EXTRA • 16 PAGINA’S • ZUID-TIROL SPECIAL
inspiratie voor bergwandelaars
magazine
Wandelparadijs
ZUIDTIROL
ONTDEK
SEISER ALM
Alpe di Siusi
VINSCHGAU
Val Venosta
ZUID-TIROL
I
n welk deel van de Alpen houdt men van de Tiroolse boerenkeuken, maar worden polenta en wijn vereerd zoals alleen Italianen dat doen? Waar krijg je in de berghut een maaltijd geserveerd die een sterrenkok voor je bedacht heeft? Waar anders dan in Zuid-Tirol kan ik ’s ochtends op een zonnig terras tussen de wijngaarden zitten ontbijten en mij nog dezelfde middag hoog op een berg helemaal in het zweet werken? Als ik eerlijk ben: ik kan het zo een-twee-drie niet bedenken. In weinig bergstreken vind je zoveel afwisseling aan landschappen en cultureel erfgoed op zo’n kleine oppervlakte – 7400 km2 – als in Zuid-Tirol. Over Italiës noordelijkste provincie hebben we in Bergen Magazine al vele malen met enthousiasme verteld. Maar Zuid-Tirol blijft een onuitputtelijke bron van inspiratie. Zuid-Tirol verwent nieuwsgierige bergsporters. Wandelaars die met al hun zintuigen willen genieten van pure schoonheid. Van de prachtige vergezichten, struinend op golvende Höhenwege. Van de woeste drieduizenders in het Ortlermassief. Van de tot dolomiet versteende koraalriffen die duizend meter boven de bossen onbewogen de hemel in priemen. En van de kleurrijke dorpsfeesten, de sappige wijnen die overal geschonken worden, de kastanjes, de Speckknödel, het kruidige Schüttelbrot … Geen wonder dat een half miljoen Zuid-Tirolers zo trots is op hun erfgoed. Als je goed oplet, zie je hun logo overal en op alles terug, tot op elke appel die er geplukt wordt (en de kans is een op tien dat die bij jou in de supermarkt ligt). Ze vereren hun levende helden, zoals de chef-koks die dit jaar samengeteld drieëntwintig Michelinsterren waard zijn. Of Reinhold Messner, een van de grootste alpinisten ooit, die zich inzet voor duurzame ontwikkeling in ‘zijn’ bergen. In een interview gaf hij zijn medeburgers een opdracht mee die even goed voor ons, vluchtige bezoekers, opgaat: Bewonder. Bewoon. Bescherm. Ik wil daar graag aan toevoegen: geniet. Met volle teugen. ZuidTirol heeft er alles voor in huis. Ik weet zeker dat deze uitgave daar voldoende inspiratie voor geeft.
4
Berggroet,
Hoofdredacteur Bergen Magazine
BERGEN
inspiratie voor bergwandelaars
magazine
Deze speciale bijlage van Bergen Magazine 2014-2 (april) is gerealiseerd in samen werking met Südtirol Marketing en enkele partnerhotels. Hoofdredactie Jonathan Vandevoorde (jvandevoorde@bergenmagazine.nl) Eindredactie Eenbergwerk.nl (info@eenbergwerk.nl) Medewerkers aan deze uitgave Sabine Malknecht (Südtirol Marketing), Tatjana Matysik, Paul Petit, Bert Vonk
2 SPECIAL ZUID-TIROL BERGEN magazine
Uitgever Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer (www.virtumedia.nl) Bladmanagement Klaartje Grol (kgrol@virtumedia.nl) Vormgeving Twin Media bv, Culemborg, Rimke Bartels Druk Veldhuis Media, Raalte Bergen Magazine verschijnt vijf keer per jaar in Nederland en Vlaanderen. Kijk voor meer informatie en abonnementen op www.bergwijzer.nl
Vanuit Saltria op de Seiseralm (Alpe di Suisi) leidt een breed pad naar de voet van de indrukwekkende Langkofel. Foto: Bert Vonk
INHOUD 4 SEISERALM ALPE DI SUISI De mooiste bergweide van de Dolomieten
9 VINSCHGAU VAL VENOSTA Ontmoetingsplek van natuur en cultuur
13 HET BESTE VAN TWEE WERELDEN 14 WANDELTOPPERS IN ZUID-TIROL
9
HIER ZIT JE GOED Surf naar www.suedtirol.info/nl of naar een van de volgende partnerhotels: Hotel Zum Turm (***): www.zumturm.com Romantik Hotel Turm (***s): www.hotelturm.it Hotel Heubad (***): www.hotelheubad.com Hotel Waldsee (***): www.hotel-waldsee.com
hotel st.anton (***s): www.st-anton.it Residence Zirmer (***): www.zirmer.it Alpenhotel Panorama (****): www.alpenhotelpanorama.it Mountain Resort Hotel Saltria (****): www.saltria.com Hotel Rose-Wenzer (***): www.hotel-rose-wenzer.it Hotel Emmy Dolomites Family Resort (****s): www.hotelemmy.it
SPECIAL ZUID-TIROL BERGEN magazine 3
NATUURPARK SCHLERN-ROSENGARTEN
SEISERALM - ALPE DI SUISI
De mooiste bergweide van de
DOLOMIETEN
4 SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine
Een golvende weide op bijna 2000 meter hoogte, waar koeien en paarden grazen tussen verweerde houten stallen, verandert ‘s zomers in een bonte bloemenzee. Eromheen indrukwekkende, scherpgetande rotspieken die rozerood kleuren in het licht van de ondergaande zon … Is dit het paradijs? TEKST & FOTO’S BERT VONK
I
n het liefelijke dorp Seis heerst een sfeer van onthaasten. Seis ligt op een zonnig plateau op ongeveer zeshonderd meter boven het dal. Het beeld van de even buiten het dorp staande Valentijnskerk tegen de achtergrond van de hoogoprijzende Santner spitzen is van een klassieke schoonheid. Verscholen in de bossen op minder dan een uur gaans ligt de kasteelruïne Hauenstein die in de late middeleeuwen in bezit was van de minstreel Oswald von Wolkenstein. In een dichterlijke ontboezeming noemt hij rond 1440 voor het eerst de Seiser Alm, een uitgestrekte bergweide duizend meter boven het dorp en vandaag de dag één van de trekpleisters van de Dolomieten: Zergangen ist meines Hertzens Wee Seit dass nun fliessen will der Schnee Ab Seuser Alben ……. Halverwege de middag parkeer ik mijn auto bij het dalstation van de gondelbaan die wandelaars in een kwartiertje van Seis naar het 900 meter hoger gelegen vakantiedorp Compatsch aan de rand van de Alm brengt. Het duizelt me, want volgens de informatieborden bij het bergstation is het aantal wandelroutes op deze hoogvlakte van bijna zestig vierkante kilometer schier onbegrensd. Ik loop snel naar de Puflatsch-lift en zweef naar de op 2120 meter hoogte gelegen Puflatschhütte van waaruit je misschien wel het mooiste uitzicht op de Seiser Alm hebt. Verspreid over de glooiende bergweiden liggen verweerde houten hutjes en hier en daar ook wat grotere bouwsels. Dit zijn de Schwaiges, honderden jaren oude veeboerderijen die vaak omgebouwd zijn tot pension of Jausenstation. Aan de oostzijde wordt de
Vanaf de Puflatsch heb je een mooi zicht op de Seiseralm met Langkofel (rechts) en Sellamassief.
