Powiat Jarociński by UNIGRAF

POWIAT

JA R O C I Ń S K I DISTRICT JAROCIN

Wydawca/Publisher:

Promocyjno-Wydawnicza „UNIGRAF” Agencja Promocyjno Wyd 85-009 Bydgoszcz, ul. Dworcowa 71 tel./fax +48 (52) 321 37 18 info@unigraf.bydgoszcz.pl www.unigraf.bydgoszcz.pl

Wydano przy współpracy ze Starostwem Powiatowym w Jarocinie oraz Muzeum Regionalnym w Jarocinie Published in co-operation with Starost’s Office in Jarocin and the Regional Museum in Jarocin Starostwo Powiatowe w Jarocinie Al. Niepodległości 10-12, 63-200 Jarocin tel. +48 (62) 747 24 31 starostwo@powiat-jarocinski.pl www.powiat-jarocinski.pl Fotografie/Photo: Marek Chwistek (e-mail: chwistek@onet.pl) Kompozycja albumu/Composition: Marek Chwistek Skład/Typesetting: Szymon Karwacki Tekst/Text: Marta Idzik

2014 © Agencja Promocyjno-Wydawnicza UNIGRAF

ISBN: 978-83-60823-69-9

Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju… Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany; Świeciły się z daleka pobielane ściany… Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza, Że gościnna, i wszystkich w gościnę zaprasza. (Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” Księga pierwsza)

W sercu Polski, między Wrześnią, Środą Wielkopolską, Pleszewem i Krotoszynem jest kraina, której uroda wzbudza zachwyt przez cały rok – to ziemia jarocińska. Koniecznie trzeba ją poznać, przemierzyć drogi, zakochać się w jej niepowtarzalnym uroku. W powiecie jarocińskim o każdej porze roku jest pięknie – wiosną, gdy natura budzi się do życia, zielenieją trawy, kwitną drzewa w sadach, pachną bzy w przydomowych ogrodach; latem, kiedy przyroda kipi kolorami, jak na palecie mistrzów; złotą jesienią nasyconą odcieniami żółci, brązu i czerwieni, a nawet zimą, gdy wszystko okrywa się białym puchem, a świat staje się bajkowy i nierealny. Stolicą powiatu jest Jarocin – jedno z najstarszych prywatnych miast Wielkopolski, co potwierdza dokument z 30 listopada 1257 r., w którym Bolesław Pobożny daje miasto i liczne przywileje komesowi Jankowi z rodu Zarembów. Kolejnymi właścicielami Jarocina byli Górscy, Jaroccy, Przyjemscy, a od 1661 r. Radolińscy. Miasto leżące na ważnym szlaku komunikacyjnym z Poznania do Kalisza i z Wrocławia do Torunia rozwijało się prężnie przez wieki. Dopiero w XVIII w. na skutek najazdów obcych wojsk, pożarów i zarazy podupadło. Ponowne ożywienie nastąpiło po wybudowaniu w drugiej połowie XIX w. węzłowej stacji kolejowej. Najstarszym zabytkiem współczesnego Jarocina jest kościół św. Marcina z zegarem słonecznym, wzniesiony w XVI w. Jeszcze starszy kościół Świętego Ducha nie oparł się wichrom dziejów i dziś znajduje się w ruinie. Warto wejść do poewangelickiego kościoła św. Jerzego, który prezentuje styl neoromański, a także kościoła pw. Chrystusa Króla z neoklasycystycznym wnętrzem. Pamiątką po dawnych mieszkańcach miasta obrzędu Starozakonnego jest ufundowana przez hr. Władysława Radolińskiego synagoga. Jarociński ratusz z początku XIX w., otoczony stylizowanymi kamieniczkami, jest jednym z nielicznych w Polsce posiadających arkadowe podcienia, świadczące o kupieckim charakterze miasta. Jest tu Centrum Informacji o Regionie, a ostatnie piętro zajmuje Muzeum Regionalne. W Parku Miejskim, jednym z najokazalszych w Wielkopolsce, założonym w XIX w. na wzór parków krajobrazowych Wiednia i Berlina, w otoczeniu potężnych drzew stoi Pałac Radolińskich w stylu neogotyku angielskiego – wewnątrz zachowały się nieliczne ślady dawnego wystroju pałacu – neogotyckie elementy drewniane oraz zabytkowe schody. Od pałacu można przejść do Skarbczyka stojącego w miejscu dawnej XIII-wiecznej drewnianej wieży obronnej, która spłonęła w XV w. Obecnie mieści się tu filia Muzeum Regionalnego. Warto też zobaczyć najstarszy w Wielkopolsce Dworzec kolejowy oraz zabytkową Parowozownię. Jarocin nazywany jest stolicą polskiego rocka. Przez wiele lat organizowane tu koncerty przyciągały rzesze fanów. W 1994 r. odbył się ostatni festiwal, ale w 2005 nastąpiła reaktywacja. Co roku wzrasta liczba wykonawców polskich i zagranicznych, a popularność festiwalu stale rośnie. Każdego roku w lipcu na festiwal rockowy zjeżdża kilkanaście tysięcy młodych i starszych miłośników tej muzyki. Aktualnie w zabytkowym budynku przy alei Niepodległości można zwiedzić Spichlerz Polskiego Rocka. Mieści się w nim stała wystawa poświęcona historii polskiej muzyki rockowej i jarocińskich festiwali. Zgromadzono dokumentację fotograficzną, nagrania muzyczne i filmowe z koncertów, artykuły, plakaty, foldery, karnety, pamiątkowe znaczki, koszulki, a także filmy. Eksponaty przekazują muzycy rockowi, którzy uczestniczą w projektach kulturalnych. Symbolem stolicy rocka jest pomnik glana, czyli kultowego buta, stojący w centrum Jarocina. 3

