Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy by UNIGRAF

ŻERKOWSKO-CZESZEWSKI PARK KRAJOBRAZOWY

ŻERKÓW-CZESZEWO LANDSCAPE PARK

Wydawca/Publisher:

Agencja Promocyjno Wyd Promocyjno-Wydawnicza UNIGRAF 85-451 Bydgoszcz, ul. Grunwaldzka 229 tel. +48 52 321 37 18 info@unigraf.bydgoszcz.pl www.unigraf.bydgoszcz.pl Wydano na zlecenie: / Published for:

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego ul. Kościuszki 95, 61-716 Poznań tel. +48 61 65 54 650, fax +48 61 65 54 652 zpkww_sekretariat@zpkww.pl www.zpkww.pl www.ekoedukacja.com.pl Fotografie / Photo: Marek Chwistek (e-mail: chwistek@onet.pl) Projekt okładki / Cover design: Marek Chwistek Kompozycja albumu / Composition: Marek Chwistek Skład / Typesetting: Szymon Karwacki

ISBN: 978-83-60823-50-7

Szanowni Państwo Pragnę przekazać w Państwa ręce album ukazujący najpiękniejsze i najcenniejsze zakątki Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego, gdzie przyroda harmonijnie przeplata się z kulturą i historią. Ten przepiękny Park położony w środkowej Wielkopolsce odznacza się m.in. dużym zróżnicowaniem rzeźby terenu. Wał Żerkowski, leżący w południowej części Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego, będący pozostałością ostatniego zlodowacenia, góruje nad płaską okolicą oraz sąsiadującą doliną Warty. Rozpościerające się widoki na pola, łąki i lasy z malowniczo wkomponowanymi dziełami architektury sprawiają wrażenie idyllicznego krajobrazu. Tymi oto widokami zachwycał się nie kto inny jak sam Adam Mickiewicz, przemycając do „Pana Tadeusza” miejscowe opisy krajobrazów, przyrody i wydarzeń społecznych. Jednakże Park to nie tylko unikatowe krajobrazy, ale również ponadprzeciętne walory przyrodnicze, skupione głównie w widłach Warty i Lutyni. Serdecznie zachęcam do odwiedzenia Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego, aby na własne oczy przekonać się o pięknie ukazanym na fotografiach oraz odkrywania zakątków skrytych poza obiektywem aparatu.

Marzena Wodzińska Członek Zarządu Województwa Wielkopolskiego

Dear Ladies and Gentlemen, I would like to present you with an album showing the most beautiful and the most valuable parts of the Żerków-Czeszewo Landscape Park, where the wild life is harmoniously intertwined with culture and history. This peculiarly beautiful Park, situated in the middle of the Wielkopolska Region, is characterised by a very diversified relief. The Żerków Embankment in the southern part of the Żerków-Czeszewo Landscape Park, the remnant of the last glaciation, towers over the flat surrounding area and the adjoining Warta River valley. Beautiful views of fields, meadows and forests with picturesquely integrated works of architecture give an impression of an idyllic landscape. These views enchanted Adam Mickiewicz himself, who smuggled descriptions of local scenery, wild life and social events into his poetic masterpiece “Pan Tadeusz” (“Sir Thaddeus”). Still, the Park means not only unique landscapes, but also extraordinary natural values, especially at the Warta and Lutynia Rivers junction. Please feel invited to visit the Żerków-Czeszewo Landscape Park and see for yourselves the beauty revealed in the photos as well as discover corners hidden from camera lenses.