Ú
SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine 5
NATUURPARK SCHLERN-ROSENGARTEN Ù Burgstall en Santner Spitzen bij valavond. ß Vanaf
de Plattkofelhütte kijk je over de Seiseralm naar de sneeuwbergen van Adamello en Ortler.
Een toer op de Alm
megaweide begrensd door het indrukwekkende massief van de Langkofel. De laagstaande namiddagzon brengt reliëf aan in de chaos van rotstorens op zijn flanken, waardoor hij doet denken aan een enorme kasteelruïne.
Heksenbankjes Ik moet me bijna haasten om het mooie wandelrondje over de top van de Puflatsch te voltooien. Op het uitzichtspunt Schnürlplatte zie ik diep beneden mij het Grödnertal (Val Gardena), de noordelijke grens van de Seiser Alm, liggen. Even later kom ik bij de Hexenbänke, een verzameling basalt zuilen in de vorm van een stoel met rug leuning. Volgens de sage zat hier vroeger de opperheks die ’s nachts gezelschap kreeg van collega’s. Zij waren verantwoordelijk
6 SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine
voor de heftige onweersbuien op de Seiser Alm en de daaronder liggende dorpen. Als de dorpelingen niet snel genoeg de weerklokken luidden richtten de dames met hun spelletjes grote schade aan. Vandaag zijn de weerheksen me echter gunstig gezind. Genietend van de roze kleurende bergen daal ik af naar een weggetje. Ik krijg een lift van de barista die mij een uurtje geleden nog een cappuccino in de Arnikahut heeft geserveerd. Hij brengt me helemaal naar beneden. “Tot tien jaar geleden reden de bezoekers in hun eigen auto’s omhoog van Seis naar Compatsch” vertelt hij. “Maar de enorme drukte werd onhoudbaar. Door de bouw van de kabelbaan naar Compatsch is de Seiser Alm voor wandelaars veel aantrekkelijker geworden.”
De volgende ochtend heb ik de hele dag voor me en dat is maar goed ook, want ik ben van plan om de Gewalttour langs de zuidelijke rand van de Seiser Alm te maken: via het op 2450 meter gelegen Schlernhaus wil ik langs de Tierser Alpl Hütte naar de Plattkofelhütte wandelen, zeven uur door het hart van de Dolomieten. Voor ik aan de steile klim naar het Schlernhaus begin stop ik even bij de Saltner Hütte om mijn veldfles bij te vullen. “Letzte Tankstelle” staat er veelzeggend op een bordje voor de deur. Via een mooie houten boogbrug passeer ik een ravijntje en dan gaat het onder een brandende zon zeshonderd meter de hoogte in. Waar het pad de hoogvlakte bereikt buig ik links af en passeer over een vlakke bergrug het hoogste punt van de dag, 2550 meter. Hier verandert het landschap abrupt: het pad daalt steil af in een diepe kloof. Recht tegenover me, in het zuiden, staan de imposante bergen van het Rosengarten massief als wachters in het gelid. In het tegenlicht zien hun loodrechte wanden er onheilspellend uit. Bij mijn eerste rustpunt, de Tierser Alpl Hütte, is het een drukte van belang. Terwijl op het terras de wandelaars zich laven aan Radler en biologische vruchtenyoghurt zijn bouwvakkers met behulp van een volwas-
Het aantal wandelroutes op de Seiseralm is schier onbegrensd
Ù De Valentinskirche met de hoog oprijzende Santnerspitzen: klassieke schoonheid!
sen hijskraan bezig dakkapellen op het huttendak te monteren. Dat het bouwen nog eens zo gemakkelijk zou gaan had Max Aichner nooit gedacht. Op deze plek hieuw hij vanaf 1957 drie zomers lang met een schop en een pikhouweel de bouwstenen voor zijn hut uit de rots. In 1962 opende hij de hut die in het begin maar moeilijk kon concurreren met die van de alpenvereniging. Maar nadat hij in de omgeving twee prachtige klettersteigroutes had aangelegd wisten steeds meer ferratisti én wandelaars de weg naar zijn herberg te vinden. “Wordt de hut nog verder uitgebreid?” vraag ik aan Aichners dochter Judith, die met haar man Stefan alweer twintig jaar de Tierser Alpl Hütte beheert. “Nee, het gaat nu alleen om verbeteringen van het comfort” zegt ze. “Wandelaars vragen steeds vaker om kamers met douche en daar willen wij graag op inspelen.” Jammer genoeg moet ik verder, want er is een kamer voor me gereserveerd in de verderop gelegen Plattkofelhütte. Vanaf het pad over een graskam kijk ik uit op het schilderachtige Val Duron met aan het einde daarvan de trotse top van de Marmolada, met 3345 meter de hoogste berg van de Dolomieten. Gelukkig is ook de 2300 meter hoog gelegen Plattkofelhütte een comfortabel onderkomen waar ik een kamer met eigen douche krijg. Lang leve de concurrentie!
