VESTING Magazine - Jaargang 32 - Editie 4 - Maart/April/Mei 2009
JSF: Wel of Niet?
Is een toestel van een van de concurrenten stiekem niet toch een betere keuze?
Excurie AEGON We gingen niet naar de ArenA om een lekker potje voetbal te kijken, maar om kennis te maken met AEGON.
Hoofdsponsor:
Co-sponsoren:
GAXEX 4.indd 1
Het Darwinjaar
02/06/2009 11:56:17
Excellent enough to make a difference?
(Aankomende) actuarissen – M/V Bij Ernst & Young werken accountants, belastingadviseurs en gespecialiseerde adviseurs in vrijwel elke richting van de financiële, juridische en notariële dienstverlening. Met ruim 4.600 medewerkers verspreid over 23 kantoren zijn we een van de grootste adviesorganisaties in Nederland. Er is bij ons altijd ruimte voor ambitieuze starters die het verschil willen maken. Ga jij de financieel directeur van een verzekeraar adviseren over een nieuwe premiestructuur of het toeslagenbeleid van een pensioenfonds toetsen? Of ben je meer geïnteresseerd in de modellen die beleggingsfondsen gebruiken bij de waardering van hun portfolio’s. Ernst & Young Actuarissen biedt de mogelijkheid om je breed te ontwikkelen op zowel inhoudelijk als persoonlijk vlak. Wij zijn onderdeel van een Europese organisatie waarin actuarissen uit alle financiële centra van Europa samenwerken. In de dynamische markt waarin wij werken hebben wij continu nieuwe adviseurs nodig. Voor onze kantoren in Amsterdam en Utrecht zijn wij op zoek naar (Aankomende) actuarissen. Ben je gedreven, leergierig, analytisch en adviseer je liever dan dat je wordt geadviseerd. Dan heb jij de instelling die wij zoeken. Wij bieden jou de mogelijkheid om na je studie als beginnend actuaris aan de slag te gaan. Ook kun je tijdens je studie voor een dag in de week aan de slag gaan als werkstudent of je afstudeerscriptie schrijven over een praktijk probleem.
Voor meer informatie kun je contact opnemen met Dieuwertje Huizer, 06-21252814 of dieuwertje.huizer@nl.ey.com. Solliciteren kan op www.ey.nl/carriere
GAXEX 4.indd 2 2058609074 Ad actuarissen_A4_v1.indd 1
02/06/2009 11:56:17 06-11-2008 16:47:27
8 16:47:27
Voorwoord
Dit jaar staat in het teken van Darwin, dé man van de evolutietheorie. Vandaar dat de coverstory van deze GAXEX over hem gaat. Om even een link te leggen: de commissiesamenstelling van de GAXEX kan ook als een evolutionair proces gezien worden. In een ver verleden waren er alleen een hoofdredacteur, redactie en lay-out. In den beginne van 2008 werd er besloten om de functie hoofdredacteur op te splitsen in de functies hoofdredacteur en voorzitter. Dit was zeker een stap in de goede richting, aangezien de hoofdredacteur te veel taken toegewezen kreeg. De evolutie ging verder, er werd een externe contacten aangesteld die zich bezig ging houden met externe artikelen binnen halen om de GAXEX aan te sterken. Er werd ook nog iemand toegevoegd aan de hoofdredactie, de redactievertegenwoordiger.
Onlangs was de bestuurswissel en de evolutie heeft weer een sprong gemaakt. De functies externe contacten en voorzitter zijn samengevoegd en worden nu uitgevoerd door de intern coördinator van het VESTING Bestuur. De redenen hiervoor zijn dat het bestuur dichter bij de commissie wil staan en ook makkelijk connecties kan leggen om externe artikelen te verkrijgen. We evolueren natuurlijk rustig verder, en zijn altijd op zoek naar versterking van de commissie. Ideeën over welke weg we in moeten slaan met de GAXEX zijn natuurlijk ook altijd welkom. Dan wens ik je nu veel plezier bij het lezen van deze GAXEX die naar mijn mening weer zeer gevarieerd en uiteraard geslaagd is: waaronder natuurlijk de coverstory over Darwin en het sfeerverslag van de LED. Chapeau voor de commissie!
Fred Arne Wolters BjörnHeijnen Wijbenga GAXEX Hoofdredacteur Voorzitter VESTING Voorzitter
Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 3
3
02/06/2009 11:56:18
De bank van kracht en durf.
Gezocht:
Econometrist Zoek jij een intellectuele uitdaging, staar je je niet blind, maar denk je in meerdere oplossingen? Ben je initiatiefrijk? Dan leren wij jou graag beter kennen! De afdeling Riskmanagement, gevestigd op het hoofdkantoor in Leeuwarden, zoekt een collega die accuraat en kwaliteitsgericht is: een econometrist met als specialisatie financiÍle economie voor de functie van Riskmanager. Friesland Bank N.V. is een zelfstandige bank met kantoren in Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Utrecht en Noord-Holland. We combineren persoonlijke dienstverlening met professionele expertise. Friesland Bank is er voor particulieren, instellingen en ondernemers die hechten aan een bank, waar advies en maatwerk op de eerste plaats komen. Werken bij Friesland Bank betekent dat je samen met circa 1.100 collega’s, ook in tijden van tegenwind, de schouders er onder zet en helpt om onze sterke positie als zelfstandige bank verder uit te bouwen. Enthousiast? Kijk voor meer informatie op www.frieslandbank.nl/vacatures
Acquisitie naar aanleiding van deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.
GAXEX 4.indd 4 FB Advertentie personeel Econome1 1
02/06/2009 11:56:19 13-03-2009 09:42:29
Het Darwinjaar 150 Jaar na de publicatie van On the Origin of Species en 200 jaar na de geboorte van Charles Darwin wordt dit jaar, 2009, ook wel het Darwinjaar genoemd.
06 Bagage Handling Eind maart 2008 werd op de Londense luchthaven Heathrow een nieuwe terminal geopend. Met ruim 67 miljoen passagiers en 100 miljoen stuks bagage per jaar is het het grootste vliegveld van Europa. .
18 LED 2009: Cases Binnen de redactie hebben wij enkele schrijver bereid gevonden ons mee te nemen naar de door hun gevolgde cases. Geniet ervan!
24
06 Het Darwinjaar
21 VESTING Pagina
12 Kort door de bocht
22 Excursie AEGON
14 JSF: Wel of niet?
24 LED 2009: Cases
18 Bagage Handling
28 Column VESTING Voorzitter
20 Kort door de bocht (2)
30 Colofon
Jaargang 32 - GAXEX 4
09:42:29
GAXEX 4.indd 5
5
02/06/2009 11:56:22
COVERSTORY
Tekst: Kevin Mann
Het Darwinjaar 150 Jaar na de publicatie van On the Origin of Species en 200 jaar na de geboorte van Charles Darwin wordt dit jaar, 2009, ook wel het Darwinjaar genoemd. Een eerbetoon aan de evolutietheorie: de theorie die verklaart hoe het leven zich hier op aarde ontwikkelt en ontwikkeld heeft. Het blijkt ook het jaar te zijn waarin het debat tussen creationisten en ‘Darwinisten’ weer opbloeit. Foldertjes, billboards langs snelwegen en advertenties op bussen: er lijkt niets geschuwd te worden om mensen te overtuigen van wie gelijk heeft. Hoog tijd om ook met de GAXEX een kijkje te nemen in dit debat. Een nadere beschouwing.
6
GAXEX 4.indd 6
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:22
Charles Darwin
Charles Robert Darwin werd geboren in Shewsbury, Engeland, op 12 februari 1809. Zijn vader was een welvarende arts. Darwin kon hierdoor genieten van een goede opvoeding en ging op aandringen van zijn vader medicijnen studeren aan de universiteit van Edinburgh, al ging zijn belangstelling uit naar de biologie. Later besloot hij rechten te gaan studeren, omdat hij niet tegen het bloed en het lijden kon wat bij de studie medicijnen kwam kijken. Uiteindelijk studeerde de jonge Darwin af in theologie aan de universiteit van Cambridge.
HMS Beagle
In 1831, Darwin was tweeëntwintig, werd Darwin gevraagd mee te varen op het onderzoeksschip HMS Beagle als tafelgenoot van de kapitein, Robert FitzRoy. Diens – FitzRoys – officiële opdracht was het in kaart brengen van de kustwateren, maar zijn ware hartstocht tijdens de reis was het zoeken naar bewijs voor een letterlijke Bijbelse interpretatie van de schepping. Dat Darwin opgeleid was tot theoloog was dan ook doorslaggevend voor FitzRoy om Darwin als tafelgenoot mee te nemen. Afgezien van zijn slechte relatie met FitzRoy, die voornamelijk kwam door diens zwaarmoedigheid, was de reis met de Beagle voor Darwin een groot succes. Hij vond een enorme verscheidenheid aan fossielen; ontdekte een nieuw soort dolfijn; ontwikkelde een theorie over de vorming van koraalriffen en leidde geologische onderzoeken in het Andesgebied.
