Niebo w końcu 2020 roku

c/a

Niebo w końcu 2020 roku

bartłomiej zakrzewski instytut fizyki up Z gwiazd wiedzy czerpać wcale nie mam woli, Choć astronomii znam arkan dostojny. Nie przepowiadam złej lub dobrej doli, Ognia, powietrza, głodu albo wojny.

William Shakespeare, Sonet XIV

Wieczorne niebo w ostatnim kwartale 2020 roku za- Obserwacje zjawisk zachodzących na niebie były prawinteresuje najbardziej miłośników obserwacji planet. dopodobnie jednym z najstarszych zajęć, jakie zaczęli Przez większość tego czasu, tuż po zmroku, widoczne prowadzić ludzie od czasu, gdy rozpoczęli osiadły będą blisko siebie bardzo jasne Jowisz i Saturn: po- tryb życia. W oparciu o obserwacje konfiguracji ciał czątkowo na południowej, a potem, coraz niżej, na niebieskich wyznaczano cykle przyrodnicze niezbędzachodniej stronie nieba. Na wschodzie łatwiej będzie ne do prac rolnych, układano kalendarze do celów można dostrzec czerwonego Marsa. Uważni obserwa- religijnych czy stawiano horoskopy, mające na celu torzy zauważą, że Jowisz i Saturn z upływem czasu ustalenie pomyślnych i niepomyślnych dni. Pozostabędą coraz bardziej zbliżać się do siebie. 21 grudnia łości tego można napotkać w czasach obecnych, wplewystąpi koniunkcja (maksymalne zbliżenie) tych dwu cione w różne dziedziny życia, często bardzo odległe planet, nazywana w ich przypadku wielką koniunkcją. od współcześnie dość wąsko rozumianej astronomii. Zjawisko zachodzi regularnie co około 20 lat, jednak Jednym z wielu takich przykładów może być obecność tym razem obie planety w chwili największego zbli- różnego typu symboli astronomicznych na flagach żenia będą niemal w tym samym miejscu, gdyż bę- państwowych. dzie je dzielić odległość zaledwie 6 minut kątowych Najczęściej pojawiającym się symbolem jest gwiazda (1/5 średnicy tarczy Księżyca). Tymczasem zdolność lub grupa gwiazd. Takie motywy, w różnych formach rozdzielcza ludzkiego oka to (zależnie od osoby) oko- graficznych, można zobaczyć na flagach kilkudziesięciu ło 1–3 minut kątowych. Tak dużego zbliżenia tych państw, jednak większość z nich nie ma żadnego związplanet nie obserwowano od co najmniej dwustu lat. ku z astronomią. Często dotyczą podziału administraNiestety, w drugiej połowie grudnia, po zachodzie cyjnego (np. gwiazdki na flagach odpowiadające liczbie Słońca, Jowisz i Saturn będą widoczne nisko nad stanów USA czy liczbie i układowi wysp w archipelagu południowo-zachodnim horyzontem i dostrzeżenie Tuvalu na Pacyfiku). Bywają też oznaką zachodzących ich będzie wymagało wcześniejszego znalezienia przemian rewolucyjnych lub uwalniania się państw odpowiedniego miejsca. Warto dodać, że wielka ko- spod wpływów kolonialnych. niunkcja z 7 roku p.n.e. była wiązana z opisywanym W niektórych przypadkach odniesienia astronow Ewangelii św. Mateusza pojawieniem się Gwiazdy miczne takich symboli są jednak bardzo jednoznaczBetlejemskiej. ne. Jednym z przykładów jest obecność na flagach kilku najjaśniejszych gwiazd Krzyża Południa, chyba