DE MOOISTE TOCHTEN De mogelijke combinaties (in allerlei moeilijkheidsgraden) zijn teveel om hier op te noemen. Onze favorieten: A RONDTOCHT PUFLATSCH
Compatsch – Puflatschbaan – Bergrestaurant Puflatsch – uitzichtspunt Schnürlplatte – top Puflatsch – uitzichtspunt Hexenbänke – Arnikahütte – Puflatschhütte – Compatsch. Duur: Ong. 3 uur over gemakkelijke paden. B OVER DE ZUIDELIJKE RAND VAN DE SEISER ALM
Compatsch – Stoeltjeslift Panorama – Berghotel Panorama – Schlernhaus – Tierser Alpl Hütte – Plattkofelhütte. Duur: 7 uur over gemakkelijke paden.
C RONDE VAN DE LANGKOFEL
Plattkofelhütte – Friedrich August Weg – Sellapas – Comicihütte – Col de Mesdi – Saltria. Duur: 6 uur over gemakkelijke paden. Wie deze tocht zonder overnachting in de Plattkofelhütte wil maken kan ook starten bij de Williamshütte (per stoeltjeslift te bereiken vanuit Saltria). D BEKLIMMING PLATTKOFEL VIA OSKAR SCHUSTERSTEIG (VIA FERRATA)
Sellajoch – gondelbaan Langkofelscharte – Oskar Schustersteig – top Plattkofel (2958 m) – Plattkofelhütte – afdalen via normaalroute naar Friedrich August Weg – Sellajoch. Duur: 7 uur, voor ervaren bergwandelaars. Klettersteiguitrusting noodzakelijk voor de O. Schustersteig.
Bergkoning “Nur wo man zu Fuss war, war man wirklich” schreef Goethe in de negentiende eeuw. Het citaat zie ik pas de volgende ochtend aan de buitenmuur van de hut hangen. Helemaal SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine 7
NATUURPARK SCHLERN-ROSENGARTEN Ù De eerste nevelslierten kruipen omhoog langs de flanken van de Langkofel.
BERGWIJZER De Seiser Alm is met 57 km2 de grootste alpenweide van Europa en ligt tussen 1800 en 2300 meter hoogte. Het is – geheel terecht – één van de populairste bergwandelgebieden van de Alpen. Aan de zuidrand ligt een bergkam met als hoogste punt de Roterdspitz (2655 m). Aan de noordzijde vormt het Grödnertal (Val Gardena) de grens; in het zuiden liggen de massieven van Schlern en Rosengarten en in het oosten het ruige Langkofelmassief. Richting westen daal je af naar de toeristenplaatsjes Seis en Kastelruth die op ongeveer 1000 meter hoogte liggen. BESTE PERIODE
“Letzte Tankstelle” staat er veelzeggend op een bordje voor de Saltner Hütte. mee eens. Vandaag omrond ik het rotsmassief van de Langkofel. De eerste twee uur loop ik over de populaire, ruim honderd jaar oude Friedrich-August-Weg naar de Sellapas. Friedrich August, de toenmalige koning van Saksen, was een enthousiast bergwandelaar en logeerde rond de tijd van de opening toevallig in Seis. De bouwer kreeg de koning zo ver om zijn naam aan de nieuwe wandelweg te verbinden. Overigens wandelde de vorst liefst incognito door de bergen. Totdat hij een keer op een top enkele wandelaars tegenkwam die over en weer aan het vertellen waren welk beroep ze beneden in het dal uitoefenden. Na enig aandringen moest hij bekennen, opgewekt en in het Saksisch: “Drheeme? Drheeme bin Ich Geenich” (Daheim bin ich König). Wandelen over de vlakke Friedrich-AugustWeg is puur genieten. Links van mij priemen de okergele rotstorens van het Lang kofelmassief honderden meters de hemel in. Rechts zie ik onder de langzaam oplossende mistlaag de dorpjes van het Fassadal verschijnen. Na twee uur kom ik uit op de Sellapas, ‘s winters het domein van de skiërs. Voor wandelaars is de plek nu even not the place to be, want het omringende terrein is vanwege de bouw van een nieuw viersterrenhotel omgetoverd in een stoffige bouwplaats.