Marzena Wodzińska Member of the Board of the Wielkopolska Region

Kiedy 10 tysięcy lat temu lodowiec wycofał się z terenów Wielkopolski na dobre, wiele jej rejonów otrzymało przepięknie ukształtowany krajobraz. Rejon leżący dzisiaj na linii Września – Krotoszyn, pomiędzy Miłosławiem a Żerkowem, ciążący do Warty na linii Pyzdry – Śrem, pomiędzy ujściem Prosny, ujściem Lutyni a Dębnem objawił się jako kraina niezwykła. Wzgórza i jary, rozległe płaskie terasy rzeczne i liczne zagłębienia napełnione wodą powoli ubierane w coraz to bujniejszą roślinność i zasiedlane przez coraz większą liczbę gatunków zwierząt stworzyły rejon o wyjątkowej urodzie. Bardzo liczne ślady osadnictwa świadczą, że był to od początku rejon pożądany przez człowieka. Przez tysiąclecia był to raj dla kolejnych pokoleń naszych przodków trwających we względnej równowadze z przyrodą. Ostatnie tysiąclecie, a w szczególności druga jego połowa przyniosło zmiany, których nie da się już cofnąć. To jednak co ocalało: zróżnicowana morfologia terenu, spore obszary leśne i duże bogactwo gatunków, wymagało jak najpilniejszej ochrony. Dwaj wojewodowie (poznański i kaliski) spotkali się 17 października 1994 r. pod olbrzymimi dębami w Uroczysku Warta, by podpisać akt ustanowienia Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Nieopodal stoją dęby podziwiane w 1899 r. przez Sienkiewicza, a przez Wartę widać Ośrodek Edukacji Leśnej wraz z zabudowaniami wsi Czeszewo. Uroczysko jest sercem Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Leżący w widłach Warty i Lutyni obszar leśny chroni nie tylko 77 drzew pomnikowych, ale całe połacie prawie 200-letniego, monumentalnego drzewostanu. Dęby, jesiony, wiązy i topole, graby i lipy, olchy i klony polne ułożone w piętra kolejnych sklepień tworzą najpiękniejszą katedrę, kościół zbudowany ręką Stwórcy. Jak chrzcielnice porozrzucane są tam starorzecza dwóch rzek. My współcześni, nie musimy już myśleć tylko o zaspokojeniu głodu, a świadomi skali zmian, jakie narzuciliśmy pierwotnej przyrodzie, próbujemy ratować co się da. Już od ponad 100 lat w uroczysku funkcjonuje rezerwat przyrody. Inny kształtem i znacznie większy (ma dziś 222 ha), chroni łęgi i grądy połęgowe ze starorzeczami. Park jest jednak większy niż rezerwat czy całe uroczysko, chroniąc krajobraz i jego składniki przyrodnicze wraz z aktualnym stanem zagospodarowania cywilizacyjnego na obszarze 15 794,84 ha. Ponad 6 000 ha stanowią lasy, łąki prawie 1 000 ha, a wody pokrywają 160 ha. Wyróżnić można trzy odrębne części parku: północną, wysoczyznową, rozłożoną od Miłosławia po leżące bardziej na południe leśne ostępy, w których ukryty jest stok pradoliny Warty; środkową, rozłożoną w pradolinie Warty i południową zbudowaną na wysoczyźnie morenowo-wzgórzowej z Żerkowem w jej sercu. Najciekawsze krajobrazowo tereny to wzgórza i jary części południowej. Najbardziej wartościowa przyrodniczo jest jednak pradolina Warty i jej lewobrzeżna terasa zalewowa, ciągnąca się od Pogorzelicy przez rezerwat Czeszewski Las aż do Dębna i dalej do Nowego Miasta, stanowiąca niepowtarzalną mozaikę lasów, łąk i starorzeczy. Również mniejsze rzeki: wpadająca do Warty kilka kilometrów wcześniej Prosna, a w samym parku Lutynia oraz niesamowite źródliska, położone w jarach w okolicy Dębna i Wolicy Koziej są prawdziwymi klejnotami przyrody Wielkopolski. Występuje tu ponad 600 gatunków roślin oraz wiele zwierząt, spośród których bardzo ważną grupę stanowią ptaki. Liczne fragmenty starych lasów zamieszkałe są przez 6 gatunków dzięciołów, a liczebność dzięcioła średniego jest istotna w skali europejskiej. Rejon rezerwatu Dębno, uroczyska Franciszków i rezerwatu Czeszewski Las to biotopy o randze „wybitne”. Miłośnicy tutejszych ptaków, do których zaliczał się prof. Jan B. Sokołowski, cenią park również jako ostoję bielika, czapli siwej, gągoła czy bociana czarnego, który rokrocznie zasiedla przynajmniej kilka gniazd w okolicznych kompleksach leśnych. Świat roślin parku obfituje w gatunki uznawane za rzadkie, zagrożone i ginące, jak również podlegające ochronie gatunkowej. Stwierdzono 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Listy Roślin i ponad 30 gatunków uznanych za rzadkie w Wielkopolsce. Liczącą nieco ponad 30 gatunków listę roślin chronionych otwierają efektownie kwitnące storczyki takie jak podkolan biały, stoplamek szerokolistny, kruszczyk błotny, kruszczyk szerokolistny oraz trudno zauważalny na tle leśnego runa, jasnobrązowy gnieźnik leśny. Lilia złotogłów o różowych, ciemnopurpurowo nakrapianych kwiatach spotykana w okolicznych lasach uważana jest za jedną z najpiękniejszych dziko rosnących roślin w naszym kraju. W lasach północnej części parku występuje wawrzynek wilczełyko – stosunkowo rzadki krzew, wczesną wiosną przykuwający uwagę różowymi kwiatami.

