw echtgenoot/echtgenote’: het is beter om te spreken van ‘uw partner’ . ‘Beste dames en heren’: het is beter om te zeggen ‘Beste mensen’ , ‘Beste bewoners’ … Ook bij beroepen kun je soms een algemene, neutrale vorm gebruiken.

‘ Verpleger’, ‘verpleegster’ wordt dan ‘verpleegkundige’ . ‘Leraar’, ‘lerares’ wordt dan ‘leerkracht’ . Wat vind jij van genderneutraal taalgebruik?

Genderneutraal taalgebruik Ook in ons taalgebruik gaan er steeds meer stemmen op om het indien mogelijk genderneutraal te houden.

Een paar handige tips:

©VANIN

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN56 OPDRACHT 9: Uit de kastU Met uit de kast komen of coming-out bedoelt men dat iemand zijn seksuele voorkeur openbaar maakt. Je komt ervoor uit dat je op jongens of op meisjes valt, of op allebei. Voor hetero’s is dat makkelijker dan voor holebi-jongeren. Sterker nog: zij hoeven dat niet te doen. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. a Duid correct aan op de tijdlijn: op welke leeftijden kwam men vroeger meestal uit de kast? Zet een rood kruisje. Nu gebeurt dit vaak op jongere leeftijd. Duid op dezelfde tijdlijn in groen aan vanaf welke leeftijden dit vandaag gebeurt. 12 13 14 1516 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 b In de reportage maken we kennis met Nick en Regisha. Op welke leeftijd kwamen zij uit de kast? c Maakten ze daar een speciaal moment van, met veel voorbereiding vooraf? Of eerder niet? Leg uit. d We maken ook kennis met Hanne. Zij valt op jongens en meisjes en is dus biseksueel. Bekijk het verhaal van de drie jongeren aandachtig. Was de reactie van hun ouders eerder positief of eerder negatief? Leg uit. e Zoek de juiste combinatie. Je eerste seksuele contact

In contact komen met andere holebi’s De eerste keer dat je een voorbehoedsmiddel gebruikt Je seksuele voorkeur openbaar maken

Coming-outComing-in

Er gaat een periode vooraf aan die outing of coming-out. Gemiddeld komen holebi-jongeren uit de kast op de leeftijd van 18 jaar, maar vaak weten ze het van zichzelf al een tijdje vroeger. Hoelang weten holebi-jongeren van zichzelf al dat ze holebi zijn voordat ze uit de kast komen?

BEKIJK v IDEO ©VANIN

©VANIN

57HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN g Z ijn de jongeren zelf tevreden over hun outing of niet? Leg uit. h Nick zegt dat het voor jongens moeilijker is dan voor meisjes om zich te outen en legt ook uit waarom hij dat vindt. Ben je het daarmee eens? Of niet? Leg uit.

OPDRACHT 10: Wat als ...U Het is voor een holebi-jongere niet eenvoudig om de stap te zetten naar een coming-out en de wereld om je heen te laten weten dat jij jouw seksualiteit niet beleeft op de manier die het meeste voorkomt in onze maatschappij. De manier waarop op de coming-out gereageerd wordt, is erg belangrijk en maakt veel verschil. Stel dat het jou overkomt. Wat als ... ... je beste vriend/vriendin vertelt dat hij/zij verliefd op je is? Hoe ga je daar respectvol mee om? … je zus verliefd wordt op een meisje? Of je broer op een jongen? Wat als hij/zij dat als eerste aan jou vertelt? … je geconfronteerd wordt met homohaat op straat?

��

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

©VANIN

HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN58 OPDRACHT 11: Evalueer jezelfR 2

Ik kan de term migranten van de eerste generatie in mijn eigen woorden uitleggen. ¨¨ Ik kan met een voorbeeld uitleggen wat met meervoudige identiteit bedoeld wordt. ¨¨ Ik kan landen situeren in het juiste werelddeel. ¨¨ Ik weet waar ik hulp kan zoeken voor vragen of problemen rond mijn seksualiteit. ¨¨ Ik kan op een respectvolle manier omgaan met anderen. ¨¨ Ik kan mijn mening en gevoelens op een respectvolle manier verwoorden. ¨¨ Ik kan vlot informatie opzoeken. ¨¨ Ik kan zelfstandig opdrachten uitvoeren. ¨¨ Ik kan vlot samenwerken met anderen. ¨¨ Ik kan notities nemen en die gebruiken om te communiceren met anderen. ¨¨ Ik hou rekening met feedback. ¨¨ 1 Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

Ik begrijp dat seksualiteit een deel van mijn identiteit bepaalt. ¨¨ Ik kan uitleggen hoe observatie, associatie en perceptie ons beeld van anderen (ver)vormen. ¨¨ Ik kan uitleggen hoe observatie, associatie en perceptie een rol spelen in het ontstaan van vooroordelen. ¨¨ Ik kan voorbeelden geven van onverdraagzaamheid ten opzichte van anderen en discriminatie van anderen, op basis van seksuele geaardheid. ¨¨ Ik kan schendingen van LGBTQ(IA+)-rechten linken aan schendingen van de mensenrechten. ¨¨

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

59HOOFDSTUK 2: IK BEN WIE IK BEN 3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien? 4 Welke vragen heb ik nog? ▶ Verder oefenen? Ga naar . ©VANIN

2 Wat betekent armoede volgens jou? Wanneer is iemand arm?

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!60 HOOFDSTUK 3: KANSEN vOOR IEDEREEN!vO OR OPDRACHT

Lees deze vooroordelen. Kies er twee uit en geef je mening.

Als je arm bent, kun je ook geen smartphone kopen. Als je gaat werken zoals iedereen kun je toch niet arm zijn?

3 K ansarmoede is een vorm van armoede. Weet je nog wat het betekent? Je ziet het meteen wanneer iemand arm is: hij of zij is dan onverzorgd, draagt vuile kleren …

1: Al ARM oedeO

Als je rijk geboren bent, heb je meer kansen in je leven. In België bestaat geen echte armoede.

©VANIN

Kansarmoede: Mensen die in kansarmoede leven, worden door hun lage inkomen beperkt in hun kansen.

Arm zijn is je eigen schuld. Je hebt het zelf gezocht.

Ik kan niet zonder mijn playstation!Zonder mijn bril ben ik verloren!

OPDRACHT 2: Behoefte aan …O België is een welvarend land. De levenskwaliteit is er hoog en de medische zorg en de sociale voorzieningen behoren tot de wereldtop. Maar dat wil niet zeggen dat iedereen hier rijk is. Er zijn grote verschillen, maar de meeste Belgen worden wel voorzien in de basisbehoeften of primaire behoeften. Als je niet in je basisbehoeften kunt voorzien, ben je arm.

Wat zijn voor jou basisbehoeften? Met andere woorden: wat is voor jou zo belangrijk dat je niet zonder zou kunnen leven? Noteer centraal jouw naam.

©VANIN

Basisbehoeften: minimale voorwaarden die nodig zijn om menswaardig te kunnen leven: voedsel, onderdak, onderwijs, gezondheidszorg

61HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

Hoelang kun je overleven zonder eten? Mijn smartphone is mijn leven!

BASIS BEHOEFTENvAN

2 De piramide van Maslow

De piramide van

Op de camping in Spanje is het superleuk. Ik heb er heel wat vrienden uit verschillende landen. a Bekijk eerst het filmpje. b Vul daarna het schema aan. c Welke behoefte uit de piramide van Maslow komt aan bod bij onze spilfiguren? Soms kan er ook sprake zijn van twee behoeften.

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!62

BEKIJK v IDEO 123451 2 3 4 5 ©VANIN

Ik herinner me nog dat m’n ouders toen ik klein was op het einde van de maand soms amper geld hadden om eten te kopen. Maar ik heb nooit honger geleden. wie?

vreemdeéénoudergezinnentaalouders kunnen niet helpen bij werkloosheidhuiswerk slechte woonsituatie oudersschuldenechtscheidinghebbengeentijd om aandacht te geven zwakke gezondheid

63HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

Toen er naaktfoto’s van mij verspreid werden, kon ik gelukkig rekenen op de steun van familie en vrienden. Zonder hen stond ik hier nu niet.

Ik kan goed met een computer werken. En ik heb al enkele onlineopleidingen gevolgd om me nog te verbeteren.

OPDRACHT 3: Kansarmoede komt overal voorv 1 We zetten een aantal van de oorzaken van kansarmoede op een rijtje. Kansarmoede wil zeggen dat je minder kansen krijgt of hebt omdat jouw situatie dat moeilijker maakt. Dat heeft niet enkel met geld te maken. Je krijgt minder kansen omdat je armer bent, maar ook omdat je ouders je niet kunnen helpen met je huiswerk bijvoorbeeld, of omdat je geen rustige studeerpleklaaghebt.gezinsinkomen moeilijke thuissituatie geen geld voor hobby’s

Ik sport heel graag en hou ervan als mensen naar mij kijken. Ik doe er dan ook alles aan om er gespierd uit te zien.

©VANIN

Ik ben moslim en ik voel dat ik me soms dubbel moet bewijzen. Maar als je zelf respect toont voor anderen, dan loopt het veel vlotter.

Noteer in enkele kernwoorden het resultaat van jullie gesprek.

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!64

•

Tien inzichten over omgaan met kansarmoede Noël Slangen is voorzitter van het Kinderarmoedefonds. Hij groeide zelf op in een kansarm gezin en weet dus als geen ander hoe armoede werkt. Een ervaringsdeskundige dus.

a Voor het lezen … In het artikel dat je gaat lezen, duiken enkele moeilijke woorden op. Zoek eerst de betekenis van de onderstaande woorden op en noteer in je eigen woorden wat ze betekenen.

b Ga samen met je klasgenoot het gesprek aan met een ander duo. Bespreek mondeling. Kozen jullie dezelfde oorzaken? Z ijn jullie het met elkaar eens over hoe die een invloed kunnen hebben op je kansen in het leven?

de-escaleren: (iets) framen: geïsoleerd: generatiearmoede: middenklasse: ©VANIN

a K ies twee oorzaken van kansarmoede uit en bespreek met een klasgenoot hoe die ervoor zorgen dat je minder kansen krijgt om je te ontwikkelen.

65HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN! Gedraag je respectvol! Luister naar elkaars mening! miniem verschil: paternalistisch: sjofel: skills: zelfbeeld: b Lees het artikel. • K ies uit de tips om met kansarme mensen om te gaan, één tip die jij belangrijk vindt. • Waarom vind je die belangrijk? Leg uit. c We houden een klassengesprek rond de tips om met kansarme mensen om te gaan. LEES ARTIKEL ©VANIN

•

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!66 LEES ARTIKEL 3

•

Heeft jouw school een eigen armoedebeleid? Hoe ziet dat armoedebeleid eruit? Wat kan jouw school nog (extra) doen om kansarme kinderen te helpen?

Wel dure sneakers, geen geld voor schoolboeken? Ook kinderen uit arme gezinnen willen erbij horen. Dus ja, dan geef je geld uit aan coole sneakers of een dure smartphone terwijl je in de klas zit zonder schoolboeken. Niet de slimste keuze, maar wel een begrijpelijke. Hoe ga je daar als school mee om? Lees de tekst en beantwoord de vragen. Een leerling had een laptop gekregen van school, maar toch leverde hij tijdens afstandsonderwijs geen enkele opdracht in. Hoe kwam dat? b ‘Armoede heeft veel gezichten’, zegt de directeur in de tekst. Geef drie voorbeelden. c Deze school heeft een armoedebeleid. Hoe probeert de school rekening te houden met leerlingen in (kans)armoede? Markeer twee concrete voorbeelden in de tekst. d Kom je ermee weg als je uiteindelijk geen enkele factuur betaalt? Leg uit.

JOUW SCHOOL

•••

©VANIN

•

Kansarmoede-index:

67HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN! 4 K ansarmoede in cijfers Om de evolutie van kansarmoede bij zeer jonge kinderen op te volgen wordt per jaar de kansarmoede-index berekend: het gemiddeld aantal geboortes in kansarme gezinnen over een periode van drie jaar. Voor Vlaanderen staat die op 13,7 %. Dat betekent dat 13,7 % van de kinderen in Vlaanderen geboren wordt in een kansarm gezin: ongeveer een op zeven Vlaamse kinderen. Maar er zijn grote regionale verschillen. In Brussel leven heel wat meer kinderen in kansarme gezinnen. Dat is ook logisch: in grote steden leven meer mensen in slechte omstandigheden, heb je meer werkloosheid en wonen er meer mensen van allochtone afkomst. Dat zijn allemaal factoren die het risico op kansarmoede groter maken.

©VANIN

• buurgemeente: • k ansarmoede-index: % • Z ijn er verschillen? Leg uit. %

het gemiddeld aantal geboortes in kansarme gezinnen over een periode van drie jaar Bekijk bij het onlinelesmateriaal de kansarmoede-index per deelgemeente en beantwoord de avragen.Noteer hier jouw woongemeente: b Welk percentage heeft de kansarmoede-index in jouw woongemeente? Hoeveel percent van de jongeren in jouw gemeente wordt er geboren in een kansarm gezin? c Daalt of stijgt dat percentage de laatste jaren? Markeer het correcte antwoord. d Zoek een buurgemeente van je woongemeente op en vergelijk de cijfers.

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!68 Armoede zit helaas overal. ai16522546275_spilfiguur_Jack_droevig.pdf111/05/202209:37 f De stad met de hoogste kansarmoede-index van Vlaanderen is Antwerpen. Hoeveel jongeren groeien daar op in een kansarm gezin? Markeer het juiste antwoord. Ongeveer 1 op 4Ongeveer 1 op 3Ongeveer 1 op 5Ongeveer 1 op 10

1 Arm Vlaanderen De klas wordt in drie groepen verdeeld. Elke groep krijgt twee filmpjes te zien over een gezin dat in armoede leeft. Beantwoord de vragen bij elk filmpje. Als je klaar bent, schuif je door naar de volgende hoek. Stap 1: Lees eerst de vragen die bij het filmpje horen. Is alles duidelijk? Stap 2: Bekijk daarna het eerste filmpje. Stap 3: Beantwoord vervolgens de vragen.

Naam provincieKansarmoede-index e Rangschik de vijf Vlaamse provincies op kansarmoederisico. De provincie met het hoogste cijfer noteer je bovenaan. Als er twee provincies hetzelfde cijfer hebben, noteer je de provincies alfabetisch.

OPDRACHT

©VANIN

4: In armoede leven is geen pretje!v België is een rijk land, en toch leven er ook in ons land veel mensen in armoede. Armoede is dichterbij dan je zou vermoeden. Het zit vaak verborgen. Mensen praten er ook niet zo gemakkelijk over. Armoede betekent meer dan alleen weinig geld verdienen. Mensen in armoede vinden moeilijker een betaalbare en goede woning, ze stellen een doktersbezoek uit, hun kinderen doen het vaak minder goed op school of ze vinden moeilijk werk. Mensen in armoede schamen zich vaak voor hun situatie.

1a a Waar woont het gezin? Aalst Brugge Brussel Leuven Geel Hasselt b Hoeveel leden telt het gezin? 2 3 4 56 Wie zijn dat allemaal? c Waarom wonen Jason en Naomi niet graag in het huis? Omdat ze geen vrienden hebben die dichtbij wonen ¨ Omdat er overal in huis vocht en schimmel is ¨ Omdat het tocht in huis ¨ Omdat het er koud is ¨ Omdat ze samen op een kamer moeten slapen d Wat heeft de woonmaatschappij Els aangeraden te doen tegen de schimmel? ¨ Niets ¨ Ze kreeg de raad alles te behandelen met water en zeep. ¨ Ze kreeg de raad alles te behandelen met bleekwater. Ze kreeg de raad het te verven. e Heeft dat geholpen? f Waar poetst Jason zijn tanden? ¨ Hij poetst zijn tanden niet. ¨ In de douche ¨ In het bad ¨ In de keuken Waarom daar? Waarom laat Els dit niet herstellen? g Waarom komen er nooit kinderen spelen bij Jason? ¨ Het huis is te gevaarlijk. ¨ Het huis is te klein. ¨ Els schaamt zich voor haar huis. ¨ Jason schaamt zich voor zijn moeder. Om geen andere kinderen ziek te laten worden. ¨ Jason heeft geen vrienden. h Wat is hun droom? ja nee

SITUATIE 1 a ©VANIN

69HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

Situatie

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!70 Situatie 2a a Waar woont het gezin? Aalst Brugge Brussel Leuven Geel Hasselt b Hoeveel leden telt het gezin? 2 3 4 56 Wie zijn dat allemaal? c Voelt Mika zich arm? Leg uit. d Hoeveel geld hebben ze per week? 40 euro100 euro140 euro 240 euro1100 euro e Wat is budgetbegeleiding? ¨ Men begeleidt je bij het winkelen zodat je geen dure producten koopt. ¨ Men regelt alle papieren en zorgt dat alles betaald wordt (kosten + schulden).

f Hoe lang volgt een budgetbegeleidster Rudi al op? 5 jaar 8 jaar 10 jaar 12 jaar g Hoe is Rudi in deze situatie terechtgekomen? h Leg uit: ‘Ik zit in een vicieuze cirkel’ . i Waarom heeft Mika niets verteld over het uitwisselingsproject op school? Hij wist dat dit toch niet zou mogen van zijn papa. Hij woont in een klein rijhuisje en schaamt zich voor zijn huis. Hij schaamt zich omdat ze minder hebben dan anderen. Ze hebben niet de middelen om iemand anders bij hen te laten logeren. j Waarom maakt Mika zich soms zorgen? ja nee SITUATIE 2a

©VANIN

71HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN! Situatie 3a a Waar woont het gezin? Aalst Brugge Brussel Leuven Geel Hasselt b Hoeveel leden telt het gezin? 2 3 4 56 Wie zijn dat allemaal? c Wanneer voelt Akira zich arm? ¨ Wanneer anderen haar aanstaren ¨ Wanneer ze in een winkel is en niet alles (direct) krijgt ¨ Wanneer ze thuis maar een halve beker melk per dag mag drinken ¨ Ze voelt zich nooit arm. d Waarom is Akira bang om vrienden uit te nodigen? ¨ Omdat haar mama dan boos zal zijn ¨ Ze schaamt zich voor haar ouders. ¨ Ze denk t dat ze uitgelachen zal worden met de manier waarop ze woont. e Hoe is Vanessa in de armoede terechtgekomen? f Hoe is Steve in deze situatie terechtgekomen? ¨ Door een lening bij de bank die hij niet meer kon terugbetalen ¨ Dat is zo gegroeid van thuis uit. ¨ Door een drankprobleem g Vanessa en Steve zitten in schuldbemiddeling en budgetbeheer. Hoeveel krijgen ze per week?70 euro100 euro 170 euro 200 euro270 euro h Op welke manier kunnen ze wat besparen op hun eten? i Wat is de grootste schrik voor Vanessa? SITUATIE 3a ©VANIN

SITUATIE 1b Waar Niet waar

Els kan niet verhuizen naar een woning op de privémarkt omdat ze de waarborg van twee maanden niet kan betalen.

3 Naomi is bij haar vriend gaan wonen.

2 Dit huis is veel beter dan het vorige appartement.

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!72 2 Vijf jaar later … Stap 4: Lees eerst de vragen die bij het filmpje horen. Is alles duidelijk? Stap 5: Bekijk dan de filmpjes die bij het tweede deel horen. Stap 6: Beantwoord vervolgens de vragen.

Situatie 1b Waar of niet waar? Verbeter indien nodig.

Els schildert de kamer van haar dochter om schimmel- en vochtplekken te verbergen. Noteer het antwoord op de vragen in je eigen woorden.

a Waarom schildert Els de kamer van haar dochter? b Wat kon een van de kinderen doen dankzij de besparingen op het eten via de sociale kruidenier? c Waarom krijgt Els een stempelvergoeding als schoolverlater, maar geen volledige stempelvergoeding? d Waarom gaat Els niet werken?

Els, Sean en Jason wonen nu in een rijhuis.

©VANIN

4 Rudi krijgt wekelijks 100 euro leefgeld.

1 De zus van Mika is bij haar mama gaan wonen.

Noteer het antwoord op de vragen in je eigen woorden.

6 Rudi kiest ervoor om vrijwillig aan budgetbeheer te doen als veiligheid voor de kinderen.

5 Mika gaat werken en gaat dus niet meer naar school.

d Waarom is Mika uiteindelijk gestopt met school?

b Rudi werkt nu, maar toch heeft hij geen beter inkomen dan vroeger. Hoe komt dat?

©VANIN

c Waarom gingen de kinderen niet graag naar school op de eerste schooldag?

a Wat is er veranderd aan de situatie van Rudi?

Rudi heeft de opleiding ‘ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting’ gevolgd. Rudi is op zoek naar werk.

73HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

Situatie 2b Waar of niet waar? Verbeter indien nodig. SITUATIE 2b Waar Niet waar

Noteer het antwoord op de vragen in je eigen woorden. Wat is er veranderd in deze situatie? b Waarom helpt de papa van Amarachi niet met de opvoeding van zijn dochtertje? c Waarom heeft Akira haar opleiding niet afgemaakt?

©VANIN

Stap 7: Schuif door naar de volgende hoek en start opnieuw bij stap 1, nu voor het tweede filmpje. Stap 8: Schuif door naar de volgende hoek en start opnieuw bij stap 1, nu voor het derde filmpje.

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!74 Situatie 3b Waar of niet waar? Verbeter indien nodig. SITUATIE 3b Waar Niet waar 1 Akira is nu 17 jaar oud. 2 Ze wonen in een nieuw appartement. 3 Vanessa ontvangt 140 euro budget per week. 4 Vanessa en Steve hebben er ondertussen een dochtertje bij.

©VANIN

Je weet nu dat armoede niet enkel een financieel probleem is. Armoede uit zich op verschillende vlakken die nauw met elkaar in verband staan. Verschillende oorzaken versterken elkaar. Zo vormt armoede een negatieve spiraal waaruit het moeilijk te ontsnappen is. Alle problemen samen kunnen we omschrijven als de kringloop van armoede.

OPDRACHT 5: Kringloop van problemenv

1 Vul het schema aan. voeding – gezinnen – werk – inkomen – onderwijs – geen – woning – ziek

MinderwaardigWeinigwerk

2 Markeer wat klopt met groen. Markeer wat niet klopt met rood. Gebruik het schema. Mensen met een laag inkomen hebben niet genoeg geld om gezonde voeding te kopen. Mensen die niet naar school kunnen, behalen geen diploma en vinden meestal slecht betaald of helemaal geen werk. Mensen die geen werk hebben, zijn niet naar school gegaan. Mensen die ongezond eten, verdienen erg weinig. Wie veel ziek is, eet ongezond. Wie onvoldoende verdient, woont vaak in een ongezonde woning. Wie niet werkt, komt uit een probleemgezin.

75HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

3 Welke conclusie kun je trekken als je kijkt naar de kringloop van armoede?

SlechteOnvoldoendeProbleem-+ongezonde DikwijlsSlechte

Lees de teksten van mensen in armoede en beantwoord de vragen.

Sociale armoede: je kunt niet meedoen aan het normale sociale leven omdat er geen geld is voor een sportclub, voor schoolactiviteiten, voor een uitstap …

Na een tweede ontslag werd het schipperen tus sen werk en werkloosheid. ‘Ik voelde dat ik niet meer kon meegaan op café of naar feestjes. Met een kind in huis ligt dat nog moeilijker, want je zit met een dubbele kost. Je betaalt niet alleen de cinema, maar ook de babysit. Zo sluit je jezelf al snel op. Ik merkte dat ik excuses begon te ver zinnen: “Ik heb al een afspraak, het past niet”, of “de kleine is ziek”. Eerlijk zijn? Nee, daar was ik te bang voor. Omdat ik wist dat ze me dan zouden laten vallen, en in het slechtste geval zouden bespotten. Zo gaat dat. Nu nog altijd.’ Je belandt niet alleen in de armoede, je roest er ook in vast, signaleert Johan. ‘De sociale zeker heid is een kluwen van tegenstrijdige regeltjes die je finaal de das omdoen. Op een bepaald moment stak ik eraan toe door naar de fabriek te gaan. Ik verdiende netto minder dan met een werkloosheidsvergoeding. Ik ben arm gebleven, ondanks die jobs.’ ‘Nog zo’n voorbeeld: als je weer aan de slag gaat, stijgt meteen ook de huishuur van je socia le woning. Dat verkleint zeer snel de voorsprong die je neemt om uit die put te klimmen. Maar wat zien buitenstaanders? Zij zien alleen maar dat je één, twee of drie jaar werkloos blijft. “Ge doet niks, ge zijt een profiteur.” Ze zeggen het niet altijd, maar je ziet het in hun blikken.’

Bron: De Morgen, 29/12/2012

Hoe is Johan in de armoede terechtgekomen? Markeer in de tekst. b Johan spreekt over ‘sociale armoede’ . Wat betekent dat volgens jou? c Waarom bevat de sociale zekerheid tegenstrijdige regeltjes volgens Johan?

©VANIN

‘Je belandt niet alleen in de armoede, je roest erin vast’ Johan was een late dertiger toen de problemen om de hoek loerden. Een collectief ontslag, een echtscheiding, rondkomen als alleenstaande va der. De ene opdoffer volgde op de andere. ‘Toen de vraag kwam of ik ons zoontje in huis wilde nemen, moest ik eerst weigeren. Ik wilde wel, maar het was gewoon niet haalbaar. Ik werkte in ploegen, maar de opvang werkt niet met vroege en late diensten. Bovendien had ik geen ouders op wie ik kon terugvallen. Die sociale armoede maakte het nog ingewikkelder.’

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!76 a

d Hoe is Mira in de armoede terechtgekomen? Markeer in de tekst. e Mira spreekt over ‘emotionele armoede’ . Wat betekent dat volgens jou? Emotionele armoede: armoede door een tekort aan emoties, aan liefde, door emotionele mishandeling MIJN NOTITIES

Bron: De Morgen,Shutterstock.com30/12/2012

©VANIN

77HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

‘Mijn armoede is begonnen toen ik nog in de wieg lag’ Mira vertelt: ‘Financieel kwamen we niks te kort: mama maakte onze kleren, onze haren wa ren netjes gekamd, we gingen elke week naar de supermarkt, elk jaar op vakantie. Maar van binnen was ik ongelukkig. Ik was ongewenst, en dat heeft mijn pa altijd laten voelen.’ Emotionele armoede heet dat, een leegte die je niet zomaar Mira’sopvult.verhaal is er een van vluchten: thuis weg gelopen, drie zonen bij evenveel vaders, der tien adressen in tien jaar tijd. Een verhaal van verdriet ook: ooit verdoofd met drank en drugs, maar nooit vergeten. Ze kan ze begrijpen, de schokkende familiedrama’s die je in het nieuws ziet. ‘Ik kom van ver’, zegt ze zacht. Want de krater in haar hart werd ook een financiële val kuil. ‘Toen de kinderen klein waren, hebben ze een tijdje gevoetbald, op afbetaling. Ik heb het eten uit mijn mond gespaard. Zij kregen de boterhammen, ik de korstjes. Zij de appel, ik de schillen. Als ik al eens kleren koop voor hen, dan zijn het nieuwe. Voor mezelf ga ik naar de tweedehandswinkel. Zij slapen in een bed, ik op een matras op de grond.’

Doordat er altijd wel iemand op bezoek is bij ons thuis, kan ik niet studeren door het lawaai. Ik verlang zo naar een rustig plekje om te studeren.

