Voor pr oef j e
Uz i eteens el ec t i eui tons l edenmagaz i neVogel s . Wor dl i denont v angdi tpr ac ht i ge magaz i ne5xperj aart hui s .
VELDLEEUWERIK Ran Schols/Agami
We kennen het sombere verhaal over onze akkervogels. Hoe de aantallen veldleeuweriken en patrijzen de laatste decennia in Nederland sterk afnamen. Maar op Schouwen-Duiveland bestaat nog een ouderwets bolwerk. Voor Vogelbescherming smaakt dit naar meer.
Op Schouwen kwinkeleren akkervogelkoren TEKST HANS PEETERS
V
eel recreanten kennen de Plompetoren op Schouwen-Duiveland als een baken van herkenning. Er bovenop geniet je van een weids uitzicht. Aan de zuidkant het langzaam stromende water van de Oosterschelde en ten noorden het afwisselende achterland. Met smaakmakende natuurgebieden als de Koudekerksche Inlaag en de Prunjepolder. Daar tussenin akkers en graslanden met voor onze begrippen ongekende aantallen akkervogels.
Dansende kneuen als sneeuwvlokken Drie mannen wandelen door dit afwisselende akkerland. Chiel Jacobusse en Chris Vreugdenhil van Het Zeeuwse Landschap nemen vandaag, samen met Jules Bos van Vogelbescherming Nederland, de stand op. Deze nazomerse dag profiteert het rijpend tarwe nog van de tanende zonnestralen en kleuren de laatste bloeiende klaprozen, kamille en korenbloemen de akkerranden. De drie praten over koop, pacht, oogst
PATRIJS Michel Geven/Buiten-Beeld
en opbrengst. Tot een zwerm kneuen zich losmaakt van een stoppelveld en als een wolk dansende sneeuwvlokken overvliegt. De mannen grijpen hun kijkers en hebben het daarna alleen nog over vogels. Akkervogels.
door keiharde cijfers. De afgelopen halve eeuw is het aantal broedparen van de veldleeuwerik met maar liefst 90% afgenomen en dat van de patrijs zelfs met 95%. Reden om alle alarmbellen te doen rinkelen.
Biologisch versus intensief Het gesprek gaat van kneuen al snel over naar veldleeuweriken en patrijzen. Typische akkervogels die meer en meer uit het agrarische land verdwijnen. Chris Vreugdenhil: “Akkervogels hebben moeite zich aan te passen aan de grote veranderingen in het agrarisch gebied. Ruilverkaveling, routinematig gebruik van herbiciden en pesticiden en verschuivingen in de teelt van gewassen heeft ze de das omgedaan.” De uitspraak van Vreugdenhil wordt gestaafd
Dat het anders kan bewijst een biologische boer, die op pakweg veertig hectare op kleinschalige wijze zomergraan teelt en kruidenrijke akkerranden inricht. Bovendien varieert hij met velden graszaad, mosterd en luzerne. Hij oogst nadrukkelijk succes met zijn akkervogelgebied. Nergens in Zeeland broeden zoveel veldleeuweriken en patrijzen als hier. En afgelopen zomer klonken er zowaar roepende kwartels en werden voor het eerst sinds jaren twee grauwe gorzen gezien! >>
AKKERVOGEL-DROOMLAND Op Schouwen-Duiveland hebben we de basis voor een akkervogel-droomland kunnen leggen, dankzij een nalatenschap van een betrokken lid. Om deze akkervogeldroom verder te kunnen realiseren vragen wij ook uw hulp. Geef alstublieft via www.vogelbescherming. nl/helpakkervogels of NL44INGB 0000 6565 00. Dank u wel!!
