Ροκ επανάσταση και Αντικουλτούρα by Vakxikon.gr

Τίτλος Βιβλίου Ροκ επανάσταση και Αντικουλτούρα Συγγραφέας Γιώργος Μούχος Επιμέλεια - Διορθώσεις Μαίρη Πίζγα Σκίτσο Εξωφύλλου Γιάννης Ηλιάκης Σχεδιασμός Έκδοσης & Εξωφύλλου Εκδόσεις Το Μέλλον Εκδοτική Σειρά Πανεπιστήμιο - 2 Επιστημονική Υπεύθυνη Δρ. Πένυ Μαυρέα © 2018, Εκδόσεις Το Μέλλον & Γιώργος Μούχος Πρώτη Έκδοση: Μάρτιος 2018 ISBN: 978-618-83648-1-3

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Eλληνικού Nόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.

MEDIA GROUP

ΜΕΡΟΣ Α’

ΡΟΚ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΡΟΚ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ I heard the news, there’s good rockin’ tonight Gonna hold my baby as tight as I can (Ρόι Μπράουν, “Good Rocking Tonight”, 1947)2 Η ροκ μουσική αναγεννήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 στη Βρετανία και τις Η.Π.Α. για να αποτελέσει στη συνέχεια όχι μόνο το σημαντικότερο πολιτιστικό απόσταγμα και κεφάλαιο της εν λόγω δεκαετίας, γνωστής και ως «δεκαετίας της αμφισβήτησης», αλλά και μια εξελιγμένη έκφανση ενός πολυσύνθετου πολιτισμικού φαινομένου παγκόσμιων διαστάσεων, του ροκ εν ρολ (rock ’n’ roll). Από καταβολής ροκ εν ρολ μέχρι σήμερα ο όρος ροκ παραμένει νεφελώδης, με την έννοια ότι χρησιμοποιείται για να δηλώσει πολλές σημασίες ή διάφορες υφολογικές αποχρώσεις ενός κοινού νοηματικού παρονομαστή. Κατά συνέπεια, καθίσταται απολύτως αναγκαία η εξαρχής διασάφησή του, αλλά και η χρονολογική πλαισίωσή του για τη σωστή «ανάγνωση» του συγκεκριμένου βιβλίου και την αποφυγή παρεξηγήσεων. Επιχειρώντας αρχικά έναν αποφατικό ορισμό, με τον όρο ροκ μουσική δεν θα αναφερόμαστε στο μουσικό είδος και την υποκουλτούρα ονόματι «ροκ εν ρολ» που άνθισε κατά τη δεκαετία του 1950 στις Η.Π.Α. και συνδέθηκε με τη νεολαία της αμερικανικής αλλά και διεθνούς εργατικής τάξης -κυρίως σε χώρες όπου είχε αποθεωθεί και εξιδανι3