On the Origin of Species
Darwin kwam terug in Engeland in 1836, waar hij geïnspireerd door zijn reis met de Beagle en een essay van Thomay Malthus – waarin gesteld werd dat een toename van de voedselvoorraad nooit gelijke voet kan houden met een toename van de bevolking – inzag dat alle organismen om bestaansmiddelen streden en diegenen die over een aangeboren voordeel beschikten daarin zouden slagen en dat voordeel aan volgende generaties doorgeven. Dit fenomeen staat bekend als natuurlijke selectie. Het duurde echter - om verschillende redenen – tot 1859 voordat On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Stuggle for Life, of kortweg On the Origin of Species, waarin Darwin de evolutietheorie presenteerde, werd gepubliceerd met een oplage van 1250 exemplaren. Deze eerste oplage was de eerste dag al uitverkocht. Het boek is sindsdien voortdurend onderwerp van discussie geweest. De theorie werd na de publicatie niet
alleen door de kerk afgekeurd. In de laatste decennia van de negentiende eeuw kon - anders dan nu – een groot deel van de wetenschappers zich ook niet in de theorie vinden.
De evolutietheorie
De theorie die Darwin beschreef staat bekend als de evolutietheorie. Wat is dat nu evolutie? En hoe gaat het in zijn werk? Een vaak gehoord misverstand over de evolutietheorie is dat deze beschrijft hoe het leven op aarde ontstaan is. De hypothese die daarvoor een verklaring probeert te geven heet abiogenese – ook wel bekend als de ‘oersoeptheorie’ –, maar deze staat los van de evolutietheorie. Wat de evolutietheorie wel beschrijft is hoe het leven op Aarde zich ontwikkeld heeft door evolutie: het proces waarbij erfelijke eigenschappen van een populatie van organismen veranderen in de loop van de generaties als gevolg van genetische variatie, voortplanting en selectie. Darwin had in het zijn On the Origin of Species nog niet over evolutie, hij toonde aan dat soorten niet onveranderlijk zijn, maar dat ze kunnen veranderen en noemde dat ‘transmutatie van soorten’. Het woord evolutie is later opgedoken. Het proces dat soorten laat veranderen noemde hij natuurlijke selectie – wat overigens nog steeds zo heet –, dit proces is intuïtief gemakkelijk te volgen.
Natuurlijke selectie
Iedere soort produceert te veel nakomelingen en dit heeft als gevolg dat er na verloop van tijd ruimte- en voedseltekort optreedt binnen een soort. In dat geval ontstaat er een strijd om het bestaan. Dit is geen letterlijke fysieke strijd, maar moet gezien worden als concurrentie. Binnen een soort zijn er verschillen tussen individuen. In het geval van voedseltekort zal het ene individu beter toegerust zijn dan een ander. Een miereneter met een langere slurf kan dieper in een mierennest wroeten en heeft dus meer te eten. Deze miereneters kunnen hierdoor ook hun jongeren het best te eten geven en planten zich relatief meer voort. Aangezien veel van deze variaties erfelijk zijn kan na een flink aantal generaties de soort veranderen, in ons voorbeeld dus een langere slurf krijgen. Het hierboven beschreven proces verklaart verandering binnen een soort - ook wel micro-evolutie genoemd. Dit proces hoeft echter niet tot het ontstaan van nieuwe soorten te leidden. Nieuwe soorten ontstaan meestal bij een geografische isolatie. Hierbij wordt een deel van Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 7
7
02/06/2009 11:56:22
de populatie afgescheiden van de rest van de soort, bijvoorbeeld het afsplitsen van Madagaskar van Afrika. Deze afgescheiden groep gaat vaak erg verschillen van de oorspronkelijke soort. Dit kan komen door toevallige mutaties in de erfelijke eigenschappen, maar ook omdat de populatie zich aan gaat passen aan de nieuwe situatie waarin hij zich bevindt. Dit ontstaan van nieuwe soorten – macro-evolutie – is een proces waarbij grote in het oog springende verandering optreden zoals het ontstaan of verdwijnen van bijvoorbeeld vleugels of poten. Er is overigens pas sprake van een nieuwe soort wanneer individuen uit de veranderde populatie niet meer met hun oorspronkelijke soortgenoten willen paren.
ge Hermann von Helmholtz en de Canadese astronoom Simon Newcomb onafhankelijk van elkaar de leeftijd van de zon door te kijken naar hoe lang het zou duren voor de deeltjes in een gasnevel naar de hedendaagse diameter van de zon samentrekken. Dit proces heet accretie. Beiden kwamen uit op 100 miljoen jaar, wat grofweg overeen kwam met Kelvins schattingen. Natuurlijke selectie kon echter alleen op waarheid berusten als de Aarde veel ouder was. Zelfs Kelvins bovengrens van 400 miljoen jaar leek hiervoor nog te kort. Ten tweede werd de evolutietheorie destijds nauwelijks door fossiele bewijzen gestaafd. Darwins critici vroegen zich af waar alle overgangsvormen, waar de evolutietheorie zo duidelijk om vroeg, waren. In feite toonde het
Gemeenschappelijke voorouder
Een soort kan dus als het ware ‘splitsen’, of evolueren, in twee verschillende soorten. Deze twee nieuwe soorten hebben, zolang maar genoeg generaties terug gegaan wordt, een gemeenschappelijke voorouder. Dat is ook hoe het volgens de meeste wetenschappers zit met de mens en ‘de aap’. Wij delen met alle apen een gemeenschappelijke voorouder. De gemeenschappelijke voorouder die wij als mens delen met de chimpansee en de bonobo leefde ongeveer zes miljoen jaar geleden. We kunnen de chimpansee en de bonobo dan ook het best zien als onze evolutionaire neefjes. Dit principe is zelfs zo ver door te trekken dat alle soorten fauna op Aarde tot een gemeenschappelijke voorouder kunnen worden herleid. Darwin vermeed in On the Origin of Species bewust zijn ideeën over de afkomst van de mens, vooral omdat hij bang was voor kritiek gelovigen. Kritiek op zijn boek kwam er desalniettemin. En niet alleen vanuit de kerk.
Vroege kritieken
Darwins theorie bevatte enkele lastige problemen, waardoor een groot deel van Darwins tijdgenoten aanvankelijk sceptisch tegen de theorie aankeek. Ten eerste vereiste de theorie veel meer tijd dan William Thomson, beter bekend als Lord Kelvin, bereid was toe te geven. Lord Kelvin was een Schotse natuurkundige die zich veel bezig hield met de leeftijd van de Aarde. In 1862 publiceerde hij een artikel waarin hij berekende dat de leeftijd van de Aarde uitkwam tussen 20 miljoen en 400 miljoen jaar. Voor zijn berekeningen nam hij aan dat de Aarde was gecreëerd als een compleet gesmolten bal steen, daarna kon hij berekenen hoe lang het duurde voor de bal afgekoeld was tot de huidige temperatuur. In dezelfde periode berekenden de Duitse natuurkundi8
GAXEX 4.indd 8
bestaande fossielenbestand tot aan het moment van de Cambrische explosie geen spoor van leven. Wel werden in 1861, op het hoogtepunt van het debat, de botten van een fossiele archaeopterix gevonden, een dier dat zowel vleugels als tanden had en zich zodoende halverwege tussen een vogel en dinosauriër bevond. Ondanks het feit dat dit een zeer interessante en nuttige vondst was kon Darwins theorie niet op een enkele tussenvormen leunen, merkten de critici terecht op. Ten derde was Darwin niet goed in staat een goede verklaring voor het ontstaan van nieuwe soorten te geven, ook al heette zijn boek ironisch genoeg wel On the Origin of Species. Darwin begreep het mechanisme ach-
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:23
teraf erg goed, maar omdat op dat moment de erfelijkheidswetten van Mendel nog niet uitgewerkt waren kon hij het niet goed verklaren. De Schotse werktuigkundige Fleeming Jenkin betoogde dat het sterker, beter, aangepaster – in een woord ‘fitter’, waar dan weer ‘survival of the fittest’ vandaan komt – worden van een soort onmogelijk was omdat de gunstige trek van een individu na een aantal generaties weer erg afgezwakt zou zijn. Zo zouden alle meevallers al weer snel verdwijnen door de algemene tendens alles terug te brengen naar een evenwichtige middelmaat. Jenkins redenatie kan vergeleken worden met siroop die telkens weer met water vermengd wordt, waardoor het eindresultaat erg waterig zal zijn.
enkel met fossielen evolutie kunnen bewijzen. Richard Dawkins, een Brits etholoog, evolutiebioloog en populair-wetenschappelijk schrijver, zegt hierover in zijn boek ‘Het verhaal van onze voorouders’:
Ondanks de fascinerende pracht van fossielen is het verrassend hoeveel we zonder hen nog altijd over ons evolutionaire verleden zouden weten. Zouden alle fossielen zijn weggetoverd, dan zou het vergelijkend onderzoek aan moderne organismen, waarbij wordt onderzocht hoe patronen van gelijkvormigheid, met name van genetische sequenties, over soorten verdeeld zijn en hoe soorten verdeeld zijn over continenten en eilanden, nog altijd boven iedere redelijke twijfel verheven aantonen dat onze geschiedenis evolutionair is alle levende wezens familie van elkaar zijn. Fossielen zijn een bonus. Een welkome bonus, dat is zeker, maar geen essentiële. Zelfs al was het fossielenbestand één groot gat, de bewijzen voor evolutie zouden nog altijd overweldigend sterk zijn. Omgekeerd zou ook wanneer we alléén fossielen hadden en geen andere bewijzen, het bestaan van de evolutie door een overweldigende bewijslast worden ondersteund. Het geluk wil echter dat we over beide beschikken. Anders dan onder wetenschappers wordt de evolutietheorie in de samenleving nog niet algemeen geaccepteerd. Volgens opiniepeilers in de Verenigde Staten gelooft slechts 40 procent van de Amerikanen in evolutie. In Nederland ligt dit percentage hoger: 72% van de Nederlanders denkt dat Darwins theorie juist is, 19% procent denkt dat Darwin het bij het foute einde had en 9% heeft geen mening. De mate van religiositeit is zeer invloedrijk bij het tot stand komen van de cijfers. Van de 19% van de Nederlanders die niet in evolutie gelooft noemt slechts 4% zich ongelovig. Waarom is religiositeit belangrijk bij het vormen van een mening over evolutie? Welke andere theorieën zijn er?