W sierpniu i wrześniu Jarocin staje się jednym z głównych festiwalowych miast Akademii Gitary – jest to cykl imprez o randze europejskiej. Przez kilkanaście dni odbywają się koncerty, happeningi, warsztaty dla dzieci, a także kurs mistrzowski dla młodych adeptów gitary klasycznej. Przez wszystkie lata Jarocin odwiedzili gitarzyści niemal z całego świata: Francji, Hiszpanii, Grecji, Austrii, USA, Brazyli i Argentyny. Każda z gmin powiatu jarocińskiego oferuje turystom atrakcje historyczne i przyrodnicze. We wsiach i dawnych miasteczkach zachowały się liczne zabytki: pałace, dwory i zespoły dworskie, kościoły i kaplice. Wiele obiektów owianych jest legendami, w innych zachowały się świadectwa historii ziemi jarocińskiej i jej mieszkańców. GMINA JAROCIN otacza pierścieniem stolicę powiatu. Jest tu wiele interesujących miejsc, o których należy pamiętać, przemierzając jej szlaki. W CIELCZY położonej przy trasie do Poznania na skrzyżowaniu dróg, jak głosi legenda, odbywały się w średniowieczu sabaty czarownic; tutaj podobno została spalona ostatnia wiedźma. Wokół cmentarza jeszcze na początku XX w. krążył duch strażnika Rocha – przestał straszyć dopiero wówczas, gdy na miejscu chałupy, w której spłonął, wybudowano kościół. Jest też grodzisko zwane „Szwedzkie okopy”, gdzie w noc świętojańską, pojawia się rycerz z psami, a na gałęziach drzew siadają ptaki o ludzkich twarzach. Straszy także w pobliskim RADLINIE. Podobno kiedyś z pałacu do kościoła prowadził tunel tak wielki, że można było nim jechać karetą. Musiało rozegrać się w nim wiele dramatów, bo tunel zasypano a pałac zburzono. Na dawnym dziedzińcu ulokowano cmentarz. Jest to osobliwe miejsce – kraina zmarłych otoczona wysokimi murami z fragmentami gzymsów i łukami dawnych przejść. Przy kościele wybudowanym w latach 1686-1688 jest renesansowa kaplica z nagrobkiem Andrzeja Opalińskiego – Kanclerza Wielkiego Koronnego, a w podziemiach spoczywa nieznana z imienia „Biała Dama”. Przez lata błądziła nocą po okolicy, szukając zabitego w pojedynku kochanka. Jego serce kazała zabalsamować i zawsze nosiła przy sobie. Kiedy w 1989 r. otwarto jej trumnę, znaleziono drewnianą szkatułkę ze szczątkami przypominającymi ludzkie serce. W pobliskim MIESZKOWIE urodził się artysta rzeźbiarz Władysław Marcinkowski, którego dzieła zdobią katedry w Poznaniu i Gnieźnie; on wykonał pierwszy na ziemiach polskich pomnik Juliusza Słowackiego, który jeszcze pod zaborami stanął w parku pałacowym Kościelskich w Miłosławiu. Stąd też pochodził pierwszy dowódca powstania wielkopolskiego, gen. Stanisław Taczak, którego pomnik stoi na rynku dawnego miasteczka. „Perłą ukrytą wśród lasów” nazywał Wojciech Kossak TARCE. Miejscowy pałac przypomina francuskie zamki nad Loarą. Jak głosi legenda, w pałacu straszy kucharz – tłucze garnkami, a nielicznych śmiałków atakuje nożem tak, że nikt w nocy nie odważy się wejść do kuchni. Po ciemnym parku nocą krąży kareta zaprzężona w parę koni. Jest i cudowne źródełko w pobliskim lesie z kopią figury Matki Boskiej z Lourdes. WILKOWYJA nad Lutynią należy do najstarszych miejscowości w Wielkopolsce. Odkryto tu ślady osadnictwa z okresu kultury łużyckiej. Ponoć tutaj św. Wojciech zatrzymał się w drodze do Gniezna, a w pobliskich lasach wilki wyły całą noc. To tutaj zachował się młyn, o którym pisał Jarosław Iwaszkiewicz w opowiadaniu „Młyn nad Lutynią” i pierwszy w Polsce most konstrukcji żelbetonowej. Sąsiedni ŁUSZCZANÓW w XVIII w. zdziesiątkowała epidemia dżumy. Zmarłych grzebano na krańcu wsi, przy drodze do Lisewa. Dziś we wsi stoi kilka urokliwych kapliczek, a na środku figurka Matki Boskiej z Lourdes. Zachował się wiatrak z XIX w., w którym istnieje Centrum Kulturalne– Dom Chleba. Bardzo ciekawą wsią są WITASZYCE – w miejscowym pałacu znajduje się jedyne w Polsce Muzeum Wojen Napoleońskich. W salach wystawowych ponad 10 000 figurek żołnierzy ilustruje bitwy pod Raszynem i Waterloo, a wśród eksponatów są mundury, broń, monety, książki i dokumenty. Na szczególną uwagę zasługuje maska pośmiertna Napoleona i jego włos. Jest tu także Muzeum Star Wars – największa w Polsce kolekcja unikatowych przedmiotów ze słynnej sagi gwiezdnej, obejmująca ponad 1000 eksponatów, a także postacie w skali 1:1 – wyjątkowa atrakcja dla miłośników fantasy. Nie należy jedynie pić wody ze strumyka przy Cygańskim Mostku, bo dostanie się szału i rozum straci – może właśnie dlatego we wsi są aż dwa kościoły. Najlepszym odpoczynkiem po zwiedzeniu muzeów jest wyprawa nad zbiornik wodny na rzece Lubieszce w ROSZKOWIE i SIEDLEMINIE. To raj dla wędkarzy i wszystkich pragnących relaksu na łonie natury. GOLINA przy drodze do Wrocławia w Polsce i za granicą słynie ze „snutek golińskich” – białych haftów nasnuwanych na płótnie. Ozdabiano nimi koszule, fartuchy, czepce, serwetki i obrusy. Dziś „snutki golińskie” można zobaczyć w wystroju ołtarzy Sanktuarium Maryjnego przed cudownym obrazem Matki Bożej Pocieszenia. 4

W całej Europie znane są też tutejsze frywolitki – koronki artystyczne wykonywane z cienkiej nici za pomocą specjalnych czółenek lub igły i szydełka. Z kolei POTARZYCA to jedyna w Europie wieś z profesjonalnym Planetarium działającym od 1993 r. w ramach Międzynarodowej Unii Astronomicznej. W ZAKRZEWIE, który jak większość jarocińskich wsi szczyci się średniowiecznym rodowodem, zachował się pałac neorenesansowy w stylu królowej Anny Stuart, która władała w Anglii na początku XVIII w. Obecnie mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej. GMINA JARACZEWO – siedziba gminy od XVI do XX w. była miastem; utraciła ten status w 1934 r., ponieważ znalazła się poza trasą linii kolejowej, co wpłynęło na upadek gospodarki. Mieszkańcy Jaraczewa znani byli z patriotyzmu. Dzieci, podobnie jak we Wrześni, brały udział w strajkach szkolnych w obronie polskiej mowy. Walczących i poległych w powstaniu wielkopolskim uczczono, nadając ich imię lokalnemu parkowi krajobrazowemu. Świadectwem zgodnego współżycia różnych nacji jest budynek synagogi, obecnie zaadaptowany na Ośrodek Kultury. Niedaleko wsi znajduje się pomnik upamiętniający amerykańskich lotników, którzy rozbili się tu w 1945 r. Podobnie patriotyczną przeszłość ma PANIENKA, w której spotykali się powstańcy wielkopolscy i gdzie była szkoła, w której już na początku powstania zaczęto uczyć po polsku. W izbie regionalnej filii Biblioteki Gminnej w GÓRZE gromadzone są materiały dotyczące historii wsi i mieszkańców, a potwierdzeniem istnienia osadnictwa na tych terenach jest kurhan sprzed 4 tys. lat i cmentarzysko grobów popielnicowych we wsi GOLA. W ŁOWĘCICACH nad Obrą urodził się wyniesiony do grona błogosławionych Grzegorz Bolesław Frąckowiak – werbista – męczennik stracony w Dreźnie w 1942 r. za działalność konspiracyjną. GMINA KOTLIN leży na Nizinie Wielkopolskiej, w obrębie Wysoczyzny Koźmińskiej. W jej tarczy herbowej umieszczony jest stylizowany przełamany pierścień – jego pierwowzorem jest herb rodu Ogończyków, w którego klejnocie, czyli zwieńczeniu, widoczne są dwie kobiece ręce wzniesione w błagalnym geście. Jest to ślad opowieści o pannie wybawionej przez młodzieńca z tatarskiego jasyru, która przełamała pierścień na pół i obiecała czekać na powrót ukochanego. Gdy rodzice próbowali wydać ją za mąż za innego, błagała ich o litość. Doczekała się powrotu kochanka i poślubiła go. Ta opowieść pochodzi z TWARDOWA – dawnej wsi rycerskiej, której właściciele pieczętowali się herbem „Ogończyk” – herb widoczny jest na zewnętrznej ścianie tutejszego pałacu. W KOTLINIE znana też jest inna legenda – o dziedziczce, która w altanie na terenie parku dworskiego spotykała się nocą ze swoim zmarłym mężem. Tęskniła i nie mogła bez niego żyć. Pewnego ranka znaleziono ją martwą – obok leżał cylinder dziedzica. Podobno do dziś można spotkać w parku kobietę w białej sukni prowadzoną za rękę przez mężczyznę w czarnym cylindrze. Są tu i weselsze zdarzenia – w pierwszej połowie października odbywa się Międzynarodowy Festiwal Solistów i Zespołów Akordeonowych, na który zjeżdża wielu artystów. W RACENDOWIE jest kilka przydrożnych krzyży. Pierwszy, jak głosi legenda, postawiono, gdy w sąsiednim Sławoszewie cholera dziesiątkowała mieszkańców. Miał on zatrzymać zarazę, co okazało się skuteczne. Kolejny krzyż stanął w miejscu tragicznej śmierci młodego dziedzica, którego konia spłoszył czarny kot. Do dziś wszyscy omijają to miejsce nocą, bo słychać tętent konia i czuć silny powiew wiatru. Legendarnym założycielem SŁAWOSZEWA był rycerz Sławoj. Osada nie miała jeszcze nazwy, gdy zjawiły się wrogie wojska. Sławoj objął dowództwo i doprowadził do zwycięstwa. Zginął od ran, ale wdzięczni mieszkańcy jego imieniem nazwali wioskę. Potem właścicielami byli Zarembowie, Opalińscy i Taczanowscy. Żona jednego z właścicieli była jędzą i okrutnicą dla poddanych. Skąpiła im łaski, a nawet chodzić tymi samymi drogami nie chciała. Zażądała od męża zbudowania podziemnego przejścia z pałacu do zakrystii kościoła – wzmianka o tym zachowała się do dziś. Właścicielami KURCEWA do wybuchu II wojny światowej byli Grabscy, wśród nich także Władysław Grabski, działacz niepodległościowy, poseł na sejm i senator w okresie 20-lecia międzywojennego. Urodził się tu ksiądz Czesław Piotrowski, zasłużony dla poznańskiej oświaty, inicjator odbudowania po wojnie Drukarni i Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu. Tajemnicza historia związana jest ze wsią ORPISZEWEK. W pobliskim lesie w czasie II wojny światowej wylądowało dwóch spadochroniarzy. Otoczeni przez Niemców bronili się, lecz ostatnimi nabojami odebrali sobie życie. Do dziś nie wiadomo, czy byli to Polacy, czy Rosjanie, ale pamięć o nich pozostała wśród mieszkańców wsi. 5

