Zaproszenie do Torunia by UNIGRAF

Zaproszenie do Torunia Inviting you to ToruĹ&#x201E;

Koncepcja i teksty: / Concept and text: Marta Idzik-Ropa Konsultacje merytoryczne: / Substantive consultation: Bogdan Major Zdjęcia: / Photographs: Anna Deptuła, Dariusz Bednarek, Daniel Pach, Bogdan Major Projekt graﬁczny: / Graphic design: Szymon Karwacki Fotoedycja: / Photo Editing: Szymon Karwacki Tłumaczenie: / Translation: Ewelina Kĳewska Wydawca: / Publisher: Agencja Promocyjno-Wydawnicza „UNIGRAF” 85-451 Bydgoszcz, ul. Grunwaldzka 229 tel. +48 52 321 37 18, 601 664 042 info@unigraf.bydgoszcz.pl marketing@unigraf.bydgoszcz.pl www.unigraf.bydgoszcz.pl Druk: / Print: Agencja Promocyjno-Wydawnicza „UNIGRAF” © Wszelkie prawa zastrzeżone / All rights reserved ISBN: 978-83-60823-88-0

Wstęp Prezentujemy Państwu nowy album poświęcony Toruniowi, jednemu z najstarszych i najpiękniejszych polskich miast. Ukazujemy gród Kopernika w sposób oryginalny, który zachęci mieszkańców i turystów do przechadzek po ulicach, zaglądania w zakamarki tego historycznego miasta i odkrywania w jego dziejach zdarzeń ciekawych, często tajemniczych lub sensacyjnych. Wybraliśmy te, które przypomną Państwu ważne wydarzenia i pokażą postaci, z których możemy być dumni. Odkrywamy tajemnice znane jedynie niewielu i przypominamy najciekawsze legendy. Serdecznie zapraszamy na spacery uliczkami Torunia.

Introduction We present to you a new album dedicated to Toruń, one of the oldest and most beautiful cities in Poland. We show the City of Copernicus in a unique way that will encourage both locals and tourists to take a stroll along the streets, to look into the nooks and crannies of this historic city, to discover past events that were not only interesting, but also mysterious and thrilling. We have picked out some events that are not only important, but that show the historic ﬁgures we are proud of. We reveal the secrets known to very few and remember the most interesting legends. Come and join us for a stroll along the streets of Toruń.

Spis treści Z kart historii .............................. 8 Serce miasta – Rynek Staromiejski Rynek Staromiejski ............................. 12 Imprezy na Rynku .............................. 14 Jarmark Katarzyński .......................... 15 Ratusz ...................................................... 16 Galeria Sztuki Gotyckiej .................... 18 Sala Królewska ..................................... 20 Sala Mieszczańska ............................... 21 Sala rozpraw sądowych .................... 22 Skarb ze Skrwilna .............................. 23 Fontanna Flisaka ................................ 24 Pomnik Mikołaja Kopernika ........... 25 Dwór Artusa ......................................... 26 Kamienica „Pod Turkiem” ................ 28 Apteka „Pod Orłem” ............................ 30 Pałac Meissnera .................................... 31 Kościół pw. Świętego Ducha ............ 32 Neogotycka poczta .............................. 34 Hotel „Pod Trzema Koronami” ........ 36 Kamienica „Pod Gwiazdą” ............... 38 Dom Towarowy .................................... 38 Ulica Szeroka ........................................ 40 Bella Skyway Festival ........................ 42 Dom Legend Toruńskich ................... 44 Zbigniew Lengren ............................... 45

Toruński gotyk ......................... 46 Od kościoła pw. Wniebowzięcia NMP do Krzywej Wieży Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny ................. 48 We wnętrzu świątyni ........................ 50 Łuk Cezara ............................................. 52 Collegium Maximum ......................... 54

Fontanna Cosmopolis ......................... 56 Krzywa Wieża ....................................... 58 Spichlerze ................................................ 60

Mury i bramy Starego Torunia Mury, baszty i bramy ........................ 64 Bulwar Filadelﬁjski ............................ 66 Toruńskie mosty .................................. 68 Most im. Elżbiety Zawackiej ........... 70 Brama Klasztorna ................................ 72 Czerwona Wieża zwana Gołębnikiem ........................... 74 Brama Żeglarska ................................. 76 Baszta Żuraw ....................................... 78 Brama Mostowa ................................... 79 Dwór Mieszczański i baszta Wartownia ............................ 80

Od Bractwa do domu Kopernika Pałac Fengerów .................................... 82 Ulica Ciasna .......................................... 83 Dom Eskenów albo Czerwony Spichlerz .................. 84 Ulica Łazienna ..................................... 86 Bazylika katedralna pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty ...................... 88 Gotyckie zabytki katedry ................. 90 Barok i rokoko w katedrze .............. 92 Kaplica Mikołaja Kopernika ............. 93 Pałac Dąmbskich ................................. 94 Dom Mikołaja Kopernika ............... 96

Między Starym a Nowym Toruniem Collegium Maius .................................. 98 Planetarium ....................................... 100

Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika .......................... 102 Kamienica burmistrza Roesnera .. 104 Baszta Koci Łeb ................................... 106 Urząd Miasta ...................................... 107 Teatr im. Wilama Horzycy ............ 108 Centrum Jordanki ............................. 110 Muzeum Etnograﬁczne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej ......... 114 Wojewódzka Komenda Straży Pożarnej .................................. 118 Nowy Arsenał .................................... 120 Ulica Podmurna ................................. 122 Pomnik gen. Elżbiety Zawackiej ... 123 Mieszczanie .......................................... 124 Baszta Monstrancja ........................... 125

Miasto Uniwersyteckie Uniwersytet Mikołaja Kopernika ............................................. 156 Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy ....................................... 158

Miasto sportu Motoarena Toruń .............................. 160 Arena Toruń ........................................ 162

Bydgoskie Przedmieście

Krzyżacki młyn ................................... 126 Gdanisko .............................................. 128 Ruiny zamku krzyżackiego ........... 130

Domy szachulcowe i z muru pruskiego ........................... 164 Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych ..................................... 166 Architektura przełomu XIX i XX w. .......................................... 168 Park Miejski ......................................... 170 Ogród Zoobotaniczny ....................... 172

Nowe Miasto

Po drugiej stronie Wisły

Nowe Miasto ........................................ 132 Teatr Lalki „Baj Pomorski” ............. 134 Muzeum Toruńskiego Piernika ..... 136 Żywe Muzeum Piernika ............... 138 Toruńskie pierniki ............................. 139 Rynek Nowomiejski .......................... 140 Imprezy na Rynku Nowomiejskim .................................... 142 Apteka „Pod Złotym Lwem” ........... 144 Gospoda „Pod Modrym Fartuchem” .......................................... 145 Kościół pw. św. Jakuba i św. Filipa ........................................... 146 Zabytki kościoła ................................ 148 Architektura Nowego Miasta ......... 150 Kościół pw. św. Katarzyny .............. 152 Ulica Warszawska ............................. 154

Kępa Bazarowa .................................. 174 Ruiny zamku Dybów ....................... 176 Kościół pw. św. Piotra i Pawła ..... 178 Dworzec Toruń Główny ................. 180

Krzyżackie dziedzictwo

Forty Twierdzy Toruń Fort IV Yorck – Żółkiewski ............. 183 Fort VI Jarema Wiśniowiecki ........ 184 Fort VII Tadeusz Kościuszko ............ 185

Barbarka Park Rekreacji .................................... 186 Cudowne źródełko ............................ 188 Barbarka – miejsce pamięci narodowej ........................... 189

Contents From the pages of history ... 8 The heart of the city – Old Town Square Old Town Square ................................. 12 Old Town Square Events ................... 14 Jarmark Katarzyński .......................... 15 Cit y Hall ................................................. 17 Gothic Art Gallery .............................. 18 Royal Hall .............................................. 20 Burgess Hall ........................................... 21 Court Hearing Room ........................ 22 Skrwilno Treasure ............................. 23 Lighterman Fountain ....................... 24 Nicolaus Copernicus Monument .... 25 Artus Court ........................................... 27 ‘Under the Turk’ Tenement ............... 28 ‘Under the Eagle’ Pharmacy ........... 30 Meissner Palace ..................................... 31 Church of the Holy Spirit ................ 33 Neogothic Post Office ........................ 34 ‘Under the Three Crowns’ Hotel ...... 37 ‘Under the Star’ Tenement ................. 38 Department Store ............................... 38 Szeroka Street ...................................... 41 Bella Skyway Festival ........................ 42 House of the Legends of Toruń ........ 44 Zbigniew Lengren ............................... 45

Gothic of Toruń

......................

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower Church of the Assumption of Virgin Mary ................................... 49 Inside the Temple ............................... 51 Caesar Arch ........................................... 53

Collegium Maximum ......................... 54 Cosmopolis Fountain ......................... 57 Leaning Tower ................................... 59 Granaries ................................................ 61

Old Toruń Walls and Gates Walls, Towers and Gates ................... 65 Philadelphia Boulevard .................... 66 Bridges of Toruń .................................. 69 Elżbieta Zawacka Bridge ................ 70 Convent Gate ....................................... 73 Red Tower called Dovecote .............. 74 Sailor Gate ............................................ 77 Crane Tower ......................................... 78 Bridge Gate ........................................... 79 Bourgeois Mansion and Guardhouse Tower .................... 81

From the Fraternity to the House of Copernicus Fenger Palace ........................................ 82 Ciasna Street ......................................... 83 Esken House or Red Granary .......... 84 Łazienna Street .................................... 86 Cathedral Basilica of St. John the Baptist and St. John the Evangelist ............. 88 Gothic Monuments of the Cathedral .. 91 Baroque and Rococo in the Cathedral ................................. 92 Nicolaus Copernicus Chapel ............. 93 Dąmbskich Palace .............................. 95 House of Nicolaus Copernicus ........ 97

Between the Old Toruń and the New Toruń Collegium Maius .................................. 98 Planetarium ....................................... 101

Explorers’ Museum of Tony Halik ... 102 Mayor Roesner Tenement .............. 104 Cat Head Tower ................................ 106 The Cit y Hall ...................................... 107 Wilam Horzyca Theatre ................. 108 Jordanki Centre ................................. 111 Ethnographic Museum of Maria Znamierowska-Prüfferowa ............ 115 Headquarters of the State Fire Service .......................................... 118 New Arsenal ........................................ 120 Podmurna Street ............................... 122 Elżbieta Zawacka Monument ..... 123 Burghers ............................................... 124 Monstrance Tower ............................. 125

Teutonic Heritage Teutonic Mill ....................................... 127 Gdanisko ............................................. 128 Teutonic Castle Ruins ..................... 131

New Town New Town ........................................... 132 ‘Baj Pomorski’ Puppet Theatre ...... 135 Toruń Gingerbread Museum .......... 136 Live Gingerbread Museum .......... 138 Toruń Gingerbread .......................... 139 New Town Square ............................ 140 New Town Square Events ............... 142 ‘Under the Golden Lion’ Pharmacy ............................................ 144 ‘Under the Blue Apron’ Inn ........... 145 The Church of St. Jacob and St. Philip ....................................... 146 Church Monuments ......................... 149 Architecture of New Town ............ 150 St. Catherine’s Church .................... 152 Warszawska Street ........................... 155

University Campus Nicolaus Copernicus University ... 157 Modernity Centre ‘Mill of Knowledge’ ........................... 159

The City of Sport Toruń Motoarena ............................... 160 Toruń Arena ........................................ 162

Bydgoskie Przedmieście Wattle and Daub Houses and Timber Framed Houses ........ 165 Regional Directorate of State Forests .................................. 166 Architecture at the Turn of the 19th and 20th centuries ............. 169 Metropolitan Park ............................ 170 Zoological and Botanical Garden ... 173

The Other Side of the River Merchant Island ................................. 175 Ruins of Dybów Castle .................... 177 The Church of St. Peter and St. Paul ......................................... 179 Toruń Main Station .......................... 181

The Forts of Toruń Fortress Fort IV Yorck – Żółkiewski ............. 183 Fort VI Jarema Wiśniowiecki ........ 184 Fort VII Tadeusz Kościuszko ............ 185

Barbarka Recreation Park ................................. 187 Magical Spring ................................... 188 Barbarka – Place of Rememberance .............. 189

From the pages of history

Już w IX–VII w. p.n.e. stała tu słowiańska osada. W XIII w. ziemia chełmińska, do której należał Toruń, była własnością Księstwa Mazowieckiego i graniczyła z pogańskimi Prusami. Książę Konrad Mazowiecki w 1226 r. sprowadził zakon krzyżacki, który zajął istniejący gród, i w 1233 r. wielki mistrz zakonu Herman von Salza nadał osadzie prawa miejskie. Wokół miasta zaczęto wznosić mury i baszty obronne. Toruń szybko zyskiwał znaczenie – tędy prowadziły drogi z Gdańska do Płocka i dalej do Krakowa, Lwowa i Morza Czarnego. Stąd wędrowano do Poznania i Niemiec,

A Slavic settlement existed here as early as 9th-7th century BC. In the 13th century, Chełmno Land, to which belonged Toruń, was the property of the Duchy of Masovia, bordering with pagan Prussia. In 1226, Duke Konrad of Masovia brought in the Teutonic Order that took over the settlement. In 1223 the Grand Master of the Order, Herman von Salza granted the settlement the city rights. Ramparts and defence towers started to be raised around the city. Toruń quickly began to gain importance – it was crossed by the routes from Gdańsk to Płock and further to Krakow, Lviv

Wrocławia, Śląska i Czech. Od 1280 r. miasto należało do Hanzy i prowadziło handel z Europą. W 1262 r. rajcy Torunia odstąpili Krzyżakom ziemię pod nową osadę, której zakon nadał nazwę Nowy Toruń. Wiek X V był czasem wojen. Narastał konﬂikt miasta z zamkiem. Powstał antykrzyżacki Związek Pruski i w 1454 r. mieszkańcy szturmem zdobyli, a następnie zburzyli zamek. W tym samym roku Kazimierz Jagiellończyk przyłączył Toruń do państwa polskiego. Stare i Nowe Miasto połączyły się w jeden organizm, z jedną administracją i prawami. Od króla Toruń otrzymał liczne przywileje, prawo wolnego miasta i wysyłania posłów na sejm pruski. W okresie reformacji osiedlali się tu innowiercy, którym Zygmunt August dał w 1558 r. gwarancje swobód religĳnych. Znacznie wzrosła liczba mieszkańców – na przełomie X VI i X VII w. było ich około 30 tys. Miasto piękniało i bogaciło się.

and the Black Sea. It was here that journeys to Poznan and Germany, Wroclaw, Silesia and the Czech Republic began. From the year 1280 the city belonged to the Hanse and traded with Europe. In 1262 the councilman of Toruń granted some land to the Crusaders, who later built there a new settlement called Toruń. The 15th century was a time of war. The conﬂict between the city and the castle was becoming increasingly tense. The Prussian Confederation, opposing the Crusaders, was formed and in 1454 the citizens attacked and destroyed the castle. The same year Casimir IV annexed Toruń to the Polish State. Old and New Town merged into one, with a common administration and law. The king granted the city numerous prerogatives, the rights of Free City and the right to send representatives to the Prussian parliament. In the time of the reformation, dissenters used to settle here. In 1558 Sigismund Augustus gave them the

From the pages of history

W czasie potopu szwedzkiego torunianie za męstwo i odparcie ataku wroga otrzymali od Zygmunta III medal z napisem: „Wierność i stałość przez ogień wypróbowana”. Jednak w 1655 r. Szwedzi zdobyli Toruń, zrabowali zdeponowany w mieście majątek okolicznej szlachty, zburzyli kościół i klasztor Benedyktynów. W kolejnym ataku spalili ratusz, burzyli obwałowania, wysadzili w powietrze oba barbakany i kilka baszt. W 1772 r. wskutek I rozbioru Polski część Prus Królewskich przyłączono do państwa pruskiego; Toruń odcięto od pośrednictwa w handlu z Polską i Gdańskiem.

guarantee of the freedom of religion. The number of citizens increased signiﬁcantly and at the turn of the 16th and 17th c. it reached almost 30,000. The city was gaining wealth and beauty. During the Deluge the people of Toruń received from Sigismund III a medal for prowess and resistance against the enemy. The inscription on the medal read: ‘Fidelity and permanence tested in ﬁre’. However, in 1655 the Swedes took over Toruń, robbed the local gentry’s precious belongings that had been deposited in the city and destroyed the church and the Benedictine convent. During the next attack they burned down the city hall, knocked down the embankments, and blew up both barbicans and several towers.

W 1793 r. miasto przyłączono do Prus i utraciło ono autonomię – nastąpił upadek gospodarczy, a liczba mieszkańców spadła do 6 tys. W 1806 r. Toruń zajęły wojska napoleońskie, a w 1809 został przyłączony do Księstwa Warszawskiego. W 1813 wojska francuskie, przygotowując miasto do obrony przed nacierającą armią rosyjską, spaliły przedmieścia i okoliczne wsie. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r. miasto wróciło do Prus i stało się siedzibą administracji pruskiej. Granica z zaborem rosyjskim znajdowała się 10 km na wschód od Torunia, dlatego na terenie zniszczonych przedmieść powstał pierścień fortyﬁkacji. Po I wojnie światowej Toruń był stolicą województwa pomorskiego. W 1945 r. powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika, którego pierwszą kadrę stanowili najlepsi profesorowie wileńskiego Uniwersytetu Stefana Batorego oraz Uniwersytetu Lwowskiego. Toruń to Kraków Północy. Jego starówka w 1997 r. została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

In 1772, as a result of the First Partition of Poland, a part of Royal Prussia got annexed to the Prussian State; Toruń ceased to be the trade intermediary between Poland and Gdańsk. In 1793 the city was annexed to Prussia and lost its autonomy – a serious economic decline began and the population dropped to 6,000. In 1806 Toruń was taken over by Napoleon’s army and in 1809 got annexed to the Duchy of Warsaw. In 1813 the French troops burned down the suburbs and surrounding villages while preparing the city for the invasion of the Russian army. After the Congress of Vienna, in 1815, the city went back to Prussia and became the capital of Prussian administration. The border with the Russian Partition was only 10 km to the east of Toruń, therefore the area of the destroyed suburbs was converted into a ring of strongholds. After World War I Toruń was the capital city of the Pomeranian Voivodeship. In 1945 Nicolaus Copernicus University in Toruń was founded. The best professors from both Stephen Bathory University and the University of Lviv formed the original staff members. Toruń is called the Krakow of the north. In 1997, the Old Town of this city was added to the UNESCO World Heritage Site.

The heart of the city - Old Town Square

Rynek Staromiejski Od początku istnienia miasta stanowił centrum życia publicznego i duchowego. W jego otoczeniu wznoszono kościoły, lokowano najważniejsze budowle: ratusz, kramy kupieckie, ławy chlebowe; tędy przebiegały główne szlaki komunikacyjne. W średniowieczu mieszkańcy przychodzili tutaj po wodę ze studni. Przez wieki był miejscem uroczystości religĳnych, turniejów rycerskich. Na Rynku witano znakomitych gości – mistrzów krzyżackich i królów Polski. W 1454 r. mieszkańcy Torunia w tym miejscu składali Kazimierzowi Jagiellończykowi przysięgę wierności. Przy ratuszu działał sąd, którego sala była otwarta z jednej strony, by mieszkańcy mogli obserwować przebieg procesów sądowych. Niedaleko stał pręgierz, przy którym wymierzano kary cielesne, a także szafot, gdzie pod toporem kata lub na szubienicy kończyli życie skazańcy.

Old Town Square Since the beginning of the city’s existence it was the centre of public and spiritual life. Churches and the most important buildings, like the city hall, merchant stalls and market halls were raised in its vicinity. All the main communication routes were crossing the Square. In medieval times the residents used to come here to collect water from the well. For many centuries it served as a venue for religious events and knights tournaments. Important guests, such as Master of the Teutonic Order and kings of Poland, were received at the Square. In 1454 the residents of Toruń took here the oath of allegiance in front of Casimir the Jagiellonian. At the town hall there was a court with one door constantly open so that the residents could observe the proceedings. Nearby stood the pillory, where corporal punishment was administered, as well as the scaffold, where the executioner’s axe or gallows ended the convicts’ lives.

The heart of the city - Old Town Square

Imprezy na Rynku W całej Polsce dzień 2 maja jest Świętem Flagi. Rynek Staromiejski w Toruniu tego dnia tłumnie odwiedzają mieszkańcy miasta i goście. Po hymnie i podniesieniu ﬂagi na maszt oraz oﬁcjalnych ceremoniach rozpoczyna się wielki festyn. Koncertują zespoły muzyczne, harcerze rozdają śpiewniki patriotyczne i wszyscy wspólnie śpiewają najpiękniejsze pieśni poświęcone Ojczyźnie. To piękny dzień, kiedy w radości łączą się młodzi i starzy, artyści i zwykli ludzie.

Old Town Square Events In Poland, May 2 is the National Flag Day. The celebrations that take place in the Old Town Square in Toruń are attended by lots of locals and tourists. After the national anthem is sang and the ﬂag is raised on the mast, the official ceremonies and a huge festival begin. Live music is played, scouts hand out patriotic song books and everybody sings along to some of the most beautiful songs dedicated to the Homeland. It’s a beautiful day, when the young and the old, the artists and regular people all become united.

Jarmark Katarzyński Jarmarki odbywają się w Toruniu przed Wielkanocą, Bożym Narodzeniem oraz w czerwcu, w dniu imienin św. Jana Chrzciciela – patrona miasta. Do udziału zaprasza się twórców ludowych, rzemieślników, kupców oferujących galanterię skórzaną, szkło, artystyczne wyroby z drewna, wikliny, biżuterię, a także produkty spożywcze. Jarmarkowi towarzyszą występy ludowych zespołów artystycznych.

Katarzyński Fair The fair takes place in Toruń before Easter, Christmas and in June, on the name day of St. John the Baptist, patron of the city. Folk artists, craftsmen and merchants offering leather goods, crockery, artistic woodwork, wickerwork, jewellery and groceries are invited to participate in the fairs. The event is accompanied by performances from folk bands.

The heart of the city - Old Town Square

Ratusz Jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej w Polsce. Powstał z połączenia kilku budynków istniejących już w XIII w. Władze miejskie uzyskały od wielkiego mistrza Konrada von Wallenrode przywilej scalenia w jedną bryłę ław chlebowych, sukiennic, pomieszczenia wagi oraz sali sądowej. Dobudowane piętro przeznaczono na wielką salę reprezentacyjną, pomieszczenia rady miejskiej i komnaty dla znakomitych gości. Podwyższono także wieżę do obecnej wysokości. Budowla miała charakter symboliczny: wieża oznaczała rok, cztery wieżyczki narożne – pory roku, 12 wielkich pomieszczeń – miesiące, 52 sale – tygodnie, 365 okien – dni. Gdy nastawał rok przestępny, wykuwano nowe okno, które zamurowywano z jego końcem. Do II wojny światowej był siedzibą władz Torunia, a w 1957 r. cały gmach przejęło na swe potrzeby Muzeum Okręgowe.

City Hall It is one of the most precious monuments of Gothic architecture in Poland. It was created in the process of merging several buildings that existed as early as the 13th century. The Grand Master granted the municipal authorities the prerogative to merge the market hall, the cloth hall, the scales room and the court hall into one block. One ﬂoor was added and was dedicated to a vast ceremonial hall, city council rooms and chambers for important guests. The tower was raised to its current height. The building had a symbolic character: the tower symbolised the year, the four small corner towers – the seasons, 12 vast rooms – the months, 52 chambers – weeks and 365 windows – days. In the leap years a new window was created and then walled up at the end of the year. Until World War II the building served as headquarters for the Toruń authorities and in 1957 the whole complex was taken over and adapted as necessary to become the District Museum.