Acceptatie
In de wetenschappelijke hoek werd Darwins theorie vanaf de jaren ‘40 van de vorige eeuw algemeen geaccepteerd. Met het tot stand komen van de erfelijkheidsleer van Mendel en het steeds groter wordende fossielenbestand kon men niet meer om de theorie heen. Ook de leeftijdsbepalingen van de zon en de Aarde bleken onjuist; in de jaren ‘40 ging men er vanuit dat de Aarde ongeveer 3 miljard jaar oud is. Van die tijdsspanne ondervond de evolutietheorie geen probleem meer. Tegenwoordig heerst er onder wetenschappers een waarlijk consensus over de juistheid van de evolutietheorie. Een misverstand hierover is dat wetenschappers
Het creationisme
Een van de bekendste theorieën die probeert te verklaren hoe de Aarde is ontstaan en hoe het leven op Aarde tot stand gekomen is, is de theorie van het creationisme. Het creationisme stelt dat het universum en de Aarde maar ook alle planten en dieren alsmede de mens hun ontstaan te danken hebben aan een bijzondere scheppingsdaad. In Nederland wordt vaak gesteld dat deze schepper God is. Er zijn verscheidene stromingen binnen het creationisme.
Jonge/oude Aarde
Jongeaardecreationisten gaan uit van een schepping zoals die letterlijk beschreven staat in het eerste deel van de Bijbel, Genesis. God creëerde alles in zes dagen Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 9
9
02/06/2009 11:56:24
van 24 uur. Op dag één scheidde hij licht en duisternis, die hij dag en nacht noemde. Op dag twee schiep God het hemelgewelf. Op dag drie liet God het water samenvloeien; het droge noemde hij aarde, het samengevloeide water noemde hij de zee. Ook creëerde God op dag drie planten en bomen. Op dag vier schiep God de lichten aan het hemelgewelf: de sterren, de zon en de maan. Op dag vijf schiep God de vissen en de vogels. En uiteindelijk op dag zes creëerde God de landdieren en naar zijn evenbeeld: de mens. Door terug te rekenen via de geslachtsregisters vanuit de Bijbel gaan jongeaardecreationisten ervan uit dat dit alles ongeveer zesduizend jaar geleden plaats heeft gevonden. Jongeaardecreationisten aanvaarden micro-evolutie als verklaring voor het ontstaan van varianten op de door God geschapen basissoorten. Macro-evolutie, en vooral de bewering dat de mens en de aap een gemeenschappelijke voorouder hebben, wordt echter niet geaccepteerd, aangezien de mens als apart soort geschapen is. Volgens jongeaardecreationisten is evolutie niet in staat de enorme complexiteit van levende wezen tot stand te brengen.
Wetenschappers die het jongeaardecreationisme aanhangen hebben verscheidene argumenten geformuleerd om aan te tonen dat de evolutietheorie onjuist en de Aarde inderdaad zesduizend jaar oud is. Om een jonge Aarde aan te tonen stellen zij dat bijvoorbeeld het zoutgehalte in de oceanen geen oude Aarde toelaat en dat er te grote marges zitten in bijvoorbeeld koolstofdatering. Ook stellen zij dat evolutie onmogelijk is, omdat uit de tweede wet van de thermodynamica zou volgen dat het leven alleen kan degenereren en dus niet kan evolueren naar ingewikkeldere levensvormen. Imposante bouwwerken uit het verleden, zoals de piramides, zouden het gelijk van dit argument aantonen. Deze claims worden in de wetenschap echter niet erg serieus genomen. Mede hierdoor zijn er ook creationisten die geloven dat de schepping niet in zes dagen plaats vond, maar gedurende een periode die miljoenen jaren in beslag nam. Deze creationisten, oudeaardecreationisten, dragen aan dat de Bijbelse dagen van de schepping niet letterlijk gelezen moeten worden, maar dat die net zo goed vele miljoenen jaren in beslag genomen kunnen hebben. Ook wordt er wel eens geopperd dat er een zeer lange tijd tussen de eerste en tweede scheppingsdag gezeten zou kunnen hebben. In die tijd zouden de aardlagen zijn gevormd. Deze oudeaardecreationisten hebben dan ook geen probleem met bevindingen uit de geologie en kosmologie en accepteren theorieën omtrent de leeftijd van het heelal en de Aarde. Het geloven dat de Aarde oud is, gebeurt echter wel vanuit een Bijbels perspectief: ook oudeaardecreationisten accepteren wel micro-evolutie, maar wijzen macro-evolutie af. Geloven in God is echter geen voorwaarde om evolutie af te wijzen. Veel gematigde christenen wijzen evolutie niet af, maar zien hierin de hand van God.
Theïstische evolutie
Het lijkt haast een trend te zijn bij de Evangelische Omroep: zowel Andries Knevel als Arie Boomsma gaven in januari dit jaar toe niet meer in het creationisme te geloven. Andries Knevel ondertekende toen een document waarin hij zegt te kiezen voor geloofwaardigheid én geloof, en waarin hij stelt dat geloof en wetenschap elkaar niet uitsluiten. Knevel tekent verder aan dat hij vroeger aanhanger was van Intelligent Design, een theorie die stelt dat evolutie zonder een ‘hogere intelligente’ niet mogelijk is. We lijken hieruit te kunnen afleiden dat Knevel aanhanger van theïstische evolutie is. Theïstische evolutie stelt dat God gebruik maakt van evolutie om mens en al het andere te scheppen. Op deze manier kunnen de aanhangers geloven in en steun krijgen van God, zonder al te erg met de wetenschap in de knoei te komen. 10
GAXEX 4.indd 10
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:24
Andries Knevel en andere christenen in deze samenleving geloven dus wel in evolutie, maar menen niet dat deze het bestaan van een God uitsluit. En dat is ook zo: de evolutietheorie sluit het bestaan van een God an sich niet uit. Wat de evolutietheorie wel uitsluit is een letterlijke interpretatie van de Bijbel en dan met name van het Bijbelboek Genesis. Het is ook daarom dat in dit Darwinjaar het verbale geweld zich vooral uit tussen aanhangers van de evolutietheorie en (oudeaarde)creationisten.
is bijna dagelijks wel een item of debat over de kwestie te vinden. Wie er gelijk heeft, dat is niet met zekerheid te zeggen. Wat wel zeker is, is dat het debat 150 jaar na On the Origin of Species nog springlevend is!
Wie heeft gelijk?
Meer dan ooit proberen de aanhangers van een theorie de anderen van hun gelijk te overtuigen. In oktober vorig begonnen er in Londen bussen rond te rijden met daarop de slogan: ‘Er is waarschijnlijk geen God. Stop met je zorgen te maken en geniet van het leven.’ Deze atheïstisch buscampagne was een reactie op de religieuze advertenties die overal op bussen in Londen te lezen zijn en werd gesteund door Richard Dawkins die een deel van de opbrengst van zijn boek ‘God als Misvatting’ ter beschikking stelde voor de campagne. Vanaf februari dit jaar reden in Londen ook bussen rond met daarop advertenties van christelijke organisaties, zo rijden er 25 bussen met een advertentie van de Russisch-Orthodoxe Kerk waarop staat: ‘Er is een God. Geloof. Maak je geen zorgen en geniet van het leven.’
Bronnen: Bill Bryson ‘Een kleine geschiedenis van bijna alles’ Richard Dawkins ‘Het verhaal van onze voorouders’ peil.nl - Maurice de Hond
In Nederland gaat het minder hard met advertenties op bussen. Toch leeft ook hier de discussie volop. Zo kregen vrijwel alle Nederlanders eind februari de folder ‘Evolutie of schepping, wat geloof jij?’ door de bus. Initiatiefnemer Kees van Helden, een oudeaardecreationist, vindt dat de evolutietheorie geen exacte wetenschap is en geen antwoord geeft op belangrijke levensvragen zoals ‘Waar kom ik vandaan?’, ‘Wat is mijn doel in het leven?’ en ‘Waar ga ik heen als ik sterf?’ Volgens hem is geloven in God een beter alternatief dan geloven in evolutie. De flyer bracht veel commotie teweeg. Zo werd eerst ‘NEE creationisme JA Darwin’ opgericht, die brievenbusstickers met deze boodschap verkocht. Op de dag dat de folder uitkwam startten vrijwel alle grote Nederlandse weblogs, zoals Retecool, GodVoorDommen en GeenStijl de actie ‘terugnaarjemaker’, die opriep de folder massaal naar Kees van Helden terug te sturen. De weblogs zeggen niets tegen geloven an sich te hebben, maar keren zich tegen de evangelisatiedrang die zij van gelovigen ervaren. Ook in de kranten worden rubrieken gevuld met columnisten die hun mening over de kwestie geven en ook de lezers doen graag een duit in het zakje. En op televisie Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 11
11
02/06/2009 11:56:25
N KORT DOOR DE BOCHT
Tekst:Jurjen Boog
Tekst: Bram de Jonge
Dode Zee in Groningen
Achmea wil gezonde vertegenwoordigers
De Dode Zee is een meer in het Midden-Oosten waar de zoutconcentratie zo hoog is, dat je er moeiteloos in blijft drijven.
