ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ Σόλωνος 110, 106 81 Αθήνα τηλέφωνο: 210 3637867 e-mail: bookstore@vakxikon.gr e-shop: ekdoseis.vakxikon.gr Τίτλος: Γράμματα στη μαμά Συγγραφέας: Τώνια Σαμαρά Επιμέλεια - Διορθώσεις: Δημήτρης Παπακώστας Σχεδιασμός Έκδοσης & Εξωφύλλου: Εκδόσεις Βακχικόν © 2022 Εκδόσεις Βακχικόν & Τώνια Σαμαρά © Πίνακα Εξωφύλλου: Γιώργος Θωμά Γεωργιάδης ISBN: 978-618-5662-75-2 Εκδοτική Σειρά: Βακχικόν Πεζά/Ελληνική Λογοτεχνία Αριθμός Σειράς: 272/132 Πρώτη Έκδοση: Ιούλιος 2022 Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Eλληνικού Nόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.
ΕΚΔOΣΕΙΣ ΒΑΚΧΙΚOΝ Μέλος του Vakxikon.gr Media & Publishing Group Βερανζέρου 13, 106 77 Αθήνα τηλέφωνο: 210 3637867 e-mail: info@vakxikon.gr web site: www.vakxikongroup.com
ΓΡΑΜΜΑ 1
Α
γαπημένη μου μαμά, στο σπίτι της οδού Τυλίσσου έκανες τη βάφτιση μιας κούκλας και κάλεσες όλα τα παιδιά της γειτονιάς. Η Πόλα έφερε το μπρούντζινο χαβάνι και ο Φρίντριχ πήρε την κούκλα και τη βάφτιζε βουτώντας τη σ’ αυτό. Ήταν μια κούκλα μέτρια σε μέγεθος, απ’ αυτές που πουλάνε σε ψιλικατζίδικα, με καπέλο που έδενε κάτω από το πιγούνι της. Φορούσε μαύρα παπουτσάκια λεπτά και καλτσάκια. Στο χαβάνι που χρυσάφιζε μπρασαρισμένο μαζεύτηκαν γύρω όλα τα παιδιά, η Μπεμπέκα, η Αθηνούλα, η Αύρα, η Νίτσα, η Μπρέντα. Το χαβάνι δεν είχε νερό. «Βαφτίζεται η δούλη του Θεού», είπε ο Φρίντριχ με δυνατή φωνή. Γελούσε κοροϊδευτικά. Μαμά! Πώς τη βγάλαμε; Ρόζι;
ΓΡΑΜΜΑ 2
Κ
αλοκαίρι 2013. Καίρια ερωτήματα στη μαμά. Γιατί, μαμά, δεν ήθελες τον δίδυμό μου αδελφό; Γιατί δεν μπορούσες να σφίξεις στην αγκαλιά σου το μωρό-αγοράκι σου όπως εμένα; Γιατί δεν ήθελες να το θηλάζεις και το τραβούσες γρήγορα από το στήθος σου, πριν πάρει το γάλα που ήθελε; Γιατί το άφηνες να κλαίει και ν’ αποκοιμιέται στο τέλος μισοταϊσμένο, ενώ εμένα με άφηνες να πίνω αχόρταγα το γάλα σου και να κοιμάμαι ευχαριστημένη μετά το θήλασμα; Τι ήταν αυτό που σ’ εμπόδιζε να το αγαπάς; Γιατί αποπειράθηκες ν’ αυτοκτονήσεις όταν πέθανε; Κατάλαβες ότι το λάτρευες όταν δεν ζούσε πια; Αλλά ήταν αργά. Όταν πέθανε, κόπηκε το άφθονο γάλα που έβγαζες, πέτρωσε μέσα στο στήθος σου και πονούσες αφόρητα. Τότε μ’ έδωσες στην επιστάτισσά σου να με βυζαίνει με το δικό της κοριτσάκι, δυο μήνες μεγαλύτερο από μένα, κι εγώ δεν ήθελα το ξένο γάλα και το έφτυνα. Με τον καιρό έπαψα να τρώγω, έγλειφα μόνο ένα πλακάκι σοκολάτα γάλακτος και ο γιατρός, που ανήσυχη τον ρωτούσες, σου απαντούσε «c’est déjà quelque chose». Γιατί σε τάραξε τόσο το ότι γέννησες δίδυμα και μόλις γεννήθηκε το αγόρι, μισή ώρα μετά από μένα, έπαθες ακατάσχετη αιμορραγία και παρ’ ολίγο να πεθάνεις; Γιατί άφη-
ΓΡΆΜΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΑΜΆ
5