8 SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine
Stenen stad Ik loop in noordelijke richting en zwerf over smalle paadjes tussen de gigantische rotsblokken van de Steinerne Stadt, de overblijfselen van een enorme steenlawine die rond 10.000 jaar geleden plaatsvond. Toen na de laatste ijstijd de gletsjers zich terugtrokken bleven kale bergen met meer dan duizend meter hoge wanden achter. Op sommige plaatsen rustten de harde gesteentelagen van kalk en dolomiet op zachtere lagen van leem en mergel. Dit leidde tot het in elkaar storten van complete bergen. Gelukkig is er ook nog veel rechtop blijven staan constateer ik als ik mijn blik langs de nog steeds duizend meter hoge wanden van de Langkofel omhoog laat gaan. Daarop heeft zich in de loop van de tijd slechts een handvol klimmers gewaagd, zoals de gids Gino Solda en – natuurlijk – ook ZuidTirols eigen bergkoning Reinhold Messner. Ik passeer een paar skipistes en duik dan onder in de koele bossen aan de noordzijde van de Langkofel. Bij de Col de Mesdi wordt ik weer begroet door de felle zon. Het is alsof ik zojuist een kille graftombe ben ontstegen. Recht voor me zie ik Saltria. Door zijn ligging in een kom lijkt de hotel agglomeratie wel de navel van de Seiser Alm. Ik neem er de bus die me naar mijn uitgangspunt Compatsch terugbrengt. Door het busraampje kijk ik terug op het indrukwekkende decor van de Langkofel, waarlangs de eerste nevelslierten omhoog kruipen. Het lijkt onwezenlijk dat ik daar nog maar een paar uur geleden liep. Maar ik was er te voet, dus ik was er werkelijk. n
Gewandeld kan er worden van begin juni tot eind oktober. ’s Winters is de Seiseralm een populair wintersportgebied met liften, langlaufloipes en sneeuwschoentrails. OMHOOG
Vanuit Seis (Suisi) met de gondelbaan naar het vakantiedorp Compatsch (1844 m). Vandaar eventueel verder met de bus naar Saltria (1700 m) en met de stoeltjeslift naar de Williamshütte (2100 m). Een overzicht van de liften is te vinden op www.seiseralm.it De asfaltweg van Seis naar Compatsch is gesloten op de tijden dat de kabelbaan gaat (wie overnacht in één van de hotels op de Alm kan een ontheffing krijgen). Vanuit Kastelruth rijdt een lijnbus naar Compatsch. Meer informatie op: www.seiseralm.it/de/info/urlaub-ohne-auto.html SLAPEN
Vele goede hotels in Seis, Kastelruth en op de Seiser Alm zelf (www.suedtirol.info/alpedisiusi-nl). Wij overnachtten in Seis in het Wellnesshotel Ritterhof (www.ritterhof.com). Een overzicht van alle accommodaties is te vinden op www.seiseralm.it In Völs, ten zuiden van Seis, ligt camping Seiseralm (www.camping-seiseralm.com). HUTTEN
• Schlernhaus (2450 m) – www.schlernhaus.it • Tierser Alpl Hütte (2440 m) – www.tierseralpl.com • Plattkofelhütte (2300 m) – www.plattkofel.com • Toni Demetzhütte (2681 m) – www.tonidemetz.it • Langkofelhütte (2253 m) – www.langkofelhuette.com MOUNTAINBIKEN
Grödnertal en Seiser Alm zijn een eldorado voor mountainbikers. Praktische informatie is te vinden op www.seiseralm.it KAARTEN
Tabacco 05 Val Gardena/Alpe di Suisi, 1:25.000 Kompass WK 067 Seiser Alm, 1:25.000 LEZEN
Dolomiten 1 – Grodner Tal, Villnosstal, Seiser Alm, Franz Hauleitner, Bergverlag Rother, 2013, ISBN 9783763342488
VINSCHGAU & ORTLERALPEN
VINSCHGAU – VAL VENOSTA Een reis door zonnig Vinschgau levert steeds weer nieuwe verrassingen op. Kuieren langs de oude irrigatiekanalen, bergwandelen in het Nationaal Park Stilfserjoch, genussradeln tussen de appelbomen, of op de mountainbike de singletracks verkennen van de Vinschger Sonnenberg: het zijn even zoveel hoogtepunten van een sportieve vakantie in het westen van Zuid-Tirol. TEKST & FOTO’S BERT VONK
Ontmoetingsplek van
NATUUR & CULTUUR De routemarkering van de Vinschger Höhenweg. Foto: Vinschgau Marketing – Frieder Blickle SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine 9
VINSCHGAU & ORTLERALPEN
Ù De boerderijen op de Vinschger Sonnenberg lijken wel tegen de steile helling geplakt. Foto: Jonathan Vandevoorde Ú Wandelen langs oude Waalwege is één van de charmes van vakantie vieren in het Vinschgau.
Watermanagement Ons éénmanspaadje hoog op de Vinschger Sonnenberg volgt de loop van een kanaaltje met zacht kabbelend water. In de verte schitteren de gletsjers van het Ortlermassief in het felle zonlicht. Het Vinschgau is het meest westelijke dal van Zuid-Tirol en krijgt gemiddeld slechts 500 millimeter neerslag per jaar. Dat maakt het tot een van de droogste gebieden in de Alpen. “Deze kanalen noemen wij Waale”, vertelt cultuurhistoricus Gianni Bodini, die mij vandaag begeleidt. “Ze zijn eeuwenlang de levensader geweest voor de boeren van ons dal. Omdat het hier zo weinig regent waren zij af hankelijk van het water van gletsjerbeken dat door middel van een honderden kilometers lang netwerk van Waale over de hellingen werd verdeeld”. We passeren een mooi uitzichtspunt waar je de hele vallei kunt overzien. Appelboomgaarden tot aan de horizon. “Vroeger was dit de graanschuur van Italië”, zegt Bodini. “Maar toen de graanprijzen kelderden schakelden de boeren massaal over op de appelteelt. Het klimaat is hier ideaal en door de moderne beregeningsinstallaties,
10 SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine
verbonden met een fijnmazig leidingen netwerk, is het gebrek aan regen ook geen probleem meer”. We komen op een splitsing: rechtdoor slingert de Vinschger Höhenweg zich in zes mooie wandeletappes langs de hellingen van de Sonnenberg naar het op 1500 meter gelegen dorpje Reschen vlakbij het drie landenpunt met Zwitserland en Oostenrijk. Wij dalen echter af naar Schlanders, de gezellige hoofdplaats van het Vinschgau, en besluiten onze mooie wandeling in de plaatselijke ijssalon, waar ik de nieuwste creatie van de ijsboerin mag proeven: een bolletje druiven- en een bolletje kastanje-ijs.