Het is bekend dat werkgevers graag gezonde werknemers willen. Loonslaven die veel en vaak ongezond eten, regelmatig een sigaret opsteken en weinig bewegen hebben immers een grotere kans om ziek te worden en brengen daardoor hogere kosten met zich mee voor de werkgever. Maar voor Achmea is er nog een tweede reden om er alles aan te doen de werknemers gezond te houden. De zorgverzekeraar vindt moddervette verkopers niet geloofwaardig als vertegenwoordiger voor het bedrijf en daarom worden ze aangesproken op hun overgewicht. En daar blijft het niet bij, want ook dure gezondheidschecks, cursussen om te stoppen met roken en geldbonussen worden ingezet om de medewerkers op het rechte pad te krijgen en te houden. “Ons bedrijf is er voor de gezondheid en vitaliteit van Nederlanders. Ons personeel moet die visie uitdragen”, aldus de commercieel directeur van Achmea. Van de 170 medewerkers van de afdeling commercie is op vrijwillige basis het bloed en de longinhoud getest. Ook is er een halsslagaderanalyse uitgevoerd. Uit dit alles is gebleken dat het gemiddelde gewicht drie kilo te hoog lag. De resultaten van de tests hadden gelijk een positief resultaat tot gevolg. Veertig procent van de werknemers is meer gaan sporten en een derde deel is gezonder gaan eten. Sommige verkopers zijn zelfs tot dertig kilo afgevallen.
Door het zoutpercentage van ruim 33 procent leven er geen wezens die zichtbaar zijn met het blote oog. Een bad in deze zee zou helpen tegen verschillende ziekten. Volgens de streekraad Oost-Groningen is het technisch mogelijk om een ‘openlucht-Dode Zee’ te creëren in Tripscompagnie. Door de ligging zou het ook voor Duitsers aantrekkelijk zijn om naar het complex te komen voor een kuur. Een dochteronderneming van Nedmag, dat magnesiumzout uit de grond wint, opperde het idee. Het is afgekeken van het succes van het Fontana Bad Nieuweschans, dat in 1985 open ging en 200.000 bezoekers per jaar trekt. Hier wordt gebaad in water rijk aan calcium en jodium. Bron: AD
Bron: Het Parool
12
GAXEX 4.indd 12
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:25
Tekst: Kevin Mann
Tekst: Bram de Jonge
Glazen huis dit jaar in Groningen
Social Personal Finance
Het Glazen Huis van 3FM staat dit jaar op de Grote Markt in Groningen. Van 7 tot en met 27 december zal de zender van daaruit de goededoelenactie Serious Request, waarmee 3FM geld inzamelt voor projecten van het Rode Kruis, uitzenden. Groningen werd door 3FM gekozen uit zeventien steden die zich aanmelden. Daaruit werd eerder al een shortlist van vijf steden opgesteld met daarin naast Groningen ook Enschede, Tilburg, Eindhoven en Rotterdam. De zendermanager van 3 FM Florent Luyckx roemde de plannen van alle vijf de steden die op deze shortlist stonden. De keuze is volgens Luyckx op Groningen gevallen vanwege de perfectie locatie die de stad biedt en het uitstekende plan de gemeente om de regio Groningen te mobiliseren voor de actie. De actie kan nu al op behoorlijk wat steun van het Groningse bedrijfsleven rekenen. FC Groningen heeft al aangegeven tijdens de thuiswedstrijden in die periode met de collectebus rond te gaan, Hotel de Dolen heeft het productieteam van Serious Request drie weken hotelovernachting en ontbijt aangeboden en het Groninger Museum stelt de inkomsten van de Waterhouse tentoonstelling ter beschikking van het goede doel. De provincie en gemeente Groningen hebben toegezegd bij te dragen aan de productiekosten. Ook voor de student die niet zo geïnteresseerd in het goede doel is, kan de actie wellicht toch goed nieuws brengen. De horeca aan de Grote Markt heeft namelijk voorgesteld in die periode van de Grote Markt één groot verwarmd terras te maken. Of dit plan uitgevoerd gaat worden is nog onzeker.
Mede door de financiële crisis is ‘social personal finance’ in de Verenigde Staten al uitgegroeid tot een succes en is het nu ook overgewaaid naar Nederland. Vier Utrechtse studenten startten het internetbedrijf Yunoo en introduceerden de gelijknamige website Yunoo.nl. In de Verenigde Staten zijn gelijksoortige websites al gemeengoed en loopt het aantal gebruikers inmiddels in de miljoenen. Internetbankieren gaat bij de traditionele banken vaak niet veel verder dan de mogelijkheid om geld over te schrijven en te bladeren door een lange lijst bij- en afschrijvingen. Bedrijven op het gebied van social personal finance doen meer met deze grote hoeveelheid gegevens en bieden gebruikers de mogelijkheid om een beter inzicht te krijgen in hun persoonlijke financiën. Gebruikers van Yunoo.nl kunnen hun betaalgegevens exporteren naar hun account bij Yunoo. Al deze gegevens worden vervolgens geanalyseerd en onderverdeeld in verschillende uitgavencategorieën. De grafieken en afbeeldingen die hierdoor ontstaan maken het heel eenvoudig om een beter inzicht te krijgen in je inkomsten en in een nog grotere mate in je uitgaven. Vooral tijdens een financiële crisis waarin mensen extra mensen zuinig zijn en elk dubbeltje wordt omgedraaid is een dergelijke website een uitkomst. Grote onnodige uitgaven zitten vaak verstopt in de gegevens en blootlegging daarvan komt in de regel als een grote en welkome verassing. Bron: FEM Business
Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 13
13
02/06/2009 11:56:26
Tekst: Sebastiaan Oude Groeniger
JSF: Wel of niet? 14
GAXEX 4.indd 14
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:26
Nederland, dat sinds 2002 deelneemt aan de ontwikkeling van de Joint Strike Fighter, ging uit van een bedrag van 4,5 miljard euro voor 85 F-35 vliegtuigen. Nu, zo’n zeven jaar later is dit budget verhoogd tot 5,7 miljard euro. Voor veel mensen, juist in deze tijd, een reden om te twijfelen aan de JSF en de aanschaf van de eerste twee testvliegtuigen. Terecht? En is een toestel van een van de concurrenten stiekem niet toch een betere keuze?
Het project was opgestart met het doel om de gevechtsvliegtuigen uit de jaren 90 te vervangen door nieuwe ‘next-generation’ gevechtsvliegtuigen. Het programma begon met een confrontatie tussen de vliegtuigbouwers Boeing en Lockheed Martin. Boeing kwam met de Boeing X-32 en Lockheed Martin met de Lockheed Martin X-35. Uiteindelijk kwam vliegtuigbouwer Lockheed Martin als winnaar uit de bus. De Lockheed Martin X-35 werd omgedoopt tot de F-35 Lightning II en het JSF-programma werd eigenlijk het F-35 Lightning II programma, hoewel de meeste mensen vaak nog bekender zijn met het JSF-programma.