Na okresowo zalewanych, podmokłych łąkach, których niewielkie fragmenty zachowały się w dolinie Warty spotkamy prawdziwe rzadkości: fiołka mokradłowego o białych płatkach ozdobionych fioletowymi żyłkami, okazałą selernicę żyłkowaną, goryczkę wąskolistną oraz czarcikęsika Kluka, którego stanowisko położone ok. 1 km na północ od Orzechowa zostało opisane w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Na śródleśnych podmokłych łąkach w okolicach Dębna (kompleks leśny pomiędzy linią kolejową a rzeką Lutynią) od czerwca do sierpnia możemy próbować wypatrywać niewielkiego, nietypowego, bo tylko o pojedynczym eliptycznym liściu, paprotnika, nasięźrzała pospolitego, roślinę narażoną na wyginięcie. Inna paproć, paprotka zwyczajna, upodobała sobie skraje dróg leśnych przecinających strome wzgórza Wału Żerkowskiego. Niewątpliwym bogactwem parku są starorzecza, a ich ozdobą zespół grążela żółtego i grzybieni białych. Rarytasem dla przyrodników jest zespół wolffi bezkorzeniowej – to najmniejsza występująca w Polsce roślina kwiatowa. Rzeki, starorzecza i towarzyszące im szuwary to doskonałe miejsce rozrodu i stołówka dla licznych gatunków zwierząt. Spośród ok. 20 gatunków ryb uwagę przyrodników zwraca niewielki piskorz. Nie ma rozlewiska, które nie byłoby siedliskiem dla płazów. Występuje tu licznie kumak nizinny, kilka niewielkich zbiorników to ważne miejsce rozrodu traszki grzebieniastej, spotkać można również coraz rzadszą rzekotkę drzewną. Trudno nie dostrzec licznych charakterystycznie podgryzionych przez bobra europejskiego drzew, a i bezpośrednie spotkanie z bobrem podczas spacerów wzdłuż brzegów starorzeczy nie należy do rzadkości. Nielicznym, widywanym wydawałoby się wszędzie ssakiem równie silnie związanym z wodami parku (Wartą, Lutynią i starorzeczami) jest wydra. Z wodami łączymy również dużą liczbę gatunków ważek. Szczególnie podkreślana jest obecność gadziogłówki żółtonogiej i trzepli zielonej. Odwiedzającym teren parku niewątpliwie dużo radości przyniesie obserwowanie licznej populacji świtezianek: błyszczącej i dziewicy, zwłaszcza metalicznie ciemnogranatowo ubarwionych samców. Można też liczyć na obecność mieniaka tęczowca, motyla o połyskujących granatowo w słońcu skrzydłach (samce), dobrze znanego pazia królowej, rusałki żałobnika, a także niewielkiego i nie tak efektownie ubarwionego, ale coraz rzadszego ogończyka wiązowca. Stare, okazałe dęby szypułkowe stały się ostoją olbrzymiego chrząszcza o długich (u samca nawet do półtora razy takich jak ciało) czułkach, kozioroga dębosza, a także rozwijającej się w próchnowiskach pachnicy dębowej. Faunistyczny rezerwat Dębno nad Wartą znany jest głównie z różnorodności bytujących na jego obszarze ślimaków lądowych, zwłaszcza ze stanowiska świdrzyka stępionego. Niewielkie świdrzyki upodobały sobie teren parku, nie są efektowne, ale dla znawców stanowią nie lada rarytas. Pałace i kościoły harmonijnie wkomponowane w otoczenie pozwalają nam odbyć podróż w czasie, aby zapoznać się z burzliwą przeszłością naszej ojczyzny. Muzeum im. A. Mickiewicza w Śmiełowie, pałac Mielżyńskich w Miłosławiu czy kościół gotycki w Dębnie z XV wieku to perełki regionu, które możemy zwiedzać przemierzając park licznymi szlakami turystycznymi. Jeśli do tego wszystkiego dodamy informację, że jest to obszar o klimacie określanym jako komfortowy, gdzie niebo chmurzy się najrzadziej w Polsce, a w Czeszewie dowiercono się do ciepłych wód borowych to nie zdziwmy się, jeśli za lat kilka będzie to rejon uzdrowiskowy. Byłaby to kontynuacja zapoczątkowanej w XIX wieku w Dębnie turystyki uzdrowiskowej. Istniał wtedy zakład wodoleczniczy, a turyści odwiedzający te okolice, zachwyceni ich pięknem, ochrzcili je nazwą Szwajcaria Żerkowska, która funkcjonuje po dzień dzisiejszy. Krzysztof Schwartz Anna Andrzejewska