Rode appels Op de glooiende hellingen van het Vinschgau alleen al worden jaarlijks meer dan 300.000 ton appels geteeld, grotendeels door kleine familiebedrijven. Hoe onderscheid je je als boer dan van de rest? Sommige appeltelers kiezen voor de biologische teelt: ongeveer tien procent van het fruit heeft het biolabel. Maar de Kandl-waalhof waar ik vanavond op bezoek ben gooit het over een andere boeg.
Ik word ontvangen door eigenaar Karl Luggin, een gedrongen man met baard en pretoogjes. Hij neemt me direct mee naar zijn winkel waar alle producten die hij van zijn fruit maakt te koop zijn. “Op onze acht hectare wordt alleen biofruit gekweekt”, vertelt hij trots. “En verder onderscheiden we ons doordat we bijna al onze appels zelf verwerken tot hoogwaardige produkten.”
Op de glooiende hellingen van het Vinschgau worden jaarlijks meer dan 300.000 ton appels geteeld Hij pakt een vuurrode appel en klieft die in tweeën. Het vruchtvlees is bijna net zo rood als de schil. “Dit is een Weirouge-appel”, zegt hij. “Hiervan maken we hoofdzakelijk appelsap. Die is heerlijk fris en bevat veel antioxidanten. Heel gezond!” Ik zie ook flessen met appelazijn en -balsamico staan.
“ De Waale zijn eeuwen lang de levensader geweest voor de boeren van ons dal” “Dat specialisme heb ik me door jarenlange zelfstudie eigen gemaakt” glundert Luggin. “Voor een goede azijn heb je geduld nodig. Mijn azijn rijpt minstens een jaar in speciale vaten van fruitbomenhout. De balsamico laat ik zelfs twee jaar rijpen.” Hij laat uit een pipet een druppel azijn op de rug van zijn hand lopen. “Zie die mooie dieprode kleur. Dat is één van de kwaliteits kenmerken van mijn product.” Tot slot maken we nog een rondgang door zijn boomgaard. De ondergaande zon kleurt zijn appels vlammend rood. “Neem ook wat gedroogde appels mee” zegt Luggin bij het afscheid en stopt me wat zakjes van de lekkernij toe. “Geen beter krachtvoer dan dit als je een stevige bergwandeling maakt!”
Nationalpark Stilfserjoch Strakblauwe hemel. Een uitgelezen dag om het hooggebergte van het Nationaal Park Stilfserjoch te gaan verkennen. Met 1346 km2 is het park één van de grootste beschermde natuurgebieden in Europa. Je vindt er alle vegetatiezones: van de loof bomen in het Vinschgau tot de alpiene toendra en gletsjers van de Ortler (3905 m),
de hoogste berg van Zuid-Tirol. Vanuit het op 1900 meter gelegen toeristendorp Sulden brengt een stoeltjeslift me naar het bergrestaurant Kanzel op 2300 meter. Hiervandaan lijken de bergreuzen van het Ortlermassief grijpbaar: links de elegante piramide van de 3851 m hoge Königsspitze, in het midden de wat lagere Monte Zebrù en rechts het kolossale rotsmassief van de Ortler zelf, de koningin van de Oost-Alpen. Mijn doel is de Hintere Schöneck, een ‘wandeldrieduizender’ gelegen tegenover de Ortler. Tot aan de Düsseldorfer Hütte is het een gemoedelijke wandeling, daarna loop ik over een smal pad door de steile oostflank naar de top. Bij het met gebedsvlaggen versierde topkruis maak
ik een selfie met Ortlerachtergrond. Aan de overkant van het dal zie ik het traject van de prachtige hoogtewandeling die van de Schaubachhütte via de Gletscherweg naar de Hintergrathütte en van daar verder naar de K2-Hütte voert. Mijmerend over de mooie tochten die ik hier nog wil maken ben ik de tijd uit het oog verloren. Ik moet me reppen om tijdig in Sulden terug te zijn, want ik wil het mooie weer benutten om vanaf het Stilfserjoch het licht van de avondzon op de Ortler te zien.
Zonsondergang op de Ortler Ik stop even bij Trafoi, het laatste dorpje voordat de Stilfserjochstrasse zich met 46 haarspelden naar een hoogte van 2752
Û Vanaf
het pad naar de Düsseldorfer Hütte boven Sulden is het uitzicht op Königsspitze (links) en Ortler indrukwekkend.
Ù Even buiten Trafoi ligt in een oase van gras de barokke dorpskerk. SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine 11
VINSCHGAU & ORTLERALPEN
Bioboer Karl Luggin test de kleur van zijn appelazijn.
Û
meter slingert. Er heerst een lome namiddagstemming. Buiten het dorp ligt midden in een oase van zomergroen gras de barokke dorpskerk. Tweeduizend meter hoger spelen pluizige wolkjes verstoppertje rond de krans van besneeuwde Ortlertoppen. Ik word gepasseerd door een eenzame fietser die nu al stampt op de pedalen. Zijn gezicht staat op lijden. Zou hij weten dat hij nog 46 bochten te gaan heeft? Na een half uurtje rijden in een steeds desolater wordend landschap arriveer ik op de één na hoogste pas van de Alpen. Hoewel de fantasieloze hotels en kiosken boven op het Stilfserjoch zeker niet tot de meest oog strelende architectuur van de Alpen behoren, is een bezoek aan de pas om meerdere redenen interessant. In het zuiden zie ik de
ijskap van de Ortler glinsteren in de namiddagzon. Iets ten noorden van de pas markeert een bultje van 2838 meter de plek waar drie taalgebieden – Italiaans, Reto-Romaans en Duits – samenkomen. DreisprachenSpitze is de weidse naam van deze alpiene Vaalserberg. Vanaf zijn top zie ik de flanken van de Ortler verkleuren tot abrikoosroze. Terug op de pas kom ik mijn eenzame fietser weer tegen. Dit keer met een geluk zalige lach op zijn gezicht. Vergeten is het afzien van de afgelopen twee uur. Nu mag hij met een aantal kompanen op het hoogste punt de vreugde om zijn heldendaad delen. Boven hun verhitte koppen prijkt een bord met het toepasselijke opschrift: “Auf Wiedersehen, Arrividerci, A s’odëi Südtirol/Alto Adige!” n
Card huur je op eender welk station een fiets, die je op de plaats van aankomst inlevert. Terugkeer per spoor naar je vertrekpunt. Er is een dicht net van 80 bewegwijzerde mountain bikeroutes.
