Koha Javore 556 by Ulqini Ulqinaku

Kulturë

Javore KOHA

ISSN 1800-5969

Podgoricë e enjte, 28 shkurt 2013 Viti X / Numër 556 Çmimi 0,50

www.kohajavore.co.me

Portret i intelektualit Simë Dobreci

Dhunimi ndaj heroit legjendar

e enjte, 28 shkurt 2013

Javore KOHA

Përmbajtja

Sqarim i paqartësive

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen

e enjte, 28 shkurt 2013

3 Javore KOHA

Vaji i peshkut dhe aspirina kundër dhimbjeve të artritit fq 4

fq 18

F. Shkreli:

Vdekja e ambasadorit Max Kempelman

Pas pauzës, rikthehet fuqishëm fq 6

fq 19

A. Lulushi:

Kristela Gjoka

Franz Nopça

Themelues: Kuvendi i Republikës së Malit të Zi

Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë Numri i parë doli më 21 shkurt 2002. Botues: SHAGBG „Pobjeda” Drejtor ekzekutiv: Lav Lajoviq Redaktor përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi: Fahrudin Gjokaj (redaktor teknik) Fran Gjokaj, Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Bulevar revolucije 15, Podgoricë Telefon & fax: 247-674 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.co.me

Përmbajtja

fq 8

fq 20

Çmimet “Oscar”, Daniel Day-Lewis hyn në histori

Z. Halimi:

Sari në mjedisin tonë kulturor fq 10

fq 21

A. Gojçaj:

Kthimi te bërthama, në frymën (neo) europiane

‘Banksy’ largohet nga ankandi fq 16

fq 25

Ne hap me Kohen

4 Javore KOHA

Ngjarje javore

e enjte, 28 shkurt 2013

Ngjarje javore

e enjte, 28 shkurt 2013

5 Javore KOHA

Drejtuesit dhe punonjësit e Kripores së Ulqinit arrijnë zgjidhje të përkohshme

Kontrata të reja pune me afat katërmujor për punëtorët

Ministri i Shëndetësisë Miodrag Radunoviq vizitoi të premten komunën e Ulqinit

Sqarim i paqartësive Ministri Radunoviq ka thënë se riorganizimi i sistemit shëndetësor nuk shuan asnjë shtëpi shëndeti në Mal të Zi, por ka për qëllim vetëm përmirësimin e shërbimit shëndetësor. Sipas tij, “asnjë shërbim që qytetarët e Ulqinit kanë sot nga Shtëpia e Shëndetit nuk do të hiqet, por vetëm do të avancohet”. Ulqin – Vizita e ministrit të Shëndetësisë Miodrag Radunoviq të premten në komunën e Ulqinit, gjatë së cilës është takuar me kryetarin e kësaj komune, Nazif Cungu, dhe menaxhmentin si dhe punonjësit e Shtëpisë së Shëndetit në Ulqin, ka sqaruar shumë çështje që janë bërë objekt polemike kohës së fundit lidhur me riorganizimin e shërbimit shëndetësor në Mal të Zi. Me strategjinë e zhvillimit të shëndetësisë dhe ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për shëndetësinë parashikohet formimi i tetë qendrave shëndetësore në Mal të Zi. Shtëpia e Shëndetit në Ulqin, së bashku me atë në Budvë, Shtëpinë e Shëndetit dhe Spitalin e Përgjithshëm në Tivar do të jenë nën ombrellën e Qendrës Shëndetësore në Tivar. Por ministri Radunoviq ka thënë se riorganizimi i sistemit shëndetësor nuk shuan asnjë shtëpi shëndeti në Mal të Zi, por ka

për qëllim vetëm përmirësimin e shërbimit shëndetësor. “Asnjë shërbim që qytetarët e Ulqinit kanë sot nga Shtëpia e Shëndetit nuk do të hiqet, por vetëm do të avancohet. Qendrat shëndetësore do të mundësojnë që shërbimet specialistike të jenë më afër qytetarëve. Pra, specialistët dhe subspecialistët nga Tivari do të vijnë në Ulqin, kurse qytetarët e tij nuk do të kenë nevojë të shkojnë në Tivar për këto shërbime specialistike”, ka deklaruar ai. Kryetari i Komunës së Ulqinit, Nazif Cungu, ka thënë se mbështet çdo hap që ka për qëllim avancimin e sistemit shëndetësor në Mal të Zi dhe se sikur të kishin pasur takime më të shpeshta, do të kishin pasur më tepër informacione rreth reformës që po realizohet në sistemin e shëndetësisë. Ai ka theksuar se Ulqini është specifik sa i përket përbërjes së popullsisë së tij, sido-

mos gjatë sezonit veror kur numri i turistëve arrin faktikisht rreth 100 mijë, prandaj ka kërkuar nga ministri Radunoviq që të kihet parasysh ky fakt. Kryetari i Komunës së Ulqinit ka theksuar se përvoja e deritashme dëshmon se Ulqini është lënë pas dore dhe se shumica e qendrave rajonale e kanë anashkaluar këtë qytet. Në këtë kontekst, ai ka përmendur faktin se selitë e Ndërmarrjes Publike “Të Mirat Detare”, pastaj Ujësjellësit Rajonal ndodhen në Budvë. “Ne duam që këto qendra të shkojnë drejt Ulqinit e jo të largohen nga Ulqini”, ka thënë ai duke shtuar se e ka njoftuar ministrin Radunoviq se nuk janë të kënaqur me këtë. Ministri i Shëndetësisë Miodrag Radunoviq dhe kryetari i komunës së Ulqinit, Nazif Cungu, kanë vlerësuar se cilësia e mbrojtjes shëndetësore në Ulqin është në (Kohapress) nivel të kënaqshëm.

Ulqin – Drejtuesit e Kripores së Ulqinit dhe Sindikata e punëtorëve të kësaj ndërmarrjeje kanë arritur kompromis të përkohshëm për zgjidhjen e problemeve të tyre, në takimin që kanë mbajtur të hënën me ndërmjetësimin e kryetarit të Komunës së Ulqinit, Nazif Cungu. Pas debateve dhe argumenteve të të dyja palëve, punëdhënësi ka premtuar se nuk do të pushojë asnjë punëtor nga puna, siç kishte paralajmëruar për shkak të procesit të falimentimit në këtë ndërmarrje, dhe se me rreth 70 punëtorët e saj do të lidhin kontrata të reja pune me afat katërmujor. Përpos kryetarit të komunës së Ulqinit dhe bashkëpunëtorëve të tij, në takim kanë marrë pjesë Bojsha Shotra, kryetar i Bordit të drejtorëve të “Eurofond”-it, aksionarit kryesor të Kripores, përfaqësuesi i administratës së falimentimit, Dragan Bozhoviq, kryetari i Unionit të Sindikatave të Lira të Malit të Zi, Srgja Kekoviq, përfaqësuesi i kësaj sindikate për komunën e Ulqinit, Asllan Zeneli, dhe kryetari i Organizatës Sindikale të Kripores së Ulqinit, Marko Mi-

ranoviq. Edhe pse ka qenë i ftuar, në takim nuk ka marrë pjesë ministri i Ekonomisë, Vladimir Kavariq. Drejtuesit e Kripores së Ulqinit dhe ata të sindikatës kanë shprehur qëndrime të kundërta rreth zgjidhjes së problemeve në këtë ndërmarrje. Derisa përfaqësuesit e sindikatës kanë thënë se drejtoria e ndërmarrjes ka për qëllim t’i pushojë punëtorët nga puna, drejtuesit e Kripores kanë pohuar se nuk kanë qëllim të mbyl-

lin kriporen, por të përgatisin një paketë të masave me të cilën synojnë të tejkalojnë krizën. Takimi është organizuar si rezultat i përfundimeve të miratuara në një konferencë tematike të mbajtur ditë më parë, ku të gjithë pjesëmarrësit kanë mbështetur ruajtjen dhe ekzistencën e Kripores së Ulqinit, si për shkak të punëtorëve, por edhe për shkak të ruajtjes së biodiversitetit dhe val(Kohapress) orizimit të turizmit.

Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dhe Drejtoria Veterinere ndërmarrin masa pas gjetjes së përbërësve kancerogjenë në qumësht Podgoricë – Drejtoria Veterinere ka kërkuar nga importuesit dhe distrubutorët në Mal të Zi që të largojnë në mënyrë urgjente nga përdorimi ushqimin për kafshë të tetë prodhuesve serbë, për të cilët është konstatuar se përmbajnë nivel të lartë të aflatoksinit. “Drejtoria Veterinere ka kërkuar urgjentisht nga të gjithë importuesit dhe distributorët e ushqimit për kafshë që menjëherë, pa vonesë, të fillojnë procedurën e largimit nga përdorimi të ushqimit në fjalë dhe ndërmarrjen e të gjitha masave të domosdoshme që të gjithë personat që e kanë blerë dhe e përdorin për ushqimin e lopëve të qumështit, të ndalojnë përdorimin e tij”, thuhet në deklaratën për shtyp. Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural ka deklaruar se në bazë të analizave të fundit, nga gjithsej 45 linja të grumbullimit të qumështit që janë analizuar, çdo e

Gjysma e linjave, jo të rregullta dyta është jo e rregullt. “Rezultatet e analizës më të re kanë treguar se 21 linja janë në rregull, kurse gjysma e tyre nuk janë në nivelin e duhur”, ka thënë ministri Petar Ivanoviq. Ai ka sqaruar se kjo do të thotë që në çdo të dytën linjë është zbuluar prania e aflatoksinës. Sipas tij, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural planifikon që gradualisht të ngushtojë rrethin e prodhuesve tek

të cilët do të identifikohet aflatoksina. “Kemi një listë realtivisht të gjatë të furnizuesve të ushqimit, të cilëve iu është ndaluar përkohësisht importimi, dhe tani nevojitet të ofrojmë disa zgjidhje alternative”, ka thënë ministri Ivanoviq. Në anën tjetër, prodhuesit e qumështit ankohen për dëmin e shkaktuar për shkak të ndalimit të prodhimit. Shoqata e prodhuesve bujqësorë ka deklaruar se nuk do të lejojë që anëtarët e saj t’i bartin vetë pasojat. Nënkryetari i kërij asociacioni, Dragolub Neneziq, ka thënë se dëmi është i madh dhe se me siguri do të reflektohet në prodhimin dhe shitjen e qumështit. Në pyetjen nëse prodhuesit e qumështit do të kërkojnë kompensim për dëmin, ai ka thënë se për momentin gjëja më e rëndësishme është stabilizimi i prodhimit. (Kohapress)

6 Javore KOHA

e enjte, 28 shkurt 2013

Vështrime & Opinione

Vdekja e ambasadorit Max Kempelman

Mbështetës i fortë i ndërhyrjes së nato-s në Kosovë Ambasadori Max Kempelman ishte mbështetës i pa kompromisi i të drejtave të njeriut, besonte dhe punoi gjtihë jetën e tij për një botë pa armë bëthamore.