VO G E LS 05/15•11
GEELGORS Ran Schols/Buiten-Beeld
De creatie van akkervogelparadijsjes Het Zeeuwse Landschap is hier wat blij mee en deelt in het succes. De organisatie bezit er al een aantal percelen bouwland, die afwisselend worden ingezaaid met zomergraan, luzerne en spinazie. Chiel Jacobusse: “We willen nog eens achttien hectare aankopen en daarmee het biologische bedrijf versterken. Onze akkers vormen we om tot akkervogelparadijsjes naar het voorbeeld van de Werkgroep Grauwe Kiekendief in Noord-Nederland. We zaaien stroken in met afwisselend zomergraan – luzerne/ klaver en graskruidenmengsels. ’s Winters blijft een deel op het land staan. Hier profiteren niet alleen soorten als veldleeuwerik en patrijs van, maar ook kneuen, vinken en kepen. De veelheid aan zaden is ook goed voor de muizenstand en daar komen weer roofvogels en velduilen op af.” Ook over de grens Maar dit is nog niet alles. Het Zeeuwse Landschap wil het samen met andere agrariërs in een gebied van vijfhonderd hectare rondom het biologisch bedrijf nóg leuker maken voor akkervogels. Het inrichten van vogelakkers en akkerranden kost vanzelfsprekend extra geld. “Daar wil Vogelbescherming bij helpen, want wij ondersteunen dit initiatief van ganser harte”, zegt Jules Bos. “En dat niet alleen. Voor ten minste tien gebieden in Europa liggen soortgelijke plannen klaar. Met die brede internationale aanpak kunnen we écht een verschil maken.”
Nieuw-Haamstede Serooskerke
Blauw gearceerd het beoogde akkervogeldroomland op
Burgh-Haamstede
SchouwenDuiveland.
Rond een succesvol biologisch boerenbedrijf komt een akkervogeldroomland van 500 ha Het akkervogelproject op Schouwen-Duiveland heeft alle kans van slagen en Vogelbescherming en Het Zeeuwse Landschap werken momenteel samen aan een ‘allesomvattend’ gebiedsplan. Met een extra gift van onze leden moet het lukken om een waar akkervogel-droomland te scheppen •
VO G E LS 05/15•13
KIJKTIP2
TEKST MONICA WESSELING
GOUDVINK Markus Varesvuo/Agami
Excursie in de waterleidingduinen Niks zo goed om je vogelkennis op te frissen als op excursie te gaan. Bijvoorbeeld door de Amsterdamse Waterleidingduinen: divers met strand, duin, bos, veld en water. Dus rijk aan vogelsoorten.
N
og op het parkeerterrein wijst Ko Katsman, vrijwillig excursieleider bij Vogelbescherming Nederland, op een naaldboom. “Hoor: buutt buutt, phuu phuu. Goudvink. Prima goudvinkenplek hier, met al die zaden.” En inderdaad. De eerste paar minuten van de wandeling tonen zich al vier goudvinken. Staartmezen dwarrelen tussen de naaldbomen en een goudhaantje verraadt zich met zijn kleuren. In de loofbomen en op de grond
foerageren kool- en pimpelmezen, zwarte mezen, sijsjes, vinken, kepen en twee barmsijsjes. Al gauw zien we het eerste infiltratiekanaal: met een wereld aan eenden. Tafel- , krak-, kroon- en bergeenden dutten, net als drie forse grote zaagbekken. “Het vriest, dus kans op nonnetjes”, zegt Katsman. “De infiltratiekanalen blijven lang open en trekken veel soorten van het IJsselmeer naar hier.”