The heart of the city - Old Town Square

Galeria Sztuki Gotyckiej Zajmuje pomieszczenia dawnej ławy chlebowej i kramów. Zgromadzone tu eksponaty pochodzą głównie z kościołów ziem krzyżackich, a także ze Śląska czy Wielkopolski. Są to pojedyncze rzeźby i grupy ﬁgur, ołtarze tryptyki – typowe dla średniowiecza – i relikwiarze. Obrazy komponowane w opowieści ikonograﬁczne

można określić mianem biblia pauperum, czyli biblią dla ubogich, którzy nie znając sztuki czytania, uczyli się prawd wiary, kontemplując malowidła. Jest tu też unikatowa kolekcja witraży z XIV w.

Gothic Art Gallery It is located in the rooms that used to serve as a market hall and merchant stalls. The exhibits gathered here come mainly from the churches of the Crusaders lands, but also from Silesia and Greater Poland. The majority of them are single sculptures and groups of ﬁgures, altar triptychs – typical of medieval times – and reliquaries. Images composed into iconographic stories are called biblia pauperum, a bible for the poor who – not knowing the art of reading – were studying the truths of faith by contemplating the paintings. There is also a unique collection of stained glass from the 14th century.

The heart of the city - Old Town Square

Sala Królewska Była rezydencją królów goszczących w Toruniu. W 1404 r. był tu Władysław Jagiełło, niechętnie witany przez toruniankę, która wylała na króla wiadro pomyj. Kazimierz Jagiellończyk odwiedzał Toruń wiele razy. Jan Olbracht pierwszy raz przypłynął tratwą wysłaną suknem. Aleksander Jagiellończyk i Zygmunt Stary prowadzili tu rozmowy z Krzyżakami. Stefan Batory zwołał sejm walny, a Władysław IV czynił starania o uroczysty pogrzeb księżniczki Anny Wazówny. Jan Kazimierz był witany z honorami po zakończeniu wojny polsko-szwedzkiej, a August II Mocny przyjmował tu cara Rosji Piotra I. Jej ściany zdobi najstarszy w Polsce poczet królów z 1645 r., uzupełniany o wizerunki aktualnie panujących. W tej Sali 17 czerwca 1501 r. zmarł na udar mózgu król Jan Olbracht. Jego zwłoki zabalsamowano, a urnę z sercem zamurowano w ﬁlarze kościoła św. Janów.

Royal Hall It was the residence of the kings who visited Toruń. In 1404 Władysław Jagiello stayed here and was rather reluctantly welcomed by a female Toruń resident who poured a bucket of swill on the king. Casimir Jagiellon visited Toruń many times. John Albert came for the ﬁrst time by a raft carpeted with cloth. Alexander Jagiellon and Sigismung the Old held the talks with the Crusaders here. Stephen Bathory convened the plenary parliament and Władysław IV Vasa endeavoured to hold the funeral ceremony of Princess Ana Vasa of Sweden. John Casimir was greeted with honours after the Polish-Swedish war and August II the Strong received Russian Tsar Peter I here. The walls of the Royal Hall are adorned by the oldest portraits of Polish kings and dukes, created originally in 1645 and later supplemented with portraits of the then ruling monarchs. It was in the Hall that John Albert died of a stroke. His body was embalmed and the urn with his heart was walled up in a pillar of the Church of SS. Johns.

Sala Mieszczańska

Burgess Hall

Dawniej nazywana Aulą Maior (Salą Wielką). Ozdobiona portretami mieszczan i tarczami herbowymi była reprezentacyjną salą Rady Miejskiej. Tu podejmowano królów, obradowały sejmy. W czasach reformacji w tej Sali odbyło się zwołane przez króla Władysława IV Colloqium Charitativum – dysputa teologów katolickich i protestanckich, którzy chcieli pojednać różnowierców. Podzielona w XIX w. na mniejsze pomieszczenia mieści galerię obrazów. Są tu dzieła Bartłomieja Strobla, barokowego malarza o sławie europejskiej, obrazy Jana Matejki, Jacka Malczewskiego, Juliana Fałata i wielu innych artystów.

Previously called Aula Maior (The Great Hall) and adorned with portraits and armorial bearings, this was a ceremonial hall of the City Council. It was a place where royal dinners and parliament deliberations were held. In the times of reformation King Władysław IV gathered here the Colloqium Charitativum – a dispute of Catholic and Protestant theologists who wished to reconcile dissidents. The hall was divided in the 19th century into smaller rooms and now it houses a painting gallery featuring the works of such artists as: Bartholomeus Strobel, a baroque painter known all over Europe, Jan Matejko, Jacek Malczewski, Julian Fałat and many others.

The heart of the city - Old Town Square

Sala rozpraw sądowych

Court Hearing Room

Zdobią ją 2 malowidła z X VII w. poświęcone wymiarowi sprawiedliwości: Sąd Kambinesa jest przestrogą dla sędziów przyjmujących łapówki i wydających niesprawiedliwe wyroki, Sąd nad Zuzanną ukazuje, że fałszywe oskarżenie jest nieskuteczne i w uczciwym procesie można dowieść swojej niewinności. Krucyﬁks jest autentycznym zabytkiem z XIV w., na który składali przysięgę wzywani przed sąd świadkowie. Na ścianie widnieje portret Johanna Gottfrieda Rosnera, burmistrza Torunia skazanego na śmierć w 1724 r. za zbyt łagodne potraktowanie sprawców tumultu toruńskiego – wyrok wykonano na dziedzińcu ratusza.

It is decorated with 17th paintings dedicated to judicature: The Judgement of Cambyses is an admonition for the corrupt judges who give unfair sentences, The Judgement of Susannah shows that false accusations are ineffective and that you can prove your innocence in a fair trial. The Cruciﬁx is an authentic 14th monument to which the witnesses would make the vow when called before court. On the wall there is a portrait of Johann Gottfried Rosner, the mayor of Toruń, who was sentenced to death in 1724 for being too lenient while dealing with the participants of the Tumult of Toruń. He was executed in the courtyard of the town hall.

Skarb ze Skrwilna Znaleziony w 1961 roku podczas prac archeologicznych prowadzonych w Skrwilnie przez toruńskie Muzeum Okręgowe. Był on własnością podczaszego płockiego Stanisława Piwo herbu Prawdzic i został ukryty prawdopodobnie w czasie potopu szwedzkiego. Skarb stanowią przedmioty osobiste – złote pierścienie, łańcuchy, guzy do żupana, perły, a także złote i srebrne naczynia oraz sprzęty stołowe, takie jak: misy, dzbany, świeczniki, łyżki. Ponieważ należały one do konkretnej rodziny, są dowodem wielkiej zamożności X VII-wiecznej polskiej szlachty, która „na srebrze i złocie jadała”.

Skwirlno Treasure Found in 1961, during archeological works carried out in Skrwilno by the District Museum of Toruń. It used to belong to the cup-bearer of Płock, Stanislaw Piwo bearing the arms of Prawdzic, and was probably hidden there during the Deluge. The treasure consists of personal belongings – gold rings, chains, jacket knobs and pearls as well as gold and silver vessels and table equipment, such as: bowls, jugs, chandeliers and spoons. Since they belonged to one speciﬁc family, they are a proof of the great wealth of the 17th gentry who ate on silver and gold.

The heart of the city - Old Town Square

Fontanna Flisaka Wiąże się z nią legenda o staruszce, która pojawiła się w mieście. Pukała do drzwi zamożnych mieszczan i prosiła o wsparcie. Nigdzie nie dostała ciepłej strawy ani kąta do snu. Przeklęła miasto i zesłała plagę żab. Skakały po ulicach, strasząc niewiasty, pełno ich było w domach i oberżach, a nocą głośne kumkanie nie pozwalało zasnąć. Bez skutku próbowano żaby wypłoszyć. Zrozpaczony burmistrz przyrzekł rękę córki temu, kto uwolni Toruń od żab. Ubogi ﬂisak Iwo tak pięknie grał na skrzypkach, że oczarował żaby i poszły za nim daleko za mury, na bagna. Burmistrz dotrzymał słowa, a młodzi pokochali się i żyli długo i szczęśliwie.

Lighterman Fountain It’s related to a legend about an old woman who appeared in town. She knocked on the doors of rich townsmen, asking for help. Nobody offered her a hot meal or a place to sleep so she cursed the town and she sent a plague of frogs on it. They were jumpig on the streets, scaring women. The city, the houses and the suburbs were full of frogs and at night the loud croaking would not let the residents sleep. The desperate mayor promised the hand of his daughter to the one who would liberate Toruń from the frogs. A poor lighterman called Ivo played the violin so beautifully that he enchanted the frogs and they followed him far outside the town, to the swamp. The mayor kept the promise, the young couple fell in love and they lived happily ever after.

Pomnik Mikołaja Kopernika Inicjatorem budowy pierwszego pomnika był Stanisław Staszic. Planował umieścić postument w Toruniu, lecz z przyczyn historycznych stanął on w Warszawie na Krakowskim Przedmieściu przed pałacem Staszica. Toruński pomnik powstał dzięki inicjatywie mieszkańców, którzy zebrali 2/3 potrzebnej sumy. Uzyskali też datki od cesarza Prus i cara Rosji. Ciekawostką jest, że pomnik astronoma stoi w miejscu, gdzie ulokowany był średniowieczny pręgierz. Mikołaj Kopernik znany jest jako genialny astronom. Nie wszyscy wiedzą, że zajmował się także kartograﬁą, medycyną, hydrauliką, zegarmistrzostwem, ekonomią, a nawet piekarnictwem. Jest autorem słów odnoszących się do ekonomicznej sytuacji Polski szlacheckiej: „Gorszy pieniądz wypiera dobry pieniądz”, co w przyszłości potwierdził upadek Rzeczypospolitej.

Nicolaus Copernicus Monument Stanisław Staszic was the commissioner of the ﬁrst monument. He was planning to place it in Toruń, but due to historical reasons it was located in Warsaw, at Krakowskie Przedmieście, in front of the Palace of Staszic. The monument in Toruń was raised thanks to the initiative of the residents, who collected two-thirds of the required sum. They also obtained a contribution from the Emperor of Prussia and the Tsar of Russia. What’s interesting is that the monument of the astronomer stands in the same place where the medieval pillory was located. Not everyone knows that Copernicus dealt not only with astronomy, but also with cartography, medicine, plumbing, watch making, economics, and even baking. He’s the author of the words related to the economic situation of Poland and its gentry: ‘Bad money drives out good’, which was later conﬁrmed by the fall of the Republic of Poland.

The heart of the city - Old Town Square

Dwór Artusa Tradycja dworów Artusa wywodzi się z legendy o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Takie budowle istniały we wszystkich miastach hanzeatyckich, do których należał też Toruń. Spotykali się tu najbogatsi patrycjusze, członkowie

Bractwa św. Jerzego. Nie miał wstępu żaden torunianin, który zajmował się pracą najemną. Jedyny wyjątek stanowili artyści. Tutaj w 1466 r. Kazimierz Jagiellończyk zawarł z Krzyżakami II pokój toruński – traktat kończący wojnę trzynastoletnią. Najstarsza średniowieczna siedziba bractwa w X VII w. została ozdobiona alegoriami cnót oraz wizerunkami królów – od Jagiełły do Zygmunta III Wazy. Na początku XIX w. władze pruskie zburzyły budynek – na jego miejscu postawiły nowy, ozdobiony scenami z historii zakonu oraz herbami wielkich mistrzów. Po krótkim czasie pojawiły się pęknięcia ścian i budynek rozebrano. W 1891 r. wzniesiono obecny – trzeci już Dwór Artusa w stylu neorenesansu niderlandzkiego, z elementami gotyku.

Artus Court The tradition of Artus courts comes from the legend of king Arthur and the knights of the Round Table. This type of building existed in all the Hansa towns and Toruń was one of them. The richest patricians and members of the Fellowship of St. George used to gather here. No resident of Toruń who was a hireling could enter the Artus Court. The only exception to this rule were the artists. It was here that Casimir Jagiellon signed the Second Peace of Toruń with the Crusaders in 1466. It was a treaty that ended the Thirteen Years’ War. The oldest medieval headquarters of the fellowship was decorated in the 17th c. with the allegories of virtues and the portraits of kings – from Jagiello to Sigismund III Vasa. At the beginning of 19th c. the Prussian administration demolished the bulding and in its place they raised a new one, adorned with the scenes from the history of the Order and the emblems of the great masters. Soon the walls started to crack and the building was taken down. In 1891 the current bulding was erected – the third Artus Court built in the style of Dutch neo-Renaissance, with some Gothic elements.

The heart of the city - Old Town Square

Kamienica „Pod Turkiem” ‘Under the Turk’ Tenement Jej nazwa wywodzi się od umieszczonej nad wejściem figury Turka z fajką, którą dziś można oglądać w Muzeum Okręgowym. Mieściła się tu gospoda, w której chętnie gościli flisacy. Tutaj odbywały się pasowania tzw. fryców, którzy pierwszy raz uczestniczyli w spływie do Gdańska. Adept flisaczy musiał złożyć hołd Bachusowi siedzącemu okrakiem na wielkiej 1200-litrowej beczce zwanej „Grubą Maryną” i pocałować jego wielki palec u prawej nogi. Obecnie „Gruba Maryna” jest obiektem muzealnym w Domu Eskenów przy ul. Łaziennej 16, a płaskorzeźbę Bachusa można podziwiać między oknami 3 piętra.

The name of the tenement comes from the figure of a Turk with a pipe, which originally was located above the entrance to the building and now can be seen on the District Museum. The building housed an inn often frequented by lightermen. They held accolade ceremonies here for every new lighterman, called ‘fryc’, who were about to participate in the rafting transport to Gdańsk for the first time. The lighterman-to-be had to pay homage to Dionysus, who was sitting astride a huge, 120-litre barrel called ‘Fat Maryna’. Then he had to kiss the god’s big toe on the right foot. Currently, ‘Fat Maryna’ is an exhibit at Esken House, at 16 Łazienna Street and the bas relief of Dionysus can be seen between the the windows on the third floor.

The heart of the city - Old Town Square

Apteka „Pod Orłem” Założona w 1389 r. nieprzerwanie działała ponad 622 lata – najdłużej ze wszystkich średniowiecznych europejskich aptek. Jej pierwszym właścicielem był Albert, przybyły do Torunia z Wrocławia. Mieściła się w gotyckiej kamienicy, która na przestrzeni wieków ulegała przebudowie. Obecnie jej front jest klasycystyczny, a z dawnego wystroju ocalała jedynie ﬁgura złotego orła nad wejściem, stąd jej nazwa – apteka „Pod Orłem”. Od strony podwórza można zobaczyć zachowany gotycki szczyt kamienicy. Dziś najstarszą w Europie nieprzerwanie działającą apteką jest placówka w Tallinie, a toruńska stała się stylową cukiernią, słynącą z przepysznych ciast i łakoci.

‘Under the Eagle’ Pharmacy It was established in 1389 and was ran uninterrupted for over 622 years – more than any other European medieval pharmacy. The ﬁrst owner was Albert, who came to Toruń from Wrocław. The pharmacy was located in a Gothic tenement which underwent numerous reconstructions over the centuries. Currently, the front of the building is classicist and the only element preserved from the original decor is the ﬁgure of a golden eagle above the entrance, which gave the name to the pharmacy ‘Pod Orłem’ (‘At the Eagle’). In the courtyard you can see the well preserved Gothic gable of the tenement. Today, the title of the longest running pharmacy in Europe is held by an establishment in Tallin, while the one in Toruń has been converted into a confectionery shop, famous for its delicious cakes and candy.

Pałac Meissnera Burmistrz toruński i burgrabia królewski Jakub Meissner zbudował swój pałac w pierwszej połowie X VIII w. w stylu późnego baroku. Na tle ówczesnych wąskich gotyckich kamienic, ustawionych szczytami do rynku, budynek emanował przepychem. Postawiono go na kilku parcelach, bogato ozdobiono fasadę, balkon upiększono ażurową balustradą. Niestety, właściciel nie cieszył się nim długo, gdyż zmarł zaledwie rok po zamieszkaniu w tym pięknym pałacu. Na początku XIX w. pałac przebudowano, nadając mu obecny klasycystyczny kształt.

Meissner Palace The mayor of Toruń and royal burgrave Jacob Meissner built his ﬁrst palace in late Baroque style, in the ﬁrst half of 18th c. Compared to the-then narrow Gothic tenements, the building emanated splendour. It was constructed on several parcels of land, had a richly decorated facade and a balcony with an openwork balustrade. Unfortunately, the owner did not get to enjoy it too long as he died merely a year after he moved into the beautiful palace. At the beginning of the 19th c. the palace was reconstructed and received the current, Classicist form.

The heart of the city - Old Town Square

Kościół pw. Świętego Ducha Stoi w tej części Rynku, gdzie w dawnych wiekach odbywały się turnieje rycerskie, a królowie przyjmowali hołdy poddanych. Świątynia protestancka zbudowana w połowie X VIII w. nie posiadała wieży, ponieważ w tamtych czasach kościoły ewangelickie nie mogły górować nad katolickimi. Jej fronton przypominał barokowe kamienice. Dopiero pod koniec XIX w. dobudowano wieżę o wysokości 64 m – wówczas najwyższą w Toruniu. Obecnie jest to kościół Duszpasterstwa Akademickiego, zarządzany przez o.o. jezuitów. W jego wnętrzu zachował się barokowy ołtarz główny oraz ambona. Intarsjowane drzwi z prawej strony przedstawiają Sąd Piłata, natomiast z lewej Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie. Rokokowe organy są rekonstrukcją oryginału strawionego przez pożar w 1999 r.

Church of the Holy Spirit It is located in the part of the Square where in the past knight’s tournaments were held and where the kings accepted tributes of the sovereigns. This protestant temple built in the mid-eighteenth century did not have a tower because in those times the Evangelic churches could not excel the Catholic ones. Its pediment resembled Baroque tenements. It wasn’t until the end of the 19th c. that a tower of 64 m was raised. In those times it was the highest tower in Toruń. Currently, it serves as the church of the Academic Ministry, managed by the Jesuits. Inside, a Baroque main altar and a pulpit have been preserved. The Inlaid door to the right hand side represents the trial of Jesus by Pontious Pilate and to the left – the Cruciﬁxion and the Resurrection. The Rococo organ is a reconstruction of the original instrument burnt in a ﬁre in 1999.

e heartof of the â&#x20AC;&#x201C; Old Town Square TheThheart thecity city - Old Town Square

Neogotycka poczta Tradycje pocztowe Torunia sięgają XIII w., kiedy działały służby posłańcze przenoszące korespondencję głównie między miastami hanzeatyckimi. W 1558 r. Zygmunt August ustanowił tu pocztę królewską. W X VII w. istniała już stała stacja pocztowa, przy której zatrzymywały się dyliżanse. Podobno przebywał tu cesarz Napoleon Bonaparte. Obecny budynek został zbudowany na miejscu starej poczty w latach 1881–1894. Gmach zdobią neogotyckie portale, ściany dekorowane są geometrycznymi układami cegieł, a szczyty ozdobnymi sterczynami. Okna obramowane glazurowaną cegłą zwieńczone są ostrołukami i maswerkami, czyli dekoracyjnymi elementami wykonanymi z kamienia. Studzienka przed frontonem poczty – zdrój Henryka Strobanda – upamiętnia wybitnego obywatela X VI-wiecznego Torunia, burmistrza szczególnie zasłużonego dla miasta.

Neogothic Post Office The mail traditions of Toruń reach back to the 13th c., when the messenger services delivering the correspondence used to work mainly between the Hansa cities. In 1558 Sigismund Augustus established the royal mail here. In the 17th c. Toruń already had a mail station, where stagecoaches used to stop. It is believed that Emperor Napoleon Bonaparte himself stayed here. The current building was raised in place of the old post office in the years 1881–1894. The ediﬁce is adorned with Neogothic portals, the walls are decorated with geometrically arranged bricks and the gable – with decorative pinnacles. The windows are framed with glazed brick and crowned with palisades and tracery – decorative stonework elements. The well situated in front of the pediment of the post – the spring of Henryk Stroband – commemorates an outstanding citizen of 16th c. Toruń and a mayor who brought exceptional merits to the city.

The heart of the city - Old Town Square

Hotel „Pod Trzema Koronami” Stoi w miejscu najstarszego miejskiego zajazdu. Był przebudowywany i unowocześniany w kolejnych wiekach. Zatrzymywali się w nim znamienici goście. Mieszkała tutaj żona króla Jana Sobieskiego – królowa Marysieńka z synami, a August Mocny z dynastii Sasów spotkał się z Piotrem Wielkim, carem Rosji. W XIX i XX w. zajmowali pokoje poeci i artyści, wśród nich: Zygmunt Krasiński, Jan Matejko, a także znakomita polska aktorka Helena Modrzejewska. W czasach zaborów w tym hotelu odbywały się uroczystości patriotyczne i tutaj w 1875 r. powołano do życia Toruńskie Towarzystwo Naukowe.

‘Under the Three Crowns’ Hotel It stands in the place of the oldest city inn. It was reconstructed and modernised over the centuries. Some distinguished guests stayed here. It was used as a residence by the wife of King John Sobieski, Queen Marie Casimire and by their sons. Augustus the Strong from the Saxon dynasty held a meeting here with Peter the Great, the tsar of Russia. In the 19th and 20th c. the rooms of the building were occupied by poets and artists, such as Zygmunt Krasiński, Jan Matejko and the brilliant Polish actress, Helena Modrzejewska. In the period of Partition some patriotic ceremonies were held here and in 1875 the Scientiﬁc Society of Toruń was brought to life.

heartof of the the city Town Square TheThe heart city– Old - Old Town Square

Kamienica „Pod Gwiazdą”

Dom Towarowy

Była własnością Filipa Buonaccorsi, zwanego Kallimachem, nauczyciela synów Kazimierza Jagiellończyka. Została zbudowana w X V w. i przebudowana w czasach renesansu, a potem baroku, z którego pochodzi jej piękna fasada bogato zdobiona ornamentem kwiatowo-owocowym. We wnętrzu widoczne są kolejne etapy przekształceń architektonicznych. Zachowała się gotycka sień, a w niej renesansowy posąg Minerwy – bogini rzemiosł, sztuki i literatury. We wnętrzach jest stała ekspozycja „Świat Orientu” obejmująca bogate zbiory sztuki krajów Dalekiego Wschodu, a na piętrze empirowy salon.

Zbudowany pod koniec XIX w. kryje w sobie tajemnicę z przeszłości. Niektóre źródła historyczne podają, że w średniowieczu stały tu dwie gotyckie kamienice. W tej, która stanowi lewą część obecnego PDT, od 1468 r. mieszkała rodzina Koperników. Prawdopodobnie tutaj w 1473 r. urodził się Mikołaj Kopernik.

‘Under the Star’ Tenement It was owned by Filippo Buonaccorsi, called Callimachus, who was the teacher of Casimir Jagiellon’s son. The tenement was built in the 15th c., reconstructed in the Renaissance period and again in Baroque times, when a beautiful facade, richly adorned with flower and fruit ornaments, was created. Inside you can see the successive stages of architectural transformation. In the preserved Gothic atrium there is a Renaissance monument of Minerva – the goddess of crafts, art and literature. The interiors house a permanent exhibition called ‘The World of the Orient’, which includes a rich collection of art of the Far East. On the first floor there is an Empire lounge.

Department Store Constructed at the end of 19th c., it hides a secret from the past. According to some historical sources, in the medieval times two Gothic tenements stood here. The one that is currently to the left of the Department Store served as the residence of the Copernicus family. It’s probably here that Nicolaus Copernicus was born in 1473.