Nederland en politiek
Nederland had, na veel discussies, gekozen voor de F-35 als vervanger van de vloot F-16’s die in 2020 vervangen moeten worden. Discussies waren er ook omdat men twijfelde of Nederland mee moest doen aan de ontwikkeling van de zogenaamde Eurofighter. Uiteindelijk koos Nederland niet voor dit toestel te kiezen omdat het toestel ontworpen is op een verouderd concept (uit 1980) en met zijn twee motoren veel duurder in onderhoud is in vergelijk met de F-35 die maar een motor heeft. Misschien wel de grootste tegenstander van het JSF project is de SP. Met een grote campagne ‘de regering ziet ze vliegen, u ook?’ probeerde de SP de Tweede Kamer over te halen geen steun te verlenen voor de aanschaf van de JSF. De SP meent dat de vele miljarden beter besteed kunnen worden aan onderwijs, openbaar vervoer en veiligheid op straat, zoals te lezen staat op hun website. Een andere grote tegen-
stander, Groenlinks, vindt de verhoging van het budget onacceptabel en wil graag afzien van het project. Deze partijen zijn van mening dat de F-16’s tot 2020 nog niet vervangen hoeven te worden. Defensie zegt echter dat de F-16’s veel meer vlieguren maken dan van te voren was voorspeld en na verloop van tijd zijn effectiviteit als wapen verliest, ongeacht of het nog vliegbaar is of niet. Hoewel de PvdA in het begin ook fel tegen de steun aan het JSF-programma was, zijn ze sinds ze in het kabinet zitten, flink gematigd in hun mening. Groot voorstander van deelname aan het JSF project is de VVD. Op de officiële website melden ze dat “hun keuze voor deelname aan de ontwikkelingsfase van de JSF is gebaseerd op twee uitgangspunten: allereerst de Nederlands bereidheid om ook buiten het NAVO verdragsgebied militair op de treden door onder meer deel te nemen aan vredesoperaties, waarbij ook in het hoogste geweldsspectrum moet kunnen worden bijgedragen (zoals Kosovo). Daarnaast heeft de overheid na de ondergang van Fokker het Luchtvaartcluster in het leven geroepen om zorg te dragen voor de instandhouding en verdere ontwikkeling van een hoogwaardige technologisch en infrastructuur.” Na de beslissing van de meerderheid van de Tweede Kamer om het project te steunen was het een tijd rustig rondom het dure project maar het laatste jaar laaien de discussies weer hoog op. In november 2008 kwam het nieuws naar buiten dat de regeringspartijen (PVDA, ChristenUnie en CDA) samen met staatssecretaris Jack de Vries hadden besloten om de aanschaf van twee Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 15
15
02/06/2009 11:56:27
testtoestellen uit te stellen. Door het uitstel kan ook het toestel van concurrent Saab beter bekeken worden: de Saab Gripen Next Generation. De Zweedse fabrikant kan naar eigen zeggen namelijk 85 toestellen aanleveren voor een prijs die een miljard euro lager is dan die van de JSF. Ook kan de algemene rekenkamer nog met een oordeel komen over de JSF. Voor voorstanders van de JSF kwam er dit jaar dan ook slecht nieuws toen de rekenkamer van de VS (Government Accountability Office) met de mededeling kwam dat de ontwikkeling van de JSF één tot drie jaar langer zal duren dan gepland en dat deze ontwikkeling 1,8 tot 5,7 miljard euro duurder zal uitvallen. Opvallend is dat zelfs de Amerikaanse rekenkamer Nederland bekritiseerd over het feit dat we hier in 2010 een definitieve keuze willen maken. Persoonlijk lijkt het me duidelijk dat Nederland gewoon voor de aanschaf van de JSF moet gaan. Na jaren van investeren in dit ambitieuze project zou het zonde zijn
16
GAXEX 4.indd 16
om nu alsnog af te zien van de JSF. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de JSF superieur is aan andere modellen (waaronder de Saab Gripen) en politiek gezien kan het gevoelig zijn als Nederland op dit moment Amerika ‘in de steek’ zou laten en na al die jaren voor een ander toestel zou kiezen. Kritiek van de tegenstanders is begrijpelijk, maar mocht Nederland internationale ambities hebben dan zou het in Defensie moeten investeren. En gezien de militaire activiteit van Nederland zullen de F-16’s snel verouderen, helemaal als andere landen wel blijven investeren in gevechtstoestellen. Deze investeringen zijn gewoon nodig, wil een ambitieus land als Nederland niet achterblijven.
H i z n G a
Bronnen: www.vvd.nl NRC Next www.sp.nl www.groenlinks.nl
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:27
200.00.0
Het doel is dat je zelf initiatief neemt. Ga naar aegon.nl/werk
Eerlijk over werken bij AEGON. 200.00.060 Campus adv_210x297.indd 1 GAXEX 4.indd 17
7/8/08 3:32:37 02/06/2009 11:56:28PM
Bagage
Tekst: Jurjen Boog
Handling
Eind maart 2008 werd op de Londense luchthaven Heathrow een nieuwe terminal geopend. Met ruim 67 miljoen passagiers en 100 miljoen stuks bagage per jaar is het het grootste vliegveld van Europa. Op de dag van de opening van Terminal 5 op London Heathrow, stapelden zich ruim 15.000 tassen en koffers op in het afhandelingssysteem. In de dagen die hierop volgden, werden ruim 250 vluchten geannuleerd. Met de komst van Terminal 5 zijn een aantal uitdagingen niet uit de weg gegaan. Zo is deze terminal het grootste vrijstaande bouwwerk van het Verenigd Koninkrijk en is het bagageafhandelingssysteem een van de meest geavanceerde in zijn soort. Ondergronds ligt ruim twintig kilometer aan lopende band om ervoor te zorgen dat de bagage snel op de juiste plek belandt.
18
GAXEX 4.indd 18
Het bouwen van een bagageafhandelingssysteem
Het Nederlandse bedrijf Vanderlande Industries heeft de immense taak op zich genomen om een revolutionair systeem te ontwerpen om de duizenden koffers, die iedere dag op Heathrow worden ingecheckt, naar de juiste bestemming te vervoeren. Vanderlande Industries is het op ĂŠĂŠn na grootste bedrijf op het gebied van bagageafhandeling. Bij het inchecken van de bagage worden de koffers in aparte karretjes op rails geplaatst. Deze karretjes moeten dan zo snel mogelijk naar het juiste vliegtuig geleid worden. Een van de problemen hierbij is dat niet alle bagage dezelfde vorm heeft. Bagage met een hoger zwaartepunt kan makkelijker uit het karretje worden ge-
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:28
slingerd dan bagage met een laag zwaartepunt. Hoe hard mag het karretje maximaal over de rails gaan om toch een snel systeem te garanderen? Voor het systeem op een luchthaven wordt gebouwd, moet het eerst uitvoerig zijn getest. Dit om na te gaan of er geen grote fouten in het systeem zitten en te garanderen dat de oplossing optimaal is voor het gehele systeem. Met behulp van statistiek worden simulaties gemaakt van het hele model. Vragen als hoeveel passagiers kunnen er verwacht worden, of hoeveel van deze passagiers vakantiegangers zijn, moeten worden beantwoord.
Fouten in het systeem
Denver Airport begon ruim tien jaar geleden aan het ambitieuze plan om de bagage volledig geautomatiseerd te vervoeren van check-in naar het vliegveld. Ruim 186 miljoen dollar werd geïnvesteerd in het project. Al tijdens de tests ging het echter gigantisch mis. Koffers vielen naast de karretjes waarin ze geplaatst moesten worden, koffers werden uit de karretjes geladen terwijl ze in file stonden te wachten en bagage werd in reeds volle karretjes geplaatst. Het uitstel van de opening kostte de stad een miljoen dollar per dag. Het afhandelingssysteem van Terminal 5 heeft hier een waardevolle les uit geleerd: één misplaatste koffer of tas is voldoende om het hele systeem uit de roulatie te krijgen. Om deze reden hebben ingenieurs bedacht om een tweede backup-systeem aan te leggen dat even snel is als het eerste. Als het eerste systeem door een fout stil komt te staan, kan de bagage van de rest van de passagiers nog steeds snel naar bestemming worden gebracht.
Uniek aan Terminal 5
Dertig procent van de passagiers komt op London Heathrow aan om over te stappen op een andere vlucht. Dit is wat het afhandelingssysteem onder Terminal 5 van Heathrow uniek maakt. De bagage van passagiers met een overstap op London Heathrow wordt volledig geautomatiseerd opgeslagen totdat deze naar het vertrekkende vliegtuig moet worden getransporteerd. Op deze manier wordt de bagage tijdelijk uit het systeem gehaald, waardoor er meer koffers kunnen worden vervoerd. Deze “Early Bag Store” kan 40.000 koffers opslaan en wordt volledig beheerd door machines. Om te zorgen dat bagage op tijd bij de juiste vlucht aan komt, loopt onder de terminals van Heathrow een snellere baan met magnetische versnellers. Hierdoor kunnen de karretjes die hierop rollen een snelheid bereiken van ruim 30 ki-
lometer per uur. Bij oudere afhandelingssystemen worden koffers en tassen bij de check-in op een lopende band achter de balies geplaatst, waarna deze band de bagage naar de sorteermachines leidt. In Terminal 5 is een revolutionair, nieuw idee geïntroduceerd. In plaats van de bagage naar achter te leiden, wordt de bagage naar beneden verplaatst, onder de grond. Hierdoor loopt de passagier letterlijk door de check-in naar de beveiliging. Hierdoor wordt het inchecken versneld.
Afhandeling in de toekomst
De ontwikkeling van bagageafhandeling ligt niet stil. Op Heathrow, maar ook op andere vliegvelden, wordt volop nagedacht over nieuwe ideeën die het reizen nog gemakkelijker maken. Een van de grootste ergernissen van de hedendaagse reiziger is het wachten op de bagage na de landing. Shaun Cowlam, Logistics Director op luchthaven Heathrow, ziet in de nabije toekomst een sms-functie geïntroduceerd worden. Na de landing worden de passagiers per sms verteld hoe laat en op welke bagageband de koffers verwacht worden. Een van de afhandelingssystemen van Vanderlande Industries is te zien op Schiphol Airport. Als je vanuit Schiphol Plaza naar buiten gaat en naar links loopt, langs het gebouw van de Koninklijke Marechaussee, zie je aan de linkerkant een grote hal waar je naar binnen kunt kijken. Hier wordt momenteel gewerkt aan een nieuw afhandelingssysteem. Volgens luchthaven Heathrow lag het zoekraken van de 15.000 stuks bagage op de eerste dag niet aan Vanderlande Industries. Er zou te weinig personeel zijn dat de bagage aan het einde van de bagagebanden uit het systeem haalt. Hierdoor liep de afhandeling niet correct. Deze constatering lijkt correct: Vanderlande heeft het systeem op driehonderd andere vliegvelden geïntroduceerd, waar het wel naar behoren functioneert.