Geen nonnetjes, wel zeven brilduikers die, vermoedelijk door het zonnige weer, kampen met opspelende hormonen. Met veel misbaar gooien ze de kop in de nek – de witte wangvlekken en de oranje poten etalerend – om even later poetsend te doen alsof er niets gebeurd is. Katsman wijst op drie zwanen: “Wilde. Herkenbaar aan de lange, rechte en overwegend gele snavel. En let vooral op de grote gele kwikstaart. Verderop vliegen kramsvogels en koperwieken van
struik naar struik en het verschil in geluid tsjak tsjak en zjieh zjieh valt op. Katsman wijst. “Grote lijster. Geluid lijkt op dat van de kramsvogel, maar iets ratelender.” Handig, zo’n gids. Na duindoorn komt strand en is het oefenen met meeuwen. We bekijken schelpen en krabben en bespreken exoten. Zomaar, op excursie. Ga mee vogels ontdekken! Vrijwilligers van Vogelbescherming tonen u graag de mooiste vogels en de leukste vogelplekken in Nederland. De meeste excursies van Vogelbescherming zijn gratis. Kijk voor het actuele aanbod op www.vogelbescherming.nl/excursies. Let op: er is beperkt plaats dus reserveer op tijd.
HOE ER TE KOMEN Vanaf de ingang Zandvoortselaan in Zandvoort zijn alle biotopen te doorkruisen. Auto: vanaf Heemstede richting Zandvoort. Ingang t/o Unicum. Openbaar vervoer: vanaf NS Zandvoort of
kaartje: Anyway Productions
Heemstede/Aerdenhout bus 80 of huurfiets. Route: bij P21558 water oversteken, RD. Bij P21689 rechts meebuigen, steeds richting strandpaal 69. Na 3 km (P22197) heen en weer strand en weg vervolgen.
Ook een balkon telt mee Op 16 en 17 januari 2 016 is het zo ver: dan is de 13e editie van de Nationale Tuinvogeltelling. Liefhebbers houden dat weekend bij welke vogels ze in hun tuin zien. Ook mensen met een balkon kunnen meedoen. Jean-Pierre Geelen doet het al jaren.
TEKST KIRSTEN DORRESTIJN
V
erwacht wordt dat er weer zo’n 53.000 vogelliefhebbers meedoen met de Nationale Tuinvogeltelling. Door een half uurtje bij te houden welke soorten ze in de tuin zien, dragen ze bij aan het grootste citizen science natuuronderzoek van Nederland. Op zijn sierlijke balkonnetje in Den Haag ontvangt Jean-Pierre Geelen dagelijks talloze vogels. Dit komt volgens de schrijver vooral door de ‘magische’ boom die eraan grenst. “Ik woon hier al dertien jaar en vanaf het begin houd ik op een lijst bij welke vogels ik in die boom zie. Steeds als ik een nieuwe soort zie, schrijf ik hem erbij. De teller staat nu op zeventien. Dat vind ik heel veel, zo midden in de stad.
foto: Kirsten Dorrestijn
Geelen is tv-criticus bij de Volkskrant en auteur van het boek ‘Blinde vink’, waarin hij beschrijft hoe hij vogels leerde kijken. Sinds een jaar schrijft hij samen met Saskia van Loenen (NRC Handelsblad) de dubbelcolumn Spotvogels achterin vogels.
Jean-Pierre Geelen: “Meedoen aan de Tuinvogeltelling geeft een gevoel van lichte opwinding.”