The heart of the city - Old Town Square

Ulica Szeroka W średniowieczu zabudowana gotyckimi kamienicami, które na przestrzeni wieków ulegały przebudowie. Obecnie jedynie pod nr. 38, zachowała się kamienica z przełomu XIV i X V w. Architektura ulicy jest zróżnicowana. Są tu domy barokowe, klasycystyczne, ale najwięcej jest eklektycznych, nawiązujących stylem do różnych epok. Z ulicą Szeroką związana jest legenda o zmarłej młodej żonie bogatego kupca. Jej ciało spoczywało w kościele św. Janów. Rzezimieszek, który zakradł się do kościoła, chciał ją okraść. Usiłował odgryźć jej palce ozdobione pierścieniami. Nieboszczka ożyła, z krzykiem pobiegła do domu, a szczęśliwy mąż umieścił jej podobiznę na frontonie kamienicy. Przy ul. Szerokiej mieszkał przez wiele lat toruński rabin Cwi Hirsz Kaliszer, co upamiętnia tablica na neogotyckiej kamienicy.

Szeroka Street In medieval times this street was full of Gothic tenements which have been reconstructed over the centuries. At the moment, the only tenement from the turn of the 14th and 15th centuries is preserved at No 38. The architecture of the street is diversiďŹ ed. Some houses maintain the Baroque and Classicism styles, but the majority of them are eclectic and refer to the styles of various eras. There is a legend related to Szeroka Street. It tells the story of a deceased young wife of a rich merchant. Her body was laid in the Church of SS. Johns and a cutthroat, who sneaked into the church, wanted to rob her. He tried to bite off her ďŹ ngers to steal her rings. The deceased came alive and ran home screaming. The happy husband placed her effigy on the pediment of the tenement. A rabbi of ToruĹ&#x201E;, Zvi Hirsch Kalischer, lived at Szeroka Street for many years. It is commemorated with a plaque on a neo-Gothic building.

The heart of the city - Old Town Square

Bella Skyway Festival

Festiwal Światła to wydarzenie w skali europejskiej. W Toruniu organizowany jest pod koniec lata nieprzerwanie od 2009 r. Najnowsze osiągnięcia współczesnej techniki umożliwiają tworzenie obrazów bajecznie kolorowych, często nierealnych. Starówka przekształca się w magiczny świat. Miejsca dokładnie znane zyskują nowy wizerunek, stare mury ożywają, a licznie zgromadzona widownia wędruje po krajobrazach, jak z cudownie pięknego snu. Kolorowe wizje tworzą artyści z całego świata, dzieląc się z widzami cząstką swojej duszy.

The festival of light is an event at the European level. It has been held in Toruń in late summer continuously since 2009. The latest achievements of modern technology make it possible to create fabulously colourful, often unrealistic images. The old Town turns into a magical world. Well known places gain a new image, old walls come alive and the large audience wanders the scenery from a wonderfully beautiful dream. Colourful visualisations are created by artists from around the world, sharing a part of their souls with the audience.

The heart of the city - Old Town Square

Dom Legend Toruńskich W gotyckich piwnicach kamienicy przy ul. Szerokiej 35 można „dotknąć” tej części historii Torunia, która przetrwała w opowieściach bajarzy. Gości oprowadza średniowieczna mieszczka, która przy kolejnych eksponatach opowiada legendy i inspiruje uczestników do ich inscenizacji. Można wcielić się w rycerza zakonu, zbudować Krzywą Wieżę, uruchomić Tuba Dei. To miejsce godne polecenia, szczególnie dzieciom i młodzieży.

House of the Legends of Toruń In the Gothic basements of the tenement located at 35 Szeroka Street you can ‘touch’ a part of Toruń that has been preserved by the storytellers. The guests are shown around by a medieval townswoman, who tells the legends of the subsequent exhibits and encourages the guests to do a staging of the story. You can become a Crusader, build the Leaning Tower or put the Tuba Dei bell to work. The place is exceptionally recommended to children and young people.

Zbigniew Lengren

Jeden z najwybitniejszych torunian XX wieku. Był wszechstronnie utalentowany – tworzył graﬁki, ilustrował książki, pisał utwory satyryczne i wiersze dla dzieci, recytował, współtworzył programy rozrywkowe i widowiska telewizyjne. Wiele lat współpracował z tygodnikiem „Przekrój”, gdzie zamieszczał rysunki satyryczne, których bohaterem był profesor Filutek komentujący ówczesną rzeczywistość. Profesor zawsze nosił melonik, parasol, a towarzyszył mu piesek Filuś. Dziś Filuś siedzi na Rynku Staromiejskim, trzyma w pyszczku melonik profesora, pilnuje jego parasola i cierpliwie czeka na swojego pana, który zagubił się w którejś restauracji, a może już wrócił do swego mieszkania na rogu ulic Piekary i Różanej i zapomniał zabrać swojego pieska.

One of the most outstanding residents of Toruń of 20th c. He was a man of many talents – he created graphics, illustrated books, wrote satirical pieces and poems for children, recited and co-created entertainment programmes and T V shows. For many years he cooperated with the ‘Przekrój’ weekly, where he published satirical drawings whose main character was professor Filutek making comments on the current reality. Professor always had a bowler hat and an umbrella and was accompanied by his dog Filuś. Today Filuś sits in the Old Town Square, holds the professor’s bowling hat in his mouth, watches his umbrella and waits patiently for his master who has maybe lost in one of the restaurants or perhaps already went back to his ﬂat at the corner of Piekary and Różana Streets and simply forgot to take the dog back with him.

Gothic of Toruń

Toruński gotyk Miasto na przestrzeni wieków uniknęło większych zniszczeń i zachowało wiele zabytków z epoki gotyku. Oprócz murów, bram i kościołów prawie na każdej ulicy podziwiać można kamienice zbudowane z zachowaniem najlepszych form tego stylu architektonicznego. W czasach średniowiecza front budynku zwykle zajmowała duża otwarta sień, a w jej części wydzielony był mały kantorek handlowy. Za sienią mieściły się izby mieszkalne, z których wąski korytarz prowadził na podwórze. Na piętrach składowano towary. Gotyckie kamienice miały kształt wydłużonego prostokąta i stały węższym bokiem do ulicy. W architekturze ścian szczytowych stosowano wertykalizm, czyli podkreślanie linii pionowych. Widać to w kształcie wąskich wysokich okien, portalach zakończonych ostrym łukiem, frontonach zwieńczonych sterczynami. Najpiękniejsze gotyckie kamienice można zobaczyć przy ulicach: Piekary, Rabiańskiej, Łaziennej, Mostowej i Podmurnej, choć w innych częściach starówki jest ich także wiele.

Gothic of Toruń Over the centuries the city escaped major damage and retains many monuments of the Gothic era. In addition to the walls, gates and churches, on almost every street you can admire the houses that preserve some elements of this architectural style. In the Middle Ages the front of the buildings were usually occupied by a large vestibule, and a part of it was dedicated to a small commercial storeroom. Further inside there were housing chambers and a corridor that led to the yard. The space upstairs was used for goods storage.

Gothic tenements had the shape of an elongated triangle and faced the street with the narrow side. In the architecture of the gable walls, Verticalism – emphasizing the vertical lines – was applied. It can be noted in the shape of tall windows, portals ﬁnished with a sharp bow or pediments crowned with pinnacles. The most beautiful Gothic tenements can be seen at Piekary, Rabibańska, Łazienna, Mostowa and Podmurna Streets. Other parts of the Old Town has many of them too.

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Zbudowany w XIV w. – zgodnie z franciszkańską regułą ubóstwa nie posiada wieży, tylko trzy małe sygnaturki. Od strony północnej przylega do niego pozostałość zachodniego skrzydła klasztoru, w którym mieściło się gimnazjum podniesione w 1594 r. do rangi akademickiego. Uczniowie przybywali ze Śląska, Siedmiogrodu, Węgier i krajów nadbałtyckich. Absolwentem tego gimnazjum był Samuel B. Linde, autor Słownika języka polskiego. Drugim patronem kościoła jest błogosławiony Wincenty Frelichowski, wikariusz aresztowany we wrześniu 1939 r. i osadzony w Forcie VII toruńskiej twierdzy, potem więziony w Stutthoﬁe, Sachsenhausen i Dachau. Kapłan i harcerz przez całe życie był wierny najszlachetniejszym ideałom. Zmarł na początku 1945 r., niosąc pomoc chorym więźniom w czasie wielkiej epidemii tyfusu. W 1999 r. papież Jan Paweł II dokonał w Toruniu beatyﬁkacji ks. Wincentego Frelichowskiego, a w 2013 r. został on patronem polskich harcerzy.

Church of the Assumption of the Virgin Mary Built in the 14th c., according to the Franciscan rule of poverty, it does not have a tower, only three small ﬂeches. On the north side, adjacent to it there is a remainder of the west wing of the monastery, which housed a secondary school, upgraded to academic status in 1594. The students used to come her from Silesia, Transylvania, Hungary and the Baltic countries. One of the graduates of the school was Samuel B. Linde, the author of the Polish Language Dictionary. The second patron of the church is the blessed Vincent Frelichowski, a vicar arrested in September 1939 and imprisoned in Fort VII of the Toruń Fortress, later in Stutthof, Sachsenhausen and Dachau. This priest and scout in one person stayed faithful to the noblest ideals for all his life. He died at the beginning of 1945, while caring for the sick prisoners during the great epidemic of typhus. In 1999 Vincent Frelichowski was beatiﬁed by Pope John Paul II in Toruń and in 2013 he was announced as patron of scouts.

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower

We wnętrzu świątyni Najcenniejsze są zabytki z czasów średniowiecza. Niektóre przeniesiono do Muzeum Okręgowego – np. dużą ﬁgurę Chrystusa z XIV w., której ramiona są ruchome. W czasach odprawiania misterium męki Pańskiej była umieszczana na krzyżu – po symbolicznej śmierci i zdjęciu z krzyża ręce opuszczano i rzeźbę składano w grobie. Równie cenne są dębowe stalle z X V w., bogato dekorowane maswerkami, czyli ornamentami z wieloliści. Ściany zdobią XIV-wieczne polichromie. Na kolumnach i ścianach epitaﬁa znakomitych torunian, wśród nich rodziny Neisserów ozdobione najstarszą – z 1594 r. panoramą Torunia. Są tu jedne z najcenniejszych w Polsce organów, barokowe ołtarze i oryginalny ołtarz główny z początku X VIII w. W prezbiterium mauzoleum Anny Wazówny, siostry Zygmunta III Wazy. Jako protestantka nie mogła być pochowana w katedrze na Wawelu. Była postacią nieprzeciętną – władała pięcioma językami, znała ziołolecznictwo, pierwsza w Polsce uprawiała tytoń. Przeszła do historii jako królewna z cygaretką w dłoni.

Inside the Temple The most valuable monuments are from the Middle Ages. Some were moved to the District Museum, for example a large 14th c. effigy of Christ, whose arms are movable. In the days of the celebration of the mystery of the Passion of Christ the effigy was placed on the cross – after a symbolic death and the descent from the cross, the arms were lowered and the effigy was laid in the grave. Another equally precious monument is the 15th c. choir, richly adorned with tracery – leaf ornaments. The walls are decorated with 14th c. polychrome paintings. On the columns and walls there are epitaphs of outstanding residents of Toruń, including one of the Neisser family,

ornamented with the oldest panorama of Toruń, from 1594. There are some of the most valuable Polish organs, Baroque altars and the original main altar from the beginning of the eighteenth century. In the chancel there is the mausoleum of Anna Vasa, the sister of Sigismund III Vasa. Since she was Protestant, she could not be buried at the Wawel Cathedral. She was an outstanding figure – she spoke five languages, knew herbal medicine and was the first person in Poland to grow tobacco. She went down in history as the princess with a cigarillo in her hand.

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower

Łuk Cezara Jego nazwa nie pochodzi od imienia władcy Imperium Rzymskiego, lecz nazwiska architekta Karla Caesara, który w 1911 r. zaprojektował i nadzorował przebicie barokowej kamienicy przy ul. Piekary 37, by połączyć starówkę z Bydgoskim Przedmieściem. W latach 30. XX wieku przebito jeszcze przyziemia dwóch kamienic, by umożliwić ruch pieszy i kołowy, a w środkowym przejściu ułożono szyny, którymi w 1936 r. przejechał pierwszy tramwaj. Nie był to dobry pomysł, bo od drgań zaczęły pękać ściany i w 1971 r. linię tramwajową zlikwidowano. W sąsiedniej kamienicy mieszkał Ernest Lambeck, księgarz i właściciel drukarni, który w czasie zaborów – w 1858 r. – wydrukował po raz pierwszy na ziemiach polskich pełny nieocenzurowany tekst „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.

Caesar Arch The name of the arch does not come from the name of the Roman emperor, but of the architect Karl Caesar, who designed and supervised making an arch in a Baroque tenement at 37 Piekary Street that would become a connection between the Old Town and Bydgoskie Przedmieście. In the early 20th century the low ground floors of two more tenements were turned into passages in order to allow the movement of pedestrians and vehicles, and in the middle passage tram rails were laid. The first tram rode on them in 1936. It turned out to be a bad idea, since the walls started cracking due to the vibrations and in 1971 the tram line had to be closed. Just next door lived Ernest Lambeck, a bookseller and owner of a printing shop, who in 1858 became the first person in Poland to print a full, uncensored text of ‘Sir Thaddeus’ by Adam Mickiewicz.

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower

Collegium Maximum Wzniesiony w 1905 r. gmach w stylu renesansu niderlandzkiego przeznaczony był na siedzibę Zarządu Banku Rzeszy. Okładzinę murów wykonano z ciosanych w prostokąty skał wulkanicznych. W górnej części północnej ściany wyrzeźbiono piękny wielki kwiaton, a na szczycie budynku ustawiono postać kobiety trzymającej chustę. Jest to alegoria bogini Fortuny. Przez prawie sto lat mieściły się tu banki – najpierw niemieckie, potem polskie. Od 2003 r. jest to budynek UMK. Mimo licznych przebudowań wnętrz zachowała się oryginalna klatka schodowa ze starymi płytami i witrażami. Tutaj można zwiedzić Muzeum Uniwersyteckie.

Collegium Maximum Raised in 1905, this Dutch Renaissance style edifice housed the Management Board of the Reich Bank. The lining of the walls was made of volcanic rocks hewn into rectangles. In the upper part of the northern wall a large, beautiful floron was sculpted and the top of the building got crowned with the figure of a woman holding a shawl. It is an allegory of Fortuna, the goddess of fortune. For nearly one hundred years the building housed the banks – primarily German, then Polish. Since 2003 the buidling has been used by Nicolaus Copernicus University. Despite numerous reconstructions of the interior, the original staircase with old tiles and stained glass windows has been preserved. You can visit the University Museum here.

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower

Fontanna Cosmopolis To kolejny hołd miasta dla Mikołaja Kopernika. Taﬂa wody przysłonięta przy jest granitowymi płytami, na których wyryty jest schemat układu heliocentrycznego. obok łacińskiego cytatu z dzieła toruńskiego astronoma w Na orbitach planet umieszczono dysze, z których woda tryska w połączeniu z efektami świetlnymi. W centrum – tam, gdzie Słońce – strumienie wody osiągają wysokość 5 m, a na orbitach do 4,5 m. Zmieniające się barwy oraz pulsujące w nich strumienie wody współgrają z muzyką, która towarzyszy wieczornym spektaklom. Na inaugurację fontanny utwór „Cosmopolis” skomponował polski kompozytor Krzesimir Dębski. Co roku powiększa się repertuar utworów muzycznych będących tłem dla niezwykłego widowiska. Godziny spektakli dostosowane są do pór roku i rozpoczynają się po zmierzchu.

Cosmopolis Fountain This is yet another tribute to Nicolaus Copernicus. The water surface is covered with granite slabs on which you can see engraved a latin quote from the work of the great astronomer and the diagram of the heliocentric solar system. Nozzles are placed on the orbits of the planets and water spurts through them in conjunction with light effects. In the centre, where the Sun is, the streams of water reach 5 m and at the orbits – up to 4.5 m. The changing colours and the pulsating streams of water harmonise with the music that accompanies the evening spectacles. A musical piece named ‘Cosmopolis’ was composed by a Polish composer Krzesimir Dębski for the inauguration of the fountain. Every year the repertoire of music used as the background for this unusual spectacle gets wider and wider. The schedule of the performances is adapted to the seasons and they ususally start after dusk.

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower

Krzywa Wieża Podpiwniczona obronna baszta miejska z końca XIII w., odchylona od pionu o 1,5 m. Legenda głosi, że zbudował ją Krzyżak, brat Hugon zakochany w toruniance. Dziewczyna, uciekając przed nim, wbiegła na lód Wisły i utonęła. Utonął także koń Krzyżaka, ale on sam się uratował. Zrozumiał swój grzech i za pokutę zbudował wieżę, która miała obrazować jego „krzywe życie”. Może z tej przyczyny w X VIII w. więziono tu kobiety posądzone o złe uczynki. Magia Krzywej Wieży także dziś pozwala sprawdzić, czy jesteśmy bez grzechu. Jeśli staniemy pod nią tak, że stopy i plecy będą przylegały do muru i wyciągnąwszy ręce do przodu, utrzymamy przez kilka chwil równowagę, to jesteśmy czyści i niewinni. Prawda natomiast jest taka, że wieża została postawiona na piaszczystym gruncie i już w X V w. była odchylona od pionu.

Leaning Tower This fortiﬁed tower with a basement was raised at the end of the 13th century and is inclined from the vertical by 1.5 m. The legend has it that it was built by a Crusader, brother Hugon, who fell in love with a girl from Toruń. The girl, while running away from him, stepped on the ice on the Vistula and drowned. The horse of the Crusader drowned as well, but Hugon himself survived. He understood his sin and as a penance he built a tower that symbolised his ‘crooked life’. Perhaps for that reason in the 18th century women who were accused of wrongdoing used to get imprisoned here. If you stand beside the tower in such a way that your heels and back lean against the wall and if you manage to keep your balance for a while with your arms forward, it means that you are clean and innocent. The truth is, however, that the tower was built on a sandy terrain and it got tilted as early as the 15th century.

From the Church of The Virgin Mary to the Leaning Tower

Spichlerze Początkowo kupcy magazynowali towary na piętrach swoich kamienic. Kiedy Polska na przełomie X V i X VI w. stała się największym eksporterem zboża do Europy, zaczęto budować spichlerze. W Toruniu było ich ponad 100, ale do naszych czasów przetrwało około 30. Charakteryzuje je usytuowanie szczytem do ulicy, stromy dach i małe okna. Były wyposażone w windy i rynny spustowe do zrzucania towarów. W każdej epoce nadawano im inny kształt architektoniczny: gotycki, renesansowy, barokowy.

Najwięcej jest ich w pobliżu Wisły – przy ul. Piekary, Mostowej, Łaziennej, ale także między starym i nowym miastem przy ul. Podmurnej. Spichlerze toruńskie mają ciekawą historię. Kiedy już nie były potrzebne, ich wnętrza przebudowywano i stawały się kamienicami. Czasem na odwrót, pałac zmieniano w spichlerz, tak jak siedzibę Eskenów. Dzięki mądrości torunian zabytkowe spichlerze przetrwały do dziś i w tym mieście zachowało się ich najwięcej w Polsce.

Granaries Initially, merchants used to store goods on the upper ﬂoors of their tenements. When at the turn of the 15th and 16th centuries Poland became the largest crop exporter in Europe, granaries started to be built. There were over 100 of them in Toruń, but only 30 of them have survived until now. Usually, their gables faced the street and they had pitched roofs and small windows. They were equipped with elevators and chutes for passing on the goods. In every period they had a different architectural shape: Gothic, Rennaissance or Baroque. The majority of granaries are located near

the Vistula river – at Piekary, Mostowa and Łazienna Streets, but also between the Old and the New Town, at Podmurna Street. The granaries of Toruń have an interesting history. Once they were not needed any more, they were reconstructed and converted into tenements. Sometimes it was done the opposite way – palaces were turned into granaries, as happened in the case of the Esken family residence. Thanks to the wisdom of the people of Toruń, historical granaries have survived until now and out of all Polish cities, Toruń has the biggest amount of preserved granaries.

Old ToruĹ&#x201E; Walls and Gates

Old Toruń Walls and Gates

Mury, baszty i bramy W średniowieczu miasta obwarowywano drewnianymi palisadami i ziemnymi wałami obronnymi, potem murami z kamienia lub cegły. Było to konieczne, gdyż Polska była podzielona na księstwa, nie zawsze sobie przyjazne. Ziemia sąsiadów stanowiła często łakomy kąsek. Toruń położony na granicy Pomorza, Mazowsza i Kujaw był szczególnie narażony na najazdy, dlatego już w XIII w. zbudowano solidne mury obronne. Oryginalny XIII-wieczny ich fragment można zobaczyć w uliczce prowadzącej od Bramy Klasztornej do Krzywej Wieży – jest on najstarszy w Polsce. Miasto było otoczone podwójnym pierścieniem murów, rozdzielonych fosą. Tylko od strony Wisły mur był pojedynczy, gdyż grodu broniła rzeka. Na linii murów budowano baszty – było ich ponad 50, a do dziś przetrwało jedynie kilka. Z dziewięciu bram miejskich zachowały się trzy od strony Wisły. Nie przetrwały bramy polskiego Torunia: Chełmińska, Starotoruńska, Paulińska, Kotlarska, Łazienna – doznały wielkich zniszczeń w czasie potopu szwedzkiego i zostały wyburzone do końca XIX w. Także bramy Nowego Miasta: św. Katarzyny, św. Jakuba i Prosta, zwana Główną, nie ocalały do naszych czasów.

Walls, Towers and Gates In Medieval Ages the cities used to be fortiﬁed with wooden palisades, embankments, ramparts and then with stone or brick walls. It was necessary because Poland was divided into duchies who were not always favourable towards one another. The land of the neighbour was often a tasty morsel. Toruń, located at the borders of Pomeranian, Masovia and Kujawy was especially prone to attacks. That is why strong ramparts started to be built as early as the 13th c. An original piece of them, coming from the 13th c. can be seen in the street leading from the Convent Gate to the Leaning Tower and it’s the oldest one in Poland. The city was surrounded with a double ring of walls, separated with a moat. Only on the side facing the Vistula was the wall single, since the settlement was protected by the river. Fortiﬁed towers were built on the line of the walls and there were over 50 of them. Very few survived until now. Many gates in Toruń (Chełmińska, Starotoruńska, Paulińska, Kotlarska and Łazienna) did not survive as they got severely damaged during the Deluge and eventually by the end the 19th c. Some gates of the New Town (św. Katarzyny, św. Jakuba and Prosta, also called Główna) did not last until our times either.

Old Toruń Walls and Gates

Bulwar Filadelfijski Obecną Obec Ob ecną ec ną n nazwę azwę az węę ootrzymał trrzy zyma małł w 19 ma 1977 977 rr.. dl dla uczczenia współpracy Toru Torunia z Filadelfią w USA. Jest to zarówno miejsce spotkań ętnie odwiedzane przez turystów. Stąd można wyruszyć statkiem na wody Wisły, spot sp pot otka ka kań ań toru ttorunian, to oru uni nian an, ja an jak k i ch chętnie zjeść posiłek do brzegu barkach-restauracjach, można odpocząć ł k w przycumowanych ch d na nabrzeżnych schodach i zapatrzyć się w zarośla Kępy Bazarowej na drugim brzegu Wisły. Jest tu zabytkowa „Katarzynka” – łódź, która zagrała w filmie Marka Piwowskiego „Rejs”. Jej ciekawa historia opisana jest na umieszczonej obok tablicy. Wielka kotwica przypomina o pierwszej w odrodzonej Polsce Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej. W Toruniu kształcili się marynarze i lotnicy, z których wielu zostało zamordowanych w Katyniu. Tradycje toruńskiej uczelni kontynuuje Akademia Marynarki Wojennej w Gdyni. Na jej sztandarze widnieje herb Torunia.