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!78

Mijn mama kan niet gaan werken omdat ze voor mijn zusje met een beperking moet zorgen. Daardoor hebben we het financieel niet zo gemakkelijk. Ik zou heel graag wat meer hobby’s doen, maar dat gaat niet. Ik heb moeite met wiskunde en thuis hebben mijn ouders geen tijd om me te helpen.

©VANIN

OPDRACHT 6: Armoedebestrijdingv 1 Lees de situaties waarin Marieke, Elena en Anouar zich bevinden. 2 Hoe kan de school Marieke, Elena en Anouar helpen?

Armoedebestrijding: het verminderen van armoede Sociale zekerheid: een soort verzekering die in bepaalde situaties zorgt voor een vervangingsinkomen of aanvulling op het inkomen

Elke werkende Belg staat een deel van zijn inkomen af aan de overheid. Dat gebeurt via belastingen en sociale bijdragen. Al dat geld komt in een grote spaarpot terecht en wordt van daaruit herverdeeld. Via de sociale zekerheid wordt het geld gegeven aan mensen die niet (meer) kunnen werken of die extra lasten hebben. Dat noemen we het herverdelingsprincipe. wordt gebruikt voor betaling vandragen bij

IDEO

©VANIN

79HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN! 3 Sociale zekerheid

Solidariteit: een gevoel van betrokkenheid en verbondenheid met anderen Herverdelingsprincipe: een deel van het inkomen wordt herverdeeld via de sociale zekerheid, aan mensen die niet meer kunnen werken of die extra lasten hebben. Onze sociale zekerheid is gebaseerd op het principe van solidariteit Wat betekent dat? Bekijk het filmpje en vul het schema aan. staan een deel van hun inkomsten af. per werknemer ZEKERHEIDSOCIALE via belastinggeldontvangen (bv. geboortepremie)kinderbijslag, De sociale zekerheid in België is gebouwd op solidariteit: solidariteit tussen werkenden en werklozen, tussen gezonde en zieke mensen, tussen jongeren en ouderen, tussen mensen met en zonder een inkomen, tussen gezinnen met en zonder kinderen.

Een op vijf Belgen loopt het risico op armoede of sociale uitsluiting. Armoedebestrijding is dus erg belangrijk. Gelukkig kan iedere inwoner van België rekenen op sociale zekerheid. BEKIJK v

•

Hanaa is 15 jaar en de oudste van zeven kinderen. Elke ochtend brengt ze haar broertjes en zusjes naar school. Daarna haast ze zich naar huis, want ze moet helpen in het huishouden. Vorig jaar is haar mama erg ziek geworden en daardoor kan zij het huishouden niet meer alleen af. Haar papa gaat elke dag werken.

Sociale rechtvaardigheid in veiligheid betekent dat iedereen het recht heeft om zich veilig te voelen.

Sociale rechtvaardigheid in huisvesting betekent dat iedereen recht heeft op een goede woning.Sociale rechtvaardigheid in onderwijs betekent dat iedereen recht heeft om naar school te gaan.

b Op welke manier is er sprake van sociale onrechtvaardigheid in haar situatie?

•

In een rechtvaardige samenleving moet iedereen gelijke rechten en gelijke kansen hebben.

In een sociaal rechtvaardige samenleving heeft iedere mens recht op en toegang tot de basisbehoeften zoals eten en drinken, huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg … En toch leven heel wat mensen onder de armoedegrens. Dat is niet eerlijk of niet rechtvaardig.

Geef nu zelf een voorbeeld van een situatie waarin er sprake is van sociale onrechtvaardigheid. op het vlak van huisvesting: op het vlak van veiligheid:

Lees de tekst en beantwoord de vragen.

OPDRACHT 7: Sociale (on)rechtvaardigheidv

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!80

Rechtvaardig: eerlijk, volgens het idee dat iedereen evenveel (kansen) moet krijgen Sociaal rechtvaardige samenleving: een wereld waarin iedereen recht heeft op basisbehoeften

a Tot welke basisbehoefte heeft Hanaa geen toegang?

©VANIN

Er moet toch iemand het huishouden doen en voor de kinderen zorgen?

EEN

Waarvoor staat het initiaalwoord OCMW ?

Hoe zou een rechtvaardige samenleving er volgens jou kunnen uitzien? Hoe kun je ervoor zorgen dat iedereen gelijke kansen krijgt?

Ik heb me direct kandidaat gesteld en nu doe ik ook geregeld betaalde klusjes bij een oudere vrouw in de buurt. Op die manier zorg ik voor wat extra spaarcenten, en zorgen we samen voor elkaar!

OPDRACHTCHATBOX

81HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

WELZIJNSZORG FOODBANKS WELZIJNSSCHAKELS SCHULDEN OP SCHOOL

Stap 1: K ies één organisatie uit. Stap 2: Zoek op wat die organisatie doet om (kans)armoede te bestrijden.

Stap 3: Noteer de informatie in een mindmap. Gebruik indien nodig je toolbox. Stap 4: Neem een foto van die mindmap en post de foto in de gevraagde map op de onlineleeromgeving van jullie school. Stap 5: Stel jullie organisatie kort mondeling voor aan de rest van de klas met behulp van jullie mindmap. MAKENMINDMAP

©VANIN

8: Hulp is onderwegU Een tijdje geleden zat er een kaartje in de brievenbus van het OCMW. Op het kaartje stond een oproep om je buren vrijwillig te helpen bij kleine taken, zoals het huisvuil buitenzetten, een brood gaan halen, met de hond gaan wandelen …

Elke gemeente of stad heeft een eigen OCMW of Sociaal Huis, dat een brede waaier aan diensten aanbiedt. Maar er zijn ook verschillende andere organisaties die helpen om armoede te bestrijden.

In België bestaat geen echte armoede. Als je arm bent, kun je ook geen smartphone kopen. Als je gaat werken zoals iedereen kun je toch niet arm zijn.

OPDRACHT 9: Arm in arm tegen armoedeU 1 Bekijk opnieuw de vooroordelen in opdracht 1 op p. 60. Noteer bij elke stelling wat je geleerd hebt na dit hoofdstuk. Je ziet meteen wanneer iemand arm is. Arm zijn is je eigen schuld. Je hebt het zelf gezocht.

©VANIN

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!82

©VANIN

altijd gemakkelijk om op het einde van de maand de eindjes aan elkaar te kunnen knopen. Elke maand lopen de kosten voor medicatie en kinesitherapie voor mijn zusje hoog op. We gebruiken onze auto daarom zo weinig mogelijk, om kosten te besparen. Tv of internet hebben we niet.

a Lees de teksten.Ikwoon samen met mijn mama, mijn papa, mijn twee broers en mijn zusje in een kleine sociale woning. Mijn papa werkt in een fabriek. Mijn mama werkt niet. Ze is thuis om voor mijn gehandicapte zusje te zorgen. Ik babysit in het weekend om wat extra zakgeld te Hetsparen.isniet

Zij huren het zwembad voor een uurtje en wij hoeven zelf niets te betalen. Mijn ouders zijn gescheiden en daarom moet ik elke week verhuizen. De ene week woon ik bij mijn mama, de andere week bij mijn papa. Daardoor vergeet ik soms mijn handboeken wel eens. En dan kom ik in de problemen met mijn taken bijvoorbeeld. Mijn ouders werken allebei veel en hebben geen tijd om me te helpen bij wiskunde. Mila heeft geluk! Zij heeft een privéleerkracht die haar twee keer per week bijles geeft en helpt met haar huiswerk. Maar haar mama is dan ook rijk! Mijn ouders kunnen zich dat niet veroorloven. Bij ons thuis is het dikwijls de zoete inval. In Marokko is het de gewoonte om veel bij elkaar op bezoek te gaan, en dus komen de broers en zussen van mijn mama en papa hier dikwijls over de vloer. Ze blijven soms ook slapen. Ik deel een kamer met mijn broer, want de logeerkamer is altijd bezet. Het is dus niet altijd gemakkelijk om rustig mijn huiswerk te kunnen maken of te studeren.

Als je rijk geboren bent, heb je meer kansen in je leven. 2 K ansarmoede is dichterbij dan je zou denken, ook voor onze spilfiguren.

Dankzij een voordeeltarief via het OCMW hebben we een gemeenschappelijk smartphoneabonnement voor het hele gezin. Ik zou graag mijn vrije tijd invullen met leuke sportactiviteiten, maar dat gaat niet. Gelukkig kan ik elke maandagavond gaan zwemmen met de jeugdclub.

83HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!84

Op welke manier is er sprake van kansarmoede in deze situaties? Welke kansen worden hun ontnomen? Vul aan.

3 Armoede is niet enkel een kwestie van inkomen. Leg in je eigen woorden uit.

©VANIN

85HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN! 4 Wat stelt deze afbeelding voor? Leg uit. Gebruik de woorden in het kader. sociale zekerheid – stukje loon – wordt gebruikt voor IK ZOEK WERK 5 Geef twee tips ... • voor je school om kansarmoede op school te bestrijden. • voor onze maatschappij om armoede te bestrijden. 6 Geef een voorbeeld van sociale onrechtvaardigheid op het vlak van onderwijs. ©VANIN

Ik kan in eigen woorden de kringloop van armoede uitleggen. ¨¨ Ik weet wat sociale armoede en emotionele armoede is. ¨¨ Ik ken enkele manieren om armoede te bestrijden op school. ¨¨ Ik kan een organisatie opsommen die helpt bij het bestrijden van armoede. ¨¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen wat een sociaal rechtvaardige wereld is. ¨¨ Ik kan in eigen woorden het begrip sociale zekerheid uitleggen. ¨¨ Ik kan het herverdelingsprincipe uitleggen. ¨¨ Ik kan een voorbeeld geven van sociale onrechtvaardigheid. ¨¨ Ik kan op een respectvolle manier omgaan met anderen. ¨¨ Ik kan mijn mening en gevoelens op een respectvolle manier verwoorden. ¨¨ Ik kan vlot samenwerken met anderen. ¨¨ 3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien? Welke vragen heb ik nog? Verder oefenen? Ga naar . Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft. koos deze emoji(’s) omdat:

�� Ik

▶

©VANIN

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

Ik kan uitleggen wat kansarmoede betekent. ¨¨ Ik kan een voorbeeld geven van kansarmoede. ¨¨ Ik kan in eigen woorden uitleggen wat de basisbehoeften zijn. ¨¨ Ik kan enkele oorzaken van kansarmoede opsommen. ¨¨ Ik kan enkele tips opsommen om met kansarme mensen om te gaan. ¨¨

HOOFDSTUK 3: K ANSEN vOOR IEDEREEN!86 OPDRACHT 10: Evalueer jezelfR

87HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED? 10417 11852 12639 HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE IN v LOED? OPDRACHT 1: vakan tiekiekjesO 1 Onze spilfiguren hebben heel wat gereisd tijdens de schoolvakanties. Noteer onder elke foto de naam van het land dat ze bezocht hebben. © Victor Jiang/Shutterstock.com ©VANIN

EUROPESEEUROPAUNIEEUROZONE

b Welk land ligt zowel in Azië als in Europa? c Welke van de Europese landen behoren niet tot de Europese Unie? Gebruik de kaart op p. 220 of scan de QR-code.

In welke Europese landen die onze spilfiguren al bezocht hebben, kun je niet met de euro betalen? Gebruik de kaart op p. 221 of scan de QRcode.

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?88

Zoek een antwoord op de volgende vragen met behulp van de kaarten achteraan in je leerwerkboek.

a Welke landen uit oefening 1 behoren niet tot het werelddeel Europa? Gebruik de kaart op p. 219 of scan de QR-code.

EEuropauropese Unie LAND eurozone ©VANIN

89HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED? Bekijk de kennisclip en vul het schema aan. OPDRACHT 2: EU of eurozone? Een wereld van verschil!v 1 EU-landen BEKIJK v IDEO EUROPA 1939-19451914-1918 ligt in puin. Nooit ! (EG1951KS)EU-burgers kunnen in elk EU-land , , , , met pensioen gaan en van producten uit heel Europa genieten. : – Albanië – Republiek Noord-Macedonië – Montenegro – Servië – Turkije – Bosnië en Herzegovina – Kosovo Samenwerking op het gebied van en (EEG) geen geen (EG) (EU) toelandenVerschillendetredentotdeEU. Toekomst Kandidaat-lidstaat: een land dat lid wil worden van de Europese Unie en waarvan de aanvraag officieel is aanvaard door de EU ©VANIN

©VANIN

Schengenlanden

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?90

CYPRUS MALTA a Duid de migratie van Lottes vader aan op de kaart. Schengenlanden en kandidaat-Schengenlanden b Waarom was het voor Poolse arbeiders interessant om in België te komen werken, denk je?

Hij heeft er 19 jaar gewoond, om dan achtereenvolgens te gaan werken in Duitsland, Nederland en België. Hier heeft hij mijn mama ontmoet. Samen zijn ze dan even teruggekeerd naar Polen. Mama werkte er als verpleegster. Toen mijn mama zwanger was van mijn broer Aleksander zijn ze teruggekeerd naar België. Dat is nu al 25 jaar geleden! Mijn broer woont sinds enkele jaren in Canada. Papa en mama denken er soms wel eens over om terug te keren naar Polen wanneer ik afgestudeerd ben. Maar dan blijf ik wel in België hoor …

Wanneer iemand mijn familienaam vraagt, dan moet ik die altijd herhalen. Mijn volledige naam is Charlotte Zielinski, maar mijn ouders noemen me Lotte. Ik heb een Vlaamse mama en een Poolse papa. Mijn papa is geboren in Polen.

d Stel dat je zelf een Europees land mag kiezen waar je eventueel een tijdje wilt werken. Welk land zou je kiezen? Leg met een paar voorbeelden uit waarom.

91HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?

Welke vier landen behoren niet tot de EU, maar wel tot de Schengenlanden? Je krijgt één land cadeau.

Ik kies voor Italië omdat ik dan op zaterdag kan gaan shoppen in Milaan en omdat ik op zondag naar het strand kan gaan!

Ik kies voor (land) omdat

Liechtenstein EUROPA SCHENGENLANDEN ©VANIN

Dankzij de Europese Unie en het Verdrag van Schengen is het voor inwoners van de EU heel eenvoudig om in andere EU-landen te werken. De Schengenzone omvat 26 landen: 22 landen van de Europese Unie en vier niet-lidstaten. Vijf EU-landen maken geen deel uit van Schengen. De Schengenlanden hebben afgesproken om de personencontrole aan hun gemeenschappelijke grenzen af te schaffen. Binnen deze landen mag je als inwoner van de Europese Unie (EU) vrij studeren, wonen en werken. Schengenlanden: de landen waarin je als inwoner van de Europese Unie (EU) vrij mag studeren, wonen en werken

Mila Elk jaar ga ik met oma en opa naar Spanje. Ook daar kan ik in euro betalen.

©VANIN

Oma vertelt dat ze vroeger altijd geld moesten wisselen voor een hele maand. Dat was een heel gedoe! Maar ze vond dat ook wel leuk, want dat hoorde bij de vakantie. Opa van Marieke Ik houd enorm van de Europese Unie! Dankzij de EU hebben we hier al meer dan 60 jaar vrede. Door de euro voelen we ons nóg een beetje meer Europeaan. We kunnen zonder problemen onze buurlanden bezoeken, zonder geld te moeten wisselen. a Bekijk de kaart van de Europese Unie. Noteer bij elk land de passende munt of de nationale munt die men daar vroeger gebruikte, voor de invoering van de euro. Opgelet: sommige munten kun je bij verschillende landen plaatsen. mark – litas – schilling – escudo – kroon – lev – mark – lire – gulden – drachme –kuna – pond – forint – zloty – tolar – leu – lira – lats – frank – peseta

In heel wat Europese landen kun je met de euro betalen. Vroeger was dat niet zo, toen had elk land zijn eigen nationale munt. 3 De eurozone Papa van Julan Als we vroeger op reis wilden gaan binnen Europa, moesten we er altijd voor zorgen dat we voldoende geld gewisseld hadden in de munt van ons land van bestemming. Dankzij de euro kunnen we nu probleemloos enkele dagen naar Duitsland trekken of een fietstocht in Nederland maken. Lotte Mijn broer woont in Canada en daar betalen ze met de Canadese dollar. Als hij bij ons op bezoek komt, dan is het voor hem altijd rekenen. Hij is het niet meer gewoon om met euro te betalen. Als mijn opa en oma uit Polen langskomen ook: zij betalen in Polen met zloty in plaats van met euro.

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?92

93HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED? ENBOSNIË HERZEGOVINA SERVIË MONTENEGRO KOSOVO NOORD-MACEDONIË TURKIJEZweedseDeense FinseDuitse EstischeNederlandse LetseIerse LitouwseBelgische PoolseLuxemburgse OostenrijkseFranse SlowaakseTsjechische SloveenseHongaarse ItaliaanseRoemeense BulgaarsePortugese GriekseSpaanse MalteseKroatische Cypriotische ©VANIN

Verschillende lidstaten hebben hun nationale munt vervangen door de eenheidsmunt: de euro (€). Samen vormen deze landen de eurozone. Die zone blijft groeien sinds de invoering van de eenheidsmunt.

Nationale munt: de munt van een bepaald land Eurozone: alle EU-landen die hun nationale munt vervangen hebben door één gezamenlijke munt, de euro Eenheidsmunt: munteenheid die in meerdere landen wordt gebruikt

BOSNIË HERZEGOVINAEN

©VANIN

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?94

MONTENEGROSERVIËKOSOVONOORD-MACEDONIË

TURKIJE b Bekijk de kaart van de Europese Unie. In welke landen is de nationale munt vervangen door de euro? Kleur die landen groen.

hln.be - 17/01/2022 - dit artikel werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elk hergebruik dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschap License2Publish: info@license2publish.be

Weetje Vanaf 2023 zal Kroatië de euro invoeren. De regering van Kroatië vraagt nu al aan de Kroaten om hun cash geld op de bank te zetten met het oog op een overstap naar de euro. Kroatië wordt het twintigste land dat de euro gebruikt.

Alle bankbiljetten die uitgegeven zijn na de Tweede Wereldoorlog kunnen vandaag nog omgeruild worden. Dus niet enkel de laatste uitgegeven reeks, maar ook de vroegere reeksen. Bedragen kleiner dan € 3 000 krijg je meteen mee naar huis. Voor alle bedragen die groter zijn dan € 3 000, bedraagt de wachttijd langer. Belgische munten en briefjes van 20 en 50 frank kun je niet meer omruilen. Die briefjes werden vroeger niet uitgegeven door de Nationale Bank, maar door de Schatkist. Wat gebeurt er met de oude biljetten?

Die zijde is ontworpen door de Belg Luc Luycx. De nationale zijde verschilt per land. Naast de euromunten zijn er zeven eurobiljetten. Er zijn twee versies eurobiljetten. De eerste serie werd ontworpen door de Oostenrijker Robert Kalina in 2002, de tweede serie door de Duitser Reinhold Gerstetter in 2013. De nieuwe versie eurobiljetten moet de oude versie vervangen, maar is nog altijd in omloop. De nieuwe eurobiljetten zijn moeilijker te vervalsen en moeten vervalsing tegen gaan.

Belgische franken zijn uiteraard niet meer geldig als betaalmiddel. Wie thuis nog oud Belgisch geld heeft liggen, kan dat vandaag de dag nog steeds gratis omruilen bij de Nationale Bank in Brussel. En er is nog heel wat geld in omloop. De totale waarde aan nietingewisselde biljetten bedraagt ongeveer 400 miljoen frank of omgerekend 10 miljoen euro.

95HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED? c Vul aan. d Lees de tekst. Markeer wie meegeholpen heeft aan het ontwerp van de eurobiljetten (geel) en de euromunten (groen). Markeer telkens ook de nationaliteit van de ontwerper. EurozoneEU-landenAantal landen Groengekleurde landen JA NEE JA NEE Grijsgekleurde landen JA NEE JA NEE Aantal EU-landen

Oude bankbiljetten worden versnipperd in de Nationale Bank. Wat er dan nog overschiet, gaat in de verbrandingsoven. Bron: radio2.be

©VANIN

Bron: naar wikikids.nl 4 Wat met het oude geld?

Wat kun je vandaag nog omruilen?

Er zijn acht euromunten: 1, 2, 5, 10, 20, 50 eurocent en 1 en 2 euro. Iedere munt heeft een gemeenschappelijke en een nationale zijde. De gemeenschappelijke zijde is voor alle eurolanden hetzelfde en toont de waarde van de euromunt met een kaart van Europa en de twaalf sterren van de vlag van de Europese Unie. Ze symboliseert de eenheid van Europa.

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?96 Waar waarNiet 1

MIJNCHATBOXNOTITIES ©VANIN

Belgische franken kunnen nog steeds gebruikt worden als betaalmiddel. Je kunt een briefje van 50 frank omruilen bij de Nationale Bank van Brussel. Een bankbiljet van 100 frank van na WO II kan nog steeds omgeruild worden. De oude bankbiljetten worden versnipperd en daarna verbrand. Een bedrag kleiner dan 5 000 euro krijg je meteen mee naar huis. De totale waarde aan niet-ingewisselde biljetten bedraagt ongeveer 400 miljoen euro. Waar of niet waar? kunnen door heel de EU reizen en werken waar we willen. We gebruiken dezelfde munt als in andere landen van de eurozone. Maar voelen we ons ook Europeaan? Wat vinden jullie?

Opdracht 3: Wat doet de EU voor jou?v 1

Wie dat denkt, heeft ongelijk. De EU beïnvloedt dagelijks jouw leven als EU-burger. Hoe zou het zijn als de EU helemaal niet bestond?

Bekijk beide afbeeldingen en zoek de twaalf verschillen. Omcirkel de verschillen op de tweede afbeelding en nummer ze. ‘Europa? Een ver van mijn bed show. Daar heb ik niets mee te maken!’

Bron: © Europahuis Ryckevelde, www.europahuis.be Zonder de EU:

Met de EU:

©VANIN

97HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?98 2

Minstens de helft van de films, tv-series en documentaires die tv-zenders en andere bedrijven in de EU aanbieden, moeten van Europese oorsprong zijn.

De EU probeert op allerlei manieren het leven beter te maken: thuis, in de winkel of op school. Combineer de twaalf verschillen uit opdracht 3.1 met deze tekstjes. De Europese Unie werkt aan een beter klimaat. Daarom moet minstens 32 % van al onze verbruikte energie tegen 2030 uit hernieuwbare bronnen komen. Met de euro kun je zonder geld te wisselen in alle landen van de eurozone Ombetalen.het aantal rokers te verminderen, verbiedt de EU moetensigarettenopwelkeDaarnaasttabaksreclame.bepaaltzewaarschuwingendeverpakkingvanentabakstaan.

Het Erasmus+ programma geeft een beurs aan studenten uit de EU die tijdens hun opleiding een tijdje in een ander EU-land gaan studeren. De EU bepaalt dat je op elk elektronisch toestel minstens twee jaar garantie krijgt. De EU maakt een einde aan geoblocking: EU-burgers kunnen nu in om het even welke EU-lidstaat online producten en diensten kopen.DeEuropesesamenwerking zorgde intussen voor al meer dan 60 jaar vrede in de EU-lidstaten.

De EU discriminatieverbiedtop de werkvloer op basis van iemands geslacht, leeftijd, handicap, taal, ras, kleur, godsdienst, geloof of seksuele dienstenvanzijntussendouane.enzonderInwaardedanNon-discriminatiegeaardheid.isookeenbelangrijkevandeEU.EuropakunjereizengrenscontroleszonderfilesaandeDegrenzendeEU-lidstatenopenvoorvrijverkeerpersonen,goederen,enkapitaal.Hetnoodnummer112ishetenigenoodnummerwaarnaarjeinheelEuropagratiskuntbellenalsjedringendhulpnodighebtvandebrandweer,eenmedischteamofdepolitie.Jekunt24uurop24en7dagenop7naardenoodcentralesbellenvoorhulp.

De EU verplicht duidelijke labels op voedingsproducten en andere producten. Zo weten we als consument welke ingrediënten, kleurstoffen … er in voedingsproducten zitten, of weten we dat speelgoed met een CE-label niet schadelijk is voor de gezondheid. Onveilige producten worden onmiddellijk in de hele EU gesignaleerd en uit de rekken gehaald.

©VANIN

3 Toon met een eigen voorbeeld aan op welke manier Europa jou beïnvloedt. Opdracht 4: Hoe worden beslissingen in de EU genomen?v Je kunt in elk gaanEU-landwerken.

99HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED? Tabaksreclame is verboden. Je kunt vrij door de EU reizen!Wenoodnummeroveralgebruikenhetzelfde112.

Elke

•

Wie? •

1 opdracht 3 zag je hoeveel invloed de EU heeft op je dagelijks leven. Maar wie beslist dat eigenlijk? En hoe? Stap 1: Bekijk eerst het filmpje. Stap 2: Vul daarna de schema’s aan. Schrap wat niet past (*). BEKIJK v IDEO (EC) = het dagelijks bestuur van de Europese Unie 1 Maakt wetten 2 Zorgt ervoor dat de wetten worden nageleefd (controle) Zorgt voor genoeg geld in de Europese Unie 4 Zorgt ervoor dat het geld goed gebruikt wordt (de begroting) Elke EU-lidstaat stuurt één / twee / drie* commissaris(sen) naar het hoofdkantoor van de EC. Elke commissaris krijgt een domein: …financiënlandbouw Bij elke commissaris hoort een team om aan allerlei voorstellen te werken Wanneer? zaterdag / woensdag / maandag* vergaderen ze in Parijs / Madrid / Brussel*.

•

©VANIN

Taken

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?100 (EP) = de vertegenwoordiging van de inwoners van de EU Taken 1 Bespreekt de voorstellen van de Europese Commissie 2 Bekijkt en controleert of alle instellingen hun werk goed doen 3 Controleert of het geld goed besteed wordt Wie? Meer dan 100 / 700 / 1 000* parlementsleden (volksvertegenwoordigers) Hoe verkozen?Rechtstreeks door alle volwassen burgers van de EU-landen Verkiezingen om de drie / vijf / zeven* jaar Waar? • Meestal in Brussel / Parijs / Madrid* • 1x per maand in de Franse stad Straatsburg / Marseille / Parijs* = Raad van de Europese Unie Taken Bespreekt en keurt de voorstellen van de Europese Commissie goed, samen met het Europees Parlement. Wie? • 1 minister / 3 ministers / 10 ministers* van elk EU-land • Er zijn meerdere ministerraden. Welke ministers samenkomen, is afhankelijk van het onderwerp:ministerraad van Landbouw ministerraad van Financiën ministerraad van Binnenlandse Zaken Waar? In Brussel / Madrid / Straatsburg / Tokio* = de Europese Top = de machtigste instelling van de EU Taken Beslissen over grotere zaken, zoals: de toekomst van de EU Hoe gaan we handel drijven met China/de VS? … Wie? De regeringsleiders + de presidenten + eerste ministers van de EU-landen Waar? Normaal gezien 4 / 6 / 12* x per jaar in Brussel ©VANIN

Weetje Het Berlaymontgebouw is een belangrijk overheidsgebouw in Brussel. Het is het hoofdkantoor van de Europese Commissie. Het gebouw ligt aan het Schumanplein, een grote rotonde in de Europese Wijk van Brussel. Het plein werd vernoemd naar Robert Schuman, een Frans staatsman die als een van de grondleggers van de Europese Unie wordt beschouwd. Rondom het Schumanplein liggen verschillende belangrijke Europese en internationale instanties. Brussel wordt op internationaal vlak vaak beschouwd als de hoofdstad van Europa. Naar: nl.wikipedia.org 2 Van Europees wetsvoorstel tot nationale uitvoering In theorie …

De Europese Commissie stelt een nieuwe wet voor. De Commissie stuurt dat wetsvoorstel naar het Europees Parlement en de Ministerraad of Raad van de EU. Beide instellingen stemmen erover. Ze mogen de nieuwe wet afkeuren of goedkeuren, maar ook dingen aan dat wetsvoorstel veranderen. Uiteindelijk moeten ze het over hetzelfde voorstel eens zijn. Als het Parlement én de Raad van de EU het hebben goedgekeurd, sturen ze het voorstel terug naar de Europese Commissie. De Europese Commissie zet het voorstel nu officieel op papier en stuurt het uit naar de lidstaten. De lidstaten moeten het omzetten in hun eigen wetgeving. De Commissie controleert dat dat ook werkelijk gebeurt. Mobiliteit

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Brussel

©VANIN

101HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?