Balkonvogels zijn typische stadsvogels De vogels die Geelen vanaf zijn balkon turft zijn typische stadsvogels als merel, houtduif, kauw, ekster, koolmees, pimpelmees, vink, spreeuw en halsbandparkiet. “Maar ook zie ik boomkruiper, boomklever, heggenmus, roodborst, staartmees, gaai, grote bonte specht en fitis of tjiftjaf. Die laatste kon ik niet goed onderscheiden. Een groenling heb ik alleen gehóórd, die mag niet op de lijst.” Met de Tuinvogeltelling doet Geelen mee uit nieuwsgierigheid: “In de media hoor je erover, op Vroege Vogels en via Vogelbe-
GROTE BONTE SPECHT EN KOOLMEES Patrick Palmen/Buiten-Beeld
Nationale Tuinvogeltelling 2016
BALKON- VERSUS TUINVOGELS Uit de Tuinvogeltelling blijkt dat er daadwerkelijk andere soorten op of rond het balkon worden geteld dan in de tuin. ‘Boomvogels’ als koolmees, pimpelmees en halsbandparkiet worden vaker vanaf het balkon gesignaleerd dan ‘grondscharrelaars’ als huismus of roodborst. BALKONVOGEL TOP-10 1. Koolmees 2. Kauw 3. Merel 4. Pimpelmees 5. Huismus 6. Houtduif 7. Ekster 8. Halsbandparkiet 9. Stadsduif 10. Turkse Tortel TUINVOGEL TOP-10 1. Merel 2. Koolmees 3. Pimpelmees 4. Roodborst 5. Huismus 6. Vink 7. Turkse Tortel 8. Ekster 9. Houtduif 10. Kauw
VOG E LS 05/15•19
Nationale Tuinvogeltelling 16 & 17 januari 2016
scherming. Eraan meedoen geeft mij een gevoel van lichte opwinding. Jammer is dat je tijdens zo’n halfuurtje tellen maar een fractie ziet van al het leuks dat er gedurende het jaar voorbij komt. En de vraag is waar mijn ‘tuin’ ophoudt… Op het dak van mijn overburen broeden mantelmeeuwen, om de hoek zit een ijsvogelnest en ik hoor geregeld in de straat bosuilen roepen. Dat is toch geweldig! Die uilen komen ’s avonds vanuit de duinen naar de stad om voedsel te zoeken. Helaas kan ik die niet meenemen met de Tuinvogeltelling.” Geelen doet veel moeite om vogels naar zijn balkon te lokken. “Ik zet gestampte pinda’s neer en in het voorjaar meelwormen. Dat is een dure hobby, want een bakje diepgevroren meelwormen kost al gauw elf euro en is vaak binnen een dag leeg. Ik verbaas me erover hoe snel de vogels verschijnen zodra ik iets neerzet. Na het vullen van de voedersilo zitten er binnen tien minuten koolmezen bij. Het lijkt soms alsof ze aan de overkant van de straat zitten te wachten.”
Laat uw vogels meetellen Schrijf u van te voren in! Hoe werkt het: 1 Tel op 16 of 17 januari 2016 een half uur de vogels in
uw tuin of op uw balkon. Vliegen de vogels alleen maar over uw tuin? Die tellen niet mee. Scholen, kinderboerderijen en andere groepen kunnen van tevoren tellen en hun telling insturen vanaf vrijdag 15 januari 2016. 2 Noteer alle waarnemingen van een soort in uw tuin of op uw balkon. Maar tel deze waarnemingen niet bij elkaar op, want dan loopt u het risico dezelfde vogel dubbel te tellen. Heeft u er drie tegelijk gezien en later nog één, geef er dan drie door. 3 Geef uw telling door via de app Tuinvogels of via deze website.
Kijk op www.tuinvogeltelling.nl voor alle informatie en om u in te schrijven.
Mereltje tikt aan het raam, tik-tik-tik Met twee huismerels heeft Geelen een innige band opgebouwd. “De afgelopen maanden tikten ze dagelijks bij ons op het raam voor voedsel. Elke avond weekten mijn vrouw en ik een kopje rozijnen dat we ’s ochtends op het balkon zetten. De merels hipten hele dagen voor het raam heen en weer en tikten op het raam voor meer. Sinds anderhalve week zijn ze er niet meer, geen idee wat er met ze is gebeurd. Over een maand gaan we verhuizen. Ook het nieuwe balkon zal ik aantrekkelijk maken voor vogels. Toen ik er een paar weken geleden ging kijken, schoot er een ijsvogel door de achtertuin. Dat geeft hoop.” •
Speciaal voor scholen, NME-centra, kinderboerderijen: 15 januari 2016 De Nationale Tuinvogeltelling wordt georganiseerd door Vogelbescherming Nederland in samenwerking met Sovon Vogelonderzoek Nederland. De Nationale Tuinvogeltelling van 2016 is de 13de editie.