Philadelphia Boulevard The current name was given to the boulevard to celebrate the cooperation of Toruń with Philadelphia in the USA. It is a popular meeting place frequented by both locals and tourists. From here you can set out on a boat trip on the waters of the Vistula, have dinner on the boat restaurants moored to the banks, relax on the shore steps and feast your eyes on the greenery of Kępa Bazarowa, on the other bank of the Vistula river. You will ﬁnd here the monumental ‘Katarzynka’ – the boat featured in the movie ‘The Cruise’ (‘Rejs’) by Marek Piwowski. The curious story of the boat is told on a plaque placed just beside the boat. A huge anchor reminds of the ﬁrst Military Naval School in the reborn Poland. Many sailors and airmen got educated in Toruń and many of them got murdered in Katyń. The Naval Academy in Gdynia continues co the traditions of the Toruń school. Its banner bears the coat of arms of Toruń.

Old Toruń Walls and Gates

Toruńskie mosty Miasto rozciąga się wzdłuż rzeki na przestrzeni ponad 20 km. W pradawnych czasach istniał jedynie bród, którym wozy kupieckie przeprawiały się przez wodę. Na jego miejscu w 1500 r. zbudowano pierwszy most drewniany. Był największym i najdłuższym w Polsce – prowadził z Kępy Bazarowej na ulicę Mostową. Zbudowany na początku XIX w. żelazny most kolejowo-drogowy miał 10 przęseł i przyczółki wyposażone w bramy obronne. Dziś jest przeznaczony tylko dla pociągów. W 1934 r. otwarto kolejny most zmontowany z części olbrzymiego mostu w Opaleniu koło Kwidzyna, który po zmianie granic w 1918 r. okazał się niepotrzebny, gdyż prowadził na brzeg odcięty od reszty kraju. Zdemontowano go i większą część konstrukcji użyto do budowy mostu w Toruniu, wówczas stolicy województwa. Pozostałe przęsła wykorzystano w Koninie na zalewie Warty. Oba mosty noszą imię Józefa Piłsudskiego.

Bridges of Toruń Toruń stretches along the river for a distance of more than 20 km. In ancient times there was only a ford through which the merchants’ carts could cross the river. In 1500 the ﬁrst wooden bridge was built in its place. It was the largest and longest bridge in Poland and it linked Kępa Bazarowa with Mostowa Street. An iron bridge for trains and wheeled vehicles was built in the early 20th century and featured 10 spans and abutments with defence gates. Nowadays it is dedicated only to trains. In 1934 another bridge was opened. It was made of parts taken from a gigantic bridge in Opaleń, close to Kwidzyń. The bridge turned out to be useless after the borders changed in 1918 as it lead to the bank being cut off from the rest of the country. It was deconstructed and the majority of its construction was used as building materials for the bridge in Toruń – the then capital city of the province. The remaining spans were used in Konin, at a reservoir of the Warta river. Both bridges have the name of Joseph Piłsudski.

Old Toruń Walls and Gates

Most im. Elżbiety Zawackiej Już w 1935 r. toruński architekt wskazał lokalizację nowego mostu drogowego, który miał mieć początek z ul. Wschodniej, jednak dopiero w latach 2010–2013 zrealizowano pomysł budowy przeprawy w tym miejscu. Koszt inwestycji oszacowano na około 300 mln zł, a realizację umożliwiło doﬁnansowanie z UE. Jest to największy w Polsce most łukowy. Jego dwa gigantyczne przęsła mają po 270 m długości i 50 m wysokości. Posiada dwupasmowe jezdnie, ścieżki rowerowe i chodniki dla pieszych – łukowa konstrukcja nawiązuje do starych mostów: kolejowego i drogowego. Most został wyróżniony w konkursach: „Dzieło Mostowe Roku 2013” oraz „Top Inwestycje Komunalne 2014”. Jego patronką jest gen. Elżbieta Zawacka – jedyna cichociemna, honorowa obywatelka Torunia.

Elżbieta Zawacka Bridge The location of a new road bridge, which was supposed to begin at Wschodnia Street, was already pointed out by an architect from Toruń in 1935. However, it wasn’t until 2010–2013 that the construction plan was put into effect. The investment cost was estimated at around 300 million Polish zlotys, and was enabled thanks to the implementation of EU funding. It is the largest arch bridge in Poland. It features two giant spans which are 270 m long and 50 m high. It has two-lane roads, bicycle paths and pedestrian walkways. The arched structure refers to the old road and rail bridges. The bridge won awards in the contests for the Bridge Work of the Year 2013 and the Top Municipal Investments 2014. The patron of the bridge is Elżbieta Zawacka – the only female member of The Silent Unseen group and an honorary citizen of Toruń.

Old Toruń Walls and Gates

Brama Klasztorna Dawniej nazywana Bramą św. Ducha. Obie nazwy pochodzą od klasztoru Benedyktynek i kościoła św. Ducha. Mniszki prowadziły szpital dla ubogich, a takie placówki stwarzały zagrożenie dla zdrowia patrycjuszy i nie mogły mieścić się wewnątrz murów, tylko na przedmieściu. W XIV w. brama była wyposażona w opuszczaną drewnianą bronę, która przed zapadnięciem zmierzchu zamykała wejście do miasta. Miała także w górnej części tzw. kaszownik – otwór, z którego wylewano na napastników gorącą kaszę lub wrzący olej, co było popularnym w średniowieczu sposobem obrony. W X VII w. Szwedzi zburzyli kościół i budynki klasztorne. Miejsce dawnego klasztoru w XIX w. zajął budynek pruskich koszar, w którym po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ulokowano Oﬁcerską Szkołę Marynarki Wojennej.

Convent Gate It was previously called the Holy Spirit Gate. Both names come from the Benedictine monastery and the Church of the Holy Spirit. The nuns ran a hospital for the poor and since such facilities posed a threat to the health of the patricians, they could not be located within the city, only in the suburbs. In the 14th c. the entrance was ﬁtted with a movable wooden gate that blocked access to the city just before dusk. The upper part of the gate was equipped with a so-called ‘porridge hole’, through which hot porridge or boiling oil was poured on attackers, which was a popular way of defence in the Middle Ages. In the 17th c. the Swedish destroyed the church and the monastery buildings. In the place where the convent used to be, Prussian barracks were built in the 19th c. and after Poland regained independence, the building housed the Military Naval School.

Old Toruń Walls and Gates

Czerwona Wieża zwana Gołębnikiem

Red Tower called Dovecote

Najwyższa w ciągu murów nadwiślańskich, usytuowana między Bramą Klasztorną i Bramą Żeglarską. Zbudowana w XIV w., ozdobiona gotycką ornamentyką. W XIX w. jej wnętrze zostało przebudowane i przeznaczone na mieszkania, a poddasze stało się siedzibą gołębi pocztowych – stąd jej nazwa. Gołębie wykorzystywał garnizon pruski do przenoszenia informacji między miastem i fortami. Do dziś w górnej części baszty zachowały się metalowe konstrukcje, na których siadały ptaki.

It is the highest tower of all those located along the Vistula river and it’s situated between two gates – Klasztorna and Żeglarska. It was built in the 14th c. and decorated with Gothic ornaments. The 14th c. the interior of the tower got reconstructed and converted into ﬂats and the attic became the house to the post pigeons. That’s where the tower took the name from. The pigeons were used by the Prussian garrison to carry messages between the city and the forts. In the top part of the tower there are metal constructions that the pigeons used to sit on, that have survived to this day.

Old Toruń Walls and Gates

Brama Żeglarska W średniowieczu była najważniejszą bramą miasta. Tu rozpoczynała się Droga Królewska (Via Regia), którą orszaki władców przy dźwiękach dzwonu Tuba Dei z wieży kościoła św. Janów wkraczały w mury Torunia. Pierwotnie brama była czworokątna i miała dwoje wrót – na zewnątrz i wewnątrz murów. W XVIII w. stała się więzieniem, a później jej wnętrze przebudowano na mieszkania. W XIX w. rozebrano część mieszkalną – pozostawiono tylko zewnętrzną ścianę od strony Wisły i przebito dwa przejścia dla pieszych. Prowadząca do niej ul. Żeglarska była najszerszą ulicą w średniowiecznym mieście. To właśnie przy niej już w XIII w. budowano pierwsze domy z cegły. W X V-wiecznej kamienicy nr 7 mieści się Diecezjalne Muzeum Sztuki Sakralnej.

Sailor Gate In medieval times this one was the most important of all the city gates. The Royal Highway (Via Regia) used to start here. Through this gate the king and his attendants used to enter the city, accompanied by the sound of the Tuba Dei bell from the tower of SS. Johns Church. Originally the gate was rectangular and had a double door – on the outside and on the inside of the walls. In the 18th c. it was converted into a prison and then into ﬂats. In the 19th c. the residential part was demolished and the only wall preserved was the one facing the Vistula. Two entrances were created in the wall to let pedestrians cross to the other side. The street leading up to the gate was Żeglarska Street, the widest street in the medieval city. It was on this street that in the 13th c. the ﬁrst brick houses began to be built. A 15th century tenement, at number 7, houses the Diocesan Museum of Sacred Art.

Old Toruń Walls and Gates

Baszta Żuraw

Crane Tower

Zbudowana pod koniec XIII w. stanowiła kolejny punkt obronny w murach starego Torunia. Na tyłach baszty Szwedzi wybudowali spichlerz. W XIX w. całość przejęło wojsko i wówczas w 1823 r. zbudowano łącznik między spichlerzem i basztą, a wewnątrz niej zamontowano urządzenie dźwigowe. Było imponujących rozmiarów – jego długość wynosiła ponad 4 m, wysokość 2,5 m, a szerokość ponad 2 m. Wykonane było z drewna i metalu. Na każdym poziomie zamontowano zapadnię do zatrzymania ciężaru w razie pęknięcia liny. W spichlerzu mieści się obecnie hotel, z którego można przejść na ostatnią kondygnację baszty i obejrzeć jedyną w Polsce oryginalną odrestaurowaną wyciągarkę. Warto wiedzieć, że gdański żuraw jest jedynie rekonstrukcją.

It was built in the late 13th c. and was another defensive point in the walls of the old Toruń. At the back of the tower the Swedish built a granary. In the 19th century the buildings were taken over by the army and in 1823 a link between the tower and the granary was created. Some lifting equipment got installed inside. It had an impressive size, with a length of more than 4 m, a height of 2.5 m and a width of more than 2 m. It was made of wood and metal. At each level there was a pawl to retain the weight of the load in the event of a rope breakage. The granary has now been converted into a hotel, from which you can go to the top ﬂoor of the tower and watch the only original, restored winch in Poland. You should know that the Gdansk crane is only a reconstruction.

Brama Mostowa

Bridge Gate

Najmłodsza brama Torunia. Wzniesiono ją w X V w. na wprost drewnianego mostu przez Wisłę, stąd jej nazwa. Jako jedyna z bram posiada zaokrąglone narożniki, co miało czynić ją bardziej odporną na ostrzał artyleryjski. Wieńczą ją blanki, za którymi mogli skryć się żołnierze ostrzeliwujący wojska nieprzyjaciela szturmujące miasto. Aż do XIX w. pełniła funkcje militarne. Wewnątrz dobudowano 1,5-metrowy strop, który mógł udźwignąć armatę. Na bramie umieszczano tablice informujące o wysokości fali w czasach wielkich powodzi – zachowały się zapisy od XIV do XIX wieku. Przy ul. Mostowej 11 mieściła się najstarsza, założona w 1237 r. mennica krzyżacka.

The youngest gate of Toruń. It was erected in the 15th c. opposite the wooden bridge crossing the Vistula river. That’s where its name came from. It is the only gate that features rounded corners, which were supposed to make it more resistant to the artillery ﬁre. It is crowned with a battlement that the soldiers could hide behind while shooting at the enemy troops that were storming the city. Up until the 19th century it served military functions. A 1.5 m structural ceiling was added inside and it could bear the weight of a cannon. Plaques indicating the height of the wave during the great ﬂoods were placed at the gate – records from the 14th to the 15th c. have been preserved until now. At 11 Mostowa Street there was the oldest Teutonic mint, founded in 1237.

Old Toruń Walls and Gates

Dwór Mieszczański i baszta Wartownia W 1454 r. torunianie spalili i zburzyli zamek krzyżacki. Ocalała XIII-wieczna baszta, do której trzydzieści lat później dobudowano gotycki dwór przeznaczony na letnią rezydencję Bractwa św. Jerzego. Był miejscem spotkań patrycjuszy, strzelnicą ukrytą za grubymi murami, w czasach zarazy szpitalem dla żołnierzy. Tragiczny czas nastąpił, gdy na Wiśle wybuchły statki wiozące proch. Niewiele zostało z letniego dworu, a otaczające go ogrody uległy zagładzie. Dwór odbudowano dopiero w 1884 r. w dawnym gotyckim kształcie. Na ocalałej średniowiecznej baszcie dobudowano smukłą wieżę krytą czerwonym dachem.

Bourgeois Mansion and Guardhouse Tower In 1454 the residents of Toruń burned down and demolished the Crusaders’ castle. The 13th century guardhouse survived and 30 years later a Gothic court was added to it. Later it served as the summer residence of the Fraternity of St. George. It was a meeting place of patricians, a shooting range hidden behind thick walls and in the time of cholera – a hospital for soldiers. The tragic time came when the ships transporting gunpowder along the Vistula exploded. Very little was left of the summer residence and the surrounding garden got completely destroyed. The court did not get rebuilt in its original Gothic shape until 1884. On the medieval guardhouse that survived a slender tower covered with a red roof was built.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Pałac Fengerów Właściciel pałacu, Jakub Fenger, był najbogatszym bankierem w mieście. Jego córka Ludwika wyszła za mąż za Kacpra Skarbka, rotmistrza Kawalerii Narodowej. Zły to wybór, gdyż mąż był hulaką, utracjuszem, a ożenił się z córką bankiera dla pieniędzy. Teść spłacił długi, dał duży posag, ale Kacper nadal hulał i stracił wszystko. Ludwika rozwiodła się w 1806 r., a Skarbek uciekł przed wierzycielami za granicę. Jakub Fenger już wcześniej kupił córce Żelazową Wolę. Guwernerem synów Ludwiki został Mikołaj Chopin, ojciec Fryderyka. Rodziny przyjaźniły się i nastoletni Fryderyk Chopin, przyszły wirtuoz i kompozytor, bywał w toruńskim pałacu. Najstarszy syn Ludwiki, Fryderyk Skarbek, wybitny historyk i literat urodził się w pałacu dziadka i spędzał tam wiele czasu.

Fenger Palace The owner of the palace, Jacob Fenger, was the richest banker in the city. His daughter, Ludwika, married Kacper Skarbek, the captain of the National Cavalry. It was a bad choice as he was a reveler and proﬂigate and married the daughter of the banker for money. The father-in-law paid Kacper’s debts and gave the daughter a large dowry but Kacper kept on revelling and he lost everything. Ludwika divorced him in 1806 and Skarbek had to escape abroad to hide from his creditors. Jacob Fenger bought Żelazowa Wola for his daughter. Nicolaus Chopin, the father of Frederic, became the tutor of Ludwika’s sons. The two families had a close relationship and the teenage Fryderyk Chopin, a future virtuoso and composer, frequently visited the palace in Toruń. Ludwika’s eldest son, Fryderyk Skarbek, a prominent historian and writer was born in the palace of his grandfather and spent a lot of time in there.

Ulica Ciasna Jest najwęższą uliczką Torunia, ma niecałe 3 m szerokości i daje wyobrażenie o ograniczeniach zabudowy średniowiecznych miast. Biegnie od katedry św. Janów do ul. Podmurnej i bramy prowadzącej na teren dawnego zamku. Przed wiekami stały tu gotyckie kamienice mieszkalne, przebudowane później na spichlerze. Zachowały się trzy sąsiadujące z pałacem Eskenów oraz gotycki dom (nr 7), w którym mieszkali dzwonnicy kościoła.

Ciasna Street It’s the narrowest street of Toruń and with a width of only 3 metres gives you the image of the building limitations in the medieval towns. It runs from St. Johns Cathedral to Podmurna Street and the gate leading to the area of the former castle. Centuries ago, Gothic residential buildings stood here. Later they were converted into granaries. Three of them, situated in the close vicinity of the Esken Palace, have been preserved along with a Gothic house (at No 7), where the church bell-ringer used to live.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Dom Eskenów albo Czerwony Spichlerz Do X VI w. na tym miejscu stały kamienice gotyckie. Kiedy Rzeczpospolita przeżywała rozkwit gospodarczy i była głównym eksporterem zboża do Europy, kupiecka rodzina wykupiła teren i wzniosła wspaniałą renesansową rezydencję. Przez 200 lat pałac należał do rodziny Eskenów, potem pełnił różne funkcje, aż wreszcie w połowie XIX w. został zajęty na magazyn wojskowy i przebudowany na spichlerz. Zmieniono konstrukcję stropów, zmniejszono okna, pokryto czerwienią mury zewnętrzne. Obecnie mieści się tu oddział Muzeum Okręgowego, a z dawnych czasów zachował się renesansowy portal z herbem rodu Eskenów oraz kamienne maszkarony. Drewniane, bogato rzeźbione drzwi pałacowe ze sceną odjazdu Syna Marnotrawnego można podziwiać w Muzeum Okręgowym w ratuszu.

Esken House or Red Granary Until the 16th c. this place was built-up with tenements. When the Republic was experiencing an economic boom and became the major exporter of grain to Europe, a mercantile family bought the land and erected a magniﬁcent Renaissance residence. For 200 years the palace belonged to the Esken family and later was used for various purposes until in the mid-nineteeth century it was taken over as a military warehouse and converted into a granary. The ceiling got redesigned, the size of the windows were decreased and the outer walls were painted red. Nowadays the building is the home of the District Museum and the only renaissance elements that have been preserved are stone mascarons and the portals with the family’s coat of arms. In the City Hall District Museum you can also see the richly ornamented wooden doors of the palace.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Ulica Łazienna Wchodziło się w nią przez Bramę Łazienną, która nie przetrwała do naszych czasów. Obok niej na brzegu Wisły była średniowieczna publiczna łaźnia. Wchodziło się do wody ze stojących na palach kabin, oddzielonych ścianami z bali. Zewnętrzne były dla kobiet lub mężczyzn, a środkowa dla matek z dziećmi. Za wstęp do łaźni pobierano opłaty, a żacy mogli kąpać się dwa razy w miesiącu darmo. Ulica Łazienna zasługuje na szczególną uwagę. Pod numerem 18 mieściła się loża masońska. W domu biskupa toruńskiego pod nr 20 rezydował w 1999 r. papież Jan Paweł II w czasie swojego pobytu w Toruniu. Kamienica nr 26 ma piękny barokowy portal z aniołami trzymającymi w rękach palmy. „Niebieski dom aniołów” ozdobiony główkami aniołków pod oknami I piętra ma nr 28. Najpiękniejsza jest kamienica nr 22 – prawdopodobnie jedyna w Polsce, w której zachowało się wiele gotyckich elementów – wnętrze, piwnice z kominkiem ogrzewającym dawniej pokoje na górze, fragmenty średniowiecznych fresków. Jej zewnętrzna fasada do II piętra ozdobiona jest ornamentyką charakterystyczną dla gotyku, zarówno od frontu, jak i podwórza. Podobno istnieje też podziemny tunel z piwnicy do katedry św. Janów – a może to tylko legenda?

Łazienna Street It used to start at Łazienna Gate, which did not survive to present times. Next to it, on the bank of the Vistula there was a medieval public bath. You could enter the water from booths constructed on stilts and separated with walls made of wooden logs. The outer ones were used by men and women and the inner ones by mothers with children. People had to pay an admission fee in the baths and scholars could take a bath twice a month free of charge. Łazienna Street deserves special attention. A masonic lodge was located at No 18. Pope John Paul II resided in 1999 in the residence of the bishop of Toruń, at No 20. The tenement at 26 has a beautiful, Baroque portal with angels holding palms in their hands. At No 28 there is ‘The House of Blue Angels’, adorned with the heads of angels under the windows on the first floor. The most beautiful tenement is located at No 22 and it’s probably the only tenement in Poland with such a great number of Gothic elements preserved – the interior, fragments of medieval frescos and the basement with a fireplace that used to serve as heating for the rooms on the upper floors. The outer facades, both the ones facing the street and the yard, are decorated up to the second floor with typical Gothic ornaments. It is believed that there is a secret tunnel which links the basement of the tenement and SS. Johns Cathedral. Perhaps it’s only a legend.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Bazylika katedralna pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty To najstarszy kościół toruński. Jego budowę rozpoczęto około 1270 r. i trwała 60 lat. Nie był tej wysokości co dziś, a łuki dawnych sklepień można zobaczyć na zewnętrznych ścianach – sięgają one wysokości 14 m. W kolejnych wiekach kościół rozbudowywano, a w X V w. osiągnął obecny kształt. Toruńska katedra jest jednym z najpiękniejszych zabytków architektury gotyckiej w Polsce. Tutaj najwcześniej w Polsce zastosowano (nad kruchtą północną) ażurową ceglaną attykę. Na wieży w 1500 r. zawisł Tuba Dei (Trąba Boża) – pierwszy największy dzwon o wadze 7238 kg i średnicy 2,27 m. Większy od niego Dzwon Zygmunta w Krakowie odlano później. Unikatowy jest Digitus Dei (Palec Boży) – zegar z jedną wskazówką wyznaczającą tylko godziny. Widoczny jest z Wisły, dlatego nazywany jest zegarem ﬂisaczym. Kościół przechodził różne dzieje – był w rękach katolików, okresowo protestantów, a w 1992 r. został przez papieża Jana Pawła II podniesiony do godności katedry dla Diecezji Toruńskiej.

Cathedral Basilica of St. John the Baptist and St. John the Evangelist It’s the oldest church in Toruń. The construction began in 1270 and lasted 60 years. The 14-metre high arches of the originals vaults can be seen on the outer walls. In the subsequent centuries the church was being developed until in the 15th c. it achieved the current shape. The cathedral in Toruń is one of the most beautiful monuments of Gothic architecture in Poland. It was the ﬁrst building in Poland that had an openwork brick attic facade (over the northern porch). Tuba Dei (God’s Trumpet) was installed in the tower in 1500. It was the largest and the heaviest bell at that time, with a weight of 7238 kg and a diameter of 2.27 m. The Royal Sigismund Bell, larger than Tuba Dei, was cast 20 years later in Krakow. Digitus Dei (The Finger of God) is a unique clock that has only one arm, indicating the hour. It is visible from the Vistula, therefore it is often called the lightermen clock. The church underwent many changes – it belonged to the Catholics, temporarily to the Protestants and in 1992 pope John Paul II upgraded it to the rank of cathedral for the Toruń Diocese.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Gotyckie zabytki katedry Z czasów gotyku zachowały się malowidła ścienne z XIV w., rzeźby i chrzcielnica, w której ochrzczono Mikołaja Kopernika. Ołtarz główny to charakterystyczny dla epoki średniowiecza tryptyk. Centralną postacią jest św. Wolfgang, obok niego św. Bartłomiej i św. Jakub. W podstawie ołtarza Pieta – Matka Boska Bolesna. Wśród malowideł ściennych na szczególną uwagę zasługuje powstałe w latach 1380–1390 monumentalne dzieło „Ukrzyżowanie i Sąd Ostateczny”. Przy wejściu do prezbiterium stoi wyrzeźbiona w 1497 r. postać św. Jana Ewangelisty – patrona kościoła. Z tego okresu jest także rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego oraz w ołtarzu przy kolumnie ﬁgura Marii Magdaleny unoszonej przez aniołki do nieba. Nie zachowała się gotycka ﬁgura Pięknej Madonny, skradziona w czasie II wojny światowej. Kopię wykonano w 1957 r., natomiast podstawa rzeźby – postać Mojżesza z Dekalogiem jest autentyczna i pochodzi z 1400 r.