Bronnen: How Do They Do It? - Discovery Channel Big, Bigger, Biggest – National Geographic Channel Wisactueel
Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 19
19
02/06/2009 11:56:28
N KORT DOOR DE BOCHT
Tekst: Fred Heijnen
Google Street View Het zou kunnen zijn dat je een aantal maanden geleden een vreemd autootje zag rijden door je straat. Dan zou het ook zo maar kunnen zijn dat je op de foto staat. Het is al langere tijd mogelijk om je huis op te zoeken via Google Earth. Als aanvulling daarop is er nu Street View, dit maakt het mogelijk om geheel Groningen te bewonderen op panaromafoto’s. Er valt niet te klagen over de kwaliteit van de foto’s. Het is zelf mogelijk om een gedeelte van de huisraad te zien van sommige inwoners door in te zoomen op een raam. Er is nog wel enigszins gedacht aan de privacy van de Groningers door gezichten en nummerborden onherkenbaar te maken. Desondanks zijn sommige personen nog steeds te herkennen, zoals het VESTING Lid op de bovenstaande foto. De kwaliteit van de foto’s is ook te danken aan het goede weer op de dagen waarop de foto’s werden genomen. Hiervoor werd wel enigszins gevreesd aangezien Nederland nogal een regenachtig land is. Wanneer je dus altijd al Groningen hebt willen verkennen, maar te lui bent om elke straat door te fietsen dan is dit je kans. Het is natuurlijk altijd leuk om te kijken of je zelf op de foto staat.
Google Mars
Tekst: Arne Wolters
Google Earth kennen we allemaal. Van een afstandje de aarde bekijken. Moeiteloos kan je het huis van vrienden en familie terugvinden en van boven aanschouwen. Voor deze of gene die ook goede connecties op Mars hebben biedt Google nu ook uitkomst. Google Earth 5.0 beslaat niet langer alleen de aarde. Online kan je nu ook de sterrenhemel bekijken en de planeet mars verkennen. Natuurlijk is er niet heel veel te zien aangezien er voor zover wij tot nu toe weten geen leven buiten onze Aarde. Om het virtuele verblijf in de ruimte te veraangenamen mogen wij als space surfers suggesties doen. We mogen kiezen welke gebieden van Mars gedetaileerder gefotografeerd moeten worden. Een camera aan boord van de Mars Odyssey zou hier voor moeten zorgen. De betreffende camera, THEMIS genaamd, gaat daarnaast ook infraroodbeelden maken van de ruimte. Deze nieuwe beelden deelt Google direct met het Wereld Wijde Web, direct na ontvangst van de beelden worden deze beschikbaar gesteld via Google Earth. Op die manier kunnen wij met een gerust hard onze ruimte vrienden een virtueel bezoekje brengen, net als nu met vrienden en familie. Bron: nu.nl
20
GAXEX 4.indd 20
Maart/April/Mei Maart/April/Mei2009 2009
02/06/2009 11:56:29
Activiteiten Agenda 16 juni
VESTING Eindfeest
Graag wil VESTING de volgende mensen feliciteren met het behalen van hun bul: 18-03-2009
Johan Bos A method for generating an Operating Room Masterplan
08-04-2009
Harmen Bouma All minimal and maximal open single machine acheduling problems are polybomially solvable
14-05-2009
Egbert van der Veen Rostering from the Staffing Leverls: a Branch-and-Price approach
26-05-2009
Tryntsje Wesselius The effect of a price advantage and premiums on switching behaviour in the Dutch energy market
VESTING Bestuur 2009-2010 Johan Sanders
Voorzitter
Fred Heijnen Chris Jensma
Intern Coรถrdinator Vice-voorzitter
Martijn Westra
Penningmeester
Eelkde de Jong
Bedrijfscontacten
Secretaris
Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 21
21
02/06/2009 11:56:29
SFEERVERSLAG
Tekst: Martijn Westra
Excursie AEGON
Als PSV-fan had ik er moeite mee om naar de Amsterdam ArenA te gaan, het thuisverblijf van onze rivalen, maar als voetbalfan had ik er totaal geen moeite mee om naar het grootste stadion van Nederland te gaan. Een leuk detail is dat de ArenA het grootste stadion is, omdat ze enkele stoeltjes die geplaatst zijn ten tijde van EURO 2000 hebben laten zitten. Anders zou de Kuip het grootste stadion zijn. Nu gingen we niet naar de ArenA om een lekker potje voetbal te kijken, maar om kennis te maken met AEGON. AEGON biedt een breed assortimenten aan diensten, zoals collectieve en individuele pensioenen, levensverzekeringen, vermogensbeheer, schadeverzekeringen, zorgverzekeringen, uitvaartverzekeringen, sparen en beleggen. Ik moet eerlijk toegeven dat ik niet erg gecharmeerd was van AEGON, maar deze excursie heeft me toch positief verrast. Bij aankomst werden we ontvangen door Ineke (recruiter) en Amrit (actuaris). Het personeel van de ABN 22
GAXEX 4.indd 22
Amro-zaal had voor een lekkere lunch gezorgd. Tijdens deze lunch heb ik met enkele studiegenoten en Amrit gesproken over zijn werkzaamheden bij AEGON. Zoals ik van hem heb vernomen, heeft hij afwisselende werkzaamheden binnen het bedrijf. Hij werkte op dit moment in een groep met vier buitenlanders. Dit komt omdat AEGON een internationale organisatie is. Ze hebben onder andere vestigingen in Amerika. Daarnaast vertelde Amrit over een zeer interessant project waar hij mee bezig is. Vorig jaar is hij met een select groepje naar India vertrokken om daar een AEGON-vestiging op te starten. Hierbij komen natuurlijk veel dingen kijken, zoals het aanvragen van vergunningen en het verkennen van de Indiase markt. Na het interessante gesprek met Amrit en de lunch, begon Ineke met een presentatie over AEGON. Ze vertelde over de mensen die de multinational zoekt en over de organisatiestructuur binnen AEGON. Vervolgens gaf Amrit een presentatie over zijn werkzaamheden en als laatste kwam Frank Kolsteeg, het hoofd van sponsoring
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:33
binnen de verzekeringsmaatschappij, een presentatie en ‘workshop’ geven. In zijn presentatie werd onder andere duidelijk dat AEGON hoofdsponsor is van Ajax, het schaatsen sponsort en nog sponsor is van enkele goede doelen. Na de presentatie gingen we een game spelen. In groepjes van drie personen moest er onderhandeld worden over de transfer van Marcus Berg van Groningen naar Ajax. Per groepje speelde iemand voor financieel directeur van Ajax, financieel directeur van Groningen en speelde iemand voor zakenwaarnemer van Marcus Berg. Degenen die het beste salaris of transferbedrag uit het vuur sleepten, wonnen een voetbalspel voor de pc. Door onvoldoende handelscapaciteiten van de heer L. Stouten, gingen Sipke Moes en Sjoerd Hoeksema (terecht) met de prijzen naar huis. Verdere winnaars waren Pim Hansen en Cornelis Sipke Attema. Nadat we Marcus Berg voor veel te weinig geld naar Ajax hebben laten gaan, was het tijd voor een rondleiding door de ArenA. Nadat we onder andere het veld, de persruimte, de Grolsch skybox gezien hadden en nog even met de camera’s hebben gespeeld, kwamen we weer terug in de ABN Amro-zaal voor een afsluitende borrel met de mensen van AEGON. Rond half zes was het afgelopen en zijn we met een klein groepje nog een hapje gaan eten in Amsterdam. Al met al was het een leerzame dag.
Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 23
23
02/06/2009 11:56:37
SFEERVERSLAG
Samenstelling: Arne Wolters
LED 2009: Cases De Landelijke Econometristen Dag 2009 in Groningen, een memorabele dag. De dag begon al vroeg fietsend richting Martiniplaza. Er kwam een lijnbus voorbij, daarin zaten voornamelijk in pak gehesen studenten. De verwonderde blikken bij het aanschouwen van de mooie stad Groningen verraadde de afkomst van de studenten, uit het westland! Een paar flinke trappen extra moesten zeker stellen, niet achteraan een lange rij te hoeven aansluiten bij de receptie, met succes! De dag kon van start.
Een volledige beschrijving van de dag zullen we in de GAXEX niet geven, om twee redenen. Ten eerste, op de Landelijke Econometristen Dag worden econometristen verondersteld aanwezig te zijn, een uitvoerige beschrijving van de dag is daarom overbodig. Ten tweede, woorden zouden tekort schieten.
24
GAXEX 4.indd 24
Wat wij econometristen middels deze GAXEX wel met elkaar kunnen delen zijn de ervaringen tijdens onze cases van die dag. Binnen de redactie hebben wij enkele schrijver bereid gevonden ons mee te nemen naar de door hun gevolgde cases. Geniet ervan!
