Bijlage IV

Gesprekken met externe experts

Principe 1: Collectieve ruimtes

Ab Barendse • Ab maakt wel vaker speelpleinen op het dak van scholen. Belangrijk is om rekening te houden met dat kinderen niet over het hek kunnen klimmen.

Ook moet er een net over het plein heen, zodat er geen ballen vanaf het dak gegooid kunnen worden naar beneden. • Je moet wel rekening houden met wind en dan zeker bij hoogbouw. • Daken hebben potentie om interessante plekken te worden. • In verband met brandveiligheid is het wel noodzakelijk om niet te grote collectieve binnenruimtes te maken, omdat anders te veel bewoners tegelijk moeten vluchten door dezelfde ruimtes wat voor opstoppingen kan zorgen. • Een collectieve ruimte kan prettig zijn als er ook voldoende daglicht is. • Collectieve ruimtes kosten natuurlijk geld en veel mensen vinden het niet altijd fijn om daarvoor meer te moeten gaan betalen. • Score: 8

Luc Bos • Zorg ervoor dat er collectieve ruimtes komen die ook bewoners aanspreken • Zorg ook activiteiten met de buurt voor meer diversiteit. Daarnaast zorgt dit ervoor dat hoogbouw minder snel gezien wordt als een opzichzelfstaand eilandje • Het is ideaal wanneer aanvoerders verantwoordelijkheid nemen over de collectieve ruimtes, omdat dit een stuk eigenaarschap creëert en voor sociale controle zorgt. • Wanneer bewoners samen ergens voor betalen kan dat betrokkenheid tussen bewoners opleveren, want iedereen betaalt maandelijks voor een gemeenschappelijke ruimte die van iedereen is. Dat is bij de Europark in Leusden zo: maandelijkse bijdrage voor de tennisbaan, zwembad en pleintjes. • Interessant deelconcept waar een woning alleen maar bestaat uit een eigen badkamer en slaapkamer en verder een gemeenschappelijke huiskamer en deelkeuken. • “Bezit is niet belangrijk, beschikbaarheid wel!” • Score: 9

Principe 2: Routes via collectieve ruimte

Ab Barendse • Parkeergarages moeten niet unheimisch aanvoelen en vrouwvriendelijk zijn, anders is het niet fijn om laat thuis aan te komen. • Binnenstraten zoals bij CasaNova kunnen minder prettig zijn, omdat de bewoners aan het atrium last zouden kunnen hebben van de mensen die er doorheen lopen (zeker als dit een route is die bewoners vaker nemen). De akoestiek in zo’n binnenruimte moet goed ontworpen zijn. • Daglichttoetreding maakt een belangrijk verschil voor de beleving van zo’n binnenruimte. • Er zijn mensen die wel een beetje van reuring houden. Dus zo’n atrium hoeft niet per se minder goed te zijn. • Als je een collectieve ruimte hebt met een duidelijke verblijfsfunctie, dan zou dat in principe beter kunnen werken dan het atrium van de CasaNova. • Score: 7

Luc Bos • Maakt sociale controle mogelijk • Routes ook vanaf de fietsenstalling (deze was nog niet getekend) • Little C is een interessant qua routing (beperkte liften, gebouwen met elkaar verbonden door middel van bruggen). Little C is daarentegen een opzichzelfstaand eiland: het maakt geen onderdeel uit van het stedelijk weefsel. • Score: 8

Principe 3: Groene buitenruimtes

Ab Barendse • Het hoeft niet per se zo te zijn dat hoogbouwbewoners nooit naar een park in de buurt zullen gaan op het moment dat zij een groene buitenruimte hebben in het gebouw. • Groene buitenruimtes in hoogbouw kunnen best privé aanvoelen. De vraag is of het zal werken op het moment dat groene ruimtes in hoogbouw openbaar zouden worden in verband met sociale controle. • Een groene uitstraling kan ervoor zorgen dat hoogbouw minder massaal aanvoelt • Sterkere planten zijn nodig vanwege de bodem en klimaat. Valse