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork

Më 28 Janar ndërroi jetë në Washington diplomati i njohur amerikan dhe mbrojtësi i të drejtave të njeriut, Max Kampleman. Për më shumë se 30 vjet ai punoi për presidentë demokratë dhe republikanë, duke ia dedikuar jetën dhe karrierën e tij paqës, lirisë, të drejtave të njeriut dhe demokracisë, anembanë botës. Ai punoi për Presidentin demokrat Jimmy Carter i cili e caktoi atë si përfaqsues të Shteteve të Bashkuara në mbledhjen lindje-perëndim të Madridit, (1981-1983) -- e njohur si Konferenca për Sigurim dhe Bashkpunim në Evropë -- me qëllim për të detyruar Bashkimin Sovjetik dhe vendet komuniste të Evropës Lindore që të zbatonin marrëveshjen e Helsinkit për respektimin e të drejtave të njeriut të vitit 1975. Ai vazhdoi në këtë detyrë edhe gjatë administratës së presidentit republikan Ronald Reagan, i cili më vonë e emëroi atë si kryedelegatin amerikan në bisedimet e Gjenevës, me përfaqsuesit sovje-

tikë për pakësimin e armëve bërthamore, që sipas Ronald Reaganit, ‘’nuk kishte objektiv më të rëndësishëm’’, për tu realizuar gjatë mandatit të tij të dytë presidencial. Për këtë detyrë tepër me rëndësi, ai zgjodhi diplomatin Max Kampleman, të cilin gazeta komuniste sovjetike e kohës, Izvestiya e përshkroi

Kampleman-in, ‘’si mik i kafshëve dhe armik i komunistëve’’, duke iu referuar me frazën e parë, detyrës që ai pati për një kohë të shkurtër si kryetar i organizatës, ‘’Miqët e Kopshtit Zoologjik në Washington’’, dhe me të dytën, shërbimit të tij të gjatë si krye-negociator i Shteteve të Bashkuara për zbatimin e të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

drejtave të njeriut dhe për kontrollimin e armëve bërthamore. Ndaj vdekjes së ambasadorit Kempelman, Washingtoni zyrtar reagoi nepërmjet zëvendës-presidentit Joe Biden, i cili e lavdëroi atë si një kampion i të drejtave të njeriut dhe si kampion i pakësimit të numërit të armëve bërtham-

ore. ‘’Në kulmin e Luftës së Ftohët, ai ishte kampion i negociatave për marrëveshje shumë të rëndësishme mbi zbatimin e të drejatve të njeriut dhe të pakësimit të armëve bërthamore’’, tha Zoti Biden nepërmjet një deklarate që lëshoi Shtëpia e Bardhë me këtë rast. Në këtë deklaratë thuhet gjithashtu se ambasadori Kempelman, ‘’Vitet e fundit të jetës së tij, ia kushtoi avancimit të vizionit që ai ndante me presidentin Reagan dhe të tjerë – d.mth vizionit për një botë pa armë bërthamore”. Edhe Departmenti Amerikan i Shtetit (DASH) komentoi vdekjen e ambasadorit Kempelman, duke thënë se ‘’Ambasadori Kempelman , me një elokuencë të pashoqtë, anavoi idenë se respekti i të drejtave të njeriut është jetik për bashkpunimin dhe paqën midis shteteve.’’ Në deklaratë e DASH, thuhet gjithashtu se , ‘’Lidershipi i ambasadorit Kempelman ishte i pazëvëndsueshëm për suksesin e negociatave mbi angazhimet për zbatimin e të drejtave të njeriut si edhe për një botë më stabile gjeostrategjike. Ai nuk pushoi kurrë së punuari për kontrollimin e kërcënimit që vjen nga armët bërthamore dhe as nuk pushoi kurrë së foluri në mbrojtje të kauzës së lirisë dhe të të drejtave të njeriut. Për shërbimin e tij ndaj atdheut, si dhe paqës dhe lirisë në botë, ai mori dekoratat më të larta civile të këtij vendi nga Presidentët Ronald Reagan dhe Bill Klinton. Ambasadori Kempelman, angazhimin e tij ndaj lirisë, demokracisë dhje mbrojtjes së të drejtave të njeriut kudo në

e enjte, 28 shkurt 2013

7 Javore KOHA

botë, e tregoi edhe gjatë krizës dhe luftës në Kosovë. Ai së bashku me personalitetet më të dalluara dhe më me influencë të politikës dhe diplomacisë amerikane të asaj kohe, si Senatori Bob Dole e Zbigniew Brzezinski, i bënë thirrje presidentit Bill Clinton se vetëm udhëheqja e fortë dhe e vazhdueshme e Shteteve të Bashkuara mund të zgjidhë krizën më të madhe të sigurimit sot në Evropë, ndërsa forcat e serbe nën komandën e presidentit Sllobodan Miloseviç vrasin e presin popullsinë civile në Kosovë, duke rrezikuar stabilitetin dhe paqën në rajon. Madje, madje, ambasadori Kempelman me kolegët e tij, i bënin thirrje administratës Klinton se përveç sulmeve ajrore, NATO duhej të përgtatitej të dërgonte forcat këmbësore në Kosovë, duke i shkruar Presidentit Clinton se tani, ‘’të gjithë sytë janë këthyer kah Wasshingtoni. Vetëm udhëheqja e fortë e Shteteve të Bashkuara mund të bindë Milosheviçin që të ndalojë spastrimin etnik të shqiptarëve...pasi egërsia që po ushtron ai në Kosovë, rrezikon më shumë se jetën e popullësisë civile dhe stabilitetin rajonal. Rrezikohen interesat e Shteteve të Bashkuara, kredibiliteti i NATO-s, si dhe sukseset e arritura në Bosnje.’’ Në një apel tjetër të nënshkruar nga Ambasadori Kempelman dhe kolegët e tij i thonë Presidenti Klinton se vetëm bombardimet nuk do të ndalojnë fushatën e Millosheviçit të vrasjeve, përdhunimeve, plaçkitjeve dhe shpërnguljeve të detyrueshme të shqiptarëve, dhe kërkonin që në asnjë mënyrë nuk duhej të bëhej ndonjë ‘’kompromis’’ ,për ta shpëblyer atë për fushatën e tij të terrorit. Ambasadori Max Kempelman ishte mbështetës i pa kompromisi i të drejtave të njeriut, besonte dhe punoi gjtihë jetën e tij për një botë pa armë bëthamore. Si politikan, ai nuk i përket asnjë kategorie dhe do të kishte shumë të vështirë të vepronte në atmosferën e ndasive politike e partiake që mbizotëron sot në Washington. Me një rast, ai pat shkruar se, “asnjë njeri që pranon të vërteten si sovrane, nuk mund të jetë ushtar i një partie ose i një lëvizjeje, sepse si i tillë nuk mund të shkojë përpara me ta, me të njëjtit hapa.” Mbi të gjitha, ai besonte se respektimi dhe zbatimi i të drejtave të njeriut dhe liria e plotë e individit, përfshirë edhe lirinë e fjalës, janë faktorë të doemosdoshëm për një paqë dhe siguri të qëndrueshme botërore.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

8 Javore KOHA

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

Franz Nopça

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

9 Javore KOHA

Aristokrati i dinosaurëve Franz Nopça la pas rreth 180 punime akademike e vepra shkencore, dhe gati 1/3 e tyre kanë të bëjnë me kulturën, etnografinë dhe gjeografinë shqiptare. Pas vdekjes ato u bënë pjesë e trashëgimisë së albanologut Norbert Jokl

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington

Londër 1906. Një burrë shtat-shkurtër, me veshje elegante, ecën drejt skeletit gjigand të Dinosaurit në Muzeun e Historisë së Natyrës. Merr një nga eshtrat e këmbëve dhe e kthen në anë të kundërt; “ky është pozicioni i duhur!”, thotë. Shumë vizitorë e panë me habi, por zyrtarët e muzeut e njihnin. Quhej Ferenz. Ishte aristokrat, por edhe autoritet me famë në fushën e studimit të fosileve të kafshëve parahistorike. Ndër paleontologët, Ferenz njihet si zbulues dhe përshkrues i dinosaurve në Evropën qendrore e jugore, rajone të cilat i përshkoi me motorçikletën e tij në kërkim të miqve dhe kafshëve të fosilizuara. Megjithatë, hollësitë e jetës personale, shpesh e kanë lënë në hije trashëgiminë e tij intelektuale. I pasur, aventurier, ambicioz pa kufi, i varfër, 56 vjeç, në vështirësi financiare, vrau veten – thonë biografët. Me pasurinë e tij Ferenz kishte ndihmuar popuj të Ballkanit për t’i çliruar nga perandoria osmane, spiun i dyfishtë gjatë Luftës së Parë dhe gati u bë mbret. Nga lufta doli i rrënuar; humbi pronat dhe titujt, varfëria e shtyu të punonte për të jetuar, ndërsa koleksionin e fosileve ia dha, kundrejt të hollave, Muzeut Britanik. Vetëm kohët e fundit shkenca botërore sikur ka filluar t’ia njohë vlerat dhe rreth tij tani flitet jo vetëm për bëmat personale e politike apo stilin e jetesës. Në studime të ndryshme paleontologjike ai njihet si krijues i teknikave për analizimin e fosileve. Për më tepër, tani shkencëtarët thonë se teoritë e tij mbi evolucionin e

dinosaurve ishin shumë të avancuara për kohën e tij. Deri pak dekada më parë, shkencëtarët mendonin se dinosaurët ishin zhdukur. Por Ferenz mendonte ndryshe. Sipas tij, dinosaurët kane ekzistuar në të gjitha format dhe madhësitë – të mëdhenj e të vegjël, dy-këmbësh, katër-këmbësh, tokësorë, ujorë e flutures. Dihet se dinosaurët së pari u shfaqën rreth 230 milionë vjetë më parë. Ata sunduan Tokën për rreth 135 milionë vite dhe një ngjarje 65 milionë vjetë më parë, solli shuarjen e tyre. Shkencëtarët nuk pajtohen tërësisht mbi atë që ndodhi, por thonë se ishte një ndikin i dyfishtë apo trefishtë përfshi përplasje asteroidesh, helmim nga kimikatet dhe llava vullkanike, ndryshimet klimatike dhe faktorë të tjerë të mundshëm. Dinosaur rrjedh nga greqishtja “deinos” – “tmerr dhe “saur” – “zvarrë” (zvarranik i tmerrshëm). Në fillim të shekullit të XX, Ferenz doli me teorinë se vetëm dinosaurët e mëdhenj janë zhdukur, zogjtë janë pasardhës të dinosaurëve, ndërsa puplat evoluan për t’iu përshtatur fluturimit kur kushtet e jetës në tokë ndryshuan. Ferenz mendonte gjithashtu se miliona vjetë më parë Evropa qëndrore dhe gadishulli Ballkanik përbënin një ishull dhe jeta e izoluar bëri që dinosaurët të evoluonin duke u bërë më të vegjël e së fundi zogj a kafshë deti, ndërsa fosilet e dinosaurve të gjetura në Evropën qendrore e jugore përbëjnë çelësin për të kuptuar evolucionin e dinosaurve në shkallë globale.

Të gjitha këto teza të parashtruara nga Ferenz rreth 8 dekada më parë, dhe që atëhere u pritën me shpoti nga shkenca përkatëse, sot cilësohen të mirëqena nga paleontologët. Vitet e fundit, me zbulimet e reja të fosileve dhe përparimet teknologjike, shkencëtarët kanë filluar të pohojnë se sa të drejtë kishte Ferenz, i cili s’ishte

tjetër veçse Franz Nopça, baron i Saçalit në Transilvani, mik i shqiptarëve, lindur më 1877, vetëvrarë më 1933 në Vienë, pak minuta pasi kishte qëlluar për vdekje sekretarin e tij. Baron Nopça urrente Ismail Qemalin; ishte mik i Faik Konicës; kandidoi per fronin e Shqipërise por hoqi dorë kur Konferenca e Ambasadorëve në Londër

(1913) njohu një Shqipëri të cunguar. Franz Nopça la pas rreth 180 punime akademike e vepra shkencore, dhe gati 1/3 e tyre kanë të bëjnë me kulturën, etnografinë dhe gjeografinë shqiptare. Pas vdekjes ato u bënë pjesë e trashëgimisë së albanologut Norbert Jokl, ndërsa sot ndoshta vazhdojnë të mbeten mbuluar nga pluhuri i natyrës dhe harresës

diku në arkiva austriake a gjermane, të papërkthyera e të pabotuara në shqip. Thonë se “Institutet Albanologjike merren kryesisht me gjuhësi dhe se etnografia dhe gjeografia nuk hyjnë në sferën e veprimtarisë së tyre”.

10 Javore KOHA

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

11 Javore KOHA

ESE

Sari në mjedisin tonë kulturor Serialet televizive për një kohë të gjatë kanë okupuar një pjesë të madhe të kohës dhe hapësirës televizive kudo në shoqërinë tonë, por edhe në botë.