TUINVOGELTELLING VANAF HET BALKON Voor balkontellers gelden dezelfde regels wat
vanaf uw balkon, omdat ieder balkon anders is. Maak zelf een realistische inschatting van uw ‘telgrens’ en overleg eventueel met uw buren om dubbeltellingen te voorkomen.
ROODBORST Luc Corneillie
betreft tijdsduur, aantallen en overvliegers. Er zijn geen exacte regels tot waar u mag tellen
p is ap t a r g M et ls vogneiPhone n i u T e oid andr voor
VOG E LS 05/15•21
(advertorial)
Zaterdag 9 januari: Afrikadag bij Vogelbescherming
Kijkers voor Kijkers Neem uw oude verrekijker mee en lever hem in voor een tweede leven in Afrika.
SENEGAL-IJSVOGEL Martin Hierck
Vogels kijken in Afrika begin in Zeist Vogelbescherming Nederland staat op zaterdag 9 januari in het teken van vogels kijken in Afrika. Willem Hendrik Gispen presenteert zijn prachtige nieuwe boek ‘Het Afrika van de ijsvogel’. Verder kunt u genieten van: • lezingen over de mooiste vogelbestemmingen in Afrika • hoe we trekvogels beschermen in Afrika • presentatie unieke ‘easy-birding’ beschermingsreis naar Gambia • de workshop ‘de juiste kijker op reis’.
DWERGBIJENETER Martin Hierck
De winkel van Vogelbescherming is geopend van 10.00 tot 16.00 uur. Gevestigd Boulevard 12, Zeist.
Het lezingen-programma begint om 12.00 uur. De toegang is gratis maar de capaciteit is beperkt. Meld u op tijd aan! Kijk voor het programma en aanmelden op www.vogelbescherming.nl/afrikadag Ga mee naar Gambia op de unieke ‘easy-birding’ beschermingsreis herkennen en genieten van Afrikaanse vogels Vertrek 9 november 2016 - Prijs € 2.195,Gambia is een perfect land voor een eerste kennismaking met Afrikaanse vogels. BirdingBreaks organiseert een eenmalige 11-daagse Vogelbescherming ‘easy-birding’-reis naar Gambia. Deze reis is inclusief lezingen, workshops en excursies. Onderweg wordt veel tijd uitgetrokken voor uitleg, fotograferen en vogels kijken. Op een laagdrempelige, leuke en ontspannen manier maakt u kennis met de vogels van Afrika en leert u kijken naar en genieten van tropische vogels. Met uw deelname draagt u bovendien bij aan de beschermingsprojecten van Vogelbescherming en BirdLife International in West-Afrika.
Kijk op www.vogelbescherming.nl/reisgambia of kom naar de Afrikadag op 9 januari in Zeist.
VOGE LS 05/15•29
TEKST EN ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK
ELWIN
Als een goudvink wegvliegt valt zijn witte stuit op.
Goudvink Op een koude winterdag kunnen goudvinken hun veren heerlijk opzetten zodat ze bijna bolrond zijn: mijn ideale kerstbal. Heel wat uren heb ik gestoken in het juiste goudvink-rood. Toch is dat in het echt nóg mooier. Eigenlijk is het rood, oranje en goud door elkaar. Het zijn rustige maar schuwe vogels, die zich verraden door hun zachte roep: dhjuuu.
Vrouwtjes hebben dezelfde tekening als mannetjes, maar veel minder fel gekleurd.
VO G E LS 05/15•51
Foto’s: Martijn Lammers
SPOTVOGELS
Dipje Jean-Pierre Geelen (de Volkskrant) en Saskia van Loenen (NRC Handelsblad) vermaken zich met vogels en vogelaars.
Saskia!
Jean-Pierre!