When 10,000 years ago the glacier retreated from the area of Greater Poland for good, many areas received a beautifully shaped landscape. The area today on the line Września – Krotoszyn between Miłosław and Żerków, by the Warta river on the line Pyzdry – Śrem, between the mouth of the Prosna, the mouth of the Lutynia and Dębno emerged as an extraordinary land. The hills and ravines, large flat terraces of the river and numerous cavities filled with water slowly getting ornamented by the luxuriant vegetation and inhabited by a growing number of animal species have created a region of exceptional beauty. The numerous traces of settlement indicate that this was a desirable area since the beginning of man. For millennia it was a haven for the next generations of our ancestors going in relative balance with nature. Last millennium, especially its second half, brought changes that cannot be undone. But what survived: varied terrain morphology, a lot of wooded areas and a vast variety of species, required the most urgent protection. Two governors (of Poznań and Kalisz) met on October 17, 1994, under the huge oak trees in the Uroczysko Warta to sign the act establishing the Żerków-Czeszewo Landscape Park. The oaks admired in 1899 by Sienkiewicz stand nearby, and across the Warta river there is the Forest Education Centre with buildings of Czeszewo village. The Uroczysko is the heart of the Żerków-Czeszewo Landscape Park. The forest area situated at the confluence of the Warta and Lutynia protects not only 77 monumental trees, but the whole family of trees which are nearly 200 years old. Oak, ash, elm and poplar, hornbeam and linden, alder and field maple floors arranged in successive arches create the most beautiful cathedral, the church built by the hand of the Creator. The oxbow lakes of the two rivers are scattered there like fonts. Today, we no longer have to think only of satisfying hunger, but we are aware of the scale of the changes that we have imposed on the original nature and try to save what still can be saved. In the area, for more than 100 years, a nature reserve has functioned there. It is of another shape and much larger (now it has 222 hectares), and protecting wetlands and oak forests with the oxbow lakes. The park, however, is larger than the entire reserve, protecting the landscape and its natural elements along with the current state of the development of the civilization in the area of 15 794,84 ha. More than 6 000 ha are forests, meadows around 1 000 ha and 160 ha is covered by water. There are three distinct parts of the park: the northern part, hill type, spreading from Miłosław to the backwoods lying in the south, where the slope of glacial valleys of the Warta is hidden; the central part, in the Warta old valley and the southern part built on the plateau of moraine-hill type with Żerków in its heart. The most interesting scenic landscape is rolling hills and ravines of the south part. However, the most valuable naturally are the glacial valley , and its left floodplain terrace, extending from Pogorzelica by the Czeszew Forest Reserve to Dębno and farther to Nowe Miasto. It is a unique mosaic of forests, meadows and oxbow lakes. Also, smaller rivers: the Prosna flowing into the Warta a few kilometres before, the Lutynia in the park, and the amazing spring fens, located in the ravines around Dębno and Wolica Kozia are the real gems of nature of Greater Poland. There are over 600 species of plants and many animals, among which are very important groups of birds. Numerous fragments of old-growth forests are inhabited by six species of woodpeckers, and the number of the middle spotted woodpecker is important in Europe. The area of the Dębno Reserve, the Uroczysko Franciszków and the Czeszewo forest reserve are habitats of an “outstanding” importance. The lovers of the local birds, among whom was prof. Jan B. Sokołowski, appreciate the park as a refuge for white-tailed eagle, gray heron, common goldeneye and black stork which inhabits every year at least a few nests in the surrounding forest complexes. The world of plants in the park is full of species considered rare, threatened and endangered, but also protected ones. Seven species from the Polish Red List of Plants were found there and more than 30 species considered rare in Greater Poland. The list of slightly more than 30 species of protected plants is opened by blossoming orchids such as the lesser butterfly orchid, common marsh orchid, marsh helleborine, broad-leaved helleborine and hardly noticeable on the background of the forest floor, light brown bird’s-nest orchid. Turk’s cap lily with pink, dark red spotted flowers found in the surrounding woods is considered one of the most beautiful wild plants in our

country. In the forests of the northern part of the park is daphne mezereum – relatively rare shrub with eye-catching pink flowers in early spring. On the periodically flooded, wet meadows, where small fragments are preserved in the Warta valley we meet real rarity: the fen violet with white petals decorated with violet veins, impressive Cnidium dubium, marsh gentian and Succisella inflexa Kluk, whose position located about 1 km north of Orzechowo, is described in the Polish Red Book of Plants. On the wet meadows in the forest near Dębno (forest complex between the railway line and the Lutynia river) from June to August, we try to look out for a small, unusual, because only a single elliptical leaf, Fern, the Southern adderstongue, the plant vulnerable to extinction. Another fern, fern pine, took a liking to the edges of forest roads crossing steep hills of Żerków Wall. The undoubted wealth of the park are oxbow lakes, with its pride Yellow Water-lily and White waterlily. A rarity for naturalists is a family of spotless watermeal - the smallest floral plants occurring in Poland. The rivers, backwaters and accompanying rushes are the perfect breeding place and canteen for many species. Of the approximately 20 species of fish naturalists attention is drawn by a small European weatherfish. There is no marsh which would not be a habitat for amphibians. There is fire-bellied toad, several small reservoirs are important breeding place of great crested newt, you can meet rare tree frog. It’s hard not to notice many trees distinctively bitten by the European beaver, and even a direct meeting with the beaver, while strolling along the backwaters, is not unusual. A sparse mammal seen almost everywhere, strongly associated with the waters of the park (Warta, Lutynia and oxbow lakes), is the otter. The waters also combine a large number of species of dragonflies. Particularly emphasized is the presence of yellow-legged dragonfly and green dragonfly. The park visitors are undoubtedly brought a lot of joy by an opportunity to observe a large population of banded and beautiful demoiselle, especially metallic colored males. One can also count on the presence of the purple emperor, butterfly with the sun shimmering dark blue wings (male), well known swallowtail, nymphs mourner, and a small and not so strikingly pigmented, but less and less common White-letter hairstreak. The old, stately oaks have become the mainstay of a giant beetle with long antennae (male, up to one and a half times such as the body), Great Capricorn Beetle, as well as the hermit beetle living in rotten wood. The Dębno fauna reserve on the Warta River is known mainly for its diversity of snails inhabiting the land, especially Ruthenica filograna. The small snails liking the area of the park are not spectacular, but for the experts they are quite a rarity. The palaces and churches harmoniously integrated into the environment allow us to travel in time to see the checkered past of our country. The Adam Mickiewicz Museum in Śmiełów, the Mielżyński family palace in Miłosław or the Gothic church in Dębno from the fifteenth century are the pearls of the region that we can explore while walking in the area. If we add to all this information that it is a region with a climate described as comfortable, where the sky is clouded the least in Poland and that in Czeszewo they drilled into the warm waters of boron, let us not be surprised if in a few years it will be a spa area. This would be a follow-up of the spa tourism that began in the nineteenth century in Dębno. Then, there was a hydrotherapy studio, and the tourists visiting the area, amazed by its beauty, named it Żerków Switzerland that operates to this day. Krzysztof Schwartz Anna Andrzejewska