GMINA ŻERKÓW – leży w Pradolinie Warciańsko-Odrzańskiej – w malowniczym i zróżnicowanym widokowo terenie Wzgórz Żerkowskich oraz dolin rzek: Lutyni, Prosny i Warty. Szwajcaria Żerkowska to najciekawsza krajobrazowo część powiatu jarocińskiego, którą można zwiedzać pieszo, rowerem i kajakiem. Najwyższym wzniesieniem w pobliżu Żerkowa jest Łysa Góra, na której, jak głosi legenda, odbywały się sabaty czarownic. Kiedyś przebiegał tędy Szlak Bursztynowy. Już w XIII w. istniał tu kościół św. Stanisława Biskupa. Obecny został zbudowany z fundacji Radomickich na początku XVIII wieku, przy nim znajduje się XVII-wieczna kaplica grobowa Roszkowskich. W ŻERKOWIE nie ma już pałacu, zachowała się tylko zabytkowa brama do parku pałacowego, budynek dawnej poczty konnej i neobarokowy kościół ewangelicki z początków XX wieku. W listopadzie 1806 roku przbywał tutaj marszałek napoleoński Ludwik, Mikołaj Davout. Najciekawszą i najbardziej znaną miejscowością gminy jest ŚMIEŁÓW. Tutaj w pałacu Gorzeńskich przebywał w 1831 r. Adam Mickiewicz, tu narodziła się koncepcja napisania poematu o miłości dwojga młodych ze skłóconych rodów, urastająca w miarę tworzenia do epopei. Poeta wiele zaczerpnął z realiów śmiełowskich. W rękopisie „Pana Tadeusza” można znaleźć nazwiska wielkopolskiej szlachty: Ponińskich, Skórzewskich. Poeta pisał: „Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w żadnym kraju; W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju jest do robienia kawy osobna niewiasta” – ten fragment opisuje panią Ciastkowską, która w pałacu zajmowała się parzeniem kawy i z którą poeta często rozmawiał. Zamek w Żerkowie, który spalił się krótko przed przyjazdem Mickiewicza, stał się zamkiem Horeszków, a spór o ruiny między Gorzeńskimi i Mycielskimi kanwą konfliktu Sopliców i Horeszków. Konstancja Łubieńska, trzydziestoletnia wysoka brunetka, przywykła do hołdów młodzieńców i skutecznie uwodząca poetę, mogła stać się pierwowzorem Telimeny. Nawet w opowieściach Bartka Dobrzyńskiego są wielkopolskie akcenty. Śmiełów to najczęściej odwiedzana przez turystów miejscowość ziemi jarocińskiej. W parku pałacowym jest „ogródek Zosi” z rzeźbą wiejskiej dziewczyny, a niedaleko, za mostem na Lutyni, pięć pomnikowych dębów i tablica w formie otwartej księgi poświęcona wieszczowi. Na skrzyżowaniu drogi ze Śmiełowa do Żerkowa i Brzóstkowa do Lgowa w czasach Mickiewicza stała karczma zwana Jankielówką, także uwieczniona w jego epopei. W 1975 r. w pałacu otwarto Muzeum im. Adama Mickiewicza, w którym zgromadzono pamiątki po wieszczu. W BRZÓSTKOWIE w kościele św. Jana spoczywają prochy pułkownika Ludwika Sczanieckiego, legionisty, adiutanta gen. Henryka Dąbrowskiego – na ścianie umieszczono jego portret i epitafium. Z patriotyzmu znana również jest DOBIESZCZYZNA, której mieszkańcy licznie brali udział w powstaniach. W KOMORZU PRZYBYSŁAWSKIM, które w czasach zaborów było wsią graniczną, przebywał Adam Mickiewicz, chcąc przedostać się do zaboru rosyjskiego, by dołączyć do powstańców listopadowych. Podobno w 1331 r., przebywał tu książę Kazimierz, późniejszy król Kazimierz Wielki. KRETKÓW był posiadłością Skórzewskich. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się ich grobowiec rodzinny. Tutaj schronił się ksiądz Claude Antoine Pochard, uciekinier z porewolucyjnej Francji. Był nauczycielem synów starosty oraz autorem pamiętnika opisującego lata pobytu w Polsce i czasy napoleońskie – spoczywa na miejscowym cmentarzu. Jest tu Sanktuarium Maryjne Matki Boskiej Patronki Małżeństw – istotnie, mieszka we wsi wiele zgodnych rodzin. We LGOWIE, u podnóża Wału Żerkowskiego znajduje się drewniany kościół z kaplicą grobową Gorzeńskich. W ich kwaterze na przykościelnym cmentarzu zostali też pochowani: Andrzej Gorzeński, fundator pałacu w Śmiełowie oraz jego syn Hieronim, u którego w 1831 r. gościł Adam Mickiewicz. Spoczywa tu także dowódca jarocińskiego powstania wielkopolskiego hrabia Zbigniew Ostroróg Gorzeński. W parku dworskim rośnie wiele potężnych lip oraz platan o obwodzie ponad 6 m. Z Żerkowa do drogi na Miłosław można przeprawić się promem w POGORZELICY. Ta przeprawa istnieje od wieków, gdyż wieś już w średniowieczu leżała na szlaku handlowym z Poznania i Gniezna do Kalisza. W 1253 r. miał tu miejsce zjazd rycerstwa wielkopolskiego z udziałem książąt Przemysława I i Bolesława, którego celem był podział Wielkopolski. Warto wiedzieć, że w czasach zaborów istniała tu izba celna dla żeglugi śródlądowej. Powiat jarociński, to kraina pięknej i chwalebnej przeszłości, lecz także współcześnie atrakcyjny i przyjazny. Prężnie rozwija się tu rolnictwo i przemysł, powstają nowe miejsca pracy, dlatego warto poznać tę ziemię nie tylko turystycznie.

