3.7 Ontwerpprincipes toepassen (NIEUW

Zoals aangegeven in 2.1, zijn de onderzochte hoogbouwprojecten nog in ontwikkeling. De data van ontwerpprincipe 1 tot en 6 zijn hierop gebaseerd, waardoor het nog onduidelijk is of de principes ook de praktijk zullen werken. Daarom zijn de ontwerpprincipes toegepast bij vijf Amsterdamse hoogbouwprojecten, namelijk de Klusflat, Torenwijck 1, De Piramides, de Pontsteiger en de IJ-toren.

Figuur 44: Torenwijck V, Osdorp (Facebook, 2019)

• Circa 65 appartementen • bouwjaar 1967 • Hoogte circa 40 meter • Ontwerpers W. Bruin, H.T. Vink en W. van Keulen • Opmerking: zes identieke torenflats, tegen

Sloterplas aan Figuur 45: Klusflat, Bijlmermeer (Citynieuws, sd)

• 502 appartementen • bouwjaar 1971 • Hoogte circa 35 tot 40 meter • Ontwerpers F. Ottenhof en S. Nassuth • Opmerking: flat strekt 450 meter uit, in de plint zijn woningen gerealiseerd

Figuur 46: IJ-toren, Rietlanden (IJ-toren, sd)

• 68 appartementen • bouwjaar 1998 • Hoogte circa 60 meter • Ontwerpers W.J. Neutelings, M. Riedijk • Opmerking: collectieve dakterras wordt niet gebruikt door bewoners Figuur 47: De Piramides, Marcanti-eiland (Architectuur.org, sd)

• 82 appartementen • bouwjaar 2007 • Hoogte 55 meter • Ontwerper S. Soeters • Opmerking: twee woontorens delen samen collectieve ruimte, opgehoogd met plein met daaronder parkeergarage

Figuur 48: Pontsteiger, Zeeheldenbuurt (ten Teije, 2019)

• 318 appartementen • bouwjaar 2018 • Hoogte 92 meter • Ontwerper Arons & Gelauff • Opmerking: zeer exclusief, 30 appartementen staan leeg, veel mensen wonen er tijdelijk

TORENWIJCK 1

P1 Collectieve ruimtes

Er zijn geen collectieve ruimtes aanwezig. Wel is er een kleine buurtbibliotheek bij de gang op de begane grond, maar deze was leeg tijdens het veldonderzoek waardoor het onduidelijk is of dit (nog) wordt gebruikt door de bewoners.

P2 Routes via collectieve ruimtes

Doordat er geen collectieve ruimte aanwezig is, is dit principe niet mogelijk.

P3 Groene buitenruimtes

De Torenwijk 1 bevindt zich in een zeer groene omgeving waar laagdrempelige ontmoetingen mogelijk zijn, maar dit heeft meer te maken met de omgeving dan met het gebouw.

P4 Grofkorrelige heterogeniteit

Onvoldoende onderzocht.

P5 Menselijke maat

Dit gebouw voelt niet op menselijke maat aan, omdat er in de plint geen commerciële of maatschappelijke voorzieningen aanwezig zijn. Ook de corridors voelen niet prettig aan door gebrekkige daglichttoetreding. Tevens hebben de corridors lage plafonds, waardoor het de ruimte gesloten aanvoelt. Door de bomen in de omgeving vallen de torens redelijk weg. Bovendien vangen de bomen wind op wat het aangenamer kan maken om buiten te verblijven.

P6 Gemeenschapsaanvoerder

Het is onduidelijk of dat er een gemeenschapsaanvoerder aanwezig is bij de Torenwijk. Wel is er een VvE aanwezig.

P7 Identificeren woonomgeving

Het is relatief moeilijk voor bewoners om te kunnen identificeren met hun woning van buitenaf. Ten eerste, omdat er 6 identieke woontorens in deze omgeving staan. En ten tweede, omdat elke verdieping van buitenaf exact hetzelfde eruitziet.

P8 Fysieke verbinding met omgeving

Er is geen fysieke verbinding met de omgeving doordat er geen commerciële of maatschappelijke voorzieningen aanwezig zijn in het gebouw.

P9 Kleinschalige buurtinitiatieven

Er is een kleine buurtbibliotheek, maar er zijn meer buurtinitiatieven nog mogelijk.

P10 Bijeenkomsten toekomstige bewoners

Niet onderzocht.