W IO S N A SPRING

PRZEDWIOŚNIE EARLY SPRING

Stare dęby nad Lutynią (Śmiełów) • Old oaks by the Lutynia river (Śmiełów)

Lutynia po wiosennych roztopach • Lutynia after spring thaw 11

Gęsi zbożowe i białoczelne na wiosennych przelotach The Bean geese and the Greater White-fronted geese during spring flights 13

Zarośla wierzbowe Willow bushes 15

Krzyżówki i rożeńce na podtopionym polu The Mallards and Pintails on a flooded field 17

Samica bażanta • Pheasant female

Samiec bażanta • Pheasant male

Sarna Roe deer

Kwiczoł • Fieldfare

Stawy miłosławskie, Bugaj Miłosław Ponds, Bugaj 21

Markaczka, ornitologiczna rzadkość na wodach śródlądowych (Miłosław) Common Scoter, ornithological rarity on inland waters (Miłosław)

Samiec gągoła • The Common Goldeneye male 22

Wzlatujący rożeniec • Pintail taking off

Samica gągoła w parku miłosławskim • The Common Goldeneye female in Miłosław Park

Czernice • The Tufted Ducks

Samiec hełmiatki gniazdujący na stawach miłosławskich • The Red-crested Pochard nesting on Miłosław Ponds

Samiec krzyżówki • Mallard male

Mazurek • The Eurasian Tree Sparrow

Modraszka • The Blue Tit

Kopulujące bociany białe • Copulating White Storks

LASY / FORESTS REZERWAT DĘBNO NAD WARTĄ THE DĘBNO NATURE RESERVE BY THE WARTA RIVER

Starorzecze • Oxbow lake 32

Las łęgowy • Riparian forest 33

Przylaszczka pospolita • Liverwort

Knieć błotna • Marsh Marigold

Fiołek leśny • The Early Dog-violet Śródleśne mokradło • Mid-forest swamp 35

Kwitnący szczawik zajęczy • Wood sorrel in bloom

Skrzyp • Horsetail 37

Konwalijka dwulistna • May lily

Żagiew łuskowata Dryad’s saddle 39

Z lewej: rusałka pawik, u góry: rusałka pokrzywnik, na dole: rusałka żałobnik Left: the Peacock butterfly, up: the Small Tortoiseshell, down: the Camberwell Beauty

Świdrzyk stępiony • Ruthenica filograna

Ślimak winniczek • Burgundy snail 42

Bursztynka pospolita • Amber snail

REZERWAT CZESZEWSKI LAS THE CZESZEWO FOREST NATURE RESERVE

Grąd z charakterystycznym runem • Oak forest with characteristic groundcover 44

Okazałe dęby szypułkowe Magnificent English oaks 45

Nad Lutynią • By the Lutynia river 46

Wiewiórka pospolita • The red squirrel

Jedna z wielu tablic informacyjnych na terenie rezerwatu One of many information boards in the reserve

Trzmiel na kwiatostanie dąbrówki rozłogowej A bumblebee on inflorescence of blue bugle

Leśne bajorka Forest puddles

Odpoczywający gacek brunatny The brown long-eared bat at rest

Starorzecze Kierzek • Oxbow lake Kierzek 50

Kuklik zwisły • Water avens

Strzyżyk • Eurasian Wren

Smardz jadalny • Morel mushroom

Kępy turzycy Clump of Carex

Roślinność starorzeczy, kępy nawodne • Oxbow lake flora, water surface clumps

Słoneczna polana • Sunny forest glade Na poprzedniej str.: Powalony olbrzym Previous page: A fallen giant 57

