c/a
felietony i eseje
Niebo w końcu 2020 roku bartłomiej zakrzewski instytut fizyki up
Z gwiazd wiedzy czerpać wcale nie mam woli, Choć astronomii znam arkan dostojny. Nie przepowiadam złej lub dobrej doli, Ognia, powietrza, głodu albo wojny. William Shakespeare, Sonet XIV
Wieczorne niebo w ostatnim kwartale 2020 roku zainteresuje najbardziej miłośników obserwacji planet. Przez większość tego czasu, tuż po zmroku, widoczne będą blisko siebie bardzo jasne Jowisz i Saturn: początkowo na południowej, a potem, coraz niżej, na zachodniej stronie nieba. Na wschodzie łatwiej będzie można dostrzec czerwonego Marsa. Uważni obserwatorzy zauważą, że Jowisz i Saturn z upływem czasu będą coraz bardziej zbliżać się do siebie. 21 grudnia wystąpi koniunkcja (maksymalne zbliżenie) tych dwu planet, nazywana w ich przypadku wielką koniunkcją. Zjawisko zachodzi regularnie co około 20 lat, jednak tym razem obie planety w chwili największego zbliżenia będą niemal w tym samym miejscu, gdyż będzie je dzielić odległość zaledwie 6 minut kątowych (1/5 średnicy tarczy Księżyca). Tymczasem zdolność rozdzielcza ludzkiego oka to (zależnie od osoby) około 1–3 minut kątowych. Tak dużego zbliżenia tych planet nie obserwowano od co najmniej dwustu lat. Niestety, w drugiej połowie grudnia, po zachodzie Słońca, Jowisz i Saturn będą widoczne nisko nad południowo-zachodnim horyzontem i dostrzeżenie ich będzie wymagało wcześniejszego znalezienia odpowiedniego miejsca. Warto dodać, że wielka koniunkcja z 7 roku p.n.e. była wiązana z opisywanym w Ewangelii św. Mateusza pojawieniem się Gwiazdy Betlejemskiej.
Obserwacje zjawisk zachodzących na niebie były prawdopodobnie jednym z najstarszych zajęć, jakie zaczęli prowadzić ludzie od czasu, gdy rozpoczęli osiadły tryb życia. W oparciu o obserwacje konfiguracji ciał niebieskich wyznaczano cykle przyrodnicze niezbędne do prac rolnych, układano kalendarze do celów religijnych czy stawiano horoskopy, mające na celu ustalenie pomyślnych i niepomyślnych dni. Pozostałości tego można napotkać w czasach obecnych, wplecione w różne dziedziny życia, często bardzo odległe od współcześnie dość wąsko rozumianej astronomii. Jednym z wielu takich przykładów może być obecność różnego typu symboli astronomicznych na flagach państwowych. Najczęściej pojawiającym się symbolem jest gwiazda lub grupa gwiazd. Takie motywy, w różnych formach graficznych, można zobaczyć na flagach kilkudziesięciu państw, jednak większość z nich nie ma żadnego związku z astronomią. Często dotyczą podziału administracyjnego (np. gwiazdki na flagach odpowiadające liczbie stanów USA czy liczbie i układowi wysp w archipelagu Tuvalu na Pacyfiku). Bywają też oznaką zachodzących przemian rewolucyjnych lub uwalniania się państw spod wpływów kolonialnych. W niektórych przypadkach odniesienia astronomiczne takich symboli są jednak bardzo jednoznaczne. Jednym z przykładów jest obecność na flagach kilku najjaśniejszych gwiazd Krzyża Południa, chyba
37
