GM I NA SO B I E N IE- J E Z IO RY – tradycja i współcsność
Wydawca:
Promocyjno-Wydawnicza UNIGRAF Agencja Promocyjno Wyd 85-009 Bydgoszcz, ul. Dworcowa 71 tel./fax +48 52 321 37 18 info@unigraf.bydgoszcz.pl www.unigraf.bydgoszcz.pl Wydano na zlecenie Gminy Sobienie-Jeziory ul. Garwolińska 16, 08-443 Sobienie-Jeziory tel./fax 25 685 80 90, tel./fax 25 685 80 92 fax 25 682 05 93 e-mail: gminasj@gminasj.pl www.sobieniejeziory.pl Fotografie: Marek Chwistek (e-mail: chwistek@onet.pl) Kompozycja albumu: Marek Chwistek Skład: Szymon Karwacki
2014 © Agencja Promocyjno-Wydawnicza UNIGRAF ISBN: 978-83-60823-71-2
Szanowni Państwo! Oddajemy w Państwa ręce publikację poświęconą gminie Sobienie-Jeziory, w której przedstawiono jej największe atrakcje, potencjał turystyczny, walory przyrodnicze oraz dziedzictwo historyczno-kulturowe. Poprzez fotografię ukazano gminę jako obszar nowoczesny i stale rozwijający się, gdzie jednocześnie wciąż żywa jest tradycja kulturowa i historyczna regionu. Obok prężnie działających grup producenckich powstają tu koła gospodyń wiejskich oraz inne nieformalne organizacje, które swoją działalnością nawiązują do zwyczajów i tradycji obszaru. Mamy nadzieję, że album dokumentujący zarówno zwyczaje i tradycje, jak i architekturę oraz krajobraz gminy, przyczyni się do zachowania dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego, a także zachęci szerokie grono nie tylko dorosłych mieszkańców, ale przede wszystkim młodych ludzi do działań nakierowanych na promocję zasobów kulturalno-historycznych i przyrodniczych, co doprowadzi do umocnienia więzi lokalnej społeczności z miejscem zamieszkania. Jak staraliśmy się ukazać to na kartach fotografii, gmina Sobienie-Jeziory to miejsce, gdzie tradycja i historia łączą się z nowoczesnością. Usytuowanie w niewielkiej odległości od stolicy, liczne zasoby kulturowe oraz piękne mazowieckie krajobrazy sprawiają, że jest to miejsce interesujące zarówno do zamieszkania, jak i spędzania wolnego czasu, przyjazne zarówno lokalnej społeczności, jak i przedsiębiorcom oraz turystom. Wójt Gminy Stanisław Wirtek
3
WSTĘP Gmina Sobienie-Jeziory położona jest w środkowej części województwa mazowieckiego, w południowo-zachodniej części powiatu otwockiego, w Dolinie Środkowej Wisły. Od stolicy oddalona jest o 45 km, natomiast od Otwocka dzieli ją dystans 25 km. Od zachodu gmina graniczy z dwoma gminami – Górą Kalwarią i Warką leżącymi po drugiej stronie Wisły, od północy z gminami Karczew i Celestynów, od północnego wschodu z gminami Osieck i Garwolin, natomiast od południa z gminą Wilga. Gmina Sobienie-Jeziory zajmuje obszar o powierzchni 97 km², z czego 99% leży w granicach Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego lokuje gminę w obszarze największych wpływów aglomeracji warszawskiej. Tereny gminy chronione są ze względu na wyróżniający się kraj-obraz o zróżnicowanych ekosystemach (np. ekologiczny korytarz Wisły), pełnią też istotne funkcje turystyczno-rekreacyjne. Wschodnia część gminy znajduje się w rejonie koncentracji stanowisk archeologicznych. Obecny charakter i specyfika gminy zostały w dużej mierze ukształtowane przez jej bogatą historię. Najwcześniejsze ślady pobytu grup ludzkich na terenach objętych dziś granicami gminy Sobienie-Jeziory datowane są na starszą epokę kamienia, tj. na ok. 10–8 tys. lat p.n.e. Dowodem bytności paleolitycznych łowców na tym obszarze są znaleziska m.in. na stanowiskach archeologicznych w Sobieniach Biskupich i Radwankowie Szlacheckim. W III okresie epoki brązu powstały pierwsze osady kultury łużyckiej, a ich pozostałości odnaleziono w okolicach Dziecinowa, Sobieni Biskupich, Warszówki i Warszawic, gdzie zanotowano aż 33 stanowiska łużyckie. Pierwsze wzmianki o miejscowości Sobienie pochodzą z XIII w., a dokładnie z 1297 roku. Książę mazowiecki Bolesław uczynił wówczas Sobienie wsią biskupią. Kolejna wzmianka odnosi się do 1476 roku, kiedy książę Konrad III Mazowiecki zwolnił wieś od służebności grodowych. Miejscowość Sobienie-Jeziory powstała w 2. połowie XVIII w. dzięki Jackowi Jezierskiemu, kasztelanowi łukowskiemu i senatorowi, który w roku 1762 nabył od Buczyńskiego Sobienie Średnie (najprawdopodobniej były to Sobienie Szlacheckie z przyległościami). Otrzymał ponadto w dzierżawę na 50 lat Osieck i Dziewinów, kupił też grunty kościelne w Wysoczynie
Procesja Bożego Ciała, maj 1938 r.