Zanita Halimi

Televizioni sjell kultura të ndryshme dhe mënyra të ndryshme të jetesës në dhomat tona të ndejes. Po ashtu paraqet vlera dhe besime të cilat mund të jenë më ndryshe se ato në kulturën tone, ofron përjetim dhe në një mënyrë e plotëson njohurinë tonë dhe së fundi ndikon në formimin e rutinës tonë. Në shumë raste televizioni sot trajtohet si burim kulturor, që mund të përdoret për fuqizimin e mënyrave të njohjes dhe të të shprehurit . Ne mund ta përdorim atë si përfitim të njohurive, për të kuptuar veten tonë dhe të tjerët dhe botën rreth nesh. Ne ndikohemi të negociojmë të kuptojmë, e ndonjëherë edhe të ndryshojmë vlerat, besimet dhe ndjenjën tonë të identitetit në një dialog të vazhdueshëm me historitë njerëzore që i shohim në televizion. Ne orientojmë bisedat tona rreth televizionit duke i lidhur me përvojën tonë personale dhe shoqërore dhe me atë që shikojmë në TV. Mënyra se si ne flasim rreth televizionit, zbulon shumë identitetin tonë, na komunikon kush jemi ne, në çka besojmë dhe si infuelncohemi nga televizioni tërthorrazi edhe në jetën tonë. Serialet televizive për një kohë të gjatë kanë okupuar një pjesë të madhe të kohës dhe hapësirës televizive kudo në shoqërinë tonë, por edhe në botë.

Historiani Benedict Anderson ka argumentuar se konsumi i njëkohëshëm i mediave kombëtare ( gazetat, transmetimet televizive), luajnë rol të rëndësishëm në atë se si e imagjinojmë ne veten si anëtarë të një komuniteti kombëtar ( Anderson 1983). Kombi modern, siç argumenton Andersoni, nuk është entitet politik, ekonomik, territorial. Është konstruksion kulturor, “ komunitet i imagjinuar”. Serialet zënë hapësirë të madhe të transmetimeve televizive, e në këtë mënyrë shpalosin shumë botëra, ku audienca fillon me imagjinaten e saj e në të njëjtën kohë, disi bëhet si përvojë e jetes. Termi imagjinatë është i ndarë prej jetës reale. Duke shikuar televizionin njeriu hyn në një botë imagjinare, që ofron përvojë të ndryshme prej aktiviteteve të përditshmërisë. Në Kosovë janë transmetuar shumë e shumë seriale, secila në një mënyrë apo tjetër ka ndikuar në transformimet kulturore tek audienca, si fjala vjen, në stilin e veshjes, të të ushqyerit, të rregulluarit të flokëve etj. Serialet ushtrojnë fuqi tek audienca, por audienca në mënyrë kreative i përshtatet dhe i përdor ato për qellime të të veta të ndryshme. Ekzistojnë shembuj të ndryshëm se si konsumohen serialet nga audienca, mirëpo ne do te ndalemi tek perdorimi i Sari-t( veshje tradicionale e Indisë - hindu veshje) në Kosovë. Sari një veshje tradicionale e Indisë, mjaft e dekoruar, e veshtirë për tu punuar, por që i jep femrës një pam-

je magjepëse, në vendin e origjinës vishet nga gratë e te gjitha niveleve e shtresave shoqërore, pra në Indi e në Lindjen e Largët. Filmat holivudian kanë inspiruar trendet e veshjeve për shumë vite. Si lidhet Sari, kjo veshje tradicionale ne Indi dhe serialet televizive, ku eshte lidhshmëria e tyre ne këtë rast?! Nëpër dasma dhe organizime të shumta, kohëve të fundit po vërehet prezenca e femrave të cilat po bartin Sari.Në shume raste Sari është prezent edhe në pajën e nusërisë, përkrah veshjeve tjera tradiconale dhe atyre evropiane. Para diku një viti në një nga televizionet nacionale është transmetuar seriali i quajtur India.Tregimi në këtë serial përfshinë këto tema: raportet familjare, fuqinë ekonomike , pozitën e femrës në familje, martesat në mes kulturave, ritualet etj. India është një vend që ka shumë rituale të nduartuara, të cilat janë atraksion për shume të huaj, e po ashtu edhe vend ku behën shumë hulumtime nga studiues të ndryshëm e sidomos nga antropologët kulturor. Bota po ecë me zhvillime të mëdha, por në këto ecje disa nga tradita tona po zbehen, për të mos thënë po zhduken fare, duket ia lënë hapësirën të resë. Në këtë rast po ndodhë që elementet e caktuara kulturore po pëlqehen e po zavendësohen edhe me elemente të kulturave të tjera, pra po ndodhin transformime e zëvendësime kulturore. Kur flasim për prezencën e Sarit ne

Kosovë, na dalin edhe shumë çështje tjera, që lidhen me te, për të cilat lypset studim me i veçantë. Në rastin e mbajtjes së sarit, vërehet qartë ndikimi i serialit në transformimet kulturore, përkatësisht idea qe të duken si personazhet në serial i benë femrat të vishen ngjashëm si ato. Në ketë rast duhet spikatur se Sari është veshje e përditshe indiane, ndërsa këtu në Kosovë ajo vishet vetëm në raste të veçanta, është veshje festive, ceremoniale. Si sigurohet kjo veshje? Ka shumë mënyra se si blehet sari,rrugë kjo që po ashtu zbulon edhe disa fenomene tjera shoqërore në Kosovë. Ka raste kur qepet në bazë të modelit të huazuar nga orgjinali, që mund të jetë dhuratë nga ndonjë shoqe induse, që jetojnë së bashku, fjala vjen në Kanada. Kjo dukuri na tregon për migrime të popullsisë. Në bazë të veshjes origjinale, angazhohen rrobaqepës dhe qepin sarin sipas kërkesave që kanë patur nga të interesuarit për këtë lloj veshje induse. Mirëpo, materiali është marrur i dekoruar, I qëndisur me ornamente të ndryshme, sepse për ta punuar me punë dore është vështirë dhe do të kushtonte shumë më shtrenjtë. Në bazë të të intervistuarave,të cilat bartin Sarin, del se për disa prej tyre porosinë e kanë bërë bashkëshortët e tyre, të cilët punojnë në Dubai, Afganistan etj, madje, jo vetem për tbashkëshoprten, por edhe për shoqet e bashkëshortes. Këtu na del edhe fenomeni i migrimt të përkohshëm,

saktësisht për megrim për shkaqe pune në këto vende, e që është mjaft i përhapur në Kosovë. Kjo mund të jetë temë tjetër për studim, e sidomos në krahinen etnografike të Anamoravës. Ndërsa, për çështjen se a ka hyre Sari në treg apo jo, mund të them po? Në Kosovë kam pare senë Prizren gjendet shitorja eksluzive për Sari, e cila ka sari orgjinal të punuar në India, dhe këtu mvijnë me ngjyra të ndryshme. Po sa teëhysh në këtë dyqan, e verën një ambient të kulturës induse, nga fotografia e madhe e nje induse, të veshur me sari, po ashtu ka edhe aksesorë të ndryshëm perreth. Pronarja e dyqanit na thot se kërkesat janë të mëdha, kryesisht e marrin për raste të veçanta ceremoniale, si në dasma, po ashtu edhe në ahengje e festa të ndryshme.

Nga kjo vërehet ndikimi i serialeve në reprezentimet kulturore, kombinimi I elementeve të ndryshme kulturore etj. Perveç, ndryshimeve të shumta që po sjellin serialet në kulturën tone, ky është shembull më i mirë i përshtatjes së traditës se një populli tjetër në kulturën tonë. Shqiptarët dallohen me llojllojshmëri të veshjeve, të punuara me mjeshtëri të rrallë dhe ndoshta edhe veshjet tona mund të barten nga të tjerët në të ardhmen? Madje ka raste kur I blejnë veshjet tona shqiptare, për t´i mbajtur si suvenire e kujtime për vendin tonë. Për këtë çështje duhet promovim më i madh, ruajtja dhe përkushtim i veçantë ndaj tyre dhe më shumë angazhim edhe institucional. Në ketë menyrë i mesojmë edhe të tjerët për veshjet tona.

12 Javore KOHA

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

Portret i intelektualit Simë Dobreci

Pinjolli atdhedashës i Gjon Buzukut Simë Dobreci është një majemali e lartë, e bardhë si bora e Rumisë. Trashëgoi dhe kultivoi, gjatë gjithë jetës, dashuri të veçantë për vendin dhe për kombin e vet

edhe në këto rrethana, ka njerëz të këtyre anëve që përpiqen t’i ruaProf. dr. Hajrullah Koliqi jnë vlerat dhe shpirtin e brezave të shkuar, ta ruajnë idealin e shqiptaLexoj revistën “Buzuku” dhe men- rizmës, nëpërmjet të ndriçimit dhe jëherë “fluturoj” në: Shestan, Brisk afirmimit të vlarave dhe modelit dhe në fshatra të tjera të Krajës, në frymëzues të të parëve. Atë e mbajnë Ulqin, Tivar, Shkodër…Udhëtoj në të gjallë pinjollët e tij, ndër të cilët kohë, në shekuj. Kujtoj dhe bashkë- shquhet intelektuali dhe shkencëjetoj me: zanat e Rumisë, baladat, tari atdhetar me rrënjë nga Dobreci këngët, vallet, historinë, krajatat, (Ljare) i kontëve të Junkajve, prof. dr. me fate njerëzish të Nënrumisë, me Simë Dobreci. gjuhën arbërishte, me Gjon Buzu- Simë Dobreci (lindur më 1934, në kun…Atje edhe drurët dhe gurët si- Braticë të Ulqinit), mjek i shquar dhe i kur rrëfejnë diçka. Zërat e tyre gjëmo- nderuar në Tivar, Ulqin dhe në Prishtijnë qysh prej shekujsh që ikën. Futem në, doktor i shkencave të mjekësisë, thellë në rrënjët e të parëve të mi, profesor universiteti, autor tekstesh në Krajën e Shkodrës, në këtë rezer- universitare dhe studimesh shkenvat vlerash të mëdha shpirtërore, të core-profesionale, tani i pensionuar, cilat sot janë në rrezik nga “dhëmbi” sikur të kujton Gjon Buzukun, ideai kohës, nga injoranca dhe tjetërsimi lin dhe përpjekjet e tij. Ndoshta edhe i njerëzve, nga vështirësitë e jetës, rrënjët i kanë të përbashkëta Në këto ashtu siç ishte në rrezik shpirti dhe anë, Doktor Sima është një majemali e lartë, e bardhë si bora e Rumisë. ideali i Buzukut në shek. XVI. Shestani, Ljarja dhe fshatrat tjerë të Trashëgoi dhe kultivoi, gjatë gjithë Anës së Sipërme të Krajës u bosha- jetës, dashuri të veçantë për vendin tisën, u tjetërsua identiteti etnik i dhe për kombin e vet. Emrin e ka Shqshumë bijëve dhe bijave tyre. Frik- iptar, mbiemrin Njeri. Është shqiptar i shëm dhe me shpejtësi u zvogëlua mirëfilltë dhe altruist i madh, gjithdhe po zvogëlohet edhe numri i një në shërbim të njerëzve, pa asnjë banorëve të Anës së Poshtme. Por, dallim. Është fisnik dhe zemërbardhë. Për Koha Javore:

Nuk e ndanë fjalën nga vepra. Por, Doktor Simës i dhemb shpirti i tij prej atdhetari, i dhemb shpirti për fatin e trevave stërgjyshore, për gjakun dhe gjymtyrët e shprishura të bijve dhe bijave të Nënrumisë. Megjithatë, ashtu si Buzuku shekuj më parë, ai nuk

pajtohet me këtë gjendje, me përshkrimin dhe me “vajtimin” e saj. Simë Dobreci është krenar për të parët e tij dhe ka shpresa për të ardhmen. Ka kohë që përpiqet të bëjë diçka me vlerë për brezat e kaluar, për brezin tonë dhe për brezat që do vijnë. Ndo-

nëse me një peshë moshe mbi supe, Doktor Sima, pa ndjer lodhje dhe pa përfilluar asnjë pengesë, ashtu si rilindës i vërtetë, qëmtoi dhe qëmton me akribi dhe me përkushtim për admirim vlera, fakte, ngjarje, personalitete…, sidomos nga e kaluara e Anës