Conclusie

Dit hoogbouwproject is het minst goed, doordat er geen collectieve ruimtes aanwezig zijn. Ook voelen de corridors in het gebouw donker aan, omdat er nauwelijks daglichttoetreding is. Daarnaast is het relatief lastig voor bewoners om te kunnen identificeren met hun woning, omdat er zes dezelfde torens in de omgeving staan en doordat elke verdieping hetzelfde is vormgegeven.

Linksboven, figuur 49: hoofdentree Linksonder, figuur 50: corridor niet op menselijke maat (gebrekkig daglicht en lage plafond) Rechts, figuur 51: elke verdieping is hetzelfde

KLUSFLAT

P1 Collectieve ruimtes

Er is een gemeenschappelijke buurtbibliotheek aanwezig bij een entree van de klusflat. Mogelijk zijn er nog andere collectieve ruimtes in de flat.

P2 Routes via collectieve ruimtes

De gemeenschappelijke buurtbibliotheek bevindt zich bij een van de hoofdentrees van de klusflat. Hierdoor kunnen er spontane ontmoetingen ontstaan tussen bewoners in de buurtbibliotheek.

P3 Groene buitenruimtes

Er zijn groene buitenruimtes aanwezig, maar deze zijn niet op hoogte. In de openbare ruimte zijn onder andere speelplekken, sportvoorzieningen en zitbankjes aanwezig waar mensen kunnen ontmoeten of hun contacten kunnen onderhouden.

P4 Grofkorrelige heterogeniteit

Niet onderzocht.

P5 Menselijke maat

De plint is ingevuld met woonprogramma waarbij de woningen een groot raam hebben aan de straatkant. Hierdoor zijn er encroachment zones ontstaan tussen de stoep en de woning wat voor een zachtere overgang zorgt tussen het gebouw en de openbare ruimte en voor ontmoetingen. De hoogte van het gebouw is echter niet op menselijke maat. Ook voelt de flat massaal aan doordat het gebouw lang uitstrekt en weinig variatie heeft in vormgeving en materialisering.

P6 Gemeenschapsaanvoerder

Er is ongetwijfeld een VVE, maar het is onduidelijk of dat er ook een gemeenschapsaanvoerder is bij de flat.

P7 Identificeren woonomgeving

Bewoners kunnen zich moeilijk identificeren met een woning doordat overal alles hetzelfde is.

P8 Fysieke verbinding met omgeving

Het gebouw zelf is niet openbaar toegankelijk. De plint bevat geen maatschappelijke of commerciële voorzieningen. Toch is de plint relatief levendig door de grote ramen bij de woningen en fietsenstalling. Ook zijn er

bankjes door bewoners geplaatst bij de plint wat zou kunnen voor zorgen voor meer levendigheid.

P9 Kleinschalige buurtinitiatieven

Bewoners in de plint hebben zelf naast hun voordeur planten en bankjes neergezet. Verder is hier onvoldoende onderzoek naar gedaan.

P10 Bijeenkomsten toekomstige bewoners

Niet onderzocht.

Conclusie

De klusflat bevat een prima plint, maar bevat geen maatschappelijke of commerciële voorzieningen, waardoor over relatief minder ontmoetingen plaatsvinden. Doordat het een klusflat is, voelen bewoner zich sneller verbonden met hun woning. Dat zorgt ervoor dat zij er wellicht langer zullen wonen wat ten goede komt van de sociale cohesie in de Klusflat.

Figuur 52 tot 55 (van linksboven naar rechtsonder): grotere ramen bij de woningen in de plint, binnenzijde flat, raam fietsenstalling, entree Klusflat met daarin buurtbibliotheek.

IJ-TOREN

P1 Collectieve ruimtes

Er is een grote collectieve buitenruimte aanwezig op het dak van de stedelijke laag (derde verdieping), maar deze ruimte is nog nooit in gebruik genomen door bewoners. Het oorspronkelijk idee was dat dit ooit een groene daktuin moest worden met bankjes (figuur 57). De reden is hiervoor onduidelijk.

P2 Routes via collectieve ruimtes

Er is een gemeenschappelijke hal aanwezig bij de hoofdentree, maar deze ruimte heeft geen verblijfsfuncties. Er zijn alleen brievenbussen en een maquette aanwezig van de IJ-toren (zie figuur 56). Bij de parkeergarage zijn parkeren auto’s en fietsen in dezelfde ruimte. Hierdoor is bestaat er kans dat er ontmoetingen plaatsvinden tussen bewoners in de parkeergarage, ongeacht of de bewoner fietst of met de auto rijdt.