oraz wieś Radwanków. W zastaw od książąt Radziwiłłów otrzymał Siedzów, a od Bielińskich Otwock. Nowy właściciel powołał do istnienia osiedle Jeziory z przeznaczeniem na ośrodek przemysłowo-handlowy. Stworzył tu pierwszą w Polsce fabrykę kos oraz zainicjował manufakturę pończoszniczą. Pierwsza wzmianka o fabryce założonej w Sobieniach przez Jezierskiego ukazała się w 1782 roku, natomiast „Dziennik Handlowy” z 1786 roku podaje: „Tej fabryki sam dziedzic nie trzyma, ale ją puszcza majstrom i wyrobione od nich kosy zakupuje”. Jezierski sprowadzał do swoich fabryk fachowców z Saksonii i ze Śląska. W 1. połowie XIX w. Sobienie-Jeziory stały się prężną osadą
Sobienie-Jeziory, Boże Ciało 2014 r.
4
handlową i centrum rzemieślniczym w szczególności dzięki przybywającej tu licznie ludności żydowskiej. Istotnym wydarzeniem dla lokalnej społeczności było założenie parafii i wybudowanie w 1806 roku kościoła w Sobieniach-Jeziorach przez syna Jacka Jezierskiego i dziedzica Sobień Szlacheckich Karola Jezierskiego. Około 1840 roku również Żydzi wznieśli na terenie Sobień-Jezior własną synagogę oraz założyli kirkut. Kościół parafialny ulegał rozbudowie – w 1880 roku wybudowano nową plebanię i stajnię, a w latach 1905–1908 dobudowano wieżę. Podczas powstania styczniowego, 19 marca 1863 roku, na terenie wsi Stary Zambrzyków miała miejsce jedna z bitew, podczas której zginęło około 60 powstańców. Wydarzenie to upamiętnia pomnik postawiony w 1921 roku przy drodze do wsi Karczunek. Pod koniec XIX w. tereny gminy zaczęły się intensywnie zaludniać. Po uwłaszczeniu chłopów miały miejsce liczne parcelacje i scalenia, rozwinęła się kolonizacja. Na obszar gminy, oprócz Mazurów – potomków chłopów i szlachty, którzy przywędrowali tu z zachodniego Mazowsza, przybyła licznie ludność żydowska. W 1913 roku powstało Stowarzyszenie Straży Ogniowej, którego tradycje kontynuują do dziś Ochotnicze Straże Pożarne, działało koło gospodyń wiejskich „Towarzystwo Zjednoczonych Ziemianek” oraz jedno z kółek Garwolińskiego Towarzystwa Rolniczego „Sobienie Jezierskie”. W 1930 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza powstała orkiestra parafialna. W okresie międzywojennym gmina stała się ośrodkiem rzemiosła i handlu, rozwijała się jako lokalny rynek wymiany dóbr i usług. Komunikację stanowiły furmanki jeżdżące do Karczewa (do kolejki wąskotorowej) i do Pilawy (na PKP) oraz łodzie
Targ w Sobieniach, 1906 r.