Christusdoorn en plataan zijn goede bomen op plekken waar groeiomstandigheden moeilijk zijn. • Score: 8

Luc Bos • Voedseltuinen kunnen voor informele contacten zorgen tussen bewoners • Groen kan ook voor differentiatie (kleuren, volumes, etc.) zorgen in de gebouwde omgeving, terwijl hoogbouw over het algemeen weinig tot geen differentiatie heeft in vormgeving. Dit kan dus een middel zijn om hoogbouw te ‘onthoogbouwen’ (belangrijke opgave!). • Er wordt vaak onderschat hoeveel wind hoogbouw kan veroorzaken. Dat kan onder andere opgelost te worden door bomen te plaatsen, omdat deze heel goed zijn in wind opvangen. Ook dit kan weer bijdragen aan de menselijke maat. • Bomen in het algemeen kunnen ook zorgen voor de menselijke maat, omdat wij bomen associëren met het maaiveld. Uit ervaring van Luc kunnen hoge plekken worden onthoogd door op hoogte bomen te plaatsen. • Dit principe kan ook cruciaal zijn voor kinderen, omdat zij het liefst spelen in natuurspeeltuinen. • Score: 8

Principe 4: Grofkorrelige heterogeniteit

Ab Barendse • Over dit onderwerp kunnen flinke discussies ontstaan tussen ontwikkelaars en beleggers. • Alleen maar rijke mensen in hoogbouw zorgt ervoor dat mensen met een minder groot vermogen maar ergens anders moeten wonen bij goedkopere woonbuurten. Dit zou voor gettobuurten kunnen zorgen in de stad. • De maatschappij van nu komt naar mijn idee minder vaak naar buiten dan vroeger. Dat maakt het best lastig om bewoners in hoogbouw samen te brengen • Eigenlijk moeten alle woonsegmenten in hoogbouw aan bod komen.

Gemeentes kunnen hierop aansturen. • Score: 8

Luc Bos • Het is maar de vraag of dit gaat lukken en werken in hoogbouw. Dat wil niet zeggen dat dit principe niet belangrijk is, in tegendeel juist! • Uitdaging om kindvriendelijke hoogbouwomgevingen te creëren. • Zorg wel voor zekere mate van heterogeniteit, zodat bewoners met elkaar kunnen identificeren. Op die manier ontstaat er bonding. • Dit principe zorgt ook voor bridging, doordat bewoners elkaar kunnen ondersteunen: een oudere mevrouw begrijpt niet zo goed hoe haar iPad werkt en vraagt aan een student, die zij van het laatst had gesproken in

de gemeenschappelijke huiskamer, om hulp. • Pas hoogbouw ook aan op ouderen, omdat de bevolking zal blijven vergrijzen. Doe dit bijvoorbeeld door corridors te ontwerpen waar twee ouderen met een rollator naast elkaar kunnen lopen. Zorg er ook voor dat de routes naar collectieve ruimtes comfortabel zijn voor ouderen. • Bewoners selecteren bij groepen die bij elkaar passen. Op die manier krijg je verschillende groepen in hoogbouw die elkaar kunnen aanvullen.

Als je bewoners niet selecteert is er geen duidelijke structuur meer in de groepen en gaat dat ten koste van de bonding. Dit kan geregeld worden via aanvoerders. • “Dit is de belangrijkste opgave voor succesvolle hoogbouw!” • Score: 10

Principe 5: Menselijke maat

Ab Barendse • Ik vind het opmerkelijk dat de hoogbouw/sociale cohesie-experts een best lage score hebben gegeven aan dit principe, terwijl ik dit voor mij altijd belangrijk is. Voor mij is dit namelijk een basisvoorwaarde voor een goed ontwerp. Mensen zijn niet graag in te krappe of te grote ruimtes, daarom is dit principe zo belangrijk. • Zo’n omringde buitenruimte als de patio bij Floating Gardens kan heerlijk zijn om in te verblijven. Lekker uit de wind en het voelt ook alsof je in een normaal gesloten bouwblok bent. • Score: 9

Luc Bos • Routes die niet op menselijke maat zijn ontworpen voelen niet comfortabel.