Liść konwalijki dwulistnej • Leaf of May lily

Łuskiewnik różowy Common Toothwort

Mchy i porosty • Mosses and lichens

Mieniak tęczowiec • The Purple Emperor

Rusałka ceik • The Comma

Żuk gnojowy • Geotrupes stercorarius

Jelonek rogacz • Lucanus cervus

Żerowisko kozioroga dębosza • Capricorn beetle feeding area

Kozioróg dębosz Great capricorn beetle

Biegacz złocisty • Golden ground beetle

Rębacz szary • Blackspotted pliers support beetle

Dyląż garbarz • Prionus coriarius

Rzekotka drzewna • The European tree frog

Stara i młoda ropucha szara • Old and young common toad

Zaskroniec zwyczajny • The grass snake

Jaszczurka zwinka • The sand lizard

Trznadel • The Yellowhammer

Sójka • The Eurasian Jay 73

Dzięcioł czarny The Black Woodpecker

Dzięcioł zielony (samiec) na śródleśnej łące • The European Green Woodpecker on a forest path

Dzięcioł duży przy dziupli lęgowej The Great Spotted Woodpecker at a breeding hole

Dzięcioł średni • The Middle Spotted Woodpecker

Samica nurogęsi z pisklętami na Lutyni The Common Merganser with duklings on the Lutynia 78

Kuna leśna • The pine marten

Borsuk • The European badger

Dzik (locha) z młodymi (warchlakami) • Wild boar (female) with cubs

Samica jelenia (łania) z młodymi (jelonkami) • Doe with fawns

Huba dębowa • Oak tree mushroom

Jeleń, byk The red deer (male)

Widok z Wału Żerkowskiego na Brzostków View from Żerków Wall over Brzostków

Modraszek na krwawnicy pospolitej Common blue on purple loosestrife

Łan jęczmienia porośnięty makiem polnym i chabrem bławatkiem Barley field with red poppy and cornflower

Młody lisek – „niedolisek” • Young fox

Zając szarak • Brown hare

Dzierlatka • The Crested Lark 92

Trznadel • The Yellowhammer 93

Ważka czteroplama The Four-spotted Chaser 94

Pasikonik zielony • The Great Green Bush-Cricket

Rdest ziemnowodny • Longroot smartweed

Czerwończyk dukacik The Scarce Copper

Świt nad Lutynią Sunrise over the Lutynia 99

Kosaćce żółte nad Lutynią • Yellow iris by the Lutynia

100

L ATO S UMM ER

102

Kos • The Common Blackbird

Kowalik • The Eurasian Nuthatch

W rezerwacie Czeszewski Las In Czeszewo Forest Reserve

Sromotnik bezwstydny • The common stinkhorn

Gniazdo bocianów czarnych • The Black Stork nest

104

106

Żurawie The Common Crane 107

Pałka wodna nad starorzeczem Duża Starucha • Typha over Duża Starucha oxbow lake

108

Szuwary starorzecza Kierzek • Bulrush of Kierzek oxbow lake

109

Bioróżnorodność w miniaturze Biodiversity in miniature 110

111

112

Goździk kropkowany • Maiden Pink

Śródleśna łąka Mid-forest meadow

Wał Żerkowski, widok od strony południowej • Żerków Wall, view from the south side

114

115

Dziewanna • Mullein

Widok na Wał Żerkowski, Brzostków View over Żerków Wall, Brzostków 116

117

118

Potrzeszcz • The Corn Bunting

Samica jastrzębia • The Northern Goshawk female Polna droga na Wale Żerkowskim Field path on Żerków Wall

Czapla siwa • The Grey Heron

Kormoran • Cormorant

Warta w pobliżu Dębna The Warta river near Dębno

Łopian większy • Greater burdock

122

‚ JES I En AUTUMN

124

Widok z Wału Żerkowskiego na dolinę Lutyni • View from Żerków Wall over the Lutynia valley 125

Wał Żerkowski, Babia Góra • Żerków Wall, Babia Góra 126

Widok z Wału Żerkowskiego View from Żerków Wall

128

Brzostków w jesiennym słońcu • Brzostków in autumn sun 129

UROCZYSKO WARTA THE UROCZYSKO WARTA

130

Dęby Wojewodów Voivode Oaks

Powalony kilkusetletni dąb • A few hundred year old fallen oak 132

Sędziwy dąb przy leśnej drodze do leśniczówki Warta Aged oak at a forest path towards Warta forester’s lodge

Grzyby na powalonym pniu • Mushrooms on a fallen trunk

134

Sromotnik bezwstydny The common stinkhorn

Jesienny emblemat Autumn emblem

Fragment murszejącego pnia • Fragment of a rotten trunk

137

Czyreń ogniowy • Phellinus igniarius

138

Wrośniak szorstki • Hairy bracket

Huba pospolita • Tinder fungus 139

140

Grzyby • Fungi

Graby w porannej mgle • Hornbeams in morning mist

142

Grzyby i porosty • Lichens and fungi

Powalone drzewa ulegające procesowi naturalnego rozkładu Fallen trees naturally rotting