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:37
Tekst: Kevin Mann
Case Roland Berger
De case van strategieadviesbureau Roland Berger begon met een korte introductie over het bedrijf, waarin werd verteld over de geschiedenis en werkwijze van het bedrijf. Om ons beter kennis te laten maken met hun werkwijze en meer inzicht te geven in consulteren, werd een rollenspel begonnen. Het rollenspel draaide om een fictief bedrijf dat windmolens maakt. De eigenaresse van het bedrijf, gespeeld door een van de medewerkers van Roland Berger, vertelde ons over de werkzaamheden en potentie van het bedrijf, maar dat het de laatste jaren niet zo goed meer ging met het bedrijf en dat ze openstaande schulden bij de bank niet konden inlossen. ‘De bank’ ging daarna in op de financiële misère die het bedrijf onderging en vertelde dat het alleen met het bedrijf verder wou als het Roland Berger in zou huren om het bedrijf weer gezond
Tekst: Sebastiaan Oude Groeniger
Case Ernst & Young
Na een kort welkomspraatje van één van de medewerkers van Ernst & Young kregen we onze case uitgelegd. De bedoeling was om de risico’s in kaart te brengen van een basisschool in Zeeland. Hiervoor moesten we in een team van 4 of 5 studenten samen werken. Nadat we het probleem geanalyseerd hadden was het de bedoeling om te gaan praten met de directeur van de basisschool om duidelijk te krijgen wat hij precies wil. Na dit gesprekje werd duidelijk dat we gerichte vragen moesten stellen aan drie van de zes andere specialisten waarmee je kon praten.
te maken. De rol van Roland Berger werd vervolgens door ons, in groepjes van vier of vijf, vertolkt. Zo moesten wij uit een paar pagina’s informatie opmaken waar het mis was gegaan bij het bedrijf, hoe op de korte termijn geld opgehoest kon worden om de schuldeisers te betalen en wat op de lange termijn de beste strategie voor het bedrijf was. Na hier aan gewerkt te hebben moesten de plannen aan de eigenaresse en de bank worden gepresenteerd. Hierbij bleek het niet alleen om goede plannen en mooie cijfers te draaien om ook om hoe de boodschap werd verpakt. Identificeerde de consultant zich wel met het bedrijf? Wist hij zijn plannen op een goede manier te brengen? Was dit niet het geval, bleek de eigenaresse het al snel niet met de plannen eens te zijn. Al met al een zeer interessante case die ons zeker meer inzicht gaf in Roland Berger en consulteren in het algemeen.
Wij kozen er voor om te praten met een verzekeraar, actuaris en accountant. Verstandiger was geweest om de verzekeraar niet te doen en voor de risico’s het CBS raad te plegen, maar helaas was het daar te laat voor, aangezien je maar drie mogelijkheden had. Nu we zoveel mogelijk informatie hadden en duidelijk was wat de risico’s waren moesten we een korte presentatie geven aan de directeur van de basisschool. Erg leuk was het om te zien dat elk groepje nog wel andere ideeën had. Na afloop werd er nog een winnaar aangekozen, en verrassend genoeg, was mijn groepje, ondanks de foute keuze naar ons idee, toch het beste en kregen we een heerlijke fles champagne mee naar huis. (hoewel hij al op was voordat we richting het diner gingen...)
Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 25
25
02/06/2009 11:56:38
A0662A4
Tekst: Arne Wolters
Case De Nederlandsche Bank
Het is het jaar 2020, de Nederlandsche Bank (DNB) wordt gevraagd om een advies te geven in zake de overname van SNSRabING, de enige nog bestaande Nederlandse bank. Twee verschillende internationale banken hebben hun interesse getoond in een overname. De overheid zal een aanstaande fusie goed moeten keuren, en wil daarbij graag gebruik maken van de expertise van DNB. Voor elke afzonderlijke overname moet een advies worden afgegeven. Het gaat er in deze casus dus niet om
Tekst: Bram de Jonge
Case SAS en EOM
Als de huidige kredietcrisis ons iets geleerd heeft, is het dat bij het verstrekken van leningen in de eerste plaats gekeken moet worden of het aannemelijk is dat deze terugbetaald kunnen worden in plaats van het verstrekken van zoveel mogelijk krediet. Het bepalen in hoeverre een klant kan voldoen in aan kredietverplichtingen heet Credit Scoring. De interessante case die SAS en EOM tijdens de LED verzorgden ging over het inschatten van de kans dat een klant niet aan z’n verplichtingen zou kunnen voldoen. Aan de hand van individuele karakteristieken moest worden bepaald aan welke klanten wel en aan welke klanten geen leningen moeten worden verstrekt. Voor de deelnemers aan de case was het een leuke ervaring om op de stoel van de beslisser te zitten en te bepalen welke leningen wel en welke leningen niet verstrekt moeten worden. A0662
Tijdens de Landelijke Econometristendag verzorgden de bedrijven SAS en EOM gezamenlijk een case. SAS is specialist op het gebied van business analytics software en dienstverlening, en is daarnaast de grootste onafhankelijke leverancier van software in de business intelligence markt. Het begrip business intelligence refereert aan het inzichtelijk maken van de grote hoeveelheden data waar bedrijven over beschikken en het nemen van beslissingen op basis van deze data. EOM is gespecialiseerd in business intelligence en is ĂŠĂŠn van de ruim 45.000 organisaties die veel werkt met de software van SAS.
om een voorkeur uit te spreken, maar om te toetsen of een eventuele nieuwe bankencombinatie kans maakt op een gezond leven. Belangrijke criteria zijn bijvoorbeeld de ratings van de verschillende banken, voor en na een eventuele overname. Ook het risico profiel van de verschillende banken moet enigszins matchen. Tijdens de case werd er in teams gewerkt aan dit te geven advies. De afzonderlijke groepen representeerde elk DNB. Door middel van een presentatie aan de fictieve Nederlandse overheid zou worden vast gesteld welk van de groepen het beste uit de verf is gekomen.
26
GAXEX 4.indd 26
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:45
A0662A4 snijtekens
1/15/09
9:50 AM
Pagina 1
Wij bieden je
Dat wil niet zeggen dat je van Mars moet komen Als afgestudeerde wil je graag direct aan de slag. Bij ORTEC
Vanwege onze constante groei is ORTEC altijd op zoek
hoef je hier niet lang op te wachten. Je wordt direct op
naar enthousiaste studenten en afgestudeerden die de
projecten ingezet en krijgt veel eigen verantwoordelijkheid.
ruimte zoeken om zich te ontwikkelen en willen bijdragen
Bij ORTEC werken veel studenten. Sommigen schrijven bij
aan de volgende generatie optimalisatietechnologie.
ons een afstudeerscriptie, anderen werken enkele dagen per week als studentassistent.
Hiervoor denken we aan bèta’s in de studierichtingen: • Econometrie
Maar je staat er nooit alleen voor. Je kunt rekenen op
• Operationele Research
de expertise van je collega’s: stuk voor stuk experts
• Informatica
op het gebied van complexe optimalisatievraagstukken in
• Wiskunde
A0662
diverse logistieke en financiële sectoren. Hoogopgeleide, veelal jonge mensen die weten wat ze doen en jou naar een
Kijk voor vacatures en afstudeerplaatsen eens op
hoger niveau zullen brengen. Samen met je collega’s help je
www.ortec.com. Zit jouw ideale functie of afstudeerplek er
klanten gefundeerde beslissingen te nemen. Dit doe je met
niet
gebruik van wiskundige modellen en het toepassen van
scriptievoorstel naar recruitment@ortec.com.
bij,
stuur
dan
een
open
sollicitatie
of
simulatie- en optimalisatietechnieken.
EPROFESSIONALS IN PLANNING
GAXEX 4.indd 27
02/06/2009 11:56:51
Column VESTING Voorzitter Op de 27 maart 2009 heeft een bestuurswisseling plaatsgevonden. Het VESTING Bestuur 2008-2009 bestaande uit Leon Stouten, Sjoerd Hoeksema, Niels Holtrop, Cees Attema en Bart Mateman hebben hun uittrede gedaan is VESTING Bestuur 2009-2010 bestaande uit Johan Sanders, Fred Heijnen, Chris Jensma, Martijn Westra en Eelke de Jong zijn geinaugureerd. Namens het VESTING Bestuur 2009-2010 zou ik als eerste het Bestuur Stouten van harte willen bedanken voor hun inzet van het afgelopen jaar en wens ik hun veel succes aankomnd jaar.
econometrie, dus ben momenteel al vierdejaars. In die zeer lange tijd ben ik al meerdere keren actief geweest binnen VESTING en wel in de Symposium en GAXEX Commissie. Verder ben ik geregeld studentassistent bij eerstejaarsvakken, dit meestal bij econometrie. Buiten VESTING om doe ik geregeld aan sport. Momenteel vooral hardlopen, fietsen en fitness, maar ben voor bijna elke sport wel te porren. Daarnaast drink ik graag een biertje/single malt op het terras, in de kroeg, etc. Hopelijk weet je nu genoeg over mij en wanneer je nog een goede single malt hebt staan, bel, mail of sms me gerust.
Er zal nu een korte introductie volgen over het VESTING Bestuur 2009-2010
Secretaris – Chris Jensma
Voorzitter – Johan Sanders
Mijn naam is Johan Sanders en ik zal voor het aankomde jaar de voorzitters funtie van VESTING bekleden. Ik ben geboren in 1988 geboren te Groningen. Op mijn vierde ben ik verhuisd naar het buitenland en ben sinds mijn zestiende weer woonachtig in Nederland. Bij terugkomst heb ik mijn atheneum afgemaakt in Wassenaar om daarna econometrie aan de Rijksuniversiteit Groningen te studeren. Ik ben inmiddels 3de jaars econometrie student en heb in deze drie jaar bij VESTING ook de Evenementen, Introductie en in de Foreign Trip Commissie gedaan. De ervaringen en vooral het plezier waarmee ik deze commissies heb gedaan zijn is de voornaamste reden dat ik gekozen heb om een bestuursjaar te doen. Buiten VESTING en de studie ben ik voornamelijk bezig met mijn studentenvereniging, voetbal en tennis.