- ΡΟΚ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ -

κευτεί ο αμερικανικός τρόπος ζωής (δυτικοευρωπαϊκές χώρες, Ιαπωνία, Αυστραλία)- και ειδικότερα στη Βρετανία με νεανικές υποκουλτούρες όπως αυτές των teddy boys (αρχές δεκαετίας 19503) και των εξελιγμένων τους εκδοχών, αυτές των rockers που εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960.4 Ως μουσικό, βέβαια, είδος το ροκ εν ρολ δεν ήταν καινοφανές τουλάχιστον από τεχνικής άποψης. Στην πραγματικότητα δεν ήταν τίποτα άλλο παρά το αναβαπτισμένο5 «μαύρο» rhythm & blues (R&B), το οποίο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο απευθυνόταν, λόγω του έντονου ρυθμικού του χαρακτήρα, κυρίως σε άτομα νεαρής ηλικίας. Η δε μετάβαση από το rhythm & blues στο ροκ εν ρολ υπήρξε μια διαδικασία τόσο ανεπαίσθητη που ενδεχομένως να μη συντελέστηκε ποτέ.6 Στην ουσία η γένεση της «νέας» μουσικής αφορούσε περισσότερο τη διεύρυνση του ακροατηρίου της αποκλειστικά -μέχρι τότε- μαύρης μουσικής προς το λευκό νεανικό κοινό, αλλά και το ιδιαίτερο περιεχόμενο που αυτή έλαβε τη δεκαετία του ‘50, παρά την αλλαγή κάποιων μουσικών της χαρακτηριστικών. Το γεγονός αυτό καθιστά μάλλον δίχως νόημα τις προσπάθειες όσων έχουν επιχειρήσει να ανιχνεύσουν την «αφετηρία» του ροκ εν ρολ.7 Παρότι ως όρος η ροκ ετυμολογικά προέρχεται από το ροκ εν ρολ, δεν πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να ταυτίζονται γιατί δηλώνουν δύο διαφορετικά, κυρίως όσον αφορά τις πολιτικοκοινωνικές τους προεκτάσεις,8 αλλά και ετεροχρονισμένα μεταξύ τους πολιτισμικά φαινόμενα. Με άλλα λόγια, η ροκ μετά το 1964 συνιστά ένα επόμενο στάδιο εξέλιξης και ενηλικίωσης του ροκ εν ρολ και ταυτόχρονα μεταμόρφωσής του σε ένα πιο επαναστατικό -και όχι απλά «παραβατικό»όχημα έκφρασης και πολιτικοποίησης της νεολαίας που την ίδια εποχή χειραφετείται συνειδησιακά και αναδεικνύεται σε νέο ιστορικό υποκείμενο. Κυρίως μετά το 1967 η πρώτη μεταπολεμικά νέα γενιά -στην πραγματικότητα ένα σημαντικό τμήμα της- αμφισβητεί εκ βάθρων μέσω της ροκ μουσικής 4

- ΡΟΚ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ -

την παγκόσμια τάξη πραγμάτων, τον κόσμο των ενηλίκων και τις απανταχού δυνάμεις του συντηρητισμού, και δεν αρκείται απλώς στο σπάσιμο καθισμάτων στους κινηματογράφους υπό τους ήχους του “Rock Around the Clock” του Bill Haley, όπως οι έφηβοι (teenagers) μερικά χρόνια πριν. Τι ακριβώς σημαίνει όμως ροκ; Ο ορισμός της έννοιας ροκ ήταν και είναι προβληματικός για πολλούς λόγους, ειδικά αν περιορίζεται στην απόδοσή της με βάση την οργανική (ηλεκτρικές κιθάρες, μπάσο, ροκ «όργανο», τύμπανα) ή μουσικορυθμική (δυνατός ρυθμός) της προσέγγιση. Στο ηλεκτρονικό λεξικό της Οξφόρδης η ροκ ορίζεται -μέσα από μια πιο διευρυμένη κοινωνικοπολιτισμικά οπτική- ως «μια μορφή λαϊκής μουσικής η οποία αναπτύχθηκε από το ροκ εν ρολ και την ποπ μουσική κατά τα μέσα και προς το τέλος της δεκαετίας του 1960. Σκληρότερη και συχνά «αυτοσυνειδητοποιούμενη», πιο «σοβαρή» από τους μουσικούς της προγόνους, χαρακτηριζόταν αρχικά αφενός από μουσικό πειραματισμό, αφετέρου από στίχους αντιπροσωπευτικούς της Aντικουλτούρας9 ή σχετικούς με τη χρήση ναρκωτικών».10 Στην παγκόσμια όμως μουσική διάλεκτο -ακόμη και στις μέρες μας- η λέξη ροκ χρησιμοποιείται εναλλακτικά, ως συνώνυμο του όρου ροκ εν ρολ, είτε ως ρήμα (to rock ή to rock ’n’ roll, ελληνιστί ροκάρω) είτε ως ουσιαστικό. Σύμφωνα με τον Simon Frith, σε αντίθεση με τις κατά καιρούς διάφορες ανεπαρκείς και «πεζές» προσλαμβάνουσες του όρου από νομικούς και τη μουσική βιομηχανία, αυτό που είχε τότε και έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία για τους ροκ καλλιτέχνες και τους οπαδούς της ροκ είναι η ιδεολογική φόρτιση του όρου. Βάσει αυτής, η σύνθεση, η παραγωγή και οι πρακτικές ακρόασης της ροκ μουσικής, διαφοροποιούμενες από τις αντίστοιχες της ποπ, είναι αυτές που την ανάγουν τελικά σε κάτι παραπάνω από ένα ηχητικό ζήτημα, σε μια ιδιαίτερη στάση ζωής.11 Αν και υπήρχαν εκείνη την περίοδο ποπ συγκροτήματα που κυκλοφόρησαν κάποιους ροκ δίσκους και το αντίστρο5