De Europese richtlijn die zogenaamde ‘single use plastics’ verbiedt, treedt vanaf dit weekend in werking. Winkels mogen geen plastic wegwerpbekers, bestek, borden, rietjes en roerstaafjes meer verkopen. De richtlijn verbiedt ook dranken voedselverpakkingen van piepschuim, roer- en wattenstaafjes en onder andere dunne zakjes van plastic. Ook moeten fabrikanten van onder meer filters voor sigaretten, ballonnen en bepaalde voedsel- en drankverpakkingen betalen aan de afvalverwerking van het door hun geproduceerde zwerfafval.

En in de praktijk … Het Europees Parlement en de Europese Ministerraad hebben het voorstel goedgekeurd. De Europese Commissie stuurt het uit naar alle lidstaten. Alle lidstaten hebben tot uiterlijk 3 juli 2021 om de wet op het verbod op wegwerpplastic nationaal in te voeren. Vanaf dan geldt er in heel Europa een verbod op rietjes, vorken, lepels, borden, ballonstokjes, watten- en roerstaafjes van wegwerpplastic. Het zijn de tien meest gevonden plastic producten op de Europese stranden.

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?102

Nu het Europarlement heeft ingestemd met het voorstel, is de Raad van de Europese Unie aan zet. In de raad zijn de ministers van de EU-landen vertegenwoordigd. In dit geval zijn dat de milieuministers. De Europese lidstaten hebben in mei 2019 definitief ingestemd met het verbod.

Europa wil wegwerpplastic verbieden: weg met rietjes, bestek en roerstaafjes. De Europese Commissie maakt komaf met wegwerpplastic. Zo zouden rietjes, bestek, bordjes, roerstaafjes en ballonstokjes in wegwerpplastic over enkele jaren verboden kunnen worden. Andere plastic producten, zoals drinkbekers, worden strenger gereguleerd. Vandaag wordt het wetsvoorstel gepresenteerd binnen de Commissie. hln.be - 28/05/2018 - dit artikel werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elk hergebruik dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschap License2Publish: info@license2publish.be

Bron: europarl.europa.eu, oktober 2018

©VANIN

Bron: standaard.be, juli 2021 a

Zet de knipsels in de correcte volgorde met behulp van het schema op p. 101.

Het Europees Parlement bespreekt het voorstel van de Europese Commissie. Ze stemt voor verbod op wegwerpplastic vanaf 2021. Ze wil dat plasticartikelen waarvoor betaalbare alternatieven zijn vanaf 2021 worden verboden. Of dat ook gaat gebeuren is nog niet zeker, de EUlanden moeten nog instemmen met het plan.

De Europese Commissie wil de Europese regels voor grote technologiebedrijven een pak strenger maken. Met twee nieuwe wetsvoorstellen wil ze enerzijds een veiliger en eerlijker internet creëren en anderzijds voorkomen dat grote technologiebedrijven kleinere of nieuwe spelers nog van de markt wegdrukken. Bedrijven die zich niet aan de regels houden, riskeren zware boetes of in extreme gevallen zelfs een verplichte opsplitsing van hun bedrijf. Bron: vrt.be, december 2020

In de strijd tegen ontbossing heeft de Europese Commissie op woensdag 17 november een baanbrekend wetsvoorstel gepubliceerd. De nieuwe EU-bossenwet maakt het voor bedrijven die palmolie, soja, rundvlees, leer, hout, cacao of koffie in Europa op de markt brengen, verplicht om te garanderen dat de productie niet met ontbossing of beschadiging van bos gepaard is gegaan. Het voorstel van de Commissie moet nog wel aangenomen worden door de Europese Raad en het Europese Parlement.

Bron: iucn.nl, november 2021

Bron: vleva.eu © fyv6561/Shutterstock.com

103HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?

CHATBOX ©VANIN

De Europese Commissie deed op 26 april 2017 een voorstel voor een beter evenwicht tussen werk en privéleven. Dit initiatief moet uitvoering geven aan het beginsel van gelijkheid tussen mannen en vrouwen met betrekking tot kansen op de arbeidsmarkt en behandeling op het werk. De Europese Commissie wil alle vaders minimaal tien dagen vaderschapsverlof geven en het ouderschapsverlof flexibeler, niet-overdraagbaar en beter betaald maken.

Welke wetsvoorstellen stelt de Europese Commissie in deze teksten voor? Markeer.

Vinden jullie dit goede voorstellen van de Europese Commissie?

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?104 EU WAARDEN Opdracht 5: Europese waarden onder drukv 1

Rechtsorde Een combinatie rechters)machtrechtvaardigheidvanen(onafhankelijke Vrijheid We kunnen vrij bewegen en werken in de EU en onze mening uiten. Mensenrechten Universele rechten en fundamentele vrijheden voor iedereen Democratie Inwoners hebben inspraak. Gelijkheid Alle Europeanen moeten gelijke rechten hebben.

BEKIJK v IDEO ©VANIN

Menselijke waardigheid Iedereen moet waardig behandeld worden.

Wat doe je nu als een lid van die club wel nog bij het clubje wil horen, maar de regels en afspraken niet meer wil naleven?

Bekijk het filmpje en kom te weten wat de EU-waarden zijn. De Europese Unie is eigenlijk een clubje van landen. De landen die er deel van uitmaken, hebben besloten dat ze samen een aantal zaken belangrijk vinden. Het zijn de waarden van hun clubje, zeg maar. Om tot dat clubje te mogen toetreden, moeten ze voldoen aan een aantal regels. Alle EUlanden delen bepaalde kernwaarden, die de basis vormen voor een vrije samenleving.

* lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgender- en intersekse personen Naar: amnesty.nl/wat-we-doen/landen/mensenrechtensituatie-in-hongarije/lhbti-rechten-ingeperkt

Bron: amnesty.nl/actueel/persvrijheid-ligt-onder-vuur

©VANIN

Volgens de wetswijziging mogen media-uitingen die ‘homoseksualiteit propageren of bevatten’ niet getoond worden aan mensen die jonger zijn dan 18 jaar. Dat geldt ook voor advertenties die ‘afwijkingen van iemands biologische sekse of genderveranderingen’ tonen of ‘homoseksualiteit propageren of bevatten’ . Dergelijke uitingen in tv- en radioreclames mogen alleen tussen 22.00 en 05.00 uur worden uitgezonden. Wie deze verboden schendt, kan een boete krijgen of de uitzendrechten verliezen.

Op scholen mag seks met iemand van hetzelfde geslacht of het bevestigen van iemands genderidentiteit niet gepropageerd worden.

LGBTQ(IA)+* -rechten ingeperkt Op 21 juni 2021 stemde het Hongaarse parlement in met een wetswijziging die LGBTQ(IA)+’ers verder stigmatiseert. De wet werd met 157 stemmen voor en 1 stem tegen aangenomen. Het voorstel verbiedt lesmaterialen en advertenties die seks met iemand van hetzelfde geslacht onder kinderen ‘populariseren’ of waarin homoseksualiteit wordt getoond of iemands genderidentiteit wordt bevestigd. In de praktijk betekent het dat onderwerpen als homoseksualiteit en geslachtsverandering op school niet langer behandeld mogen worden in lessen over seksuele voorlichting.

De Hongaarse overheid krijgt heel wat kritiek in eigen land en daarbuiten voor het voortdurend schenden van de mensenrechten en van het Europees en internationaal recht. Hongarije en Polen zijn de eerste EU-lidstaten waartegen een speciale procedure loopt. Dat houdt in dat de Europese Raad beoordeelt of deze landen de ‘fundamentele waarden’ van de EU al dan niet respecteren en uitdragen.

Mensenrechten en de rechtsstaat onder vuur in Hongarije

De Europese Commissie start in 2021 een strafprocedure tegen Hongarije vanwege het LGBTQ(IA)+-beleid waarmee voorlichting aan jongeren over homoseksualiteit en transseksualiteit wordt verboden.

Lees de teksten en beantwoord de vragen.

105HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?

Als mensenrechten niet gerespecteerd worden, is er geen rechtsstaat. Waar de rechtsstaat niet wordt gerespecteerd, worden mensenrechten geschonden. In een rechtsstaat staat niemand boven de wet, wordt iedereen gelijk behandeld en is iedereen aan dezelfde wetten onderworpen. Er zijn duidelijke, eerlijke processen en er is een onafhankelijk gerechtelijk apparaat om de mensenrechten van iedereen te garanderen. Bron: amnesty-international.be Persvrijheid ligt onder vuur, óók in de EU Vandaag is het de Dag van de Persvrijheid. In de World Press Freedom Index staan Europese landen traditiegetrouw weer bovenaan. Toch is er alle reden tot bezorgdheid. Want EU-lidstaten als Polen en Hongarije doen er alles aan om kritische media de nek om te draaien. Zo was in Polen regeringspartij PiS van mening dat journalisten van de publieke media te vaak ‘anti-Poolse meningen’ verkondigden en het Poolse staatsbelang te weinig onder de aandacht brachten. Met behulp van een nieuwe mediawet zijn de directeuren van de publieke televisie- en radiozenders inmiddels vervangen en is een groot aantal journalisten ontslagen of gedwongen te vertrekken.

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?106 Kan een lidstaat uit de EU gezet worden? Rechtsstaat: een staatsvorm waarin wederzijdse rechten en plichten van burgers en overheid zijn vastgelegd in wetten a O ver welke twee landen is er sprake? en b • Wat is het probleem in Hongarije? Markeer in de tekst. • Welke EU-waarden worden hier geschonden? ¨ Menselijke waardigheid ¨ Gelijkheid ¨ Vrijheid ¨ Mensenrechten ¨ Democratie ¨ Rechtsorde c • Wat is het probleem in Polen? Markeer in de tekst. • Welke EU-waarden worden hier geschonden? ¨ Menselijke waardigheid ¨ Gelijkheid ¨ Vrijheid ¨ Mensenrechten ¨ Democratie ¨ Rechtsorde d • Wat is een rechtsstaat? Onderstreep de definitie in de tekst. • Is Hongarije een rechtsstaat? JA NEE • Is Polen een rechtsstaat? JA NEE • Waarom (niet)? 3 Wat nu? Stap 1: Lees eerst de vragen. Is alles duidelijk? Stap 2: Bekijk daarna het filmpje. Stap 3: Beantwoord ten slotte de vragen. a K an een lidstaat uit de EU gezet worden? JA NEE b K an een land vrijwillig uit de EU stappen? JA NEE c Welk land is vrijwillig uit de EU gestapt? d Met welke term wordt het uittreden van dat land aangeduid? BEKIJK v IDEO ©VANIN

BEKIJK

Stap 1: Bekijk eerst het filmpje. Stap 2: Welke producten zijn Europees gereglementeerd? Geef vier voorbeelden. v

6: Waarom hebben we Europese regels nodig?U

• Welke nieuwe strafprocedure ligt er nu op tafel?

107HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?

• Voor die strafprocedure is er geen unanimiteit nodig tussen de lidstaten. Op basis waarvan wordt er beslist?

Producten die bestemd zijn voor verkoop en gebruik in de Europese Unie moeten voldoen aan heel wat eisen. Maar waarom eigenlijk?

OPDRACHTCHATBOX

Waarom beslist de EU hoe dit eitje er moet uitzien?

Toch kan de EU een lidstaat die de basiswaarden niet respecteert, proberen te bestraffen. Dat kan door een strafprocedure op te starten tegen een bepaald land, om dat land te schorsen.

IDEO ©VANIN

• Maar wat is nu net het probleem bij Hongarije? Enkel Polen stemt voor de strafprocedure. Polen stemt tegen de strafprocedure.

Daarvoor moeten alle andere EU-landen akkoord gaan.

Polen of Hongarije genieten van alle voordelen van het EU-lidmaatschap, maar houden zich niet meer aan de voorwaarden om tot de EU te behoren. Kan dat voor jullie?

Geeft de tekst een duidelijk antwoord op de vraag waarom de EU regels oplegt? En waarom die regels nuttig zijn? JA NEE

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?108

Tussentijdse feedback door de leerkracht

Welke tips wil je geven aan je klasgenoot voor de volgende versie?

Stap 3: Waarom legt de EU die regels op? En waarom is dat nuttig? Noteer enkele

Stap 4: Vat nu jouw gegevens in een kort tekstje samen. Stap 5: Laat jouw tekstje lezen door een klasgenoot. Hij/zij mag dingen aanduiden in je tekst en tips noteren in het onderstaande kadertje. Peerfeedback door (naam)

Tussentijdsekernwoorden.feedbackdoor de leerkracht

©VANIN

Als een bedrijf zich niet houdt aan deze regel, wordt het voor het Europees Hof van Justitie in Luxemburg gebracht. Nu het voorstel door iedereen is goedgekeurd, mag de Commissie het voorstel in de praktijk brengen. Alle autoconstructeurs in de EU moeten hun nieuwe wagens voorzien van een katalysator.

U 1 Hoe komt een Europese wet tot stand? Hieronder vind je de verschillende stappen die worden afgelegd bij het tot stand komen van een Europese wet. Zet ze in de juiste volgorde.

Stap 6: Typ je tekst uit in een Worddocument. Tips: Elke zin begint met een hoofdletter. Elke zin eindigt met een leesteken. Gebruik een spellingchecker zodat er geen fouten in je tekst staan.

Het Europees Parlement bespreekt het voorstel om op elke uitlaat een katalysator te Deplaatsen.ministers van Leefmilieu gaan ook akkoord met het voorstel.

De Commissie vindt dat de auto’s in Europa te veel uitlaatgassen produceren. Ze doet een voorstel om alle auto’s uit te rusten met een katalysator.

Stap 7: Stuur het Worddocument naar je leerkracht. Dan kan via mail of via het onlineleerplatform van de school. Tips: Begin de mail met een begroeting. Laat weten waarom je deze mail stuurt. Sluit de mail op een gepaste manier af. Vergeet zeker je naam niet te vermelden. Voeg het Worddocument als bijlage toe.

109HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?

CHECKERSPELLING1 CHECKERSPELLING2 CHECKERSPELLING3SCHRIJFKADERMAIL ©VANIN

OPDRACHT 7: Eureka Europa!

Lees de tekst en beantwoord de vragen.

Wanneer zijn de volgende Europese verkiezingen? Sinds PiS aan de macht is, wordt er flink gezaagd aan de poten van de Poolse rechtsstaat. Dat is mogelijk omdat de regeringspartij er een meerderheid in het parlement heeft en die daarmee wetten aanneemt die in strijd zijn met de mensenrechten. Op de belangrijkste posities worden rechters aangesteld die hun oren laten hangen naar de wensen van de Deregering.politieke druk op rechters en rechtbanken in Polen neemt toe. Door de pensioenleeftijd voor rechters te verlagen, konden veel van hen vervangen worden door regeringsgezinde rechters. Rechters die zich inzetten om de onafhankelijke rechtspraak te beschermen tegen inmenging van de regering, worden ernstig tegengewerkt en lopen de kans hun baan te verliezen. De grenzen tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, die zo belangrijk zijn voor een rechtsstaat, worden daardoor overschreden.

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?110 2 Scan de QR-codes. Zoek op de websites het antwoord op de vragen.

WEBSITE EUROPA WEBSITE BELGIË

OPDRACHT 8: EU waardigU ©VANIN

Bron: amnesty-international.be

Wie is nu voorzitter van de Europese Commissie? Welke nationaliteit heeft de voorzitter? Welk land is voorzitter van de EU? Wie is de voorzitter van de Europese Raad? Welke nationaliteit heeft de voorzitter? Wie is nu de Belgische commissaris? Welke bevoegdheid heeft de Belgische commissaris? Wanneer waren de laatste Europese verkiezingen?

111HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED? Zaterdag moesten we spelen tegen FC Alfa. Die hadden hun eigen scheidsrechter meegenomen. Dat werd gelukkig niet toegestaan. Stel je voor! a O ver welk land is er sprake? b Wat is het probleem? Markeer in de tekst. c Welke EU-waarden worden hier geschonden? ¨ Menselijke waardigheid ¨ Gelijkheid ¨ Vrijheid ¨ Mensenrechten ¨ Democratie ¨ Rechtsorde d Is er een scheiding van de machten in Polen? Leg uit. e Waarom is dat een probleem? Leg uit in je eigen woorden. OPDRACHT 9: Evalueer jezelfR 1 Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft. �� Ik koos deze emoji(’s) omdat: ©VANIN

HOOFDSTUK 4: HEEFT DE EUROPESE UNIE INvLOED?112 2

©VANIN

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

Ik kan Europese landen aanduiden op een kaart van Europa. ¨¨ Ik kan de landen van de EU aanduiden op een kaart. ¨¨ Ik kan de landen van de eurozone aanduiden op een kaart. ¨¨ Ik kan het verschil tussen de EU en de eurozone uitleggen. ¨¨ Ik kan uitleggen wat de Schengenlanden zijn. ¨¨ Ik kan uitleggen op welke manier de EU mij beïnvloedt in het dagelijkse leven. ¨¨ Ik kan uitleggen hoe beslissingen in de EU genomen worden. ¨¨ Ik weet hoe een Europese wet tot stand komt. ¨¨ Ik weet hoe de belangrijkste Europese instellingen werken: de Europese Raad, de Europese Commissie, de Europese Ministerraad, Het Europees Parlement. ¨¨ Ik ken de EU-waarden. ¨¨ Ik kan met een voorbeeld aantonen dat de EU-waarden soms onder druk staan door sommige landen. ¨¨ Ik kan uitleggen waarom we Europese regels nodig hebben. ¨¨ Ik kan een Worddocument als bijlage doorsturen naar de leerkracht. ¨¨ Ik kan een tekst schrijven met behulp van een spellingchecker. ¨¨ Ik kan mijn mening en gevoelens op een respectvolle manier verwoorden. ¨¨ Ik kan vlot informatie opzoeken. ¨¨ Ik kan zelfstandig opdrachten uitvoeren. ¨¨ Ik kan vlot samenwerken met anderen. ¨¨ Ik kan notities nemen en die gebruiken om te communiceren met anderen. ¨¨ Ik houd rekening met feedback. ¨¨ 3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien? 4 Welke vragen heb ik nog? ▶ Verder oefenen? Ga naar .

In De Vier Jaargetijden probeert Vivaldi het onderwerp (de vier seizoenen) tot leven te wekken aan de hand van twee hulpmiddelen: door de melodie: vrolijk en opgewekt als een fluitend vogeltje in de lente, of traag en onheilspellend als een storm in de herfst. door het gebruik van verschillende instrumenten per seizoen: hoge fluittonen voor de lente of trommels om een herfststorm uit te drukken.

Antonio Lucio Vivaldi

Laten we het zelf eens

1 Luister naar de muziekfragmenten en noteer het nummer naast het correcte seizoen.

proberen!Naam:

OPDRACHT 1: Een muzikaal samenspel van onderwerp en vormO

113HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR

Je zou dus tijdens het luisteren naar de muziek moeten kunnen ontdekken over welk seizoen het gaat door de keuze van de melodie en de instrumenten.

Geboren: 4 maart 1678 te Venetië (Italië)

Overleden: 28 juli 1741 te Wenen (Oostenrijk) Beroep: violist en componist Bekendste werk: De Vier Jaargetijden of Le Quattro Stagioni. Daarin probeert Vivaldi elk seizoen (winter, lente, zomer, herfst) tot leven te wekken met zijn muziek.

De winter De zomer De lente De herfst ©VANIN

OPDRACHT

2: Kunst analyserenv 2

Zoek nu zelf een lied waarin de klank (melodie en instrumenten) van de muziek het onderwerp of de boodschap van het lied ondersteunt. Dat kan een treurig lied zijn over een liefdesbreuk, waarvan de muziek zelf ook treurig klinkt. De muziek drukt dan verdriet uit. Of een lied waarin je de boosheid hoort van iemand die bedrogen is door zijn of haar partner. Misschien zoek je liever een lied dat iets vrolijks uitdrukt, zoals zin om te feesten en te vieren. De leerkracht bezorgt je een opdrachtenblad. Hoe heeft muziek een invloed op jouw emoties? Waarom is dat zo?

Bekijk de schilderijen aandachtig. Stap 2: K ies een schilderij uit door het bijhorende cijfer te omcirkelen.

StapCHATBOX1:

Aan de slag

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR114

2022BelgiumSABAM-MagritteRenéSuccession©©FundacióGala-SalvadorDali/SABAMBelgium 2022 2022BelgiumSABAM-MagritteRenéSuccession© 1 René Magritte – La trahison des images 3 René Magritte – De duif2 Salvador Dalí – Ship with Butterfly Sails ©VANIN

Bepaalt de soort muziek waarnaar je luistert de manier waarop je erop danst? En maakt dat dansen ook gevoelens in je los?

©VANIN

115HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR

Het bekijken van een kunstwerk roept altijd een emotionele reactie op. Heel vaak wordt die samengevat als ‘Dat vind ik mooi of niet mooi’ Stap 3: Analyseer het gekozen schilderij. De schreeuw eerste indruk: het GEVOELSOORDEEL helpen je een beetje op weg met dit lijstje van emoties. Markeer in het lijstje wat past bij het gevoel dat dit schilderij jou bezorgt. verward niet mooi verbaasdverdrietmooi dromerigboos raar blij pijn Wat is jouw eerste indruk bij dit schilderij? Wat roept het in je op? Probeer het in je eigen woorden uit te leggen.

5 Pablo Picasso – Huilende vrouw De

• We

•

Een kunstwerk heeft heel wat meer te bieden dan een eerste indruk. Om een beter oordeel over een kunstwerk te kunnen geven en te begrijpen wat de kunstenaar ermee bedoelt, gaan we wat dieper op onderzoek. De tweede indruk: het Wat zie je?

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR116

©VANIN

De materialen die gebruikt worden, de kleuren, licht en donker, een weergave van de werkelijkheid of niet … Welke kleuren gebruikte de kunstenaar?

KENNISOORDEELDE INHOUD 1

Is het werk fijn geschilderd? Of werd met eerder dikke strepen verf gemaakt? Tussentijdse feedback door de leerkracht

Wie heeft het geschilderd? Beschrijf bondig in je eigen woorden wat je op het schilderij ziet.

3 Heeft het schilderij een titel? De kunstenaar geeft zijn werk vaak een naam of een titel. Welke titel heeft het schilderij? Helpt die titel jou om beter te begrijpen wat de kunstenaar bedoelt? DE VORM

Ik begrijp nu beter waarom mijn gekozen schilderij er zo uitziet, want .

117HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR

Welke bedoeling heeft de kunstenaar met dit kunstwerk? Wat wil de kunstenaar uitdrukken? Dalí en Magritte behoren tot de kunststroming van het surrealisme. De schilderijen van Picasso en Munch zijn een voorbeeld van het expressionisme. Zoek op wat de kenmerken van deze kunststromingen zijn.

Ook belangrijk: beeldt het schilderij de werkelijkheid uit, of net niet?

Expressionisme:Surrealisme:

Tussentijdse feedback door de leerkracht

De bedoeling van de kunstenaar: het kunstwerk BEGRIJPEN

Een kunstenaar kan de werkelijkheid: zo goed mogelijk nabootsen (realistisch), de werkelijkheid mooier voorstellen dan ze is (idealistisch), eenvoudiger voorstellen (gestileerd). Soms is de werkelijkheid zelfs helemaal niet meer herkenbaar (abstract) of schilder t de kunstenaar een beeld dat niet bestaat (surrealistisch).

©VANIN

De informatie over de kunststroming helpt je om beter te begrijpen waarom het schilderij er zo uitziet. Pas dat toe op jouw gekozen schilderij.

1 De persoon die het kunstwerk betaald heeft, staat er zelf ook op.

a Waar of niet waar?

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR118 OPDRACHT

5 De vrouw in het midden is de persoon die voor het schilderij betaald heeft.

7 Het is toeval dat de baby naar de man rechts kijkt.

De personen op het schilderij dragen kleren volgens de mode van die tijd. Het was belangrijk dat mensen zich ook echt konden herkennen in het schilderij.

3: van onder werp en vorm naar bedoelingv Je hebt al geleerd dat niet enkel het onderwerp en de vorm een invloed hebben op een kunstwerk.

9 De vorm is belangrijk: men wil het laten lijken alsof dit vandaag gebeurt, alsof dit echt is.

ONTDEKPLAATBEKIJK ©VANIN

Vaak zit er ook een bedoeling achter: ‘Wat is het doel of de boodschap van de kunstenaar en/of van dit kunstwerk?’ 1 Kunst en religie Veel van de westerse kunst uit het verleden is religieuze of godsdienstige kunst. In Europa had kunst vaak als doel een verhaal uit de Bijbel uit te beelden of te verduidelijken. Bekijk de ontdekplaat via de QR-code en beantwoord de vragen.

De man die op z’n knieën zit, doet zijn best om er arm uit te zien, maar is het niet.

2 Er staan vooral heiligen op het schilderij afgebeeld.

Waar Niet waar

Men gebruikte schilderijen om verhalen of personen uit de Bijbel af te beelden omdat de meeste mensen niet konden lezen.

Verbind de juiste zinnen met elkaar. Met dit schilderij willen de kunstenaars bij de toeschouwers: gedachten beïnvloeden, want gedrag beïnvloeden, want gevoelens beïnvloeden, want men wil dat je eerbied en ontzag voelt voor de personen op het schilderij. men wil dat je denkt dat de opdrachtgever een erg belangrijk persoon is. men wil dat je je eerbiedig gaat gedragen tegen de persoon die op het schilderij staat, als je die in het echt tegenkomt.

De bedoeling van het schilderij is aantonen dat de man rechts een belangrijk persoon is.

Kunst en politiek

119HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR 2

Het wandtapijt van Bayeux is een borduurwerk van 70 meter lang en 50 cm hoog, dat de geschiedenis uitbeeldt van de Slag bij Hastings in 1066. Toen viel Willem de Veroveraar vanuit Normandië Engeland binnen en versloeg hij de Angelsaksische koning Harold. Het tapijt is vernoemd naar de stad Bayeux in Frankrijk en werd vermoedelijk vervaardigd in 1068. Het tapijt is geen vloerkleed, het is bedoeld om aan de wand te hangen. Het doek laat zich lezen als een soort stripverhaal: in een groot aantal scènes worden de voorgeschiedenis, de inscheping, de landing en de slag bij Hastings zelf Hetbehandeld.wandtapijt is een kunstwerk, maar het is meer dan dat. Het is ook een politieke boodschap. Het kunstwerk vertelt enkel het verhaal van de overwinnaar; de verliezer wil die dag vermoedelijk het liefst van al snel vergeten.