Vice voorzitter tevens Intern coordinator – Fred Heijnen
Dan zal ik mijzelf ook nog even introduceren. De naam is Fred Heijnen en voor het komende jaar intern coördinator en vice-voorzitter van VESTING. En natuurlijk ook voorzitter van de commissie van dit schitterende magazine. Verder ben ik geboren op 10 juni 1986 te Emmen en opgegroeid in Klazienaveen. Sinds 2005 studeer ik
28
GAXEX 4.indd 28
Ik ben Chris Jensma en ik ben van maart tot maart secretaris van VESTING. Ik studeer nu voor het derde jaar Econometrie en doe dat nog steeds met veel plezier. Ik ben geboren en getogen in Minnertsga, een dorpje in Friesland, en waar ik nog steeds actief voetbal. Verder hou ik mij bezig met muziek, lezen, verschillende sporten bij de ACLO en met wielrennen door het prachtige Friese landschap. Ik vind het mooi dat ik als redelijk onbekend VESTING Lid de kans heb gekregen om als secretaris van het bestuur bij te dragen aan het welzijn van VESTING. Ik vind het nu al een geweldige ervaring en ik leer elke dag meer. Ik raad iedereen dan ook aan om naast de studie iets te gaan doen binnen de studievereniging of een andere vereniging. Zelfs al ben je nog nooit ergens actief geweest!
Penningmeester – Martijn Westra
Mijn naam is Martijn Dirk Westra. Ik ben de penningmeester van het VESTING Bestuur 2009/2010 en van het LOES tot eind juli 2009. Ik ben in 1988 geboren in Stiens, vlakbij Leeuwarden. Na de basisschool, heb ik op het Gymnasium in Leeuwarden gezeten. Sinds 2006 studeer ik econometrie in Groningen.
Maart/April/Mei 2009
02/06/2009 11:56:51
Mijn vrije tijd besteed ik graag aan voetbal, fitness, film en series kijken, mijn vriendin en bier drinken. Als penningmeester van VESTING en het LOES ben ik verantwoordelijk voor de financiële administratie. Daarnaast beheer ik de fifty cent shop. Ik vind het jaar nu al geslaagd en hoop nog veel mooie dingen te beleven!
zijn wellicht wat minder gevoelig voor de crisis aangezien de IB groep gewoon blijft doorbetalen, maar voor veel bedrijven zijn het zware economische tijden en ook VESTING zal tijdens de financiele crisis niet onaangetast blijven. De exacte effecten waarmee de vereniging te maken zal krijgen zijn echter nog onduidelijk.
Commissaris Bedrijfscontacten – Eelke de Jong
Wat dit jaar ook van belang zal zijn is de lange termijn visie die de faculteit econometrics and operations research heeft. Het is de wens van de facultiet is om onder andere de studie econometrics and operations reasearch verder te intensiveren. Dit zal natuurlijk ook haar gevolgen hebben op de vereniging.
Om het feest compleet te maken zal ik mij dan ook nog maar even voor gaan stellen. Mijn naam is Eelke de Jong en ik ben komend jaar de Coördinator Bedrijfscontacten van VESTING. Komend jaar ben ik dus verantwoordelijk voor de formele activiteiten zoals recruitmentdinners en excursies. Daarnaast ben ik momenteel nog actief binnen de Congrescommissie, waarin ik de functie van Dagcoördinator op mij heb genomen. Mijn leven begon op 5 juli 1986 in Heerenveen, waar ik tot mijn 18de heb gewoont. Ondertussen ben ik dus al 22 en ben ik al gevorderd tot vierdejaars student econometrie, wat mij nog steeds erg goed bevalt dus blijf ik dit nog wel enkele jaren. Naast de studie en mijn taken binnen de vereniging hou ik er van om met vrienden zo af en toe een klein biertje te doen of een andere versnapering. Verder hou ik er van om zo af en toe even een filmpje te pakken of een goede serie te bekijken en om koffie te halen bij onze vrienden van Risk. Om verder kennis te maken met mij kan je natuurlijk altijd langskomen op onze kamer aangezien ik daar wel redelijk wat uurtjes doorbreng in de week. Zoals jullie allemaal weten bevinden wij ons in tijden van een financiele crisis van ongekende aard. Banken die vroeger onaantastbaar leken zijn van de een op de ander ga failliet, de werkloosheid in ons land neemt toe en er is nog steeds geen zicht op en einde. Aamkomend jaar zal daarom het thema geld centraal staan. Hiermee doel ik niet op de beurzen en leningen die iedere student van de IB-groep krijgt, noch om dat speciale potje met geld dat sinds jaar en dag al onder je matras ligt om op je eerste porsche te kunnen financieren. Met geld doel ik op de middelen die onze vereniging ter beschikking heeft. Door de huidige economische situatie heeft (bijna) iedereen minder te besteden, studenten
Desondanks deze ontwikkelingen zullen er dit jaar wederom meerdere schitterende activiteiten worden neergezet. Te denken valt aan het VESTING Congres, Careerday en het eindfeest. Tevens zullen wij als 20ste bestuur van VESTING een Lustrum Commissie opstarten die in september 2010 een meerdaags lustrum zal organiseren met een ongetwijfeld fantastisch programma. Ook zal er ter ere van het 4e lustrum een VESTING Lustrum boek uitgebracht waarin oa de rijke historie van VESTING zal worden weergegeven. Concluderend, aankomend jaar zal een aantal grote kwesties voor de vereniging met zich meebrengen, de effecten van de financiele crisis en de langetermijns visie van de faculteit. Desalniettemin staan er wederom veel activiteiten gepland, met als hoogtepunt het 4de VESTING Lustrum en het uitbrengen van het eerste VESTING Lustrumboek
Johan Sanders VESTING Voorzitter
Jaargang 32 - GAXEX 4
GAXEX 4.indd 29
29
02/06/2009 11:56:51
Colofon / Adverteerders Hoofdredactie Fred Heijnen Jurjen Boog Arne Wolters Bram de Jonge Redactie Qibai Chen Kevin Mann Sebastiaan Oude Groeniger Wang Ren Xuan
Voorzitter Hoofdredacteur Layout / Redactie Redactievertegenwoordiger
Spelling Jurjen Boog Johan Sanders Arno de Wolf Lay-out Arne Wolters
02
Ernst & Young Actuarissen BV
04
Friesland Bank
17
AEGON
27
ORTEC
31
Price Waterhouse Coopers
32
Watson Wyatt
Ontwerp lay-out Fred Heijnen Melinda Jagersma Bram de Jonge Arne Wolters Acquisitie Eelke de Jong Eindredactie VESTING Bestuur Redactieadres VESTING GAXEX Commissie Postbus 800 9700 AV Groningen Tel: (050) 363 70 62 Email: GAXEX@deVESTING.nl Oplage 450 Drukker Zalsman Groningen B.V.
VESTING is geliĂŤerd aan de Economische en Bedrijfskundige Faculteitsvereniging
30
GAXEX 4.indd 30
Maart/April/Mei
02/06/2009 11:56:52
2833-07 P
of weet jij* een betere plek voor het echte werk? www.werkenbijpwc.nl
Assurance • Tax • Advisory
*connectedthinking ©2007 PricewaterhouseCoopers. Alle rechten voorbehouden.
GAXEX 4.indd 31 2833-07 PwC Adv. Echte werk A4 F1 1
02/06/2009 11:56:53 20-09-2007 10:06:27
A \ R a ` U R a N N [dR g V T R c R _ Z\ T R [ c N [ R R [ ] R [ ` V \ R [ S \ [ Q ` \ Z Q R V [ Q R e N a V R c \ \ _ T R ] R [ ` V \ [ R R _ Q R [ a R O R ] N Y R [
(OEVEEL IS ER NODIG OM ONZE PENSIOENEN IN DE TOE
INVESTERINGSSTRATEGIEÑN 7E WERKEN VOOR TOONAAN
KOMST TE KUNNEN BETALEN 2EKENING HOUDEND MET
GEVENDE BEDRIJVEN WAARMEE WE EEN HECHTE RELATIE
DE VERGRIJZING EN DE ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN
OPBOUWEN OM TOT DE BESTE OPLOSSINGEN TE KOMEN
+UNNEN WE STRAKS NOG STEEDS ZORGELOOS EEN POTJE
/NZE MANIER VAN WERKEN IS OPEN GEDREVEN EN INFOR
BILJARTEN "IJ 7ATSON 7YATT KIJKEN WE VERDER DAN DE
MEEL 7E ZIJN OP ZOEK NAAR STARTENDE EN ERVAREN
CIJFERS 7ANT CIJFERS HEBBEN BETREKKING OP MENSEN
MEDEWERKERS BIJ VOORKEUR MET EEN OPLEIDING !CTU
%N OP MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN $AT MAAKT
ARIAAT %CONOMETRIE OF TOEGEPASTE 7ISKUNDE +IJK
ONS WERK ZO INTERESSANT EN AFWISSELEND 7ATSON
VOOR MEER INFORMATIE OP WERKENBIJWATSONWYATT NL
7YATT ADVISEERT ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES WERELDWIJD OP HET GEBIED VAN @MENS EN KAPITAAL PENSIOENEN BELONINGSSTRUCTUREN VERZEKERINGEN EN
GAXEX 4.indd 32 -00013_210x297_Biljart.indd 1
7ATSON 7YATT :ET JE AAN HET DENKEN
02/06/2009 11:56:55 24-09-2007 15:35:33