13 Javore KOHA

së Sipërme. I evidentoi ato me besnikëri e me korrektesë metodologjike dhe i publikoi në revistën “Buzuku”, në gjuhën e burimit të tyre. Kur lexon njeriu materialet e tilla të kësaj reviste, natyrshëm të duket sikur je duke biseduar me Gjon Buzukun, apo me tezën Tone! Të gjitha ato i shoqëroi dhe diokumentoi me të dhëna të nevojshme për burimet e tyre përkatëse. Doktor Sima, i mbështetur nga bashkëshortja e tij fisnike, zonja Lule, dhe me ndihmën e vullnetmirëve të tjerë, përpiqet me të gjitha forcat dhe me mundësitë që ka në dispozicion të shpëtojë atë që mund të shpëtohet nga pluhuri i harresës, të ringjallë atë që mund të ringjallet. Shumë nga përmbajtjet dhe ilustrimet e kësaj reviste të kujtojnë Krajën, sidomos Shestanin dhe shestanasit e hershëm, të shquar për vlera e vërtyte të larta njerëzore dhe kombëtare, pasardhësit e të cilëve, dheut dhe varreve të të parëve, fatkeqësisht, u lanë lamtumirën. O Zot, Shestani-pa shestanas! Kanë marrë botën në sy! Koleksioni i 38 numrave të revistës “Buzuku”, të botuar deri sot, është një burim shumë i çmuar, jo vetëm për kujtesën atërore dhe kombëtare, por edhe për studuesit e gjuhës, historisë, etnografisë, folklorit etj., si të këtyre anëve, ashtu edhe në shkallë kombëtare. Koleksioni i revistës “Buzuku” është një “përmendore” e të parëve, por edhe një “arkivë” shumë e çmuar, njëkohësisht. Doktor Sima është pjesëmarrës aktiv edhe në aktivitete të tjera shoqërore, shkencore dhe kulturore, që lidhen me Shestanin, Krajën, Anën e Malit, Ulqinin, Tivarin etj., me të tashmen dhe me të kaluarën e tyre. I vogël me trup, por i madh me shpirt dhe me vepër, Simë Dobreci, ky pinjoll dinjitoz i Gjon Buzukut dhe i të parëve të tij, është model për t’u ndjekur nga intelektualët dhe veprimtarët tjerë të këtyre trevave të Arbërisë etnike dhe më gjerë. Personaliteti dhe vepra e prof. dr. Simë Dobrecit të bëjnë të mendosh se këto treva, në të gjitha kohërat, kanë patur dhe do të kenë bijë dhe bija që e duan dhe punojnë për mëmetin, gjuhën, kulturën dhe Atdheun e vet. Ndonëse, shpesh eremitë, ata janë njerëz me dinjitet dhe me integritet shembullor, ashtu siç është edhe prof. dr. Simë Dobreci.

14 Javore KOHA

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

15 Javore KOHA

Mbi librin e Millorad Paviqit “Fjalori i Khazarëve” (2)

Proza ballkanase ka fuqi rinovuese për krejt letërsinë botërore (Millorad Paviq, Fjalori i Khazarëve, Përktheu: Ahmet Selmani, Onufri, Tiranë, 2012)

Populli khazar është një popull historik, por që i përket më tepër njerëzimit të ëndrrave. Ky popull është identifikues: p.sh. lexuesit e të gjitha kohërave. Khazarët janë subjekt dhe objekt i persiatjeve, dyshimit, të së vërtetës dhe gabimit. Khazarët janë populli palimpsest. Nuk ka rëndësi shkrimtari që e shkroi librin, madje as libri në vetvete. Krijimi i khazarëve nga hiçi, dalja nga vulgariteti i errët në dritën përfytyruese është sekreti i kësaj dëshmie të patjetërsueshme. Aeternum vale. Për Koha Javore:

Moikom Zeqo

Khazarët dinë t’i lexojnë ngjyrat si të ishin shenja muzikore, shkronja apo numra. Faltoret e tyre janë punuar sipas një rendi të saktë dhe të caktuar më parë, dhe kur lidhen japin pamjen e Adam Ruhanit, engjullit të tretë, simbolit të princeshës khazare dhe sektit të saj të klerikëve. Personi i një ëndrre kalon te khazarët në ëndrrat e tjera dhe khazarët mund ta përcjellin prej fshati në fshat. Ekzistojnë klerikë nga sekti i princeshës Ateh, të cilët udhëtojnë pas këtyre personave nga ëndrra në ëndërr dhe i shkruajnë jetëshkrimet e tyre, si jetëshkrimet e shenjtorëve apo profetëve me përshkrime të gjera të vdekjeve. Këto gjahtarë të ëndrrave nuk i do kagani khazar, por nuk mund t’i dëmtojë. Gjahtarët e ëndrrave gjithnjë mbajnë me vete nga një gjeth të një bime të cilën atje e kultivojnë dhe e quajnë “ku”. Kur gjethi i këtillë vihet në të çarën e pëlhurës së anijes apo në plagë, çdo gjë arnohet dhe shërohet sa çel e mbyll sytë, si vetëvetiu. Ekziston një vend i tillë në Itil (metropolin khazar), ku dy vetë, po edhe njerëz krejtësisht të pan-

johur, kur kalojnë njëri pranë tjetrit në të ardhmen marrin çdonjëri emrin dhe fatin e atij tjetrit dhe e vazhdojnë jetën në rolet e ndërruara, sikur t’i kishin ndërruar kapelet. Ndër ata që presin në atë vend për ta ndërruar fatin me ndonjë tjetër, me këdo, më së shumti ka khazarë. Tërë teksti i mësipërm është shkronjërisht i saktë, monumental. Por shkronjat ndaj janë shpikur, më tepër për të amëshuar të rremën, se sa të vërtetën, por nuk duhet të shqetësohemi aspak për këtë gjë të pashmangshme. Paviq është i pakujdesshëm dhe në shumë mënyra ortodoks brilant, por Shehrezade e përrallave arabe të 1001 netëve e ka torturuar keqas në çdo përfytyrim, ide dhe imazh. Duke e patur të dobët instiktin e rregullit antologjik, ai krijon pa frikën e një plagjiature të mundshme dhe të rrëmujëshme figurën e Princeshës khazare me emrin Ateh, që ngjan si klithmë shpirti, që s’është gjë tjetër veçse një palimpsest, gati rutinor, por dhe i pazakontë i Princeshës Shehrezade, e cila nga ana e saj është gjithashtu palimpsest

i princeshave pa emra, të sektit të pafund dhe të plotëfuqishëm të matriarkatit të amazonave dhe patriarkatit të Hirusheve të pafat. Milorad Paviq nuk ngurron të japë tri biografi virtuale të princeshës Ateh, që për hir të arketipit të Trinitetit hinduist, por edhe të krishterë, përbëjnë Një të vetme. Princesha Ateh më tepër na pikëllon me inteligjencën e saj mistike, sa më shumë mësojmë për këtë personazh në artikulimet e kulturave dhe qytetërimeve të ndryshme aq më e fshehur dhe okulte bëhet jeta e saj. Po citoj: Princesha ATEH, (fillimi i shekullit IX) - sipas dokumenteve islamike në pallatin e kaganit khazar jetoi një kohë kushërira e perandorit, e njohur për nga bukuria. Para lokaleve të saj rrinin roje qen të mëdhenj me qime të argjendta që rrihnin me bisht veten. Rrokullisnin në fundin e mushkërive bashkëtingëlloret si gurë, ndërsa para se të flenin mblidhnin bishtat e gjatë si litarë anijesh. Princesha Ateh kishte sy të argjendtë dhe në vend të kopsave mbante zile, kështu që sipas kumbimit të tyre mund të kuptohej në rrugë, se a vishet princesha apo zhvishet për të rënë në gjumë. Por, zilet e saj kurrë

s’dëgjoheshin. Princesha përveç mençurisë kishte edhe atë dhunti që ishte jashtëzakonisht e ngadalshme. Frymonte më rrallë sesa të tjerët teshtinin dhe në ngadalësinë e vet kultivonte urrejtje të thellë ndaj çdo gjëje dhe çdokujt. Por dashuri mundej të përjetonte vetëm në ëndërr. Kështu, Princesha Ateh në tërësi iu kushtua sektit të gjahtarëve të ëndrrave, klerikëve khazarë që merreshin me krijimin e një lloji të versionit tokësor të atij regjistrit qiellor, të cilin e përmend Libri i Shenjtë. Shkathtësia e saj dhe e tyre i mundësonte që në ëndrrat e të tjerëve të dërgojë porosi, mendime të vetat apo të huaja e madje, edhe sende. Princesha Ateh mundej t’i vijë në ëndërr njeriut, më të ri se vetja njëmijë vjet dhe çfarëdo sendi mund t’i dërgonte personit i cili e ëndërron. Është i përkushtuar një veprim i tillë i Princeshës Ateh. Kishte futur një herë një çelës në gojën e vet dhe kishte pritur derisa e kishte dëgjuar muzikën dhe zërin e njomë të një femre të re duke i shqiptuar këto fjalë: “Veprimet në jetën e njeriut janë sikur gjellërat, ndërsa mendimet si erëzat. Nuk do të kalojë mirë ai që do t’i kripë qer-

shitë apo që në shëllirë do t’i ngjyejë kulaçet…” Kur ishin shqiptuar këto fjalë, çelësi nga goja e princeshës ishte zhdukur dhe ajo, thuhet, e kishte ditur se kështu është bërë ndërrimi. Çelësi i kishte shkuar atij të cilit i ishin drejtuar fjalët, ndërsa fjalët, në vend të çelësit, i kishin ardhur Princeshës Ateh. Si astar i këtij petku të ngadalësisë, në të folurit e saj shprehej një prirje tjetër - kurrë s’përqendrohej gjatë në një objekt dhe në bisedë me njerëzit kërcente si zogu nga dega në degë. Por prandaj, disa ditë më vonë sërish i kthehej papritur rrëfimit të nisur dhe e vazhdonte edhe pa e pyetur atë që dikur kishte refuzuar të shqyrtonte, duke u humbur pas mendimeve të veta flatruese. Kjo mungesë e plotë e të dalluarit të gjërave të rëndësishme në bisedë nga ato të dorës së dytë dhe indiferenca e përsosur ndaj të gjitha në polemikën khazare. Në të vërtetë, Princesha Ateh ishte poeteshë, por e vetmja që u ruajt nga fjalët e saj është: “Dallimi midis dy “po”-sh mund të jetë më i madh se midis “po” dhe “jo”. Mendohet se në përkthimet arabe është

ruajtur një numër i poezive të saj apo i teksteve të krijuara nën përkujdesjen e saj. Posaçërisht i kanë tërhequr hulumtuesit e rrethanave khazare në kohën e transformimit të këtij populli këngët kushtuar polemikës khazare. Sipas një mendimi, këto kanë qenë këngë dashurie dhe madje më vonë janë përdorur si argumente në polemikën në fjalë, kur kronistët e kësaj polemike kanë nisur t’i shënojnë ngjarjet. Sido që të jetë, në këtë polemikë Princesha Ateh mori pjesë me zjarr të madh dhe me sukses ngadhnjente mbi pjesëmarrësit hebrenj dhe të krishterë në polemikë. Tipologjia e Princeshës Ateh është prizmatike, e ndërmjetme. Letërsia krijon kështu jo thjesht personazhin, antropomorfizmi letrar bëhet i ndërlikuar, vezullues, me një besim në fakt mosbesues. Ky evoluim metafizik i personazhit klasik është si një grishje e së ardhmes së rrezikshme e shpesh të paarritshme. Princesha Ateh nuk është Hamleti dhe njëkohësisht ka diçka hamletiane, kufijtë e dallimit bëhen flu. Mendoj se proza ballkanase ka fuqi rinovuese për krejt letërsinë botërore. Një tjetër figurë rebele e popullit khazar është i egri Jabir Ibën Akshani, shtegëtar, muzikant që i bie veglave popullore kordofone me 13 gishta (në njërën dorë ka 6 dhe në tjetrën 7 gishta), jeton në shekullin e IX, vdes në shekullin e XIII, ringjallet në vitin 1699, martohet në vitin 1982 në Stamboll, pastaj e pikasin me pasaportë belge për të kaluar si klandestin kufirin italo-francez, here-herë e gjejnë këtë Jabir Ibën Akshanin, kur hapet “Varri i Shejtanit” në Selanik, duke thithur llullën e duhanit, këmbëkryq, zhduket duke qeshur vetëtimthi, ndërsa tymi i llullës vazhdonte të ngrihej mes eshtrave. Kjo optikë të kujton strukturat mitike të Eposit Shqiptar të Veriut. Personazhi palimpsest është një nga trillet ndërkohore dhe ndërhapësinore të gadishullit të egër ilirik, ballkanik, hipertrofik, skizofrenik, haluçinativ, madhështor, vetëvrasës, letrar, hokatar. Populli khazar është një popull historik, por që i përket më tepër njerëzimit të ëndrrave. Ky popull është identifikues: p.sh. lexuesit e të gjitha kohërave. Khazarët janë subjekt dhe objekt i persiatjeve, dyshimit, të së vërtetës dhe gabimit. Khazarët janë populli palimpsest. Nuk ka rëndësi shkrimtari që e shkroi librin, madje as libri në vetvete. Krijimi i khazarëve nga hiçi, dalja nga vulgariteti i errët në dritën përfytyruese është sekreti i kësaj dëshmie të patjetërsueshme. Aeternum vale.