Scan de QR-code en bekijk hoe het tapijt tot leven komt. BEKIJK v IDEO Is het wandtapijt van Bayeux een objectief verslag van de slag bij Hastings, denk je? Of niet? Iets om over na te denken … CHATBOX

Vandaag de dag proberen politici hun ideeën uit te leggen tijdens televisie-uitzendingen en op social media. Ze gebruiken ook de radio, ze spreken mensen aan op de markt of verspreiden informatie via post of e-mail. Al die media bestaan nog niet zo heel lang. Daarom werd kunst vroeger ook al eens gebruikt om een politieke boodschap te verspreiden. Bestudeer de volgende voorbeelden. a Het wandtapijt van Bayeux

jorisvo/Shutterstock.com©

©VANIN

Ook de Trajanuszuil, een antieke triomfzuil in Rome, heeft dezelfde functie. Het is een triomfzuil om de overwinning van Trajanus op het opstandige Dacië (nu Roemenië) te herdenken in de Dacische Oorlogen (101-102 en 105-106 n.C.). De hele zuil is bedekt met afbeeldingen van vechtende soldaten en oorlogen.

kan_khampanya/Shutterstock.com©

Een mooi voorbeeld van bouwkunst in dienst van de politiek zijn triomfbogen, zoals deze triomfboog van Titus in Rome. De triomfboog staat in het midden van de stad en beeldt de overwinningen uit van de Romeinse keizer Titus. Op de triomfboog staan afbeeldingen die een verslag weergeven van de veldslagen en de gevechten, maar ook stukjes tekst die er uitleg over geven.

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR120 b Triomfbogen en triomfzuilen

©VANIN

Al deze bouwwerken zijn overduidelijk kunst met een duidelijke politieke bedoeling en boodschap: laten zien hoe belangrijk en machtig de persoon is die verantwoordelijk is voor de gebeurtenissen die afgebeeld staan op het bouwwerk. Keizer Napoleon deed dat later nog eens over met de befaamde Arc de Triomphe in Parijs. De Arc de Triomphe vermeldt de namen van de plaatsen waar Napoleon zijn belangrijkste overwinningen behaalde.

121HOOFDSTUK 5: KUNST & BEKIJKCULTUURvIDEO

Welke twee andere moderne kunststromingen komen nog aan bod? Markeer ze in het lijstje. e Wat deed Roy Lichtenstein? Hoe heet de moderne kunst vanaf de jaren 1970? action painting popart performance artimpressionisme dadaïsmefauvisme cobrakunst surrealisme Weetje Moderne kunst ontstond in het begin van de 20e eeuw. De kunstenaars in de moderne tijd kijken op een compleet nieuwe manier naar het begrip kunst. Met de komst van de fotografie was er steeds minder vraag naar realistische, figuratieve schilderkunst. Een foto is immers veel realistischer en gedetailleerder dan een schilderij. Daarom ging de schilderkunst op zoek naar nieuwe manieren om zich te ontwikkelen. Moderne kunstenaars willen meer experimenteren.

Moderne kunst Bekijk het filmfragment aandachtig en beantwoord de vragen. Hoe zette Marcel Duchamp de kunstwereld op zijn kop? Waarom? Wat is conceptuele kunst? Kruis het juiste antwoord aan. ¨ Kunst waarbij het idee belangrijker is dan hoe het kunstwerk eruitziet Kunst die bewust niet afgewerkt is c Wat doen abstracte kunstenaars?

©VANIN

In opdracht 2 bespraken we de samenhang tussen kunst en gevoelens. Een mooie foto, een schilderij van een schreeuw, een treurig liedje … het maakt allemaal gevoelens in ons los. Er is echter één kunstvorm waarover we het nog niet gehad hebben: het gedicht. Een dichter probeert met taal gevoelens te beschrijven of gevoelens los te maken bij de lezer. 1 Lees het gedicht.

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR122 g Kruis alle zinnen aan die passen bij moderne kunst. ¨ Het idee of concept achter een kunstwerk wordt belangrijker dan het kunstwerk zelf. ¨ Deze kunstvindenkunstenaarsouderelelijkendom. ¨ De kunstenaar is belangrijker dan het kunstwerk. ¨ Deze kunstenaars willen de werkelijkheid niet meer zo getrouw mogelijk weergeven. Abstracte kunstenaars gaan daar zo ver in dat de realiteit onherkenbaar is geworden. ¨ De kunstenaar wil de kijker vooral laten nadenken over het begrip kunst. ¨ Kunst hoeft niet meer noodzakelijk mooi te zijn.

Vertel het aan een kind dat jong genoeg is om het te begrijpen. Vertel het aan een dier, misschien alleen door het aan te kijken.

Vertel het aan de huizen van steen, vertel het aan de stad hoe lief ik je had. Maar zeg het aan geen mens, ze zouden je niet geloven. Ze zouden niet willen geloven dat alleen maar een man alleen maar een vrouw dat een mens een mens zo liefhad als ik jou. Hans Andreus, 1959

©VANIN

OPDRACHT 4: Kunst en emotie : taal als hulpmiddelv

Voor een dag van morgen Wanneer ik morgen doodga, vertel dan aan de bomen hoeveel ik van je hield. Vertel het aan de wind, die in de bomen klimt of uit de takken valt, hoeveel ik van je hield.

©VANIN

123HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR

Gekruist rijm a b a b

Elke zin eindigt op dezelfde klank. Ik zag het witte paard, stak het met mijn zwaard en gooide het in de open haard Gepaard rijm a a b b c c Twee opeenvolgende zinnen rijmen. Ho, zei de tovenaar wat heb jij mooi haar! Daar klopt niets van, zei de oude man Pff, zei de heks, hou toch op, hij heeft een kale kop!

Omarmend rijm a b b a De eerste zin rijmt op de vierde. De tweede zin rijmt op de derde. Wat is de sneeuw toch koud. Een witte vlok Een wandelstok Ik word te oud.

Een zin rijmt niet op de volgende, maar wel op de zin erna. Ho, al die mooie vrouwen, zei de ridder fijn Daar zou ik mee willen trouwen, maar mijn kasteel is te klein.

Soms wil ik leven op een boot … L iefde is mooi … Wat ik echt zou willen … Mag ik een stukje van je lach …

Rijm Uitleg Voorbeeld Slagrijm a a a a

• Probeer het zelf eens uit. Kies zelf welk rijmschema je leuk vindt. Start met een eerste zin, en rijmen maar.

De vorm van een gedicht a Net zoals bij een schilderij of een beeldhouwwerk kan ook bij een gedicht de structuur ervan een rol spelen. De structuur van een gedicht noemen we het rijmschema. De dichter zorgt er dan voor dat bepaalde zinnen op dezelfde klank eindigen als een vorige zin. In dit schema vind je de meest voorkomende rijmschema’s.

• Geen inspiratie? Wie dat wil, kan starten met een van de volgende zinnen. Rijmen moet je zelf doen. De zee is blauw … A l die mooie meisjes op het strand …

a Wat wil de dichter duidelijk maken met dit gedicht? Welk gevoel overheerst? b Geef je persoonlijke mening: vind je dit gedicht mooi?

Maak per twee een woordenwolk in een bepaalde vorm die bij jullie onderwerp past, zoals bijvoorbeeld een woordenwolk in de vorm van een hart, met woorden die liefde uitdrukken. Jullie zullen m.a.w. een kunstwerk maken waarvan het onderwerp zichtbaar wordt in de vorm.

Paul Van Ostaijen was een Belgische dichter die heel hard nadacht over het lettertype en de lettergrootte van de woorden in zijn gedichten en de plaats ervan op het blad. Belangrijke woorden staan in het groot of in het vet. Zo worden ze extra benadrukt.

De opmaak van een gedicht kan ook een heel belangrijke rol spelen.

Weetje Gedichtendag is sinds 2000 een jaarlijks poëziefeest in Nederland en Vlaanderen, telkens op de laatste donderdag van januari. Sinds 2013 is Gedichtendag de eerste dag van de Poëzieweek. Een week lang brengen bibliotheken, scholen en boekhandels poëzie in de belangstelling, vaak rond een centraal thema. Er worden gedichtenwedstrijden, poëziewandelingen en -workshops … georganiseerd.

BELGA©Alamy/CollectionArtPictureThe© WERKWIJZER ©VANIN

•

• We proberen het zelf uit met een woordenwolk. Via de QR-code vind je een werkwijzer waarmee je aan de slag kunt.

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR124

Rechts: Deel van het gedicht 'Boem paukeslag', deel van de bundel 'Bezette stad'

Links: Paul van Ostaijen (1896-1928).

125HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR Dit is Afrikaanse kunst. Dit is Europese kunst. Dit is Midden-Amerikaanse kunst. Dit is Aziatische kunst. 1 2 3 4 OPDRACHT 5: Bekijk het eens vanuit een ander perspectiefv Perspectief: iemands standpunt of gezichtspunt, de keuze van een uitgangspunt voor meningen, overtuigingen en ervaringen 1 Kunst elders Kunst verschilt van land tot land en van volk tot volk. Elke cultuur heeft haar eigen kunstvormen. Noteer de nummers van de afbeeldingen in de juiste tekstballon. ©VANIN

Een kind dat in België opgroeit, leert een zakdoek te gebruiken als zijn neus loopt en hem na het snuiten weer in zijn zak te steken. Dat is netjes.

Er zijn culturele verschillen op vlak van symbolen, rituelen, feesten, tradities ...

Je neus snuiten in China Wat door de ene cultuur als vuil wordt bestempeld, is voor de andere vaak heel normaal. Neem nu je neus snuiten.

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR126 2

De Beijing bikini Een T-shirt over je buik opgerold heet in China de Beijing bikini, vernoemd naar de hoofdstad Beijing. Omdat het in de Chinese steden in de zomer soms wel meer dan 40 graden kan worden, zoeken veel mannen verkoeling door hun shirt op te rollen. De Beijing bikini is daardoor razend populair. Maar volgens de bestuursleden van de Chinese gemeente Jinan is dat ‘onbeschaafd’ en moeten de mannen daarmee stoppen. Ook inwoners van de stad klaagden over de blote buiken. Het is nog niet duidelijk welke straf mannen met een Beijing bikini in Jinan zullen krijgen, maar vanaf deze zomer zullen ze in ieder geval streng op de vingers worden getikt. Dat gebeurde eerder al in Beijing. Daar kreeg een man een boete omdat hij zonder shirt in een supermarkt rondliep. Toch is het een gewoonte die moeilijk uit te roeien valt: ondanks de boetes komt het nog vaak voor. Een bekend gebaar in westerse landen is de opgestoken duim. ‘Goed zo’, ‘Prima’, zeggen we op die manier. Of we geven aan dat we graag willen meeliften met iemand. In Griekenland, Nigeria, Australië, delen van Italië, ZuidAmerika, Afrika en het Midden-Oosten is dit gebaar echter een grote belediging: het staat gelijk aan het opsteken van de middelvinger hier. Naar: https://www.maxvandaag.nl

Voor Chinezen is dat vies. ‘Voor ons is het onbegrijpelijk dat iemand zijn neus meerdere keren snuit in dezelfde zakdoek. Een Chinees kind leert zijn neus af te kuisen aan een papiertje dat je erna onmiddellijk weggooit’, zegt Shin Tei, docente Chinees aan de Universiteit Gent. ‘Je zult een Chinees ook nooit zijn neus zien snuiten aan tafel, want dat is onhygiënisch en verschrikkelijk onbeleefd.’

Naar: De Standaard, 21 maart 2008

Jackson/AlamyRichard©

Naar: Kidsweek.nl, 5 juli 2019 Duim omhoog

©VANIN

Andere landen, andere cultuuruitingen Op andere plekken op aarde, in andere landen, hebben mensen andere gewoonten.

Heb je zelf al meegemaakt, bijvoorbeeld op reis in een ander land, dat jouw gebaren verkeerd begrepen werden?

OPDRACHTCHATBOX

6: Druk een emotie uit via kunstU 1 Maak nu zelf een schilderij of een collage. Let erop dat je kunstwerk een emotie uitdrukt. Werk non-figuratief. Dat wil zeggen dat je: geen foto’s of afbeeldingen mag gebruiken, enkel kleuren en vormen mag gebruiken om daarmee proberen uit te drukken wat je voelt.

3 Zoek online op. Tik in Google de zoekterm ‘rare gewoontes in andere landen’ in. Neem een kijkje op een paar asites.Noteer een gewoonte waarmee jij het moeilijk zou hebben. Leg uit waarom.

• Maak je een collage, dan scheur je of knip je strookjes papier en plak je ze op het blad. Ook hier is de opdracht: maak geen figuren, enkel vormen.

127HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR

• Je mag geen figuren schilderen, enkel vormen. Puntjes, cirkels, lijnen, strepen verf … dat kan allemaal wel. De kleuren kies je zelf in functie van je onderwerp.

©VANIN

Stap 1: Maak je keuze: ga je schilderen of ga je een collage maken? Stap 2: Verzamel het materiaal dat je nodig hebt. Stap 3: O verloop de werkwijze.

Bekijk deze voorbeelden van een schilderij en een collage: Voor een schilderij ¨ verf ¨ penselen ¨ een potje water ¨ een blad papier Voor een collage ¨ een schaar ¨ een lijmstift ¨ gekleurd papier of oude tijdschriften ¨ een blad papier

b Noteer een gewoonte waarmee je geen last zou hebben. Leg uit waarom.

Stap 6: A an de slag! Maak nu jouw kunstwerk. Probeer de emotie die je gekozen hebt enkel met kleuren en vormen tot leven te brengen. Succes!

2 Neem een foto van je kunstwerk. Dien je kunstwerk vervolgens anoniem in bij je leerkracht. Met de foto kun je achteraf bewijzen dat het jouw kunstwerk is.

5: KUNST & CULTUUR128

Stap 5: K ies je kleuren in functie van je onderwerp. Aan welke kleuren denk je bij woede: felrood, zwart, groen ... ? En bij liefde: roze, paars, wit ... ?

©VANIN

Stap 1: K ies het kunstwerk dat bij jou het meeste gevoel losmaakt. Stap 2: Neem er een foto van met je smartphone. Stap 3: Verzend die foto naar jezelf. Stap 4: Plak de foto in een Worddocument. Stap 5: Voeg een tekstvak in en omschrijf in je eigen woorden je Vindgevoelsoordeel.jeditkunstwerk mooi? Of net niet?

3 K lassikaal: rangschik alle kunstwerken per emotie. Maak samen met je klasgenoten een plekje aan de muur voor de emotie woede. Maak nog vier andere plekjes voor de emoties verdriet, liefde, angst en blijdschap. Samen rangschikken jullie de kunstwerken onder de juiste emotie.

HOOFDSTUK

4 Maak een gevoelsoordeel.

Voel je de emotie die het uitbeeldt als je ernaar kijkt?

Stap 4: K ies je onderwerp. Maak je keuze: ¨ woede ¨ verdriet ¨ liefde ¨ angst ¨ blijdschap

Stap 7: Sla het document op en geef het jouw naam. TOOLBOX

5 Maak een kennisoordeel.

Stap 6: Voeg een tweede tekstvak in en omschrijf in je eigen woorden je kennisoordeel. Wat vind je van het kunstwerk zelf? Is het met zorg afgewerkt?

Vind je de kleuren en de vormen goed gekozen? Vind je dat de vorm (kleur, materiaal, vormen) het onderwerp (de emotie) Iversterkt?sdebedoeling van de kunstenaar (een bepaalde emotie uitbeelden) volgens jou goed gelukt?

129HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR

©VANIN

Stuur een mail naar je leerkracht. Gebruik verzorgde taal. Deze voorbeeldtekst kan je helpen:

Voeg vervolgens deze bestanden als bijlage toe aan je mail: het Worddocument van het kunstwerk dat je gekozen hebt, met daarin zowel jouw gevoelsoordeel als je kennisoordeel, de foto van je eigenVerzendkunstwerk.daarna alles naar je leerkracht.

en kennisoordeel van het kunstwerk dat ik koos. Ik stuur u ook een foto van mijn eigen kunstwerk. Vriendelijke groeten, (jouw naam)

IBesteBijgevoegd:Onderwerp:Aan:mijnheer/mevrouwnbijlagevindtumijngevoels-

Verzend jouw werk naar de leerkracht. SCHRIJFKADERMAIL

©VANIN

Ik kan genieten van kunst. ¨¨ Ik kan een oordeel geven over een kunstwerk van anderen. ¨¨ Ik besef dat je kunst op verschillende manieren kunt bekijken en interpreteren. ¨¨ Ik begrijp de wisselwerking tussen de bedoeling, het onderwerp en de techniek van een kunstwerk. ¨¨ Ik kan een gevoelsoordeel geven over een kunstwerk. ¨¨ Ik ken kunstwerken uit het verleden. ¨¨ Ik ken kunstwerken uit het heden. ¨¨ Ik kan zelf een kunstwerk maken. ¨¨ Ik kan uitdrukken wat ik voel en wat ik denk bij een kunstwerk. ¨¨ Ik kan vlot informatie opzoeken. ¨¨ Ik kan zelfstandig opdrachten uitvoeren. ¨¨ Ik kan vlot samenwerken met anderen. ¨¨ Ik kan deadlines naleven. ¨¨ Ik kan een onlinebericht of e-mail verzenden, rekening houdend met bepaalde regels. ¨¨ 3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien? Welke vragen heb ik nog? Verder oefenen? naar Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

▶

. 1

HOOFDSTUK 5: KUNST & CULTUUR130 OPDRACHT 7: Evalueer jezelfR 2

��

Zet een groen kruisje bij de job(s) die je leuk vindt. Waarom vind je die leuk?

d Leg uit waarom niet.

Tijdens de vakanties zitten onze spilfiguren niet stil. Ze oefenen elk een andere job uit. a Bekijk de afbeeldingen. Wat doen ze?

b Welke vakantiejob zou je graag doen als je helemaal zelf mocht kiezen?

©VANIN

OPDRACHT 1: Werken in je vrije tijdO

131HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN ijsjes ijsjes HOOFDSTUK PAPIEREN,6:PAPIEREN, PAPIEREN …

Zet een rood kruisje bij de job(s) die je niet leuk vindt. Waarom vind je die niet leuk?

Heb jij al een vakantiejob gedaan? Beantwoord de vragen mondeling. a Welke vakantiejob heb je al gedaan?

c Welke vakantiejob zou je nooit willen doen, ook al verdien je er het dubbele mee?

Gisteren heb ik mijn smartphonesplinternieuwelatenvallen.Oei Elena, wat scheelt er? Laat me raden: je smartphone is nu stuk!

Ja, het scherm is gebarsten. Het is eigenlijk de schuld van mijn stiefzusje, maar ik kan toch moeilijk zeggen dat ze de kosten moet betalen. Is je smartphone niet verzekerd?

©VANIN

OPDRACHT 2: Ai, schade! En nu?O Lees het gesprek tussen Elena en Anouar.

BedoelVerzekerd?jeeen verzekering? Voor mijn smartphone?

Ja, er bestaat zelfverzekeringvallendieJesmartphoneverzekering.eenbentechtnietdeenigezijnsmartphonelaathoor.Endankzijdiemoetjenietdekostenbetalen. ANTIEJOB e Waarom doe je een vakantiejob?

vAK

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN132 Verzekerd?

• K ijk op de site van VDAB. Registreer je in ‘Mijn loopbaan’. Schrijf je in als ‘werkzoekende bij VDAB’ en kies bij ‘Je werksituatie’ voor ‘Ik wens te werken als jobstudent’. Daarna kun je je cv aanmaken en publiceren. Zo kunnen werkgevers je contacteren voor een job.

WAT WAT & Student@Work (WAT WAT is een platform van meer dan 100 organisaties (denk aan Awel, Sensoa, Wel Jong Niet Hetero…) die jongeren willen informeren en toeleiden naar advies of hulp. Door de krachten te bundelen onder 1 merknaam is WAT WAT hét referentiepunt voor jongeren met vragen.

• Op student@work vind je een overzicht van alle Belgische organisaties die studentenjobs aanbieden.

a Weet jij wat een smartphoneverzekering is? Leg uit in je eigen woorden. b Heb jij een smartphoneverzekering? JA NEE 3: Ik zoek een studentenjobv 1 Julan zoekt een job …

OPDRACHT

a Lees eerst de tekst. HOE VIND IK EEN STUDENTENJOB? Beslist om een studentenjob te doen? Super! Maar hoe vind je er één? We zetten enkele mogelijkheden voor je op een rijtje:

STUDENT@WORKDAB

©VANIN

133HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

• Stap een interimkantoor binnen en laat weten dat je een studentenjob zoekt.

• Je vindt ook vacatures in de krant, op heel wat websites van interimkantoren, in winkels …

Ik wil dit jaar echt een studentenjob doen. Ik spaar voor een reis naar China, mijn geboorteland. Een studentenjob is de ideale manier om wat extra zakgeld te sparen! En thuiszitten bij mijn papa’s is ook niet altijd leuk. Maar waar vind ik een job?

• Laat je vrienden, familie, kennissen … weten dat je een job zoekt. Wie weet kunnen zij je helpen.

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN134 WAAR v IND IK vACATURES vO OR EEN STUDENTENJOB?

Anouar en Adila krijgen geen eerlijke kans. Op basis van hun naam, hoe ze eruitzien, de kleren die ze dragen … worden ze anders behandeld. Dat zijn vooroordelen.

Ik heb al een paar keer gebeld voor een vakantiejob. Maar van zodra ik mijn naam zeg, is de job ineens niet meer vrij. Wel straf, want Marieke had net gebeld voor dezelfde job en toen was die wel nog vrij! Ik had gebeld voor een vakantiejob en de dame aan de telefoon was erg vriendelijk. Ik mocht meteen langskomen. Maar toen ik het kantoor binnenstapte en ze mijn hoofddoek zag, kreeg ik te horen dat de job ineens niet meer vrij was. Vreemd, niet? b Vul nu het schema aan. Via of De sites van of (Belgische organisaties die studentenjobs aanbieden) Vacatures in de , op , inVia een 2 Ook Anouar en Adila zoeken een job … a Met welk probleem werden Anouar en Adila geconfronteerd?

©VANIN

•

vooroordeel

•

BEKIJK v IDEO 1 BEKIJK

IDEO

©VANIN

Waarom doen we volgens jou aan stereotypering? e Vervolledig het schema met deze termen. stereotype discriminatie v 2 discriminatie – vooroordelen – stereotype = Je sluit iemand uit omdat hij of zij anders is dan jij in gedachten hebt. = een uitvergroot beeld van een bepaalde groep mensen. Dat kan zowel positief als negatief zijn. = negatieve meningen over iemand, zonder dat je die persoon kent. kan leiden tot vooroordeel stereotype discriminatie ‘Mensen uit Zweden kunnen goed schaatsen.’ ‘Marokkanen drinken graag muntthee.’ ‘Amerikanen eten vooral fastfood.’

135HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN b

Bekijk het eerste filmpje. Waarmee krijgen de getuigen in het fragment te maken? Markeer. nu het tweede filmpje. Wat is discriminatie? Geef twee voorbeelden uit het fragment. Met welk begrip kunnen we deze uitspraken aanduiden? Markeer het juiste antwoord.

c Bekijk

b Welke twee mogelijkheden zijn er om te werken als 15-jarige? Markeer in de tekst. c Wat is het verschil tussen beide? d Waarom is zo’n contract belangrijk?

©VANIN

Vanaf welke leeftijd mag je officieel werken in België? Wat denk je? Duid aan in potlood. ¨ 14 jaar ¨ 15 jaar ¨ 16 jaar ¨ 1 7 jaar ¨ 18 jaar 4 Lees nu het artikel. Je bent 15 jaar en wilt geld verdienen. Goed nieuws: als 15-jarige kun je in België gaan werken. En maar goed ook, want met dat maandelijkse spaargeld heb je echt niet genoeg om een smartphone te kopen. Of een extra paar schoenen. Dat kunnen officiële vakantiejobs zijn, zoals bijvoorbeeld bedrijven schoonmaken of kranten bezorgen. Jij kiest dan of je een maand of een week werkt, tijdens de zomer- of herfstvakantie. Je kunt daarnaast ook klusjes doen. Zo verdien je geld zonder een contract te moeten opstellen. Welke klussen? Auto’s wassen van familie of buren, oude kleren verkopen op een markt of wafels maken en verkopen, bijvoorbeeld. Speel je een instrument? Neem dat dan met je mee en ga in een winkelstraat zitten. Voor je het weet heb je een hele hoop geld. Bron: www.studentjob.be a Pas indien nodig je antwoord op vraag 3 aan met balpen.

Ik wil wel werken, maar niet van ’s morgens vroeg. En in het weekend ben ik graag thuis! Dit past niet bij mij. Dit past bij mij.

OPDRACHT 4: Wat kan? Wat mag? Wat moet?v

1 Wat past bij jou? Zet een kruisje op de balk. Ik ben blij dat ik werk heb, maakt niet uit welk soort werk! Het belangrijkste is dat ik geld verdien.

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN136 3

Dit past niet bij mij. Dit past bij mij.

Welke rechten en plichten heb je als jobstudent? We zoeken het samen uit. a Scan de QR-code en lees de tekst. b Beantwoord de vragen. Deze opdracht maak je per twee. Stap 1: Lees eerst de vragen onder stap 4. Is alles duidelijk? Stap 2: Beantwoord de vragen waarop je het antwoord weet. Vul in potlood in als je twijfelt.Laatde leerkracht je antwoorden controleren. Feedback door de leerkracht Stap 3: Zoek vervolgens een antwoord op de vragen in de tekst achter de QR-code. Stap 4: De oplossing wordt klassikaal overlopen.

2 Z ijn er nog andere voorwaarden?

1 Hoe oud moet ik zijn om als jobstudent te mogen werken?

137HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

Niet alles wat je doet voor je job is even leuk. Soms moet je eens iets doen wat je niet zo graag doet, als je baas je dat vraagt. Dit past niet bij mij. Dit past bij mij. Ik kies liever een goedbetaalde job die ik niet graag doe, dan een leuke job waarbij je veel minder verdient. Dit past niet bij mij. Dit past bij mij.

RECHTENPLICHTENEN

3 Ik ben jarig op 2 augustus. Eindelijk mag ik een vakantiejob doen! Ik zou graag starten op 1 augustus, mag dat?

©VANIN

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN138 4 Hoeveel mag ik als jobstudent per jaar werken met een lagere socialezekerheidsbijdrage? Markeer het juiste antwoord. 100 uren125 uren250 uren300 uren 475 uren500 uren 5 Wat is een proefperiode? 6 Hoelang duurt de proefperiode? Markeer het juiste antwoord. 3 dagen5 dagen7 dagen10 dagen 7 K an ik ontslagen worden tijdens mijn proefperiode? JA NEE 8 Hoelang loopt de opzeggingstermijn na ontslag tijdens de proefperiode? 9 Stel:je wilt naar een festival aan zee tijdens een van je werkdagen. Mag je een dag vrij nemen?jemoeteen herexamen maken tijdens een van je werkdagen. Mag je een dag vrij nemen? 10 Hoe heet het document dat je ondertekent voordat je begint te werken? Markeer het juiste antwoord. tussen werkgever en student: arbeidscontractstudentencontract tussen werkgever en werknemer: arbeidscontractstudentencontract 11 Wat is het verschil tussen een arbeidscontract en een arbeidsreglement? ©VANIN

d Heb jij daar als student voordeel bij? Wat denk je zelf? De gevaren van zwartwerk

• Je bent niet solidair. Iedere werknemer in België betaalt sociale bijdragen aan de RSZ. Ook jobstudenten betalen 2,71 % solidariteitsbijdrage. Met dat geld worden allerlei zaken terugbetaald zoals dokterskosten, medicijnen, tandartsbezoeken, uitkeringen … Als je zwartwerkt, maak je wel gebruik van de sociale zekerheid, maar draag je er niks tot bij. Dus eigenlijk ben je niet solidair met de andere mensen die wel sociale bijdragen betalen.

a Wat zou jij antwoorden op de vraag van Julan?