Among such fields years before, along the edge of the brook… Stood a manor made of wood, but on an underpinning of brick; Whitewashed walls were glowing at a distance… The gate wide open all the time announces to the passers-by that it is hospitable and welcomes everyone. (Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” Book I)

In the heart of Poland, between Września, Środa Wielkopolska, Pleszewo and Krotoszyn there is a land whose beauty delights the whole year round – it is the land of Jarocin. You just need to get to know this area, wander along the roads, fall in love with its unique charm. District Jarocin is picturesque every season – in the spring, when nature comes to life, grass becomes green, trees bloom in the orchards and fragrant lilacs bloom in home gardens; in the summer, when nature bursts its colours like in the master palette; in the golden autumn varied with shades of yellow, brown and red, and even in the winter when everything is covered with a fluffy blanket of snow, and the world becomes fabulous and unreal. The capital of the district is Jarocin – one of the oldest private towns of Wielkopolska (Greater Poland) as confirmed in the document dating from 30 November 1257, in which Bolesław Pobożny awarded the town and numerous privileges to comes Janek of the Zaremba family. The successive owners of Jarocin included the Górski, Jarocki, Przyjemski and from 1661 Radoliński families. The town located on the main communication route from Poznań to Kalisz and from Wrocław to Toruń, developed dynamically for centuries. Only in the 18th century the town deteriorated as a result of foreign invasions, fires and plague. Revitalisation took place after the junction station had been built in the second half of the 19th century. The oldest monument of modern Jarocin is St Martin’s church with the sundial, raised in the 16th century. The older church of the Holy Spirit has not resisted the winds of history and now lies in ruins. It is worth entering the post-evangelical church of St George which displays the NeoRomanesque style as well as the church of Christ the King with its Neo-Classical interiors. A reminder of the former Orthodox Jewish citizens is the synagogue funded by count Władysław Radoliński. The Town Hall in Jarocin, built at the beginning of the 19th century and surrounded by stylised tenement houses, is one of the few ones in Poland with arcades confirming the merchant character of the town. The Regional Information Centre can be found here whereas the top floor is occupied by the Regional Museum. In the Municipal Park, one of the most splendid parks in Wielkopolska, founded in the 19th century on the model of the Vienna and Berlin landscape parks, there is the English Neo-Gothic-style Palace of the Radoliński family surrounded by enormous trees – inside only the trace of the former palace décor has been preserved – Neo-Gothic wooden elements and historic stairs. From the palace you can go to the Treasury located in the place of the former 13th century wooden fortified tower which burnt down in the 15th century. Today, there is a branch of the Regional Museum here. In addition, it is worth to visit the oldest railway station in Wielkopolska and the historical steam locomotive depot. Jarocin is called a capital city for Polish rock music. The concerts organised here attracted crowds of fans for many years. The last festival took place in 1994, but in 2005 there was a reactivation of the event. The number of Polish and foreign performers has steadily increased over the years, whereas the popularity of the festival continues to grow. Every year in July, thousands of young and old fans of this music arrive at the rock festival. Currently, the Polish Rock Granary can be visited in the historical building at Aleja Niepodległości. In the Granary is a permanent exhibition on the history of Polish rock music and rock festivals in Jarocin. There have been gathered sound recordings and videos with concerts, photograph documentation, articles, posters, brochures, tickets, commemorative stamps, T-shirts as well as movies. Exhibits are donated by rock musicians who participate in cultural projects. The symbol of the rock music capital is the monument of the military boot, namely, an iconic boot, placed in the town centre. In August and September Jarocin becomes one of the main festival towns of the Guitar Academy – a series of events on a European scale. Concerts, happenings, workshops for kids as well as a master training for young adherents of classic guitar are held for more than ten days. Jarocin has been visited over the years by guitarists from all over the world: France, Spain, Greece, Austria, USA, Brazil and Argentina. Visitors are offered historical and nature attractions in every commune of district Jarocin. In the villages and former towns there have been preserved numer7

ous monuments: palaces, mansions and mansion complexes, churches and chapels. Many facilities are shrouded in legends, in others there is visible testimony of Jarocin land and the inhabitants. COMMUNE JAROCIN surrounds the capital of the district. A number of fascinating places can be seen here and should not be forgotten when wandering the trails. According to the legend, in CIELCZA, which is located at the crossroads on the route to Poznań, there used to be the witches’ sabbaths in the Middle Ages; the last witch is said to have been burnt here. Still at the beginning of the twentieth century the ghost of guard Roch used to hang out around the cemetery – he ceased to haunt only when a church was erected where a cottage had been and burnt down. There is also a settlement called “Szwedzkie okopy” (Swedish entrenchment), where a knit with dogs appears on St John’s Eve and on the tree branches sit down birds with human faces. Likewise, the nearby RADLIN is haunted. It is said that once a tunnel, which was so huge that a carriage could ride through it, led from the palace to the church. A lot of dramatic events must have happened inside because the tunnel was filled whereas the palace was demolished. A cemetery was situated in an area formerly occupied by a courtyard. It is a peculiar place - the land of the dead surrounded by high walls with fragments of cornices and arches of the former entrances. Near the church built in the years 1686-1688 is a Renaissance chapel with the tombstone of Andrzej Opaliński – the Grand Chancellor of the Crown, and in the undergrounds rests the unnamed “White Lady”. Over the years, she would wander around at night looking for her lover killed in a duel. She had his heart embalmed and then she always kept it wherever she went. When in 1989 her coffin was opened, a wooden casket was found with the remains resembling the human heart. In nearby MIESZKOWO, sculptor Władysław Marcinkowski was born, whose works decorate the cathedrals in Poznań and Gniezno; it was him who made the first on the Polish land, statute of Juliusz Słowacki, which was erected still under occupation in the palace complex of the Kościelecki family in Miłosław. From this place came the first commander of the Greater Poland Uprising, gen. Stanisław Taczak, whose statue stands in the market of the former town. TARCE was named by Wojciech Kossak “the pearl hidden among forests”. The local palace resembles the French castles on the Loire River. As legend holds, the palace is haunted by a chef – he bangs pots and attacks few daredevils with a knife so that no one dares to enter the kitchen at night. A carriage drawn by a pair of horses goes in the dark park at night. Besides, there is a miraculous spring in the nearby woods with a copy sculpture of Our Lady of Lourdes. WILKOWYJA on the Lutynia River belongs to the oldest towns in Wielkopolska. Some traces of the Łużyce settlements were discovered here. St Adalbert is said to have stopped here on the way to Gniezno while wolves were howling in the nearby forests throughout the night. It is here where the mill has been preserved which was mentioned by Jarosław Iwaszkiewicz in the story “the Mill on the Lutynia River” and the first in Poland bridge of the reinforced concrete construction. Nearby ŁUSZCZANÓW was decimated by plague in the 18th century. The dead were buried at the edge of the village, near the road to Lisewo. Today a few captivating chapels are in the village and in the centre the statue of Our Lady of Lourdes stands. The windmill from the nineteenth century has been preserved, where the Cultural Centre- Bread House operates. WITASZYCE is a very fascinating village – in the local palace there is the only Museum of Napoleonic Wars in Poland. In the exhibition rooms more than 10 000 soldier figures illustrate the Battle of Raszyn and Waterloo, and among the exhibits are uniforms, weapons, coins, books and documents. Particularly noteworthy is the death mask of Napoleon and a hair of his head. The Museum of Star Wars is also available here – Poland’s largest collection of unique items from the famous Star Wars saga including more than 1,000 exhibits, as well as full scale figures – a unique attraction for lovers of fantasy. One should not just drink water from the stream near the Gipsy Footbridge, because they may go mad and be out of their mind – perhaps this is the reason why as many as two churches are in the village. The best way to rest after visiting the museums is a trip to the reservoir on the Lubieszka River in ROSZKOWO and SIEDLEMIN. This place is a paradise for anglers and all those who wish to relax in the bounty of nature. GOLINA, located on the way to Wrocław, is famous nationally and abroad for its “snutki golińskie” – white embroidery work stitched through canvas fabric. Such ornaments were used to decorate shirts, aprons, bonnets, napkins and tablecloths. Today, “snutki golińskie” can be admired as altar decorations in the Marian Shrine before the miraculous painting of Our Lady of Consolation. The original local napkins “frywolitki” – a kind of artistic lace made of thin thread with the help of tatting shuttle or a needle and a crochet-hook, are famous across Europe. Neighbouring POTARZYCA is the only village in Europe with the professional Planetarium operating since 1993 within the International Astronomical Union. In ZAKRZEWO, which like most villages in Jarocin 8