16 Javore KOHA

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

Kulturë

e enjte, 28 shkurt 2013

17 Javore KOHA

Vështrim 1. Në gjithë poezinë e vet, nga mikro deri te makrostruktura, diku në mënyrë eksplicite e diku implicite, Ukaj e shpreh, me pasionin dhe besimin e një misionari, kujtesën e dashurisë.

Anton Gojçaj

Ajo është “spiritus movens” i kësaj poezie. Zymtësia dhe ftohtësia që dalin prej këtyre vargjeve, sikur janë pikërisht pjellë e shkëputjes së lidhjes së njeriut bashkëkohor me rrënjët e veta dhe e humbjes së shpirtit dhe vlerave të mirëfillta shpirtërore të një qytetërimi në krizë: “Në qytetin e saj asht një katedrale e rrënueme, ajo qëndron mes gërmadhave, i mungon kori dhe kanga “Ave Maria”.” (E diela e Laurës) Poezia e Ukajt kumton mungesën e pastërtisë morale dhe ekologjike, por edhe mungesën e muzikës (hyjnore), në botë. Pa marrë para sysh ambientin e akullt, folësi lirik nuk e ka humbur çdo shpresë kur, si në një vegim të matur “epifanie”, shpërthen në vargjet përmbyllëse të poezisë, për mendimin tim, antologjike “E diela e Laurës”: “Ajo ec nëpër rrënojat e Katedrales dhe ndez një qiri, E gjujtë e bukur i prekin gurët fort”. Është një ngjarje ose pikëtakim sa delikat aq tektonik, kur gjunjtë e bukur femërorë i prekin “fort” gurët, me ç’rast lirohet një energji transedentale, përtej semantikës së përshkrimit sipërfaqësor, e cila e shpërfill pushtetin e mbarimit dhe premton diçka, qoftë edhe duke mos përmendur asgjë konkrete. Këtu ka elemente që çojnë në përfundimin se Ukaj dashurinë e lidh ngushtësisht

Kthimi te bërthama, në frymën (neo) europiane Ndue Ukaj, Arka e shpëtimit, Poezi, Drita, Prizren 2012

me krishterimin. Kjo bindje përforcohet edhe më tepër nga vargjet e pjesës së pestë të poezisë “Qytetnimi i dashunisë”, që të kujtojnë njëkohësisht “Këngën e të gjitha këngëve” nga Dhiata e Vjetër, por edhe adhurimin që dashurisë I bën në njërën prej letrave të veta, apostulli që pagëzoi paganët, shën Pali: “Dashunia asht e dhimbshme asht e mëshirshme dashunia pasqyra e vërtetës së amshuar e ban luftë të papashme me smirën heshtazi ban luftë me pabesitë me gjitha fronet e shumta që i dalin përballë dhe harmonishëm bashkëndien me shpresën që e mban nën sqetulla. Dashuria nuk krenohet edhe kur hijet e zeza sulen në të. Armët i ka të përsosura ma shumë se inatet dashunia nuk vdes kurrë As zemërimin s’e njeh Dashunia.” Mendoj se “arka e shpëtimit” në këtë poezi, pa dashur ta simplifikoj apo ta ngrij në domethënie njëkuptimëshe, para së gjithash është një metaforë për dashurinë. Vetëm dashuria mund ta shpëtojë njerëzimin nga dallgët e një epoke të trazuar çfarë është kjo jona, njësoj siç i shpëtoi Arka e Noes njerëzimin dhe gjallesat e tjera në rrëfimin e njohur biblik. 2. Humbjen e dashurisë, të shpirtërores, e ndiejnë të gjithë, individualisht dhe si komunitet. Kanë humbur siguria, besimi dhe vetëbesimi, orientimi, paqja e brendshme. Mbisundon çekuilibrimi i përgjithshëm dhe mungesa e vizioneve të qarta, për të cilat njerëzit kanë gjthmonë nevojë: “ndodh ndonjëherë mos m’u kuptue kufini mes natës e ditës as mes t’ mirës e t’ keqes mes t’ drejtës e t’ padrejtës. Ndodh ndonjëherë rrugët ngatërrohen e në pështjellimin e madh s’ dallohen ngjyrat krejt kjo ndodh kur shuhen dritat n’horizont.” (Kur prishet paqja biblike) 3. Shkrimësia e Ndue Ukajt është produkt i epokës më të re, postkomuniste, i marrëdhënieve gjithnjë e më të mira, më të

vetëkuptueshme, të letërsisë shqipe dhe asaj europiane. Ka një kthesë të fortë nga kursi i retorikës dhe simbolikës së theksuar nacionale (“ajo e do poezinë, por s’I lexon përrallat patriotike” thuhet në poezinë me titull “Biografi e saj”), në kërkim të limaneve të reja semantike, duke kuptuar se arti i madh, megjithëse jo domosdoshmërisht mohues i kombëtares, gjendet diku “përtej Itakës”. Shqetësimet e poetit në kërkim të vet-vetes, në kuptimin e diferencimit të të ekzistuarit të individit në raport me shoqërinë njerëzore, janë reflektime për një tip të caktuar identitar, identitetin pesonal, si interaksion i unit lexues në raport me shkrimet/mendimet e të tjerëve dhe kërkim i vendit të vet në këtë rrotë marramendëse cirku, që rrotullohet dhe bluan subjekte dhe modele kulturore: “me vramendje thue i lexojmë librat i lexojmë me u pshtjellë me idetë e tjerëve. Idetë e tjerëve i përtypim si lopa e ngopun kashtën e thatë. Ky asht hidhnimi i të

mos qenit vetvetja.” (Identiteti) Jemi në epokën e globalizimit, një dukuri që ka përkrahësit dhe kundërshtarët e vet. Dilemat që kanë të bëjnë me kërkimet për identitetin e vet janë të shumta, sidomos te pjesëtarët e popujve të vegjël. Çdo individ dëshiron ta dijë cili është identiteti i tij i vërtetë. Edhe poezia e Ukajt shtron pyetje të kësaj natyre: “dyshimi e trondit, ashtu siç tronditet njeriu pas një andrre plot makth në dhomën e errët, me identitetin e shartuem. Ajo asht e bukur. i ngjan

një portreti misteresh Thyhet tue kërkue përgjigjen e Amshueshme për pyetjet e përditshme: Kush jam unë, unë, a jam unë? Apo hija e kohës që difton mbi mue Ngjyrat, mallin, dashurinë, përjetësinë Dhe humnerën që rri pranë këmbëve t’randa.” (Tue ndie aromën e t’vërtetës) Janë tri kërkime të identitetit në vargjet e ketij libri: kërkimi i identitetit të artistit/krijuesit/ mendimtarit me karakter sa personal aq edhe universal, pastaj kërkimi i identitetit autentik kombëtar dhe kërkimi i identitetit të zbehur europian. Heroi lirik, i dëshpëruar me gjendjen në të tri rrafshet identitare, sikur e ka humbur besimin se diçka mund të ndryshojë për të mirë: “Si andrrën tonë për Parajsën e humbun përqafojmë identitetin e pemës së shartueme frytat e së cilës mbeten pa shije.” (Identiteti) Fajtore për gjithë këtë kaos e konfuzion është politika e pandershme, e cila po ashtu është larguar nga misioni i saj parësor, lehtësimi i jetës së njerëzve në komunitet. Politika e shpërfytyruar, që nuk njeh kufizime as shenjtëri, aty ku ishte Qyteti i Zotit ka ndërtuar qytetin (qytetërimin) e mjegullës: “ku duhma e politikës ka qelb çdo gja cicërimën e zogjve e puthjet e dahnorëve.” (Në qytetin e mjegullës) 4. Veçori interesante e penës së Ukajt, që bie në sy, është krijimi I pikturave që flasin, me nënshtresa deskriptivo-alegoriko-meditative, të cilat krijojnë skena të fuqishme metaforike : Asht një grumbull njerëzish disa vallëzojnë para një orkestre që lufton me erën e në një kënd të qytetit lexohet poezi, poetevë ju dridhen duert e fletët ua tund era, mbrenda mureve ruhen mistere t’pashpjegueshme Si nëpër kështjella të vjetra: dokumenta, armë, shtretën dashnorësh. Aty asht nji podium betoni, nuk asht teatër, por ka auditorium zhurmën.” (Ora poezisë) 5. Tradita me të cilën mund të lidhet krijimtaria e Ndues është trashëgimia kulturore europiane. Kjo poezi e meriton epitetin “europiane” në të gjitha nivelet, duke filluar nga disa pika kryesore lidhëse, në radhë të parë referencat që burojnë në shkrimet biblike, pastaj poemat e Homerit dhe “Komedia hyjnore” e Dante Aligierit etj... Është e tillë për shprehjen e vet moderne, për vargun e lirë dhe ritmin e prajshëm plot me dinjitet, për invencionin dhe pasurinë figuracionale, me tentakula të shumta Intertekstuale me trashëgiminë letrare europiane, me semantikën shumëdimensionale që,

porsi një fontanë, në hapësirën receptive mbjell ide, ndjesi, imazhe, porosi, domethënie të ndryshme. Energjentët kryesorë të kësaj poezie janë humanizmi, dashuria dhe liria. Pjesa më e madhe e librit është ndërtuar mbi arketipat e cultures klasike europiane dhe kjo atij i jep një koherencë shumë të madhe. Mirëpo, ka edhe poezi që lidhen me vlera shpirtërore dhe historike nacionale, të shqiptarëve, si p.sh: “Tue ndie aromën e t’ vërtetës”, “Kalorësi i qytetnimit” apo edhe “Atit të poezisë”. Ndue Ukaj me krijimtarinë e vet, po sidomos me librin “Arka e shpëtimit”, çan një shteg të ri në poezinë shqipe, që unë do e quaja - thirrje lirikë për t’iu kthyer bërthamës gjenetike dhe shpirtërore europiane, jo për t’u mbytur në origjinë, por për të marrë një hov të ri, me objektivin: të ndiqen dhe të promovohen me mjetet e artit, modele të reja, më të shëndetshme dhe më të bukura, kulturore. Gjuha e poezisë, përveç shumëkuptimëshe, është edhe shumëfunksionale. Influencimi i frymës neo-europiane në poezi nuk duhet kuptuar vetëm si zhveshje e lëkurës racore, apo mohim i disa mbishtresimeve të historisë nacionale, por si thirrje e fuqishme për kthimin e vetëdijshëm dhe me bindje të plotë në familjen e vet të natyrshme, me të cilën shqiptarët janë pashkëputshmërisht të lidhur qysh në fëmijërinë e hershme, ndonëse ngapak të mjegullt të këtij qytetërimi të lashtë. Misioni parësor i kësaj poezie megjithatë është stimulimi i kënaqësisë estetike te lexuesi dhe ky është një faktor tjetër, madje vendimtari, që Ukajn e bën përfaqësues të denjë të frymës neo-europiane në letërsinë tone bashkëkohore. Poezitë si “Vajza që lexonte Komedinë hyjnore”, “E diela e Laurës”, “Darka e fundit”, “Çeta e engjëjve”, “Mesha e Pashkëve”, “Trazimet” dhe shumë të tjera, e vërtetojnë bindshëm këtë tezë. Libri është shkruar në dialektin verior (gegë) të shqipes. 6. Ka shkrimtarë/artistë që gjithë jetës kërkojnë identitetin e vet si krijues. Megjithëse është ende në moshën më të mirë për të krijuar dhe, në anën tjetër, një krijues gjithë jetës eksploron forma të reja të shprehjes, Ndue Ukaj, te “Arka e shpëtimit”, duket se e ka gjetur stilin e vet, që e bën të veçantë dhe të dallueshëm ndër poetët e brezit të vet në Kosovë, por edhe në mesin e poetëve shqiptarë në përgjithësi..