Geef je eigen mening.

Je hebt geen enkele garantie over je loon. Stel dat een werkgever belooft dat hij je 1500 euro voor een maand zal betalen. Op het einde van de maand geeft hij je maar 1000 euro. Je kunt niks doen, want je hebt geen bewijs dat je die afspraak hebt gemaakt.

b Wat betekent ‘zwartwerken’ eigenlijk?

4 Is het als student slim om zwartwerk te doen? Waarom niet? Lees het artikel en markeer de nadelen van zwartwerk in de tekst.

Nu vraagt de eigenaar van het ijssalon of ik dat ook in het weekend wil doen bij mooi weer, maar dan wel liefst zonder contract. Zou ik dat doen? In het zwart dus? Nee, doe dat niet Julan, dat is echt niet oké!

•

c Waarom zou een werkgever dat voorstellen?

CHATBOX ©VANIN

Bron: www.freezbe.be Wat als je je droomvakantiejob vindt, maar de werkgever je enkel in het zwart wil laten werken?

•

Een arbeidsongeval leidt tot problemen. Want wie moet er opdraaien voor de kosten? Als je een contract hebt, is je werkgever verplicht om zich te verzekeren voor het geval jij een arbeidsongeval hebt. Dat houdt ook in dat je verzekerd bent voor ongevallen op weg naar (of van) je werk. Bij zwartwerk heeft de werkgever vaak geen ongevallenverzekering.

139HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

Zwartwerk: lees de conversatie en beantwoord de vragen mondeling.

•

• Het is illegaal. Zwartwerk is verboden in België en er wordt ook op gecontroleerd. Wanneer je betrapt wordt, krijgen zowel jij als je werkgever een zware boete.

Je hebt geen zekerheid over je aantal uren. Stel dat je werkgever je belooft dat je 38 uur per week kunt werken. Omdat het uiteindelijk minder druk is dan verwacht, laat hij je maar de helft zoveel uren werken. Je verdient dus ook maar de helft. Opnieuw kun je niks doen, want je hebt geen enkel bewijs.

Ik heb afgelopen zomer een maand ijsjes verkocht.

Solidariteit: gevoel van een-zijn met anderen, samenhorigheid

IDEO

©VANIN

De sociale zekerheid uitgelegd Bekijk het filmpje. Vul het schema aan. BELGISCHE SOCIALE ZEKERHEID garandeert elke Belg zijn hele leven lang gebaseerd op het principe van In welk gevallen kun je o.a. gebruikmaken van de sociale zekerheid? Iedereen draagt bij. Het budget van de sociale zekerheid bedraagt jaarlijks ongeveer . Waarvoor wordt dat geld gebruikt? heeft sociale bescherming nodig! ziek worden of een ongeval krijgen ( groeipakket) sAlletaan een deel van hun af aan de sociale zekerheid. moeten per een bijdrage afstaan. leDegt bij met een deel van het ontvangen . een gezin stichten tijdelijk werk hebbengeen tijdens je pensioen v

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN140 5

BEKIJK

Wanneer start de arbeidsovereenkomst? Wanneer eindigt de arbeidsovereenkomst? Waar vindt de student de gegevens van de persoon die de eerste hulp verleent bij een Inarbeidsongeval?hoeveelexemplaren is de overeenkomst opgesteld?

©VANIN

Hoeveel bedraagt het brutoloon?

b Wat betekent ‘van bepaalde duur’?

c Wat is het risico van werken zonder contract? Verduidelijk met een voorbeeld.

Studentencontract of studentenovereenkomst: schriftelijke overeenkomst tussen werkgever en student

Contract van bepaalde duur: contract waarbij de einddatum van het contract bepaald is Contract van onbepaalde duur: er is geen einddatum vastgelegd in het contract.

OPDRACHT 5: Werkgever enerzijds, student anderzijdsv 1 Beantwoord de vragen.

Welke rustdag(en) is/zijn er vastgelegd? Hoelang duurt de proefperiode?

Contract: schriftelijke overeenkomst tussen werkgever en werknemer

141HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

a Waarom is een contract belangrijk?

2 Bekijk de studentenovereenkomst van Julan bij het onlinelesmateriaal. Vul de tabel aan. Vergelijk nadien jouw antwoorden met die van een klasgenoot. Pas aan en vul aan waar nodig. Wie is de werkgever? Wie is de werknemer?

©VANIN

Tip Alle informatie over studentenarbeid vind je terug op de website Student@work. Je kunt er ook nakijken hoeveel dagen je al gewerkt hebt en hoeveel dagen je nog kunt werken tegen verminderde sociale bijdragen.

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN142 3

•

Brutoloon: het totale bedrag van je loon Nettoloon: het brutoloon verminderd met de belastingen/sociale zekerheidsbijdragen; het bedrag dat je op je rekening krijgt

Het bedrag dat ik na een week verdiend heb, is het brutoloon / nettoloon

Je gaat aan de slag als fruitplukker bij de firma Mavik, Brandstraat 1, 1478 Mavogem (tuinbouwbedrijf PC 145). Je contract loopt van 1 augustus tot 31 augustus en je werkt 6,5 uur per dag, 5 dagen per week. Je werkt ook op zaterdag, maar krijgt in ruil een rustdag op zondag en maandag. Jouw brutoloon bedraagt iets meer dan dat van Julan: je krijgt 11 euro per uur (bruto). Je proefperiode loopt over de eerste drie dagen van je contract. Je begint iets vroeger dan Julan en stopt dan ook vroeger: van 7 tot 14 uur. Je hebt een half uurtje pauze om 11 uur.

4 Bruto – netto? a Vul dit schema aan met de gegevens uit vraag 3 hierboven. Hoeveel verdien je per uur? euro/uur Hoeveel uur per dag werk je? uur per dag Hoeveel dagen per week werk je? dagen per week Hoeveel verdien je per week? euro/uur x uur per dag x dagen per week = euro per week b Markeer wat past.

Je krijgt van je leerkracht een blanco studentenovereenkomst. Vul nu zelf het contract aan met jouw gegevens.

• Het bedrag dat ik op mijn rekening krijg, is het brutoloon / nettoloon.

STUDENT@WORK

143HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

ThéoAnnishaFroukeLudovicJohannesGabyAlexandre

LEES TEKST ©VANIN

c Maar wat is nu het verschil tussen bruto en netto? Markeer in de tekst. Het brutoloon is het salaris dat de werkgever aan jou moet betalen. Van dat bedrag worden de sociale bijdragen (van jou en de werkgever) en belastingen die je als werknemer moet betalen alvast ingehouden, zodat jij die later niet nog moet terugstorten. Iedereen die werkt, moet een bijdrage betalen voor de sociale zekerheid: de RSZ-bijdrage. Voor een gewone werknemer is dat 13,07 % van het brutoloon. Een jobstudent krijgt een korting en betaalt slechts 2,71 % solidariteitsbijdrage. Je houdt dus een dikke tien procent meer over dan een gewone werknemer. Door het lage percentage dat van je brutoloon afgehouden wordt, is je brutoloon als student bijna gelijk aan het nettoloon dat je ontvangt. Alles wat jij op je rekening gestort krijgt, is netto en is dus volledig van jou. Bron: nowjobs.be 5 Wat doen deze jongeren tijdens de vakantie? Scan de QR-code en ontdek hun verhalen. a Noteer in de middelste kolom in drie kernwoorden wat de job van deze jongeren inhoudt. b Duid in de laatste kolom aan of je deze job leuk, gewoon of niet leuk vindt. Wie? Drie kernwoorden Deze job vind ik …

Tijdens een wandeling met de honden ben ik gevallen, maar pas ’s avonds thuis heb ik mijn wonde kunnen verzorgen omdat er nergens een EHBO-koffer te bespeuren was op het werk. Het zijn soms lange dagen in de carwash. Zeker op een mooie zomerdag. Dan start ik om 8 uur en ben ik pas om 18 uur klaar.

©VANIN

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN144

Mijn baas vroeg of ik in het weekend op zaterdagnacht wil meehelpen in het callcenter omdat ze anders personeel te weinig hebben.

CHATBOX Louis

OPDRACHT 6: Kan dit?v Kies een job die je wel zou zien zitten. Voor welke job zou je passen? Leg uit waarom je die jobs kiest.

Om de rekken te vullen moeten we normaal gezien een helm dragen, maar omdat ik er maar als jobstudent werk, hebben ze geen helm voor mij. Het was superdruk tijdens het verlengde weekend. Ik mocht de hele dag geen pauze nemen omdat niemand mij kon vervangen.

Lees wat de spilfiguren te vertellen hebben: mag dat zomaar? Wat mag zeker niet? En wat is volgens jou oké? a Markeer het vakje bij een situatie die volgens jou oké is, groen. b Markeer het vakje bij een situatie die volgens jou niet oké is, rood.

©VANIN

BTitel:…enje

1 2 3

StTitel:udenten jonger dan 18 jaar mogen niet op zonen feestdagen werken, behalve in welbepaalde uitzonderingen. 4 5

18 jaar of ouder en bedraagt je arbeidstijd per dag meer dan 6 uur, dan heb je recht op een pauze van minimaal 15 minuten.

Hij moet je ook toelaten je inhaalrust op te nemen vóór het einde van de week die erop volgt.

Ben je jonger dan 18 jaar en is je ononderbroken arbeidstijd 4,5 uur, dan wordt er een rusttijd van 30 minuten voorzien. Is de arbeidstijd langer dan 6 uur, dan wordt de rusttijd één uur.

jonger dan 18 jaar, dan mag je in principe niet werken tussen 20 en 6 uur. De wetgever voorziet echter wel uitzonderingen.

145HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN 2 Mag dit (niet)? Stap 1: Lees eerst deze tekstjes.

BTitel:enje

ETitel:en werkpostfiche is een samenvatting van maatregelen die jou beschermen tegen mogelijke risico’s aan je werkpost. De werkpostfiche is verplicht voor alle jobs waaraan gezondheidsrisico’s verbonden zijn. De gebruiker (het bedrijf waar je zult werken) vult de werkpostfiche in en bezorgt die aan het uitzendbureau. Het uitzendbureau bezorgt jou de werkpostfiche en legt ze je ook uit. In de werkpostfiche staat o.a. de uitleg van de werkpost, het recht op werkkledij, persoonlijke beschermingsmiddelen, info over gezondheidsrisico’s

Enkel in de gevallen die opgesomd worden in de reglementering is nachtwerk toegestaan. Maar het blijft steeds verboden tussen middernacht en 4 uur ’s ochtends.

NTitel:EE! Behalve in uitzonderlijke omstandigheden en dan moet je werkgever dat zeker melden aan de inspectie van sociale wetten.

Als je problemen hebt met je studentenjob, zelfs bij zwartwerk, dan kun je een van de onderstaande diensten contacteren. Zij zoeken samen met jou een oplossing. de dienst Toezicht op de Sociale Wetten van de Federale Overheidsdienst Werk, een vakbond, de jobdienst van je school ... 6 7

DeTitel:meeste ongevallen gebeuren op onbekend terrein. Aarzel niet om je grondig te informeren: Wat wordt er precies van jou verwacht? Is er een opleiding voorzien?Welkemogelijke gevaren loop je? Hoe kun je je beschermen? Vraag zo nodig handschoenen, oordopjes, een veiligheidsbril, enz. als je ze niet spontaan krijgt. Waar zijn de toiletten? De EHBO-koffer? De nooduitgang?

Bij wie kun je terecht met vragen?

NTitel:EE! Er is een lijst van verboden werkzaamheden. Sommige daarvan mag je onder bepaalde voorwaarden wel doen als je minstens 18 jaar bent en/of de studentenjob in de lijn ligt van je studies. Werken in een slachterij, snoeien van hoogstammige bomen, werken met gevaarlijke machines zoals cirkelzagen of werken in silo’s zijn enkele voorbeelden van verboden werkzaamheden. Opgepast, je mag nooit met een heftruck rijden, zelfs al leer je dat in je opleiding!

Stap 2: Bij elke tekst ontbreekt een vraag/titel. Noteer die nu bij elke tekst. Kies uit: Mag ik ’s nachts werken? Mag ik als jobstudent om het even welk werk uitvoeren? Mag ik overuren doen? Is weekendwerk mogelijk? Heb ik recht op pauze? Wat is een werkpostfiche? Wat als er iets gebeurt? Stap 3: Lees opnieuw de situaties van de spilfiguren op p. 42. In welke tekst krijgt de spilfiguur een antwoord op zijn/haar vraag? Noteer onder elke spilfiguur het nummer van de passende tekst.

Bron: www.ikbenjobstudent.be Je staat er niet alleen voor!

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN146

©VANIN

Enkele voorbeelden: Soorten verzekeringen: verzekering of verzekeringverzekeringverzekeringverzekeringverzekeringverzekeringverzekering BEKIJK v IDEO

©VANIN

147HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN 1 Wat is een verzekering? Vul het schema aan met behulp van de kennisclip. OPDRACHT 7: Goed verzekerd!v Wat is een verzekering? verzekering = Een verzekering zorgt ervoor dat je niet (helemaal) zelf moet opdraaien voor de gevolgen van een ongeval of een gebeurtenis.

Verzekering: overeenkomst tussen een verzekeringsmaatschappij en een verzekeringnemer; een veiligheid die je inbouwt voor risico’s in je leven

: (of vrijstelling): het deel van de schade dat je zelf moet dragen na een schadegeval

Je rijdt met je bromfiets tegen een loshangende tak. Je hebt een kras op je bromfiets. De herstelling kost 300 euro en de franchise bedraagt 400 euro.

Hoeveel moet je zelf betalen in deze situaties? Vul de tabel aan. Stel: je rijdt met je bromfiets tegen een muurtje. Gevolg: schade aan je bromfiets en een herstellingskost van € 1200. Gelukkig heb je een verzekering voor je bromfiets. In je contract staat wel dat er een franchise of vrijstelling van € 800 geldt bij materiële schade. Je verzekeraar zal dus rekening houden met die franchise en dus maar € 400 betalen. Je draait dan zelf op voor de eerste € 800.

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN148 Franchise, wat is dat? 2 Wat met de franchise?

Je hebt een autoverzekering met een franchise van 500 euro. Het is maandagochtend en je rijdt bij het wegrijden uit je parkeerplaats tegen een paaltje. Het paaltje zelf komt er zonder schrammen van af, maar jouw bumper laten herstellen in een garage zal 800 euro kosten. C Je laat je gsm vallen. Gevolg: een deuk in jouw mooie gsm! De herstelling kost 150 euro. Er is een franchise van 50 euro. Totale kost Franchise Betaald verzekeringdoor Zelf betalen

MIJN NOTITIES ©VANIN

CBAFranchise

OPDRACHT 8: Wie betaalt de schade?v Eigen schade Schade aan iedereen die deel uitmaakt van het gezin, ook de huisdieren Schade aan/door derden Schade aan elke persoon die geen deel uitmaakt van je gezin Stel:Voorbeeld:jewoning brandt af en er is ook schade aan het huis van de buren. Materiële schade Schade die direct in geld kan worden Voorbeelden:uitgedruktbeschadiging aan je auto, fiets, kleren … kosten voor het ziekenhuis kosten in en rondom het huis minder inkomsten extra vervoerskosten …

Verzekeringsmaatschappijen

1 Soorten schade

149HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

Op weg naar mijn vakantiejob werd ik aangereden door een auto. Mijn fiets is helemaal kapot. De bestuurder van de auto is gewoon doorgereden. Gelukkig heb ik de nummerplaat genoteerd en ben ik zelf ongedeerd. Onderweg naar het hondenasiel reed ik met mijn brommer tegen een paaltje. De schade valt mee, maar er staat toch een grote kras op mijn nieuwe brommer.

©VANIN

Immateriële schade Schade veroorzaakt door verdriet, de pijn en het verlies aan levensvreugde na een Voorbeelden:ongevalpijnenongemak door een ongeval blijvende lichamelijke en psychische klachten en helittekensbeperkingentnietmeer kunnen uitoefenen van een beroep of hobby verdriet door het wegvallen van sociale contacten … a Lees deze situaties.

maken een onderscheid tussen verschillende soorten schade: eigen schade en schade aan/door derden, materiële schade en immateriële schade.

Aansprakelijk zijn: verantwoordelijk zijn voor de schade en de schade betalen a Herlees de situaties bij vraag 1. Wie is aansprakelijk? Met andere woorden: wie is verantwoordelijk voor de schade en moet de schade dus betalen? Wie is aansprakelijk?

Tijdens het voetballen op het pleintje vloog de bal per ongeluk door een raam van het tuinhuisje van onze buurman. Wie zet er zijn tuinhuis nu ook zo dicht bij het voetbalplein?Tijdenseen schooluitstap heb ik mijn voet omgeslagen en viel ik daardoor van een trapje, met als gevolg een gebroken enkel!

Aansprakelijkheid

Eigen schade aan/doorSchadederden Materiële schade Immateriëleschade

LotteAnouarMilaJulan

SCHOOLv ERZEKERING FAMILIALE v ERZEKERING

b Scan de QR-codes en lees de infofiches. Welke verzekering komt volgens de infofiches tussenbeide in de situaties op de volgende bladzijde: de schoolverzekering, de familiale verzekering of geen van beide?

LotteAnouarMilaJulan

©VANIN

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN150

b Van welk soort schade is er sprake in deze situaties?

Op school krijg je een bal op je gezicht op de speelplaats. Je bril is stuk en je neus is gebroken.

©VANIN

151HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

Pablo, onze hond, heeft de buurjongen gebeten, nadat die jongen een stok in de ogen van Pablo wilde steken. Op de terugweg van school ben je wat blijven hangen in het park. Daarna ben je naar het huis van je vriendin gereden. Onderweg van je vriendin naar huis val je met je fiets tegen een geparkeerde auto, met als gevolg een gigantische kras op die auto. Onderweg naar school val je met de bromfiets. Je brommer is zwaar beschadigd en je arm is gebroken. Na school ga ik nog even bij mijn oma op bezoek. Plots word ik aangevallen door een loslopende hond. Gelukkig is het baasje er direct bij om de hond van me af te halen. Hij brengt me meteen naar het ziekenhuis. Tijdens de bosklassen maakten we een avondwandeling in het bos. Het waaide vrij hard en ineens viel er een gigantische tak op mijn hoofd. Ik word wakker in het ziekenhuis met een verband rond mijn hoofd.

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN152

1 Ethias dekt alle gsm’s van het gezin die maximaal 6 jaar oud zijn.

4 Als je bij Orange 6 euro per maand betaalt, dan is je gsm verzekerd tegen waterschade.

7 De franchise bedraagt in elk schadegeval 50 euro.

©VANIN

5 Je kunt zowel bij Ethias als bij Orange online een aangifte invullen.

6 Bij Ethias is het schadegeval degressief: m.a.w. het bedrag daalt naarmate je gsm ouder wordt.

3 Bij Orange is je verzekering gekoppeld aan je telefoon.

a Waar of niet waar? Verbeter indien nodig. Waar Niet waar

De smartphoneverzekering Lijkt het je nuttig om een smartphoneverzekering te hebben? We zoeken het uit. Bekijk de folders bij het onlinelesmateriaal.

Bij Ethias kunnen alleen nieuwe toestellen verzekerd worden.

OPDRACHT 9: Wat als er schade is?v BEKIJK v IDEO Stel: het scherm van je gsm is ineens gebarsten. Je vermoedt dat iemand hem heeft laten vallen, maar je bent er niet zeker van en je kunt het niet bewijzen. De gsm zelf werkt nog wel, maar je kunt niets meer lezen op het scherm. Hoog tijd dus om aangifte te doen! Vul de datum van vandaag in voor de aangifte. En gebruik uiteraard je eigen gegevens voor het merk, model en serienummer van je gsm. Deze gegevens heb je ook nog nodig: A ansluitingsnummer: 0125789 Polisnummer: PN743569 Door haar gsm in haar jas te steken staat er nu een grote kras op het scherm van Adila’s gsm. ja / neeja / nee

153HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

Lotte heeft haar gsm nu al drie jaar en de letters op de knopjes aan de zijkant kun je bijna niet meer lezen. ja / neeja / nee Op de bus luistert Marieke graag naar muziek, maar de oortjes van haar gsm zijn stuk. ja / neeja / nee De gsm van Julan is drie jaar oud en de batterij is na amper één uur al leeg. ja / neeja / nee Anouar laat zijn gsm per ongeluk vallen in het toilet.ja / neeja / nee De gsm van Jack werkt niet meer. Hij heeft een nieuw softwareprogramma geïnstalleerd, maar nu wil zijn gsm niet meer starten. ja / neeja / nee

©VANIN

Loont het de moeite om je smartphone te verzekeren? Wat vind je zelf? CHATBOX Julans gsm is stuk. Hij vult daarvoor een schadeformulier of aangifteformulier in. Bekijk de kennisclip via de QR-code om te zien hoe hij dat doet. 1 Vul het aangifteformulier in dat je van je leerkracht krijgt.

b Is deze schade gedekt? Markeer.

OPDRACHT 10: CasesU Ondertussen zijn jullie echte experts op het gebied van vakantiejobs en vinden jullie ongetwijfeld een correct antwoord op elke vraag of een goede oplossing voor elk probleem. En dat met of zonder hulp van het internet of de info uit je leerwerkboek.

Ik ben al een week aan het werk op mijn vakantiejob als fruitplukker, maar heb nog geen contract gezien. In de loop van volgende week, zegt mijn baas. Is dat Elenaoké? Antwoord Ik ben vijftien jaar, zit in het vierde middelbaar en wil aan de slag bij het callcenter in mijn straat, als weekendjob. Mijn ma denkt dat dat niet kan omdat ik pas 15 jaar oud ben. Klopt dat?

©VANIN

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN154 2

Bekijk de kennisclip. Welke formulieren moet je afgeven samen met je aangifteformulier? (bij diefstal) (bij onregelmatige oproepen)

Formuleer telkens een goed antwoord op de onderstaande vragen.

Anouar Antwoord

Hoeveel dagen mag ik als jobstudent eigenlijk per jaar werken? Ik werk in de vakanties en bijna elke zaterdag in een hondenasiel.

Ik verkoop ijsjes als vakantiejob. Elke dag doe ik één overuur, maar dat krijg ik niet uitbetaald van mijn baas. Hij zegt dat dat niet mag in een vakantiejob. In ruil mag ik elke dag een ijsje eten. Is dat correct?

Mila Antwoord

Julan Antwoord

©VANIN

155HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN

Jack Antwoord

Ik wil volgende week een dag vrij nemen om naar een festival in mijn dorp te gaan, maar mijn baas staat dat niet toe. Ik ga er toch naartoe hoor, hij kan me dat toch niet verbieden?

Op het werk draagt iedereen werkschoenen omdat het gevaarlijk is als je iets zou laten vallen. Maar omdat ik er maar voor een korte periode werk, krijg ik geen werkschoenen. Wat als er iets op mijn tenen valt?

Lotte Antwoord

��

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

©VANIN

Ik weet waar ik vacatures voor een studentenjob kan vinden. ¨¨ Ik kan de begrippen vooroordeel, discriminatie en stereotype uitleggen. ¨¨

HOOFDSTUK 6: PAPIEREN, PAPIEREN, PAPIEREN156 OPDRACHT 11: Evalueer jezelfR 2

Ik kan uitleggen waarom werken met een contract belangrijk is. ¨¨ Ik kan de nadelen van werken zonder contract (in het zwart) uitleggen. ¨¨ Ik ken mijn rechten en plichten als jobstudent. ¨¨ Ik kan zelfstandig een studentenovereenkomst invullen. ¨¨ Ik kan het verschil tussen bruto- en nettoloon uitleggen. ¨¨ Ik kan uitleggen wat een verzekering is. ¨¨ Ik kan een voorbeeld van een verzekering geven. ¨¨ Ik kan het begrip franchise uitleggen. ¨¨ Ik kan in een situatie uitleggen over welk soort schade er sprake is. ¨¨ Ik kan het begrip aansprakelijkheid uitleggen. ¨¨

▶ Verder

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

Ik weet hoe ik een aangifteformulier voor schade aan mijn smartphone moet invullen. ¨¨ Wat kan ik doen om nog verder te groeien? Welke vragen heb ik nog? oefenen? naar Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

. 1

157HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET v ERLEDEN OPDRACHT 1: Bronnen situeren in een historische periodeO 1 Deel onze geschiedenis op in zeven historische periodes. Stap 1: • Bekijk de afbeeldingen in de tabel en lees de tekst die erbij hoort. Is alles duidelijk? • Bekijk de tijdlijn met historische periodes. Stap 2: Noteer onder elke afbeelding in welke historische periode die volgens jou thuishoort. Stap 3: Noteer daarnaast waarom je de afbeelding in die historische periode situeert. oude nabije oosten klassieke oudheid middeleeuwen vroegmoderne tijd moderne tijd ± 3500 v.C. ± 800 v.C. ± 500 ± 1450± 1750± 1945 heden daagse tijd prehistorie Afbeelding Deze afbeelding hoort volgens mij thuis in deze historische periode omdat: De 1889Parijs,De1225tussenParijs,Notre-Damekathedraalvangebouwd1163enEiffeltoreningebouwdin De geldwisselaar en zijn vrouw, geschilderd door Quinten Matsijs in 1514Lessing/AlbumErich© ©VANIN

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN158 Afbeelding Deze afbeelding hoort volgens mij thuis in deze historische periode omdat: Een boek uit ongeveer 1420 Een EgyptederNefertari,vaninmuurschilderingFragmentongeveerNefertariThot2bijeenEen1015vanGrotschilderingongeveerborstsieraadEgyptischuit985v.C.ongeveer000tot000v.C.klokbekeruitgrafheuvelMol,ongeveer500v.C.(rechts)en(links),1224v.C.vaneenhetgrafkoninginValleiKoninginnen, ©VANIN

159HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN Afbeelding Deze afbeelding hoort volgens mij thuis in deze historische periode omdat: Adolf 1889-1945Hitler,Op20januari 2017 legt Donald Trump de eed af als 45e president van de Verenigde OxfordUniversityAshmolean430-42535,7Mengvat,(1914-1948)WereldoorlogineenSlachtoffersStaten.vangasaanvaldeEerstehoogte:cm,ongeveerv.C.,Museum,ofDezuilvanTrajanus,Rome,98-117n.C. 2 Vergelijk jouw oplossing met die van een klasgenoot. Pas aan indien nodig. ©VANIN

kiest ook een woordvoerder per tekst in volgorde. Enkel de woordvoerder mag straks antwoorden in naam van de groep. Per tekst is dat telkens iemand anders.

Voorlezer:Elkegroep

tekst 1: tekst 2: tekst 3: tekst 4: tekst 5: Stap 2: We overlopen klassikaal de vragen. Stap 3: De voorlezer leest de eerste tekst voor. Alle groepen luisteren aandachtig en in stilte naar hun voorlezer. De andere groepsleden proberen een antwoord te vinden op de vragen. Stap 4: Elke groep krijgt vijf minuten om de antwoorden van de verschillende groepsleden te bespreken. De woordvoerder voor tekst 1 noteert nauwkeurig alle mogelijke antwoorden. Stap 5: De leerkracht projecteert de tekst en vraagt welke antwoorden er gevonden werden. De leerkracht duidt aan welke woordvoerder mag antwoorden. Alle leerlingen duiden de antwoorden aan die correct zijn en vullen aan waar nodig. Stap 6: Herhaal stappen 3, 4 en 5 voor de volgende vier teksten.

Volg het stappenplan en los de opdrachten op. Stap 1: Elke groep kiest een voorlezer. De voorlezer leest de tekst voor aan de groep.