pływające Wisłą do Góry Kalwarii (do kolejki wąskotorowej). W osadzie Sobienie-Jeziory do lat trzydziestych miał swoją siedzibę Sąd Pokoju, potem jako Sąd Grodzki został przeniesiony do Garwolina. Istniał również urząd pocztowy. W 1922 roku rozpoczęła swoją działalność Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”. W połowie maja 1939 roku na teren gminy przybyły liczne oddziały wojskowe saperów z Puław, Warszawy oraz Modlina i rozpoczęły budowę mostu na Wiśle między Piwoninem a Brzuminem. Z powodu powodzi budowa przeciągnęła się do połowy czerwca. Most o długości około 1000 m został zbudowany na żelaznych belkach i palach sosnowych wbitych w dno rzeki. Ochraniany przez straż wojskową służył w miarę potrzeb zarówno armii, jak i ludności cywilnej. Prowadził do niego dojazd od strony Sobień-Jezior. Obronę mostu powierzono Grupie Mostowej pod dowództwem ppłk. Teodora Zaniewskiego. Gdy 9 września 1939 roku Niemcy opanowali dojścia na lewym brzegu Wisły, do obrony mostu sformowano Oddział Wydzielony „Brzumin”, który podlegał płk. Tadeuszowi Komorowskiemu ze Zgrupowania Ośrodków Zapasowych w Garwolinie. W dniach 9–10 września 1939 roku oddziały niemieckie sforsowały Wisłę w miejscowościach Ostrówek i Wólka Dworska, przesunęły się na południe, otaczając i rozbijając oddział mjr. J. Jasiewicza. W wyniku walk zginęło ok. 200 polskich żołnierzy, a Niemcy zdobyli przyczółki we wsiach: Warszawice, Sobienie Biskupie, Sobienie-Jeziory, Radwanków Szlachecki, Śniadków, Wysoczyn i przez dwa dni nie podejmowali żadnych działań. W tym czasie dowództwo polskie wydzieliło z Kresowej Brygady Kawalerii i 10. Dywizji Piechoty trzy oddziały, które 12 września 1939 roku rozpoczęły koncentryczne natarcie. Niestety, bitwa została przegrana, a oddziały polskie pod
Targ w Sobieniach, 1940 r.
5
Targ w Sobieniach, 1966 r.
dowództwem ppłk. Franciszka Kopcia wycofały się w kierunku Chełma. O wydarzeniach kampanii wrześniowej 1939 roku przypominają pomniki ku czci poległych żołnierzy polskich w Piwoninie i Sobieniach Szlacheckich oraz mogiły żołnierskie na cmentarzu w Sobieniach-Jeziorach. Kilka tygodni po zakończeniu wrześniowych walk na terenie gminy zaczęły powstawać pierwsze organizacje podziemne: w listopadzie 1939 roku powstała organizacja „Ocalenie Polski”, a od lutego 1940 roku rozpoczęto tworzenie Związku Walki Zbrojnej, późniejszej Armii Krajowej. Na terenie gminy oprócz AK najliczniejszą organizacją były Ba-
taliony Chłopskie – ich placówka pod dowództwem inżyniera Frańczaka liczyła około 90 osób. We wrześniu 1941 roku Niemcy stworzyli w Sobieniach-Jeziorach getto, zlokalizowane w rejonie ulic Garwolińskiej i Warszawskiej, do którego przywieziono również Żydów z okolicznych wsi i miasteczek. Ludność żydowska została poddana narastającym represjom, część mieszkańców getta zabito w doraźnych egzekucjach. 27 września 1942 roku Żydzi zostali zmuszeni do opuszczenia getta i pod eskortą niemieckich żołnierzy udali się do Pilawy, na stację kolejową, skąd wywieziono ich pociągami do obozu zagłady w Treblince. Słabych, niezdatnych do pracy i chorych rozstrzelano. Liczne represje dotknęły także kilkunastu innych mieszkańców gminy, m.in. rozstrzelano wójta gminy Kazimierza Drewitza. W 1944 roku oddział Batalionów Chłopskich odbił więzionych w domu przy Rynku członków swojej organizacji. Miejscem przesłuchań i kaźni była siedziba żandarmerii niemieckiej na plebanii. Obecnie gmina jest obszarem typowo sadowniczym. Warto wybrać się tutaj wiosną, kiedy setki hektarów kwitnących sadów zachwycają nie tylko pięknym widokiem, ale także niezapomnianym aromatem. Cyklicznie odbywa się tutaj Owocobranie, kiedy to mieszkańcy poprzez wspólną zabawę rozpoczynają zbiory owoców. Mieszkańcy Starego Zambrzykowa organizują Dożynki Gminne. Gmina Sobienie-Jeziory jest terenem interesującym pod względem historycznym i kulturowym. Znajduje się tutaj wie-
Owocobranie 2014 r.