18 Javore KOHA

Shëndeti

e enjte, 28 shkurt 2013

Vaji i peshkut dhe aspirina kundër dhimbjeve të artritit

Shkencëtarët zviceranë kanë zbuluar se si ekziston lidhje në mes konsumimit të çajit të zi dhe reduktimit të rrezikut nga krijimi i diabetit të tipit 2. Shkencëtarët kanë konstatuar që në vendet, ku përqindja e përdorimit të çajit të zi është më e lartë, përqindja e njerëzve që vuajnë nga diabeti i tipit 2 është më e vogël. Në Irlandë, Turqi dhe Britani të Madhe përqindja e konsumimit të çajit të zi është më e lartë, derisa më e ulëta në Korenë Jugore, Brazil dhe Kinë. Udhëheqësi i hulumtimit, Dr. Arial Beresniak ka deklaruar se si ekziston lidhje në mes konsumimit të çajit të zi dhe reduktimit të rrezikut nga krijimi i diabetit të tipit 2, por gjithsesi është nevojshme që të vazhdojnë hulumtimet.

VIP

e enjte, 28 shkurt 2013

19 Javore KOHA

Pas pauzës, rikthehet fuqishëm

Sipas një studimi të kryer kohët e fundit në Boston, vaji i peshkut dhe aspirina luftojnë në mënyrë efektive inflamacionin, i cili është përgjegjës për një mori sëmundjesh si ato të zemrës, kanceri, artriti, Alzheimeri. Aspirina dhe acidet yndyrore Omega 3 njihen secila për efektin e tyre intiinflamator, por studimi thotë se kur ato merren së bashku mund të kontrollojnë përgjigjet aktive të sistemit imunitar, që lidhen me sëmundje afatgjata. E kombinuar me acidet yndyrore Omega 3, ajo kthehet në një ilaç të vërtetë kundër artritit. Nëse për aspirinën duhet të drejtoheni në farmaci, acidet yndyrore mund t’i merrni nëpërmjet ushqimit si vaj peshku, salmon, sardele, pulë, arra, spinaq dhe yndyrat vegjetale.

Ka më se dy vjet që këngëtarja e njohur, Edita Sopjani, i ka munguar skenës muzikore. Mungesën në skenë ajo e arsyeton me përkushtimin ndaj studimeve, ndërkaq tani do të bëjë rikthimin e saj duke sjell tri këngë të reja bashkë me videoklipe. Edita tash e tutje ka vendosur të jetë më e përkushtuar ndaj këngës duke u munduar që në asnjë moment të mos ndahet nga adhuruesit e saj. Pas këtyre projekteve që do të plasoj tani, ajo do të vazhdoj punën edhe për disa projekte të tjera të cilat do t’i sjellë në treg kohë pas kohe. Ndërkaq sa i përket jetës private, Edita pohon se ende nuk e ka gjetur princin e saj.

Çaji i zi mund të Vesa Luma: parandalojë diabetin Do të martohem e tipit 2 me dasmë U bë kohë që këngëtarja e njohur, Vesa Luma, është fejuar me këngëtarin dhe kantautorin e njohur Big Basta, pra dashurinë e tyre ata e kanë kurorëzuar edhe me fejesë, mirëpo edhe pse bashkëjetojnë, ata ende nuk janë të martuar. Vesa martesën e saj do ta bëjë me një ceremoni të madhe dasmore, por ende nuk e kanë vendosur se kur do të jetë kjo datë. “Fejesa dhe bashkëjetesa me Bastën shumë herë është keqkuptuar në opinion dhe shumë prej tyre kanë menduar se ne jemi martuar, mirëpo e vërteta është se edhe pse bashkëjetojmë nuk jemi të martuar. Ne kemi vendosur që martesën ta bëjmë me dasmë, por ende nuk e kemi vendosur datën e martesës”, ka thënë ajo”.

20 e enjte, 28 shkurt 2013

Javore KOHA

Panoramë

Kristela Gjoka, modelja shqiptare që i ngjan Kate Upton

Jonida Maliqi prej kohësh është bërë pjesë e “Top Channel”-it si drejtuese e njërës prej skuadrave në emisionin e përjavshëm të Xhemi Shehut, “Dua vendin tim”. Ajo që të gjithë vlerësojnë tek Jonida, përveç pamjes së saj tepër të kuruar dhe stilit të veçantë, është humori dhe buzëqeshjet që e shoqërojnë këngëtaren çdo puntatë. Duket se Jonida e zotëron skenën, po aq sa në këngë, edhe në rolin e prezantueses. Së fundmi ajo është përfolur për dy propozime të reja që i kanë ardhur nga drejtuesit e “Top Channel”-it, të cilët kanë shfaqur dëshirën për ta pasur Jonidën në rolin e moderatores së dy produksioneve të rëndësishme, si “The Voice Kids” dhe “Portokalli”. Burime pranë këtij televizioni kanë rrëfyer se për prezantimin e “Portokallisë” Jonida ka marrë një propozim konkret, të cilin e ka refuzuar. Arsyeja mendohet të jetë dëshira e saj për t’u përkushtuar tërësisht në rolin e mamit e për t’i qëndruar pranë djalit të saj të vogël, i cili sapo ka filluar të hedhë hapat e tij të parë. Ndërkaq mësohet se Jonida ka refuzuar gjithashtu ftesën e organizatorëve të “Gjeniut të Vogël”, si pasojë e angazhimit në “Top Channel” edhe pse i pëlqen shumë të punojë më fëmijët.

21 Javore KOHA

Çmimet “Oscar”, Daniel Day-Lewis hyn në histori Daniel Day-Lewis ka hyrë në historinë e kinematografisë duke u bërë aktori i parë i cili ka fituar tre çmime “Oscar” si aktori më i mirë protagonist. Britaniku u vlerësua për interpretimin e tij në filmin “Lincoln” me regji të Steven Spielberg. Në këtë mënyrë Daniel Day-Lewis ka kaluar legjenda si Jack Nicholson, Marlon Brando, Dustin Hoffman dhe Tom Hanks, të cilët kanë nga dy çmime “Oscar” në karrierën e tyre si aktori më i mirë protagonist. Filmi më i mirë i vitit u shpall thrilleri “Argo” me regji të Ben Affleck. Ky film është i pari që nga viti 1989 që shpallet si më i miri pa pasur në nominim për “Oscar” regjisorin e tij. Çmimin e aktores më të mirë protagoniste e fitoi 22-vjeçarja Jennifer Lawrence për interpretimin në filmin “Silver Linings Playbook”. Anne Hathaway mori çmim “Oscar” për aktoren më të mirë joprotagoniste (Les Miserables). Regjisori më i mirë i vitit u shpall Ang Lee me filmin ‘Life Of Pi’. Çmimin për kolonën më të mirë zanore e fitoi këngëtarja Adele për filmin “Skyfall”.

Ajo është modele, por jo vetëm. Ylli që ka filluar të shkëlqejë në sferën mediale shqiptare, Kristela Gjoka, është protagoniste tashmë e disa emisioneve në televizionin “Top Channel”, nga ku edhe ka rënë në syrin e njerëzve me sharmin dhe elegancën e saj. Në pamje të parë sigurisht se mund t’iu ketë lënë pa frymë dhe të fascinuar në emisionin “Tjetri” në Top Channel, pasi sensi i saj prej një bjonde tipike pos që është i parezistueshëm, ju lë përshtypjen se kemi të bëjmë me supermodelen me famë botërore, Kate Upton. Kate Upton njihet për format e saj të përkryera trupore dhe bukurinë natyrale. Kate është zgjedhur femra më seksi në botë për të dytin vit radhazi, megjithëse Kristela nuk duket aspak inferiore ndaj supermodeles britanike. Kristela pos profesionit të prezantueses është edhe pjesë e pasarelave shqiptare si modele.

Jonida refuzon prezantimin e “Portokallisë”

e enjte, 28 shkurt 2013

Anxhela Martini në Miami Fashion Week Modelës shqiptare, Anxhela Martini, po i ecën mirë puna me linjën e saj të bikineve. Koleksioni i ri nga ”Martini Bikini Collection”, do të jetë i pranishëm në javën e modës në Majami. Në një intervistë për mediat amerikane, modelja shqiptare ka folur për gjërat që mezi po pret t’i bëjë gjatë verës. ”Të prezantoj linjën time të bikineve në Miami Fashion Week, të festoj e të shijoj motin e mirë, të udhëtoj në Evropë dhe në vende ku s’kam qenë dhe të lejoj veten të befasohem”.

22 e enjte, 28 shkurt 2013

Te k n o l o g j i

Automobilizëm

Javore KOHA

Samsung lanson Galaxy Note 8.0 Edhe pse Samsung pritet që kah mesi i muajit mars të lansojë modelin e ri të telefonit të shumë-pritur Galaxy S4, prodhuesi më i famshëm jugokorean para fillimit të Kongresit Botëror Mobil ka prezantuar edhe tabletin e saj të ri i cili është duke u bërë top-tema e edicionit të sivjetmë të kongresit të teknologjisë. Para fillimit të ngjarjes së madhe të teknologjisë globale, Samsung ka prezantuar Galaxy Note 8.0, tabletin me ekran të ndjeshëm me diagonale prej 8 inç dhe specifika të avancuara, dhe mbështetjen e lapsit elektronik të cilin Samsung e quan S Pen. Galaxy Note 8.0 bazohet në Android 4.1, procesorin me 1.6 GHz quad-core CPU, 2 GB RAM, dhe rezolucion me 1280x800 piksel. Por përveç funksioneve bazike të tabletit, Samsung u mundëson përdoruesve të Galaxy Note 8.0 të bëjnë edhe thirrje telefonike, ndërsa për shkak të madhësisë së tabletit ju do të duhet që tabletin ta mbani në dorë në vend se të dëgjoni bisedën me veshë. Vendimi i Samsung që tabletin e saj me 8 inç ta bëjë edhe telefon, mendohet se është bazuar në suksesin e fabletëve të saj të mëparshëm, duke përfshirë Samsung Note I dhe II.

ZTE prezanton super-modelin Grand Memo Pas rrjedhjes së disa fotografive të modelit më të ri të telefonit të prodhuesit kinez, ZTE tashmë edhe zyrtarisht e ka prezantuar modelin ZTE Grand Memo, i cili për herë të parë është paraqitur në Kongresin Botëror Mobil (MWC), ngjarjen më të madhe të teknologjisë. ZTE Grand Memo posedon ekranin e ndjeshëm në prekje me 5.7-inç në ndërfaqen 720p HD TFT dhe procesorin 1.7GHz Qualcomm Snapdragon S4 Pro quad-core, i cili mbështetet nga 1GB RAM. Karakteristikat tjera të ZTE Grand Memo përfshijnë edhe kamerën me 13 13 megapiksel dhe 16GB memorie të brendshme, për ruajtjen e aplikacioneve dhe fotografive me rezolucion të madh. ZTE Grand Memo vjen me versionin e ri të Google Android 4.1.s Jelly Bean, ndërsa ndërfaqja e telefonit është e personalizuar falë prodhuesit kinez ZTE. Grand Memo fillimisht do të fillojë të shitet në Kinë gjatë muajit të ardhshëm, dhe më pas do të vijë edhe në Evropë gjatë vitit.

HP konfirmon tabletin e saj Slate 7 Prodhuesi i famshëm i kompjuterëve Hewlett-Packard është kthyer në garën e telefonave të mençur mobil, duke konfirmuar se do të prodhojë produktin e saj të parë Android, tabletin HP Slate 7, dhe për të hyrë në treg kompania ka vendosur që tableti i saj të vijë me një kosto shumë të lirë për blerësit. Siç mund të vërehet nga emri, Slate 7 do ta ketë ekranin e ndjeshëm në prekje me diagonale prej 7 inç, versionin e ri të Android, 4.1 Jelly Bean, mbështjellës të bukur, procesorin dual-core 1.6GHz ARM Cortex-A9 si dhe rezolucion me 1024x600 piksel. Karakteristikat tjera të Slate 7 përfshijnë edhe 1GB RAM, 8GB memorie të brendshme, 802.11 b/g/n Wi-Fi, Bluetooth 2.1, dy kamera dhe baterinë për të cilën HP thotë se do të zgjasë deri në 5 orë.