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN160

OPDRACHT

©VANIN

BEANTWOORDTEKSTENDEvRAGEN

2: Een maatschappij in verschillende standenv Uiteraard zijn er heel wat verschillen tussen vroeger en nu. Vroeger had je geen auto’s; nu wel. Vroeger waren er geen smartphones; vandaag kunnen we niet meer zonder. De meeste mensen leren lezen en schrijven; dat was vroeger veel minder het geval. Maar sommige verschillen zijn fundamenteler. We bekijken dit van dichterbij.

LEES DE

Die drie standen leven samen en kunnen niet van elkaar gescheiden worden. Om de beurt levert iedereen steun aan allen. Naar: Adalbero van Laon, Lied voor koning Robert de Vrome, ca. 1027

Context bij de historische bron Adalbero van Laon schreef een lied voor koning Robert de Vrome. Adalbero van Laon (950-1030) is een bisschop en van adel. Hij geeft zijn visie op de samenleving in een lofdicht voor zijn Franse koning.

Samenvatting Leg in je eigen woorden uit hoe de standenmaatschappij in de middeleeuwen eruitzag en werkte.

3 Kijk met de blik van een middeleeuwer. We weten nu alles over de standenmaatschappij. Maar hoe keek men daar in die tijd zelf naar?

©VANIN

De maatschappij is verdeeld in drie standen. De geestelijke stand vormt één groep. De menselijke wet onderscheidt er nog twee andere.

b Lees vervolgens ook de context bij de historische bron: die informatie helpt je om de bron beter te begrijpen.

161HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN

a Lees eerst de historische bron en ontdek het zelf.

De ene stand bidt [de geestelijkheid], de andere strijdt [de adel], de laatste werkt. De edelman en de onvrije worden niet geregeerd door eenzelfde wet. De edelen zijn strijders, de verdedigers van de Kerken. Ze verdedigen alle mensen uit het volk, groot en klein, en zo beschermen ze ook zichzelf. De andere stand is die van de onvrijen. Voorraad en kleding worden aan allen geleverd door die onvrijen, want geen enkel vrij man kan leven zonder (…).

Context: de achtergrondinformatie die bij de bron hoort, alle informatie die je helpt de bron beter te begrijpen HISTORISCHE BRON Een middeleeuwse visie op de samenleving

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN162 c In welke tijd is de bron geschreven? Kruis aan. ¨ De middeleeuwen ¨ De vroegmoderne tijd ¨ De hedendaagse tijd d Omcirkel het juiste getal: hoeveel standen (orden) onderscheidt de auteur van de bron uiteindelijk in de 123456789samenleving? 10 e Som de verschillende standen op. Noteer de taak die elke stand volgens Adalbero van Laon heeft. Afbeelding © Thomas Mucha/Shutterstock. com © Shutterstock.commimohe/ StandTaak f Hoe laat de auteur zien dat de drie orden of standen volgens hem één geheel vormen en elkaar nodig hebben? Markeer in de tekst. g Tot welke stand behoort de auteur? 4 Standen bestaan ook vandaag nog. De middeleeuwse maatschappij was dus opgedeeld in drie groepen, die gescheiden van elkaar leefden. Je geboorte bepaalde in welke groep je terechtkwam (met uitzondering van de clerus). In India bepaalt een gelijkaardig systeem nu nog steeds het dagelijks leven van veel mensen. a Lees de tekst en bekijk de twee beeldfragmenten. LEES TEKST FRAGMENT 1 FRAGMENT 2 ©VANIN

•

JA NEE

2 Verschillende soorten bronnen

Stap 1: Elke leerling van jouw groep toont de bronnen die die heeft meegenomen en legt de betekenis ervan uit.

Stap 2: Verdeel nu alle bronnen van jouw groep in verschillende soorten of groepen van bronnen.

Geef een voorbeeld van de discriminatie tussen de verschillende kasten uit een van de beeldfragmenten.

OPDRACHT 3: Historische bronnen en hun contextv 1 Opdracht vooraf Wanneer we iets over jou te weten willen komen, kunnen bronnen over jou ons veel vertellen. Net zo gaat het voor de geschiedenis: ook voor onze kennis over het verleden zijn we afhankelijk van bronnen, in dit geval historische bronnen.

Stap 3: Geschiedkundigen delen historische bronnen op in drie soorten: tekstuele bronnen, visuele bronnen en materiële bronnen.

Breng daarom tegen volgende les minstens drie zaken mee die iets vertellen over jou, je favoriete kleding en je hobby’s: een lidkaart van een vereniging, een kopie van je identiteitskaart, een stukje commentaar dat een leraar je gaf op een taak, toets of rapport, een e-mail, een screenshot van een sms-conversatie, een geboortekaartje, een foto die iets meer vertelt over jou, een voorwerp dat belangrijk is voor jou of iets over jou vertelt, een kledingstuk, materiaal dat je gebruikt voor een hobby … de vragen.

b Beantwoord

163HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN

Welke gelijkenissen zie je tussen het kastensysteem in India en de standenmaatschappij in de middeleeuwen? In de middeleeuwen brokkelt de standenmaatschappij af in de grote steden. Is dat ook in de steden in India het geval met het kastensyteem?

©VANIN

•

©VANIN

Bijvoorbeeld: hoe gingen jongeren gekleed in de periode van 2020 tot vandaag?

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN164

Historische bronnen hebben we genoeg. We moeten er wel voorzichtig mee omgaan, omdat: bronnen vaak onvolledig zijn: niet de hele tekst is bewaard, de oorspronkelijke tekst is vertaald uit een andere taal waardoor vertaalfouten kunnen opduiken, de schrijver is niet objectief … bronnen, zoals een monument, zwaar beschadigd kunnen zijn. bronnen, zoals een schilderij, geen exacte weergave zijn van de werkelijkheid. Ze werden vaak op bestelling gemaakt en aan de wensen van de opdrachtgever of kunstenaar aangepast.

Om een historische bron te bestuderen, vertrekken we vanuit een historische vraag. Dat is een vraag die we onszelf stellen om beter te begrijpen hoe vroeger iets gebeurd is.

Noteer in de tweede kolom van de tabel alle bronnen van jouw groep die volgens de indeling van geschiedkundigen bij elkaar horen. Soorten bronnen Voorbeelden van bronnen die bij elkaar horen 1 Tekstuele bronnen 2 Visuele bronnen 3 Materiële bronnen b Vul aan.

Stap 1: Eerst ga je bronnen selecteren: zijn er bronnen in jullie groepje die een antwoord kunnen geven op de vraag? Leg ze samen. Stap 2: Vervolgens ga je die bronnen analyseren. Geef daarvoor een antwoord op de onderstaande vragen.

3 Historische bronnen analyseren en selecteren

165HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN

Herhaal stap 1 en 2 met de hele klas voor mijn historische vraag.

Welke hobby’s beoefenden jongeren in de periode van 2020 tot vandaag?

a Geven de bronnen die jullie geselecteerd hebben een correct beeld over hoe alle jongeren gekleed gingen in die periode? Leg uit.

MIJN

©VANIN

b Stel dat we alle kleding van de leerlingen van de klas als bron kunnen gebruiken. Krijgen we dan een beter beeld? Leg uit. Stap 1: Welke bronnen kunnen een antwoord geven op de historische vraag van Julan? Leg ze samen. Deze bronnen zijn bruikbaar om jullie historische vraag op te lossen. Stap 2: Bekijk de verzameling bronnen. a Geeft dit een goed overzicht van de hobby’s die jongeren uitoefenden in 2020 of later? Hier stel je de vraag of jullie (verzameling van) bronnen betrouwbaar (is) zijn om een antwoord te geven op jullie (historische) vraag. b Geeft deze verzameling bronnen een betrouwbaar beeld van welke hobby’s jongeren uitoefenen in China? Kun je om op deze vraag te beantwoorden ook deze verzameling bronnen gebruiken? NOTITIES

1 Selectie van bronnen Eerst en vooral selecteren we de bronnen die bruikbaar zijn om deze historische vraag te abeantwoorden.Bekijkdeafbeeldingen en noteer de nummers van de bronnen bij de juiste vraag in de tabel. Vraag Nummer van de bron 1 Welke visuele bronnen kan ik gebruiken om iets te weten te komen over het uiterlijk en de kleren van een vrouw van adel in de middeleeuwen?

Mijn historische vraag is: hoe zagen vrouwen in de middeleeuwen eruit?

ImagesAKG©

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN166

BRON 1 Miniatuur uit Chroniques de France, d’Angleterre et des païs voisins van Jean Froissart, 1370. Franse boerinnen komen samen met hun mannen in opstand in 1358. De miniatuur komt uit een kroniek, een verslag van belangrijke gebeurtenissen, dat meerdere mensen konden lezen.

2 Welke visuele bronnen helpen me om iets te weten te komen over het uiterlijk en de kleren van de koopmansvrouwen in de middeleeuwen?

3 Welke visuele bronnen helpen me om iets te weten te komen over het uiterlijk en de kleren van de boerinnen in de middeleeuwen?

OPDRACHT 4: Aan de slag met een historische vraagv

©VANIN

Miniatuur uit Les très riches heures du duc de Berry, eerste helft van de 15e eeuw. Vrouwen werken mee op het land. Het handschrift waar de miniatuur uit komt, was een persoonlijk gebedenboek, besteld door de Franse hertog van Berry. Miniaturen zijn (kleine) tekeningen die het handschrift (of handgeschreven boek) mooier en luchtiger maakten.

167HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN BRON 5 BRON 2

BRON 4 Miniatuur, Vlaanderen, na 1453. Hertogin Isabella van Portugal en hertog Filips de Stoute geven enkele rechten terug aan de stad Gent. De stad had de rechten verloren omdat ze in 1453 in opstand was gekomen.

Miniatuur van Boccaccio, Noord-Frankrijk of Vlaanderen, ongeveer 1460. Vrouwen gaan op valkenjacht. Een geliefd tijdverdrijf van adellijke dames.

Schilderij van de schilder Quinten Matsijs (14661530). De geldwisselaar en zijn vrouw, Musée du Louvre, Parijs, 1514. Een geldwisselaar overlegt met zijn vrouw. Vrouwen beheerden vaak de dagelijkse boekhouding van de zaak terwijl de mannen de contacten buitenshuis op zich namen. 3

Verschillendehistorischebronnen

Contextualiseren Is betrouwbaar?informatiede

Dat noemen we de context. a Vul het schema voor bron 1 en bron 5 aan. BRON 1 BRON 5 Welke soort bron is dit? ¨ een persoonlijk gebedenboek ¨ een verslag van gebeurtenissen ¨ een dagboek ¨ een persoonlijk gebedenboek ¨ een verslag van gebeurtenissen ¨ een dagboek

BRON 1BRON 2BRON 3BRON 4BRON 5 2

Betrouwbaarheid?Selecteren

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN168

Vervolgens gaan we onze historische bronnen contextualiseren: we gaan na in welke omstandigheden de bron ontstaan is en wat er allemaal een invloed op kan uitoefenen. Dit kan ons helpen om te bepalen hoe betrouwbaar de bronnen zijn.

Het begeleidende tekstje onder elke bron in opdracht 4.1 bevat extra informatie over de bron zelf.

Afhankelijk van de historischevraagBruikbaarheid?

Contextualiseren van bronnen

Voor welk doelpubliek was de bron gemaakt? Voor wie was de afbeelding bestemd? ¨ een Franse edelman ¨ een ruimer leespubliek ¨ een groep kunstenaars ¨ een Franse edelman ¨ een ruimer leespubliek ¨ een groep kunstenaars

Hoe zagen boerinnen in de middeleeuwen eruit? Welke soort kleren droegen ze? Welke visuele bronnen kunnen je helpen om een antwoord op enkel deze vraag te vinden? Markeer de correcte bron(nen).

Contextualiseren: nagaan in welke omstandigheden de bron ontstaan is en wat er allemaal een invloed op kan uitoefenen of de informatie ervan kan kleuren b Nu verfijnen we onze historische vraag. We kijken specifiek naar één soort vrouwen.

©VANIN

Waarom werd de afbeelding gemaakt?

MIJN

Hoe worden de boerinnen afgebeeld: realistisch of mooier dan in werkelijkheid?

©VANIN

Conclusie: welk van beide bronnen geeft je de meest betrouwbare informatie over het uiterlijk van boerinnen in de middeleeuwen?

169HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN BRON 1 BRON 5

BRON 1BRON 5 Leg uit waarom.

OPDRACHT 5: de betrouwbaarheid van bronnenv Een belangrijke eigenschap van een historische bron is haar betrouwbaarheid. Om te weten of een bron betrouwbaar is, moet je: de bron analyseren, de bron vergelijken met (een) andere bron(nen). NOTITIES

¨ als versiering ¨ om een verslag van een gebeurtenis te verduidelijken ¨ om boeren en boerinnen te bespotten ¨ als versiering ¨ om een verslag van een gebeurtenis te verduidelijken ¨ om boeren en boerinnen te bespotten

¨ De boerinnen worden afgebeeld als slanke dames. De boerinnen worden afgebeeld als stevige dames. ¨ De boerinnen hebben een sierlijke houding. De boerinnen dragen mooie en nette kleren. ¨ De boerinnen dragen lange kleren die het hele lichaam bedekken. Sommige boerinnen dragen een schort. De boerinnen worden afgebeeld als slanke dames. De boerinnen worden afgebeeld als stevige dames. ¨ De boerinnen hebben een sierlijke houding. ¨ De boerinnen dragen mooie en nette kleren. ¨ De boerinnen dragen lange kleren die het hele lichaam bedekken. Sommige boerinnen dragen een schort.

2 Bronnen analyseren en vergelijken Laat ons dat eens uitproberen. We analyseren en vergelijken twee historische bronnen over dezelfde gebeurtenis.

Stap 2: Je kent nu de context van de bron. Je weet ook dat we het dagboek van Columbus over die eerste reis naar Amerika gaan lezen. Is het dagboek bruikbaar voor de historische vraag die we ons stellen?

Wanneer werd de bron gemaakt? Op het moment van de feiten of achteraf? Zo ja, hoe lang nadien? Hoe werd de bron gemaakt? Door andere bronnen te raadplegen? Door ooggetuigen te raadplegen? Of is de auteur zelf een ooggetuige? Waarom werd de bron gemaakt? Wat is de bedoeling van de auteur: een verslag maken, iets aanklagen, reclame maken …? Waar werd de bron gemaakt? Op de plaats van deofgebeurtenissenelders? Wie is de auteur? Welke functie de auteur?had Hoe?Wie? Waarom?Waar?Wanneer?

©VANIN

Stap 1: Scan de QR-code. We lezen eerst samen de context die bij de bron hoort.

1 Een bron analyseren Om een historische bron te analyseren, kan het onderstaande schema je helpen.

Hoe verliepen de eerste contacten van Columbus met de indianen, toen hij Zuid-Amerika ontdekte?

JA NEE LEES DE CONTEXT BRONWat? Welke soort bron is het? Een dagboek, brief, propagandafeitelijkkrantenartikel,verslag,materiaal,officieeldocument,standbeeld,foto,schilderij,film…?

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN170

Stap 3: Is de bron ook betrouwbaar? Lees het uittreksel uit het dagboek en vul het schema aan met behulp van de context. TEKSTUELE BRON

Christoffel Columbus: eerste brief

Wanneer is de bron gemaakt? Is de bron gemaakt ten tijde van de gebeurtenis of pas (veel) later? Geef eventueel ook het jaartal.

Stap 4: Beantwoord de vragen met behulp van de tekstuele bron (QR-code bovenaan op deze bladzijde) en de visuele bron. a Lees in het dagboek hoe de indianen er volgens Columbus uitzagen. Noteer het antwoord. v ISUELE BRON ©VANIN

Waar is de bron gemaakt? Is de bron gemaakt in de directe omgeving van de gebeurtenis? Welke soort bron is het? Een dagboek, brief, officieelpropagandamateriaal,feitelijkkrantenartikel,verslag,document? Hoe kwam de bron tot stand? Door andere bronnen te raadplegen? Door ooggetuigen te Ofraadplegen?isdeauteur zelf een ooggetuige? Waarom? Wat is de reden waarom de auteur deze bron maakt? Welke bedoeling heeft de auteur? Tussentijdse feedback door de leerkracht

171HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN

Wie is de auteur? Welke functie had of welke rol speelde de auteur? Was de auteur ooggetuige van de gebeurtenis?

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN172

Het dagboek is een ooggetuigenverslag. De afbeelding is 100 jaar na de feiten gemaakt. Eén bron dateert uit de periode toen het gebeurde. Het dagboek van Columbus is geen objectief verslag: hij wil de zaken zo mooi mogelijk voorstellen voor zijn opdrachtgevers.We hebben geen bronnen die het verhaal vanuit de kant van de indianen vertellen. Het is niet duidelijk op welke informatie de afbeelding gebaseerd is. b Komt die beschrijving overeen met de visuele bron? c Noteer voor beide bronnen het jaar waarin ze gemaakt werden. tekstuele bron visuele bron d Dateren de bronnen uit dezelfde periode? Of is er veel tijd tussen beide bronnen? Leg uit. e Duid aan welke van beide bronnen een ooggetuigenverslag is. ¨ de visuele bron (= de afbeelding) ¨ de tekstuele bron (= het dagboek) f Komt het tafereel op de afbeelding overeen met hoe Columbus die eerste ontmoetingen Noteerbeschrijft?inde linkerkolom de gelijkenissen en in de rechterkolom de verschillen. Gelijkenissen tussen beide bronnen Verschillen tussen beide bronnen g Z ijn beide bronnen bruikbaar om de historische vraag te onderzoeken? Leg uit. h Kunnen we met deze twee bronnen de historische vraag op een betrouwbare manier beantwoorden? Markeer de argumenten voor in het groen en de argumenten tegen in het rood.

©VANIN

Die betogers noemen zichzelf ‘woke’. Zoek op wat die term betekent en leg hem in je eigen woorden uit. Als je ‘woke’ bent dan

•

Waarom deden de betogers dat? Leg uit.

173HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN Samengevat We moeten ons er steeds van bewust zijn dat geschreven bronmateriaal altijd door een mens is geschreven die zelf opgroeide in een bepaalde tijd, op een bepaalde plaats, in een bepaalde maatschappij, met zijn eigen specifieke achtergrond, geloofsovertuigingen en ga zo maar door. Je mag er dus nooit van uitgaan dat wat je leest de absolute waarheid is. Het was destijds misschien de absolute waarheid voor de schrijver zelf. Maar mocht een andere schrijver over dezelfde gebeurtenis hebben geschreven, dan zou je misschien een heel ander verhaal hebben gekregen. Je moet dus de bril van de schrijver opzetten en proberen door zijn of haar ogen te kijken. We kijken vandaag met een andere blik dan mensen die elders leven of vroeger leefden. Dat noemt men ‘standplaatsgebondenheid’. Een Belg kijkt anders naar de kolonisatie van Congo dan een Congolees. De ene is immers verbonden met de daders van toen en de andere met de slachtoffers van toen. Een Romeinse man die over de verkoop van een slaaf schrijft alsof het de normaalste zaak ter wereld is, beleefde dat ook op die manier. Slaven waren overal. Je kocht ze gewoon op de markt. Wij kunnen ons dat nu niet meer voorstellen, maar het is belangrijk dat je beseft dat men er vroeger anders naar keek. 3 Woke? a Scan de QR-code en lees de tekst. b Beantwoord de vragen. • Wat is er met de standbeelden gebeurd? •

Op enkele papyrussnippers of andere fragmentjes na, zijn dit in elk geval de enige teksten van een vrouw uit de Latijnse literatuur die bewaard zijn gebleven. Dat maakt deze zes gedichten dus erg bijzonder en zeldzaam. Bron: classicistranieri.com Vierde gedicht Mooi dat je tegenover mij je dit nu al veroorlooft, zo loop ik niet domweg in de val! Loop jij die plompe lichtekooi maar liever na dan ’t dochtertje van Servius, Sulpicia.

Bron: www.dbnl.org/tekst; vertaling: Paul Claes

6: Analyseer zelf een tekstuele bronU Analyseer de bron en beantwoord de vragen die de leerkracht je bezorgt.

OPDRACHTCHATBOX

Ze is de enige vrouw uit de Romeinse oudheid van wie gedichten zijn bewaard.

Waar en wanneer ze geboren werd en wanneer ze gestorven is, daar weten we niets van. We weten dat ze haar vader Servius Sulpicius als kind verloren heeft en dat ze verder werd opgevoed door haar oom Marcus Valerius Messalla, die zelf leefde van 64 v.C. tot 13 n.C.

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN174

Oh … een gebroken hart! Ik weet hoe dat voelt! �� Wat vind jij? Kan een standbeeld van Columbus blijven staan, nu je weet hoe de indianen behandeld werden na zijn ontdekking van Amerika? Kan een standbeeld van een slavenhandelaar blijven staan? Kan een standbeeld van Leopold II blijven staan, nu we weten hoe slecht de inwoners van Congo er onder zijn bewind behandeld werden?

Het is mijn vrienden helemaal niet naar de zin dat ik moet wijken voor zo’n bedvriendin. Zesde gedicht Ik wil niet langer zulke vurige liefde, schat, als jij een week of wat geleden voor me had, indien ik in mijn hele jeugd een stommiteit begaan heb die me nu, ik geef het toe, meer spijt dan dat ik jou liet gaan de afgelopen nacht om te verbergen hoe ik naar jou had gesmacht.

HISTORISCHE BRON

©VANIN

Context Sulpicia is een meisje dat leefde in de 1e eeuw v.C., onder keizer Augustus. Naar Romeinse gewoonte werd dit meisje uit de ‘rijke upperclass’ genoemd naar haar vader, Servius Sulpicius.

In zes korte gedichten beschrijft Sulpicia haar verhouding met de jongeman die ze Cerinthus noemt, en die haar hart gebroken heeft. Het zijn zes eenvoudige en directe liefdesgedichten. Haar versjes lijken zo uit een dagboek te komen ...

OPDRACHT 7: Zien we hetzelfde of zien we het anders?U

a Welke van de getuigen is een ooggetuige? Markeer het juiste antwoord. b K ijken blanken en zwarten anders naar dit stukje geschiedenis in dit fragment of komen de meningen van de getuigen overeen? Kruis het juiste antwoord aan. De meningen van de getuigen komen overeen. De meningen van de getuigen komen niet overeen.

Dezelfde historische gebeurtenis wordt vaak anders bekeken, afhankelijk van wie ernaar kijkt. Of ook niet: soms komen de meningen overeen. Bovendien kijken wij vandaag ook anders naar gebeurtenissen in het verleden. Toen keek men anders naar die gebeurtenissen.

Bekijk de volgende fragmenten over de kolonisatie van Belgisch Congo. Je krijgt verschillende standpunten te zien: de blik van de blanke kolonisator, de blik van de Congolees wiens land gekoloniseerd werd, en de blik van de kinderen van die Congolezen die dit alles meemaakten en doorvertelden.

Het wordt wel eens voorgesteld alsof er in Congo helemaal geen cultuur was voordat de Belgen er aankwamen. Alsof de Congolezen een verzameling onontwikkelde wilden waren die in het oerwoud leefden. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen.

¨ De blanken stellen het voor alsof ze welkom waren, maar iedereen liep van hen weg. ¨ De getuigenissen verschillen erg van elkaar. De eerste contacten zullen dus ook erg verschillend verlopen zijn. In sommige gebieden liep men weg bij het eerste contact, in andere gebieden kwam men net kijken naar die vreemde blanken.

Fragment 1 Bekijk fragment 1. Hoe verliepen de eerste contacten tussen blanken en zwarten? Heeft iedereen dat gelijk ervaren? Komen de verhalen overeen? Kruis aan wat correct is. De verhalen komen niet overeen. Er zal dus wel iemand liegen.

Fragment 2

©VANIN

175HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN

Waren de blanken zich vooraf bewust van de rijke Congolese cultuur? FRAGMENT 1 FRAGMENT 2 de blanke vrouw het zwarte meisje de zwarte vrouw de blanke man

¨ De professor heeft meerdere bronnen gebruikt en veel meer ooggetuigen gesproken dan de paar ooggetuigen in de reportage.

gebracht heeft en het land gemoderniseerd heeft. Men zegt dus dat er niet enkel geld aan Congo verdiend werd, maar dat er ook geld in geïnvesteerd werd om van Congo een land te maken met dezelfde gezondheidszorg en hetzelfde onderwijs als in België. De vraag is: klopt dat? Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. a Hebben de Belgen Congo uitgebouwd tot een ‘moderner’ land, volgens de getuigen? Leg uit. b Z ijn blanken en zwarten het daarover eens, in de reportage? JA NEE c Werden al die zaken met geld uit België betaald? Leg uit. Fragment 4

Die professor is gewoon slimmer dan die ooggetuigen.

Laat ons een stapje verder gaan. Er is veel onderzoek gedaan naar de rol van België in Congo. Ook naar deze vraag: heeft België echt het onderwijs, de gezondheidszorg en de wegen voor de Congolezen verbeterd? Lees de tekst en beantwoord de vragen. a Komt de mening van de professor overeen met de mening van de ooggetuigen in het beeldfragment bij fragment 3? JA NEE b Kruis de mogelijke verklaringen daarvoor aan.

De ooggetuigen merkten toen dat het leven in Congo veranderde en ‘moderner’ werd.

Er wordt vaak beweerd dat België ook veel goede dingen naar Congo

Wij weten nu dat dat niet zomaar gebeurde, maar vooral om de kolonie en de bedrijven beter te kunnen doen werken. Dat was toen minder duidelijk dan nu.

¨ Niet iedereen in Congo heeft dit op dezelfde manier beleefd als de ooggetuigen. Door het verhaal breder te bekijken, krijg je ook een ander beeld.

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN176

Fragment 3

De professor bekijkt het hele verhaal wat meer vanop een afstand en met een andere blik dan de mensen die het op dat moment meemaakten.

Achteraf kun je altijd over meer informatie beschikken dan op het moment wanneer de feiten gebeuren.

De professor heeft voor zijn onderzoek naar de situatie gekeken met de blik van nu. De ooggetuigen denken vooral terug aan de tijd van toen.

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

177HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN ¨

��

©VANIN

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog Ik kan historische bronnen situeren in de correcte historische periode. ¨¨ Ik weet wat een tekstuele bron is. ¨¨ Ik weet wat een visuele bron is. ¨¨ Ik weet wat een materiële bron is. ¨¨

De ooggetuigen zijn onbetrouwbaar. Hun verhaal zal wel niet kloppen. Een ooggetuige kijkt met een gekleurde blik. Als ooggetuige kijk je naar wat je zelf meemaakte, maar dat is misschien niet de algemene situatie in alle streken van Congo.

Ik begrijp dat mensen van toen anders keken naar historische gebeurtenissen die toen gebeurden dan dat wij nu naar dezelfde gebeurtenissen kijken. ¨¨ Ik kan een historische bron analyseren met behulp van een schema. ¨¨ Ik kan inschatten of een bron betrouwbaar is of niet. ¨¨ Ik kan voorbeelden geven van gelijkenissen en verschillen tussen vroeger en nu. ¨¨ Ik kan een keuze maken uit verschillende bronnen in functie van de opdracht. ¨¨ Ik kan informatie samenvatten. ¨¨ Ik kan vlot informatie opzoeken. ¨¨ Ik kan zelfstandig opdrachten uitvoeren. ¨¨ Ik kan vlot samenwerken met anderen. ¨¨

OPDRACHT 8:

R 1 Wat

Niet elke ooggetuige heeft hetzelfde meegemaakt. In het beeldfragment komen maar een paar ooggetuigen aan bod en je hoort enkel hun persoonlijke verhaal. De professor is objectiever dan de ooggetuigen. Hij heeft dit niet zelf meegemaakt en heeft er niet zelf aan deelgenomen. Die ooggetuigen zijn allemaal stokoud en vergissen zich. Evalueer jezelf vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

HOOFDSTUK 7: ANDERS KIJKEN NAAR HET vERLEDEN178 3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien? 4 Welke vragen heb ik nog? ▶ Verder oefenen? Ga naar . ©VANIN

HOOFDSTUK DUURZAME8: MONDIALISERING OPDRACHT

©VANIN

179HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

MONDIALISERINGDUURZAAMHEID 1: Weet jij het?O Wat betekent duurzaamheid voor jou? Noteer in de mindmap waar je allemaal aan denkt bij het begrip. 2 Wat betekent mondialisering voor jou? Noteer in de mindmap waar je allemaal aan denkt bij het begrip.