Stary Zambrzyków, Dożynki 2009 r.
Sobienie Szlacheckie, Dożynki 1968 r.
6
Synagoga
nica z początku XX w. Na cmentarzu znajdują się m.in. nagrobki z 1842 roku oraz mogiły żołnierzy 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, poległych w walkach na Kępie Radwankowskiej w dniach 23–26 sierpnia 1944 roku. Z założeń rezydencjonalnych na terenie gminy zachował się zespół pałacowy w Sobieniach Szlacheckich, który w 2. połowie XVIII w. należał do Jacka Jezierskiego, oraz zespół dworski w Siedzowie. Architektura pałacu w Sobieniach Szlacheckich utrzymuje się w konwencji XIX-wiecznych budowli rezydencjonalnych, realizowanych w tej części Mazowsza. Dwukondygnacyjny pałac wzniesiony na planie prostokąta nakryty jest czterospadowym dachem. Posiada otynkowane elewacje z wydatnym gzymsem podokapowym i skromniejszym kordonowym, dekoracyjnymi obramieniami okien oraz głównym akcentem reprezentacyjności, jakim jest ryzalit środkowy z czterokolumnowym portykiem, nad którym jest balkon. Przy pałacu znajdują się budynki folwarczne oraz park o układzie swobodnym z dominującymi drzewami liściastymi.
Sobienie, centrum 1939 r.
le cennych zabytków, miejsc pamięci, kapliczek, figur i krzyży przydrożnych. Architekturę i budownictwo sakralne reprezentują zespoły kościołów w Sobieniach-Jeziorach i Warszawicach. Murowany kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych w Sobieniach-Jeziorach należy do niewielkich budowli z charakterystyczną dość wysoką wieżą z wielostopniowymi skarpami w narożach. Kościół ten jest ważnym akcentem architektonicznym w zabudowie miejscowości. Cmentarz parafialny w Sobieniach-Jeziorach założony został na planie trapezu i ogrodzony jest murem z dużych łupanych kamieni polnych. Posiada nieregularny układ alejek i zabytkowy drzewostan, jak np. kasztanowce białe, lipy drobnolistne, dęby szypułkowe, a z iglaków – sosny pospolite. Znajdują się tu mogiły żołnierzy polskich poległych 26 sierpnia 1944 roku, jedna zbiorowa i druga pojedyncza – oficera Kazimierza Świgonia. Szczególną wartość w krajobrazie kulturowym prawobrzeżnego Mazowsza posiada drewniany kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela w Warszawicach. Należy do jednych z niewielu drewnianych obiektów sakralnych, jakie przetrwały do naszych czasów. Został wzniesiony z zastosowaniem konstrukcji zrębowej i oszalowany deskami w układzie pionowym. Jego program użytkowy, a także związany z tym ściśle plan oraz układ przestrzenny wywodzą się ze średniowiecza. Jest świetnym przykładem zachowywania tradycji w budownictwie drewnianym, zawsze bardziej konserwatywnym od murowanego, gdzie wypracowane formy utrzymywały się przez stulecia. W lewym bocznym ołtarzu z XIX w. znajduje się cenna rzeźba gotycka Madonny z Dzieciątkiem pochodząca z lat ok. 1370–1380. Na belce tęczy umieszczony jest krucyfiks z 1. połowy XVIII w. Do zabytków zalicza się też murowana dzwon-
Sobienie-Jeziory, ulica Piwonińska, 1978 r.