land boasts of its mediaeval origin, there has been preserved the neo-Renaissance palace in the style of Queen Anne Stuart, who ruled England in the early 18th century. Nowadays, it is the seat of the Nursing Home. COMMUNE JARACZEWO – the seat of the commune from the 16th to the 20th century was a town; it lost this status in 1934, because it was out of the railway route, which led to the collapse of economy. Residents of Jaraczewo were well known for patriotism. Children, like in Września, participated in school strikes in defence of Polish speech. Those who fought and died in the Greater Poland Uprising were honoured by conferring their name to the local landscape park. The harmonious coexistence of different nations may be confirmed by the synagogue church, currently adapted to the needs of the Cultural Centre. Not far away from the village there is a monument commemorating the American pilots who crashed here in 1945. Likewise, PANIENKA has patriotic history as it served as the meeting place of the Greater Poland insurgents and where a school was situated in which teachers spoke Polish at the beginning of the uprising. The regional chamber of the Municipal Library branch in GÓRA collects materials concerning the history of the village and its inhabitants, and the existence of settlements in this area can be confirmed by the four-thousand-years-old burial mound and the cemetery of urn graves in village GOLA. In ŁOWĘCICE on the Obra River, beatified Grzegorz Bolesław Frąckowiak was born – a Divine Word missionary – a martyr executed in Dresden in 1942 for underground activity. COMMUNE KOTLIN lies in the Greater Poland Lowlands, in the area of Wysoczyzna Koźmińska. Its coat of arms contains a stylized broken ring – its prototype is the coat of arms of the Ogończyk family with the finial including two female hands raised in supplication. This is a trace of the story about a maiden rescued by a young man from Tatar captivity and the story says that the girl broke the ring in half and promised to wait for her beloved man. When her parents tried to marry her to another man, she begged them for mercy. Finally she saw her lover again and they got married. This story derives from TWARDÓW – a former knightly village, whose owners had the coat of arms “Ogończyk” – the coat of arms can be seen on the outer wall of the local palace. Yet another legend is well known in KOTLINA – it is a story about a heiress, who would meet with her deceased husband in the gazebo in the manor park at night. She missed him very much and could not live without him. One morning she was found dead – next to her body was the heir’s hat. It is said that even today a woman in a white dress, led by the hand by a man wearing a black hat, can be encountered in the park. Fortunately, happier events also take place here – in the first half of October the International Festival for Accordion Soloists and Bands is held and many artists arrive to participate in this event. Several roadside crosses can be noticed in RACENDÓW. The first one, as legend has it, was erected when the inhabitants of nearby Sławoszewo were decimated by cholera. The cross was expected to stop the plague and turned out to be effective. which proved to be effective. Another cross was situated in the place of the tragic death of a young squire whose horse shied at a black cat. To this day, everyone avoids the place at night, because you can hear the tramp of a horse and feel a strong breeze of air. SŁAWOSZEWO was established by the legendary founder, knight Sławoj. The settlement did not have a name yet, when enemy forces appeared. Sławoj took command and led to victory. He died from wounds, but grateful residents called the village his name to honour the man. The subsequent owners were Zaremba, Opaliński and Taczanowski families. The wife of one of the owners was a shrew very cruel for subjects. She begrudged them grace and did not even walk the same paths as they did. She demanded her husband to build the underground passage from the palace to the sacristy of the church – this mention has been preserved to this day. Until the outbreak of World War II the owners of KURCEWO was the Grabski family including Władysław Grabski an independence activist, a member of parliament and senator during the interwar period. Priest Czesław Piotrowski was born here too and was a deserved for education in Poznań, and as an initiator of rebuilding St Adalbert’s Printing House and Bookstore in Poznań after the war. A mysterious story is connected with village ORPISZEWEK. Two paratroopers landed in the nearby forest during the Second World War. Surrounded by the Germans, they defended themselves, but used the last bullets to take their own lives. It is still unknown whether they were Poles or Russians, but they still live in the villagers’ memory. 9

COMMUNE ŻERKÓW – lies in the Warciańsko-Odrzańska Proglacial Valley – in the picturesque and diverse in terms of view area of Żerkowskie Hills and the valleys of the rivers Lutynia, Prosna and Warta. “Switzerland Żerkowska” is the most fascinating part of District Jarocinin as regards landscape, which you can explore walking, cycling and canoeing. The highest elevation in the vicinity of Żerków is Łysa Góra, where, according to legend, the witches’ Sabbaths were held. Once the Amber Route ran this way. Already in the 13th century there was St Stanislaus’ church here. The present one was built due to the Radomicki family foundation at the beginning of the 18th century, and next to the church is the 17th century burial chapel of the Roszkowski family. There is no palace in ŻERKÓW any longer and only the historic gate to the palace park, the building of the former post office and the Neo-Baroque Evangelical church from the early 20th century have been preserved. The Napoleon Marshal Louis-Nicolas Davout stayed here in November 1806. The most interesting and famous town of the commune is ŚMIEŁÓW. Here in the Gorzeński family palace complex stayed Adam Mickiewicz in 1831, and it here was conceived the idea of writing a poem about love between two young people from rival families, which gradually became an epic poem. The writer was incredibly inspired by Śmiełów realities. The manuscript of “Pan Tadeusz” contains the surnames of the Wielkopolska nobility, namely, Poniński, Skorzewski. The author wrote: “There is no place with such coffee like Poland; in a decent Polish home there is an old habit of making coffee by a woman specially trained for this purpose”– this quotation describes Mrs Ciastkowska who was responsible for brewing coffee in the palace and with whom the poem frequently used to speak. The castle in Żerków, which had burnt down shortly before the arrival of Mickiewicz, became the castle of the Horeszek family whereas the dispute over the ruins between Gorzeński and Mycielski families was the outline of the argument between Soplica and Horeszek families. Konstancja Łubieńska, a thirtyyear-old tall brunette, accustomed to homage paid by young men and effectively seducing the poet, may have become the prototype of Telimena. Even in the stories by Bartek Dobrzyński the Wielkopolska character is emphasized. Śmiełów is the town most visited by tourists in the land of Jarocin. In the palace park there is “Sophie’s garden” with a sculpture of a peasant girl, and not so far away behind the bridge over the Lutynia River, five monumental oaks can be found along with an open book plaque devoted to the bard. At the junction of the road from Śmiełów to Żerków and from Brzóstków to Lgów in the days of Adam Mickiewicz there stood an inn called Jankielówka, which was also immortalized in his epic poem. In 1975 the Adam Mickiewicz Museum was opened in the palace with a collection of memorabilia after the bard. In BRZÓSTKOWO in St John’s church there are kept the as es of Colonel Ludwik Sczaniecki, a legionnaire, adjutant of General Henryk Dąbrowski – his portrait and epitaph were placed on the wall. DOBIESZCZYZNA is also famous for patriotism and numerous inhabitants of this land attended uprisings. In KOMORZE PRZYBYSŁAWSKIE which was a boundary village at the time of partition, Adam Mickiewicz stayed as he wanted to get to the Russian ruled land to join the November insurgents. Duke Kazimierz, the later King Kazimierz Wielki, is said to have stayed here in 1331. KRETKÓW was an estate owned by the Skórzewski family. At the church cemetery there is the tomb of the family. It is here where priest Claude Antoine Pochard took refuge from post-revolution France. He was a teacher of the governor’s sons and the author of a diary describing the period of his stay in Poland and the Napoleon times – he rests at the local cemetery. There is here the Marian Shrine of Our Lady the Patroness of Marriage – indeed, numerous unanimous families live in the village. In LGÓW, there is a wooden church with a family burial chapel of the Gorzeński family at the foot of the Żerków embankment. In their cemetery quarter at the church cemetery there were buried: Andrzej Gorzeński, the founder of the palace in Śmiełów as well as his son Hieronim who hosted Adam Mickiewicz in 1831. The commander of the Greater Poland Uprising in the Jarocin region, Count Zbigniew Ostroróg Gorzeński, is buried here, too. Many enormous limes and sycamores measuring more than 6 m in circumference grow in the manor park. You can use a ferry in POGORZELICA to get from Żerków to Miłosław. This crossing has been available for centuries, because the village was situated on the trade route from Poznań and Gniezno to Kalisz in the Middle Ages. The Congress of Greater Poland’s Knights, the aim of which was Wielkopolska partition, was held here in 1253 and was attended by Dukes Przemysław I and Bolesław. It is worthwhile to know that at the time of annexation the Customs Chamber for Inland Waterways Transport System existed here. County Jarocin is the land of beautiful and glorious past, but also today it is attractive and friendly. Agriculture and industry are developing dynamically and new jobs are created here, so you should know that land not only for its tourist assets. 10