Gothic Monuments of the Cathedral Some elements of the Gothic era have been preserved until now, e.g. sculptures and the baptismal font in which Nicolaus Copernicus was baptised. The main altar is typical of the Middle Ages and has the form of a triptych. The central figure is of St. Wolfgang, with St. Bartholomew and St. Jacob just beside him. At the base of the altar is Pieta – Our Lady of Sorrows. The mural that deserves a special attention is ‘The Crucifixion and the Last Judgement’, created in the years 1380–1390. At the entrance to the sanctuary there is a sculpted effigy of St. John the Evangelist – the patron saint of the church. The sculpture of the Risen Christ and – located beside a column in the altar – the figure of Mary Magdalene lifted by angels to heaven both come from the same period. The Gothic effigy of Beautiful Madonna, stolen during World War II, has not been preserved. A copy was made in 1957, but the base of the sculpture – the figure of Moses with the Decalogue – is authentic and comes from 1400.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Barok i rokoko w katedrze W toruńskiej katedrze dużo jest ołtarzy barokowych: Anioła Stróża pochylającego się nad dzieckiem; św. Stanisława Kostki, któremu Królowa Niebios daje w objęcia swego Synka; ołtarz Zdjęcia z Krzyża, w którym utrwalono etapy Męki Pańskiej – cierniową koronę, zdjęcie z krzyża i złożenie do grobu. Barokowa jest obudowa ołtarza św. Anny oraz małe organy z 1688 r. W stylu rokoko jest ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, zwieńczony postacią Chrystusa z jabłkiem królewskim i krzyżem; podobnie ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP, na którego szczycie jest Oko Opatrzności w promienistej glorii. Przykładem rokokowej snycerki są ołtarze Bożego Ciała z wizerunkiem Ostatniej Wieczerzy oraz św. Józefa wieńczony monogramem NMP i ﬁgurkami aniołków trzymających w dłoniach narzędzia ciesielskie.

Baroque and Rococo in the Cathedral Many altars in the Cathedral come from the Baroque period. These include: Guardian Angel watching over a child; the Queen of Heavens giving her son into the arms of St. Stanislaus Kostka; the altar named the Descent from the Cross with the phases of the Passion – the crown of thorns, the descent from the cross and the entombment. The casing of the altar of St. Ana and small organ from 1688 also come from the Baroque period. The altar of Our Lady of Perpetual Help, crowned with a ﬁgure of Christ with the globus cruciger and the cross, as well as the altar of the Immaculate Conception, on top of which there is the Eye of Providence in radiant glory are maintained in Rococo style. An example of Rococo woodwork are the altars of Corpus Christi with the image of the Last Supper and of St. Joseph, adorned with the monogram of the Blessed Virgin Mary and ﬁgurines of angels holding carpenter’s tools in their hands.

Kaplica Mikołaja Kopernika Są w niej zabytki dokumentujące chrzest przyszłego wielkiego astronoma i jego śmierć. Jest też jego najstarszy pomnik. Czasza gotyckiej chrzcielnicy jest skromnie zdobiona, natomiast jej pokrywa wykonana została w okresie baroku i obrazuje chrzest Jezusa przez Jana Chrzciciela w rzece Jordan. Figura Chrystusa przy filarze pochodzi z początków X VII w. Po lewej stronie kaplicy jest ołtarz Zaśnięcia NMP z 1504 r., a po prawej umieszczono epitafium Mikołaja Kopernika, ufundowane w 1580 r. przez burmistrza miasta – na nim portret astronoma, wymienione zasługi w dziedzinie nauk, jednak bez słowa o tym, że był wielkim astronomem. Na górze epitafium jest wizerunek króla Jana Olbrachta, który zmarł nagle w Toruniu w 1501 r., a jego serce zostało pochowane w głębi środkowego filara kaplicy.

Nicolaus Copernicus Chapel It houses some monuments documenting the baptism of the future great astronomer and his death. You can also find here the oldest sculpture of Nicolaus Copernicus. The canopy of the Gothic font has very basic ornaments and its cover, created in the Baroque period, shows the baptism of Jesus by John the Baptist in the Jordan River. The figure of Christ at the pillar comes from the beginning of the seventeenth century. On the left hand side of the chapel there is the altar of the Dormition of the Mother of God from 1504. To the right hand side you can find the epitaph of Nicolaus Copernicus, founded in 1580 by the mayor of the city. It features the portrait of the astronomer and a list of his achievements in the field of science but there is no mention of him being a great astronomer. Above the epitaph there is an image of king John Albert who died suddenly in Toruń in 1501 and his heart was buried in the depth of the central pillar of the chapel.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Pałac Dąmbskich Jeden z najpiękniejszych polskich pałaców barokowych zbudowany pod koniec X VII w. Jego fundatorem i pierwszym właścicielem był biskup kujawski Stanisław Kazimierz Dąmbski. Wejście do pałacu zdobi wspaniały, bogato ornamentowany barokowy portal, a jego fasada pokryta jest niezliczoną liczbą ornamentów roślinnych wykonanych ze stiuku. Na pierwszym piętrze znajduje się balowa Sala Złota. Pod suﬁtem jest w niej balkonik dla orkiestry. Obok Sala Brązowa, także odrestaurowana. W podziemiach zachowały się gotyckie piwnice – pozostałość po dwóch kamienicach, które w tym miejscu stały w średniowieczu. W XIX i XX w. pałac był hotelem, kasynem oﬁcerskim, siedzibą policji, wojska, a po II wojnie światowej mieścił się w nim do 2013 r. Wydział Sztuk Pięknych UMK. Obecnie jest tu Kujawsko-Pomorski Teatr Muzyczny.

Dąmbskich Palace It’s one of the most beautiful Polish Baroque palaces. It was built in the late 12th century. Its founder and first owner was the bishop of Kujawy, Stanisław Dąmbski. The entrance to the palace is decorated with a magnificent, richly ornamented Baroque portal, and the facade is covered with countless plant ornaments made of stucco. On the first floor you can visit the Golden Ballroom. Under the ceiling there is a gallery for the orchestra. Further down there is the restored Brown Hall. Gothic cellars have been preserved in the basement. They are the remainder of the two tenements which used to stand in this place in the Middle Ages. In the 19th and 20th c. the palace served as a hotel, a casino for officers and the police and the army headquarters. After World War II, until 2013 it housed the Faculty of fine Arts of Nicolaus Copernicus University. At the moment the building belongs to the Music Theatre of Kujawy and Pomerania.

From the Fraternity to the House of Copernicus

Dom Mikołaja Kopernika Mieści zachowane pamiątki po astronomie, jednak najwięcej ich jest w Szwecji, dokąd wywiozły je w czasach „potopu” wojska Karola Gustawa. Ród Koperników wywodzi się z księstwa śląskiego, ze wsi Koperniki (obecnie dzielnica Nysy). Ojciec astronoma w połowie X V w. przeniósł się do Krakowa, a potem do Torunia. Tam poznał i ożenił się z Barbarą Watzenrode. Mikołaj był najmłodszym z czworga rodzeństwa. Gdy zmarł ojciec, miał zaledwie 10 lat. Został oddany pod opiekę brata matki, biskupa Łukasza Watzenrode. Krewny zadbał o staranne wykształcenie siostrzeńca. Po ukończeniu szkoły paraﬁalnej przy kościele św. Janów studiował na Akademii Krakowskiej oraz uniwersytetach w Bolonii i Padwie. Był wszechstronny. Dokonywał odkryć w dziedzinie matematyki, inżynierii, ekonomii, ale największą sławę zdobyło jego dzieło „De revolutionibus orbium coelestium” (O obrotach ciał niebieskich), które do 1757 r. było na liście ksiąg zakazanych.

House of Nicolaus Copernicus Some of the memorabilia from the astronomer’s life have been preserved and are exhibited in the Museum. The majority of them, however, are in Sweden, where the army of Charles Gustav brought them during the Deluge. The line of the Copernicus family comes from the Duchy of Silesia, from a village called Koperniki (currently a district of Nysa). In the middle of the ﬁfteenth century the father of the astronomer moved to Krakow and then to Toruń, where he met and married Barbara Watzenrode. Nicolaus was the youngest of four siblings. He was only 10 when his father passed away, so his uncle, bishop Lucas Watzenrode looked after him. The uncle took great care of his nephew’s education. After Nicolaus graduated from the parish school run by the Church of SS. John, he studied at the Academy of Krakow and at the universities in Bologna and Padua. He was versatile. He made discoveries in mathematics, engineering and economics, but he is best known for his work ‘De Revolutionibus Orbium Coelestium’ (On the Revolutions of the Heavenly Bodies), which until 1757 was on the list of forbidden books.

Between the Old Toruń and the New Toruń

Collegium Maius Od czasów średniowiecza w tym miejscu stały mury obronne. Pod koniec XIX w. zostały rozebrane, a w 1905 r. wzniesiono neogotycki budynek Szkoły Przemysłowej. Nie funkcjonowała długo. W czasie I wojny światowej był tu lazaret, w 20-leciu międzywojennym gmach przeznaczono na siedzibę urzędu województwa pomorskiego, którego stolicą był Toruń, a w okresie II wojny światowej budynek zajęła policja i SS. Kiedy w 1945 roku zmieniły się granice Polski i kadra profesorska z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie przeniosła się do Torunia, powstał Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Collegium Maius był pierwszym w mieście budynkiem UMK i siedzibą rektora. Tutaj studiowało wielu sławnych ludzi, wśród nich Zbigniew Herbert, poeta moralista, którego słowa: „Podstawową funkcją kultury jest budowanie wartości, dla których warto żyć” upamiętnione są na murze Collegium.

Collegium Maius The ramparts of the city stood here since the Middle Ages to the late 19th century, when they got demolished. In 1905 a neo-Gothic building of the Industry School was raised in their place. However, it did not run for a long time. During World War I the building housed a lazaretto, in the interbellum period – the headquarters of the Pomeranian District Administration and during World War II it was taken over by the police and the SS. When in 1945 the borders changed and the professors of Stefan Batory University in Vilnius moved to Toruń, the University of Nicolaus Copernicus was established. Collegium Maius was the ﬁrst building owned by the University and the chancellor’s office was located here. Many famous people studied here, among them Zbigniew Herbert, a moralist poet, whose words: ‘The primary function of culture is to build value for which it is worth living’ are memorialised on the wall of the Collegium.

100

101

Between the Old Toruń and the New Toruń

Planetarium Trudno uwierzyć, że to dawny zbiornik gazowy, zaprojektowany w 1889 r. Obok stały jeszcze dwa, które rozebrano. Od 1991 r. rozpoczęto prace adaptacyjne zbiornika na cele planetarium. Od pierwszej projekcji w 1994 r. w różnego rodzaju seansach uczestniczyły miliony widzów. Toruńskie Planetarium prezentuje szeroki wachlarz tematów. Można odbyć „Cudowną podróż” przez gwiazdozbiory, zobaczyć „Barwy Kosmosu”, wsiąść w „Wehikuł czasu”, poznać „Makrokosmos”. Od 2005 r. istnieje Orbitarium, gdzie można samodzielnie prowadzić doświadczenia – sprawdzić ile będziemy ważyć na innych planetach, wywołać zorzę polarną czy sterować sondą kosmiczną Cassini. Równie ciekawa jest stworzona w 2012 r. interaktywna sala Geodium, w której każdy może sam spowodować trzęsienie Ziemi, wybuch wulkanu, wywołać cyklon i zobaczyć jak na Ziemi kształtowało się życie. To fascynujące miejsce dla dorosłych i dzieci, gdzie wiedzę o Ziemi i Kosmosie zdobywa się uczestnicząc w naukowych eksperymentach.

102

Planetarium It is hard to believe that this building used to be a gas tank, designed in 1889. Two others, built just beside it, were later demolished. In 1991 the building started being adapted to the needs of the planetarium. Since the ﬁrst show in 1994, millions of viewers have attended showings of various types. The Planetarium presents a wide range of subjects. You can go on a ‘Wonderful Adventure’ across galaxies, see ‘The Colours of the Cosmos’, get into ‘The Time Machine’ and learn about the ‘Macrocosmos’. Since 2005, the place features the Orbitarium, where you

can independently conduct experiments – see how much you would weigh on other planets, induce aurora borealis or control the Cassini spacecraft. Equally interesting is the Geodium, an interactive room created in 2012, where you can single-handedly cause an earthquake, a volcanic eruption or a cyclone, as well as see how life on Earth was shaped. It is a fascinating place, both for adults and for children, who can acquire knowledge of the Earth and the Cosmos through participation in scientiﬁc experiments.

103

Between the Old Toruń and the New Toruń

Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika W Toruniu urodził się jeden z największych polskich podróżników. Mówił, że jest urodzony dla przygody, że od dzieciństwa chciał wiedzieć, co kryje się za horyzontem, górą, wodą. Był żeglarzem, lotnikiem, filmowcem, dziennikarzem, operatorem filmowym, autorem książek podróżniczych i programów telewizyjnych. Wraz z żoną Elżbietą Dzikowską wiele lat prowadził telewizyjny program „Pieprz i wanilia”. Przewędrował prawie cały świat, przywożąc z każdego zakątka pamiątki dawnych kultur. Jego żona ofiarowała Toruniowi 800 eksponatów ze zbiorów zgromadzonych ze wspólnych z mężem podróży. W muzeum przy ul. Franciszkańskiej można poznać, jak bogaty i zróżnicowany jest współczesny świat. Zbiory są przez Elżbietę Dzikowską systematycznie uzupełniane kolejnymi darami.

Explorers’ Museum of Tony Halik One of the greatest Polish explorers was born in Toruń. He used to say that he was born to have an adventure and from childhood he always wanted to know what he could ﬁnd beyond the horizon, the mountain and the waters. He was a sailor, a pilot, a ﬁlmmaker, a journalist, cinematographer and an author of travel books and T V programmes. For many years he hosted a T V programme called ‘Pepper and Vanilla’ along with his wife, Elżbieta Dzikowska. He travelled almost the entire world, bringing back souvenirs of ancient cultures from every place. His wife gave Toruń 800 pieces from the collections gathered during the trips with her husband. In the museum, located at Franciszkańska Street, you can learn how rich and varied the modern world is. The collection regularly gets new additions from Elżbieta Dzikowska.

104

105

Between the Old Toruń and the New Toruń

Kamienica burmistrza Roesnera JJej ej wł w właściciel łaś aściiciiell był był jednym jed edny nym z najlepiej wykształconych torunian przełomu pr X VII i X VIII w. Znał łacinę i grekę, władał biegle niemieckim, francuskim i polskim. Studiował historię i prawo. Był burmistrzem Torunia w bardzo ciężkich czasach. Panował kryzys gospodarczy i ludzie żyli w biedzie. W takich okresach zawsze narastają konﬂikty narodowe i religĳne. Katolicy obwiniali Żydów i innowierców, protestanci winili katolików. W 1724 r. doszło do tumultu toruńskiego, podczas którego luteranie zdemolowali kolegium jezuickie. Jezuici wystąpili do sądu z oskarżeniem burmistrza, że nie zapewnił ochrony kolegium. Sąd asesorski wydał wyrok śmierci i Jan Gotfryd Roesner został ścięty na rynku lub – jak podają inne źródła – na dziedzińcu ratusza.

Mayor Roesner Tenement The owner was one of the most educated people in Toruń at the turn of the 17th and 18th century. He spoke Latin, Greek, German, French and Polish. He studied history and law and held the post of mayor of Toruń in a really difficult period. Due to the economic crisis people lived in poverty. In such times a society is more prone to national and religious so conﬂicts: the Catholics blamed the Jews and dissenters, while the Protestants blamed the Catholics. In 1724 the Lutherans bla demolished the college of Jesuits, an act remembered today co as the Tumult of Toruń. The Jesuits accused the mayor of not T having assured su sufficient security to the college and sued him in court. The Ass essors’ Court issued the death sentence and Assess ner was beheaded at the Square or Jan Gotfryd Roesn – according to other sources - in the courtyard of the town hall.

106

107

Between the Old Toruń and the New Toruń

Baszta Koci Łeb Nazwa wiąże się z X VII-wieczną opowieścią o pladze myszy, mysz która nawiedziła Toruń. Sprowadzono koty do w walki z nimi, lecz jeden nie miał zamiaru łapać myszy, mys tylko spacerował po murach. Dokarmiany przez strażników zaprzyjaźnił się z nimi i kiedy na miasto napadli Szwedzi, stanął do walki z wrogiem. Ostrymi pazurami drapał twarze szwedzkich żołnierzy, okaleczał ich i eliminował z walki. Torunianie miasto obronili, a na cześć bohaterskiego kota nazwali kilka baszt częściami kociego ciała – tak powstały nazwy: Koci Łeb, Koci Ogon, Kocie Łapy i barbakan Koci Brzuch. Do dziś przetrwał tylko Koci Łeb, natomiast fundamenty baszty Koci Ogon zachowały się w podziemiach budynku administracyjnego obok aresztu śledczego.

Cat Head Tower The name is related to a 17th century legend about a plague of mice that affected Toruń. Cats were brought into the city to help ﬁght the plague but one of them had no intention of hunting mice. The guards would feed the cat and he made friends with them. When the Swedish attacked the city, the cat faced the invaders. He scratch scrat ed the faces of the Swedish soldiers, hurting them so badly they could no longer ﬁght. The people of Toruń defe d nded the city and to honour the heroic cat, they named several towers after parts of a cat. That n is where wher the names of the towers – Cat Head, Cat Tail and C Cat Paws – and the name of Cat Belly Barbican originated origina from. Only Cat Head Tower survived until now. The substructure of Cat Tail Tower was preserved in the undergrounds of an administrative building, just beside the detention ward.

108

Urząd Miasta Pod koniec XIX w. rozebrano w tej części miasta część murów i zlikwidowano fosy. Ówczesne władze postanowiły teren przeznaczyć na budynki użyteczności publicznej o charakterze reprezentacyjnym. Wybudowano siedzibę Straży Ogniowej, Teatr Miejski, siedzibę policji, sądu, banku Rzeszy oraz budynek dla starostwa powiatowego. Wzniesiono go w latach 1899–1901 w stylu neogotyckim. Od czasów odzyskania przez Polskę niepodległości zawsze pełnił funkcje administracyjne. Urzędowały tu władze powiatowe, a po reformie administracyjnej kraju mieści się w nim Urząd Miasta. Prezydentem Torunia jest już czwartą kadencję Michał Zaleski.

City Hall In the late 19th c. a part of the walls were torn down and the moat was drained. The then authorities agreed to allocate the land to the construction of public buildings of a representative character. They decided to build the headquarters of the Fire Department, Municipal Theatre, the headquarters of the police, ice, the court, the Reich bank and the building for the district office. The latter, Neo-Gothic building ng was raised in the years 1899–1901. It has been n used by the administration since Poland regained ned independence. The district administration had their offices in here and after the administrative ve reform in the country, it was handed over to City Hall. Michał Zaleski is the president of Toruń and hee is already in his fourth term.

109

Between the Old Toruń and the New Toruń

110

Teatr im. Wilama Horzycy Budynek zaprojektowany przez wiedeńskich architektów wzniesiono w czasach zaborów. Grano tylko sztuki niemieckie i Polacy bojkotowali spektakle. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zyskał miano Teatru Narodowego. Wystawiano m.in. sztuki Aleksandra Fredry, Stefana Żeromskiego, Gabrieli Zapolskiej, Stanisława Ignacego Witkiewicza. Występowali tu najwięksi aktorzy tamtych czasów: Ludwik Solski, Juliusz Osterwa, Stanisława Wysocka czy Kazimierz Junosza-Stępowski. Wilam Horzyca objął funkcję dyrektora po II wojnie światowej. Realizował wizję teatru monumentalnego i stworzył jedną z najbardziej ciekawych scen w Polsce. Jego dzieło kontynuowali kolejni dyrektorzy, jednocześnie wprowadzając własne inspiracje. Od lat 90. XX w. organizowany jest Festiwal Teatralny „Kontakt”, w którym uczestniczą i zdobywają laury teatry z całej Europy.

Wilam Horzyca Theatre The building was designed by Viennese architects and raised in the times of the Partition. Only German plays were shown and Poles boycotted performances. After Poland regained its independence, it was named the National Theatre and showed plays by authors such as Aleksander Fredro, Stefan Żeromski, Gabriela Zapolska and Stanislaw Ignacy Witkiewicz. The best actors of that period performed in the National Theatre – Ludwik Solski, Julius Osterwa, Stanislawa Wysocka and Kazimierz Junosza-Stępowski. William Horzyca took over as the director after World War II. He carried the vision of monumental theatre and created one of the most interesting stages in Poland. His work was continued by subsequent directors who also introduced their own inspirations. Since the 1990s a theatre festival called ‘Contact’ is organised here. Theatres from all over Europe participate and win prestigious awards.

111

Between the Old Toruń and the New Toruń

Centrum Jordanki Wielofunkcyjna sala koncertowo-kongresowa. Jej projekt otrzymał w 2010 r. nagrodę na Festiwalu Architektury Światowej w Barcelonie jako najlepszy obiekt kulturalny przyszłości, a zrealizowany został w 2015 r. Nowoczesna bryła w większości ma jasną barwę, lecz w niektórych miejscach są pęknięcia odsłaniające jakby wnętrza w ceglanej kolorystyce, nawiązującej do gotyckiej zabudowy Torunia. Ten efekt uzyskano, stosując okładzinę pikado – mieszankę betonu z dodatkiem kruszywa i cegły, skuwaną po utwardzeniu. Również we wnętrzach obiektu zastosowano tę technikę, uzyskując niepowtarzalne wrażenie estetyczne. W Centrum Jordanki ma swą siedzibę Toruńska Orkiestra Symfoniczna. Jest tu sala koncertowa na 880 miejsc. Możliwa jest w niej zmiana akustyki za pomocą ruchomych suﬁtów, stosownie do wydarzenia muzycznego. Obok, oddzielona przesuwaną ścianą, mieści się sala kameralna na 300 miejsc. Są też sale konferencyjne, pomieszczenia biurowe i kawiarnia.

112

Jordanki Centre This is a multifunctional concert and congress hall. In 2010, at the World Architecture Festival in Barcelona, the project of the hall received the award in the category of Cultural Future Projects. It was built in 2015. The majority of this modern building is of bright colours, with some areas resembling cracks that uncover the inside in brick colour, which is a reference to the Gothic architecture of Toruń. This effect was achieved through the use of the so-called picado lining, which is a mix of concrete with aggregate and brick that is hacked off once it gets hard. The same technique was used in the interior of the building, which gives a really unique aesthetic impression. The Toruń Symphony Orchestra has their headquarters in the Jordanki Centre. There is a concert hall with 880 seats. The acoustics of the hall can be changed through altering the movable ceiling, depending on the musical event. Next door there is a smaller hall with 300 seats. The two halls are separated by a movable wall. The Centre has also has conference rooms, offices and a café.

113

Between the Old Toruń and the New Toruń

114

115

Between the Old Toruń and the New Toruń

Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej Mieści się na terenie Parku Etnograficznego w XIX-wiecznym arsenale artyleryjskim. Większość zbiorów dokumentuje historię i tradycje kultury ludowej Kujaw, Pałuk, Kaszub, Kociewia, Ziemi Chełmińskiej i Dobrzyńskiej. Gromadzone są także materiały dotyczące kultur regionów etnograficznych polskich mniejszości etnicznych i religĳnych. Park Etnograficzny, obrazujący budownictwo wiejskie na ziemi kujawsko-pomorskiej, jest jedynym w Polsce tego typu obiektem zlokalizowanym w centrum miasta. Na obrzeżu Torunia, w Kaszczorku nad brzegiem Drwęcy, jest oddział Parku Etnograficznego. Prezentowane są tam obiekty obrazujące życie ludzi związanych z wodą – barki mieszkalne, łodzie piaskarzy, wiaty do suszenia sieci i narzędzia związane z rybołówstwem.