Ferrari vitin e kaluar ka arritur shitje rekorde që prej se ekziston, duke shënuar fitim neto prej 244 milionë euro. Ferrari gjatë vitit të kaluar ka shitur 7310 vetura, çka është për 4.5 për qind më shumë se gjatë vitit 2011, derisa fitimi i Ferrari-t për vitin 2012 është rritur për 17.8 për qind në krahasim me vitin paraprak.

Audi RS Q3, automobil i fuqishëm

e enjte, 28 shkurt 2013

23 Javore KOHA

Shitje rekorde e Ferrari-t

Prodhuesi i veturave “Audi” në panairin e veturave që do të mbahet së shpejti në Gjenevë premierë do të prezantojë modelin e tyre të parë RS nga seria shumë e suksesshme në treg ajo Q. Për performancat e këtij modeli do të kujdeset motori 2.5 litra me pesë cilindra turbo me injektim të drejtpërdrejtë, i njohur nga modelet TT RS dhe RS 3 Sportback. Zhvillon forcën maksimale prej 228 kW (310 KF) derisa momenti më i madh rrotullues është 420 Nm. Përshpejtimin deri në 100 km/h e arrin për 5.5 sekonda, dhe me këtë RS Q3 është kampion në segmentin e tij, derisa shpejtësia maksimale i është limituar në 250 km/h. Posedon sistemin “Start/Stop” ndërsa harxhon rreth 8.8 l/100 km. Duhet përmendur se bëhet fjalë për veturë që peshon 1.7 ton.

24 e enjte, 28 shkurt 2013

Fotografia e javës

Mozaik

e enjte, 28 shkurt 2013

Javore KOHA

„Nëse një fotograf profesionist fotografon të njëjtin objekt që fotografon edhe një person i zakonshëm, ku qëndron ndryshimi„. leart taipi: drita

25 Javore KOHA

„Qesh pak, shiko këtu”

Muralet

Dy muralet e pikturuara me sprej, të artistit rrugor Banksy, njëri prej të cilëve javën e kaluar u vodh nga një mur në Londër, janë tërhequr nga ankandi në qytetin amerikan Miami.

Javën e kaluar nga muri i një shitoreje Poundland, në Londër, u hoq grafiti i artistit rrugor Banksy. Murali, i cili tregon një fëmijë këmbëzbathur derisa në makinë qep flamuj të Britanisë së Madhe, së shpejti u gjend në qendër të vëmendjes. Vepra konsiderohet si një kritikë e Banksy’t për punësimin e paligjshëm të fëmijëve, meqë zinxhiri i shitoreve Poundland dikur u përball me akuzat se shet artikuj të prodhuar nga fëmijët në Indi, të cilët ende nuk i kanë as 10 vjet moshë,

‘Banksy’ largohet nga ankandi megjithëse kjo vepër cilësohet edhe njëlloj talljeje me jubileun e diamantë të Mbretëreshës Elizabeth II. Ende mbetet mister se kush ishte fajtor për këtë vjedhje, si dhe rruga përmes të cilës – pak orë pas zhdukjes - grafiti përfundoi në një ankand në Miami. Frederic Thut, pronar i shtëpisë së ankandeve Fine Arts, në Miami, ku pritej që vepra e Banksy të ofrohej në shitje, deklaroi se kompania e tij kreu të gjitha veprimet e duhura për

konstatimin e pronësisë së muralit të Banksy’t, i cili vlerësohet mes 500,000 dhe 700,000 dollarë. Sido që të jetë, nga ankandi është larguar edhe grafiti tjetër i Banksy, “Wet Dog”, që vlerësohet diku mes 600,000 dhe 800,000 dollarë. Pronari i tij, Stephan Keszler, është edhe pronar i një galerie njujorkeze të specializuar për grafitet e Banksy. Grafiti paraqet siluetën e një qeni që shkundë ujin nga gëzofi. Vepra është pikturuar në vitin 2006, apo 2007

26 e enjte, 28 shkurt 2013

Fejton

e enjte, 28 shkurt 2013

Javore KOHA

27 Javore KOHA

foto: f.gjokaj

Përkujtimi i Kryengritjes së Malësisë së Madhe (3)

Dhunimi ndaj heroit legjendar Tirani komunist gjer në fund të jetës nuk kishte hequr dorë nga dëshira për t’u hakmarrë ndaj Gjergj Kastriotit. Ishte ai vetë, me sa dukej, që e kishte lënë me amanet vendin ku e donte shtatoren

Ismail Kadare

Meskiniteti i udhëheqjes komuniste ndaj heroit kombëtar u dëshmua edhe më qartë kur erdhi puna për nderimin e tij në botë. Duke qenë figurë jo vetëm shqiptare por edhe evropiane e rangut të parë, ishte e natyrshme që Skënderbeu do të përkujtohej kudo në Evropë, e sidomos në Evropën Perëndimore. Komunistët ishin kundër kësaj për dy arsye: e para, xhelozia e njohur tashmë ndaj heroit, që konsiderohej si rivali i vetëm i diktatorit komunist, e dyta, sepse interesimi i Evropës Perëndimore për një figurë shqiptare binte ndesh me armiqësinë ndaj Evropës, që ata e kultivonin me tërbim ditë e natë. Shtatoret dhe monumentet e Skënderbeut, që u ngritën në Romë, në Bruksel e në vende të tjera të Evropës u kaluan me mospërfillje dhe heshtje të plotë nga shtypi komunist. Po ashtu mbledhjet e shumta përkujtimore, meshat

e mbajtura në kishat e SHBA e të Evropës, botimet dhe nderimet e tjera për heroin u injoruan krejtësisht. Por veçanërisht i turpshëm ka qenë qëndrimi komunist ndaj vendimit fisnik të kryetarit të Bashkisë së Parisit, Zhak Shirakut, sot ish-president i Francës. për të pagëzuar një nga sheshet e Parisit me emrin e Skënderbeut. Jo vetëm që qeveria shqiptare nuk shprehu asnjë mirënjohje për këtë vendim, por ajo bëri çmos, me ndërhyrje e me nota të shumta, që qeveria franceze ta anullonte atë. Shkaku ishte fare i qartë tashmë. Udhëheqja shqiptare ëndërronte që Parisi të pagëzonte një nga rrugët ose sheshet e tij me emrin e diktatorit komunist. “nostalgjia frankofile” e të cilit reklamohej. kur ua donte interesi, andej- këndej. Mirëpo ata e dinin se në qoftë se emri i një shqiptari e zinte ndërkaq një nga sheshet e Parisit, shansi për një emër të dytë pakësohej dukshëm. Qeveria franceze natyrisht nuk ua vuri veshin ndërhyrjeve komuniste dhe sheshi i Parisit u pagëzua me emrin e Skënderbeut. Kështu në një shesh të Parisit të largët princi mesjetar shqiptar e mundi tiranin komunist. Ky i fundit nuk e humbi shpresën për t’u hakmarrur. Ndeshja e tyre e ardhshme do të ndodhte në qendër të Tiranës, pikërisht në sheshin që qysh para luftës së Dytë Botërore quhej “Sheshi Skënderbe” dhe që komunistët s’kishin guxuar ta ripagëzonin. Por ndërsa nuk ia kishin ndërruar emrin ata e kishin dhunuar ndërkaq. madje tepër rëndë. sheshin qendror jo vetëm të kryeqytetit, por të krejt Shqipërisë: në mes të hapësirës që mbante emrin e Skënderbeut, ngrihej jo shtatorja e heroit shqiptar. por e diktatorit të urryer bolshevik Josif Stalinit. Një turp i tillë ishte i pashembullt në botë. S’kishte nevojë për tjetër dëshmi për të kuptuar se për komunistët ishte e shtrenjtë në radhë të parë doktrina bolshevike dhe aspak atdheu i tyre. Murmurima popullore për këtë turp si

dhe skandalizimi i gjithë të huajve që iu binte rasti ta shikonin këtë dhunim, i detyroi më në fund komunistët që natën e 16 janarit 1967, jo ta hiqnin, por ta zhvendosnin fshehurazi për të mos e fyer, shtatoren e tiranit të huaj dyqind hapa më tej. Më 17 janar 1967, heroi suprem i shqiptarëve e fitoi edhe një ndeshje tjetër dhe u vendos në sheshin që qysh prej dhjetëra vitesh mbante ernrin e vet. Udhëheqja komuniste megjithatë nuk do të hiqte dorë nga ëndrra për të shkulur heroin një herë e përgjithmonë nga trualli që më fort se kujdo i përkiste. Ajo ëndërronte që në vend të tij të vendoste shtatoren e diktatorit komunist Enver Hoxhës. Dhe pas shtatores do të vinte pa dyshim emri. Kjo nuk është një hamendje, por diçka e vërtetuar nga koha dhe ngjarjet. Kur fill pas vdekjes së diktatorit u mblodh komisioni që do “të vendoste” se ku do të vihej shtatorja që sapo ishte porositur. të gjithë mbetën pa mend kur dëgjuan se vullneti i udhëheqjes së par-tisë ishte që shtatorja të vendosej: pikërisht në ... sheshin Skënderbe! Tirani komunist gjer në fund të jetës nuk kishte hequr dorë nga dëshira për t’u hakmarrë ndaj Gjergj Kastriotit. Ishte ai vetë, me sa dukej, që e kishte lënë me amanet vendin ku e donte shtatoren. Vendimi për të ngritur shtatoren e dikujt në sheshin që mbante emrin e dikujt tjetër. i habiti të gjithë me paftyrësinë e vet. Dhunimi ndaj heroit legjendar shqiptar po përsëritej. Me sa dukej kishin ven-dosur të mos e linin të qetë, gjersa ta dëbonin nga sheshi i vet. Këtë herë dukej qartë se pas vendosjes së shtatores së Enver Hoxhës, sheshi pas “ndonjë kërkese popullore” do të merrte emrin e tij dhe Skënderbeu prej bronxi do të hiqej më në fund. Kur shtatorja e diktatorit komunist u vendos më në fund në shesh, u duk se hakmarrja e tij po ngadhnjente dhe se princi mesje-tar e mori një sfidë dhe

një goditje paralajmëruese. Mirëpo ngadhn-jimi do të ishte tepër jetëshkurtër. Dy vjet më pas, shtatorja e tiran-it LI përmbys prej popullit shqiptar dhe sheshi “Skënderbe” u çlirua më në fund nga fantazmat e zeza. 4 Në vështrim të parë, ndoshta ngjan disi e papritur që në një përkujtim të kryengritjes së Malësisë së Madhe të flitet kaq gjatë për Gjergj Kastriotin. Por mjafton një meditim sado i shkurtër për të kuptuar se ky nuk është aspak një mënjanim nga thelbi i çështjes dhe as mosvëmendje për ngjarjen heroike të fillimit të këtij shekulli. Përkundrazi, ky është nderim për të. Dhe bashkë me nderimin është vendosja e kësaj ngjarje në vendin që i përket, me peshën që i përket. Skënderbeu dhe vepra e tij mbetet shenja supreme, shtylla kryesore e historisë shqiptare. Ashtu sikurse për detarët janë vendimtare shenjëzat e paluajtshme qiellore për t’u orientuar në raste humbje-je, ashtu edhe për shqiptarët orientimi skënderbejan mbetet udhër-rëfimi absolut. Në të gjendet thelbi i aspiratës shqiptare, ai që duhet të jetë fatumi shqiptar: zënia vend e Shqipërisë në kontinentin amë, midis familjes që i përket. midis të vetëve. gjer në amëshim. Në këto kohë të turbullta, kur ka kaq keqkuptime. energji mohuese, spekullim e moral të dyshimtë në horizont qokat (refer-encat) e sigurta në krye të të cilave qëndron ajo e Kastriotit. janë më të domosdoshme se kurrë. Falë saj ne mund të riparojmë pirgjet e dëmtuara të historisë shqiptare. Në vartësi e në përkitje me të, të gjitha ngjarjet e tjera ndriçohen. marrin kuptimin dhe peshën e tyre të vërtetë. Kastriotizimi i Shqipërisë është bërë sot përsëri i nevojshëm, ashtu si në fund të shekullit të kaluar. kur Rilindja Shqiptare e shpalli atë si f 1 arnur të saj të vetëm. Programi rilindas shqiptar ishte një ndër më të qytetëruarit

e kohës. Në Ballkanin e mbushur me urrejtje, histeri shoviniste e doktrina kriminale ai mbeti. për fat të mirë, i pa njollosur. Kastriotizimi i Shqipërisë do të thotë në radhë të parë përgatitja e saj për të hyrë me të drejta të plota e pa drojtje

në Evropë. Asnjë personazh tjetër i krejt historisë ballkanase nuk ka qenë i lidhur me Evropën si Gjergj Kastrioti. Mund të thuhet me plot gojën se ashtu siç përfytyrohej në antikitet, atë e polli pikërisht dashuria e Shqipërisë për Evropën.