P3 Groene buitenruimtes

De bewoners hebben de mogelijkheid om een collectieve groene buitenruimte te realiseren, maar hebben deze kans niet benut. Deze buitenruimte maakt geen onderdeel uit van de routing door het gebouw en ligt dus geïsoleerd.

P4 Grofkorrelige heterogeniteit

Niet onderzocht.

P5 Menselijke maat

Plint is voor 25% gevuld met voorzieningen (Albert Heijn, sportschool en koffiebar). In de parkeergarage is daglichttoetreding mogelijk gemaakt door geperforeerde beplating, waardoor het prettig aanvoelt om door de parkeergarage te lopen. Ook de stedelijke laag laat het gebouw minder hoog aanvoelen.

P6 Gemeenschapsaanvoerder

Er is geen huismeester aanwezig. Ook is er geen bewonersgroep georganiseerd. Er is alleen een VvE aanwezig.

P7 Identificeren woonomgeving

Van buitenaf zijn de privé balkons duidelijk zichtbaar door de ‘happen’ uit het gebouw. Echter hebben maar een paar bewoners zo’n balkon, waardoor weinig bewoners zich kunnen identificeren met hun woning.

P8 Fysieke verbinding met omgeving

Een kleine kwart van de plint betreft voorzieningen (Albert Heijn, sportschool en koffiebar). Dit is allemaal samen gesitueerd aan de westgevel van het gebouw. De sportschool maakt sinds de coronapandemie gebruik van de gemeenschappelijke buitenruimte om buiten te kunnen sporten. Hierdoor vindt er sociale cohesie op wijk- en buurtniveau plaats.

P9 Kleinschalige buurtinitiatieven

Bij het veldonderzoek zijn er geen (kleinschalige) buurtinitiatieven naar voren gekomen. Bij het gemeenschappelijk dakterras is hier overigens prima de ruimte voor.

P10 Bijeenkomsten toekomstige bewoners

Niet onderzocht.

Conclusie

Er is ruimte voor collectiviteit door het gemeenschappelijk dakterras, maar bewoners doen hier zelf niks mee. Waarschijnlijk heeft dit ermee te maken dat er geen gemeenschapsaanvoerder aanwezig is die een hart onder de riem steekt. Het kan er ook mee te maken hebben dat deze gemeenschappelijke ruimte geen onderdeel uitmaakt van de routing door het gebouw, waardoor bewoners minder snel bij deze buitenruimte komen.

Figuur 56 tot 59 (van linksboven naar rechtsonder): maquette IJ-toren, ontwerp daktuin, Albert Heijn/sportschool/koffiebar, parkeergarage

DE PIRAMIDES

P1 Collectieve ruimtes

Op de begane grond is er een collectieve ruimte aanwezig met een tafeltennistafel en een paar zitbanken. Ook gaf een bewoner aan dat een aantal bewoners samen het EK 2020 hier kijken.

P2 Routes via collectieve ruimtes

Bij de hoofdentree bevindt zich de bovengenoemde collectieve ruimte. Hierdoor kunnen bewoners elkaar herkennen. Echter kunnen bewoners direct vanaf de parkeergarage op hun woonverdieping uitkomen met de lift, waardoor het gedeeltelijk anoniem is. Ook aan de pleinzijde bevindt zich een anonieme entree, omdat hier zitplekken of functies ontbreken.

P3 Groene buitenruimtes

Er is een kleine groene buitenruimte aanwezig op het plein, maar het is nog onduidelijk of dit plein ontmoetingen tussen bewoners stimuleert. Het zou wel een plein kunnen zijn voor alle buurtbewoners van Marcanti-eiland (principe 8).

P4 Grofkorrelige heterogeniteit

Tijdens veldonderzoek is opgevallen dat er vooral jonge volwassenen en gezinnen in De Piramides wonen. Maar er is niet onderzocht of deze doelgroepen zijn geclusterd.

P5 Menselijke maat

Het gebouw voelt niet massaal aan door de piramide-achtige vormgeving. Verder is de plint grotendeels transparant en deels voorzien van een kinderopvang en een galerie.

P6 Gemeenschapsaanvoerder

Er is geen huismeester aanwezig in het gebouw. Wel is er een Facebook groep voor alle bewoners van De Piramides.