Hoe verbonden ben jij met de wereld?

10321456789 b

©VANIN

• Duid de landen van herkomst met een kruisje aan op de wereldkaart op de volgende bladzijde. Trek vervolgens vanuit de kruisjes een lijn naar België.

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING180 OPDRACHT 2: MondialiseringO 1

Zoek thuis de herkomst op van tien producten die jij bijna dagelijks gebruikt. Neem van elk product een foto en zorg dat het land van herkomst zichtbaar is op de foto. Neem indien nodig twee foto’s. Het land van herkomst wordt meestal aangegeven door ‘Made in ...’. Noteer daarna het product en het land van herkomst in de tabel. Product Land(en) van herkomst Maak nu je eigen mondialiseringskaart. Hoe verbonden ben jij met de wereld?

•

Mondialisering: de wereldwijde handel en alles wat daarmee samenhangt Welke conclusie kun je trekken als je jouw mondialiseringskaart bekijkt?

181HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING (VK)Falklandeilanden (VK)Zuid-Georgië (VK)HelenaSt. (VK)HelenaSt. Spitsbergen (Noorwegen) STATENVERENIGDE AMERIKAVANCANADA GROENLAND (Denemarken) IJSLAND BRAZILIË ARGENTINIË CHILI IERLAND SPANJEFRANKRIJK DUITSLANDNOORWEGEN ZWEDEN FINLAND D POLEN WIT-RUSLAND OEKRAÏNE MOLDAVIË ROEMENIË TURKIJEGRIEKENLAND ITALIË ECUADOR URUGUAY G B H ES CRN PJH DR D G SC FRANS-GUYANA ALASKA (VSA) RUSLAND CHINAKAZACHSTANMONGOLIË INDIA IRAN OEZBEKISTAN TGKAA SYRIË IRAK ISRAËLJ EGYPTE VAEQ K SAUDI- ARABIË JEMEN D ETHIOPIË SOMALIË REP.DEM. CONGO CONGOREP. ZUID- AFRIKA NAMIBIË MADAGASKARCOMOREN SEYCHELLENKAMEROENMALDIVEN EGL TG B BF MAURITANIË LG SL S G GBKAAPVERDIË MAROKKO CANARISCHE EILANDEN (SPANJE)MADEIRA (PORTUGAL) AZOREN (PORTUGAL) ALGERIJE TUNESIË LIBIË TSJAAD CENTR. REP.ARIK. ZUID SUDAN BVKN OZT HS SK MBHS B MA L LE MYANMAR CAMBODJA MALEISIË INDONESIËFILIPIJNENTAIWANZUID- KOREANOORD- KOREA SALOMONSEILANDENPAPOEA-NIEUW-GUINEA AUSTRALIË NIEUW-ZEELAND(F)NIEUW-CALEDONIË (VSA)HAWAÏ Paaseiland Galápagoseilanden ©VANIN

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING182 ‘Made in …’ staat op heel veel producten. Maar wat betekent dat label? 7 ¨ srs1191995/Shutterstock.com© 8 ¨ Bayda/Shutterstock.comAndrey© 9 ¨ 1 ¨ 2 ¨ Kruit/Shutterstock.com© 5 ¨ CherylRamalho/Shutterstock.com© 3 ¨ PradeepGaurs/Shutterstock.com© 6 ¨ 4 ¨ CherylRamalho/Shutterstock.com© 2 Made in ... a Bekijk het filmpje. Beantwoord daarna de vragen. • Een fiets ‘Made in Belgium’ is niet zo Belgisch als je zou denken. Leg uit. • Wat is het grote verschil met producten vroeger en producten nu wat het land van oorsprong betreft? • Mondialisering heeft alles veranderd. Leg uit. b Welke afbeeldingen link jij aan India? BEKIJK v IDEO ©VANIN

Bijna 4 miljard mensen op aarde hebben een eigen smartphone!

Generalisatie: een veralgemening, je mening baseren op basis van één voorbeeld

Welke afbeeldingen heb jij aan India gelinkt? Waarom? A an welk land zou je de afbeeldingen die volgens jou niet bij India horen dan linken? Waarom?

•

• Wat als iemand zou beweren dat alle foto’s in India getrokken zijn? Zou je die persoon geloven? Waarom wel/niet?

Bij het indelen van mensen in groepen hebben we allerlei beelden in ons hoofd. We gebruiken stereotypen of hebben vooroordelen over bepaalde mensen. Stereotypen zijn generalisaties. Het zijn de algemene ideeën en beelden over mensen.

Een leven zonder smartphone kunnen we ons niet meer voorstellen. Maar voordat je een product kunt kopen, heeft het al een hele weg afgelegd. De levenscyclus van een smartphone kun je onderverdelen in zes stappen. Stereotype: een vaststaand beeld van bijvoorbeeld een groep mensen dat niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid Vooroordeel: een mening of idee over iemand, zonder te weten of het eigenlijk klopt

Levenscyclus: de opeenvolgende fasen in de ontwikkeling van een product

1 2 3 4 5 6 •

OPDRACHT 3: Het leven van een smartphoneO 1 Noteer de verschillende stappen op de juiste plaats in de levenscyclus. inzameling – recyclage – productie – grondstoffen – gebruik – hergebruik

183HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

Ik zit aan mijn tweede. De vorige was nog van mijn mama. Oh, ik denk al vier! Hoeveel smartphones hebben jullie al gehad?

•

OPDRACHT

1 Ik en mijn smartphone Hoeveel gsm’s of smartphones heb jij al gehad? Omcirkel het passende cijfer. Hoeveel oude toestellen slingeren thuis nog rond? Omcirkel het passende cijfer.

Ken je nog andere apparaten die je niet meer gebruikt en thuis liggen rond te slingeren?

CHATBOX

2 Wat is het verschil tussen hergebruik en recyclage? a Verbind elke term met het juiste voorbeeld. b Geef een voorbeeld van een product dat je: recycleert:hergebruikt: In de kast liggen nog twee oude gsm’s die niet meer gebruikt worden. Je brengt ze naar een inzamelpunt. Je moeder koopt een nieuwe smartphone. Jij krijgt haar oude gsm.hergebruikenrecycleren

•

4: Denken vanuit het systeem!v a Wat doe jij met je oude gsm? ¨ Ik heb die weggegooid. ¨ Die ligt thuis in de kast. ¨ Ik heb die verkocht. ¨ Ik heb die weggegeven. ¨ Andere: b Beantwoord deze vragen mondeling. Waarom heb jij een smartphone? Zou je zonder gsm kunnen leven? Wat vind je positief aan het hebben van een smartphone? Wat vind je negatief aan het hebben van een

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING184

Eén stukje kauwgom op de grond gooien lijkt onschuldig, maar wanneer je alle gevolgen in kaart brengt en uitzoomt om het geheel te bestuderen, zie je pas welke invloed dat ene stukje heeft op het geheel. Lotte gooit haar kauwgom op de grond en daaruit volgen heel wat andere acties.

We hebben allemaal een gsm of smartphone. We willen het allerlaatste model en kunnen niet meer zonder. Maar wat er allemaal nodig is om het product te maken of wat de gevolgen zijn van het massale gsm-gebruik, daar staan we niet echt bij stil. Voor jou is het hebben van een smartphone misschien van levensbelang, maar voor iemand anders is het maken ervan een kwestie van overleven. Het is daarom belangrijk om naar het geheel te kijken, van de wieg tot het graf van een gsm. 2 Wat een systeem! Lotte gooit haar kauwgom op de grond. Even later … Bah, dat smaakt vies!

185HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

Het regent hard. De kauwgom spoelt weg naar de rivier … … en drijft mee met de stroom.

Een vis merkt de kauwgom op en denkt dat het een lekker hapje is. Maar de kauwgom is helemaal niet goed voor de vis … Oh nee! Dat visje drijft op het water! En wat als iedereen zijn kauwgom zomaar op de grond zou gooien?

©VANIN

a Welke gevolgen heeft de actie van Lotte? Er is ongetwijfeld een reden waarom Lotte haar kauwgom op de grond gooit. Haar actie heeft dus ook een oorzaak.

Als een grondplan vouw je het probleem uit en onderzoek je alle verbindingen en radertjes die er deel van uitmaken. Nadien zoom je uit om het totaalbeeld beter te begrijpen. Systeemdenkers bekijken het leven op zo veel mogelijk manieren. Zo leren ze om hun oordeel uit te stellen en eerst alle kanten van het verhaal te onderzoeken, voordat ze een standpunt innemen. Met systeemdenken breng je in kaart wat de oorzaken en gevolgen van iets zijn, hoe de onderdelen zich verhouden tot het geheel en wat de verschillende standpunten zijn hoe je ernaar kunt kijken. Dat noemen we perspectieven. Zo zorgt systeemdenken voor een evenwichtig wereldbeeld dat rekening houdt met de verschillende standpunten in een verhaal.

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING186

Er hangt dus een heel systeem vast aan één bepaalde actie: je kunt er zowel verschillende oorzaken als gevolgen aan koppelen. Als je zowel de oorzaken als de gevolgen van één bepaalde actie bestudeert, bekijk je het geheel of het systeem. Je gaat dus denken in systemen, of je doet aan systeemdenken. Het is soms beter om niet direct te reageren op een gebeurtenis, maar je wel af te vragen waarom het gebeurt. Je plaatst het probleem in een ruimere context. Systeemdenken

b Waarom zou Lotte haar kauwgom op de grond gooien? Wat is een mogelijke oorzaak?

Laten we samen even naar deze foto kijken.

Stap 6: Daarna worden de twee filmpjes klassikaal bekeken. Stap 7: De vragen en de oplossingen worden klassikaal overlopen.

Stap 1: Je leerkracht verdeelt de klas in groepjes. Elk groepje krijgt twee filmpjes toegewezen.

Gevolgen: resultaat dat voortkomt uit iets anders

Oorzaken: datgene waardoor iets gebeurt

De wereld en mijn smartphone Systeemdenken kunnen we toepassen op heel wat zaken, dus ook op een smartphone. Bekijk de filmpjes via de QR-code. Vul de schema’s die je van de leerkracht krijgt op basis daarvan aan.

Perspectief: de verschillende standpunten hoe je naar iets kijkt

Stap 2: Bekijk een van de fragmenten.

Stap 3: Vul de schema’s die je van je leerkracht krijgt aan met de informatie uit de filmpjes. Stap 4: Herhaal dit voor het andere fragment.

Mijn stukje kauwgom lijkt op het eerste gezicht onschuldig, maar wanneer je alle gevolgen in kaart brengt en uitzoomt om het geheel te bestuderen, zie je pas welke invloed dat ene stukje heeft op het geheel.

187HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

Stap 5: Elk groepje vertelt waarover het gaat in hun filmpjes.

Alle elementen in het schema hebben een link met elkaar: ze zijn op een of andere manier verbonden met elkaar. Het is belangrijk om te begrijpen waarom iets gebeurt. Je gaat dus op zoek naar de oorzaak van iets en naar het gevolg daarvan. Een oorzaak vertelt je waarom iets gebeurt. Het geeft de aanleiding of de start van iets weer. Het gevolg is wat daarna gebeurt, het vervolg. Het vertelt hoe iets verder gaat. Om oorzaak en gevolg in een zin duidelijk te maken, kun je een zin maken met de woorden ‘als ... dan ...’.

b Probeer nu zelf verbanden te leggen tussen de info in het schema. De info uit opdracht 3.3 mag je uiteraard ook gebruiken.

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING188

Als we ons elektronisch afval recycleren, dan moeten de kinderen in Congo niet meer in de kobaltmijnen werken.

Als we ons elektronisch afval illegaal dumpen in Afrika, dan Als de rivieren vervuild zijn, dan . Als de vissen doodgaan, dan . Productie smartphone urban elektronischklassiekeminingmijnbouwafval minder vervuilend voor het milieu mensonwaardige omstandigheden illegale dumping in Afrika oude toestellen worden hergebruikt grondstoffen hergebruiken ongezondAfrikaanse jongeren halen elektronisch afval uit 1/5elkaar.vanbevolking heeft werk dankzij elektronisch afval van Europa schaadt de gezondheid van de mensen vervuilt het milieu oplossing tegen opwarming van de aarde grondstoffen geraken uitgeput Ze verdienen er geld mee. vissen dood in rivier pijpleiding loost vuil op het strand geen inkomsten voor vissers

©VANIN

Als … dan … a Bekijk het schema over de gevolgen van de productie van een smartphone. Kleur het bolletje groen bij een positieve factor of een positief gevolg. Kleur het bolletje rood bij een negatieve factor of een negatief gevolg.

•

hitte opdroging

189HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

WATERSCHAARSTEbedreigingklimaatveranderingvoor niet

ONTDEKPLAATBEKIJK naar of armoede sterfte ziektessterfte voedselzekerheidmigratie waterverbruik (bv. honderden dammen in het Midden-Oosten) vervuild voor wereldbevolking productie van goederen en diensten bedreiging voor aanhoudende van consumptie

inkomsten,banen

overstromingenwaterbronnen kwaliteit water

• Duid de versterkende relaties aan door een plusteken bij de pijl te noteren.

OPDRACHT 5: Elke druppel telt!v Vul de opdrachten aan met behulp van de ontdekplaat. a Wat is het centrale thema van de tekstjes en de afbeeldingen op de ontdekplaat? b Bekijk de mindmap.

dagelijks halen

waterwaterverspillingwatervervuiling bedreiging

•

• Duid de verzwakkende relaties aan door een minteken bij de pijl te noteren.

Duid de oorzaken van de waterschaarste aan door rode pijlen te tekenen van de oorzaak naar het centrale begrip ‘waterschaarste’.

conflicten

Duid de gevolgen van de waterschaarste aan door blauwe pijlen te tekenen vanuit het centrale begrip ‘waterschaarste’ naar het gevolg.

c Lees deze vragen. Je leerkracht vertelt je wat je moet doen.

Producten die duizenden kilometers afleggen voordat ze in de winkels liggen, mensen die migreren … wat heb ik daar nu mee te maken?

©VANIN

1 Op welke manier heeft waterschaarste een invloed op de kinderen in arme gezinnen?

OPDRACHT 6: Mondialisering of globaliseringv

5 Wat gebeurt er als onze oogsten door droogte mislukken? 4 Periodes van droogte of overstromingen aan de andere kant vande wereld treffen ons ook indirect. Op welke manier?

Vandaag de dag kunnen we makkelijk van de ene plaats op de wereld naar de andere reizen. We praten via Skype of telefoon met mensen aan de andere kant van de wereld. Als je op reis gaat naar een ander land hoef je je zelfs niet meer aan te passen aan de eetgewoonten van daar, want je kunt altijd wel ergens een eetgelegenheid vinden waar ze ook frietjes met hamburger hebben. Dat is te ‘danken’ aan de mondialisering of globalisering. Met globalisering bedoelen we het openstellen van grenzen tussen landen, waardoor goederen en diensten zich gemakkelijker kunnen verplaatsen. Maar is alles wel zo positief als het lijkt?

2 Welk verband is er tussen de jeansbroek in jouw kast en de mama van Romano die dagelijks twee kilometer moet stappen naar het eerste waterpunt? 3 Leg uit: de waterbeschikbaarheid in veel delen van de wereld wordt bepaald door onze consumptie.

1 Positief en negatief Stap 1: Bekijk de afbeeldingen. Stap 2: Welke zaken zijn volgens jou positieve gevolgen van globalisering? Kleur de rondjes bij de kernwoorden groen. Stap 3: Welke zaken zijn volgens jou negatieve gevolgen van globalisering? Kleur de rondjes bij de kernwoorden rood.

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING190

191HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING probleemloos reizen pandemieën meisjes ook naar school, modern onderwijs in Afrika online aankopen gezondheidszorgbetere migratie McDonalds in China goedkope kleren vervuild strand dailin/Shutterstock.com© 1 6 2 7 3 8 4 9 5 ©VANIN

Stap 1: Lees eerst het artikel. Onderstreep de woorden die je niet begrijpt en zoek ze op in een onlinewoordenboek. Stap 2: Pas daarna het principe van systeemdenken toe met behulp van het schema onder het artikel. Vul het schema aan met de informatie uit het artikel.

De grote kledingconcerns lanceren bijna net zoveel collecties als het jaar weken telt. Geweldig voor wie zich volgens de laatste mode wil kleden. Maar het textiel dat zelfs tijdens de solden niet verkocht raakt, heeft een andere bestemming dan uw kledingkast: de Chileense Atacama-woestijn. Volgens experten ligt er in de woestijn, in het noorden van Chili, ruim 100 000 ton aan afgedankte kleding. Daarmee is het een van de grootste kledingdumpplaatsen ter wereld. Het textiel komt voornamelijk uit Noord-Amerika, Europa en Azië. Via de nabijgelegen havenstad Iquique worden de duizenden tonnen kleding voor een prikje geïmporteerd. ‘Gemiddeld komt hier jaarlijks 39 000 ton aan textiel aan’, zegt Franklin Zepeda van EcoFibra. Zijn bedrijf probeert wél een duurzame bestemming te geven aan de wegwerpkleding. Hij legt aan de Argentijnse nieuwszender TN uit hoe het selectieproces van de minder milieubewuste importeurs werkt: in de sorteercentra bij de haven wordt een scheiding gemaakt. Wat de Chileense handelaren denken te kunnen verkopen, wordt naar de hoofdstad Santiago verscheept, waar de meeste consumenten wonen. Maar de rest wordt illegaal in de woestijn gedumpt, vlak bij de Ophaven.detextielbergen die soms wel vier tot vijf meter hoog zijn, vind je beschadigd textiel, maar ook nieuwe kleding die men ‘onverkoopbaar’ acht. Denk bijvoorbeeld aan de in Chili slecht verkopende XXL-maten of ski-jassen. Vaak zit het labeltje met de oorspronkelijke verkoopprijs er nog aan. Het duurt tot wel 200 jaar voordat een kledingstuk verteert, maar het is in Chili verboden om textiel op de gewone vuilnisbelt te dumpen. Want kleding is niet biologisch afbreekbaar en bevat veel chemicaliën. Daarom vormt de illegale stort ook een risico voor de drinkwatervoorziening: de vervuiling dringt namelijk door tot de ondergrondse waterreservoirs in een van de droogste regio’s ter Bovendienwereld. staat de fast fashion-woestijn regelmatig in brand. Dat is een van de manieren waarop men de kledingbergen probeert te verkleinen. Maar bij de verbranding komen giftige stoffen vrij, waar omwonenden last van Eenhebben.miniem deel van de afgedankte kleding wordt alsnog benut. Maar dat is het gevolg van een andere tragedie: voor duizenden straatarme migranten, vaak Venezolanen, is Iquique een doorgangsplaats op weg naar een beter tweede leven. Zij scharrelen gratis een nieuwe outfit bijeen na een barre tocht van duizenden kilometers.

1 Fast fashion = Engels voor ‘snelle mode’: consumenten kopen goedkope kleren die ze een korte periode dragen (wegwerpkleren).

©VANIN

Chili is de grootste kledingimporteur van ZuidAmerika, maar voor de illegale stort werd lange tijd een oogje dichtgeknepen. Inmiddels werkt de nationale overheid aan een wet voor

Van ski-jassen tot jeans: bergen nieuwe kleding eindigen in de fast fashion1-woestijn

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING192 2 Mondialisering in de woestijn

3 Ruimtelijke gevolgen van mondialisering bij ons a Open het stappenplan via de QR-code. Lees hoe je te werk moet gaan. b Scan de QR-code. Zoom in op de haven van Antwerpen. Duid vervolgens op elk kaartje aan wat er veranderd is ten opzichte van het vorige kaartje. maatschappelijk verantwoord ondernemen. Die maakt de Chileense textielindustrie, maar ook textielimporteurs verantwoordelijk voor het afval dat ze genereren. Het probleem ligt volgens Zepeda echter dieper. Hij wijt de bergen kleding grotendeels aan de cultuur van fast fashion: ‘We zouden als consumenten alleen kleding moeten kopen die we écht nodig hebben, die repareren en recyclen. Het is een wereldwijd probleem’. Zelf probeert Zepeda het goede voorbeeld te geven. Zijn bedrijf EcoFibra gebruikt afgedankte kleding om er isolatiepanelen voor sociale woningen in de regio van Iquique mee te maken. hln.be - 05/01/2022 - dit artikel werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elk hergebruik dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschapinfo@license2publish.beLicense2Publish: Wat? Oorzaken Als jij veel producten online koopt in andere landen, wat betekent dat dan … voor de winkels in België? voor het transport en het milieu? CHATBOX

©VANIN

OPENSTAPPENPLANWEBSITE +

193HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

Gevolgen

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING194 De haven van Antwerpen 1873 1904 1969 1989 2020 • Wat kun je afleiden als je de evolutie van de haven bekijkt? • Hoe komt dat volgens jou? 4 Ever Given Bekijk het filmfragment. a Wat is het probleem? b Waar ligt deze zeeroute? Duid het aan op de wereldkaart op p. 181. c Welke gevolgen heeft dit voor de wereldeconomie? d Bekijk de wereldkaart op p. 181. Duid de alternatieve route aan. Waarom zouden de schepen die alternatieve route niet nemen? FRAGMENTBEKIJK ©VANIN

• Wat is de bedoeling van de SDG’s?

• Welke doelstellingen zijn de opvolgers van de millenniumdoelstellingen? Markeer in de tekst.

Lees het artikel en beantwoord de vragen. Armoede de wereld uit! In 2000 hadden de VN acht doelen gekozen die ze tegen 2015 wilden behalen. Die doelen werden de millenniumdoelstellingen genoemd. Ze waren erop gericht de wereldwijde armoede, honger, ziekte en ongelijkheid in vijftien jaar tijd sterk te verminderen.

©VANIN

Dat zijn de Duurzame Ontwikkelingsdoel stellingen of SDG’s (Sustainable Development Goals): 17 doelstellingen die in 2030 behaald moeten worden. De SDG’s willen een antwoord bieden op de grote wereldproblemen van vandaag, waaronder het stoppen van extreme armoede, het garanderen van kwaliteitsonderwijs voor alle kinderen, het bereiken van gelijke kansen voor iedereen en het promoten van een consumptie en productie voor een gezondere en schonere planeet. De landen werken samen aan het realiseren van een schonere wereld waarin niemand achterblijft.

• Wat zijn de millenniumdoelen? Onderstreep in de tekst.

195HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING 1 De VN a Vul het overzicht aan. De ontdekplaat kan je daarbij helpen. OPDRACHT 7: Duurzame ontwikkelingsdoelenv VN staat voor V N . De VN is een internationale organisatie van landen. • Wanneer werd de VN opgericht? Markeer. • Wat is het doel van de VN? • Wat doet de VN-Veiligheidsraad? 1914 1918 1940 1945 ONTDEKPLAATBEKIJK

Naar: go-goals.org/nl/

• Tegen wanneer moeten die doelstellingen behaald worden?

Tijdens de VN-top in 2015 kwamen de VNlidstaten in New York samen om de opvolgers van de millenniumdoelstellingen te bepalen.

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING196 2 SDG a Wat zijn nu precies die 17 SDG’s of duurzame ontwikkelingsdoelen? Vervolledig het schema met behulp van de ontdekplaat. ONTDEKPLAATBEKIJK go-goals.org/nl/Naar: De SDG’s willen werken aan de grote wereldproblemen. Wat zijn volgens jullie de grootste wereldproblemen? CHATBOX DEVOORSAMEN DUURZAME TWIKKELINGSDOELENON ©VANIN

Nala kan schoon water drinken. Ze wordt daardoor minder ziek.

MIJN NOTITIES

Nala uit Zambia kan dicht bij huis water halen. Ze kan daardoor naar school gaan.

MIJN NOTITIES

Noteer hier kort, in kernwoorden, hoe jullie dat verband zien. Jullie mogen mag het straks, met behulp van jullie notities, mondeling uitleggen. Verzin er eventueel een verhaaltje rond, zoals met Nala.

Stap 1: Bekijk de 17 doelstellingen. Kies één SDG en noteer het nummer in het eerste kadertje. Zoek vervolgens een link met een andere SDG. Noteer dat nummer in het tweede kadertje.

b De SDG ’s vormen één geheel. Je kunt ze onderling met elkaar in verband brengen.

197HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

Stap 2: Kunnen jullie nog andere SDG’s koppelen aan het paar SDG’s dat jullie gekozen hebben in stap 1? Noteer de nummers van de verschillende SDG's in de kadertjes.

Noteer hier kort, in kernwoorden, hoe jullie dat verband zien.

©VANIN

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING198 c Bekijk of beluister de fragmenten en neem het overzicht van de doelstellingen erbij (p. 196). Noteer onder elk fragment aan welke doelstelling gewerkt wordt. FRAGMENT 7 FRAGMENT 2 FRAGMENT 8 FRAGMENT 9 FRAGMENT 5 FRAGMENT 6 FRAGMENT 1 FRAGMENT 3 FRAGMENT 4 ©VANIN

199HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING OPDRACHT 8: v ijf pijlersv 1 Duurzame ontwikkeling Bekijk het filmpje. Hoe kun je het begrip duurzame ontwikkeling of duurzaamheid omschrijven? Leg uit in je eigen woorden. BEKIJK v IDEO NOMIMILIEUMENSECOSCHEWELVAART MIJN NOTITIES ECONOMISCHEMILIEUMENSWELVAARTRVEDE SAMENWERKING ©VANIN

Prosperity WELVAART= doelstellingen:Economische zorg voor een welvarend en betekenisvol leven in harmonie met de natuur.

Peace = VREDE Een basisvoorwaarde om aan alle kunnendoelstellingenanderetewerken. Partnerships SAMENWERKING= Help elkaar om alle doelstellingen tegen 2030 te behalen.

DUURZAME ONTWIKKELING

©VANIN

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING200 2 De vijf P’s Wanneer we het over duurzaamheid hebben, duiken vijf pijlers op. We noemen ze de vijf P’s. In een duurzame wereld moeten de vijf P’s met elkaar in evenwicht zijn, zodat we de aarde niet uitputten. De SDG’s steunen op het 5P-model. We noemen de vijf P’s de pijlers van de SDG’s.

Planet = PLANEET Milieugerelateerde doelstellingen: bescherm de natuurlijke hulp bronnen van onze planeet en het klimaat voor toekomstige generaties. People = MENSEN Sociale doelstellingen: maak een einde aan armoede en honger in al zijn vormen en zorg voor waardigheid en gelijkheid.

Pijler:SDG:Koop fair trade-producten. Pijler:SDG: Vermijd voedselverspilling. SDG:Pijler:

Koop lokaal onverpakte en verse groenten en fruit. SDG:Pijler: Wees zuinig met water. Draai de kraan dicht als je je tanden poetst.

Pijler:SDG: Leg zonnepanelen op je dak.