S K A R BY K U LT U RY CU LT URAL TREASURES CULTURAL TR EASURES gmina jarocin commune jarocin

Jarocin, ratusz (1799-1804) otoczony kamieniczkami z XIX w. • Jarocin, Town Hall (1799-1804) surrounded by 19th century tenement houses 12

Jarocin, fragment Rynku A fragment of the Old Market

Symboliczne glany na jarocińskim Rynku Symbolic military boots in the town’s market

Ratuszowe podcienia • Town Hall’s arcades

Jarocin, ulica Wrocławska Jarocin, Wrocławska Street

Jarocin, Rynek • Jarocin, Old Market

Jarocin, ulica Śródmiejska • Jarocin, Śródmiejska Street

Kościół parafialny pw. św. Marcina (1610-1775) St Martin’s parish church (1610-1775)

Kościół pw. św. Marcina, wnętrze St Martin’s interiors

Na cmentarzu katolickim w Jarocinie At the Catholic cemetery in Jarocin

Rzeźby nagrobkowe na cmentarzu katolickim w Jarocinie • Sculptures at the Catholic cemetery in Jarocin

Pałac Radolińskich w Jarocinie wzniesiony w latach 1847-1853 The palace of the Radoliński family in Jarocin, erected in the years 1847-1853 23

Wieża ciśnień w Jarocinie • Water Tower in Jarocin

Jarocin, Starostwo Powiatowe w Jarocinie • Jarocin, Starost’s Office in Jarocin

Zabytkowy jarociński dworzec kolejowy z XIX w. The 19th century historical railway station in Jarocin

Jarocin – Spichlerz Polskiego Rocka • Jarocin – the Polish Rock Granary

Spichlerz Polskiego Rocka, wnętrza The Polish Rock Granary, interiors

Pomnik glana • The monument of the military boot

Jarocińskie murale • Jarocin murals

W jarocińskim parku • In the park in Jarocin

Siedlemin, kościół parafialny pw. św. Mikołaja (XIX w.) Siedlemin, St Nicolaus’ parish church (19th c.) 35

Golina, pomnikowy dąb w parku podworskim Golina, monumental oak in the manor park

Roszków, dwór z XIX w. • Roszków, 19th century manor

Golina, Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia (XVII w.) Golina, Marian Shrine of Our Lady of Consolation (17th c.)

Golina, wnętrze kościoła Golina, church interiors 41

Potarzyca, kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Św. (XVIII/XIX w.) Potarzyca, Elevation of the Holy Cross parish church (18th /19th c.) 42

Potarzyca, po żniwach • Potarzyca, following the harvest

Wilkowyja, młyn nad Lutynią • Wilkowyja, mill on the Lutynia River

Kościół w Wilkowyi (XIX w.) • Church in Wilkowyja (19th c.) 45

Cielcza, kościół parafialny pw. św. Małgorzaty wybudowany w latach 1912-1913 Cielcza, St Margaret’s parish church erected in the years 1912-1913

Radlin, ruiny pałacu (XVI w.) • Radlin, palace ruins (16th c.) 49

Osiek, figura św. Wawrzyńca • Osiek, the statue of St Lawrence

Radlin, kościół parafialny pw. św. Wincentego (XVII w.) Radlin, St Vincent’s parish church (17th c.)

Mieszków, stara gorzelnia • Mieszków, old distillery 52

Mieszków, kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca (XVIII w.) • Mieszków, St Lawrence’s parish church (18th c.) 53

Zakrzew, pałac • Zakrzew, palace

Zakrzew, pałac (XIX w.) Zakrzew, palace (19th c.)

W pałacowym parku In the palace park

Witaszyce, pałac (XIX w.) • Witaszyce, palace (19th c.)

Kościół w Witaszycach. (1927-1931 – I faza koniec budowy – 1959) Church in Witaszyce. (1927-1931 – 1st stage, the completion of building works – 1959)

Tarce, pałac (XIX w.) • Tarce, palace (19th c.)

gmina jaraczewo commune jaraczewo

Jaraczewo, kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny (XIX w.) • Jaraczewo, St Mary Magdalene’s parish church (19th c.)

Jaraczewo, fragment budynku dawnej synagogi (XIX w.) Jaraczewo, a fragment of the former synagogue (19th c.)

Jaraczewo, cmentarz • Jaraczewo, cemetery

Panienka, kościół pw. Najświętszego Imienia Jezus (XVIII w.) • Panienka, the Holy Name of Jesus church (18th c.)

Panienka, drewniana dzwonnica Panienka, wooden bell-tower

Panienka, zabytkowe nagrobki na przykościelnym cmentarzu Panienka, historic gravestones at the church cemetery

Góra, kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP (XIX w.) • Góra, the Assumption of the Blessed Virgin Mary parish church (19th c.)

Góra, zespół pałacowy – oficyna • Góra, palace complex – annexe

Góra, pałac (XIX w.) • Góra, palace (19th c.)

Góra, budynek dawnej gorzelni (XIX w.) • Góra, former distillery (19th c.)

Góra, zabytkowe zabudowania folwarczne (XIX w.) • Góra, historic homestead buildings (19th c.)

Nosków, kościół pw. św. Trójcy (XVIII w.) Nosków, Holy Trinity church (18th c.)

Z prawej Poręba, kościół pw. Niepokalanego Serca NMP (XIX w.) On the right Poręba, Immaculate Heart of the Holy Virgin church (19th c.) Z lewej Łowęcice, dwór (XIX w.) On the left Łowęcice, manor (19th c.)

Stara Cerekwica, zespół pałacowo-parkowy (XVII-XX w.) Stara Cerekwica, palace-park complex (17th-20th c.)