σες αβάφτιστο τον μικρότερο αδελφό μου μέχρι τριών χρονών, δηλαδή όσο μέναμε στην οδό Τυλίσσου; Και γιατί, αντίθετα, σ’ αυτό το ίδιο σπίτι έκανες τη βάφτιση μιας κούκλας μου; Μια επίσημη βάφτιση που ήθελες να μοιάζει με αληθινή; Κάλεσες όλα τα παιδιά της γειτονιάς, αγόρασες ροζ τούλια κι έφτιαξες μόνη σου τις μπομπονιερίτσες με αληθινά κουφέτα μέσα, παρήγγειλες εκλέρ στο καλύτερο ζαχαροπλαστείο, στη «Μυροβόλο Άνοιξη», κι έφερες τον Φρίντριχ τον ξάδελφό μου να παριστάνει τον παπά. Τα εκλέρ ήρθαν μέσα σε γκρίζα χαρτονένια δισκάκια με γάγλες στις άκρες, και ήταν μεγάλα, όπως οι πάστες σοκολατίνες. Και τα κουφέτα ήταν μεγάλα, αλλά λίγα, μέσα στις μικρούλες κουκλίστικες μπομπονιέρες. Η Πόλα έφερε το χαβάνι και το έβαλε πάνω στο τραπέζι της τραπεζαρίας. Ο Φρίντριχ φόρεσε ένα μαύρο καπέλο, γελούσε κοροϊδευτικά, φαίνονταν τα μεγάλα άσπρα λίγο στραβά μπροστινά του δόντια, πήρε την κούκλα από τη μέση και τη βούτηξε μέσα σ’ αυτό. Είναι περίεργο πως και μετά, στα άλλα σπίτια που πήγαμε, μου μιλούσες πολλές φορές για την υπέροχη βάφτιση που έκανες σε μια κούκλα μου όταν ήμουνα πέντε χρονών και δεν ανέφερες ποτέ τι όνομα της δώσαμε. Δεν ξέρω, μαμά, ήθελα να νομίζω πως τη βγάλαμε Ρόζι, ίσως από τις ροζ μπομπονιερίτσες που τις θυμάμαι καλά, τόσο με είχαν εντυπωσιάσει που ήταν μικροσκοπικές και πετούσαν αιθέρια τα ροζ τούλια. Μου μιλούσες για όλες τις λεπτομέρειες της βάφτισης, εκτός από το όνομα και από το αν της έραψες εσύ βαφτιστικά. Ο Φρίντριχ φώναξε δυνατά «Βαφτίζεται η δούλη του Θεού…» – κι εδώ χάνεται η ανάμνηση του ονόματος αυτής της λιγνής κουκλίτσας και μένει μόνο μία παύλα, που δεν θ’ απαντηθεί ποτέ. Ποιο ήταν το όνομά της; Είναι αξιοσημείωτο να σου αναφέρω εδώ τη βάφτιση του Δημήτρη, που έγινε ένα χρόνο μετά, στο νέο σπίτι που πήγαμε, καλοκαίρι του 1936, με μεγάλη επισημότητα και με καλεσμένο
6
ΤΏΝΙΑ ΣΑΜΑΡΆ
όλο το αριστοκρατικό Ηράκλειο. Αυτή τη βάφτιση τη θυμάμαι πολύ καλά, καθώς εκείνο το χρόνο πήγα στην πρώτη τάξη του δημοτικού. Ο αδελφός μου, πριν βαφτιστεί στο σαλόνι του ωραίου αυτού σπιτιού, τριγυρνούσε, αγοράκι ζωηρό και άτακτο τριών χρονών καστανόξανθο με μπουκλωτά μαλλιά, με σιέλ κοστουμάκι, και όταν τον βαφτίσατε του φορέσατε τα βαφτιστικά του, που ήταν μεταξωτά σε κρεμ χρώμα. Οι μπομπονιέρες ήταν φτιαγμένες από άσπρα τούλια, δεν παρέλειπες να το διηγείσαι συχνά αυτό, κι εγώ τις θυμάμαι φουσκωτές και στρογγυλεμένες από τα πολλά κουφέτα και οι άκρες τους πολύπτυχες. Οι κρυστάλλινες πόρτες της σαλοτραπεζαρίας είναι ανοιχτές, λούζονται οι αίθουσες από το φως του πρωινού ήλιου, ενώ κουνιούνται ελαφρά οι βουάλ κουρτίνες από το θαλασσινό βοριαδάκι που έρχεται από το λιμάνι. Η κολυμπήθρα είναι τοποθετημένη στο σαλόνι. Πάνω σε θαλασσιά σατέν μαξιλαράκια είναι καρφιτσωμένα τα μαρτυρίκια, χρυσά και ασημένια, με γαλάζιες κορδέλες. Σουμάδες θολές και πυκνές με ανθόνερο σε ποτήρια της σαμπάνιας πάνω σε ασημένιους δίσκους προσφέρονται στους καλεσμένους. Ένας ιερωμένος με αστραφτερά άμφια και βαρύ χρυσό στέμμα με πετράδια, είπε: «Βαφτίζεται ο δούλος του Θεού Δημήτριος, Τίτος και Ευάγγελος εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Συγκρίνοντας τις δύο αυτές βαφτίσεις, θυμάμαι πως ήταν εξίσου επίσημες και πολυτελείς, η μια της ροζ κούκλας σαν πραγματική και η άλλη του Δημήτρη πραγματική. Τη στιγμή αυτή μου έρχεται στο μυαλό μια νέα ερώτηση. Θα έκανες βάφτιση σε μια κούκλα μου που θα είχε κινητά μάτια; Πέντε χρόνια και πέντε μήνες πριν, είχε γίνει η βάφτιση εμάς των δίδυμων. Μετά την τελετή της βάφτισης ακολούθησε η τελετή της κηδείας. Εγώ ονομάστηκα Γουλιέλμα, το όνομα του πατέρα σου, και παρέμεινα στο διαμέρισμα του τέταρτου ορόφου του Μεγάρου, ενώ ο δίδυμος αδελφός μου με το