KAARTEN
BERGWIJZER Het Vinschgau is het meest westelijke dal van ZuidTirol en strekt zich over een lengte van 80 kilometer uit van Meran in het oosten tot de Reschenpas in het westen. Op de valleibodem worden intensief groenten en fruit geteeld. De hellingen boven de vallei en de zijdalen zijn bedekt met almen en uitgestrekte bossen. BESTE PERIODE
Door het mediterrane klimaat kan er in het dal en op de zuidhellingen het hele jaar gewandeld en gemountainbiket worden. Hooggebergte in het Nationaal Park Stilfserjoch: eind juni – begin september. VERVOER
Treinverbinding tussen Mals en Meran. Daarnaast goede busverbindingen naar de zijdalen (Schnalstal, Martelltal, Stilfserjoch). Zie: www.sii.bz.it SLAPEN
Groot aanbod aan hotels, pensions, vakantie woningen en campings. Kijk op www.vinschgau.net Sporthotel Vezzan bij Schlanders is door zijn centrale ligging erg geschikt als uitvalsbasis voor excursies in de hele vallei (www.sporthotel-vezzan.com). WANDELEN
Uitgestrekt netwerk aan gemarkeerde paden op verschillende hoogtes. Een speciale vermelding verdienen de zogenaamde Waalwege (www.waalwege.org). Hooggebergtewandelingen kun je maken in het Nationaal Park Stilfserjoch (www.stelviopark.bz.it). In de informatiecentra in o.a. Schlanders en Prad is een gratis brochure met vijftien mooie wandelroutes verkrijgbaar. Tenslotte is er de Vinschger Höhenweg, waarvan je ook afzonderlijke etappes kunt lopen. Bij de lokale informatiebureaus is een speciale kaart (1:50.000) van de hele route verkrijgbaar. Een etappebeschrijving in PDF is op www.bergwijzer.nl te downloaden. FIETSEN
Populair is de Via Claudia Augusta, 80 km bergaf van Reschen naar Meran grotendeels op fietspaden (www.vinschgau.net/radfahren). Met de Bikemobil
12 SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine
Overige activiteiten • Musea, kastelen en oude stadjes (Glurns!) – www.vinschgau.net • Marmergroeven boven Laas en Göflan – www.marmorfuehrung.com • Biologische fruitproducten zijn o.a. te koop bij het Kandl-waalhof in Laas (www.luggin.net). Veel boeren verkopen hun zelfgemaakte delicatessen (www.roterhahn.it/de/qualitaetsprodukte).
Kompass WK 52 Vinschgau, 1:50.000. Diverse kaarten van Tabacco (1:25.000), waaronder nr. 08 (Ortler) en 042 t/m 045 voor de rest van het Vinschgau. Op de interactieve kaart van maps.vinschgau.net zijn wandel-, klim- en fietsroutes van uiteenlopend karakter te vinden. LEZEN
Vinschgau, Henriette Klier, Bergverlag Rother, ISBN 9783763342051 Lezenswaard is de jaarlijkse, lokaal te verkrijgen ‘glossy’ Venusta, met informatieve reportages over lokale thema’s.
2 werelden HET BESTE VAN
TEKST & FOTO’S JONATHAN VANDEVOORDE
A
ls je over een van de hoge bergpassen vanuit Oostenrijk of vanaf het Gardameer in het zuiden onvermoed Zuid-Tirol binnen rijdt, zij het je vergeven als de twijfel toeslaat. Ben je al – of nog – in Italië ? Alle borden langs de weg zijn consequent in het Duits én Italiaans opgesteld, en waag je je op een binnenweg, dan kan het gebeuren dat er helemaal geen Italiaans aan te pas komt. Ten noorden van de administratieve hoofdstad Bozen domineren boerderijen in een sobere Tiroolse chaletstijl. Rijd je de Dolomieten in, dan krijg je er op de plakkaten zelfs nog een derde officiële taal bij, het Ladinisch. Zo heb je op je ansichtkaart naar familie of vrienden maar net genoeg plek om “zonnige groeten uit Selva di Val Gardena/ Sëlva/ Wolkenstein” te schrijven.
Tirol in Italië Na de Eerste Wereldoorlog werd in 1919 Zuid-Tirol bij Italië gevoegd. Dit was de beloning voor de geheime overeenkomst die het ambitieuze koninkrijk Italië begin 1915 met de toenmalige landen van de Entente (Rusland, Engeland en Frankrijk)
de Keschtnriggl, het populaire kastanjefestival in Völlan, niet ver van Bolzano, worden elk jaar in oktober enkele tonnen kastanjes geroosterd.
Þ Tijdens
De wijngaarden van Kaltern boven het Etschtal. In Zuid-Tirol worden uitstekende rode en witte wijnen geproduceerd.