Stara Cerekwica, kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła (XX w.) Stara Cerekwica, St James the Apostle’s parish church (20th c.)

Rusko, kościół parafialny pw. św. Wojciecha (XIX w.) • Rusko, St Adalbert’s parish church (19th c.)

Figura św. Wojciecha przy kościele w Rusku • The statue of St Adalbert near the church in Rusko

Rusko, pałac (XIX w.) Rusko, palace (19th c.) 81

gmina kotlin commune kotlin

Kotlin, kościół parafialny pw. św. Kazimierza (XIX w.) • Kotlin, St Casimir’s parish church (19th c.)

Sławoszew, kościół parafialny pw. św. Zofii (XVIII w.) • Sławoszew, St Sophie’s parish church (18th c.)

Racendów, kościół pw. M.B. Bolesnej (1911 r.) Racendów, Our lady of Sorrows church (1911)

Magnuszewice, kościół parafialny pw. św. Barbary (XVIII w.) Magnuszewice, St Barbara’s parish church (18th c.)

Twardów, wieża kościoła (XIX w.) Twardów, church tower (19th c.)

Słupia, dwór (XIX w.) • Słupia, manor (19th c.)

Elektrownie wiatrowe w gminie Kotlin • Wind power plants in commune Kotlin

gmina żerków commune żerków

Żerków, ul. St. Moniuszki • Żerków, St. Moniuszki Str.

Żerków, kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa istniejący od XII wieku, przebudowany w latach 1710-1718 Żerków, St Stanislaus the Bishop parish church from the 12th c., reconstructed in the years 1710-1718

Żerków, fragment kamienicy w Rynku • Żerków, a fragment of tenement house at the Market

Żerków, ul. Kościelna • Żerków, Kościelna Str.

Żerków, zabytkowa kuźnia • Żerków, historic smithy

Żerków, brama wjazdowa (XVIII w.) do nieistniejącego już pałacu Żerków, entrance gate (18th c.) to the non-existing palace 97

Żerków, pomnikowy jesion • Żerków, monumental ash 98

Wiosna w żerkowskim parku • Spring in the park in Żerków 99

100

Pałac w Śmiełowie (XVIII w.) • Palace in Śmiełów (18th c.) 101

Pałac w Śmiełowie – Muzeum im. A. Mickiewicza • Palace in Śmiełów – A. Mickiewicz Museum

103

Śmiełów, pomnik Adama Mickiewicza w przypałacowym parku • Śmiełów, Adam Mickiewicz statue in the nearby park 104

Mglisty poranek w przypałacowym parku • Foggy morning in the nearby park

Śmiełów, staw w przypałacowym parku • Śmiełów, pond in the nearby park

Śmiełów, rzeźba „Żniwiarka” w przypałacowym parku Śmiełów, a sculpture “Harvesting girl” in the nearby park

Śmiełów, aleja lipowo-grabowa w przypałacowym parku Śmiełów, lime-hornbeam alley in the nearby park

Lgów, kościół pw. Narodzenia NMP (XVII w.) z kaplicą Gorzeńskich (z XIX w.) Lgów, the Assumption of the Blessed Virgin Mary church (17th c.) with the chapel of the Gorzeński family from the 19th c.

110

Brzóstków, kościół pw. św. Jana Chrzciciela (XIX w.) Brzóstków, John the Baptist church (19th c.)

111

Brzóstków, dwór (XVIII w.) • Brzóstków, manor (18th c.)

112

Brzóstków, spichlerz (XIX w.) • Brzóstków, granary (19th c.)

113

114

Raszewy, pałac (XIX w.) • Raszewy, palace (19th c.)

116

Raszewy, park przypałacowy Raszewy, park near the palace

Raszewy, pałac (XIX w.) Raszewy, palace (19th c.)

Lgów, figura przydrożna • Lgów, a roadside statue

118

BA RW Y NAT U RY C O L OU R S O F NAT U R E

119

Już trzykroć wrzasnął derkacz, pierwszy skrzypak łąki, Już mu z dala wtórują z bagien basem bąki, Już bekasy do góry porwawszy się wiją… Na finał szmerów muszych i ptaszęcej wrzawy Odezwały się chórem podwójnym dwa stawy… (Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”, Księga ósma”)

Ziemia jarocińska otoczona jest wodami – od północy rzeką Wartą, od wschodu Prosną, przez środek przepływa Lutynia z jej dopływami: Lubieszką, Kotlinką i Lubianką, a na zachodzie Obra. Powietrze jest tu wyjątkowo czyste, a w wodach pluskają szczupaki, liny, leszcze, okonie, karasie i płocie. To prawdziwy raj dla wędkarzy. Pierwsi pojawiają się jeszcze wieczorem, zarzucają wędki i prowadzą ciche rozmowy. Czasem nad wodą pojawia się białawy szeroki obłok, który toczy się w ich stronę – to mgła ogarniająca wodę i brzegi rzeki. W takich chwilach wszystko wydaje się nierealne, jakby rozpływało się w nicości. Traci się poczucie czasu i tylko natęża słuch – jedyny zmysł, który może potwierdzić, że jeszcze świat istnieje. Ręka szuka po omacku wędziska, oczekuje jakiegoś ruchu, ale ryby też są zdumione i nie biorą przynęty. Po chwili tuman mgły rzednie, krajobraz powraca do dawnych wymiarów, lecz ta chwila zawieszenia między ziemią a niebem na zawsze pozostanie w pamięci. Tutaj można wypoczywać na łonie natury, łowiąc ryby, przemierzać lasy pełne jagód i grzybów, obserwować w naturalnym środowisku zwierzęta i ptaki. Powiat jarociński leży bowiem w malowniczym obszarze Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego, który zachwyca swą urozmaiconą rzeźbą terenu z bogatymi i ciekawymi zbiorowiskami roślinnymi. Wybitnym elementem Parku jest ,,Szwajcaria Żerkowska” z Łysą Górą (161 m n.p.m.) i Górą Żerkowską (155 m n.p.m.). Liczne rozcięcia erozyjne Wału Żerkowskiego, parowy, których silne nachylenie krawędzi oraz różnice wysokości dochodzące do 90 m nadają tej części krajobrazu szczególnego uroku. Równie ciekawa jest Pradolina Żerkowska otaczająca od południa, wschodu i północy Wał Żerkowski. Jej dnem płynie Lubieszka, lewy dopływ Lutyni. W rezerwatach: „Czeszewski Las”, „Dwunastak” i „Dębno nad Wartą” żyją rzadkie gatunki zwierząt i mają swe ostoje ptaki wodne: czapla siwa, zimorodek, łabędzie, kaczki, perkozy, łyski, a także gatunki ptaków podlegających szczególnej ochronie. To prawdziwa skarbnica przyrody, obszar chronionego krajobrazu będącego częścią Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Także Dolina Środkowej Warty i Ostoja Nadwarciańska są ptasimi siedliskami o randze europejskiej – tu gniazdują 42 gatunki ptaków, głównie wodno-błotnych. W powiecie jarocińskim istnieją również liczne chronione obszary parkowe. Na ich terenie rośnie około stu drzew o wartości pomnikowej – głównie kilkusetletnie dęby i lipy o kilkumetrowych obwodach pni, a także platan o obwodzie około 7 m. Szczególnie urokliwie prezentują się: rozległy park krajobrazowy w stolicy powiatu – Jarocinie, wzorowany na parkach Wiednia i Berlina oraz zespoły parkowe w Tarcach, Śmiełowie i Rusku. Na terenie każdej gminy znajdują się pozostałości parków dworskich. Wiele tych miejsc było świadkami historii ziemi jarocińskiej i jej mieszkańców, niektóre owiane są legendą, ale wszystkie warte poznania. Przez powiat jarociński przebiega kilkaset kilometrów oznakowanych tras turystycznych pieszych i rowerowych. Trzeba poznać tę krainę, przemierzyć drogi, zakochać się w niepowtarzalnym uroku tej ziemi. Trzeba tu być wtedy, gdy nad łąkami snują się srebrzyste pasma, z których powoli wyłaniają się elementy krajobrazu: wieża wiejskiego kościółka, jeszcze nierealna, jakby zawieszona w szarej mgle, ale z każdą minutą malowana coraz wyraźniejszymi barwami, dachy wiejskich chałup, drzewa zwieszające nad wodami swoje gałęzie. Trzeba zobaczyć, jak niebo przechodzi od szarości w odcienie złota i gdzieś zza lasu pojawia się świetlisty krąg słońca, posłuchać, jak ptaki witają radosnym świergotem budzący się dzień. 120