7
bądź filarów z wnękami na przedstawienia świętych, np. murowana kapliczka z Sobień Szlacheckich datowana na 1904 rok czy kapliczka murowana z czerwonej cegły, o oryginalnej trójkondygnacyjnej formie z dwoma górnymi kondygnacjami na planie koła przy ul. Piwonińskiej w Sobieniach-Jeziorach. Figury reprezentuje rzadko spotykany posąg z przedstawieniem „Chrystusa Ubiczowanego” na wysokiej kolumnie, ustawionej przy drodze Sobienie Biskupie – Warszawice i opatrzonej datą 1844 rok. Cenną drewnianą rzeźbą jest też przedstawienie św. Jana Nepomucena z dawnej drewnianej kapliczki w Radwankowie Szlacheckim, dzisiaj umieszczonym w przeszklonym wnętrzu kapliczki w Dziecinowie. W krajobraz gminy wpisują się krzyże przydrożne, wykonane z różnych materiałów. Spotkać też można duże krzyże monumentalne, jak np.: granitowy krzyż z 1926 roku w pobliżu kościoła parafialnego w Warszawicach. Do unikatowych już dziś obiektów należą krzyże drewniane, niekiedy z dekoracyjnymi detalami, jak np. w miejscowości Sobienie Biskupie, datowany na początek XX w. Gmina Sobienie-Jeziory prawie w całości znajduje się w granicach obszarów chronionych. W 1996 roku na jej terenie utworzono rezerwat przyrody typu leśnego „Wymięklizna” o powierzchni 62,37 ha, co pozwoliło na zachowanie wielogatunkowych drzewostanów liściastych, mieszanych i iglastych o znacznym stopniu naturalności, z okazami starych drzew oraz występujących tu zgrupowań ptaków lęgowych. Przeważająca część gminy znajduje się w granicach Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego z otuliną.
Dwór Daszewskich w Siedzowie – z drewnianym parterowym dworem i murowanym piętrowym korpusem bocznym – posiada cechy typowej siedziby ziemiańskiej. Wokół dworu rozciąga się park o układzie swobodnym, gdzie istotnymi elementami kompozycyjnymi są aleje, szpalery i stawy. Wśród starodrzewu dominują nasadzenia: jesionów wyniosłych, lip drobnolistnych, klonów pospolitych, kasztanowców białych, dębów szypułkowych, a z iglaków występują: świerki pospolite, modrzewie i sosny czarne. Wyraźnym akcentem przestrzennym w założeniu parkowym jest dobrze zachowana, okazała aleja kasztanowcowa. Zachował się tutaj również spichlerz drewniany z 1626 roku. Z licznych niegdyś na tym terenie zabytków techniki, takich jak młyny, wiatraki czy kuźnie, do dziś zachowało się niewiele. Unikatowym obiektem w tej grupie zabytków jest wiatrak koźlak w Sobieniach Kiełczewskich. Datowany na ok. 1830 rok zaliczany jest do najstarszych zabytków drewnianych prawobrzeżnego Mazowsza. Wzniesiony na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu, trójkondygnacyjny, osadzony został na potężnych podwalinach w kształcie równoramiennego krzyża. Ściany budowli o konstrukcji słupowo-ramowej oszalowane są deskami w układzie pionowym. Wewnątrz zachowały się sprawne, oryginalne urządzenia do obłuskiwania i mielenia zboża oraz odsiewacze do czyszczenia mąki. Na przestrzeni dziejów teren gminy był areną wielu bitew i walk narodowowyzwoleńczych – o niektórych pamięć przeminęła, inne z kolei zostały upamiętnione. Skromny, ale wymowny obelisk z tablicą inskrypcyjną poświęcony poległym powstańcom 1863 roku został wzniesiony w Nowym Zambrzykowie. Ku czci poległych żołnierzy oraz mieszkańców gminy Sobienie-Jeziory w czasie II wojny światowej wzniesiono na placu rynkowym w Sobieniach-Jeziorach pomnik z wyrytą inskrypcją. Olbrzymi granitowy głaz z tablicą inskrypcyjną ustawiono w Radwankowie Szlacheckim. Upamiętnia on walkę 3 batalionu 2. pułku I. Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki I Armii WP z wojskami niemieckimi, jaka została stoczona 26 sierpnia 1944 roku. Oddaje cześć kilkudziesięciu poległym, w tym jego dowódcy mjr. J. Rembezie. Na terenie gminy występują liczne kapliczki, figury i krzyże przydrożne, datowane od XIX w. do lat 40. XX w. Do najokazalszych obiektów w tej grupie należy murowana, kubaturowa kapliczka w miejscowości Dziecinów. Dość często spotykamy kapliczki jedno- lub wielokondygnacjowe w formie słupów
Sobienie-Jezioty, centrum, pawilon handlowy 1975 r.