116

Ethnographic Museum of Maria Znamierowska-Prüfferowa The museum is located in the Ethnographic Park, in a 19th century artillery arsenal. Most of the collection documents the history and tradition of folk culture in Kujawy, Pałuki, Kashubia, Kociewie and Chełmno and Dobrzyń Regions. Materials related to the culture of the ethnographic regions of Polish ethnic and religious minorities are also collected in this museum. The Ethnographic Park, depicting the rural architecture of Kujawy and Pomerania is the only Polish place of this type located in the city centre. On the outskirts of Toruń, in Kaszczorek, there is a branch of the Ethnographic Park, located at the Drwęca river. The exhibits presented there depict the life of people associated with water – houseboats, sandblaster boats, sheds for drying networks and tools related to ﬁshing.

117

Between the Old Toruń and the New Toruń

118

119

Between the Old Toruń and the New Toruń

Wojewódzka Komenda Straży Pożarnej Wybudowana na początku XX w. u zbiegu ul. Prostej i Wałów Sikorskiego neogotycka siedziba Komendy Straży Pożarnej formą architektoniczną nawiązuje do średniowiecznych korzeni miasta. Od wieków pożary niszczyły siedziby i dobytek ludzi. Największe straty ponosili mieszkańcy wielkich miast, dlatego w Statucie Toruńskim z 1538 r. zawarto informacje o karaniu za działania przeciwko bezpieczeństwu pożarowemu. Były to czasy, kiedy wszyscy mieszkańcy mieli obowiązek zaopatrywania się w sprzęt gaśniczy i uczestnictwo w gaszeniu pożarów. W 1862 r. utworzono w Toruniu straż ochotniczą, a w 1878 r. Ochotniczą Straż Miejską. Jej komenda mieściła się w ratuszu, natomiast w 1909 r. została przeniesiona do obecnego gmachu.

Headquarters of the State Fire Service The headquarters, built in the early 20th century at the corner of Prosta Street and Wały Sikorskiego is a neo-Gothic building. The architecture style refers to the medieval roots of the city. For centuries, fires destroyed the offices and people’s property. The residents of large cities faced the biggest losses. That is why the Statute of Toruń from 1538 contained the information about punishment for actions against fire safety. There were times when all citizens were obliged to have the fire-fighting equipment and to participate in the extinguishing of fires. In 1862 a volunteer fire department was established in Toruń and in 1878 – the Voluntary Municipal Police. The headquarters were located in City Hall and in 1909 was moved to the current edifice.

120

121

Between the Old Toruń and the New Toruń

Nowy Arsenał Wzniesiony w 1834 r. przy ul. Dominikańskiej Nowy Arsenał jest pięknym masywnym budynkiem wspartym w środkowej części na murowanych arkadach. W 1999 r. został uhonorowany tytułem Obiekt Roku w kategorii „Rewaloryzacja i adaptacja budynków zabytkowych”. Arsenał zbudowano na terenie należącym od 1263 r. do klasztoru Dominikanów. Kiedyś był tu także kościół pw. św. Mikołaja. Niestety, w czasie kolejnych wojen własność bractwa wiele ucierpiała, a krótko po kasacji zakonu w 1820 r. wszystko rozebrano. Obecnie można zobaczyć jedynie fragment muru i resztki niegdyś świetnych obiektów.

New Arsenal Erected in 1834 at Dominikańska Street, New Arsenal is a beautiful, massive building, supported in the middle part on the brick arcades. In 1999 it was awarded the title of the Building of the Year in the category of ‘Restoration and adaptation of historic buildings’. Today it houses a modern business centre. Arsenal was built on the land that was owned by the Dominican convent since 1263. Many years ago there was also a church of St. Nicholas here. Unfortunately, during the successive wars the belonging of the fraternity suffered a lot, and shortly after the closing of the convent, in 1820, everything was demolished. Nowadays all we can see is a fragment of the walls and the remnants of once magniﬁcent buildings.

122

123

Between the Old Toruń and the New Toruń

Ulica Podmurna Jest najdłuższą ulicą starego Torunia. Prowadzi od Urzędu Miasta do Dworu Mieszczańskiego. Początkowo wewnętrzna strona murów nie mogła być zabudowana, ponieważ tamtędy przemieszczały się straże i wojsko do baszt obronnych, które od XIII do X VII w. miały tylko trzy ściany i były otwarte od strony miasta. Na stanowiska strzeleckie wchodziło się po drabinach lub schodach. W późniejszych wiekach dobudowano czwartą ścianę i w basztach lokowano magazyny. Pierwsze domy mieszkalne przy ul. Podmurnej stawiali rzemieślnicy, także kupcy budowali tu spichlerze. Tutaj możemy zobaczyć najstarsze baszty, gotyckie kamienice, domy szachulcowe, eklektyczne i całkiem współczesne – prawdziwy kalejdoskop epok i stylów.

Podmurna Street It is the longest street of old Toruń and leads from the City Hall to Tenement Court. Initially, the inner side of the walls could not be built because it was the route used by the guards and the army on the way to the defence towers, which from the 13th to the 18th century had only three walls and were open on the side facing the city. To get onto the shooting position, one had to climb a ladder or a staircase. In later centuries the fourth wall was added and the towers began to serve as warehouses. The ﬁrst houses at Podmurna Street were constructed by the craftsmen. Merchants used to buy granaries here. The street is a real kaleidoscope of eras and styles with the oldest towers, Gothic tenements, and half-timbered houses as well as those eclectic and very modern ones.

124

Pomnik gen. Elżbiety Zawackiej Przy ul. Podmurnej 93, gdzie swoją siedzibę mają: Towarzystwo Miłośników Torunia, Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek, odsłonięto rzeźbę z brązu. To gen. Elżbieta Zawacka – honorowa obywatelka Torunia. Była jedyną kobietą wśród 316 cichociemnych, wybitną postacią Polskiego Państwa Podziemnego, kurierem Komendy Głównej Armii Krajowej. Odznaczona dwukrotnie krzyżem Virtuti Militari, kilkakrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Oﬁcerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim, Orderem Orła Białego – tylko symbolicznie zaznaczono te wyróżnienia na mundurze postaci. Po wojnie była nauczycielką, pracownikiem naukowym i uzyskała tytuł profesora nauk humanistycznych, dlatego w ręku trzyma okulary, a obok na stoliku leży otwarta książka.

Elżbieta Zawacka Monument A bronze sculpture was unveiled at 93 Podmurna Street, which is the headquarters of the Society of the Friends of Toruń, the Archives and Pomeranian Museum of the National Army and Polish Women’s Military Service. The sculpture is of General Elżbieta Zawacka – honorary citizen of Toruń. She was the only woman among 316 members of The Silent Unseen (Cichociemni), a prominent ﬁgure of the Polish Underground State and a courier of the Headquarters of the National Army. She was awarded twice with the order of Virtuti Militari, several times with the Cross of Valour, the Order of Polonia Restituta, Order of the Military Cross, and the Order of the White Eagle. All of these orders are only symbolically marked on the uniform of the ﬁgure. After the war Elżbieta Zawacka worked as a teacher and researcher and was awarded the title of professor of humanities. That is why she is holding glasses in her hand and has an open book on the table.

125

Between the Old Toruń and the New Toruń

126

Mieszczanie

Burghers

Na murach siedzą zgodnie mieszczanie, rycerze krzyżowi i niewiasta. Spoglądają, czy na zewnątrz wszystko w porządku i nic miastu nie zagraża. W innej części grupa żaków. Jedni uczą się, inni odpoczywają – książki odłożyli we wnęki muru. To galeria „Pasja” Dariusza Przewęźlikowskiego – toruńskiego artysty plastyka. Figury mieszczan są kształtowane ręcznie i wzorowane na postaciach z X V-wiecznego obrazu z kościoła św. Jakuba. Ich magia tkwi w tym, że łączą cztery żywioły: ziemię, wodę, ogień i powietrze (glina, woda, wypalanie, suszenie). Powstały na zamówienie władz miasta i dopełniają kolorytu zabytkowej ulicy Podmurnej; tak jak i stara mapa Torunia umieszczona na murze kamieniczki.

The burghers are sitting on the walls along with the Crusaders and a woman. They are looking outside to see if everything is fine and if there is no danger coming. In another part – a group of scholars, some studying – they put the books aside in the niche in the wall. This iis the ‘Passion’ gallery of Dariusz Przewęźlikowski, an artist from Toruń. The figures of townspeople are hand shaped and modeled on the characters from a 15th century painting from St. Jacob’s Church. Their magic is in the merging of four elements earth, water, fire and air (clay, water, burning, drying). They were ordered by the city administration and add colour to the monumental Podmurna street, just like the old map of Toruń placed on the wall of a tenement.

Baszta Monstrancja Prawdopodobnie w tym miejscu istniała baszta obronna, jednak po zburzeniu przez torunian w 1454 r. zamku krzyżackiego przestała gwarantować bezpieczną ochronę przed wrogami. Zbudowano nową, ośmioboczną, której mury na niektórych odcinkach są grubości 2,5 m. Ze stanowisk strzelniczych można było w trzech kierunkach razić wroga ogniem. Jej nazwa wywodzi się ze zwieńczenia dachu przypominającego monstrancję.

Monstrance Tower It is believed that where Monstrance tower is today, there was a fortiﬁed tower, but after the people of Toruń demolished the Crusaders castle in 1454, it no longer guaranteed safe protection against enemies. A new octagonal one, was built. The walls in some sections have a thickness of 2.5 m. From the shooting positions one could open ﬁre against the enemy in three directions. The name of the tower is derived from the crown on the roof resembling a monstrance.

127

Teutonic Heritage

Krzyżacki młyn Jedyny zachowany młyn, czynny już w drugiej połowie XIII w. Była to budowla gotycka, którą zbuntowani torunianie, niszcząc zamek, ocalili z uwagi na jej praktyczne zastosowanie. W XIX w. budynek przebudowano na mieszkania i częściowo zmieniono jego gotycką formę. Obecnie w krzyżackim młynie mieści się hotel i restauracja. Zachowano rwącą strugę poruszającą niegdyś koła młyńskie. Od strony Wisły budowlę odgradza mur pruskich fortyﬁkacji zbudowany w XIX w. na miejscu starych toruńskich obwarowań.

128

Teutonic Mill The only preserved mill, already active as early as in the second half of the thirteenth century. It was a Gothic building, which the rebels from ToruĹ&#x201E; saved while destroying the castle because of its practical application. In the 19th century the building was converted into ďŹ&#x201A;ats and its Gothic shape was partially changed. Currently, the Teutonic mill is a hotel and a restaurant. The rushing stream that once moved the mill wheels has been preserved. The building is separated from the Vistula with a wall of Prussian fortiďŹ cations built in the 19th century in place of the old ones.

129

Teutonic Heritage

130

Gdanisko Wieżę zbudowano na początku XIV wieku nad Strugą Toruńską. Mieściły się w niej krzyżackie toalety. W Europie dawno już budowano w zamkach specjalne wieże z siedziskami, w których były otwory. Nieczystości spadały do przepływającej na dole rzeki lub strumienia. Do Gdaniska szło się arkadą w murze zamkowym. Były tam otwory strzelnicze, służące obronie zamku. W czasie szturmu zbuntowanych torunian, burzenia murów i palenia pomieszczeń zamkowych, ta jedna wieża ocalała i nie uległa zniszczeniu. Jest to zrozumiałe, gdyż wszyscy wiedzieli o jej charakterze. Dlatego Gdanisko jest najlepiej zachowanym fragmentem zamku krzyżackiego.

Gdanisko The tower was built in the early 14th century at the Toruń Stream. It housed the Teutonic toilets. In Europe, long before, special towers featuring seats with holes had already been built. The excrement fell into the stream or river ﬂowing underneath. A covered walkway in the castle wall led to Gdanisko. There were loopholes used for the defence of the castle. This tower was the only one that survived the attack of the rebels of Toruń, who demolished the walls and burnt the castle rooms. It is understandable since everyone knew its purpose. That is why Gdanisko is the best preserved fragment of the Teutonic castle.

131

Teutonic Heritage

Ruiny zamku krzyżackiego W 1226 r. książę Konrad Mazowiecki sprowadził do Polski zakon krzyżacki i dał mu we władanie Ziemię Chełmińską, która graniczyła z pogańskimi Prusami. Zamek w Toruniu był pierwszą warownią zakonu na ziemiach polskich. Zbudowany w 1236 r. miał być bazą wypadową do podboju i nawracania narodu Prusów. Na terenie zamku był dom zakonny, a na przedzamczu szpital. Przedmurze zajmowały budynki gospodarcze, które stanowiły równocześnie „mur obronny”. Początkowo stosunki polsko-krzyżackie układały się pokojowo, jednak po bitwie pod Grunwaldem mieszczanie oddali Toruń Władysławowi Jagielle i złożyli mu hołd. Po kilku miesiącach – na prawach I pokoju toruńskiego – miasto wróciło pod rządy Krzyżaków. Narastały konﬂikty i w 1454 r. mieszczanie zdobyli zamek w zbrojnej walce. Częściowo zburzyli mury, spalili budynki zamkowe. Legenda głosi, że w X VIII w. nad ruinami latał smok. Pamiątką tego wydarzenia jest ceramiczny smok przy kracie osłaniającej Strugę Toruńską.

132

Teutonic Castle Ruins In 1226 Duke Konrad of Masovia brought the Teutonic Order to Poland and gave them possession of Chełmno, which was bordered with pagan Prussia. The castle in Toruń was the first stronghold of the Crusaders on Polish soil. Built in 1236, it was supposed to be a base for the conquest and conversion of the nation of Prussia. There was a monastic house at the castle and a hospital just outside the castle walls. The outhouses of the bulwark served as a protection wall. Initially, relations between Poland and the Teutonic Order were very peaceful. However, after the Battle of Grunwald the people of Toruń gave the city to Władysław Jagiełło and paid him homage. After a few months the city went back under the rule of the Teutonic Knights, following the agreement called the First Peace in Toruń. The conflicts escalated and in 1454 the townspeople conquered the castle in an armed struggle. They destroyed part of the walls and burned down the castle buildings. The legend has it that in the 18th c. there was a dragon flying over the ruins of the castle. This event is commemorated with a statue of a ceramic dragon standing beside the lattice that covers Struga Toruńska.

133

New Town

Nowe Miasto W 1262 r. Stare Miasto odstąpiło Krzyżakom ziemię pod nową osadę, której dwa lata później zakon nadał prawa lokacyjne i nazwę Nowy Toruń. Wzniesiono mury obronne wzmocnione basztami oraz bramy miasta: u wylotu ul. Prostej – Prawe Wrota, u wylotu św. Katarzyny – Brama św. Katarzyny, od południa Brama św. Jakuba. Zbudowano murowane mosty z bramą zewnętrzną przed fosą. Wylot Bramy św. Jakuba wzmocniono dwiema okrągłymi basztami na wzór barbakanu. Skanalizowano Strugę Toruńską, by wykorzystać wodę do poruszania urządzeń przemysłowych oraz młynów zamkowych. Mieszkali tu rzemieślnicy zajmujący się tkactwem, garbarstwem, kuśnierstwem i obróbką metali, a kupcy Starego Miasta pośredniczyli w sprzedaży towarów.

134

New Town In 1262 the Old Town gave the Crusaders some land for a new settlement. Two years later the new town received city rights and the name of New Toruń. Fortiﬁed walls with towers were built and city gates were constructed at the end of Prosta Street (the Right Wing) and at the end of Św. Katarzyny Street (the Left Wing). Brick bridges with an external gate before the moat were built. St. Jacob’s Gate was fortiﬁed with two round towers modelled on the Barbican. A canal was constructed on the river Struga Toruńska in order to use the water to power industrial equipment and the castle mills. The people who lived here were engaged mainly in weaving, tanning, leatherworking and metalworking and the merchants of Old Town acted as brokers of the good for sale.

135

New Town

Teatr Lalki ‚‚Baj Pomorski” Działa od ponad 60 lat. Jego pierwszymi animatorami byli studenci Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Obecnie jest to jeden z najlepszych teatrów lalkowych w Polsce, oferujący spektakle nie tylko dzieciom, ale także młodzieży i dorosłym. Od 1999 r. organizowane są w październiku „Spotkania” – Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek. To największy festiwal sztuki animacji w Polsce, w którym uczestniczą teatry z całego świata. W listopadzie odbywają się Toruńskie Spotkania Teatrów Jednego Aktora. Obecny gmach „Baja Pomorskiego” (w kształcie szafy) jest jednym z najciekawszych i najbardziej nowoczesnych budynków teatralnych nie tylko w Polsce, ale i na świecie.

136

‘Baj Pomorski’ Puppet Theatre A working theatre for over 60 years, its ﬁrst puppeteers were students from the University of Nicolaus Copernicus. Today it is one of the best puppet theatres in Poland, offering performances not only for children, but also for young people and adults. Since 1999, every October the theatre organises ‘Meetings’ – an International Festival of Puppet Theatres. This is the biggest festival of the art of puppetry in Poland, attended by theatres from all over the world. In November, they hold the Torun Meetings of One Actor Theatres. The current building of ‘Baj Pomorski’ (in the shape of a cabinet) is one of the most interesting and most modern theatre buildings not only in Poland but in the world.

137

New Town

138

Muzeum Toruńskiego Piernika Przy ul. Strumykowej 4 w dawnej fabryce pierników rodziny Weese powstał nowy oddział Muzeum Okręgowego. Jest to największe w Polsce muzeum piernika. Można zobaczyć unikatową kolekcję form piernikarskich z okresu od X VII do XX wieku, poznać technologię wypieku, zobaczyć, jakich przypraw używano i jak wyglądały dawne kramy kupieckie. Każdy zwiedzający może wypiec dla siebie piernik z oryginalnego ciasta.

Toruń Gingerbread Museum In the former gingerbread factory of the Weese family, at 4 Strumykowa Street, a new branch of the Regional Museum was created. It is the largest gingerbread museum in Poland. You can see a unique collection of gingerbread moulds dating from the 17th to the 20th century. You can also learn about the technology of baking, see what spices were used and what old merchants’ stalls looked like. Each visitor can bake their own gingerbread from the original dough.

139

New Town

Żywe Muzeum Piernika W mieście istnieje też prywatne muzeum piernika przy ul. Rabiańskiej 9. Wnętrze stylizowane jest na X VI-wieczną piekarnię, a zwiedzający biorą udział w produkcji pierników według starych receptur. Stają się czeladnikami mistrza – przesiewają mąkę, ubĳają korzenie, przygotowują ciasto, wałkują je i wycinają pierniki, które po upieczeniu zabierają na pamiątkę. Pracę nadzorują Mistrz Piernikarski oraz Wiedźma Korzenna, a każdy uczestnik po wykonaniu zadania otrzymuje certyﬁkat.

Live Gingerbread Museum In the city there is also a private gingerbread museum at 9 Rabiańska Street. The interior resembles a sixteenth sixteenth--century bakery and visitors can make their according to the old recipes. Everyone own gingerbread ginger can become an apprentice to the master – sift the b ﬂour, churn the roots, prepare the dough, roll it out and cut cu out gingerbread that can be taken home as after baking. The work is supervised by a souvenir souv Gingerbread Master and the Spice Witch. Each the Gi a certiﬁcate after completing the task. participant receives r

140

Toruńskie pierniki W mieście Kopernika koniecznie trzeba spróbować niepowtarzalnych w swym smaku pierników, których pochodzenie wiąże się z dawną legendą o mniszce Katarzynie, która uratowała przed kotem mysiego króla. Wdzięczny za ocalenie życia zaprowadził ją do podziemi, gdzie stały dzieże z 50-letnim korzennym ciastem. Z nich upiekła pierniki, w kształcie nałożonych na siebie sześciu medalionów, które od jej imienia zwane są katarzynkami. Receptura tych smakowitości, przekazywana z pokolenia na pokolenie, znana jest tylko toruńskim cukiernikom.

Toruń Gingerbread In the city of Copernicus, tasting the gingerbread cookies is a must. They have a unique ﬂavour and their origin is associated with the legend of a nun named Katarzyna who salvaged the King of mice from a cat. Grateful for saving his life, the king brought the nun to the undergrounds, where there were kneading troughs with 50-year old spice dough. She used it to bake gingerbread cookies in the form of six overlaping medallions, which – after her name – got called ‘katarzynki’. The recipe for those dainties has been passed down from generation to generation and is known only to the confectioners of Toruń.

141

New Town

142

Rynek Nowomiejski

New Town Square

Centralny punkt toruńskiego Nowego Miasta, rozplanowany w 1264 r. wraz z lokacją miasta. To kwadratowy plac o wymiarach około 95 x 95 m. Przy wschodnim narożniku usytuowany jest zabytkowy kościół św. Jakuba. W dawnych czasach centrum rynku zajmowała zabudowa typowa dla miast średniowiecznych, składająca się z ratusza, ław chlebowych i sukiennic. W X VII w. gotycki ratusz przekształcony został w zbór ewangelicki. Na początku XIX w. został rozebrany, a na jego miejscu wzniesiono obecny. Służył protestantom do 1918 r., potem był cerkwią prawosławną, a obecnie jest siedzibą Fundacji Tumult.

The central point of New Town in Toruń, designed in 1264 with the foundation of the town. It is a square plaza measuring about 95 m x 95 m. The east corner features the monumental St. Jacob Church. In ancient times, the centre of the market was occupied by buildings typical of medieval towns, consisting of the town hall, market hall and cloth hall. In the 17th century the Gothic town hall was transformed into a Protestant church. At the beginning of the 19th century it was demolished, and the present one was built in its place. It served Protestants until 1918, then it was an Orthodox Church and now it is the headquarters of the Tumult Foundation.

143

New Town

Imprezy na Rynku Nowomiejskim Każdego roku od wiosny do jesieni na Rynku można ciekawie spędzić czas. Organizuje się tutaj wiele imprez dla dorosłych i dzieci. Można wysłuchać koncertu, uczestniczyć w turniejach rycerskich, można rozgrywać mecze piłkarskie, nawet piłki plażowej, kiedy nawiezione tu zostają tony piasku. Największą popularnością cieszą się śniadania na trawie. Jest to całodniowy piknik dla mieszkańców miasta i turystów. Rynek pokrywa się prawdziwą murawą, na której na kocach i leżakach bawią się całe rodziny. Impreza połączona jest z propagowaniem ochrony środowiska i wiedzy ekologicznej oraz zdrowego stylu życia.

144

New Town Square Events Every year, from spring to autumn people can enjoy spending time at the Market Square. Many events for adults and children are organised here. You can listen to a concert, participate in a chivalry tournament, play football or even beach volleyball when tonnes of sand are brought to the Square. The most popular event is called ‘breakfast on the grass’. It is an all-day picnic for locals and tourists. The Square gets covered with a real sward of grass and families enjoy the event on blankets and sun loungers. The event is linked to the promotion of environmental protection, ecological knowledge and a healthy lifestyle.

145

New Town

Apteka ‚‚Pod Złotym Lwem” W czasach średniowiecza stała w tym miejscu gotycka kamienica. Na początku X VII w. przebudowano ją i przeznaczono na aptekę. Pierwszym właścicielem był Martin Bernhardt. Umieszczenie nad wejściem pozłacanej drewnianej rzeźby lwa przypisuje się Krzysztofowi Hoffmannowi. Od króla Jana III Sobieskiego otrzymał on przywilej leczenia i sprzedawania nie tylko tradycyjnych środków, ale także teriaku – opracowanego przez siebie leku na wszystkie choroby. Obecny klasycystyczny styl budynek apteki zyskał po ostatniej przebudowie w pierwszej połowie XIX w.

146

‘Under the Golden Lion’ Pharmacy In the Middle Ages a Gothic house stood here. At the beginning of the 17th century it was rebuilt and dedicated to the pharmacy. The ﬁrst owner was Martin Bernhardt. Placing the gilded wooden sculpture of a lion at the entrance is attributed to Christopher Hoffmann. King John III Sobieski granted the owner of the pharmacy the privilege of treating patients and selling not only the traditional medicines, but also teriaku – a cure for all diseases developed by Bernhardt himself. The pharmacy gained the present, classicist style, after the last reconstruction in the ﬁrst half of the nineteenth century.