De SDG’s gelden voor iedereen. Noteer bij elke tip: het nummer van de bijbehorende SDG, de pijler (een van de vijf P’s) waartoe die SDG behoort.

SDG:Pijler:

201HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

Pijler:SDG:Gooi

SDG:Pijler: Heb respect voor iedereen.

Pijler:SDG: Geef gebruikte spullen een tweede leven. Verkoop ze of maak er iets nieuw van.

Pijler:SDG: Steun goede doelen wereldwijd. Pijler:SDG: Neem een herbruikbare drinkbus mee.

Fair trade: eerlijke handel. De boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden krijgen een eerlijke prijs voor hun producten. Neem de trap in plaats van de lift.

©VANIN

Pijler:SDG:Zet elektronische apparaten helemaal uit in plaats van op stand-by.

geen afval (plastic, sigarettenpeuken …) in de natuur.

9: Doelstelling bereikt?

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING202 OPDRACHT

BEKIJK v IDEO BEKIJK v IDEO

Elk jaar komt zo’n acht miljoen ton plastic in de oceanen terecht. Zeevogels en andere dieren slikken het plastic in of raken erin verstrikt. Het drijvende afval hoopt zich op op vijf plaatsen waar de oceaanstromingen een cirkel vormen, de zogenoemde gyren. Eén van die gyren, de Great Pacific Garbage Patch (GPGP), is volgens sommige schattingen twee keer zo groot als het Verenigd Koninkrijk. Zaterdagmiddag vertrekt een grote ‘plasticvanger’ vanuit San Francisco naar die Great Pacific Garbage Patch. De installatie, die zes jaar geleden werd bedacht door de toen 18-jarige Nederlander Boyan Slat, moet drijvend plastic verzamelen met grote drijvende netten.

Bron: www.eoswetenschap.eu

a Iedereen kan zijn steentje aan de SDG’s bijdragen door duurzame keuzes te maken.

• A an welke SDG wel? Waarom?

SDG :

Het Pakistaanse meisje Malala Yousafzai werd op 15-jarige leeftijd door talibanstrijders in het hoofd geschoten. Haar misdaad? Ze wilde naar school. Sindsdien is ze een internationaal symbool voor onderwijs en vrouwenrechten.

SDG :

Heb je materiaal dat een kleine reparatie nodig heeft? Of wil je graag een handje toesteken? Ga dan eens langs bij een Repair Café! Mensen helpen er elkaar op vrijwillige basis bij het herstellen van allerhande voorwerpen. Dat kan gaan van kleding tot elektrische apparaten, meubels en zelfs fietsen of computers. In het gratis Repair Café is gereedschap en materiaal aanwezig om herstellingen uit te laten voeren.

©VANIN

Bron: www.interrand.be

b A an welke SDG wordt gewerkt in deze situaties? Gebruik de fiches.

• A an welke SDG moet jij alvast niet meer je steentje bijdragen? Waarom niet?

Bron: www.knack.be

SDG :

De Masai zijn een kleurrijk nomadenvolk in Oost-Afrika. Ze leven erg geïsoleerd samen met hun vee. Maar tegenwoordig doen ze hun aankopen via de gsm. Ze kunnen niet zonder hun dieren, maar ze kunnen ook niet meer zonder hun gsm.

Bron: www.columbusmagazine.nl BEKIJK v IDEO

©VANIN

SDG :

203HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

In 2025 de eerste CO2-neutrale hoofdstad ter wereld worden: de ambitie van Kopenhagen liegt er niet om. En de hoofdstad van Denemarken is al een eind op weg. Milieuvriendelijke hotels, duurzaam transport als fietsen, riksja’s en e-bussen, om nog maar te zwijgen van een verplicht groendakbeleid om de stad koel te houden.

BEKIJK v IDEO

Met meer dan 24 uur vertraging is er een klimaatakkoord in Glasgow. Voor het eerst in de geschiedenis worden steenkool en fossiele brandstoffen genoemd als bron van de opwarming van de planeet. Ook het streefdoel om de opwarming van de aarde onder de anderhalve graad te houden, blijft overeind.

De wereld wacht in spanning op één of meerdere vaccins die ons kunnen beschermen tegen het SARS-CoV-2-virus. Alleen als we immuun zijn voor infectie met het SARS-CoV-2-virus , zullen we ons leven weer helemaal kunnen hervatten. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn er momenteel zo’n 150 in ontwikkeling.

Bron: nieuws.kuleuven.be SDG :

Bron: www.vrt.be BEKIJK v IDEO

SDG :

Bron: www.unicef.nl

OPDRACHT 10: Geef je oude gsm of smartphone een tweede leven!U

Om de inzamelactie goed voor te bereiden, starten we met een taakverdeling. Wie doet wat? Meerdere leerlingen kunnen aan één taak werken. Zorg ervoor dat elke leerling bij de opdracht betrokken is. De inzamelperiode zelf duurt twee weken, maar je start best al enkele weken op voorhand met promotie te maken.

Sinds 1990 hebben 2,6 miljard mensen toegang tot drinkwater. Helaas zijn er nog steeds 2,1 miljard kinderen en volwassenen die geen schoon water kunnen drinken. De meerderheid die het nog zonder watervoorzieningen moet stellen woont in afgelegen gebieden, vooral in Sub-SaharaAfrika. Mensen die daar wonen, halen hun water uit meren en rivieren, waardoor de kans groot is dat ze ziek worden. Elke dag overlijden ruim 800 kinderen aan ziektes als diarree en cholera. Die ziektes vinden hun oorsprong in vervuild water en slechte hygiënische omstandigheden. Wij zorgen voor schoon water in afgelegen gemeenschappen door waterputten te slaan of bestaande waterleidingsystemen te verlengen.

Sta jij ook helemaal achter het idee om gsm’s en smartphones te recycleren? Dan organiseer je toch een grote inzamelactie op school!

Gsm-inzamelactie op school voor alle vierdes Momenteel wordt wereldwijd naar schatting slechts 1 tot 2 % van alle gsm’s gerecycleerd. Door op school een gsm-inzamelactie te organiseren, breng je kostbare materialen opnieuw in omloop. Deze actie wordt in de Vlaamse scholen georganiseerd door GoodPlanet Belgium, in samenwerking met Proximus en Recupel. De inzamelperiode duurt twee weken. De inzameldoos wordt in de week voor de start van de actie geleverd en in de week na de inzamelactie weer opgehaald. Je communiceert dit dus best ruim op voorhand naar de leerlingen en hun ouders. Je inspanningen worden beloond met ICT-materiaal dat op jouw school aan een tweede leven kan beginnen. Om in aanmerking te komen voor een eerste beloning moet je minimaal 50 gsm’s inzamelen met je school.

Bron: www.goodplanet.be

©VANIN

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING204

/ / 20 tot / / 20

Wat? Wie? Check Schrijf eerst je school gratis in voor de inzamelactie. Doe dat via de QR-code. Er zijn meerdere inzamelperiodes. ¨ Wie verzorgt het contact met GoodPlanet? Dat is de contactpersoon die het gsm-inzamelproject op de school van het begin tot einde kan opvolgen! GoodPlanet communiceert vooral met de contactpersoon. Bijna alle communicatie verloopt via mail. ¨ Stel een brief op die je meegeeft met alle leerlingen van het vierde jaar. ¨ Druk de brief af voor alle leerlingen van het vierde jaar. ¨ Ga langs in de klassen van het vierde jaar, geef uitleg en verdeel de brieven. ¨ Maak affiches, die je ophangt op school. Zorg dat de affiches goed opvallen, noteer duidelijk wanneer de actie plaatsvindt, waar de inzameldoos te vinden is en wat de beloning is. ¨ Maak eventueel een filmpje met extra uitleg over de actie. Je kunt het bijvoorbeeld op Smartschool zetten. ¨ Zet de inzameldoos op een duidelijke plaats op school. Zorg dat er tijdens de speeltijden telkens iemand in de buurt van de doos is als aanspreekpunt. ¨ Houd een update van het aantal ingezamelde gsm’s/ smartphones na de eerste week. Deel het aantal mee via de affiches op school, via smartschool … en moedig de leerlingen aan om nog meer in te zamelen. ¨ Zorg dat er zeker 50 stuks verzameld worden om een beloning te krijgen! ¨ Verzamel na twee weken alle gsm’s/smartphones uit de inzameldoos. De contactpersoon spreekt af met GoodPlanet wanneer ze opgehaald zullen worden. En nu de planning. Wanneer zal de inzamelactie plaatsvinden? Wat? Wanneer? Start (duurtijdinzamelactietweeweken) van Deadline indienen gsm’s/ smartphones

¨ SCHRIJF JE SCHOOL IN

205HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

/ / 20 ©VANIN

Ik kan de herkomst van producten die ik dagelijks gebruik opzoeken. ¨¨ Ik kan de landen van herkomst aanduiden op een wereldkaart. ¨¨

��

R 2

Procesevaluatie: wat vonden we van de samenwerking? Wat kan beter? AkkoordNiet akkoord

©VANIN

Ik koos deze emoji(’s) omdat:

HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING206

Productevaluatie: wat vonden we van het resultaat? Wat kan AkkoordNietbeter?akkoord

OPDRACHT 11: Evalueer jezelf

Evalueer jullie groepswerk. Markeer wat van toepassing is en voeg eventueel een verduidelijkend woordje toe.

Evaluatieformulier groepswerk – OVUR-schema Opmerkingen? Het was voor iedereen duidelijk wat de opdracht precies AkkoordNietinhield. akkoord v Iedereen wist bij elke opdracht wat zijn deeltaak precies AkkoordNietwas. akkoord U Iedereen voerde zijn deeltaak uit. AkkoordNiet akkoord Iedereen hield rekening met het tijdschema/deAkkoordNietplanning. akkoord

Duid aan of je het volgende goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist Ikhet.kan Hier kan ik groeien.nog

Ik kan de begrippen stereotype, vooroordeel en generalisatie uitleggen. ¨¨ Wat vond je van dit hoofdstuk ? Omcirkel de emoji(’s) die je gevoel het best omschrijft.

Ik kan het verschil tussen hergebruik en recyclage uitleggen aan de hand van een voorbeeld. ¨¨ Ik kan het begrip systeemdenken uitleggen. ¨¨ Ik begrijp dat er oorzaken en gevolgen zijn bij een bepaalde actie. ¨¨ Ik kan het begrip perspectief uitleggen. ¨¨ Ik kan de gevolgen en de oorzaken in een schema aanduiden. ¨¨ Ik kan ‘als … dan …’-verbanden leggen, vertrekkend van een schema. ¨¨ Ik kan uitleggen wat mondialisering of globalisering betekent. ¨¨ Ik kan positieve gevolgen van globalisering geven. ¨¨ Ik kan negatieve gevolgen van globalisering geven. ¨¨ Ik kan uitleggen wat duurzame ontwikkelingsdoelen of SDG’s zijn. ¨¨ Ik kan enkele voorbeelden van SDG’s geven. ¨¨ Ik weet waarvoor VN staat. ¨¨ Ik kan uitleggen wat de VN doet. ¨¨ Ik kan uitleggen wat duurzaamheid of duurzame ontwikkeling betekent. ¨¨ Ik kan uitleggen wat de 5 P’s zijn. ¨¨ Ik kan een SDG linken aan een situatie. ¨¨ Ik kan mijn mening en gevoelens op een respectvolle manier verwoorden. ¨¨ Ik kan vlot informatie opzoeken. ¨¨ Ik kan zelfstandig opdrachten uitvoeren. ¨¨ Ik kan vlot samenwerken met anderen. ¨¨ Ik kan notities nemen en die gebruiken om te communiceren met anderen. ¨¨ Ik houd rekening met feedback. ¨¨ 3 Wat kan ik doen om nog verder te groeien? Welke vragen heb ik nog? Verder oefenen?

207HOOFDSTUK 8: DUURZAME MONDIALISERING

▶

208 ©VANIN

HoofdstukWoord1

WOORDENLIJST

het budget Het bedrag dat je bezit en kunt uitgeven aan aankopen de inkomstkost/uitgave/eenmalige

sparen

WOORDENLIJST 209

Verklaring In je eigen woorden basisverplichtingde

Een minimumverplichting. De wet legt bijvoorbeeld een basisverplichting van twee jaar garantie op alle nieuwe elektrische producten. Koop je dus een elektrisch product zoals een smartphone, dan heb je minstens twee jaar garantie. Minder mag niet.

©VANIN

Een specifieke kost, uitgave of inkomst die normaal gezien niet vaak terugkomt de garantie (of de waarborg) De zekerheid dat een product wordt vervangen wanneer het stukgaat binnen een vastgestelde periode (bijvoorbeeld twee jaar na aankoop) herroepingsrechthet

Geld opzij zetten voor later sparen op korte termijn Geld opzij zetten voor iets wat je binnenkort zou willen kopen sparen op lange termijn Geld opzij zetten voor iets wat je later ooit wilt kopen de kostterugkerende De kost die je regelmatig opnieuw moet betalen de kostprijstotale De kostprijs van een product min alle kortingen en plus alle kosten

Het feit dat je binnen een bepaalde termijn en zonder reden mag beslissen om een verkoop niet te laten doorgaan kalenderdagende De volledige dagen op een kalender, weekends inbegrepen. Terugzenden binnen 14 kalenderdagen betekent ook werkelijk binnen 14 dagen. Terugzenden binnen 14 werkdagen staat voor een langere periode, want je mag er telkens de twee weekenddagen van afhouden. 14 werkdagen betekent dus 18 kalenderdagen in totaal. de kansarmoede Kansarmoede ontstaat wanneer mensen beperkt worden in hun kansen door onder andere een relatief laag inkomen. de rente De vergoeding die de bank je vraagt om aan jou geld te lenen (vaak een percentage van het geleende bedrag) retourneren Goederen terugsturen de schuld Het bedrag dat je (bij de bank) leent en moet terugbetalen

Wanneer je je niet specifiek man en ook niet specifiek vrouw voelt, maar juist een beetje van beide, wisselend of juist geen van beide observeren Waarnemen, vaststellen het opiniestuk Een artikel waarin iemand zijn mening geeft en uitlegt panseksualiteitde

Je voelt je aangetrokken tot hetzelfde geslacht als jijzelf. de interpretatie

Verklaring In je eigen woorden associëren Iets in verband brengen met iets anders binair Situatie waarin er maar twee keuzemogelijkheden zijn, zoals man of vrouw, waar of niet waar, juist of fout … de biseksualiteit Je voelt je aangetrokken tot beide geslachten. biseksueel

Je voelt je aangetrokken tot alle geslachten. de perceptie Een beeld dat je je van iets of iemand vormt door waarnemen, associëren en selecteren. HoofdstukWoord1 Verklaring In je eigen woorden de vaste inkomst

Je voelt je aangetrokken tot het andere geslacht. de homoseksualiteit

Een persoonlijke duiding van een waarneming interpreteren Een betekenis geven aan een waarneming of observatie het lesbianisme De vrouwelijke homoseksualiteit de migratieachtergrond

Je verleden of dat van je familie is gelinkt aan een ander land. de migratieroots Het feit dat jij (of je familie) oorspronkelijk uit een ander land afkomstig bent (is) non-binair

Wanneer je je aangetrokken voelt tot zowel mannen als vrouwen de cisgender Persoon waarbij het biologische geslacht en de identiteit overeenkomen fluctuerenfluctuerend/ Veranderlijk; het staat niet vast en kan veranderen. genderfluïde Je voelt je afwisselend meer mannelijk dan vrouwelijk en op andere dagen precies omgekeerd. Met welk geslacht je je identificeert, varieert per dag of tijd. de neugendertraliteit Je kiest bewust niet tussen vrouwelijk of mannelijk. de hetero seksualiteit

WOORDENLIJST210 HoofdstukWoord2

WOORDENLIJST 211

HoofdstukWoord3

Verklaring In je eigen woorden de armoedebestrijding Het verminderen van armoede de basisbehoeften (of de behoeften)primaire De minimale voorwaarden die nodig zijn om menswaardig te kunnen leven: voedsel, onderdak, onderwijs en gezondheidszorg de behoefte Datgene wat ontbreekt en wat je nodig hebt de-escaleren Een situatie, meningsverschil of ruzie minder hevig doen worden; de boel wat kalmeren de armoedeemotionele Armoede door een tekort aan emoties, aan liefde, door emotionele mishandeling (iets) framen Het bewust gebruiken van woorden die positieve of negatieve gevoelens oproepen. Op die manier kun je het standpunt van iemand beïnvloeden. geïsoleerd Afgezonderd van de omgeving, er alleen voor staan de generatiearmoede Armoede die doorgegeven wordt van generatie op generatie. Je raakt er niet uit: opa groeit arm op, je ouders zijn arm en uiteindelijk blijven ook jij en je kinderen arm. het delingherversprincipe Een deel van het inkomen wordt herverdeeld via de sociale zekerheid, aan mensen die niet meer kunnen werken of die extra lasten hebben. de kansarmoede Armoede waarbij je door een laag inkomen beperkt wordt in je kansen de indexkansarmoede- Het gemiddeld aantal geboortes in kansarme gezinnen over een periode van drie jaar de kringloop Het verloop van een proces waarbij het eind weer aansluit op het begin HoofdstukWoord2 Verklaring In je eigen woorden polyseksualiteitde Je voelt je aangetrokken tot meerdere personen tegelijkertijd. sapioseksueel Wanneer je wordt aangetrokken door intelligentie en minder door uiterlijk de geaardheidseksuele Je seksuele geaardheid bepaalt door wie je je seksueel aangetrokken voelt. selecteren Kiezen, uitkiezen uit de kast komen (of outing coming-out)of Je seksuele voorkeur openbaar maken. Je komt ervoor uit dat je op jongens of op meisjes, of op allebei valt. veronderstellingde Iets wat je voor waar aanneemt, zonder bewijs

©VANIN

Zie de basisbehoeften rechtvaardig

De munteenheid die in meerdere landen wordt gebruikt de eurozone Alle EU-landen die hun nationale munt vervangen hebben door één gezamenlijke munt, de euro de geoblocking De geografische blokkering, het blokkeren of beperken van de toegang tot internet, afhankelijk van de locatie van de gebruiker HoofdstukWoord3

Een soort verzekering die in bepaalde situaties zorgt voor een vervangingsinkomen of aanvulling op het inkomen de solidariteit

Verklaring In je eigen woorden de middenklasse

Eerlijk, volgens het idee dat iedereen evenveel (kansen) moet krijgen sjofel Armoedig, in slechte staat, iets wat er goedkoop uitziet de skills De vaardigheden, waar je goed in bent sociaal Maatschappelijk de armoedesociale

Een gevoel van betrokkenheid en verbondenheid met anderen de welvaart De situatie waarin mensen ruimschoots in hun behoeften kunnen voorzien het landwelvarend

Je kunt niet deelnemen aan het normale sociale leven omdat er geen geld is voor een sportclub, voor schoolactiviteiten, voor een uitstap … de wereldrechtvaardigesociale

Een wereld waarin iedereen recht heeft op basisbehoeften de zekerheidsociale

Een land met welvaart het zelfbeeld Hoe jij jezelf ziet, het beeld dat je van jezelf hebt. Dat kan positief of negatief zijn.

WOORDENLIJST212 HoofdstukWoord4

Verklaring In je eigen woorden de eenheidsmunt

Een groep mensen die niet arm is, maar ook niet rijk. Ze zitten er tussenin. Ze behoren niet tot de arme of de rijke klasse, maar tot de middenklasse zoals de meeste mensen in onze samenleving. het verschilminiem

©VANIN

Een klein verschil paternalistisch Alles van bovenaf regelen en beslissen, zoals een autoritaire vader. Je gunt de andere geen inspraak, luistert niet en doet wat jij vindt dat gedaan moet worden. de behoeftenprimaire

Schengenlandende

WOORDENLIJST 213

HoofdstukWoord5 Verklaring In je eigen woorden analyseren Grondig onderzoeken, iets ontleden de cultuur beschavingof Het geheel van gewoonten en (gedrags)regels die bij een volk of stam horen. Het zijn de gewoonten en gebruiken waarover een volk in het land zelf beschikt of die een volk meeneemt uit het land van herkomst (normen en waarden, eetgewoonten, kleding, godsdienst ...). de cultuuruiting Symbolen, rituelen, gewoonten, feesten en tradities van een bepaald, volk, land streek, regio ... de emotie Een gevoel zoals angst, vreugde, boosheid, verdriet ... het perspectief Iemands standpunt of gezichtspunt, de keuze van een uitgangspunt voor meningen, overtuigingen en ervaringen politiek In verband met het bestuur van een land of regio de religie De godsdienst religieus In verband met een godsdienst het rijmschema De schematische weergave van de eindrijmen in een gedicht. Men noemt de eerste rijmklank a, de tweede b enz. de jaargetijdenvier De vier seizoenen: winter, lente, zomer en herfst het wandtapijt Een versierd tapijt dat aan een muur gehangen wordt, als een soort van schilderij HoofdstukWoord4 Verklaring In je eigen woorden de lidstaatkandidaat- Een land dat lid wil worden van de Europese Unie en waarvan de aanvraag officieel is aanvaard door de EU de muntnationale De munt van een bepaald land in omloop zijn Rondgaan, circuleren, in gebruik zijn de rechtsstaat Een staatsvorm waarin wederzijdse rechten en plichten van burgers en overheid zijn vastgelegd in wetten gereglementeerdreglementeren,

©VANIN

Aan regels onderwerpen, onderworpen zijn de landen waarin je als inwoner van de Europese Unie (EU) vrij mag studeren, wonen en werken stigmatiseren (Iemand) ten onrechte een slechte reputatie bezorgen strafprocedurede Er zijn bepaalde regels overtreden en als dat bewezen is, hoort daar een straf bij.

WOORDENLIJST214 HoofdstukWoord6 Verklaring In je eigen woorden aansprakelijk zijn Verantwoordelijk zijn voor de schade en de schade betalen het brutoloon Het totale bedrag van je loon het contract De schriftelijke overeenkomst tussen werkgever en werknemer het contract van bepaalde duur Een contract waarbij de einddatum bepaald is het contract van onbepaalde duur Een contract waarbij geen einddatum vastgelegd is de discriminatie Iemand oneerlijk of ongelijk behandelen ten opzichte van iemand anders omwille van een persoonlijk kenmerk de franchise (of de vrijstelling) Het deel van de schade die je zelf moet dragen na een schadegeval de schadeimmateriële

©VANIN

De schriftelijke overeenkomst tussen werkgever en student de verzekering Een overeenkomst tussen een verzekeringsmaatschappij en een verzekeringnemer, waarbij de verzekeringsmaatschappij tegen betaling een risico op zich neemt, bv. de schade van je smartphone het vooroordeel Een negatieve mening over iemand hebben, zonder dat je die persoon kent

De schade die veroorzaakt wordt door verdriet, de pijn en het verlies aan levensvreugde na een ongeval de schademateriële

Een formulier waarop je de schade kunt beschrijven solidair Iets of iemand steunen omdat je je met die persoon of zaak verbonden voelt de solidariteit Het gevoel van een-zijn met anderen, de samenhorigheid het stereotype Een overdrijving, een uitvergroot beeld van een groep mensen. Dat kan zowel positief als negatief zijn. de studentenovereenkomst (of het contract)studenten-

De schade die direct in geld kan worden uitgedrukt het nettoloon Het brutoloon verminderd met de sociale bijdragen/ belastingen. Het bedrag dat je op je rekening krijgt de termijnopzeggings- De periode die je nog op je werk moet blijven nadat je ontslag neemt of ontslagen wordt het schadeformulier (of het aangifte formulier)

HoofdstukWoord6

Verklaring In je eigen woorden de SDG’s)doelenontwikkelings-duurzame–(ofde 17 doelstellingen in het teken van de grote wereldproblemen die in 2030 behaald moeten worden de duurzaamheid (of de ontwikkeling)duurzame

Verklaring In je eigen woorden de werkgever Iemand die werk geeft aan iemand anders, iemand die werknemers in dienst heeft de werknemer Iemand die voor een ander werkt en daarvoor betaald wordt het zwartwerk Werken zonder contract HoofdstukWoord8

De aarde zo gebruiken dat de toekomstige generaties er ook nog plezier van kunnen hebben fair trade Eerlijke handel. De boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden krijgen een eerlijke prijs voor hun producten. de generalisatie De veralgemening, je mening baseren op grond van één voorbeeld.

Verklaring

WOORDENLIJST 215

HoofdstukWoord7

In je eigen woorden analyseren Onderzoeken de context Alle informatie die je helpt om bv. een historische bron beter te begrijpen en te analyseren contextualiseren Nagaan in welke omstandigheden een bron ontstaan is en wat er allemaal invloed op kan uitoefenen of de informatie ervan kan kleuren fundamenteel Van groot belang de vraaghistorische Een vraag die we onszelf stellen om beter te begrijpen hoe iets vroeger gebeurd is de materiële bron Voorwerpen, gebouwen, monumenten … selecteren Uitkiezen de standen maatschappij Het systeem uit de middeleeuwen dat de samenleving opdeelde in drie groepen: de geestelijkheid, de adel en de boeren de tekstuele bron Een geschreven bron, zoals een dagboek, brief, krant, boek de visuele bron Een bron die iets afbeeldt, zoals een foto, een schilderij, een standbeeld, een film …

©VANIN

het gevolg

In je eigen woorden

Het resultaat dat voortkomt uit iets anders de globalisering (of mondialisering)de

Het openstellen van grenzen tussen landen, waardoor goederen en diensten zich gemakkelijker kunnen verplaatsen het hergebruik (of hergebruiken)

Het opnieuw gebruiken van materialen het stereotype Een overdrijving, een uitvergroot beeld van een groep mensen. Dat kan zowel positief als negatief zijn. het systeem denken Problemen bekijken vanuit verschillende standpunten en zoeken naar oorzaken en verbanden, het besef dat alles op een bepaalde manier met elkaar samenhangt het vooroordeel Een negatieve mening over iemand hebben, zonder dat je die persoon kent Woord Verklaring In je eigen woorden ©VANIN

De wereldwijde handel en alles wat daarmee samenhangt de oorzaak Datgene waardoor iets gebeurt het perspectief De verschillende standpunten hoe je naar iets kijkt de recyclage (of recycleren)

WOORDENLIJST216 HoofdstukWoord8 Verklaring

Het opnieuw gebruiken van een voorwerp en indien nodig het eerst herstellen de herkomst De afkomst, waar iets vandaan komt de levenscyclus De opeenvolgende fasen in de ontwikkeling van een product li(ofmondialiseringdedegloba-sering)

K A ARTEN218 KAARTEN ldeSche Samber Maas Leie IJzer Maas Namen GentBergen Leuven AntwerpenWaver Brugge LuikAarlen Hasselt Hasselt VLAAMS-BRABANTNAMEN WEST-VLAANDEREN OOST-VLAANDERENHENEGOUWEN ANTWERPENWAALS-BRABANT LUXEMBURG LUIK LIMBURG LUIK R K J I K N A R R F EN D E HELUXEMBURG RT GROOT-OGDOM DNALST LAND IUD staatsgrens provinciegrens provincieprovinciehoofdplaatsNOORDZEE T W Kaart van België (provincies) ©VANIN

TIJDLIJN 223 TIJDLIJN prehistorie oude nabije oosten klassieke oudheid middeleeuwen vroegmoderne tijd moderne tijd heden daagse tijdv.C.800±v.C.3500±±500±1450±1750±1945 ©VANIN

Mavo & Ik 4 - leerwerkboek

Articles inside

Proefhoofdstuk©VANIN

Bekijk de foto’s

Vul daarna het vragenblad in dat de leerkracht je bezorgt