Already three times the corncrake repeated a rasped creek, the first violinist of the meadow Accompanied with the bass of gadflies from a distance, Snipes are already spinning up …, At the final of fly rustling and bird turmoil A double choir of two ponds replied … (Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”, Book VIII”)

Jarocin land surrounded by waters – the Warta River from the north, the Prosna River from the east, the Lutynia River flows through the centre with its tributaries: Lubieszka, Kotlinka and Lubianka, and Obra in the west. The air is exceptionally clean here, and the waters are full of splashing pike, tench, bream, perch, crucian carp and roach. It is a real paradise for anglers. The first anglers appear only in the evening, casting the rods and keeping quiet conversations. Sometimes above water there appears a whitish cloud approaching the men – it is fog covering the water and the banks of the river. In such moments, everything seems to be unreal, as if melted into nothingness. You may lose the sense of time and only your hearing intensifies – the only sense, which can confirm that the world is still existing. The hand is searching the rods, expecting some movement, but fish also are amazed and do not take the bait. After a moment, the cloud of fog fades away, the landscape resumes its former dimensions, but this moment of suspension between the earth and heaven will always remain in memory. You may relax here fishing in nature, exploring the forests full of blueberries and mushrooms, and observing animals and birds in the wild. District Jarocin is situated in the picturesque area of the Żerkowsko-Czeszewski Landscape Park, which delights with its varied terrain with abundant and fascinating plant communities. An outstanding element of the park is “Switzerland Żerkowska” with the mountains of Łysa Góra (161 m) and Góra Żerkowska (155 m). Numerous erosion slits of the Żerkowski Embankment, and ravines which are steeply inclined and height differences of up to 90 meters provide this part of landscape with special charm. Equally interesting is valley Pradolina Żerkowska surrounding the Żerkowski Embankment from the south, east and north side. Along the bottom flows the Lubieszka River, namely, the left tributary of the Lutnia River. The reserves „Czeszewski Las”, „Dwunastak” and „Dąbno nad Wartą” are the habitat of rare species of animals whereas waterfowl have their refuges here including the heron, kingfisher, swans, ducks, grebes, coots, as well as bird species under special protection. It’s a real treasure of nature, an area of the protected landscape which is a part of the European Ecological Network Nature 2000. Likewise, the Valley of the Central Warta River and Ostoja Nadwarciańska are a bird habitat of European importance – there are here 42 species of birds, mainly wetlands. In District Jarocin there are also many protected park areas. They include about a hundred trees of the monumental value – mostly centuries-old oaks and limes with trunks of several meter circumference, as well as the plane tree with the circumference of about 7 m. Exceptionally charming seem to be the following: a vast landscape park in the capital of the county – Jarocin, modelled on the Vienna and Berlin parks and park complexes in Tarce, Śmiełów and Rusko. In the area of each commune there are the remains of manor parks. Many of these places have witnessed the history of Jarocin land and the inhabitants, still others are shrouded in legend, but all worth seeing. Hundreds of kilometres of marked hiking and cycling trails run across District Jarocin. You need to get to know this land, explore the roads, fall in love with the unique charm of this land. You have to be here when silver bands are flowing above the meadows, and from where the elements of landscape slowly emerge: the rural church tower, still unreal as though suspended in gray fog, but with every minute painted in more visible colours, then the roofs of cottages, trees hanging their branches over the waters. You simply have to see how the sky transforms from the shades of gray into gold shades and somewhere from behind the forest there appears the bright disk of the sun, and listen to the birds greeting the awakening day with their cheerful twittering. 121

124

Widok na Brzóstków i Śmiełów View on Brzóstków and Śmiełów Na poprzedniej stronie: Wał Żerkowski On the previous page: Embankment Żerków

Szwajcaria Żerkowska Switzerland Żerkowska

128

Sarny na łące nad Lutynią (gmina Żerków) • Deer in the field on the Lutynia River (Commune Żerków) 129

130

Żurawie na podmokłej łące (gmina Żerków) • Cranes on marshy meadow (Commune Żerków)

Bocian biały • The white stork

132

Dzikie gęsi (gęgawy) • Wild geese (gęgawy)

133

134

Krajobrazy pól w gminie Kotlin • Landscapes of the fields in Commune Kotlin

136

Łan dojrzewającej pszenicy w gminie Kotlin • New wheat fields in Commune Kotlin 137

Golina, pole lucerny o zmierzchu • Golina, lucerne field at dusk

140

Sarny w zbożu (gmina Jaraczewo) • Deer in the corn field (Commune Jaraczewo) 141

Po żniwach w gminie Kotlin • After harvesting in Commune Kotlin 142

Myszołów • Buzzard

Zając • Hare

144

Krajobraz wieczorny w gminie Jaraczewo Landscape in the evening in Commune Jaraczewo 145

146

Para kląskawek • A couple of stonechats

Droga w Radlinie Road in Radlin

Lutynia pod Śmiełowem • The Lutynia River near Śmiełów

148

Stary dąb na łące nad Lutynią Old oak in meadow on the Lutynia River

150

Stare dęby nad Lutynią • Old oaks on the Lutynia Rriver

Łania, samica jelenia (gmina Jaraczewo) • Doe (Commune Jaraczewo) 152

Dorodne sosny • Robust pines

154

Porosty • Lichen

Grąd nad Lutynią • Grąd forest on the Lutynia River

Daniel (gmina Jarocin) Fallow deer (Commune Jarocin)

158

Drzewostan łęgowy Forest stand 159

Dzięcioł czarny (gmina Jarocin) Black woodpecker (Commune Jarocin)

Dzięcioł średni (gmina Jarocin) Middle-spotted woodpecker (Commune Jarocin)

Czapla siwa • Grey heron

Łabędź niemy na gnieździe • Mute swan in the nest

Lutynia w Wilkowyi • The Lutynia River in Wilkowyja

Spływ kajakowy na rzece Lutyni • Canoeing on the Lutynia River

Na poprzedniej stronie: Lutynia w Czeszewskim Lesie On the previous page: Lutynia in Czeszewski las

Lutynia na granicy rezerwatu Czeszewski Las • The Lutynia River on the border of the wildlife reserve Czeszewski Las 167

Wały przeciwpowodziowe nad Lutynią w gminie Żerków • Flood banks on the Lutynia River in Commune Żerków

168

Kępa topoli białych White poplars

Prosna • Prosna

171

Ujście Prosny do Warty Estuary of the Prosna to the Warta River

Jesień nad Wartą Autumn on the Warta River

176

Gęsi zbożowe, krzyżówki i rożeńce (gmina Żerków) Bean geese, mallard geese and pintails (Commune Żerków) 177

Stadko nurogęsi • A flock of common mergansers

Para łabędzi niemych • A couple of mute swans

Lutynia zimą • The Lutynia River in winter

Wierzba na łęgach nadwarciańskich • Willow on the meadows of the Warta River

180