8
Gmina S ob i e ni e -J e z i o r y
9
SO B I E N IE- J E Z IO RY STOLICA GMINY
Sobienie-Jeziory, pomnik z wyrytą inskrypcją ku czci poległych w czasie II wojny światowej żołnierzy oraz mieszkańców gminy Sobienie-Jeziory
10
Fragment Dużego Rynku
Krzyż w centrum Dużego Rynku
Pierzeja południowa
11
12
Duży Rynek 13
Ulica Piwonińska
14
Domy przy ul. Piwonińskiej, pochodzące z początku XX w., przed II wojną światową zamieszkiwane przez ludność żydowską
15
16
PARK
17
18
Zespół Szkół i Publiczne Gimnazjum w Sobieniach-Jeziorach 19
SOBIENIE-JEZIORY NO CĄ
20
21
KU LT U R A
ZABYTKI SZTUKI SAKRALNEJ
22
Warszawice, zabytkowa dzwonnica, 1908 r.
23
24
Warszawice, hełm wieży kościelnej
Warszawice, dzwonnica oraz kościół pw. św. Jana Chrzciciela z 1736 r. należący do grupy najstarszych mazowieckich kościołów drewnianych 25
Kościół w Warszawicach od strony południowo-zachodniej
26
Figura NMP przed kościołem w Warszawicach
27
28
Prezbiterium
Warszawice, wnętrze kościoła 29
Warszawice, wnętrze kościoła z elementami wyposażenia
32
Feretron z obrazem MB Częstochowskiej
Warszawice, belka tęczowa z pierwszej połowy XVIII w. 33
Warszawice, krucyfiks z belki tęczowej
34
Warszawice, kartusz herbowy z 1736 r.
35
36
Warszawice, organy z 1852 r.
Warszawice, wnętrze kościoła, widok od strony ołtarza na chór i zabytkowe organy 37
Sobienie-Jeziory, kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, wybudowany w 1806 r. przez dziedzica Sobień Szlacheckich Karola Jezierskiego 38
Figura Chrystusa przed kościołem w Sobieniach-Jeziorach 39
40
Sobienie-Jeziory, wnętrze kościoła 41
Sobienie-Jeziory, ołtarz główny kościoła parafialnego 42
Sobienie-Jeziory, witraże w kościele parafialnym 43
Sobienie-Jeziory, fragment wieży kościelnej 44
Sobienie-Jeziory, plebania z początku XX w.
45
46
Sobienie-Jeziory, fragment pomnika ku czci poległych w II wojnie światowej
Sobienie-Jeziory, cmentarz 47
Sobienie-Jeziory, cmentarna aleja
Warszawice, charakterystyczne krzyże żelazne
49
50
Warszawice, nagrobek z XIX w.
Warszawice, cmentarz parafialny 51
52
Śniadków Górny, cmentarz żydowski założony przed 1868 r. Po likwidacji getta w 1942 r. macewami z kirkutu Niemcy wyłożyli podwórze plebanii, która była wówczas siedzibą gestapo. W 2003 r. z inicjatywy miejscowego proboszcza i mieszkańców gminy macewy powróciły z obejścia plebanii na teren przedwojennej nekropolii 53
Kapliczka przydrożna w Dziecinowie z 1864 r., wewnątrz figura św. Jana Nepomucena
54
Dziecinów, kapliczka wzniesiona w 1925 r. przez Pawła i Mariannę Gawinów
55
Kapliczka w Sobieniach Biskupich zbudowana przez mieszkańców wsi w maju 1950 r.