144

Biocenoza mchów, porostów i grzybów Biocenosis of Mosses, lichens and fungi

Zarastające oczko wodne • Overgrown pond

Pomnikowy wiąz • Monumental elm

Śródleśne bajorko • Mid-forest swampy pond Na poprzedniej stronie: Starorzecze Mała Starucha Previous page: Mała Starucha oxbow lake

150

Starorzecze Duża Starucha • Oxbow lake Duża Starucha

Daniele • Fallow deer

Starorzecze Kierzek • Oxbow lake Kierzek

Nad Lutynią w rezerwacie Czeszewski Las By the Lutynia in Czeszewo Forest Reserve

154

Wiewiórka pospolita • The red squirrel

Plątanina gałęzi • Tangled twigs

156

Meandrująca Lutynia w rezerwacie Czeszewski Las Winding Lutynia in Czeszewo Forest Reserve 157

Mchy i porosty • Mosses and lichens

158

160

Bór mieszany w Uroczysku Franciszków Mixed forest in the The Uroczysko Franciszków

Starorzecze w rezerwacie Dębno nad Wartą Oxbow lake in Dębno Reserve by the Warta river

164

Lutynia wśród podżerkowskich pól i łąk The Lutynia river amongst Żerków fields and meadows

166

Łęgi nadwarciańskie przy przeprawie promowej w Dębnie Warta riparian forests at the ferry crossing in Dębno

POLNE DRZEWA FIELD TREES

Wiekowy dąb na polu pod Śmiełowem • Aged oak on a field near Śmiełowo

168

Obumarły dąb na łące pod Śmiełowem Dead oak on a meadow near Śmiełowo 169

Wierzbowy tercet • Willow trio

170

Obumarły dąb we mgle porannej • Dead oak in morning mist 171

172

Stado łysek • Coot bevy

Lodowe bąble • Ice bubbles

174

ZIMA WINTER

176

Listopadowy śnieg • November snow

178

Lutynia w rezerwacie Czeszewski Las • The Lutynia river in Czeszewo Forest Reserve

Modraszka • The Blue Tit

180

Rudzik • The Robin

181

Powalony dąb w rezerwacie Czeszewski Las • Fallen oak in Czeszewo Forest Reserve

182

Dęby Wojewodów w Uroczysku Warta Voivode Oaks in The Uroczysko Warta 183

Korowina sosny • Pine tree bark

184

Porosty • Lichens

185

186

Zima w Uroczysku Warta Winter in The Uroczysko Warta

188

Nad starorzeczem Kierzek By Kierzek oxbow lake

Leśniczówka Warta • Warta forester’s lodge

190

Droga do leśniczówki Warta • Road to Warta forester’s lodge

191

192

Sarna, Czapliniec Doe, Czapliniec

194

Zimowy pejzaż • Winter landscape

196

Łabędzie krzykliwe na zimowych przelotach The Whooper Swan during winter flights

Gęgawy na śniegu • The Greylag geese on snow

198

Zając szarak • Brown hare

Norka amerykańska • The American mink 199

WARTA THE WARTA RIVER

Łabedzie nieme • The Mute Swans

200

W poszukiwaniu pożywienia • In search for food

Kra na Warcie • Ice floe on the Warta 201

Samiec nurogęsi • The Common Merganser male

Gagoły, para samców • The Common Goldeneye, pair of males 202

W zimowym słońcu • In the winter sun

203

204

Samice nurogęsi • The Common Merganser females 205

Mazurki • The Tree Sparrows

206

Czeczotka • The Common Redpoll

207

Kuropatwy poszukujące pożywienia • The Grey Partridges searching for food

208

KULTURA CULTURE

Żerków, ulica Kościelna • Żerków, Kościelna street 210

Kościół pw. św. Stanisława Biskupa w Żerkowie • Church of St. Stanislaus Bishop in Żerków 211

212

Żerków, ulica Jarocińska Żerków, Jarocińska street

214

Żerków, wieża przekaźnikowa • Żerków, relay tower

Żerków, basen kąpielowy Żerków, swimming pool

Dębno, figura św. Jana Nepomucena • Dębno, St. John of Nepomuk statue 216

Dębno, kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny • Dębno, Church of the Assumption of the Blessed Virgin Mary 217

Epitafium donatora Antoniego Czarneckiego zm. w 1845 r. Epitaph of the donator Antoni Czarnecki who died in 1845

Fragment epitafium płk. Ludwika Sczanieckiego zm. w 1854 r. Fragment of epitaph of colonel Ludwik Sczaniecki who died in 1854

Brzostków, wnętrze kościoła pw. św. Jana Chrzciciela Brzostków, interior of Church of St. John the Baptist

Brzostków, kościół pw. św. Jana Chrzciciela Brzostków, Church of St. John the Baptist