Je moet me even helpen opstaan. Ik zit nog in een herfstdipje. Die verdomde vogels ook. Het was een grijsblauwe nevelige najaarslucht in de vroege ochtend. Ik had mijn blik omhoog, de kijker op mijn borst gedrukt. ‘Vogelplas Starrevaart’, meldde het bord – verbijsterend hoe braaf die dieren zich aan dat gebod houden. Rechtsboven in de verte naderde een golvend snoer van witte parels. Lepelaars, op weg naar Zuid-Spanje.
Kop op! Het is de omschakeling naar het donkere seizoen. Dat begon eigenlijk al in juli. Neem de merelconcerten die mij op achterlijke tijdstippen uit mijn slaap rukten (schreeuwende idioten wil ik vermoorden; bij merels draai ik mij nog eens glimlachend om): ineens doodse stilte. En mijn tjiftjaf, die mij maandenlang non-stop had toegetjiftjaft, had er ook al de brui aan gegeven. Daar kun je over somberen, je kunt ook denken: zomer! Hoera! Wat volgde waren prachtige weken: in dit ‘totaal oninteressante’ seizoen scoorde ik wel mooi een rosse franjepoot, een zwarte wouw, en net als jij vele ijsvogels.
In mijn hoofd speelde Borodin op: In de steppen van Centraal Azië. Mijn overleden vader wees ooit zijn kleine jongen op de beeldende kracht van die muziek: een karavaan in de woestijn, die nadert, voorbij trekt en verdwijnt. Een schilderij in geluid. Boven de steppen van Starrevaart sloegen zestig lepelaars nerveus hun vers geschilderde vleugels uit op Borodin. Op reis, voortgedreven door een mysterieuze mengsmering van verlangen en noodzaak. Het witte lint wapperde door de lucht. Jubelend nam de karavaan afscheid van het zomerfeest. In de verre nevel flakkerde nog wat laatste wit op, als de dovende vonken van een groots siervuurwerk. Mijn vader had niets met vogels. Wel met muziek. Ik heb iets met alle drie. In de verte losten mijn laatste lepelaars op in de ijle lucht. Ik zag wat mijn vader hoorde. Het leven vliegt voorbij. Nog een voorbeeld. Afgelopen zomer was een van de mooiste uit mijn vogelleven. Wel vijf ijsvogels kleurden mijn dagen. En dat bij mij om de hoek, midden in de stad, aan de oever van een kanaal dat naar zee stroomt. Ik hoefde alleen maar te zitten om dronken te worden van geluk. Nu wordt het winter, en heb ik er zorgen bij. Zullen mijn ijsvogels hem doorstaan? Zeg jij es iets waar we warm van worden.
Toen werd het kouder. Herfstdipje? Welnee! Dankzij die enorme spreeuwenwolken; en de ransuilen die bij mij om de hoek gezellig samen in een boom de winter zaten af te wachten – elke dag een uil en er is geen enkele reden meer tot ook maar de lichtste vorm van somberheid. Maar de winter kwam, en mijn uilen zochten elders beschutting. De najaarstrek was voorbij. En ja – dan ligt een winterdip op de loer. Een vriendin volgt in de donkere maanden lichttherapie om zich erdoorheen te slepen. Maar ik heb een betere remedie ontdekt. Voer. Kilo’s voer. Mijn wintertuin is dankzij al die voederbakjes, pindasilo’s en vetbollen zelfs op de guurste rotdagen een jubelende torteltuin, vol dankbare meesjes, merels, lijsters, tortels, mussen, vinken, eksters, spreeuwen, kauwtjes, gaaien – en altijd één schitterend roodborstje. Geloof me: het werkt. Dipjes lossen op als een roerdomp in het riet. Die blije vogels sleuren je in één ruk door naar de lente. Waarna je hart voor je er erg in hebt een verliefd sprongetje maakt als daar de eerste turquoise pracht weer over het water schiet. Vogeltherapie: de ultieme lichttherapie.
VOG E LS 05/15•53