najbardziej znanego gwiazdozbioru na niebie połu- Mekongiem. Bardziej jednoznaczne w interpretacji są dniowym. Można go znaleźć na fladze Australii, Nowej symbole Słońca, gdy ma ono dodane „promienie”. Tak Zelandii, Papui Nowej Gwinei, Tokelau, Samoa, Wysp jest m.in. na fladze Urugwaju, Argentyny, Kazachstanu, Kokosowych, a także niektórych jednostek administra- Macedonii i kilku innych państw. W przypadku Argencyjnych kilku państw półkuli południowej (np. wyspy tyny wizerunek Słońca z promieniami i dość wiernie Sonsorol w archipelagu Palau). Wyjątkowa pod wzglę- zaznaczonymi szczegółami ludzkiej twarzy nawiązudem astronomicznym jest flaga Brazylii. Prezentuje je do inkaskiego boga-stwórcy Wirakocza. Na fladze ona dosyć szczegółowy obraz dużego fragmentu nieba. Kazachstanu promienie słoneczne swoim kształtem Konfiguracja gwiazdek na granatowym kole przed- przypominają nieco ziarna. W tej wersji nasza Gwiazstawia mniej więcej poprawne położenie na niebie da Dzienna jest symbolem życia, dostatku i dobroby27 gwiazd z dziewięciu gwiazdozbiorów (Mały Pies, tu. Ciekawym motywem jest również umieszczenie Wielki Pies, Kil, Panna, Hydra, Krzyż Południa, Oktant, Słońca nisko na horyzontem (w czasie jego wschodu Trójkąt Południowy i Skorpion). Każda z zamieszczo- lub zachodu). Taki obraz można zobaczyć choćby na nych tam gwiazd ma symbolizować jeden ze stanów fladze archipelagu Kiribati na Pacyfiku czy Antigui Brazylii. Prawdopodobnie najprostszym symbolem i Barbudy w archipelagu Małych Antyli. Na flagach obecnym na flagach, mającym odniesienia astrono- wielu państw muzułmańskich Księżyc jest pokazany miczne, jest koło umieszczone na środku prostokąta. w fazie wąskiego sierpa z gwiazdą w pobliżu. Znak ten Na fladze Japonii (Kraju Wschodzącego Słońca) ma sięga prawdopodobnie korzeniami aż do religii sumeono kolor czerwony i jest wyeksponowane na białym ryjskiej. W używanym wówczas podobnym symbolu tle. Korzenie historyczne tej symboliki sięgają czasów gwiazda oznaczać miała planetę Wenus, kojarzoną średniowiecznych. Znacznie młodsza jest flaga Bangla- z boginią Isztar (Inaną). Podobny symbol był używadeszu, na której Słońce jest czerwonym kołem na zie- ny później m.in. w starożytnym Rzymie, Bizancjum, lonym polu i symbolizuje poległych za wolność kraju. średniowiecznej Europie oraz w Imperium OsmańInną symbolikę, mimo formalnego podobieństwa, za- skim. W czasach współczesnych został przejęty przez prezentowano na fladze archipelagu Palau: żółte koło państwa muzułmańskie i występuje na kilkunastu na błękitnym tle oznacza w tym przypadku Księżyc. flagach. W większości przypadków gwiazda znajduje Analogię możemy znaleźć na fladze Laosu, gdzie białe się „wewnątrz” sierpa Księżyca, co z astronomicznego koło symbolizuje Srebrny Glob (w pełni) widoczny nad punktu widzenia jest niemożliwe (w takiej sytuacji

obserwowane jest zjawisko zakrycia planety lub gwiazdy przez Księżyc). Jedynie na fladze tureckiej oba ciała niebieskie zostały odsunięte od siebie na właściwą odległość. Niektóre państwa islamskie (np. Uzbekistan) używają półksiężyca z więcej niż jedną gwiazdą, jednak wtedy gwiazdy te mają jeszcze jakieś dodatkowe „ziemskie” znaczenie. Warto zwrócić uwagę na wspomnianą już flagę Wysp Kokosowych, na której obok siebie można znaleźć wąski Księżyc oraz Krzyż Południa. Szczególnie ciekawa, nie tylko ze względów astronomicznych, jest flaga Nepalu. Jako jedyna na świecie nie ma kształtu prostokątnego, ale składa się z dwu trójkątów prostokątnych, ułożonych jeden nad drugim. Na górze umieszczony został Księżyc, zaś poniżej znajduje się Słońce. Do osobnej kategorii należy zaliczyć flagę Portugalii. Tylko ona ma umieszczony instrument astronomiczny (sferę armilarną), będący symbolem odkryć geograficznych, dzięki którym w swoim czasie Portugalia stała się światową potęgą polityczną i gospodarczą1 .

1 Część informacji znajdujących się w artykule została zaczerpnięta ze strony Flags of the World (http://areciboweb.50megs.com/fotw/ flags/index.html).