Kapliczka w Śniadkowie Górnym z początku XX w. ufundowana przez Michała Adamczyka
56
Szymanowice Małe, kapliczka przydrożna pochodząca z przełomu XVIII i XIX w.
Sobienie-Jeziory, kapliczka ceglana z początku XX w. przy ul. Piwonińskiej
57
Dziecinów
58
Sobienie Kiełczewskie Drugie, kapliczka ufundowana w 1902 r. przez Adama i Mariannę Masnych
59
Szymanowice Duże
60
Stary Zambrzyków, pomnik – mogiła zbiorowa powstańców styczniowych poległych 18 marca 1863 r.
61
Radwanków Szlachecki, pomnik ku czci żołnierzy 3. Batalionu I. Dywizji LWP dowodzonych przez mjr. Jana Rembezę poległych w walce z wojskami niemieckimi 26 sierpnia 1944 r. 62
Piwonin, pomnik ku czci poległych w 1939 r.
63
TRADYCYJNE BUD OWNICTWO REGIONALNE
Drewniana chałupa w Sobieniach Szlacheckich
64
Sobienie Szlacheckie, zabytkowa piwnica
Sobienie Szlacheckie, studnia kołowrotowa
65
66
Drewniany dom w Radwankowie Szlacheckim 67
68
Piwonin, stara chałupa w stylu regionalnym
69
70
Sobienie Biskupie, chałupa w stylu regionalnym 71
Sobienie Biskupie, chałupa w stylu regionalnym
72
Sobienie Biskupie, chałupa z charakterystycznym gankiem w stylu regionalnym
73
74
Sobienie Biskupie, okna z okiennicami w stylu regionalnym
75
Sobienie Biskupie 76
77
Dziecinów, stodoła, I połowa XX w.
78
Śniadków Dolny, ganek w stylu regionalnym z początku XX w. 79
Słoneczniki – charakterystyczny element tradycyjnego sobieńskiego krajobrazu
80
Sobienie Kiełczewskie Drugie, wiatrak koźlak z 1838 r., ufundowany przez hr Seweryna Lubomirskiego. Krąży miejscowa legenda, że wzgórze, na którym stoi wiatrak, jest kurhanem szwedzkiego dowódcy, który zginął podczas potopu szwedzkiego. Kurhan prawdopodobnie został usypany czapkami jego żołnierzy. Wiatrak był plenerem teledysku do utworu pt. „Gdybyś kochał, hej!” zespołu Breakout
81
PR Z Y KŁA DY WS P Ó ŁCZESNEGO BUD OWNICTWA NAWI Ą Z UJĄCEGO D O STYLU REGIONALNEGO
Dom w Sobieniach Biskupich 82
Dom w Dziecinowie 83
84
Radwanków Szlachecki, Zajazd „Pohulanka” 85
ARCHITEKTURA REZYDENCJONALNA
Sobienie Szlacheckie, założenie pałacowo-folwarczne (XIX w.)
86
Sobienie Szlacheckie, wnętrze pałacu, obecnie hotelu
87
88
Pałac w Sobieniach Szlacheckich, adaptowany obecnie na hotel 89
Sobienie Szlacheckie, budynek dawnej wozowni (XIX w.)
90
Sobienie Szlacheckie, budynek zabytkowego spichrza (XIX w.)