28 e enjte, 28 shkurt 2013

Mozaik

e enjte, 28 shkurt 2013

Javore KOHA

29 Javore KOHA

Megjugorje 2013

Një shtegtim që fletë shumë Ditën e shtunë dhe të dielë u folën shumë meshë,në gjuhë të ndryshme të botës, por me iniciativën e Pater Franit termini kryesor në orën 12 ishte rezervuar për besimtarët e shumtë nga Malësia, Kosova e Shqiperia të cilët me entuziazmin dhe devotshmërinë më të forte përcollën meshën e folur në gjuhën shqipe

Marash Dedvukaj

Ishte kjo mund të themi edhe një dëshmi e cila tregoi qartë se banorët e Malësisë kur dëshirojnë dhe duan të jenë të organizuar munden tia arrijnë qellimit edhe më të vështirë.Ishte pra kjo një sprovë e cila në masën më të mire testoi organizimin,pergatitjen shpirtërore dhe morale të gjithë atyre që tre ditë pa ndërprerje qendruanë në vendin e shenjtë Megjugorje. Pra me datën 22,23 dhe 24 shkurtnjë grup nga Malesia të përfshirë të themi kështu nga të gjitha fshatrat e këtij vendi,grup i perberë nga moshat e ndryshme,të reja të mesme e më të vjetrat në mesin e të cilëvet pati nxënës mësues, edukatorë, pastaj gazetarë e deri tek njerëzit me profesione të tjera të ndryshme,e pastaj nga motrat e shumta që sherbejnë në Tuz,Podgoricë, Nikshiq Cetinë, Petrovac ,e të udhëhequr nga meshtari entuziast e i palodhur Pater Frani Dushaj. Ky grup i perberë prej 200 personash qëndroi në vendin e shenjtë Megjugorje 3 ditë radhazi duke plotësuar të themi kështu të gjitha obligimet të cilati i kishte parashikuar organizatori kryesor e në rallë të pare Pater

Frani Dushaj, i cili pergatiti këtë grup në nivelin maksimal si për nga sjellja të themi kështu shpirtërore, morale dhe çka është e domosdoshme njerëzore.Një pergatitje kaq në nivel mund ta bëjë vetëm i nderuari Pater Frani i cili edhe kësaj radhe dëshmoi se kur është në pyetje organizimi shpirtëror e njerëzor jo se i realizon të gjitha por lirisht mund të themi i kapercen edhe kufijtë më të fortë.I nderuari meshtar edhe kësaj radhe u mundua që besimtarët e famullisë së tij me angazhimin e vetë të rjeshtitet me popujt me kultura më të zhvilluara botërore të cilët ishin prezent në këtë vend,si nga Gjermania,Italija Amerika,Franca,Kanadaja, Rusija e shumë e shumë vende të tjera të cilat patën popullin e vetë këto tre ditë në Megjugorje. Në këtë vend prezent ishin mbi 5000 besimtar nga shtetet më të njohtura botërore të cilët kishin ardhë në këtë vend në mënyrë të organizuar për tu lute dhe për të respektua këtë vend kaq të shenjtë.I nderuari meshtar Pater Frani,jo se siguroi qendrimin falas por edhe siguroi që në terminin kryesor në kishën e mad-

he që të folin meshën në gjuhën shqipe. Ditën e shtunë dhe të dielë u folën shumë meshë,në gjuhë të ndryshme të botës, por me iniciativën e Pater Franit termini kryesor në orën 12 Ishte rezervuar për besimtarët e shumtë nga Malësia,Kosova e Shqiperia të cilët me entuziazmin dhe moralin më të forte përcollën meshën e folur në

gjuhën shqipe nga Pater Frani dhe një meshtar nga Shqiperia.Askush asnjë here nuk ka vu në pyetje organizimin nga ana e të nderuarit Dushaj, por të gjithë kësaj ralle sikur pyetshin njëni tjetrin ku mund të rrijë kaq energji e pa rezervë nga një meshtar i cili ka bë organizime jashtzakonisht të shumta në këtë vend, e prapseprap me një

krenari të jashtëzakonshme e me një butësi udhëheqi besimtarët e vetë në këtë vend.Kontribut të madh këtij organizimi i dhanë edhe motrat e shumta por në veçanti motra Marinë që sherben në Cetinë dhe Motra Marijetë nga Kosova e cila sherben në Petrovac.Butësia dhe raporti që ato krijuanë me besimtarët ishte i pashoq,të

nderuarat motra në çdo moment ishin të gatshme të ndihmojnë të gjithë e në veçanti personat e moshuar të cilët në këtë vend qendruanë për here të parë.Të gjitha këto mund tia shtojmë edhe sjedhjes shumë të mirë e në nivel të të gjithëve e posaçerisht të mësuesëve dhe nxënsëve të shkollës fillore nga Tuzi,të cilët në këtë vend morën pjesë me një numër të konsideruashëm.Mund të veçojmë poashtu këtu edhe antarin e Malësia Org Albert Camaj si dhe Luigj Gojçaj të cilët çdo here janë të gatshëm të shoqërojnë grupet nga Malesia dhe me fotografitë e veta të ilustrojnë vendet e shumta që vizitohën.Të cekim këtu se Pater Frani për besimtarët e vetë kishte siguruar falas qendrimin në këtë vend përveç pagesës formale prej 20 eurosh për rrugë.Shpenzimet e tjera i kishte siguraur famullia e Megjugorjes për të ndihmuar,të themi kështu qendrimin në këtë vend edhe të personave të cilët në masë të madhe deri më tani nuk kanë pasur mundësinë të vizitojnë Megjugorjen për shkak të shpenzime të mëdhaja që në kushtet normale duhet ndarë për të qendruar në këtë vend. Të ju njoftojmë poashtu se besimtarët nga Malesia të organizuar vizituanë Kryqin në maj të malit,pastaj truporën e Zojës në vendin ku është shfaq Zoja para shumë viteve,disa edhe zbathur dhe se edhe përkundër kësaj dhe motit jo aq të përshtatshëm nuk pati as një lendim më të voglin. Poashtu të organizuar vizituanë truporën e madhe të Jezu Krishtit si dhe dy qendrat e tjera interesante në këtë vend,vizita e personave që shërohen mga drogat e shumta dhe alkooli si dhe fëmijët jetimë në këtë vend.Sipas njoftimit të famullisë së Megjugorjes këtë vend shenjtë deri më tani e kanë vizituar më se 65 milon besimtar.Në fund nuk mundem e mos të permendi mikëpritjën fantastike të banorëve vendas dhe atyre që për ne kishin per-

30 e enjte, 28 shkurt 2013

Sport

e enjte, 28 shkurt 2013

Javore KOHA

Xhudistja kosovare me famë, Majlinda Kelmendi, kërcënon me largim

Majlinda Kelmendi ka rrëmbyer të shtunën medaljen e artë në turneun Grand Prix të Dyzeldorfit, në një konkurrencë të fortë ku morën pjesë elita e xhudos botërore, përfshirë kampionen e botës japonezen Nishida dhe atë të Evropës, rumunen Chitu. Xhudistja kosovare Majlinda Kelmendi i ka dhënë ultimatum Qeverisë së Kosovës që nëse brenda dhjetë ditësh nuk i plotësohen kërkesat të cilat parashihen edhe me ligj për shpërblimet e sukseseve në arenën ndërkombëtare, atëherë ajo do të nënshkruaj për ndonjë shtet tjetër. Ajo në emisionin “Sporti Total” në KTV ka thënë se janë tri shtete të cilat kanë shprehur interesim jashtëzakonisht të madh për të. Kelmendi ka theksuar se ka vendosur këtë periudhë që ta pret përgjegjen nga qeveritarët e Kosovës. Ajo ka thënë se nëse kjo nuk bëhet, ajo do të nënshkruaj për njërin nga shtetet e interesuara. Majlinda Kelmendi ka rrëmbyer të shtunën medaljen e artë në turneun Grand Prix të Dyzeldorfit, në një konkurrencë të fortë ku morën pjesë elita e xhudos botërore, përfshirë kampionen e botës japonezen Nishida dhe atë të Evropës, rumunen Chitu. Krenaria e sportit të Kosovës ishte e pakonkurrencë duke fituar të katër luftërat dhe zuri vendin e parë në kategorinë deri 52kg. Mediat e huaja më prestigjioze e kanë cilësuar madhështore paraqitjen e saj në këtë turne. “Kelmendi shkëlqen në Gjermani”. Ky ishte titulli i artikullit të “Euronews”, që paraqiti suksesin e arritur nga xhudistja kosovare. “Majlinda Kelmendi nga Kosova ka treguar një performancë madhështore për të fituar medaljen e artë në kategorinë deri 52 kg. 21-vjeçarja është

31 Javore KOHA

Futbollisti i talentuar Saxhid Husiq pritet të veshë së shpejti fanellën kuq e zi

O shpërblimin, Zbulimi i De Biazit për o shkova! sfidën me Norvegjinë

treguar e pandalshme rrugës drejt majës së podiumit”, thuhet ndër të tjera në raportin e “Euronews”.

Gara e ardhshme për Majlindën do të jetë pas një jave në Pragë të Çekisë, ku zhvillohet Kupa e Botës. (Kohapress)

Zbulohet futbollisti sekret i Xhani De Biazit për ndeshjen me Norvegjinë. Ai nuk është Valdet Rama apo ndonëj tjetër. Quhet Saxhid Husiq, luan në sulm dhe aktualisht është futbollist i Zenit St Peterburg. Është një nga të rinjtë më të mirë të Evropës. Shqiptari që ka lindur në Austri, por që deri dje mund të luante me Bosnjën dhe tani ka vendosur për të veshur fanellën e Shqipërisë. Burime shumë pranë institucionit të futbollit bëjnë me dije një fakt të tillë. Edhe pse është mbajtur e fshehtë, duket se lojtari i ri i kuqezinjve do të jetë pjesë e Kombëtares që në ndeshjen me Norvegjinë. Të paktën kështu pohojnë shumë në federatë dhe të tjerë pranë futbollistit. Lojtari në fjalë është vetëm 21 vjeç, luan me Zenit St Peterburg dhe është në pronësi të Realit të Madridit. Për momentin kushton rreth 25 milionë euro dhe kërkohet nga skuadra si Barcelona, Red Bull New York, Grasshopers Club Zurih dhe Lazio. Gjithsesi, më shumë se vlera duket se lojtari në fjalë është një nga djemtë më të talentuar të Bosnjës. Edhe pse ende nuk ka luajtur në një klub të madh, ai është një nga tre futbollistët që Edin Xheko sulmoi pak më parë. Husiq nuk ka pranuar që të luajë me Bosnjën, por me Shqipërinë. Jo vetëm kaq. Në të gjithë intervistat e dhëna, ai ka pranuar se tashmë do të luajë me kuqezinjtë sepse kështu e

ndien. Para pak kohësh ka pasur edhe një replikë me Xhekon, që e pat sulmuar si tradhtar të vendit. Por vetë lojtari që luan në Rusi, pranon se është krenar që është shqiptar nga Kosova dhe paçka se ka lindur në Austri, ai do të luajë me kuqezinjtë. Madje që pas pak javësh kundër Norvegjisë. Me sa kuptohet, ai do të jetë e reja e italianit për grumbullimin që do të nisë për ndeshjet e marsit. Ndërkaq mësohet se Xhani De Biazi e ka parë lojtarin disa herë dhe pritet që ai t’i çojë një ftesë në Rusi për ndeshjen me norvegjezët. Do të jetë një surprizë e bukur për vetë lojtarin që është një nga talentët më të mëdha të Europës, por edhe për vetë kuqezinjtë. Xhani De Biasi kohë më parë e ka konsideruar si një nga talentet më të mira Olsi Avdiaj të Shqipërisë.