Ü
tegen het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, waartoe heel Tirol behoorde, had gesloten. Het Oostenrijks-Hongaarse Rijk was uiteengevallen en met het verdrag van Saint-Germain kreeg Italië alsnog het zo dapper verdedigde Tirol tot aan de Alpenhoofdkam in bezit, als compensatie voor het oorlogsleed dat haar was aangedaan. Tijdens het regime van Mussolini werd het gebied geïtalianiseerd. Plaatsen en bergtoppen kregen andere, Italiaanse namen en in het openbaar mocht er alleen nog Italiaans worden gesproken. Arbeiders uit het zuiden werden aangemoedigd naar ‘Alto Adige’ en vooral ‘Bolzano’ te emigreren. En wie het met dit alles niet eens was, kon naar Oostenrijk verhuizen. 88.000 Zuid-Tirolers maakten tot 1942 gebruik van die regeling. De plattelandsbevolking was echter grotendeels Duitstalig gebleven en voelde zich door de Romeinse politici verraden. Ook de Ladiniërs vereenzelvigden zich met de Tirolers en in de jaren zestig was de geest uit de fles. Er werden demonstraties georganiseerd en zelfs bomaanslagen gepleegd. Omdat de rechten van minderheden niet werden gerespecteerd, werd de Italiaanse regering door de EU onder druk gezet. Daarom kregen in de loop der jaren Zuid-Tirol en de naburige provincie Trentino verregaande zelfstandigheid. Onder andere werden regelingen ingevoerd voor onderwijs en openbare dienstverlening in de eigen taal zodat de Duitstalige en Ladinische cultuur vandaag bloeit als ooit tevoren.
Multiculti-culi Nu is Zuid-Tirol de meest welvarende provincie van heel Italië. Ook de bezoeker vaart er wel bij want de toeristische voorzieningen zijn van uitstekende kwaliteit. En waar vind je zowel Bauernspeck en Knödel (knoedel) als pasta’s en polenta op dezelfde menukaart? De culinaire creativiteit van de Zuid-Tiroolse keuken brengt zelfs de meest kritische Bourgondiër in verrukking. Liefst 23 Michelinsterren hebben de lokale chefkoks ondertussen vergaard. En wees gerust:
ook in de simpelste restaurants en zelfs in ski- en almhutten op de berg kun je voortreffelijk eten en drinken. Proef daarbij een lichte rode Vernatsch of een pittige Lagrein, de trots van de streek. Of, voor de lief hebbers, een Gewurztraminer, nog zo’n typische Zuid-Tiroler. Ze houden hier trouwens van een feestje. In de provincie zijn 211 muziekkapellen met bijna 10.000 muzikanten actief. Vooral in de lente en in de herfst worden overal op het platteland uitbundige festivals georganiseerd waarbij gegeten, gedronken en gedanst wordt tot in de vroege uren. Tot slot een waarschuwing: met de knoedel, Zuid-Tirols nationale gerecht, valt niet te spotten. Zoals redacteur Bert Vonk onderweg mocht ervaren: “Als ik opmerkte dat ik maar niet kon wennen aan het warme eten dat mij ‘s middags in de hut werd voorgeschoteld, rustte mijn wandelgezelschap niet voordat ze me twee van hun knoedels hadden laten verorberen. En ik moet toegeven: ze smaakten niet slecht”. Je bent wat je eet, en wie ooit een keer in Zuid-Tirol geweest is, voelt zich voor altijd ook een beetje Zuid-Tiroler. n Evenementen en festivals vind je op: www.suedtirol.info (ga naar Wissenswertes > News–Veranstaltungen) en op www.rodehaan.it/nl/evenementen
SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine 13
TAUFERER AHRNTAL Een ‘Geheimtipp’ voor natuurliefhebbers en veeleisende bergwandelaars is dit meest noordelijk gelegen dal van Italië. Niet minder dan tachtig drieduizenders en talrijke gletsjers omringen het Ahrntal. De Reinbachwatervallen, de burcht van Taufers en de oude kopermijn bij Prettau zijn attracties voor iedereen. www.tauferer.ahrntal.com
in Zuid-Tirol
Hou je van cultuur en gastronomie of misschien meer van geologie, of geschiedenis? Of heb je genoeg aan het spektakel van de berg
Foto: TVB Tauferer Ahrntal – H.Heckmair
13
WANDEL TOPPERS
natuur? Dan ben je hier in de Tuin van Eden. Bergen Magazine zet de dertien mooiste vakantiegebieden van Zuid-Tirol op een rij. FOTO’S JONATHAN VANDEVOORDE
N ATIONAAL PARK STILFSERJOCH Met een oppervlakte van 1346 km2 is dit één van de grootste beschermde natuurgebieden in de Alpen. Hier zijn steenbok, gems, lammergier en steenarend thuis. Het indrukwekkende Ortlermassief vormt het hoogste punt en is omringd door niet te missen ‘wandeldrieduizenders’ met adembenemende vergezichten. www.stelviopark.bz.it
VINSCHGER HÖHENWEG Zes etappes, 108 km van Staben tot aan de Reschenpas. Relaxed wandelen door uitgestrekte lariksbossen, langs vlakke Waale (irrigatiekanalen) en boven eeuwenoude bergweiden, zoals bij Sankt Martin im Kofel. En aan de overkant glinsteren de gletsjers van het Ortlermassief in de zon. www.vinschgau.net/de – zoekterm “Vinschger Höhenweg”
www.provinz.bz.it/natur-raum/themen/ naturpark-texelgruppe.asp
14 SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine
SARNTAL
Tussen Sterzing en Bolzano ligt een verborgen parel: het Sarntal. Een uitgelezen plek voor wie ontspannen wil wandelen over groene, ronde bergruggen. Traditie wordt hier belangrijk gevonden. Verbaas je niet als je ’s zondags op het dorpsplein van Sarnthein mannen en vrouwen in klederdracht tegenkomt. www.sarntal.com
Foto: TVB Südtirols Süden – Tappeiner AG
Het gebied ten noordwesten van het stadje Meran leent zich voor zowel ontspannen dagwandelingen als huttentochten op de Meraner Höhenweg (meer hierover in het komende septembernummer van Bergen Magazine). Bij Partschins stort een waterval zich van 97 meter hoogte in het Zielbach.