91
Bocianie gniazdo w Sobieniach Szlacheckich 92
Mieszkańcy ośrodka jeździeckiego w Sobieniach Szlacheckich
93
KULTURA ROLNA
Różnorodne płody ziemi
94
Pomidory gruntowe
95
Praca przy opryskach w Dziecinowie
97
Jęczmień 98
Po żniwach w Sobieniach Szlacheckich
99
100
Sad jabłoniowy w Piwoninie
101
102
Dojrzewające jabłka
103
104
Centrum logistyczno-przechowalnicze Grupy Producentów Owoców i Warzyw Wilga Fruit w Piwoninie 105
106
Siedziba i obiekt produkcyjny Grupy Producentów „Owoc Wysoczyn”
107
Pasieka Jerzego Żmudzina w Śniadkowie Dolnym
109
REKREACJA
Sobienie Szlacheckie, budynek klubu golfowego
110
Budynki klubu golfowego
111
112
Jeziorko na polu golfowym 113
ZAWODY GOLFOWE
Golf, powstająca na naszych oczach nowa tradycja gminy Sobienie-Jeziory
114
115
116
Pole golfowe
117
AEROKLUB W SOBIENIACH SZLACHECKICH
118
119
121
Sobienie Szlacheckie, budynek aeroklubu 122
123
124
Aeroklub w Sobieniach Szlacheckich, wnętrze hangaru lotniczego 125
RĘKODZIEŁO ARTYSTYCZN E
Ceramika, Justyna Kurant
126
Ozdobna bombka i serweta, szydełkowanie, Danuta Marchewka
127
Batik, Joanna Grzelak-Floriańczyk
Batik, Joanna Grzelak-Floriańczyk 128
Haft gobelinowy na płótnie, Beata Wigant
129
Haft krzyżykowy, Jadwiga Grylak
130
Haft krzyżykowy, Beata Wigant 131
Wielkanocne pisanki, Justyna Kurant
Koszyczek z jajkami wykonany metodą origami, Jadwiga Strachota
132
Szydełkowanie, chusta, Jolanta Kabala
Szydełkowanie, koszyczek, Jolanta Kabala
133
Decoupage, kasetka, Beata Wigant
134
Kompozycja, filc, Agnieszka Kurant
Maskotki, Barbara Piętka
135
Haft krzyżykowy, Danuta Marchewka
136
Kompozycja z jajkami, Barbara Sosnowska-Budyta
137
WALORY PRZYRODNICZE WISŁA
Wisła pod Dziecinowem 138
Wał wiślany 139
Zachód słońca nad Wisłą pod Piwoninem
142
Kwitnące rośliny na wale wiślanym
Rozlewisko wiślane pod Piwoninem 143
Para gągołów
Mewa śmieszka 144
Mewa pospolita
Krzyżówka 145
146
147
Kormoran 148
Żuraw
149
150
Ważka
Kopulujące żaby trawne
Rozlewisko wiślane pod Piwoninem
Wędkarz
152
Wisła pod Piwoninem
153
154
Kwiczoł
Gęś białoczelna i kaczka krzyżówka
Zarośla wierzbowe
Para traczy nurogęsi
156
Para łabędzi niemych
157
158
JEZIORA
Jezioro w Dziecinowie
Siedzów, przepust między jeziorami
Jezioro w Siedzowie
160
Grążel żółty
Psianka słodkogórz
Grzybień biały
Piwonin, Jezioro Piwonińskie
BAGNO CAŁOWANIE
Charakterystyczny obraz Bagna Całowanie
162
Droga wśród bagien 163
164
Kląskawka, samica
Młoda białorzytka
Pliszka siwa
Kępa wierzb na bagiennej łące (Sobienie Biskupie) 165
Kosaciec żółty 166
Morze szuwarów
167
Kozioł, samiec sarny
168
Para gęsi gęgawych
169
Żuraw na bagiennej łące
170
171
Batalion
Kulik wielki i krwawodziób
Czajka
Sieweczka rzeczna
Biegus zmienny
Łęczak 172
Płaskonosy
Głowienki 173
174
Modraszek argus
Czerwończyk nieparek, samczyk
Czerwończyk nieparek, samiczka
Młode bociany białe 175
Paź żeglarz
176
Paź królowej
177
Kląskawka, samiec
Pokrzewka cierniówka
Szczygieł
Bagienny ekosystem
179
Orlik pospolity
Wawrzynek wilczełyko
Rosiczka okrągłolistna
180
Bielinek na kwiatostanie krwawnicy pospolitej
Pszeniec
181
REZERWAT WYMIĘKLIZNA
Bór mieszany w Rezerwacie Wymięklizna
182
Dzięcioł czarny
Bocian czarny
Dzięcioł średni
Leśny dukt w Rezerwacie Wymięklizna 183
Kępka mchu na dnie boru świeżego
Jagody konwalii majowej w lesie mieszanym 184
Kwitnąca czarna jagoda
Widłak goździsty w borze mieszanym 185
Zaskroniec
Bagno zwyczajne
Rzekotka drzewna
Ols w Rezerwacie Wymięklizna
187
Fragment bagna
188