Η τρυφερότητα του πατέρα – Τι συμβαίνει με τη στοργή του άνδρα (La ternura del padre)
Συγγραφέας
Martín Berasain (Μαρτίν Μπερασάιν)
Μετάφραση Γιώτα Ποταμιάνου
Επιμέλεια - Διορθώσεις
Άννα-Μαρία Φουντουλάκη
Σχεδιασμός Έκδοσης & Εξωφύλλου Εκδόσεις Το Μέλλον
Εκδοτική Σειρά
Ψυχολογία - 5
© 2021 Lugar Editorial S.A.
© Για την ελληνική γλώσσα, 2023 Εκδόσεις Το Μέλλον
Πρώτη Έκδοση: Μάρτιος 2023
ISBN: 978-618-85989-4-2
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Eλληνικού Nόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.
© 2023 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Βερανζέρου 13, 106 77 Αθήνα
Βιβλιοπωλείο: Σόλωνος 110 Αθήνα
τηλέφωνο: 210 3637867
e-mail: info@tomellon.com
web site: www.tomellon.com
Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ
ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΩΝ
ΤΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
Τα συναισθήματα είναι εσωτερικές καταστάσεις οι οποίες μας
ωθούν προς συμπεριφορές και στάσεις. Οι διαφορετικές συναισθηματικές αποχρώσεις διαποτίζουν και επηρεάζουν από μέσα
μας την πορεία των σκέψεων και την προσοχή μας. Εντείνουν
τη μνήμη και τη φαντασία, καθώς επίσης στρέφουν την προσοχή προς συγκεκριμένα αντικείμενα και εικόνες.
Τα ποικίλα συναισθήματα είχαν χρησιμότητα σε διαφορετικές εποχές κι έχουν υπηρετήσει την επιβίωση του ανθρώπινου όντος σε συγκεκριμένες περιστάσεις.
Γνωρίζουμε ότι ο φόβος υπήρξε στοιχείο καθοριστικής σημασίας, για να μας ειδοποιεί και να διαφεύγουμε τους κινδύνους.
Ο θυμός και η οργή μάς κάνουν να αντιδρούμε όταν βρισκόμα-
στε μπροστά σε μια αδικία ή μια πιθανή παραβίαση της ακεραιό-
τητάς μας. Και η θλίψη μάς φέρνει αντιμέτωπους με την εμπει-
ρία της απογοήτευσης ή της μελαγχολίας και της νοσταλγίας, όταν βιώνουμε την απώλεια κάποιου αγαπημένου μας πράγματος ή προσώπου.
Άλλα συναισθήματα, όπως το άγχος, η ενοχή, η ντροπή και η ζήλια, είναι επίσης σημαντικά. Πρέπει να ελέγχονται όταν εκφράζονται πολύ έντονα ή σε ακατάλληλη χρονική στιγμή, προξενώντας δυσφορία και αντικρουόμενες συμπεριφορές ή σκέψεις.
Ενώ έχουν μελετηθεί δυσανάλογα πολύ τα αρνητικά
ΜΑΡΤΊΝ ΜΠΕΡΑΣ Α ΙΝ
συναισθήματα, καθώς και οι σκέψεις και οι στάσεις για τις
οποίες προδιαθέτουν, έχει δοθεί λιγότερη σημασία στα θετικά συναισθήματα.
Ένας από τους κορυφαίους ειδήμονες σε παγκόσμιο επίπεδο
στη μελέτη των συναισθημάτων υποδεικνύει ότι η πλειονότητα
των ερευνών έχει επικεντρωθεί στα ενοχλητικά συναισθήματα, εκείνα που μας προκαλούν δυσκολίες και οδύνη, που απαιτούν
ικανότητα για να είναι υπό έλεγχο.
Ο Πολ Έκμαν αναφέρει ότι «η προσοχή έχει στραφεί προς
εκείνα τα συναισθήματα που σημαίνουν ένα πρόβλημα για τους
άλλους ή για εμάς τους ίδιους. Ως αποτέλεσμα, γνωρίζουμε περισσότερα για τις ψυχικές διαταραχές απ’ ό,τι για την ψυχι-
κή υγεία. Είναι κάτι που σήμερα έχει αρχίσει να αλλάζει, καθώς
υπάρχει ένα νέο ενδιαφέρον για εκείνα που έχουν γίνει γνωστά
ως θετικά συναισθήματα».1
Ένα χαρακτηριστικό των θετικών συναισθημάτων είναι ότι γίνονται αντιληπτά ως συναισθήματα ευχαρίστησης. Τα διάφορα θετικά συναισθήματα εκπληρώνουν μοναδικές λειτουργίες.
Για τη Δρα Μπάρμπαρα Φρέντικσον, παγκόσμια ειδήμονα της
θετικής ψυχολογίας, τα θετικά συναισθήματα διευρύνουν τον
νου μας και μας συνδέουν με τη ζωή. Η θεωρία της σχετικά με
αυτά ονομάζεται «Θεωρία της διεύρυνσης και της οικοδόμησης».
Εκτός απ’ το ότι γίνονται αισθητά ως ευχάριστα, αυτή η
ομάδα των συναισθημάτων που ονομάζονται «θετικά» επέχει
λειτουργίες παρακινητικές, οι οποίες μας φέρνουν πιο κοντά
στα πράγματα και μας ωθούν προς τα εμπρός. Μας συνδέουν
με τους άλλους ανθρώπους και μας ενθαρρύνουν να αλληλεπι-
δρούμε ευχάριστα μαζί τους, διευρύνοντας τη ματιά μας και τον
ορίζοντα των ενδιαφερόντων και των στόχων μας.