- ΡΟΚ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ -

φο, η διαφοροποίηση της ροκ από την ποπ ήταν και εξακολουθεί να είναι για πολλούς εκ των ων ουκ άνευ για τον σημασιολογικό προσδιορισμό της πρώτης. Σύμφωνα με τον Charlie Gillet, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο όρος «ποπ» δεν υποδήλωνε πλέον παρά τη μουσική που δίνει ρυθμό για χορό, μια μουσική υπόκρουση για το διάβασμα, τη δουλειά, ένα υπόβαθρο για να συζητάς, να αγκαλιάζεσαι και να κάνεις έρωτα. Τα δε λόγια των τραγουδιών ήταν καρικατούρες μηνυμάτων και συναισθημάτων τα οποία οι άνθρωποι είχαν αναστολές να πουν ο ένας στον άλλον. Αντιθέτως, η ροκ μουσική απευθυνόμενη πλέον σε ένα κοινό -το οποίο στρέφει την προσοχή του στην ίδια τη μουσική, ενδιαφέρεται να γνωρίσει τους συνθέτες και τα μέλη των συγκροτημάτων δια ζώσης στις συναυλίες τους και αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν «φυλή»- εξυψώθηκε γρήγορα σε κάτι πολύ κοντινό με την «αληθινή» ή «υψηλή» τέχνη.12 Οι ροκ καλλιτέχνες μετά το 1967 ενδιαφέρονταν λιγότερο για τις επαναλαμβανόμενες συγχορδίες της αμερικανικής χορευτικής μουσικής και τα απλά ρυθμικά σχήματα (4/4), που συνιστούσαν μια αδιάφορη μανιέρα. Αντιθέτως, περισσότερο αναζητούσαν να βρουν μουσικές δομές για την ελεύθερη, από φόρμες, ποίησή τους και τους μελωδικούς τους αυτοσχεδιασμούς.13 Στην ποιοτική διαφοροποίηση μεταξύ ποπ και ροκ συνέβαλε καταλυτικά μια νέα γενιά μάνατζερ και παραγωγών στη βρετανική μουσική που αναγνώριζαν τις ευκαιρίες που θα δημιουργούνταν γι’ αυτούς και τους προστατευμένους τους, εάν διατηρούσαν και υπερέβαλαν αυτές τις διαφορές μεταξύ τους.14 Για ένα μεγάλο μέρος του ακροατηρίου η διαφορά μεταξύ ποπ και ροκ ήταν ζωτικής σημασίας και ο μουσικός Τύπος ενθάρρυνε τους αναγνώστες του να θεωρούν τους ροκ ερμηνευτές ως καλλιτέχνες που έχουν κάτι σοβαρό να πουν επί παντός επιστητού.15 Μια θεμελιώδης διαφορά μεταξύ ποπ και ροκ ήταν ότι ένα ποπ τραγούδι ή δίσκος στόχευε αποκλειστικά στη ραδιοφωνική και κατ’ επέκταση 6