Gospoda ‚‚Pod Modrym Fartuchem” Istnieje od X V w. Jej nazwa ma dwa źródła. W legendarnej opowieści żoną pierwszego właściciela, człowieka dobrego i pracowitego, była kobieta leniwa i złośliwa. Dręczyła i biła męża, a wszyscy mówili, że diabeł ją opętał. Tajemniczy gość doradził mężowi, aby przy kolejnej awanturze wypowiedział słowa: „raz, dwa, trzy, wyleć czarownico przez ścianę lub drzwi” – no i wyleciała! Mężowi, który chciał ją zatrzymać, został w ręku jej modry fartuch. Zatkał nim dziurę w ścianie. Stąd się wzięła nazwa gospody, choć historia głosi, że spotykali się w niej wolnomularze, których symbolem jest niebieski murarski fartuch. Bywał tu król Jan Olbracht w 1495 r. Tak zachwycił się atmosferą, że wydał przywilej budowy drewnianego mostu przez rzekę. Był to drugi w Polsce (po krakowskim) most na Wiśle. Po nim w 1501 r. szedł kondukt żałobny z ciałem króla, który zmarł w Toruniu.

‘Under the Blue Apron’ Inn It was created in the 15th century and the name has two possible sources. The legend has it that the ﬁrst wife of the owner – a kind and hard working man – was very lazy and mean. She would torment and beat the husband and everyone said that she was possessed by the devil. A mysterious man advised the husband to use the following words when they have a row again: ‘One, two, three, that’s all, the witch leaves through the door or the wall’. And she left indeed. The husband tried to stop her but he was left only with her blue apron in his hands. He used it to block the door in the wall. That is where the inn took its name from. However, according to another story, the freemasons used to meet in the inn and their symbol was a blue apron. King John visited the inn in 1495. He was so impressed with the atmosphere that he granted permission to build a wooden bridge across the river. It was the second Polish bridge (after the one in Krakow) that joined the two banks of the Vistula. It was this bridge that the procession crossed during the funeral of the king, who died in 1501.

147

New Town

Kościół pw. św. Jakuba i św. Filipa Budowę rozpoczęto w 1309 r. i trwała prawie dwa wieki. Jest jednym z najpiękniejszych przykładów gotyckiej architektury. Należał do zakonu cystersek. Wśród przełożonych klasztoru była siostra Mikołaja Kopernika. Dziś jest przystankiem na szlaku cysterskim i biegnącym przez Pomorze i Kujawy szlaku pielgrzymkowym św. Jakuba. Ten apostoł Jezusa Chrystusa, rybak znad Jeziora Galilejskiego, brat św. Jana Ewangelisty, zmarł śmiercią męczeńską. Jego ciało przewieziono do Galicji w Hiszpanii i pochowano w miejscu, na którym zbudowano katedrę Santiago de Compostela. Dzięki wstawiennictwu św. Jakuba nastąpiły cudowne narodziny króla Bolesława Chrobrego, co uwiecznił Gall Anonim w swojej kronice. Camino Polaco (Droga Polska) została odtworzona z inicjatywy Stowarzyszenia na rzecz Ratowania Zabytków Kultury Europejskiej w Polsce, z siedzibą w Toruniu. Pielgrzymów pragnących duchowej odmiany i wyciszenia emocji prowadzą żółte strzałki i tablice z obrazem muszli św. Jakuba.

The Church of St. Jacob and St. Philip The construction began in 1309 and lasted almost two centuries. It is one of the ﬁnest examples of Gothic architecture. It belonged to the Cistercian Order. One of the superiors of the monastery was the sister of Nicolaus Copernicus. Today it is a stop on the Cistercian route and St. Jacob’s pilgrimage route running through Pomerania and Kujawy. This apostle of Jesus Christ, a ﬁsherman living at the Sea of Galilee and the brother of St. John the Evangelist was martyred. His body was transported to Galicia in Spain and he was buried at the site where the cathedral of Santiago de Compostela would later be built. It is said that the miraculous birth of King Boleslaw the Brave occurred due to the intercession of St. Jacob, which was later immortalised in the chronicle of Gall Anonim. Camino Polaco (The Polish Route) was created thanks to the initiative of the Association for the Rescue of European Cultural Monuments in Poland, whose headquarters are in Toruń. Pilgrims who wish to undergo spiritual transformation and emotional peace are led by yellow arrows and signs with the image of St. Jacob’s shell.

148

149

New Town

Zabytki kościoła Wiele z nich pochodzi z nieistniejącego kościoła św. Mikołaja oraz klasztoru sióstr przy kościele św. Ducha, który stał na przedmieściu nad Wisłą. Gotyckie freski są z XIV w. Replika zabytku z XIV w. – Ukrzyżowanie na Drzewie Życia – była elementem ołtarza papieskiego w czasie wizyty Jana Pawła II w Toruniu. Ten fragment ołtarza polowego znajduje się w Sanktuarium Miłosierdzia Bożego przy ul. św. Faustyny. Jeden z najstarszych w Polsce prospekt organowy, barokowy ołtarz główny z wizerunkiem św. Jakuba Starszego oraz większość ołtarzy w bocznych nawach i przy ﬁlarach pochodzi z X VIII w. Z tych czasów jest też łuk tęczowy nad wejściem do prezbiterium i rokokowa ambona. Zrabowany przez Szwedów dzwon zwany Thornan znajduje się w katedrze w Uppsali i jest największym dzwonem w Szwecji.

150

Church Monuments Many of them come from the already non-existent church of St. Nicholas and from the convent of the church of the Holy Spirit, which stood on the outskirts of the Vistula river. Gothic frescoes come from the 14th century. A replica of the XIV century monument – The Cruciﬁxion on the Tree of Life – was a part of the papal altar during the visit of pope John Paul II in Toruń. This fragment of the ﬁeld altar is now located in the Sanctuary of Divine Mercy at St. Faustina Street. One of the oldest Polish pipe organs, a Baroque altar with the image of St. James the Elder and most of the altars in the aisles and at the pillars date back to the 18th century. The rainbow arch over the entrance to the sanctuary and the rococo pulpit come from the same period. A bell called Thornan, robbed from the church by the Swedish, is now in the cathedral of Uppsala and is the largest bell in Sweden.

151

New Town

Architektura Nowego Miasta Większość kamienic Nowego Torunia została zbudowana w XIX i na początku XX w. W architekturze dominował historyzm, którego istotą była inspiracja stylami dawnych epok, przez co uzyskiwano nową jakość artystyczną. Neogotyk przeznaczony był dla budowli sakralnych, wojskowych i świeckich; barok symbolizował bogactwo. Obok historyzmu pojawiła się secesja charakteryzująca się linią falistą, asymetrią i zdobniczymi elementami symbolizującymi młodość i wiosnę. Najciekawszymi są ulice: Św. Katarzyny (na kamienicy nr 12 widnieją herby Starego i Nowego Torunia) oraz Wielkie i Małe Garbary (w kamienicy nr 2 urodził się Samuel Linde – wybitny językoznawca, bibliograf i pedagog, twórca „„Słownika Języka Ję y Polskiego”).

152

Architecture of New Town The majority of the tenements of the New Town were built in the 19th and 20th century. The architecture is dominated by historicism, the essence of which was the inspiration based on the styles of past epochs, thanks to which a new artistic quality was achieved. Neo-Gothic style was dedicated to religious, military and secular buildings and Baroque was the symbol of wealth. Art Nouveau appeared along with historicism. It is characterised by wavy lines, asymmetry and decorative elements that symbolised youth and spring. The most interesting streets are: Św. Katarzyny Street (the tenement at No12 features the coats of arms of the Old and the New Toruń), Wielkie Garbary and Małe Garbary Samuel Linde, an eminent linguist, bibliographer, teacher and creator, the creator of the ‘Dictionary of the Polish Language’ was born in the tenement at No 2.

153

New Town

Kościół pw. św. Katarzyny W XIV w. na tym miejscu stała kapliczka św. Katarzyny. Istniała do 1814 r., kiedy dokonano jej rozbiórki i postawiono neogotycki kościół przeznaczony dla żołnierzy protestantów Twierdzy Toruń. W konsekracji świątyni w 1905 r. wziął udział cesarz Wilhelm II. Po odzyskaniu przez Polskę wolności utworzono paraﬁę dla polskich żołnierzy i jest to kościół garnizonowy Wojska Polskiego. Kościół posiada sklepienie gwiaździste, jedną nawę o długości 30 m i szerokości prawie 14 m oraz – jako jedyny w Toruniu – nawę poprzeczną. Jego 86-metrowa wieża jest najwyższą w mieście. Ołtarz główny oraz niektóre rzeźby są autorstwa Ignacego Zelka; także sylwetka Królowej Korony Polskiej z Dzieciątkiem na cokole przed kościołem oraz Chrystusa dźwigającego krzyż we wnęce murów zewnętrznych.

St. Catherine’s Church In the 14th century a chapel stood in this place. The building got torn down in 1814 and in its place the neo-Gothic church was raised. It was dedicated to the Protestant soldiers of Toruń Fortress. Emperor Wilhelm II himself participated in the consecration of the temple in 1905. After Poland regained freedom, a parish for Polish soldiers was created here and currently it serves as the Garrison Church of the Polish Army. The church has a stellar vault, one 30-metre long and nearly 14-metre wide nave and – as the only church in Toruń – a transverse nave. The 86-metre tower is the highest Tower in Toruń. The main altar, some of the sculptures, the effigy of the Queen of the Polish Crown with the Holy Child, located on the pedestal in front of the church and the ﬁgure of Christ carrying the cross, which can be seen in the niche of the outer wall were all created by Ignacy Zelka.

154

155

New Town

Ulica Warszawska – dawny Wilhelmstadt Przedmieście św. Katarzyny usytuowane było poza granicami Torunia. Po rozbiorach te tereny włączono w granice miasta i postanowiono utworzyć nową dzielnicę – Wilhelmstadt. Zbudowano koszary dla wojska, szpital oraz domy dla wysokich rangą wojskowych i bogatych torunian. Najwięcej ich zachowało się przy ul. Warszawskiej, a także Piastowskiej i Mickiewicza. Mają piękne elewacje, duże balkony, wygodne szerokie klatki schodowe. To od frontu, bo od podwórza widok jest inny – brak balkonów, wąskie schody na piętra. W tych kamienicach istniały obok siebie dwa światy, bogatych i biednych. Mieszkali w nich wysocy rangą oﬁcerowie, urzędnicy wojskowi, bankierzy, kupcy, ale też biuralistki, kucharki, służące – tak wynika z ksiąg meldunkowych z początków XX w. Dziś przy ul. Warszawskiej mieści się wiele ﬁrm, a zaniedbane do niedawna podwórka nabierają nowego blasku. Szkoda, że nie wszystkie kamienice przy ul. Warszawskiej są wpisane do rejestru zabytków.

156

Warszawska Street – Former Wilhelmstadt Przedmieście św. Katarzyny used to be situated outside Toruń. After the Partition, the area was included within the borders of the city as a new district, named Wilhelmstadt. Military barracks, a hospital and houses for high ranking military officers and rich residents of Toruń were built here. The majority of the ones that survived are located at Warszawska Street, some at Piastowska Street and Mickiewicz Street. They have beautiful facades, large balconies and comfortable, wide staircases. But only at the front. The view from the yard is completely different – no balconies and no narrow staircases. Two different worlds – of the rich and the poor – used to clash here. According to the registration books from the early 20th c., high rank military officers, military officials, bankers and merchants lived here alongside office workers, cooks and servants. Today Warszawska Street is the home for many companies and the yards – neglected until recently – have taken on a new shine. Unfortunately, not all the tenements at Warszawska Street are entered in the register of monuments.

157

University Campus

Uniwersytet Mikołaja Kopernika Pierwszą kadrę UMK stanowili profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, dlatego mimo powołania uniwersytetu toruńskiego w 1945 r. jego dorobek naukowy sięga kilkuset lat. W zbiorach uczelni przechowywane są cenne pamiątki dokumentujące dawne tradycje. Od pierwszej siedziby UMK w Collegium Maius stopniowo rozszerzano liczbę wydziałów i specjalizacji. Już w 1946 r. funkcjonowało 76 katedr, w których studiowało około 1600 studentów. Obecnie pod kierunkiem ponad 700 profesorów i doktorów habilitowanych oraz przeszło 2000 nauczycieli akademickich kształci się blisko 25 tysięcy studentów. UMK jest największą szkołą wyższą w Polsce północnej. O jej wysokiej randze świadczy utworzenie w 2001 r. Krajowego Laboratorium Fizyki Atomowej, Molekularnej i Optycznej. Jest to międzyuczelniana jednostka badawcza, której celem jest prowadzenie badań z zakresu ﬁzyki atomowej na światowym poziomie. Corocznie w murach uczelni i na terenie miasta organizowany jest Festiwal Nauki i Sztuki, w czasie którego prezentowane są pokazy, organizowane wykłady i warsztaty naukowe oraz dyskusje. Wiedza przekazywana w atrakcyjny sposób cieszy się ogromnym zainteresowaniem mieszkańców miasta i turystów.

158

Nicolaus Copernicus University The first university staff of NCU [UMK] was composed of professors of Stefan Batory University in Vilnius as well as Jan Kazimierz University in Lwów and that is why, in spite of establishing the university in Toruń in 1945 r., its university achievements go back hundreds of years. In university collections there are kept precious memorabilia documenting old traditions. Since the first residence of NCU [UMK] in Collegium Maius the number of departments and specialisations has been gradually extended. In 1946 already 76 departments were functioning, where about 1600 students were studying. Nowadays, under the supervision of over 700 professors and post-doctoral degree teachers as well as over 2000 academic teachers, almost 25 000 students are educated. NCU [UMK] is the largest university in the north of Poland. Establishing the National Laboratory of Atomic, Molecular and Optical Physics in 2001 means the high rank of the university. It is an interuniversity research unit, which purpose is to carry out research in the scope of atomic physics at world-class level. Every year within the walls of the university and in the city there is organized the Science and Art Festival during which are presented shows, there are organized lectures, scientific workshop and discussions. The knowledge imparted in an attractive way is very famous among citizens and tourists.

159

University Campus

Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy Wielkim osiągnięciem naukowców i władz miasta jest pierwsze centrum nauki w regionie kujawsko-pomorskim. Mieści się w zabytkowych młynach Richtera z przełomu XIX i XX w., usytuowanych u zbiegu ulic: Kościuszki i Dworcowej. Na przestrzeni 5 tys. m2, na 6 kondygnacjach prezentowany jest dorobek nauki i techniki. Główną atrakcją jest Wahadło Foucaulta, najdłuższe w Polsce, zawieszone na 33-metrowej linie, biegnącej od dachu do parteru. Pozwala ono obserwować zjawisko obrotu Ziemi wokół własnej osi. Stała wystawa „O Obrotach” nawiązuje do dzieła Mikołaja Kopernika. Natomiast ekspozycja „Rzeka” jest modelem rzeki od źródeł po ujście. Wiedza przekazywana jest w sposób interaktywny. Można osobiście prowadzić eksperymenty i bawić się w naukowca. Prezentowane w Młynie Wiedzy zjawiska i osiągnięcia techniki przekraczają wyobrażenie zwykłego człowieka. Jest to placówka wyjątkowo atrakcyjna dla dzieci, młodzieży i dorosłych.

160

Modernity Centre ‘Mill of Knowledge’ The ﬁrst science centre created in the region of Kujawy and Pomerania is a great achievement of the scientists and the administration of the city. It is located in Richter’s historical, historical mills, built at the turn of the 19th and 20th c., situated at the intersection of two streets: Kościuszki and Dworcowa. The achievements of science and technology are presented on 5,000 square metres, on 6 ﬂoors. The main attraction is the Foucault’s Pendulum – the longest in Poland, suspended on a 33-meter line running from the roof to the ground. It allows you to observe the phenomenon of the earth’s rotation around its axis. The permanent exhibition ‘On the Revolutions’ refers to the work of Nicolaus Copernicus. The ‘River’ exhibition is a model of the river from the source to the mouth. Knowledge is passed on in an interactive way. You can play scientist and do your own experiments. The phenomena and technological achievements presented in the Mill of Knowledge exceed the imagination of a regular person. The facility is equally attractive for children, adolescents and adults.

161

The City of Sport

Motoarena Toruń im. Mariana Rosego Stadion jest najnowocześniejszym obiektem tego typu na świecie. Całkowita długość toru wynosi 325 m, a innowacyjnym rozwiązaniem jest jego nachylenie do wewnątrz: na prostych 4%, czyli 50 cm, a na łukach 7% – 110 cm. W projektowaniu czynnie uczestniczyli: Per Jonsson występujący w latach 90. w barwach Apatora oraz Ole Olsen – były duński żużlowiec, trzykrotny indywidualny mistrz świata. Dwupoziomowe trybuny mogą pomieścić ponad 15 tys. widzów. Toruńskie „Anioły” – nazywane tak od elementu wyróżniającego herb Torunia, kontynuują tradycje wybitnego polskiego żużlowca Mariana Rosego.

Toruń Motoarena of Marian Rose The stadium is the most modern facility of its kind in the world. The total length of the track is 325 m. It features an innovative solution – an inward slope: 4% (50 cm) at the straight lines and 7% (110 cm) at the curves. The design process was actively supported by Per Jonsson, who raced in the 90’s for Apator and by Ole Olsen – a former Danish speedway racer, three-time individual world champion. Two-storey stands can accommodate over 15,000 spectators. Toruńskie ‘Anioły’ (The Angels of Toruń), who took their name from the coat of arms of Toruń, continue the tradition of Polish speedway racer, Marian Rose.

162

163

The City of Sport

Arena Toruń Otwarta w 2014 r. Hala Sportowo-Widowiskowa jest jedynym w Polsce obiektem sportowym przygotowanym do rozgrywania wszystkich dyscyplin lekkoatletycznych na najwyższym światowym poziomie, a także gier zespołowych. Ma ona charakter wielofunkcyjny – można tu organizować wystawy, targi oraz masowe imprezy artystyczne. Ponad 5-tysięczna widownia po zastosowaniu trybun rozsuwanych może pomieścić dodatkowy tysiąc widzów.

164

ToruĹ&#x201E; Arena Opened in 2014, the Sports and Entertainment Arena is the only sports facility in Poland prepared for holding competitions in all athletics disciplines and team games at world-class level. It is multifunctional â&#x20AC;&#x201C; you can organise exhibitions, fairs and mass artistic events. The stands accomodate over 5,000 spectators and the extendable stands â&#x20AC;&#x201C; another 1,000.

165

Bydgoskie Przedmieście

Domy szachulcowe i z muru pruskiego Malownicza dzielnica Torunia nazywana jest miastem ogrodem. Do XIX w. istniał zakaz stawiania domów murowanych, gdyż były to tereny forteczne i w czasie wojen musiały być oczyszczone dla celów wojskowych. Najtańszą techniką był tzw. szachulec, czyli używanie do konstrukcji domów szkieletów z drewna wypełnionych gliną zmieszaną z sieczką. Równie popularny był mur pruski, którego drewniane szkielety wypełniano cegłami. Na Bydgoskim Przedmieściu zachowało się najwięcej tego typu zabytków – zespół koszar, w których obecnie są mieszkania komunalne, drewniane wille wznoszone przez bogatych mieszczan, budynki użyteczności publicznej.

166

Wattle and Daub Houses and Timber Framed Houses The picturesque district of Toruń is called the garden city. Until the nineteenth century there was a ban on building brick houses, as these were fortress areas and during the war they had to be cleared for military purposes. The cheapest technique was the one based on wattle and daub – the houses were made of wooden skeletons, ﬁlled with clay mixed with chaff. Timber framed houses, in which the skeleton was ﬁlled with bricks, were equally popular. The street of Bydgoskie Przedmieście has the biggest amount of monuments of this type – barracks, currently used as public housing, wooden villas erected by rich citizens and public buildings.

167

Bydgoskie PrzedmieĹ&#x203A;cie

168

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych

Regional Directorate of State Forests The edifice, designed by Kazimierz Ulatowski, an architect from Toruń, was completed in 1930. The entrance is guarded by two bears sculpted by Ignacy Zelka. They symbolise wildlife, its strength and power. Above the entrance there is an emblem styled as the Roman numeral ten, which commemorates the 10th anniversary of the return of Poland to the motherland. The directory of Toruń covers over 420 thousand hectares of forests, including: Bory Tucholskie (Tuchola Pinewoods), Lasy Gostynińsko-Włocławskie (Forests of Gostynin and Włocławek) and Lasy Pojezierza Brodnickiego (Forests of Brodnica Lake Region), providing sustainable forest management in this region. The vibrant development of forestry in the interwar period is the achievement of – among others – Teofil Lorkiewicz, the first director of the State Forests in Toruń. The roundabout at the headquarters of the Directory is named after him. An obelisk with a plaque dedicated to the memory of this eminent forester was placed just beside it in 2015.

Gmach według projektu toruńskiego architekta Kazimierza Ulatowskiego został oddany do użytku w 1930 r. Wejścia strzegą dwa niedźwiedzie autorstwa Ignacego Zelka. Symbolizują one dziką przyrodę, jej siłę i potęgę. Nad wejściem do budynku znajduje się godło stylizowane w rzymską dziesiątkę dla upamiętnienia 10-lecia powrotu Polski do macierzy. Toruńska dyrekcja obejmuje ponad 420 tys. ha lasów, wśród nich m.in.: Bory Tucholskie, Puszczę Bydgoską, Lasy Gostynińsko-Włocławskie i Lasy Pojezierza Brodnickiego, gdzie prowadzi się zrównoważoną gospodarkę leśną. Prężny rozwój leśnictwa w okresie międzywojennym jest dziełem m.in. Teoﬁla Lorkiewicza, pierwszego dyrektora Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Jego imię nosi rondo przy siedzibie dyrekcji, a obok, w 2015 r., został umieszczony obelisk z tablicą pamiątkową poświęconą pamięci tego wybitnego leśnika.

169

Bydgoskie PrzedmieĹ&#x203A;cie

170

Architektura przełomu XIX i XX w. Bydgoskie Przedmieście od 2011 r. jest w rejestrze zabytków. Domy z przełomu wieków nawiązują swoimi formami do różnych stylów architektonicznych. Są tu kamienice neogotyckie, neoklasycystyczne, neobarokowe, ale także secesyjne i eklektyczne. Każda ulica ma swoją historię. Dawna siedziba wojewodów pomorskich przy ul. Fredry 6/8, ozdobiona herbem z gryfem, gościła prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Przy ul. Konopnickiej 15 mieszkał kompozytor Zygmunt Moczyński. W pensjonacie „Zoﬁówka” przebywali: Stanisław Przybyszewski, Tymon Niesiołowski, Witkacy, Juliusz Osterwa i wielu innych ludzi sztuki. Każda ulica i każdy dom są perełkami architektury. Ciekawostką jest legenda o tym, że od miejsca, gdzie obecnie stoi tzw. Grzybek, w 1500 r. ustawiono pochylnię aż do wieży obecnej katedry, po której 12 wołów wciągało 7-tonowy dzwon Tuba Dei.

Architecture at the Turn of the 19th and 20th centuries

Bydgoskie Przedmieście Street is in the register of monuments. The form of the houses built in the late 19th and early 20th century refers to various architectural styles. You can see neo-Gothic, neo-Classicism, neo-Baroque, Art Nouveau and eclectic tenements. Every street has its own history. Ignacy Mościcki, the President of the Republic of Poland stayed at 6/8 Fredry Street – the former residence of the governor of Pomerania – whenever he visited Toruń. Composer Zygmunt Moczyński lived at 15 Konopnicka street. Stanislaw Przybyszewski, Tymon Niesiołowski, Witkacy, Juliusz Osterwa and many more artists lived in the villa called ‘Zoﬁówka’. Every street and every house in an architectural jewel. An interesting legend has it that from the place where the so-called Grzybek stands, in 1500 a ramp to the tower of the present cathedral was set and it was used by 12 oxen to pull the 7-ton Tuba Dei bell to the top.