220

Cmentarz w Brzostkowie • Cemetery in Brzostków

Brzostków, zabytkowy spichlerz • Brzostków, old granary

Brzostków, dwór • Brzostków, manor house 223

224

Radlin, ruiny zamku Radlin, castle ruins 225

226

Śmiełów, pałac Śmiełów, palace 227

Śmiełów, pomnik Adama Mickiewicza • Śmiełów, Adam Mickiewicz statue 228

Śmiełów, aleja grabowo-lipowa • Śmiełów, hornbeam and tilia alley

Śmiełów, pomnik Żniwiarki • Śmiełów, Harvester’s statue 229

Lgów, kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z kaplicą grobową Gorzeńskich Lgów, Church of the Nativity of the Blessed Virgin Mary with the Gorzeński family burial chapel 230

Lgów, Figura przykościelna • Lgów, church statue

232

Raszewy, pałac • Raszewy, palace

234

Panorama Miłosławia Panorama of Miłosław

Miłosław, kamienice w rynku • Miłosław, tenement houses in the main square

236

Miłosław, kościół pw. św. Jakuba • Miłosław, Church of St. Jacob 237

Miłosław, park i pałac • Miłosław, park and palace

239

Park w Miłosławiu: pomnik Juliusza Słowackiego, z prawej: grupa starych jesionów Park in Miłosław: Juliusz Słowacki statue, right: family of old autumn purple ash Na poprzedniej str. Park w Miłosławiu Previous page: Park in Miłosław

243

244

Bugaj, Bażantarnia Bugaj, Pheasant Park 245

Winna Góra, kościół pw. św. Michała Archanioła Winna Góra, Church of St. Archangel Michael

Pałac w Winnej Górze • Palace in Winna Góra 247

248

Czeszewo, dawna karczma • Czeszewo, old tavern

Czeszewo, kościół pw. św. Mikołaja Czeszewo, Church of St. Nicholas

Czeszewo, Ośrodek Edukacji Leśnej (Nadleśnictwo Jarocin) • Czeszewo, Forest Education Centre (Forestry Jarocin)

250

Leśniczówka Sarnice • Sarnice forester’s lodge

251

252

Przeprawa promowa na Warcie pod Dębnem Ferry crossing on the Warta near Dębno Na następnej str. Most kolejowy na Warcie Next page: Railway bridge on the Warta

254

255

256

Turzyca • Turzyca

Łączeń baldaszkowy • Butomus

Kajakowy spływ Lutynią Canoeing along the Lutynia

Jeżogłówka • The simplestem bur-reed

Zimorodek • The Common Kingfisher

Czapla siwa i kormoran The Grey Heron and Cormorant

Wędkarz na starorzeczu • Oxbow lake angler

259

Młody grzybiarz • Young mushroom picker

Odpoczynek pod Dębami Wojewodów Relax time ander Voivode Oaks

Miłosław, aleja grabowo-lipowa w parku • Miłosław, hornbeam and tilia alley in the park

262

Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy położony jest w środkowej Wielkopolsce. Przepływająca przez park Warta scala jego dwie odmienne części, wzajemnie się uzupełniające. Obszar położony po prawej stronie rzeki wyróżnia się cennymi zbiorowiskami leśnymi oraz bogactwem awifauny kompleksu stawów rybnych w rejonie Miłosławia. Południowa część parku to z kolei tajemnicze Uroczysko Warta oraz urozmaicona rzeźba terenu z malowniczymi widokami na doliny rzek, którymi zachwycał się między innymi Adam Mickiewicz w roku 1831. Na kartach albumu fotografowi udało się oddać zarówno piękno, jak i bogatą historię tej ziemi. Kolejne rozdziały ukazują park budzący się do życia wiosną i tętniący życiem latem, a następnie pomalowany kolorami jesieni i zapadający w sen zimowy, przykryty „kołderką” śnieżną. Uzupełnieniem przepięknych krajobrazów są zdjęcia obiektów dziedzictwa kulturowego, takich choćby jak dworki z przylegającymi parkami, „pamiętające” odwiedzających je znamienitych gości. Wybór i zestawienie zdjęć, dokonane przez autora, w pełni odzwierciedlają ducha i charakter Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Żerków-Czeszewo Landscape Park is located in the central Greater Poland. The Warta river, flowing through the park, merges its two distinct parts which are complementary. The area located on the right side of the river stands out with valuable forest communities and rich avifauna complex of the fish ponds in the area of Miłosław. The southern part of the park is the mysterious Uroczysko Warta and a varied land with scenic views of the river valleys which were admired, among others, by Adam Mickiewicz in 1831. On the album pages, the photographer managed to present both beauty and the rich history of the land. The following sections show the park awakening to life in the spring and then in the summer full bloom, and next painted with the colours of autumn and collapsing into the hibernation, covered with a snow „blanket”. Complementing the beautiful landscapes are the images of the objects of the cultural heritage such as the mansions with the adjacent parks, „remembering” distinguished guests visiting them. The selection and combination of images, made by the author, fully reflect the spirit and character of Żerków-Czeszewo Landscape Park.