Neem bijvoorbeeld de super lange galerijen bij de Bijlmerflats. Zo’n slecht ontworpen route kan onveilige situaties creëren. • “Menselijke maat is altijd een basisvoorwaarde!” • Een gebouw op menselijke maat zorgt ervoor dat bewoners elkaar kunnen herkennen en aanspreken. • Snelheid bewegen is hierbij ook belangrijk. Bewoners lopen gewoon door als er niks te zien valt tijdens de route. Een plek waar mensen langzamer lopen is meestal veel te zien en kan zorgen voor meer sociale controle en ontmoetingen, omdat mensen langer over hun route doen. • Encroachmentszone (overgangszone in boek ‘De stoep’) zou een belangrijke rol kunnen spelen in hoogbouw. Het zorgt voor spontane contacten tussen mensen. Daarnaast zorgt dit voor privacy, omdat de afstand tussen de openbare ruimte en privé groter wordt. Bovendien is dit

een middel om ruimtes op menselijke maat te ontwerpen. Tevens maakt dit sociale controle mogelijk. • Parochiale ruimtes zijn misschien wel interessant in hoogbouw. Dat zijn ruimtes die niet openbaar, maar ook niet privé aanvoelen. Bezoekers voelen duidelijk dat ze te gast zijn. Bovendien zijn dit plekken waar bewoners graag verblijven en een praatje met elkaar maken. • De menselijke maat is bepalend voor de beleving. • Score: 9,5

Overgangszone uit ‘De Stoep’ (van Ulden, Heussen, & van der Ham, 2015)

Principe 6: Gemeenschapsaanvoerders

Ab Barendse • Een huismeester kan zorgen voor sociale controle in hoogbouw. Mensen zullen bijvoorbeeld hierdoor minder snel afval op de grond gooien en minder luidruchtig zijn. • Als bewoners elkaar aanspreken op hun gedrag, zoals bijvoorbeeld bij geluidsoverlast, dan kunnen er fricties ontstaan tussen buurtbewoners. Dat heb je al minder gauw bij een huismeester, omdat hij gezag heeft en dat bewoners naar hem luisteren. • De vraag is of er ook bewoners zijn die zo’n rol tot zich willen nemen. Er moeten maar de net mensen voor zijn die daar zin in hebben. • Score: 9

Luc Bos • Belangrijk, omdat het dan duidelijk is wie de leiding heeft. Bewoners nemen namelijk in principe niet zelf het initiatief. • Om een bepaalde periode een nieuwe aanvoerder onder de bewoners, zodat zij meer betrokken met elkaar worden. • Laat elke collectieve ruimte vertegenwoordigen door een bewoners.

Hierdoor is er iemand die verantwoordelijkheid neemt voor deze ruimte.

Daarnaast kan zo’n persoon een aanspreekpunt zijn voor bewoners die

gebruik maken van deze collectieve ruimte. • Sociale cohesie lukt niet zonder aanvoerders, omdat er dan niemand initiatief neemt voor de buurt. • Score: 9

124

125

Deze scriptie van de Hogeschool Utrecht laat zien hoe je sociale cohesie in hoogbouw kan stimuleren. Voor dit onderzoek is literatuur verzameld en gesproken met met professionals uit de architectuur, stedenbouw, gebiedsontwikkeling en met een universitaire hoofddocente Urban Geographies. Door middel van de literatuur en gesprekken met professionals zijn ontwerpprincipes tot stand gekomen die een ontwerper kan gebruiken om sociale cohesie in hoogbouw te stimuleren.