171

Bydgoskie Przedmieście

Park Miejski Już w pierwszej połowie XIX w. był miejscem spotkań mieszkańców, a na początku XX w. najpopularniejszym miejscem zabaw w licznych restauracjach i salach tanecznych. Na powierzchni 25 hektarów znaleźć można kilkadziesiąt gatunków drzew i krzewów, tajemnicze jeziorka, wodne kaskady, place zabaw. W 1997 r. został wpisany do rejestru zabytków. W epoce neoromantyzmu mieszkańcy Torunia postanowili uhonorować poetę romantycznego Friedricha Schillera. Zebranych pieniędzy starczyło jedynie na marmurową ławkę zwieńczoną wizerunkiem głowy artysty. Fryderyk Schiller jest autorem „Ody do radości”, do której muzykę napisał Ludwik van Beethoven – ta pieśń stała się hymnem Unii Europejskiej.

Metropolitan Park It became a meeting place of the residents of Toruń in the early 19th century. At the beginning of the 20th century it was the place of numerous events in restaurants and dancing halls. Dozens of species of trees and shrubs, mysterious lakes, water cascades and playgrounds are spread over 25 hectares. In 1997 it was entered in the register of monuments. In the era of neo-romanticism the residents of Toruń decided to honour the romantic poet Friedrich Schiller. They managed to collect enough money only for a marble bench crowned with the image of the artist’s head. Friedrich Schiller is the author of ‘Ode to Joy’, to which the music was written by Ludwig van Beethoven. The piece has become the anthem of the European Union.

172

173

Bydgoskie PrzedmieĹ&#x203A;cie

174

Ogród Zoobotaniczny

Zoological and Botanical Garden

W X VIII w. zaniedbany dworek z dużym ogrodem kupił Johann Gottlieb Schultz. Miłośnik przyrody, botanik, pragnął otoczeniu nadać charakter romantyczny. Sprowadzał z dalekich krajów drzewa, krzewy i kwiaty, budował altany, ptaszarnie, wytyczał stawy, śluzy, mostki. W testamencie zapisał wszystko Królewskiemu Gimnazjum w Toruniu. Dziś ogród rozciąga się na obszarze prawie 4 ha. Jest tu wiele drzew pomników przyrody, wśród nich platan o obwodzie 4,22 m, sosna czarna i dąb szypułkowy. W zoo zamieszkuje około 50 gatunków zwierząt. Jest także minizoo dla dzieci.

In the 18th c. Johann Gottlieb Schultz bought a neglected manor house with a large garden. He was a nature lover and botanist and wanted to turn the garden into a romantic setting. He brought trees, shrubs and ﬂowers from distant countries, built arbours and aviaries, created lakes, sluices and bridges. In his will, he gave everything to the Royal Grammar School in Toruń. Today, the garden covers an area of almost 4 hectares. There are many nature monuments in the form of trees, among them a plane tree with a circumference of 4.22 m, a black pine and a pedunculate oak. The zoo is home to approximately 50 species of animals. There is also a mini zoo for children.

175

The Other Side of the River

Kępa Bazarowa Tutaj budowali swe domy i rozstawiali stragany kupcy i rzemieślnicy zwani partaczami, gdyż nie byli członkami toruńskich cechów. Stanowili konkurencję dla torunian, ponieważ sprzedawali towary taniej, bez wnoszenia opłat celnych. Historyczną rolę odegrała w 1411 r., gdy Władysław Jagiełło pertraktował tu z Krzyżakami o warunkach I pokoju toruńskiego. W 1500 r. połączono ją z miastem drewnianym mostem – jego usytuowanie wskazują przyczółki na Kępie i przy Bramie Mostowej. Od X VI w. nazywano ją Małpim Gajem, bo wypędzano na nią nierządnice. Wkładano im na głowę słomiany wieniec i wywożono na ośle twarzą do ogona. Od 1987 r. jest rezerwatem przyrody. Na ponad 30 ha rośnie tu las łęgowy wierzbowo-topolowy z okazami wspaniałych drzew i wielogatunkowym podszytem. Malował Kępę Julian Fałat, pisał o niej Stanisław Przybyszewski. Stąd jest najlepszy widok na panoramę Starego Torunia.

176

Merchant Island It was the place where ‘bunglers’ – the merchants who did not belong to the guild of Toruń – used to build their houses and set up their stalls. They offered their goods at competitive prices because they didn’t pay duties. The island played a historic role in 1411, when king Wladysław Jagiełło was negotiating the conditions of the First Peace of Toruń with the Crusaders. In 1500 a wooden bridge connected the island with the city. It used to be situated where the abutments at Kępa and the Bridge Gate are. Since the 16th c. the island has been called a ‘monkey grove’, where prostitutes were exhiled to. They were forced to wear a straw wreath on their head and were taken away, on a donkey, facing the tail. The island has been a nature reserve since 1987. A riparian, willow and poplar forest spreads here on over 30 hectares. It has some magniﬁcent specimens and a multi-species understory.

177

The Other Side of the River

Ruiny zamku Dybów Zbudowany za panowania Władysława Jagiełły z przeznaczeniem na siedzibę królewskich starostów. Była to okazała budowla – miała trzy piętra i wielkie komfortowo wyposażone komnaty. Rycerska załoga kontrolowała żeglugę na Wiśle i broniła granicy polsko-krzyżackiej. Obok zamku istniało miasto Nieszawa, w którym była komora celna konkurencyjna dla Torunia. To było powodem napaści torunian, którzy wspierani przez Krzyżaków zniszczyli i spalili zamek, a także wymusili przeniesienie Nieszawy w inne miejsce. Potem zamek Dybowski przez ponad 20 lat był własnością zakonu i dopiero Kazimierz Jagiellończyk odzyskał go i ogłosił tam słynne statuty nieszawskie, które dawały sejmikom szlacheckim uprawnienia do decydowania o podatkach i zwoływaniu pospolitego ruszenia. W 1474 r. urodziła się tu jego córka – Anna Jagiellonka, późniejsza żona księcia pomorskiego Bogusława X. Od X VII w. zamek popadał w ruinę, najpierw zniszczony przez Szwedów, później w czasie walk wojsk napoleońskich z armią carską.

178

Ruins of Dybów Castle The castle was built during the reign of Władyslaw Jagiełło and was a residence of the royal governors. It was a magnificent building. It had three floors and large, comfortably furnished rooms. The knights controlled the sailing on the Vistula river and defended the Polish-Teutonic border. Next to the castle there was the city of Nieszawa, which was a customs office, competition for the one in Toruń. The citizens of Toruń, supported by the Teutonic knights, attacked the castle, burned it down and demanded the relocation of Nieszawa. The Dybów castle stayed in the hands of the Crusaders for over 20 years. Casimir Jagiellon reclaimed it and it was there that he declared the famous Nieszawa Statuses, in which the king gave the nobility assemblies the right to decide about taxes and to levy the mobilisation of armed forces. In 1474 Ana Jagiellon, the future wife of the Duke of Pomerania, Boguslaw X, was born here. From the 17th c. the castle started to fall into disrepair, first due to the attack of the Swedish and then during the fighting of Napoleon’s Army with the tsarist army.

179

The Other Side of the River

Kościół pw. św. Piotra i Pawła

Zbudowany w X VII w. przez reformatów, żebraczy zakon franciszkanów o bardzo surowej regule ubóstwa, wzorowanej na stylu życia św. Franciszka z Asyżu. Jest jednonawowy, nie posiada wieży. Przylega do niego budynek klasztorny z krużgankami otaczającymi wirydarz. Zgodnie z regułą zakonu jego późnobarokowe wnętrze pozbawione jest złoceń, a ołtarz główny, ołtarze boczne, ambona i stalle wyrzeźbione są w drewnie. W kaplicy bocznej obraz Matki Bożej Podgórskiej Niepokalanej Królowej Rodzin, uwieńczony w 2015 r. koronami papieskimi poświęconymi przez papieża Franciszka. Obrazy: „Wręczenie św. Piotrowi kluczy Królestwa Niebios” oraz „Zaślubiny Marii” pochodzą z X VII i X VIII w. W klasztorze w 1658 r. przebywał król Jan Kazimierz. Stąd kierował walkami o odzyskanie Torunia zajętego przez wojska szwedzkie. Towarzyszyła mu małżonka Maria Ludwika Gonzaga wraz z całym dworem. Po zwycięstwie król obiecał ufundować ołtarz św. Piotra i Pawła, a królowa ołtarze boczne – nie wiemy, czy dotrzymał obietnicy.

180

The Church of St. Peter and St. Paul The church was built in the 17th c. by the reformers, a mendicant order of the Franciscans of the very strict rule of poverty, modeled on the lifestyle of St. Francis of Assisi. The church has one nave and no tower. Adjacent to it is a monastery building with cloisters surrounding the patio. Due to the rules of the order, the late Baroque interior is devoid of gilding and the main altar, the side altars, the pulpit and choir stalls are carved in wood. The image of the Mother of God Our Lady Immaculate Queen of Families can be found in the side chapel. The image received the papal crowns from Pope Francis in 2015. The paintings ‘St. Peter Receives the Keys to the Kingdom of Heaven’ and ‘The Marriage of the Virgin’ date back to the 17th and 18th c. The monastery was visited by King John Casimir in 1658. From here he directed the ﬁghting against the Swedish who were occupying Toruń. He was accompanied by his wife Marie Louise Gonzaga and the entire royal court. After the victory, the king promised to set up the altar of St. Peter and Paul, and the queen – to set up the side altars. It is not known whether they kept this promise.

181

The Other Side of the River

Dworzec Toruń Główny Pierwszy P Pi erws er wszy ws zy d dworzec worz wo rzec ec k kolejowy olej ol ejow ej owy w To owy Toruniu oru runi niu ni u by byłł zb zbudowany bud u owany z muru pr pruskiego. W 1874 r. w jego miejscu zbudowano obecny. ulegał modernizacji, z których ostatnia obec ob ecny ec ny Sp ny ny. SSpalony palon pal ony on y w cz czas asie iie II wojny światowej i odbudowany odbudow zakończyła zako k ńczyła się w styczniu 2014 r. Zachowano historyczny kształt budynku i stylowe elementy wnętrz, natomiast wprowadzono nowoczesne rozwiązania funkcjonalne oraz windy i ruchome schody. Na ścianie dworca od strony peronu znajduje się tablica upamiętniająca przybycie w 1945 r. z Wilna pierwszego transportu repatriantów, wśród nich profesorów Uniwersytetu Stefana Batorego, którzy stanowili kadrę nowo powstałego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

182

Toruń Main Station The first railway station in Toruń was timber-framed. In 1874 it got replaced with the present building. It was partially burned during World War II and got rebuilt and modernised several times. The last works were finished in 2014. The historical shape of the building and stylish interior elements have been preserved, but some modern, functional solutions, like elevators and escalators, have been added. The outer wall of the station, facing the platform features a plaque commemorating the arrival of the first group of repatriates from Vilinus in 1945, among them the professors of the University of Stefan Batory, who formed the staff of the newly established University of Nicolaus Copernicus.

183

The Forts of Toruń Fortress

184

Pierwsze bastiony na przedpolach Torunia powstały w X VII w. Kiedy w XIX w. miasto na skutek rozbiorów Polski znalazło się w granicach Prus, przystąpiono do budowy nowoczesnych fortyﬁkacji, ponieważ 10 km od Torunia przebiegała granica prusko-rosyjska. Miasto otoczono pierścieniem fortów na obu brzegach Wisły – siedmiu głównych i sześciu

pośrednich. Na tzw. międzypolach budowano schrony dla żołnierzy i magazyny. Na przełomie XIX i XX w. część fortyﬁkacji rozebrano, a na uzyskanych terenach zakładano parki i zieleńce. W czasie II wojny światowej forty wykorzystywane były jako obozy jenieckie i więzienia. Wiele tych militarnych budowli przetrwało do dziś.

The ﬁrst bastions were built on the outskirts of Toruń in the 17th c. When in the 19th century, due to the Partition, Toruń found itself on Prussian territory, new fortiﬁcations started to be built because the border between Prussia and Russia was just 10 km away from Toruń. The city got surrounded by a ring of seven main forts and six intermediate ones, located on both banks of

the Vistula river. The space between the forts was used for creating shelters for soldiers and as warehouses. At the turn of the 19th and 20th c. a part of the fortiﬁcations was torn down and converted into parks and green areas. During World War II the forts served as a POW camps and prisons. Many of those military buildings have survived until today.

Fort IV Yorck – Żółkiewski Za czasów pruskich nosił imię generała o sławie tak wielkiej, że Ludwik van Beethoven skomponował marsz na jego cześć. Ojciec Yorcka był polskim Kaszubem urodzonym w Bytowie na Pomorzu. Syn odrzucił polskie korzenie i w pruskiej armii doszedł do stopnia feldmarszałka. Fort jego imienia został zbudowany w latach 1879–1884 z przeznaczeniem dla artylerii. Obecnie nosi imię polskiego hetmana koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Jest to jeden z nielicznych dobrze zachowanych fortów, dostępnych do zwiedzania. Usytuowany jest przy ul. Chrobrego.

Fort IV Yorck – Żółkiewski In Prussian times the fort had the name of a general so famous that Ludvig van Beethoven composed a march in his honor. The father of Yorck was a Polish Kashubian, born in Bytów in Pomerania. The son rejected his Polish roots and in the Prussian army he ascended to the rank of Field Marshal. The fort that carried his name was built between 1879–1884 and was dedicated to the artillery. Nowadays it is named after the Polish Crown Hetman Stanislaw Żołkiewski. It is one of the few well-preserved forts available to the public. It is located at Chrobry Street.

185

The Forts of Toruń Fortress

Fort VI Jarema Wiśniowiecki Zbudowany pod koniec XIX w. fort artyleryjski pośredni, usytuowany przy Szosie Chełmińskiej. Miał kształt trapezu i posiadał stanowiska dla piechoty oraz sześć dział rozdzielonych schronami. Otoczony był suchą fosą. W czasach pokoju służył jako koszary wojskowe mogące pomieścić około 250 żołnierzy. Obecnie jest siedzibą Strzeleckiego Bractwa Kurkowego, reaktywowanego w 1999 r. W średniowieczu obowiązkiem mieszczan była gotowość do obrony miasta. W Toruniu pierwsze Bractwo powstało w 1352 r. – należeli do niego bogaci i szanowani patrycjusze. Spotykali się w Dworze Artusa, gdzie każda z korporacji miała swoje stałe miejsce, tzw. ławę.

186

Fort VI Jarema Wiśniowiecki This indirect artillery fort, located at Szosa Chełmińska (Chełmno Highway) was built in the late nineteenth century. It had the shape of a trapezoid and featured positions for the infantry and six guns separated with shelters. It was surrounded by a dry moat. During peace time, it served as military barracks that could accommodate about 250 soldiers. Currently it is the seat of the Fowler Shooting Brotherhood, reactivated in 1999. In the Middle Ages it was the responsibility of the townspeople to be ready to defend the city. In Toruń, the ﬁrst Brotherhood was founded in 1352 – the members were rich and respected patricians. They met at the Artus Court, where each of the corporations had a permanent place, a so called bench.

Fort VII Tadeusz Kościuszko Usytuowany przy zbiegu ul. Polnej i Szosy Okrężnej był typowym fortem artyleryjskim. Jego najtragiczniejsza historia związana jest z II wojną światową. Utworzono w nim więzienie dla Polaków z Torunia i okolic, aresztowanych przez władze okupacyjne. W październiku 1939 r. w wielkich obławach zatrzymano około 1200 osób, głównie duchownych, elity intelektualne oraz członków organizacji patriotycznych. W zimnych, wilgotnych pomieszczeniach fortu na niewielkiej przestrzeni gromadzono po kilkadziesiąt osób. Za posłanie służyła niewielka warstwa słomy. Głód, szykany, ciężka przymusowa praca dziesiątkowały więźniów. Dodatkowo eksterminacji dokonywano przez masowe rozstrzelania w lasach Barbarki, Przysieka i Leśnictwa Olek. W 1940 r. większość więźniów wywieziono do obozów koncentracyjnych. Tablica na terenie fortu upamiętnia tragiczne czasy.

Fort VII Tadeusz Kościuszko It was located at the intersection of Polna Street and Szosa Okrężna and was a typical artillery fort. The most tragic story related to it comes from the times of World War II. A prison for Poles from Toruń and the surrounding areas was created in the fort by the occupation authorities. In October 1939 about 1200 people were arrested in large raids. They were mainly clergy, the intellectual elite and members of patriotic organizations. In the cold, damp rooms of the fort dozens of people were gathered. A thin layer of straw served as a bed. Hunger, persecution and hard forced labour decimated the prisoners. In addition, mass shootings were carried out in the woods of Barbarka, Przysiek and Olek Forestry. In 1940 the majority of the prisoners were transported to concentration camps. A plaque on the fort commemorates those tragic times.

187

Barbarka

Park Rekreacji Teren Barbarki w 1950 r. przyłączono do miasta. Szybko stał się dla torunian ulubionym miejscem spędzania wolnego czasu. Obecnie istnieje tu hotel, bar, plac zabaw dla dzieci, boiska, park linowy, ścieżki ekologiczne i ministadnina. Organizowane są dla dzieci i dorosłych imprezy, festyny, zawody sportowe. Jest Ośrodek Edukacji Ekologicznej ze ścieżkami dydaktycznymi oraz Szkoła Leśna, w której odbywają się zajęcia przybliżające tajemnice przyrody. Jeśli zapuścimy się w wędrówkach trochę dalej, zobaczymy zabytkową XIX-wieczną stacyjkę Barbarka i pruski pomnik budowniczych Twierdzy Toruń.

188

Recreation Park The area of Barbarka was incorporated into the city in 1950. It quickly became the favourite recreation place for the residents of Toruń. Currently there is a hotel, a bar, playground, sports pitches, a rope park, ecology paths and a mini stable. Many events, picnics and sports competitions that attract both adults and children are organised here. There is a Centre for Ecological Education and Forest School, both running classes with the aim of helping you discover the secrets of nature. If you explore a little bit farther, you can ﬁnd a historical, 19th century train station and a Prussian monument dedicated to the builders of Toruń.

189

Barbarka

Cudowne źródełko Przed wielu laty przy jednym ze źródeł ukazała się św. Barbara. Wkrótce ludzie przekonali się, że woda z tego źródła ma cudowne właściwości. Pod koniec XIII w. mieszkańcy postawili św. Barbarze kapliczkę. W X V w. zbudowano nową i umieszczono w niej figurę św. Barbary. Obecnie znajduje się ona w kościele przy ul. św. Antoniego na Wrzosach. W grocie, z której dziś wypływa cudowne źródełko, stała kamienna figura świętej, która dziś jest w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. Kaplica z muru pruskiego pochodzi z XIX w. – w ołtarzu obraz św. Barbary w barokowej ramie, natomiast biała figurka świętej u źródła jest wyrzeźbiona współcześnie.

Magical Spring Many years ago St. Barbara appeared at one of the springs. Soon after that event people noticed that the water from this spring had miraculous properties. In the late 13th c. the residents erected a small chapel in the honour of St. Barbara. In the 15th c. a new chapel, with the effigy of St. Barbara, was created. At the moment it can be found in the church at St. Antoni Street in Wrzosy. A stone ﬁgure of the saint was placed in the cave where the miraculous spring has its beginnings. Currently it can be seen in the Diocesan Museum in Pelplin. The timber-framed chapel comes from the 19th c. and features a Baroque-framed image of St. Barbara in the altar and a contemporary white effigy of the saint at the spring.

190

Barbarka – miejsce pamięci narodowej Od października do grudnia 1939 r. w Toruniu hitlerowcy aresztowali ponad 1200 obywateli miasta, głównie inteligencję i duchownych. Osadzono ich w Forcie VII. Lasy Barbarki stały się miejscem masowych straceń. W 1944 r. okupanci usiłowali zatrzeć ślady zbrodni – wykopali ze zbiorowych mogił wiele ciał i spalili je. Po zakończeniu wojny dokonano ekshumacji zabitych i ich szczątki pochowano na cmentarzu. Na miejscu zbrodni umieszczono tablicę z nazwiskami pomordowanych oraz pomnik upamiętniający ich męczeństwo.

Barbarka – Place of Rememberance Between October and December 1939 the Nazis detained over 1200 residents of Toruń, mainly clergy and the intellectual elite. They were imprisoned in Fort VII. The forests of Barbarka turned into place of mass shootings. In 1944 the occupants intended to erase the trace of any crime by digging up and burning the bodies. When the war ended, the bodies were exhumed and their remains were buried at the cemetery. At the scene of the crime a plaque with the names of the victims and a monument commemorating their martyrdom were placed.

191

Barbarka

192

193

Dziękujemy za życzliwość i pomoc w gromadzeniu materiałów: – Ks. kanonikowi Markowi Rumińskiemu, proboszczowi parafii katedralnej – Ks. prałatowi Józefowi Nowakowskiemu, proboszczowi parafii Wniebowzięcia NMP – Ks. kanonikowi Wojciechowi Kiedrowiczowi, proboszczowi parafii św. Jakuba – Ojcu gwardianowi Robertowi Nikelowi, proboszczowi parafii św. Piotra i Pawła – Markowi Rubnikowiczowi, dyrektorowi Muzeum Okręgowego – Markowi Pĳanowskiemu, dyrektorowi Centrum Kultury Dwór Artusa – Andrzejowi Hurskiemu, dyrektorowi Teatru im. Wilama Horzycy – Andrzejowi Nowickiemu, dyrektorowi Centrum Kultury Zamek Krzyżacki – Dyrekcji Centrum Popularyzacji Kosmosu „Planetarium-Toruń” – Dyrekcji Centrum Nowoczesności Młyn Wiedzy – Dyrekcji Centrum Kulturalno-Kongresowego Jordanki – Dyrekcji Muzeum i Parku Etnograficznego – Dyrekcji Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika – Wojewódzkiej Komendzie Straży Pożarnej w Toruniu – Ojcom jezuitom z kościoła akademickiego św. Ducha – Iwonie Lewickiej, managerce Żywego Muzeum Piernika – Teresie Grodzickiej za udostępnienie fotografii swojego ojca Ignacego Zelka – Sławomirowi Kowalskiemu za zdjęcia z Motoareny

194

We would like to thank the following people for their kindness and support in collecting materials and for sharing photos: – Rev. Canon Marek Rumiński, pastor of the cathedral parish – Rev. Prelate Józef Nowakowski, pastor of the parish of the Assumption of the Virgin Mary – Rev. Canon Wojciech Kiedrowicz, pastor of the parish of St. James – Father guardian Robert Nikel, pastor of the parish of SS. Peter and Paul – Marek Rubnikowicz, Director of the District Museum – Marek Pĳanowski, Director of the Artus Court Cultural Centre – Andrzej Hurski, Director of the Wilam Horzyca Theatre – Andrzej Nowicki, Director of the Teutonic Castle Cultural Centre – Directorate of the Center for Space Popularisation „Planetarium-Torun” – Directorate of the Mill of Knowledge Modernity Centre – Directorate of the Jordanki Concert and Congress Centre – Directorate of the Ethnographic Museum and Park – Directorate of the Explorers’ Museum of Tony Halik – Provincial Headquarters of the State Fire Service in Toruń – Jesuit Fathers of the Academic Church of Holy Spirit – Iwona Lewicka, the manager of the Living Museum of Gingerbread – Teresa Grodzicka for providing the photograph of her father Ignatius Zelka – Sławomir Kowalski for the photos of the Motoarena