Foto: Südtirol Marketing – Mario Entero
N ATUURPARK TEXELGRUPPE
Een groene vallei met boomgaarden, pittoreske dorpen, burchten en tal van wandel- en mountainbikemogelijkheden. Dat is in een notendop het Passeiertal. Golfers kunnen hun hartje ophalen op de achttien holes van Sankt Martin. Het dal eindigt op het Timmelsjoch, de spectaculaire pasweg naar Oostenrijk. www.passeiertal.it
Foto: MGM – Frieder Blickle
PASSEIERTAL
SEXTNER DOLOMIETEN
NATUURPARK FANES-SENNES-PRAGS
Wie kent de Drei Zinnen niet? Nergens is het Dolomietenlandschap zo ruig en spectaculair als hier. Het Natuurpark Drei Zinnen is een eldorado voor bergwandelaars en ferratisti. De overblijfselen uit de Eerste Wereldoorlog kom je overal tegen. Meer hierover lees je in het decembernummer van Bergen Magazine. www.hochpustertal.info
Grenzend aan Val Badia vindt de natuurliefhebber een ruig berglandschap, gekenmerkt door hoogvlaktes, karstformaties en met slechts een paar berghutten. De Pragser Wildsee aan de oostkant van het gebied geldt als het de mooiste bergmeer van de Dolomieten. Onderdeel van het UNESCO werelderfgoed. www.suedtirol.info – zoekterm: “Fanes Sennes Prags”
VAL BADIA In deze en de omliggende valleien is voor meer dan 30.000 bewoners het Ladinisch de officiële voertaal. Talrijke hutten serveren heerlijke Zuid-Tiroolse gerechten aan de wandelaars, mountainbikers en rots klimmers. En altijd is daar die indrukwekkende Sella in beeld, het stenen hart van de Dolomieten… www.altabadia.org
VAL GARDENA EN NATURPARK PUEZ-GEISLER Vanuit de drie dorpen in Val Gardena kom je dank zij de kabelbanen ook met jonge kinderen makkelijk de berg op. Daar wachten kilometers aan wandel- en mountainbike paden op je. Stiltezoekers vinden de weg naar de hutten in het Naturpark Puez-Geisler, onderdeel van het UNESCO werelderfgoed Dolomieten. www.valgardena.it
GEOPARC BLETTERBACH Deze ‘canyon van de Dolomieten’ bij Aldein is onderdeel van het UNESCO werelderfgoed Dolomieten. Je wandelt langs steenlagen en fossielen door de indrukwekkende kloof terug in de tijd. Onderweg vraag je je continu af hoe erosie zo’n bijzonder natuurmonument heeft kunnen scheppen. www.bletterbach.info
NATUURPARK SCHLERN-ROSENGARTEN Een zeer afwisselend Dolomietenmassief dat zowel bergwandelaars als rotsklimmers dagen plezier bezorgt. De vele berghutten zij het vertrekpunt van bloemenrijke wandelingen en pittige via ferrata’s. Op de rechte wanden van de Vajolettorens werd ooit klimgeschiedenis geschreven. www.schlern.org/de/naturpark-schlern-rosengarten.html
HET WIJNDORP KALTERN Dit is hét centrum van de vermaarde wijnbouw in ZuidTirol. Het landschap doet hier onvervalst mediterraans aan. Logeer bij een wijnboer en fiets of wandel langs de zacht golvende Weinstraße naar de Kalterer See, waar je kunt zwemmen in het kristal heldere en aangenaam warme water. www.kaltern.com
MEER WETEN?
www.suedtirol.info – Veel informatie over wat Zuid-Tirol te bieden
heeft is terug te vinden op de uitgebreide website van de toeristische dienst (meertalig, Nederlandse versie met beperkte zoekfunctionaliteit). www.alpenverein.it – Berghutten en wandeltips op de site van de Zuid-Tiroolse Alpenvereniging. www.sii.bz.it – volledige informatie over het openbaar vervoer. SPECIA ZUID-TIROL BERGEN magazine 15
Zuid-Tirol ... Welkom in de top van Italië
bo
b de ode b on ns dsee ee ne s ee
ddd aaa ch ch ch 444 Bolzano Bolzano
Bolzano Bozen Bozen Bozen
Welkom Welkomin ineen eenvan vande demooiste mooisteen enindrukwekkendste indrukwekkendstelandschappen landschappenvan van Welkom in een van de mooiste en indrukwekkendste landschappen van Europa. Europa.In Ineen eenbetoverend betoverendveelzijdige veelzijdigestreek streekmet met300 300dagen dagenzonneschijn zonneschijn Europa. In een betoverend veelzijdige streek met 300 dagen zonneschijn en enonbegrensde onbegrensdemogelijkheden, mogelijkheden,waar waardrie drieculturen culturenen enmentaliteiten mentaliteitenin in en onbegrensde mogelijkheden, waar drie culturen en mentaliteiten in volledige volledigeharmonie harmoniesamenleven. samenleven. volledige harmonie samenleven. Welkom Welkomin inZuid-Tirol, Zuid-Tirol,het hetandere andereItalië. Italië. Welkom in Zuid-Tirol, het andere Italië. www.suedtirol.info www.suedtirol.info www.suedtirol.info
12/18/11 12/18/114:46 4:46 PMPM 12/18/11 4:46 PM
07.indd 07.indd1 1 07.indd 1
1/4/12 1/4/1210:29 10:29 AMAM 1/4/12 10:29 AM