Η τρυφερότητα είναι ένα από τα θετικά συναισθήματα.
Πέραν του ότι γίνεται αισθητή ως ευχάριστη, έχει τη βασική
1. Ekman, Paul (2003). Emotions Revealed. Βαρκελώνη, Times Books.
αποστολή να μας φέρει κοντά στα αγαπημένα μας πλάσματα, για να τα φροντίσουμε και να τα προσέξουμε με στοργή, για να
τα κάνουμε να νιώσουν στήριξη και ασφάλεια.
Αυτό το συναίσθημα βρίσκεται στη βάση του κοινωνικού
ιστού, ξεκινώντας από τον πυρήνα της οικογένειας και των δεσμών της. Προκαλεί στάσεις και μία ευρεία γκάμα ενεργειών, μαζί με καθοριστικά κριτήρια, ώστε οι ενήλικοι συγγενείς να αναλαμβάνουν να ενθαρρύνουν τα παιδιά και τους εφήβους
της ίδιας οικογενειακής ομάδας και να εγκύπτουν στην ευθραυστότητά τους. Η τρυφερότητα ευνοεί την ανάπτυξη της
γενναιοδωρίας των ενηλίκων και την έκφραση τρυφερότητας προς αυτά.
Η ΑΓΑΠΗ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ
Για τον Δαρβίνο (1809-1882), αν κάποιος πολύ ανεπτυγμένος ανθρωπόμορφος πίθηκος σκεφτόταν ψύχραιμα –σε περίπτωση
που μπορούσε–, θα ήταν αναγκασμένος να αναγνωρίσει «ότι η
ανιδιοτελής αγάπη για όλα τα ζωντανά πλάσματα, η πιο ευγενής ιδιότητα του ανθρώπου, είναι κάτι που βρίσκεται εντελώς
πέρα από την αντίληψή του».2
Με αυτόν τον τρόπο κατάλαβε ότι η ανιδιοτελής αγάπη για
όλα τα ζωντανά πλάσματα, ακόμα και για την ανθρωπότητα, εί-
ναι ένα καθαρά ανθρώπινο χαρακτηριστικό ή δυνατότητα που
υπερβαίνει το ένστικτο της επιβίωσης.
Ο Δαρβίνος παρατήρησε σχολαστικά τους διάφορους τρό-
πους έκφρασης των συναισθημάτων στα ζώα και στους ανθρώ-
πους «έχοντας υπόψη όλο το ρεπερτόριο των συνοφρυωμάτων
του μετώπου, την κίνηση των ματιών, τη θέση των αυτιών, το
άνοιγμα του στόματος, το σήκωμα του τριχώματος, το κούνημα
ΜΑΡΤΊΝ ΜΠΕΡΑΣ Α ΙΝ
της ουράς, τις στάσεις του σώματος, τους ήχους (γουργουρητό
και βογκητά) και άλλα συμπτώματα».3
Με έκπληξη ανακάλυψα ότι ο συγγραφέας αυτός θεωρούσε
την τρυφερότητα όχι μόνο ένα ακόμα από τα ανθρώπινα συ-
ναισθήματα, αλλά και βασικό στοιχείο του είδους. Αναφέρθηκε
σε αυτήν ως έκφραση που σχετίζεται με τη φροντίδα των παι-
διών και των εφήβων.
Στον πρόλογο του βιβλίου του Η έκφραση των συναισθημάτων ο καθηγητής Χεσούς Μοστερίν λέει: «Κάθε γνώστης των
σκύλων ή των ανθρώπων, για παράδειγμα, συνειδητοποιεί ότι
μερικές φορές νιώθουν ζήλια, τρυφερότητα ή επιθετικότητα, περιέργεια ή πλήξη, φόβο ή απογοήτευση, ευχαρίστηση ή πόνο, θλίψη ή χαρά».4
Βλέπουμε ότι η τρυφερότητα θα ήταν ένα ακόμα από τα βιολογικά καθορισμένα συναισθήματα, αν και μια προσπάθεια να
την προσδιορίσουμε μπορεί να είναι δύσκολη. Είναι κεντρικής
σημασίας για τη στοργή ότι την αναπτύσσουν οι ενήλικες προκειμένου να φροντίζουν και να προστατεύουν αδιάλειπτα τα
παιδιά τους και ότι επηρεάζει αποφασιστικά την ποικιλία των
εκφράσεων και των συναισθημάτων που είναι απαραίτητα για
τη ζεστή επαφή, τη φροντίδα και την ανατροφή τους.
Από αυτή την κλασική προσέγγιση: «Το συναίσθημα της αγά-
πης, για παράδειγμα της μητέρας για το παιδί της, είναι ένα από
τα πιο ισχυρά για τα οποία είναι ικανός ο νους». Και επιπλέον:
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, καθώς η στοργή είναι μια ευχάρι-
στη αίσθηση, παράγει γενικά ευγενικά χαμόγελα και συγκεκριμέ-
νη λάμψη στα μάτια. Συνήθως νιώθουμε μια έντονη επιθυμία να αγγίξουμε το αγαπημένο πρόσωπο…». «Γι’ αυτό και λαχταράμε
3. Darwin, Charles (1872). The expression of the emotions in man and animals. John Murray.
4. Darwin, Charles (2009). La expresión de las emociones. Pamplona. Laetoli. S.L. Prólogo de Jesús Mosterín, σ. 7.