P7 Identificeren woonomgeving

Bewoners kunnen van buitenaf zien en aangeven waar zij wonen door de ‘trappetjes’.

P8 Fysieke verbinding met omgeving

Het gebouw is niet openbaar, maar het heeft wel meer relatie met de omgeving door de openbare voorzieningen in de plint en het verhoogde plein.

P9 Kleinschalige buurtinitiatieven

Bewoners hebben zelf oranje decoratie geplaatst in de collectieve ruimte bij de hoofdentree van het gebouw. Ook hebben de bewoners er een tafeltennistafel geplaatst in deze ruimte.

P10 Bijeenkomsten toekomstige bewoners

Niet onderzocht.

Conclusie

Dit het beste hoogbouwproject dat onderzocht is als het gaat over sociale cohesie. Dit komt doordat de hoofdentree door bewoners is ingevuld met bankjes en een tafeltennistafel. Daarnaast hebben de bewoners oranje slingers uitgehangen in deze ruimte. De kinderopvang in de plint maakt het voor gezinnen waarschijnlijk aantrekkelijker om in hoogbouw te wonen. Ook het gebouw is hoog, maar het voelt niet massaal aan door de piramide-achtige vormgeving. Verder zou het plein bij kunnen dragen aan de sociale cohesie tussen de bewoners van De Piramides en de bewoners van Marcanti-eiland.

Figuur 60 tot 63 (van linksboven naar rechtsonder): verhoogd plein, groene buitenruimte op plein, collectieve ruimte met tafeltennistafel en oranje decoratie, anonieme entree pleinzijde

PONTSTEIGER

P1 Collectieve ruimtes

Er is alleen een collectieve ruimte aanwezig bij de entree op de begane grond. Echter werd er aangegeven dat bewoners hier eerder een telefoontje plegen dan dat bewoners hier bij elkaar samenkomen. Iemand van de personal service gaf aan dat wonen in de Pontsteiger anoniem is.

P2 Routes via collectieve ruimtes

Er is dus een collectieve ruimte bij de entree, maar deze wordt niet intensief gebruikt. Hierdoor kunnen bewoners alsnog het gebouw relatief anoniem door het gebouw verplaatsen.

P3 Groene buitenruimtes

Er zijn geen groene buitenruimtes aanwezig om in te verblijven.

P4 Grofkorrelige heterogeniteit

De bevolkingssamenstelling in de Pontsteiger weerspiegelt niet de samenleving in de stad. Er is geen sprake van heterogeniteit in de Pontsteiger.

P5 Menselijke maat

De Pontsteiger heeft een transparante plint en is afgewerkt met hoogwaardige materialen. De afstand tussen het maaiveld en de bovenste verdieping van de stedelijke laag is te groot voor de menselijke maat. De plint geeft daarentegen wel een gevoel van menselijk maat door de organische vormen.

P6 Gemeenschapsaanvoerder

Er is een personal service aanwezig bij de Pontsteiger die zich onder andere bezighoudt met het organiseren van buurtactiviteiten op het binnenplein. Verder gaf iemand van de personal service gaf aan dat zonder deze buurtactiviteiten er weinig tot geen sociale contacten zouden zijn geweest tussen de bewoners van de Pontsteiger.

P7 Identificeren woonomgeving

Door de bijzondere vormgeving van het gebouw kunnen bewoners beschrijven waar zij ongeveer wonen in de Pontsteiger.

P8 Fysieke verbinding met omgeving

In de plint is er een café aanwezig waar bewoners en bezoekers kunnen ontmoeten. Tevens is er een hotel aanwezig in de plint.

P9 Kleinschalige buurtinitiatieven

Er zijn geen kleinschalige buurtinitiatieven.

P10 Bijeenkomsten toekomstige bewoners

Niet onderzocht.

Conclusie

Wonen in Pontsteiger is exclusief en anoniem. Bewoners kunnen elkaar toevallig ontmoeten bij de hoofdentreem, maar de kans is op ontmoetingen tussen bewoners is daar relatief klein, omdat de bewoners zelf al een relatief grote woonruimte hebben. Hierdoor wordt zo’n collectieve ruimte minder noodzakelijk en zal het minder gebruikt kunnen worden. De personal service organiseert buurtactiviteiten en waarbij dat in principe het enige moment is waar bewoners elkaar ontmoeten.

Figuur 64 tot 67 (van linksboven naar rechtsonder): plein binnen het blok, entree met collectieve ruimte, kade, uniek materiaalgebruik.